| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / દીઘનિકાય • Dīghanikāya |
૨. મહાનિદાનસુત્તં
2. Mahānidānasuttaṃ
પટિચ્ચસમુપ્પાદો
Paṭiccasamuppādo
૯૫. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કુરૂસુ વિહરતિ કમ્માસધમ્મં નામ 1 કુરૂનં નિગમો. અથ ખો આયસ્મા આનન્દો યેન ભગવા તેનુપસઙ્કમિ, ઉપસઙ્કમિત્વા ભગવન્તં અભિવાદેત્વા એકમન્તં નિસીદિ. એકમન્તં નિસિન્નો ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે, અબ્ભુતં, ભન્તે! યાવ ગમ્ભીરો ચાયં, ભન્તે, પટિચ્ચસમુપ્પાદો ગમ્ભીરાવભાસો ચ, અથ ચ પન મે ઉત્તાનકુત્તાનકો વિય ખાયતી’’તિ. ‘‘મા હેવં, આનન્દ, અવચ, મા હેવં, આનન્દ, અવચ. ગમ્ભીરો ચાયં, આનન્દ, પટિચ્ચસમુપ્પાદો ગમ્ભીરાવભાસો ચ. એતસ્સ, આનન્દ, ધમ્મસ્સ અનનુબોધા અપ્પટિવેધા એવમયં પજા તન્તાકુલકજાતા કુલગણ્ઠિકજાતા 2 મુઞ્જપબ્બજભૂતા અપાયં દુગ્ગતિં વિનિપાતં સંસારં નાતિવત્તતિ.
95. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma 3 kurūnaṃ nigamo. Atha kho āyasmā ānando yena bhagavā tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante! Yāva gambhīro cāyaṃ, bhante, paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso ca, atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyatī’’ti. ‘‘Mā hevaṃ, ānanda, avaca, mā hevaṃ, ānanda, avaca. Gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso ca. Etassa, ānanda, dhammassa ananubodhā appaṭivedhā evamayaṃ pajā tantākulakajātā kulagaṇṭhikajātā 4 muñjapabbajabhūtā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati.
૯૬. ‘‘‘અત્થિ ઇદપ્પચ્ચયા જરામરણ’ન્તિ ઇતિ પુટ્ઠેન સતા, આનન્દ, અત્થીતિસ્સ વચનીયં. ‘કિંપચ્ચયા જરામરણ’ન્તિ ઇતિ ચે વદેય્ય, ‘જાતિપચ્ચયા જરામરણ’ન્તિ ઇચ્ચસ્સ વચનીયં.
96. ‘‘‘Atthi idappaccayā jarāmaraṇa’nti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. ‘Kiṃpaccayā jarāmaraṇa’nti iti ce vadeyya, ‘jātipaccayā jarāmaraṇa’nti iccassa vacanīyaṃ.
‘‘‘અત્થિ ઇદપ્પચ્ચયા જાતી’તિ ઇતિ પુટ્ઠેન સતા, આનન્દ, અત્થીતિસ્સ વચનીયં. ‘કિંપચ્ચયા જાતી’તિ ઇતિ ચે વદેય્ય, ‘ભવપચ્ચયા જાતી’તિ ઇચ્ચસ્સ વચનીયં.
‘‘‘Atthi idappaccayā jātī’ti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. ‘Kiṃpaccayā jātī’ti iti ce vadeyya, ‘bhavapaccayā jātī’ti iccassa vacanīyaṃ.
‘‘‘અત્થિ ઇદપ્પચ્ચયા ભવો’તિ ઇતિ પુટ્ઠેન સતા, આનન્દ, અત્થીતિસ્સ વચનીયં . ‘કિંપચ્ચયા ભવો’તિ ઇતિ ચે વદેય્ય, ‘ઉપાદાનપચ્ચયા ભવો’તિ ઇચ્ચસ્સ વચનીયં.
‘‘‘Atthi idappaccayā bhavo’ti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ . ‘Kiṃpaccayā bhavo’ti iti ce vadeyya, ‘upādānapaccayā bhavo’ti iccassa vacanīyaṃ.
‘‘‘અત્થિ ઇદપ્પચ્ચયા ઉપાદાન’ન્તિ ઇતિ પુટ્ઠેન સતા, આનન્દ, અત્થીતિસ્સ વચનીયં. ‘કિંપચ્ચયા ઉપાદાન’ન્તિ ઇતિ ચે વદેય્ય, ‘તણ્હાપચ્ચયા ઉપાદાન’ન્તિ ઇચ્ચસ્સ વચનીયં.
‘‘‘Atthi idappaccayā upādāna’nti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. ‘Kiṃpaccayā upādāna’nti iti ce vadeyya, ‘taṇhāpaccayā upādāna’nti iccassa vacanīyaṃ.
‘‘‘અત્થિ ઇદપ્પચ્ચયા તણ્હા’તિ ઇતિ પુટ્ઠેન સતા, આનન્દ, અત્થીતિસ્સ વચનીયં. ‘કિંપચ્ચયા તણ્હા’તિ ઇતિ ચે વદેય્ય, ‘વેદનાપચ્ચયા તણ્હા’તિ ઇચ્ચસ્સ વચનીયં.
‘‘‘Atthi idappaccayā taṇhā’ti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. ‘Kiṃpaccayā taṇhā’ti iti ce vadeyya, ‘vedanāpaccayā taṇhā’ti iccassa vacanīyaṃ.
‘‘‘અત્થિ ઇદપ્પચ્ચયા વેદના’તિ ઇતિ પુટ્ઠેન સતા, આનન્દ, અત્થીતિસ્સ વચનીયં. ‘કિંપચ્ચયા વેદના’તિ ઇતિ ચે વદેય્ય, ‘ફસ્સપચ્ચયા વેદના’તિ ઇચ્ચસ્સ વચનીયં.
‘‘‘Atthi idappaccayā vedanā’ti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. ‘Kiṃpaccayā vedanā’ti iti ce vadeyya, ‘phassapaccayā vedanā’ti iccassa vacanīyaṃ.
‘‘‘અત્થિ ઇદપ્પચ્ચયા ફસ્સો’તિ ઇતિ પુટ્ઠેન સતા, આનન્દ, અત્થીતિસ્સ વચનીયં. ‘કિંપચ્ચયા ફસ્સો’તિ ઇતિ ચે વદેય્ય, ‘નામરૂપપચ્ચયા ફસ્સો’તિ ઇચ્ચસ્સ વચનીયં.
‘‘‘Atthi idappaccayā phasso’ti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. ‘Kiṃpaccayā phasso’ti iti ce vadeyya, ‘nāmarūpapaccayā phasso’ti iccassa vacanīyaṃ.
‘‘‘અત્થિ ઇદપ્પચ્ચયા નામરૂપ’ન્તિ ઇતિ પુટ્ઠેન સતા, આનન્દ, અત્થીતિસ્સ વચનીયં. ‘કિંપચ્ચયા નામરૂપ’ન્તિ ઇતિ ચે વદેય્ય, ‘વિઞ્ઞાણપચ્ચયા નામરૂપ’ન્તિ ઇચ્ચસ્સ વચનીયં.
‘‘‘Atthi idappaccayā nāmarūpa’nti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. ‘Kiṃpaccayā nāmarūpa’nti iti ce vadeyya, ‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’nti iccassa vacanīyaṃ.
‘‘‘અત્થિ ઇદપ્પચ્ચયા વિઞ્ઞાણ’ન્તિ ઇતિ પુટ્ઠેન સતા, આનન્દ, અત્થીતિસ્સ વચનીયં. ‘કિંપચ્ચયા વિઞ્ઞાણ’ન્તિ ઇતિ ચે વદેય્ય, ‘નામરૂપપચ્ચયા વિઞ્ઞાણ’ન્તિ ઇચ્ચસ્સ વચનીયં.
‘‘‘Atthi idappaccayā viññāṇa’nti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. ‘Kiṃpaccayā viññāṇa’nti iti ce vadeyya, ‘nāmarūpapaccayā viññāṇa’nti iccassa vacanīyaṃ.
૯૭. ‘‘ઇતિ ખો, આનન્દ, નામરૂપપચ્ચયા વિઞ્ઞાણં, વિઞ્ઞાણપચ્ચયા નામરૂપં, નામરૂપપચ્ચયા ફસ્સો, ફસ્સપચ્ચયા વેદના, વેદનાપચ્ચયા તણ્હા, તણ્હાપચ્ચયા ઉપાદાનં, ઉપાદાનપચ્ચયા ભવો, ભવપચ્ચયા જાતિ , જાતિપચ્ચયા જરામરણં સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસા સમ્ભવન્તિ. એવમેતસ્સ કેવલસ્સ દુક્ખક્ખન્ધસ્સ સમુદયો હોતિ.
97. ‘‘Iti kho, ānanda, nāmarūpapaccayā viññāṇaṃ, viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, nāmarūpapaccayā phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā, taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jāti , jātipaccayā jarāmaraṇaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā sambhavanti. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti.
૯૮. ‘‘‘જાતિપચ્ચયા જરામરણ’ન્તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા જાતિપચ્ચયા જરામરણં. જાતિ ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સેય્યથિદં – દેવાનં વા દેવત્તાય, ગન્ધબ્બાનં વા ગન્ધબ્બત્તાય, યક્ખાનં વા યક્ખત્તાય, ભૂતાનં વા ભૂતત્તાય, મનુસ્સાનં વા મનુસ્સત્તાય, ચતુપ્પદાનં વા ચતુપ્પદત્તાય, પક્ખીનં વા પક્ખિત્તાય, સરીસપાનં વા સરીસપત્તાય 5, તેસં તેસઞ્ચ હિ, આનન્દ, સત્તાનં તદત્તાય જાતિ નાભવિસ્સ. સબ્બસો જાતિયા અસતિ જાતિનિરોધા અપિ નુ ખો જરામરણં પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો જરામરણસ્સ, યદિદં જાતિ’’.
98. ‘‘‘Jātipaccayā jarāmaraṇa’nti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā jātipaccayā jarāmaraṇaṃ. Jāti ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, seyyathidaṃ – devānaṃ vā devattāya, gandhabbānaṃ vā gandhabbattāya, yakkhānaṃ vā yakkhattāya, bhūtānaṃ vā bhūtattāya, manussānaṃ vā manussattāya, catuppadānaṃ vā catuppadattāya, pakkhīnaṃ vā pakkhittāya, sarīsapānaṃ vā sarīsapattāya 6, tesaṃ tesañca hi, ānanda, sattānaṃ tadattāya jāti nābhavissa. Sabbaso jātiyā asati jātinirodhā api nu kho jarāmaraṇaṃ paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo jarāmaraṇassa, yadidaṃ jāti’’.
૯૯. ‘‘‘ભવપચ્ચયા જાતી’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા ભવપચ્ચયા જાતિ. ભવો ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સેય્યથિદં – કામભવો વા રૂપભવો વા અરૂપભવો વા, સબ્બસો ભવે અસતિ ભવનિરોધા અપિ નુ ખો જાતિ પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો જાતિયા, યદિદં ભવો’’.
99. ‘‘‘Bhavapaccayā jātī’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā bhavapaccayā jāti. Bhavo ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, seyyathidaṃ – kāmabhavo vā rūpabhavo vā arūpabhavo vā, sabbaso bhave asati bhavanirodhā api nu kho jāti paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo jātiyā, yadidaṃ bhavo’’.
૧૦૦. ‘‘‘ઉપાદાનપચ્ચયા ભવો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા ઉપાદાનપચ્ચયા ભવો. ઉપાદાનઞ્ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ , સેય્યથિદં – કામુપાદાનં વા દિટ્ઠુપાદાનં વા સીલબ્બતુપાદાનં વા અત્તવાદુપાદાનં વા, સબ્બસો ઉપાદાને અસતિ ઉપાદાનનિરોધા અપિ નુ ખો ભવો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો ભવસ્સ, યદિદં ઉપાદાનં’’.
100. ‘‘‘Upādānapaccayā bhavo’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā upādānapaccayā bhavo. Upādānañca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici , seyyathidaṃ – kāmupādānaṃ vā diṭṭhupādānaṃ vā sīlabbatupādānaṃ vā attavādupādānaṃ vā, sabbaso upādāne asati upādānanirodhā api nu kho bhavo paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo bhavassa, yadidaṃ upādānaṃ’’.
૧૦૧. ‘‘‘તણ્હાપચ્ચયા ઉપાદાન’ન્તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા તણ્હાપચ્ચયા ઉપાદાનં. તણ્હા ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સેય્યથિદં – રૂપતણ્હા સદ્દતણ્હા ગન્ધતણ્હા રસતણ્હા ફોટ્ઠબ્બતણ્હા ધમ્મતણ્હા, સબ્બસો તણ્હાય અસતિ તણ્હાનિરોધા અપિ નુ ખો ઉપાદાનં પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો ઉપાદાનસ્સ, યદિદં તણ્હા’’.
101. ‘‘‘Taṇhāpaccayā upādāna’nti iti kho panetaṃ vuttaṃ tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā taṇhāpaccayā upādānaṃ. Taṇhā ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, seyyathidaṃ – rūpataṇhā saddataṇhā gandhataṇhā rasataṇhā phoṭṭhabbataṇhā dhammataṇhā, sabbaso taṇhāya asati taṇhānirodhā api nu kho upādānaṃ paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo upādānassa, yadidaṃ taṇhā’’.
૧૦૨. ‘‘‘વેદનાપચ્ચયા તણ્હા’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા વેદનાપચ્ચયા તણ્હા. વેદના ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સેય્યથિદં – ચક્ખુસમ્ફસ્સજા વેદના સોતસમ્ફસ્સજા વેદના ઘાનસમ્ફસ્સજા વેદના જિવ્હાસમ્ફસ્સજા વેદના કાયસમ્ફસ્સજા વેદના મનોસમ્ફસ્સજા વેદના, સબ્બસો વેદનાય અસતિ વેદનાનિરોધા અપિ નુ ખો તણ્હા પઞ્ઞાયેથા’’તિ ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો તણ્હાય, યદિદં વેદના’’.
102. ‘‘‘Vedanāpaccayā taṇhā’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā vedanāpaccayā taṇhā. Vedanā ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, seyyathidaṃ – cakkhusamphassajā vedanā sotasamphassajā vedanā ghānasamphassajā vedanā jivhāsamphassajā vedanā kāyasamphassajā vedanā manosamphassajā vedanā, sabbaso vedanāya asati vedanānirodhā api nu kho taṇhā paññāyethā’’ti ? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo taṇhāya, yadidaṃ vedanā’’.
૧૦૩. ‘‘ઇતિ ખો પનેતં, આનન્દ, વેદનં પટિચ્ચ તણ્હા, તણ્હં પટિચ્ચ પરિયેસના, પરિયેસનં પટિચ્ચ લાભો, લાભં પટિચ્ચ વિનિચ્છયો, વિનિચ્છયં પટિચ્ચ છન્દરાગો, છન્દરાગં પટિચ્ચ અજ્ઝોસાનં, અજ્ઝોસાનં પટિચ્ચ પરિગ્ગહો, પરિગ્ગહં પટિચ્ચ મચ્છરિયં, મચ્છરિયં પટિચ્ચ આરક્ખો. આરક્ખાધિકરણં દણ્ડાદાનસત્થાદાનકલહવિગ્ગહવિવાદતુવંતુવંપેસુઞ્ઞમુસાવાદા અનેકે પાપકા અકુસલા ધમ્મા સમ્ભવન્તિ.
103. ‘‘Iti kho panetaṃ, ānanda, vedanaṃ paṭicca taṇhā, taṇhaṃ paṭicca pariyesanā, pariyesanaṃ paṭicca lābho, lābhaṃ paṭicca vinicchayo, vinicchayaṃ paṭicca chandarāgo, chandarāgaṃ paṭicca ajjhosānaṃ, ajjhosānaṃ paṭicca pariggaho, pariggahaṃ paṭicca macchariyaṃ, macchariyaṃ paṭicca ārakkho. Ārakkhādhikaraṇaṃ daṇḍādānasatthādānakalahaviggahavivādatuvaṃtuvaṃpesuññamusāvādā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti.
૧૦૪. ‘‘‘આરક્ખાધિકરણં 7 દણ્ડાદાનસત્થાદાનકલહવિગ્ગહવિવાદતુવંતુવંપેસુઞ્ઞમુસાવાદા અનેકે પાપકા અકુસલા ધમ્મા સમ્ભવન્તી’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા આરક્ખાધિકરણં દણ્ડાદાનસત્થાદાનકલહવિગ્ગહવિવાદતુવંતુવંપેસુઞ્ઞમુસાવાદા અનેકે પાપકા અકુસલા ધમ્મા સમ્ભવન્તિ. આરક્ખો ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સબ્બસો આરક્ખે અસતિ આરક્ખનિરોધા અપિ નુ ખો દણ્ડાદાનસત્થાદાનકલહવિગ્ગહવિવાદતુવંતુવંપેસુઞ્ઞમુસાવાદા અનેકે પાપકા અકુસલા ધમ્મા સમ્ભવેય્યુ’’ન્તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો દણ્ડાદાનસત્થાદાનકલહવિગ્ગહવિવાદતુવંતુવંપેસુઞ્ઞમુસાવાદાનં અનેકેસં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં સમ્ભવાય યદિદં આરક્ખો.
104. ‘‘‘Ārakkhādhikaraṇaṃ 8 daṇḍādānasatthādānakalahaviggahavivādatuvaṃtuvaṃpesuññamusāvādā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavantī’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā ārakkhādhikaraṇaṃ daṇḍādānasatthādānakalahaviggahavivādatuvaṃtuvaṃpesuññamusāvādā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti. Ārakkho ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, sabbaso ārakkhe asati ārakkhanirodhā api nu kho daṇḍādānasatthādānakalahaviggahavivādatuvaṃtuvaṃpesuññamusāvādā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhaveyyu’’nti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo daṇḍādānasatthādānakalahaviggahavivādatuvaṃtuvaṃpesuññamusāvādānaṃ anekesaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ sambhavāya yadidaṃ ārakkho.
૧૦૫. ‘‘‘મચ્છરિયં પટિચ્ચ આરક્ખો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા મચ્છરિયં પટિચ્ચ આરક્ખો. મચ્છરિયઞ્ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ , સબ્બસો મચ્છરિયે અસતિ મચ્છરિયનિરોધા અપિ નુ ખો આરક્ખો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો આરક્ખસ્સ, યદિદં મચ્છરિયં’’.
105. ‘‘‘Macchariyaṃ paṭicca ārakkho’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā macchariyaṃ paṭicca ārakkho. Macchariyañca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici , sabbaso macchariye asati macchariyanirodhā api nu kho ārakkho paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo ārakkhassa, yadidaṃ macchariyaṃ’’.
૧૦૬. ‘‘‘પરિગ્ગહં પટિચ્ચ મચ્છરિય’ન્તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા પરિગ્ગહં પટિચ્ચ મચ્છરિયં. પરિગ્ગહો ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સબ્બસો પરિગ્ગહે અસતિ પરિગ્ગહનિરોધા અપિ નુ ખો મચ્છરિયં પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો મચ્છરિયસ્સ, યદિદં પરિગ્ગહો’’.
106. ‘‘‘Pariggahaṃ paṭicca macchariya’nti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā pariggahaṃ paṭicca macchariyaṃ. Pariggaho ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, sabbaso pariggahe asati pariggahanirodhā api nu kho macchariyaṃ paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo macchariyassa, yadidaṃ pariggaho’’.
૧૦૭. ‘‘‘અજ્ઝોસાનં પટિચ્ચ પરિગ્ગહો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા અજ્ઝોસાનં પટિચ્ચ પરિગ્ગહો. અજ્ઝોસાનઞ્ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સબ્બસો અજ્ઝોસાને અસતિ અજ્ઝોસાનનિરોધા અપિ નુ ખો પરિગ્ગહો પઞ્ઞાયેથા’’તિ ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો પરિગ્ગહસ્સ – યદિદં અજ્ઝોસાનં’’.
107. ‘‘‘Ajjhosānaṃ paṭicca pariggaho’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā ajjhosānaṃ paṭicca pariggaho. Ajjhosānañca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, sabbaso ajjhosāne asati ajjhosānanirodhā api nu kho pariggaho paññāyethā’’ti ? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo pariggahassa – yadidaṃ ajjhosānaṃ’’.
૧૦૮. ‘‘‘છન્દરાગં પટિચ્ચ અજ્ઝોસાન’ન્તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા છન્દરાગં પટિચ્ચ અજ્ઝોસાનં. છન્દરાગો ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સબ્બસો છન્દરાગે અસતિ છન્દરાગનિરોધા અપિ નુ ખો અજ્ઝોસાનં પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો અજ્ઝોસાનસ્સ, યદિદં છન્દરાગો’’.
108. ‘‘‘Chandarāgaṃ paṭicca ajjhosāna’nti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā chandarāgaṃ paṭicca ajjhosānaṃ. Chandarāgo ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, sabbaso chandarāge asati chandarāganirodhā api nu kho ajjhosānaṃ paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo ajjhosānassa, yadidaṃ chandarāgo’’.
૧૦૯. ‘‘‘વિનિચ્છયં પટિચ્ચ છન્દરાગો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા વિનિચ્છયં પટિચ્ચ છન્દરાગો. વિનિચ્છયો ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સબ્બસો વિનિચ્છયે અસતિ વિનિચ્છયનિરોધા અપિ નુ ખો છન્દરાગો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં , ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો છન્દરાગસ્સ, યદિદં વિનિચ્છયો’’.
109. ‘‘‘Vinicchayaṃ paṭicca chandarāgo’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā vinicchayaṃ paṭicca chandarāgo. Vinicchayo ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, sabbaso vinicchaye asati vinicchayanirodhā api nu kho chandarāgo paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ , bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo chandarāgassa, yadidaṃ vinicchayo’’.
૧૧૦. ‘‘‘લાભં પટિચ્ચ વિનિચ્છયો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા લાભં પટિચ્ચ વિનિચ્છયો. લાભો ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સબ્બસો લાભે અસતિ લાભનિરોધા અપિ નુ ખો વિનિચ્છયો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો વિનિચ્છયસ્સ, યદિદં લાભો’’.
110. ‘‘‘Lābhaṃ paṭicca vinicchayo’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā lābhaṃ paṭicca vinicchayo. Lābho ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, sabbaso lābhe asati lābhanirodhā api nu kho vinicchayo paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo vinicchayassa, yadidaṃ lābho’’.
૧૧૧. ‘‘‘પરિયેસનં પટિચ્ચ લાભો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા પરિયેસનં પટિચ્ચ લાભો. પરિયેસના ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સબ્બસો પરિયેસનાય અસતિ પરિયેસનાનિરોધા અપિ નુ ખો લાભો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો લાભસ્સ, યદિદં પરિયેસના’’.
111. ‘‘‘Pariyesanaṃ paṭicca lābho’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā pariyesanaṃ paṭicca lābho. Pariyesanā ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, sabbaso pariyesanāya asati pariyesanānirodhā api nu kho lābho paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo lābhassa, yadidaṃ pariyesanā’’.
૧૧૨. ‘‘‘તણ્હં પટિચ્ચ પરિયેસના’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા તણ્હં પટિચ્ચ પરિયેસના. તણ્હા ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સેય્યથિદં – કામતણ્હા ભવતણ્હા વિભવતણ્હા, સબ્બસો તણ્હાય અસતિ તણ્હાનિરોધા અપિ નુ ખો પરિયેસના પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો પરિયેસનાય, યદિદં તણ્હા. ઇતિ ખો, આનન્દ, ઇમે દ્વે ધમ્મા 9 દ્વયેન વેદનાય એકસમોસરણા ભવન્તિ’’.
112. ‘‘‘Taṇhaṃ paṭicca pariyesanā’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā taṇhaṃ paṭicca pariyesanā. Taṇhā ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, seyyathidaṃ – kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā, sabbaso taṇhāya asati taṇhānirodhā api nu kho pariyesanā paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo pariyesanāya, yadidaṃ taṇhā. Iti kho, ānanda, ime dve dhammā 10 dvayena vedanāya ekasamosaraṇā bhavanti’’.
૧૧૩. ‘‘‘ફસ્સપચ્ચયા વેદના’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા ‘ફસ્સપચ્ચયા વેદના. ફસ્સો ચ હિ, આનન્દ, નાભવિસ્સ સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં કસ્સચિ કિમ્હિચિ, સેય્યથિદં – ચક્ખુસમ્ફસ્સો સોતસમ્ફસ્સો ઘાનસમ્ફસ્સો જિવ્હાસમ્ફસ્સો કાયસમ્ફસ્સો મનોસમ્ફસ્સો, સબ્બસો ફસ્સે અસતિ ફસ્સનિરોધા અપિ નુ ખો વેદના પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ , એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો વેદનાય, યદિદં ફસ્સો’’.
113. ‘‘‘Phassapaccayā vedanā’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā ‘phassapaccayā vedanā. Phasso ca hi, ānanda, nābhavissa sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ kassaci kimhici, seyyathidaṃ – cakkhusamphasso sotasamphasso ghānasamphasso jivhāsamphasso kāyasamphasso manosamphasso, sabbaso phasse asati phassanirodhā api nu kho vedanā paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda , eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo vedanāya, yadidaṃ phasso’’.
૧૧૪. ‘‘‘નામરૂપપચ્ચયા ફસ્સો’તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા નામરૂપપચ્ચયા ફસ્સો. યેહિ, આનન્દ, આકારેહિ યેહિ લિઙ્ગેહિ યેહિ નિમિત્તેહિ યેહિ ઉદ્દેસેહિ નામકાયસ્સ પઞ્ઞત્તિ હોતિ, તેસુ આકારેસુ તેસુ લિઙ્ગેસુ તેસુ નિમિત્તેસુ તેસુ ઉદ્દેસેસુ અસતિ અપિ નુ ખો રૂપકાયે અધિવચનસમ્ફસ્સો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યેહિ, આનન્દ, આકારેહિ યેહિ લિઙ્ગેહિ યેહિ નિમિત્તેહિ યેહિ ઉદ્દેસેહિ રૂપકાયસ્સ પઞ્ઞત્તિ હોતિ, તેસુ આકારેસુ…પે॰… તેસુ ઉદ્દેસેસુ અસતિ અપિ નુ ખો નામકાયે પટિઘસમ્ફસ્સો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યેહિ, આનન્દ, આકારેહિ…પે॰… યેહિ ઉદ્દેસેહિ નામકાયસ્સ ચ રૂપકાયસ્સ ચ પઞ્ઞત્તિ હોતિ , તેસુ આકારેસુ…પે॰… તેસુ ઉદ્દેસેસુ અસતિ અપિ નુ ખો અધિવચનસમ્ફસ્સો વા પટિઘસમ્ફસ્સો વા પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘યેહિ, આનન્દ, આકારેહિ…પે॰… યેહિ ઉદ્દેસેહિ નામરૂપસ્સ પઞ્ઞત્તિ હોતિ, તેસુ આકારેસુ …પે॰… તેસુ ઉદ્દેસેસુ અસતિ અપિ નુ ખો ફસ્સો પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો ફસ્સસ્સ, યદિદં નામરૂપં’’.
114. ‘‘‘Nāmarūpapaccayā phasso’ti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā nāmarūpapaccayā phasso. Yehi, ānanda, ākārehi yehi liṅgehi yehi nimittehi yehi uddesehi nāmakāyassa paññatti hoti, tesu ākāresu tesu liṅgesu tesu nimittesu tesu uddesesu asati api nu kho rūpakāye adhivacanasamphasso paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Yehi, ānanda, ākārehi yehi liṅgehi yehi nimittehi yehi uddesehi rūpakāyassa paññatti hoti, tesu ākāresu…pe… tesu uddesesu asati api nu kho nāmakāye paṭighasamphasso paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Yehi, ānanda, ākārehi…pe… yehi uddesehi nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca paññatti hoti , tesu ākāresu…pe… tesu uddesesu asati api nu kho adhivacanasamphasso vā paṭighasamphasso vā paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Yehi, ānanda, ākārehi…pe… yehi uddesehi nāmarūpassa paññatti hoti, tesu ākāresu …pe… tesu uddesesu asati api nu kho phasso paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo phassassa, yadidaṃ nāmarūpaṃ’’.
૧૧૫. ‘‘‘વિઞ્ઞાણપચ્ચયા નામરૂપ’ન્તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા વિઞ્ઞાણપચ્ચયા નામરૂપં. વિઞ્ઞાણઞ્ચ હિ, આનન્દ, માતુકુચ્છિસ્મિં ન ઓક્કમિસ્સથ, અપિ નુ ખો નામરૂપં માતુકુચ્છિસ્મિં સમુચ્ચિસ્સથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘વિઞ્ઞાણઞ્ચ હિ, આનન્દ, માતુકુચ્છિસ્મિં ઓક્કમિત્વા વોક્કમિસ્સથ, અપિ નુ ખો નામરૂપં ઇત્થત્તાય અભિનિબ્બત્તિસ્સથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘વિઞ્ઞાણઞ્ચ હિ, આનન્દ, દહરસ્સેવ સતો વોચ્છિજ્જિસ્સથ કુમારકસ્સ વા કુમારિકાય વા, અપિ નુ ખો નામરૂપં વુદ્ધિં વિરૂળ્હિં વેપુલ્લં આપજ્જિસ્સથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો નામરૂપસ્સ – યદિદં વિઞ્ઞાણં’’.
115. ‘‘‘Viññāṇapaccayā nāmarūpa’nti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ. Viññāṇañca hi, ānanda, mātukucchismiṃ na okkamissatha, api nu kho nāmarūpaṃ mātukucchismiṃ samuccissathā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Viññāṇañca hi, ānanda, mātukucchismiṃ okkamitvā vokkamissatha, api nu kho nāmarūpaṃ itthattāya abhinibbattissathā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Viññāṇañca hi, ānanda, daharasseva sato vocchijjissatha kumārakassa vā kumārikāya vā, api nu kho nāmarūpaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissathā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo nāmarūpassa – yadidaṃ viññāṇaṃ’’.
૧૧૬. ‘‘‘નામરૂપપચ્ચયા વિઞ્ઞાણ’ન્તિ ઇતિ ખો પનેતં વુત્તં, તદાનન્દ, ઇમિનાપેતં પરિયાયેન વેદિતબ્બં, યથા નામરૂપપચ્ચયા વિઞ્ઞાણં. વિઞ્ઞાણઞ્ચ હિ, આનન્દ, નામરૂપે પતિટ્ઠં ન લભિસ્સથ, અપિ નુ ખો આયતિં જાતિજરામરણં દુક્ખસમુદયસમ્ભવો 11 પઞ્ઞાયેથા’’તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એસેવ હેતુ એતં નિદાનં એસ સમુદયો એસ પચ્ચયો વિઞ્ઞાણસ્સ યદિદં નામરૂપં. એત્તાવતા ખો, આનન્દ, જાયેથ વા જીયેથ 12 વા મીયેથ 13 વા ચવેથ વા ઉપપજ્જેથ વા. એત્તાવતા અધિવચનપથો, એત્તાવતા નિરુત્તિપથો, એત્તાવતા પઞ્ઞત્તિપથો, એત્તાવતા પઞ્ઞાવચરં, એત્તાવતા વટ્ટં વત્તતિ ઇત્થત્તં પઞ્ઞાપનાય યદિદં નામરૂપં સહ વિઞ્ઞાણેન અઞ્ઞમઞ્ઞપચ્ચયતા પવત્તતિ.
116. ‘‘‘Nāmarūpapaccayā viññāṇa’nti iti kho panetaṃ vuttaṃ, tadānanda, imināpetaṃ pariyāyena veditabbaṃ, yathā nāmarūpapaccayā viññāṇaṃ. Viññāṇañca hi, ānanda, nāmarūpe patiṭṭhaṃ na labhissatha, api nu kho āyatiṃ jātijarāmaraṇaṃ dukkhasamudayasambhavo 14 paññāyethā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, eseva hetu etaṃ nidānaṃ esa samudayo esa paccayo viññāṇassa yadidaṃ nāmarūpaṃ. Ettāvatā kho, ānanda, jāyetha vā jīyetha 15 vā mīyetha 16 vā cavetha vā upapajjetha vā. Ettāvatā adhivacanapatho, ettāvatā niruttipatho, ettāvatā paññattipatho, ettāvatā paññāvacaraṃ, ettāvatā vaṭṭaṃ vattati itthattaṃ paññāpanāya yadidaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇena aññamaññapaccayatā pavattati.
અત્તપઞ્ઞત્તિ
Attapaññatti
૧૧૭. ‘‘કિત્તાવતા ચ, આનન્દ, અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ? રૂપિં વા હિ, આનન્દ, પરિત્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ – ‘‘રૂપી મે પરિત્તો અત્તા’’તિ. રૂપિં વા હિ , આનન્દ, અનન્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ – ‘રૂપી મે અનન્તો અત્તા’તિ. અરૂપિં વા હિ, આનન્દ, પરિત્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ – ‘અરૂપી મે પરિત્તો અત્તા’તિ. અરૂપિં વા હિ, આનન્દ, અનન્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ – ‘અરૂપી મે અનન્તો અત્તા’તિ.
117. ‘‘Kittāvatā ca, ānanda, attānaṃ paññapento paññapeti? Rūpiṃ vā hi, ānanda, parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti – ‘‘rūpī me paritto attā’’ti. Rūpiṃ vā hi , ānanda, anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti – ‘rūpī me ananto attā’ti. Arūpiṃ vā hi, ānanda, parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti – ‘arūpī me paritto attā’ti. Arūpiṃ vā hi, ānanda, anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti – ‘arūpī me ananto attā’ti.
૧૧૮. ‘‘તત્રાનન્દ, યો સો રૂપિં પરિત્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ. એતરહિ વા સો રૂપિં પરિત્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ, તત્થ ભાવિં વા સો રૂપિં પરિત્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ, ‘અતથં વા પન સન્તં તથત્તાય ઉપકપ્પેસ્સામી’તિ ઇતિ વા પનસ્સ હોતિ. એવં સન્તં ખો, આનન્દ, રૂપિં 17 પરિત્તત્તાનુદિટ્ઠિ અનુસેતીતિ ઇચ્ચાલં વચનાય.
118. ‘‘Tatrānanda, yo so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti. Etarahi vā so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti, tattha bhāviṃ vā so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti, ‘atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmī’ti iti vā panassa hoti. Evaṃ santaṃ kho, ānanda, rūpiṃ 18 parittattānudiṭṭhi anusetīti iccālaṃ vacanāya.
‘‘તત્રાનન્દ, યો સો રૂપિં અનન્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ. એતરહિ વા સો રૂપિં અનન્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ, તત્થ ભાવિં વા સો રૂપિં અનન્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ, ‘અતથં વા પન સન્તં તથત્તાય ઉપકપ્પેસ્સામી’તિ ઇતિ વા પનસ્સ હોતિ. એવં સન્તં ખો, આનન્દ, રૂપિં 19 અનન્તત્તાનુદિટ્ઠિ અનુસેતીતિ ઇચ્ચાલં વચનાય.
‘‘Tatrānanda, yo so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti. Etarahi vā so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti, tattha bhāviṃ vā so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti, ‘atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmī’ti iti vā panassa hoti. Evaṃ santaṃ kho, ānanda, rūpiṃ 20 anantattānudiṭṭhi anusetīti iccālaṃ vacanāya.
‘‘તત્રાનન્દ, યો સો અરૂપિં પરિત્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ. એતરહિ વા સો અરૂપિં પરિત્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ, તત્થ ભાવિં વા સો અરૂપિં પરિત્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ, ‘અતથં વા પન સન્તં તથત્તાય ઉપકપ્પેસ્સામી’તિ ઇતિ વા પનસ્સ હોતિ. એવં સન્તં ખો, આનન્દ, અરૂપિં 21 પરિત્તત્તાનુદિટ્ઠિ અનુસેતીતિ ઇચ્ચાલં વચનાય.
‘‘Tatrānanda, yo so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti. Etarahi vā so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti, tattha bhāviṃ vā so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapento paññapeti, ‘atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmī’ti iti vā panassa hoti. Evaṃ santaṃ kho, ānanda, arūpiṃ 22 parittattānudiṭṭhi anusetīti iccālaṃ vacanāya.
‘‘તત્રાનન્દ, યો સો અરૂપિં અનન્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ. એતરહિ વા સો અરૂપિં અનન્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ, તત્થ ભાવિં વા સો અરૂપિં અનન્તં અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ, ‘અતથં વા પન સન્તં તથત્તાય ઉપકપ્પેસ્સામી’તિ ઇતિ વા પનસ્સ હોતિ. એવં સન્તં ખો, આનન્દ, અરૂપિં 23 અનન્તત્તાનુદિટ્ઠિ અનુસેતીતિ ઇચ્ચાલં વચનાય. એત્તાવતા ખો, આનન્દ, અત્તાનં પઞ્ઞપેન્તો પઞ્ઞપેતિ.
‘‘Tatrānanda, yo so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti. Etarahi vā so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti, tattha bhāviṃ vā so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ paññapento paññapeti, ‘atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmī’ti iti vā panassa hoti. Evaṃ santaṃ kho, ānanda, arūpiṃ 24 anantattānudiṭṭhi anusetīti iccālaṃ vacanāya. Ettāvatā kho, ānanda, attānaṃ paññapento paññapeti.
નઅત્તપઞ્ઞત્તિ
Naattapaññatti
૧૧૯. ‘‘કિત્તાવતા ચ, આનન્દ, અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ? રૂપિં વા હિ, આનન્દ, પરિત્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ – ‘રૂપી મે પરિત્તો અત્તા’તિ. રૂપિં વા હિ, આનન્દ, અનન્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ – ‘રૂપી મે અનન્તો અત્તા’તિ. અરૂપિં વા હિ, આનન્દ, પરિત્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ – ‘અરૂપી મે પરિત્તો અત્તા’તિ. અરૂપિં વા હિ, આનન્દ, અનન્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ – ‘અરૂપી મે અનન્તો અત્તા’તિ.
119. ‘‘Kittāvatā ca, ānanda, attānaṃ na paññapento na paññapeti? Rūpiṃ vā hi, ānanda, parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti – ‘rūpī me paritto attā’ti. Rūpiṃ vā hi, ānanda, anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti – ‘rūpī me ananto attā’ti. Arūpiṃ vā hi, ānanda, parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti – ‘arūpī me paritto attā’ti. Arūpiṃ vā hi, ānanda, anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti – ‘arūpī me ananto attā’ti.
૧૨૦. ‘‘તત્રાનન્દ, યો સો રૂપિં પરિત્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ. એતરહિ વા સો રૂપિં પરિત્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ, તત્થ ભાવિં વા સો રૂપિં પરિત્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ, ‘અતથં વા પન સન્તં તથત્તાય ઉપકપ્પેસ્સામી’તિ ઇતિ વા પનસ્સ ન હોતિ. એવં સન્તં ખો, આનન્દ, રૂપિં પરિત્તત્તાનુદિટ્ઠિ નાનુસેતીતિ ઇચ્ચાલં વચનાય.
120. ‘‘Tatrānanda, yo so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti. Etarahi vā so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti, tattha bhāviṃ vā so rūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti, ‘atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmī’ti iti vā panassa na hoti. Evaṃ santaṃ kho, ānanda, rūpiṃ parittattānudiṭṭhi nānusetīti iccālaṃ vacanāya.
‘‘તત્રાનન્દ , યો સો રૂપિં અનન્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ. એતરહિ વા સો રૂપિં અનન્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ, તત્થ ભાવિં વા સો રૂપિં અનન્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ, ‘અતથં વા પન સન્તં તથત્તાય ઉપકપ્પેસ્સામી’તિ ઇતિ વા પનસ્સ ન હોતિ. એવં સન્તં ખો, આનન્દ, રૂપિં અનન્તત્તાનુદિટ્ઠિ નાનુસેતીતિ ઇચ્ચાલં વચનાય.
‘‘Tatrānanda , yo so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti. Etarahi vā so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti, tattha bhāviṃ vā so rūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti, ‘atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmī’ti iti vā panassa na hoti. Evaṃ santaṃ kho, ānanda, rūpiṃ anantattānudiṭṭhi nānusetīti iccālaṃ vacanāya.
‘‘તત્રાનન્દ, યો સો અરૂપિં પરિત્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ. એતરહિ વા સો અરૂપિં પરિત્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ, તત્થ ભાવિં વા સો અરૂપિં પરિત્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ, ‘અતથં વા પન સન્તં તથત્તાય ઉપકપ્પેસ્સામી’તિ ઇતિ વા પનસ્સ ન હોતિ. એવં સન્તં ખો, આનન્દ, અરૂપિં પરિત્તત્તાનુદિટ્ઠિ નાનુસેતીતિ ઇચ્ચાલં વચનાય.
‘‘Tatrānanda, yo so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti. Etarahi vā so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti, tattha bhāviṃ vā so arūpiṃ parittaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti, ‘atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmī’ti iti vā panassa na hoti. Evaṃ santaṃ kho, ānanda, arūpiṃ parittattānudiṭṭhi nānusetīti iccālaṃ vacanāya.
‘‘તત્રાનન્દ, યો સો અરૂપિં અનન્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ. એતરહિ વા સો અરૂપિં અનન્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ, તત્થ ભાવિં વા સો અરૂપિં અનન્તં અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ, ‘અતથં વા પન સન્તં તથત્તાય ઉપકપ્પેસ્સામી’તિ ઇતિ વા પનસ્સ ન હોતિ. એવં સન્તં ખો, આનન્દ, અરૂપિં અનન્તત્તાનુદિટ્ઠિ નાનુસેતીતિ ઇચ્ચાલં વચનાય. એત્તાવતા ખો, આનન્દ, અત્તાનં ન પઞ્ઞપેન્તો ન પઞ્ઞપેતિ.
‘‘Tatrānanda, yo so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti. Etarahi vā so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti, tattha bhāviṃ vā so arūpiṃ anantaṃ attānaṃ na paññapento na paññapeti, ‘atathaṃ vā pana santaṃ tathattāya upakappessāmī’ti iti vā panassa na hoti. Evaṃ santaṃ kho, ānanda, arūpiṃ anantattānudiṭṭhi nānusetīti iccālaṃ vacanāya. Ettāvatā kho, ānanda, attānaṃ na paññapento na paññapeti.
અત્તસમનુપસ્સના
Attasamanupassanā
૧૨૧. ‘‘કિત્તાવતા ચ, આનન્દ, અત્તાનં સમનુપસ્સમાનો સમનુપસ્સતિ? વેદનં વા હિ, આનન્દ, અત્તાનં સમનુપસ્સમાનો સમનુપસ્સતિ – ‘વેદના મે અત્તા’તિ. ‘ન હેવ ખો મે વેદના અત્તા, અપ્પટિસંવેદનો મે અત્તા’તિ ઇતિ વા હિ, આનન્દ, અત્તાનં સમનુપસ્સમાનો સમનુપસ્સતિ. ‘ન હેવ ખો મે વેદના અત્તા, નોપિ અપ્પટિસંવેદનો મે અત્તા, અત્તા મે વેદિયતિ, વેદનાધમ્મો હિ મે અત્તા’તિ ઇતિ વા હિ, આનન્દ, અત્તાનં સમનુપસ્સમાનો સમનુપસ્સતિ.
121. ‘‘Kittāvatā ca, ānanda, attānaṃ samanupassamāno samanupassati? Vedanaṃ vā hi, ānanda, attānaṃ samanupassamāno samanupassati – ‘vedanā me attā’ti. ‘Na heva kho me vedanā attā, appaṭisaṃvedano me attā’ti iti vā hi, ānanda, attānaṃ samanupassamāno samanupassati. ‘Na heva kho me vedanā attā, nopi appaṭisaṃvedano me attā, attā me vediyati, vedanādhammo hi me attā’ti iti vā hi, ānanda, attānaṃ samanupassamāno samanupassati.
૧૨૨. ‘‘તત્રાનન્દ, યો સો એવમાહ – ‘વેદના મે અત્તા’તિ, સો એવમસ્સ વચનીયો – ‘તિસ્સો ખો ઇમા, આવુસો, વેદના – સુખા વેદના દુક્ખા વેદના અદુક્ખમસુખા વેદના. ઇમાસં ખો ત્વં તિસ્સન્નં વેદનાનં કતમં અત્તતો સમનુપસ્સસી’તિ? યસ્મિં, આનન્દ, સમયે સુખં વેદનં વેદેતિ, નેવ તસ્મિં સમયે દુક્ખં વેદનં વેદેતિ, ન અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદેતિ; સુખંયેવ તસ્મિં સમયે વેદનં વેદેતિ. યસ્મિં, આનન્દ, સમયે દુક્ખં વેદનં વેદેતિ, નેવ તસ્મિં સમયે સુખં વેદનં વેદેતિ, ન અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદેતિ; દુક્ખંયેવ તસ્મિં સમયે વેદનં વેદેતિ. યસ્મિં, આનન્દ, સમયે અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદેતિ, નેવ તસ્મિં સમયે સુખં વેદનં વેદેતિ, ન દુક્ખં વેદનં વેદેતિ; અદુક્ખમસુખંયેવ તસ્મિં સમયે વેદનં વેદેતિ.
122. ‘‘Tatrānanda, yo so evamāha – ‘vedanā me attā’ti, so evamassa vacanīyo – ‘tisso kho imā, āvuso, vedanā – sukhā vedanā dukkhā vedanā adukkhamasukhā vedanā. Imāsaṃ kho tvaṃ tissannaṃ vedanānaṃ katamaṃ attato samanupassasī’ti? Yasmiṃ, ānanda, samaye sukhaṃ vedanaṃ vedeti, neva tasmiṃ samaye dukkhaṃ vedanaṃ vedeti, na adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedeti; sukhaṃyeva tasmiṃ samaye vedanaṃ vedeti. Yasmiṃ, ānanda, samaye dukkhaṃ vedanaṃ vedeti, neva tasmiṃ samaye sukhaṃ vedanaṃ vedeti, na adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedeti; dukkhaṃyeva tasmiṃ samaye vedanaṃ vedeti. Yasmiṃ, ānanda, samaye adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedeti, neva tasmiṃ samaye sukhaṃ vedanaṃ vedeti, na dukkhaṃ vedanaṃ vedeti; adukkhamasukhaṃyeva tasmiṃ samaye vedanaṃ vedeti.
૧૨૩. ‘‘સુખાપિ ખો, આનન્દ, વેદના અનિચ્ચા સઙ્ખતા પટિચ્ચસમુપ્પન્ના ખયધમ્મા વયધમ્મા વિરાગધમ્મા નિરોધધમ્મા. દુક્ખાપિ ખો, આનન્દ, વેદના અનિચ્ચા સઙ્ખતા પટિચ્ચસમુપ્પન્ના ખયધમ્મા વયધમ્મા વિરાગધમ્મા નિરોધધમ્મા. અદુક્ખમસુખાપિ ખો, આનન્દ, વેદના અનિચ્ચા સઙ્ખતા પટિચ્ચસમુપ્પન્ના ખયધમ્મા વયધમ્મા વિરાગધમ્મા નિરોધધમ્મા. તસ્સ સુખં વેદનં વેદિયમાનસ્સ ‘એસો મે અત્તા’તિ હોતિ. તસ્સાયેવ સુખાય વેદનાય નિરોધા ‘બ્યગા 25 મે અત્તા’તિ હોતિ. દુક્ખં વેદનં વેદિયમાનસ્સ ‘એસો મે અત્તા’તિ હોતિ. તસ્સાયેવ દુક્ખાય વેદનાય નિરોધા ‘બ્યગા મે અત્તા’તિ હોતિ. અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદિયમાનસ્સ ‘એસો મે અત્તા’તિ હોતિ. તસ્સાયેવ અદુક્ખમસુખાય વેદનાય નિરોધા ‘બ્યગા મે અત્તા’તિ હોતિ. ઇતિ સો દિટ્ઠેવ ધમ્મે અનિચ્ચસુખદુક્ખવોકિણ્ણં ઉપ્પાદવયધમ્મં અત્તાનં સમનુપસ્સમાનો સમનુપસ્સતિ, યો સો એવમાહ – ‘વેદના મે અત્તા’તિ. તસ્માતિહાનન્દ, એતેન પેતં નક્ખમતિ – ‘વેદના મે અત્તા’તિ સમનુપસ્સિતું.
123. ‘‘Sukhāpi kho, ānanda, vedanā aniccā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā. Dukkhāpi kho, ānanda, vedanā aniccā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā. Adukkhamasukhāpi kho, ānanda, vedanā aniccā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā. Tassa sukhaṃ vedanaṃ vediyamānassa ‘eso me attā’ti hoti. Tassāyeva sukhāya vedanāya nirodhā ‘byagā 26 me attā’ti hoti. Dukkhaṃ vedanaṃ vediyamānassa ‘eso me attā’ti hoti. Tassāyeva dukkhāya vedanāya nirodhā ‘byagā me attā’ti hoti. Adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vediyamānassa ‘eso me attā’ti hoti. Tassāyeva adukkhamasukhāya vedanāya nirodhā ‘byagā me attā’ti hoti. Iti so diṭṭheva dhamme aniccasukhadukkhavokiṇṇaṃ uppādavayadhammaṃ attānaṃ samanupassamāno samanupassati, yo so evamāha – ‘vedanā me attā’ti. Tasmātihānanda, etena petaṃ nakkhamati – ‘vedanā me attā’ti samanupassituṃ.
૧૨૪. ‘‘તત્રાનન્દ , યો સો એવમાહ – ‘ન હેવ ખો મે વેદના અત્તા, અપ્પટિસંવેદનો મે અત્તા’તિ, સો એવમસ્સ વચનીયો – ‘યત્થ પનાવુસો, સબ્બસો વેદયિતં નત્થિ અપિ નુ ખો, તત્થ ‘‘અયમહમસ્મી’’તિ સિયા’’’તિ ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એતેન પેતં નક્ખમતિ – ‘ન હેવ ખો મે વેદના અત્તા, અપ્પટિસંવેદનો મે અત્તા’તિ સમનુપસ્સિતું.
124. ‘‘Tatrānanda , yo so evamāha – ‘na heva kho me vedanā attā, appaṭisaṃvedano me attā’ti, so evamassa vacanīyo – ‘yattha panāvuso, sabbaso vedayitaṃ natthi api nu kho, tattha ‘‘ayamahamasmī’’ti siyā’’’ti ? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, etena petaṃ nakkhamati – ‘na heva kho me vedanā attā, appaṭisaṃvedano me attā’ti samanupassituṃ.
૧૨૫. ‘‘તત્રાનન્દ , યો સો એવમાહ – ‘ન હેવ ખો મે વેદના અત્તા, નોપિ અપ્પટિસંવેદનો મે અત્તા, અત્તા મે વેદિયતિ, વેદનાધમ્મો હિ મે અત્તા’તિ. સો એવમસ્સ વચનીયો – વેદના ચ હિ, આવુસો, સબ્બેન સબ્બં સબ્બથા સબ્બં અપરિસેસા નિરુજ્ઝેય્યું. સબ્બસો વેદનાય અસતિ વેદનાનિરોધા અપિ નુ ખો તત્થ ‘અયમહમસ્મી’તિ સિયા’’તિ? ‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તસ્માતિહાનન્દ, એતેન પેતં નક્ખમતિ – ‘‘ન હેવ ખો મે વેદના અત્તા, નોપિ અપ્પટિસંવેદનો મે અત્તા, અત્તા મે વેદિયતિ, વેદનાધમ્મો હિ મે અત્તા’તિ સમનુપસ્સિતું.
125. ‘‘Tatrānanda , yo so evamāha – ‘na heva kho me vedanā attā, nopi appaṭisaṃvedano me attā, attā me vediyati, vedanādhammo hi me attā’ti. So evamassa vacanīyo – vedanā ca hi, āvuso, sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ aparisesā nirujjheyyuṃ. Sabbaso vedanāya asati vedanānirodhā api nu kho tattha ‘ayamahamasmī’ti siyā’’ti? ‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tasmātihānanda, etena petaṃ nakkhamati – ‘‘na heva kho me vedanā attā, nopi appaṭisaṃvedano me attā, attā me vediyati, vedanādhammo hi me attā’ti samanupassituṃ.
૧૨૬. ‘‘યતો ખો, આનન્દ, ભિક્ખુ નેવ વેદનં અત્તાનં સમનુપસ્સતિ, નોપિ અપ્પટિસંવેદનં અત્તાનં સમનુપસ્સતિ, નોપિ ‘અત્તા મે વેદિયતિ, વેદનાધમ્મો હિ મે અત્તા’તિ સમનુપસ્સતિ. સો એવં ન સમનુપસ્સન્તો ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ, અનુપાદિયં ન પરિતસ્સતિ, અપરિતસ્સં 27 પચ્ચત્તઞ્ઞેવ પરિનિબ્બાયતિ, ‘ખીણા જાતિ, વુસિતં બ્રહ્મચરિયં, કતં કરણીયં, નાપરં ઇત્થત્તાયા’તિ પજાનાતિ. એવં વિમુત્તચિત્તં ખો, આનન્દ, ભિક્ખું યો એવં વદેય્ય – ‘હોતિ તથાગતો પરં મરણા ઇતિસ્સ 28 દિટ્ઠી’તિ, તદકલ્લં. ‘ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા ઇતિસ્સ દિટ્ઠી’તિ, તદકલ્લં. ‘હોતિ ચ ન ચ હોતિ તથાગતો પરં મરણા ઇતિસ્સ દિટ્ઠી’તિ, તદકલ્લં. ‘નેવ હોતિ ન ન હોતિ તથાગતો પરં મરણા ઇતિસ્સ દિટ્ઠી’તિ, તદકલ્લં. તં કિસ્સ હેતુ? યાવતા, આનન્દ, અધિવચનં યાવતા અધિવચનપથો, યાવતા નિરુત્તિ યાવતા નિરુત્તિપથો, યાવતા પઞ્ઞત્તિ યાવતા પઞ્ઞત્તિપથો, યાવતા પઞ્ઞા યાવતા પઞ્ઞાવચરં, યાવતા વટ્ટં 29, યાવતા વટ્ટતિ 30, તદભિઞ્ઞાવિમુત્તો ભિક્ખુ, તદભિઞ્ઞાવિમુત્તં ભિક્ખું ‘ન જાનાતિ ન પસ્સતિ ઇતિસ્સ દિટ્ઠી’તિ, તદકલ્લં.
126. ‘‘Yato kho, ānanda, bhikkhu neva vedanaṃ attānaṃ samanupassati, nopi appaṭisaṃvedanaṃ attānaṃ samanupassati, nopi ‘attā me vediyati, vedanādhammo hi me attā’ti samanupassati. So evaṃ na samanupassanto na ca kiñci loke upādiyati, anupādiyaṃ na paritassati, aparitassaṃ 31 paccattaññeva parinibbāyati, ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāti. Evaṃ vimuttacittaṃ kho, ānanda, bhikkhuṃ yo evaṃ vadeyya – ‘hoti tathāgato paraṃ maraṇā itissa 32 diṭṭhī’ti, tadakallaṃ. ‘Na hoti tathāgato paraṃ maraṇā itissa diṭṭhī’ti, tadakallaṃ. ‘Hoti ca na ca hoti tathāgato paraṃ maraṇā itissa diṭṭhī’ti, tadakallaṃ. ‘Neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā itissa diṭṭhī’ti, tadakallaṃ. Taṃ kissa hetu? Yāvatā, ānanda, adhivacanaṃ yāvatā adhivacanapatho, yāvatā nirutti yāvatā niruttipatho, yāvatā paññatti yāvatā paññattipatho, yāvatā paññā yāvatā paññāvacaraṃ, yāvatā vaṭṭaṃ 33, yāvatā vaṭṭati 34, tadabhiññāvimutto bhikkhu, tadabhiññāvimuttaṃ bhikkhuṃ ‘na jānāti na passati itissa diṭṭhī’ti, tadakallaṃ.
સત્ત વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ
Satta viññāṇaṭṭhiti
૧૨૭. ‘‘સત્ત ખો, આનન્દ 35, વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો, દ્વે આયતનાનિ. કતમા સત્ત? સન્તાનન્દ, સત્તા નાનત્તકાયા નાનત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ મનુસ્સા , એકચ્ચે ચ દેવા, એકચ્ચે ચ વિનિપાતિકા. અયં પઠમા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ. સન્તાનન્દ, સત્તા નાનત્તકાયા એકત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ દેવા બ્રહ્મકાયિકા પઠમાભિનિબ્બત્તા. અયં દુતિયા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ. સન્તાનન્દ, સત્તા એકત્તકાયા નાનત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ દેવા આભસ્સરા. અયં તતિયા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ. સન્તાનન્દ, સત્તા એકત્તકાયા એકત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ દેવા સુભકિણ્હા. અયં ચતુત્થી વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ. સન્તાનન્દ, સત્તા સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનૂપગા. અયં પઞ્ચમી વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ . સન્તાનન્દ, સત્તા સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનૂપગા. અયં છટ્ઠી વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ. સન્તાનન્દ, સત્તા સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનૂપગા. અયં સત્તમી વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ. અસઞ્ઞસત્તાયતનં નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનમેવ દુતિયં.
127. ‘‘Satta kho, ānanda 36, viññāṇaṭṭhitiyo, dve āyatanāni. Katamā satta? Santānanda, sattā nānattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi manussā , ekacce ca devā, ekacce ca vinipātikā. Ayaṃ paṭhamā viññāṇaṭṭhiti. Santānanda, sattā nānattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā brahmakāyikā paṭhamābhinibbattā. Ayaṃ dutiyā viññāṇaṭṭhiti. Santānanda, sattā ekattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi devā ābhassarā. Ayaṃ tatiyā viññāṇaṭṭhiti. Santānanda, sattā ekattakāyā ekattasaññino, seyyathāpi devā subhakiṇhā. Ayaṃ catutthī viññāṇaṭṭhiti. Santānanda, sattā sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanūpagā. Ayaṃ pañcamī viññāṇaṭṭhiti . Santānanda, sattā sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇa’nti viññāṇañcāyatanūpagā. Ayaṃ chaṭṭhī viññāṇaṭṭhiti. Santānanda, sattā sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanūpagā. Ayaṃ sattamī viññāṇaṭṭhiti. Asaññasattāyatanaṃ nevasaññānāsaññāyatanameva dutiyaṃ.
૧૨૮. ‘‘તત્રાનન્દ, યાયં પઠમા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ નાનત્તકાયા નાનત્તસઞ્ઞિનો, સેય્યથાપિ મનુસ્સા, એકચ્ચે ચ દેવા, એકચ્ચે ચ વિનિપાતિકા. યો નુ ખો, આનન્દ, તઞ્ચ પજાનાતિ, તસ્સા ચ સમુદયં પજાનાતિ, તસ્સા ચ અત્થઙ્ગમં પજાનાતિ, તસ્સા ચ અસ્સાદં પજાનાતિ, તસ્સા ચ આદીનવં પજાનાતિ, તસ્સા ચ નિસ્સરણં પજાનાતિ, કલ્લં નુ તેન તદભિનન્દિતુ’’ન્તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’…પે॰… ‘‘તત્રાનન્દ, યમિદં અસઞ્ઞસત્તાયતનં. યો નુ ખો, આનન્દ, તઞ્ચ પજાનાતિ, તસ્સ ચ સમુદયં પજાનાતિ, તસ્સ ચ અત્થઙ્ગમં પજાનાતિ, તસ્સ ચ અસ્સાદં પજાનાતિ, તસ્સ ચ આદીનવં પજાનાતિ, તસ્સ ચ નિસ્સરણં પજાનાતિ, કલ્લં નુ તેન તદભિનન્દિતુ’’ન્તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. ‘‘તત્રાનન્દ, યમિદં નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં. યો નુ ખો, આનન્દ, તઞ્ચ પજાનાતિ, તસ્સ ચ સમુદયં પજાનાતિ, તસ્સ ચ અત્થઙ્ગમં પજાનાતિ, તસ્સ ચ અસ્સાદં પજાનાતિ, તસ્સ ચ આદીનવં પજાનાતિ, તસ્સ ચ નિસ્સરણં પજાનાતિ, કલ્લં નુ તેન તદભિનન્દિતુ’’ન્તિ? ‘‘નો હેતં, ભન્તે’’. યતો ખો, આનન્દ, ભિક્ખુ ઇમાસઞ્ચ સત્તન્નં વિઞ્ઞાણટ્ઠિતીનં ઇમેસઞ્ચ દ્વિન્નં આયતનાનં સમુદયઞ્ચ અત્થઙ્ગમઞ્ચ અસ્સાદઞ્ચ આદીનવઞ્ચ નિસ્સરણઞ્ચ યથાભૂતં વિદિત્વા અનુપાદા વિમુત્તો હોતિ, અયં વુચ્ચતાનન્દ, ભિક્ખુ પઞ્ઞાવિમુત્તો.
128. ‘‘Tatrānanda, yāyaṃ paṭhamā viññāṇaṭṭhiti nānattakāyā nānattasaññino, seyyathāpi manussā, ekacce ca devā, ekacce ca vinipātikā. Yo nu kho, ānanda, tañca pajānāti, tassā ca samudayaṃ pajānāti, tassā ca atthaṅgamaṃ pajānāti, tassā ca assādaṃ pajānāti, tassā ca ādīnavaṃ pajānāti, tassā ca nissaraṇaṃ pajānāti, kallaṃ nu tena tadabhinanditu’’nti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’…pe… ‘‘tatrānanda, yamidaṃ asaññasattāyatanaṃ. Yo nu kho, ānanda, tañca pajānāti, tassa ca samudayaṃ pajānāti, tassa ca atthaṅgamaṃ pajānāti, tassa ca assādaṃ pajānāti, tassa ca ādīnavaṃ pajānāti, tassa ca nissaraṇaṃ pajānāti, kallaṃ nu tena tadabhinanditu’’nti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Tatrānanda, yamidaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ. Yo nu kho, ānanda, tañca pajānāti, tassa ca samudayaṃ pajānāti, tassa ca atthaṅgamaṃ pajānāti, tassa ca assādaṃ pajānāti, tassa ca ādīnavaṃ pajānāti, tassa ca nissaraṇaṃ pajānāti, kallaṃ nu tena tadabhinanditu’’nti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. Yato kho, ānanda, bhikkhu imāsañca sattannaṃ viññāṇaṭṭhitīnaṃ imesañca dvinnaṃ āyatanānaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ viditvā anupādā vimutto hoti, ayaṃ vuccatānanda, bhikkhu paññāvimutto.
અટ્ઠ વિમોક્ખા
Aṭṭha vimokkhā
૧૨૯. ‘‘અટ્ઠ ખો ઇમે, આનન્દ, વિમોક્ખા. કતમે અટ્ઠ? રૂપી રૂપાનિ પસ્સતિ અયં પઠમો વિમોક્ખો. અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ, અયં દુતિયો વિમોક્ખો. સુભન્તેવ અધિમુત્તો હોતિ, અયં તતિયો વિમોક્ખો. સબ્બસો રૂપસઞ્ઞાનં સમતિક્કમા પટિઘસઞ્ઞાનં અત્થઙ્ગમા નાનત્તસઞ્ઞાનં અમનસિકારા ‘અનન્તો આકાસો’તિ આકાસાનઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં ચતુત્થો વિમોક્ખો. સબ્બસો આકાસાનઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘અનન્તં વિઞ્ઞાણ’ન્તિ વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં પઞ્ચમો વિમોક્ખો. સબ્બસો વિઞ્ઞાણઞ્ચાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નત્થિ કિઞ્ચી’તિ આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં છટ્ઠો વિમોક્ખો. સબ્બસો આકિઞ્ચઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ ‘નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞા’યતનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં સત્તમો વિમોક્ખો. સબ્બસો નેવસઞ્ઞાનાસઞ્ઞાયતનં સમતિક્કમ્મ સઞ્ઞાવેદયિતનિરોધં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં અટ્ઠમો વિમોક્ખો. ઇમે ખો, આનન્દ, અટ્ઠ વિમોક્ખા.
129. ‘‘Aṭṭha kho ime, ānanda, vimokkhā. Katame aṭṭha? Rūpī rūpāni passati ayaṃ paṭhamo vimokkho. Ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati, ayaṃ dutiyo vimokkho. Subhanteva adhimutto hoti, ayaṃ tatiyo vimokkho. Sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā paṭighasaññānaṃ atthaṅgamā nānattasaññānaṃ amanasikārā ‘ananto ākāso’ti ākāsānañcāyatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ catuttho vimokkho. Sabbaso ākāsānañcāyatanaṃ samatikkamma ‘anantaṃ viññāṇa’nti viññāṇañcāyatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ pañcamo vimokkho. Sabbaso viññāṇañcāyatanaṃ samatikkamma ‘natthi kiñcī’ti ākiñcaññāyatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ chaṭṭho vimokkho. Sabbaso ākiñcaññāyatanaṃ samatikkamma ‘nevasaññānāsaññā’yatanaṃ upasampajja viharati, ayaṃ sattamo vimokkho. Sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaṃ samatikkamma saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati, ayaṃ aṭṭhamo vimokkho. Ime kho, ānanda, aṭṭha vimokkhā.
૧૩૦. ‘‘યતો ખો, આનન્દ, ભિક્ખુ ઇમે અટ્ઠ વિમોક્ખે અનુલોમમ્પિ સમાપજ્જતિ, પટિલોમમ્પિ સમાપજ્જતિ, અનુલોમપટિલોમમ્પિ સમાપજ્જતિ, યત્થિચ્છકં યદિચ્છકં યાવતિચ્છકં સમાપજ્જતિપિ વુટ્ઠાતિપિ. આસવાનઞ્ચ ખયા અનાસવં ચેતોવિમુત્તિં પઞ્ઞાવિમુત્તિં દિટ્ઠેવ ધમ્મે સયં અભિઞ્ઞા સચ્છિકત્વા ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ, અયં વુચ્ચતાનન્દ, ભિક્ખુ ઉભતોભાગવિમુત્તો. ઇમાય ચ આનન્દ ઉભતોભાગવિમુત્તિયા અઞ્ઞા ઉભતોભાગવિમુત્તિ ઉત્તરિતરા વા પણીતતરા વા નત્થી’’તિ. ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમનો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દીતિ.
130. ‘‘Yato kho, ānanda, bhikkhu ime aṭṭha vimokkhe anulomampi samāpajjati, paṭilomampi samāpajjati, anulomapaṭilomampi samāpajjati, yatthicchakaṃ yadicchakaṃ yāvaticchakaṃ samāpajjatipi vuṭṭhātipi. Āsavānañca khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ diṭṭheva dhamme sayaṃ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati, ayaṃ vuccatānanda, bhikkhu ubhatobhāgavimutto. Imāya ca ānanda ubhatobhāgavimuttiyā aññā ubhatobhāgavimutti uttaritarā vā paṇītatarā vā natthī’’ti. Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā ānando bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.
મહાનિદાનસુત્તં નિટ્ઠિતં દુતિયં.
Mahānidānasuttaṃ niṭṭhitaṃ dutiyaṃ.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / દીઘ નિકાય (અટ્ઠકથા) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ૨. મહાનિદાનસુત્તવણ્ણના • 2. Mahānidānasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / દીઘનિકાય (ટીકા) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ૨. મહાનિદાનસુત્તવણ્ણના • 2. Mahānidānasuttavaṇṇanā
