Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā)

೨. ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

2. Mahānidānasuttavaṇṇanā

ನಿದಾನವಣ್ಣನಾ

Nidānavaṇṇanā

೯೫. ಏವಂ ಮೇ ಸುತಂ…ಪೇ॰… ಕುರೂಸೂತಿ ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತಂ। ತತ್ರಾಯಂ ಅನುತ್ತಾನಪದವಣ್ಣನಾ। ಕುರೂಸು ವಿಹರತೀತಿ ಕುರೂ ನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ, ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹೀಸದ್ದೇನ ‘‘ಕುರೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಕುರೂಸು ಜನಪದೇ। ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ ಪನಾಹು – ಮನ್ಧಾತುಕಾಲೇ ತೀಸು ದೀಪೇಸು ಮನುಸ್ಸಾ ‘‘ಜಮ್ಬುದೀಪೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಮಹಾಸಾವಕಚಕ್ಕವತ್ತಿಪ್ಪಭುತೀನಂ ಉತ್ತಮಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಭೂಮಿ ಉತ್ತಮದೀಪೋ ಅತಿರಮಣೀಯೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ರಞ್ಞಾ ಮನ್ಧಾತುಚಕ್ಕವತ್ತಿನಾ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ದೀಪೇ ಅನುಸಂಯಾಯನ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಮಂಸು। ತತೋ ರಾಜಾ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಮನುಸ್ಸಲೋಕತೋ ರಮಣೀಯತರಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ ದೇವ ಏವಂ ಭಣಸಿ? ಕಿಂ ನ ಪಸ್ಸಸಿ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾನಂ ಆನುಭಾವಂ, ನನು ಏತೇಸಂ ಠಾನಂ ಇತೋ ರಮಣೀಯತರನ್ತಿ? ರಾಜಾ ಚಕ್ಕರತನಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸಿ। ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ – ‘‘ಮನ್ಧಾತುಮಹಾರಾಜಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾವ ‘‘ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ ರಾಜಾ, ನ ಸಕ್ಕಾ ಯುದ್ಧೇನ ಪಟಿಬಾಹಿತು’’ನ್ತಿ ಸಕಂ ರಜ್ಜಂ ನಿಯ್ಯಾತೇಸುಂ। ಸೋ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪುನ ಪುಚ್ಛಿ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಇತೋ ರಮಣೀಯತರಂ ಠಾನ’’ನ್ತಿ?

95.Evaṃme sutaṃ…pe… kurūsūti mahānidānasuttaṃ. Tatrāyaṃ anuttānapadavaṇṇanā. Kurūsu viharatīti kurū nāma jānapadino rājakumārā, tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīsaddena ‘‘kurū’’ti vuccati. Tasmiṃ kurūsu janapade. Aṭṭhakathācariyā panāhu – mandhātukāle tīsu dīpesu manussā ‘‘jambudīpo nāma buddhapaccekabuddhamahāsāvakacakkavattippabhutīnaṃ uttamamanussānaṃ uppattibhūmi uttamadīpo atiramaṇīyo’’ti sutvā raññā mandhātucakkavattinā cakkaratanaṃ purakkhatvā cattāro dīpe anusaṃyāyantena saddhiṃ āgamaṃsu. Tato rājā pariṇāyakaratanaṃ pucchi – ‘‘atthi nu kho manussalokato ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti. Kasmā deva evaṃ bhaṇasi? Kiṃ na passasi candimasūriyānaṃ ānubhāvaṃ, nanu etesaṃ ṭhānaṃ ito ramaṇīyataranti? Rājā cakkaratanaṃ purakkhatvā tattha agamāsi. Cattāro mahārājāno – ‘‘mandhātumahārājā āgato’’ti sutvāva ‘‘mahiddhiko mahānubhāvo rājā, na sakkā yuddhena paṭibāhitu’’nti sakaṃ rajjaṃ niyyātesuṃ. So taṃ gahetvā puna pucchi – ‘‘atthi nu kho ito ramaṇīyataraṃ ṭhāna’’nti?

ಅಥಸ್ಸ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಕಥಯಿಂಸು। ‘‘ತಾವತಿಂಸಭವನಂ, ದೇವ, ಇತೋ ರಮಣೀಯತರಂ। ತತ್ಥ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ದೇವರಞ್ಞೋ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಮಹಾರಾಜಾನೋ ಪರಿಚಾರಕಾ ದೋವಾರಿಕಭೂಮಿಯಂ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಸಕ್ಕೋ ದೇವರಾಜಾ ಮಹಿದ್ಧಿಕೋ ಮಹಾನುಭಾವೋ, ತಸ್ಸಿಮಾನಿ ಉಪಭೋಗಟ್ಠಾನಾನಿ – ಯೋಜನಸಹಸ್ಸುಬ್ಬೇಧೋ ವೇಜಯನ್ತೋ ಪಾಸಾದೋ, ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧಾ ಸುಧಮ್ಮಾ ದೇವಸಭಾ, ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಿಕೋ ವೇಜಯನ್ತರಥೋ ತಥಾ ಏರಾವಣೋ ಹತ್ಥೀ , ದಿಬ್ಬರುಕ್ಖಸಹಸ್ಸಪ್ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ನನ್ದನವನಂ, ಚಿತ್ತಲತಾವನಂ, ಫಾರುಸಕವನಂ, ಮಿಸ್ಸಕವನಂ, ಯೋಜನಸತುಬ್ಬೇಧೋ ಪಾರಿಚ್ಛತ್ತಕೋ ಕೋವಿಳಾರೋ, ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಾಯಾಮಾ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನವಿತ್ಥತಾ ಪಞ್ಚದಸಯೋಜನುಬ್ಬೇಧಾ ಜಯಕುಸುಮಪುಪ್ಫವಣ್ಣಾ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾ, ಯಸ್ಸಾ ಮುದುತಾಯ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ನಿಸೀದತೋ ಉಪಡ್ಢಕಾಯೋ ಅನುಪವಿಸತೀ’’ತಿ।

Athassa tāvatiṃsabhavanaṃ kathayiṃsu. ‘‘Tāvatiṃsabhavanaṃ, deva, ito ramaṇīyataraṃ. Tattha sakkassa devarañño ime cattāro mahārājāno paricārakā dovārikabhūmiyaṃ tiṭṭhanti, sakko devarājā mahiddhiko mahānubhāvo, tassimāni upabhogaṭṭhānāni – yojanasahassubbedho vejayanto pāsādo, pañcayojanasatubbedhā sudhammā devasabhā, diyaḍḍhayojanasatiko vejayantaratho tathā erāvaṇo hatthī , dibbarukkhasahassappaṭimaṇḍitaṃ nandanavanaṃ, cittalatāvanaṃ, phārusakavanaṃ, missakavanaṃ, yojanasatubbedho pāricchattako koviḷāro, tassa heṭṭhā saṭṭhiyojanāyāmā paññāsayojanavitthatā pañcadasayojanubbedhā jayakusumapupphavaṇṇā paṇḍukambalasilā, yassā mudutāya sakkassa nisīdato upaḍḍhakāyo anupavisatī’’ti.

ತಂ ಸುತ್ವಾ ರಾಜಾ ತತ್ಥ ಗನ್ತುಕಾಮೋ ಚಕ್ಕರತನಂ ಅಬ್ಭುಕ್ಕಿರಿ। ತಂ ಆಕಾಸೇ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ। ಅಥ ದ್ವಿನ್ನಂ ದೇವಲೋಕಾನಂ ವೇಮಜ್ಝತೋ ಚಕ್ಕರತನಂ ಓತರಿತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಣಾಯಕರತನಪಮುಖಾಯ ಚತುರಙ್ಗಿನಿಯಾ ಸೇನಾಯ। ರಾಜಾ ಏಕಕೋವ ತಾವತಿಂಸಭವನಂ ಅಗಮಾಸಿ। ಸಕ್ಕೋ – ‘‘ಮನ್ಧಾತಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾವ ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚುಗ್ಗಮನಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ಸ್ವಾಗತಂ, ತೇ ಮಹಾರಾಜ, ಸಕಂ ತೇ ಮಹಾರಾಜ, ಅನುಸಾಸ ಮಹಾರಾಜಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಸದ್ಧಿಂ ನಾಟಕೇಹಿ ರಜ್ಜಂ ದ್ವೇ ಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ ಏಕಂ ಭಾಗಮದಾಸಿ। ರಞ್ಞೋ ತಾವತಿಂಸಭವನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತಮತ್ತಸ್ಸೇವ ಮನುಸ್ಸಭಾವೋ ವಿಗಚ್ಛಿ, ದೇವಭಾವೋ ಪಾತುರಹೋಸಿ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ಸಕ್ಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲಸಿಲಾಯಂ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಅಕ್ಖಿನಿಮಿಸಮತ್ತೇನ ನಾನತ್ತಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ತಂ ಅಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತಾ ದೇವಾ ಸಕ್ಕಸ್ಸ ಚ ತಸ್ಸ ಚ ನಾನತ್ತೇ ಮುಯ್ಹನ್ತಿ। ಸೋ ತತ್ಥ ದಿಬ್ಬಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಅನುಭವಮಾನೋ ಯಾವ ಛತ್ತಿಂಸ ಸಕ್ಕಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚುತಾ, ತಾವ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಅತಿತ್ತೋವ ಕಾಮೇಹಿ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಉಯ್ಯಾನೇ ಪತಿಟ್ಠಿತೋ ವಾತಾತಪೇನ ಫುಟ್ಠಗತ್ತೋ ಕಾಲಮಕಾಸಿ।

Taṃ sutvā rājā tattha gantukāmo cakkaratanaṃ abbhukkiri. Taṃ ākāse patiṭṭhāsi saddhiṃ caturaṅginiyā senāya. Atha dvinnaṃ devalokānaṃ vemajjhato cakkaratanaṃ otaritvā pathaviyaṃ patiṭṭhāsi saddhiṃ pariṇāyakaratanapamukhāya caturaṅginiyā senāya. Rājā ekakova tāvatiṃsabhavanaṃ agamāsi. Sakko – ‘‘mandhātā āgato’’ti sutvāva tassa paccuggamanaṃ katvā – ‘‘svāgataṃ, te mahārāja, sakaṃ te mahārāja, anusāsa mahārājā’’ti vatvā saddhiṃ nāṭakehi rajjaṃ dve bhāge katvā ekaṃ bhāgamadāsi. Rañño tāvatiṃsabhavane patiṭṭhitamattasseva manussabhāvo vigacchi, devabhāvo pāturahosi. Tassa kira sakkena saddhiṃ paṇḍukambalasilāyaṃ nisinnassa akkhinimisamattena nānattaṃ paññāyati. Taṃ asallakkhentā devā sakkassa ca tassa ca nānatte muyhanti. So tattha dibbasampattiṃ anubhavamāno yāva chattiṃsa sakkā uppajjitvā cutā, tāva rajjaṃ kāretvā atittova kāmehi tato cavitvā attano uyyāne patiṭṭhito vātātapena phuṭṭhagatto kālamakāsi.

ಚಕ್ಕರತನೇ ಪನ ಪುನ ಪಥವಿಯಂ ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಸುವಣ್ಣಪಟ್ಟೇ ಮನ್ಧಾತು ಉಪಾಹನಂ ಲಿಖಾಪೇತ್ವಾ ಇದಂ ಮನ್ಧಾತು ರಜ್ಜನ್ತಿ ರಜ್ಜಮನುಸಾಸಿ। ತೇಪಿ ತೀಹಿ ದೀಪೇಹಿ ಆಗತಮನುಸ್ಸಾ ಪುನ ಗನ್ತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಪರಿಣಾಯಕರತನಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ – ‘‘ದೇವ, ಮಯಂ ರಞ್ಞೋ ಆನುಭಾವೇನ ಆಗತಾ, ಇದಾನಿ ಗನ್ತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮ, ವಸನಟ್ಠಾನಂ ನೋ ದೇಹೀ’’ತಿ ಯಾಚಿಂಸು। ಸೋ ತೇಸಂ ಏಕಮೇಕಂ ಜನಪದಮದಾಸಿ। ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬವಿದೇಹತೋ ಆಗತಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ತಾಯೇವ ಪುರಿಮಸಞ್ಞಾಯ – ‘‘ವಿದೇಹರಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ, ಅಪರಗೋಯಾನತೋ ಆಗತಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ‘‘ಅಪರನ್ತಜನಪದೋ’’ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ, ಉತ್ತರಕುರುತೋ ಆಗತಮನುಸ್ಸೇಹಿ ಆವಸಿತಪದೇಸೋ ‘‘ಕುರುರಟ್ಠ’’ನ್ತಿ ನಾಮಂ ಲಭಿ, ಬಹುಕೇ ಪನ ಗಾಮನಿಗಮಾದಯೋ ಉಪಾದಾಯ ಬಹುವಚನೇನ ವೋಹರಿಯತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಕುರೂಸು ವಿಹರತೀ’’ತಿ।

Cakkaratane pana puna pathaviyaṃ patiṭṭhite pariṇāyakaratanaṃ suvaṇṇapaṭṭe mandhātu upāhanaṃ likhāpetvā idaṃ mandhātu rajjanti rajjamanusāsi. Tepi tīhi dīpehi āgatamanussā puna gantuṃ asakkontā pariṇāyakaratanaṃ upasaṅkamitvā – ‘‘deva, mayaṃ rañño ānubhāvena āgatā, idāni gantuṃ na sakkoma, vasanaṭṭhānaṃ no dehī’’ti yāciṃsu. So tesaṃ ekamekaṃ janapadamadāsi. Tattha pubbavidehato āgatamanussehi āvasitapadeso tāyeva purimasaññāya – ‘‘videharaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, aparagoyānato āgatamanussehi āvasitapadeso ‘‘aparantajanapado’’ti nāmaṃ labhi, uttarakuruto āgatamanussehi āvasitapadeso ‘‘kururaṭṭha’’nti nāmaṃ labhi, bahuke pana gāmanigamādayo upādāya bahuvacanena vohariyati. Tena vuttaṃ – ‘‘kurūsu viharatī’’ti.

ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕುರೂನಂ ನಿಗಮೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಕೇಚಿ ಧ-ಕಾರಸ್ಸ ದ-ಕಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಕಮ್ಮಾಸೋ ಏತ್ಥ ದಮಿತೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸದಮ್ಮೋ। ಕಮ್ಮಾಸೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ಪೋರಿಸಾದೋ ವುಚ್ಚತಿ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ಪಾದೇ ಖಾಣುಕೇನ ವಿದ್ಧಟ್ಠಾನೇ ವಣೋ ರುಹನ್ತೋ ಚಿತ್ತದಾರುಸದಿಸೋ ಹುತ್ವಾ ರುಹಿ। ತಸ್ಮಾ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ಸೋ ಚ ತಸ್ಮಿಂ ಓಕಾಸೇ ದಮಿತೋ ಪೋರಿಸಾದಭಾವತೋ ಪಟಿಸೇಧಿತೋ । ಕೇನ? ಮಹಾಸತ್ತೇನ। ಕತರಸ್ಮಿಂ ಜಾತಕೇತಿ? ಮಹಾಸುತಸೋಮಜಾತಕೇತಿ ಏಕೇ। ಇಮೇ ಪನ ಥೇರಾ ಜಯದ್ದಿಸಜಾತಕೇತಿ ವದನ್ತಿ। ತದಾ ಹಿ ಮಹಾಸತ್ತೇನ ಕಮ್ಮಾಸಪಾದೋ ದಮಿತೋ। ಯಥಾಹ –

Kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamoti kammāsadhammanti ettha keci dha-kārassa da-kārena atthaṃ vaṇṇayanti. Kammāso ettha damitoti kammāsadammo.Kammāsoti kammāsapādo porisādo vuccati. Tassa kira pāde khāṇukena viddhaṭṭhāne vaṇo ruhanto cittadārusadiso hutvā ruhi. Tasmā kammāsapādoti paññāyittha. So ca tasmiṃ okāse damito porisādabhāvato paṭisedhito . Kena? Mahāsattena. Katarasmiṃ jātaketi? Mahāsutasomajātaketi eke. Ime pana therā jayaddisajātaketi vadanti. Tadā hi mahāsattena kammāsapādo damito. Yathāha –

‘‘ಪುತ್ತೋ ಯದಾ ಹೋಮಿ ಜಯದ್ದಿಸಸ್ಸ।

‘‘Putto yadā homi jayaddisassa;

ಪಞ್ಚಾಲರಟ್ಠಧಿಪತಿಸ್ಸ ಅತ್ರಜೋ॥

Pañcālaraṭṭhadhipatissa atrajo.

ಚಜಿತ್ವಾನ ಪಾಣಂ ಪಿತರಂ ಪಮೋಚಯಿಂ।

Cajitvāna pāṇaṃ pitaraṃ pamocayiṃ;

ಕಮ್ಮಾಸಪಾದಮ್ಪಿ ಚಹಂ ಪಸಾದಯಿ’’ನ್ತಿ॥

Kammāsapādampi cahaṃ pasādayi’’nti.

ಕೇಚಿ ಪನ ಧ-ಕಾರೇನೇವ ಅತ್ಥಂ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ। ಕುರೂರಟ್ಠವಾಸೀನಂ ಕಿರ ಕುರುವತ್ತಧಮ್ಮೋ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಮ್ಮಾಸೋ ಜಾತೋ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ಠಾನಂ ಕಮ್ಮಾಸೋ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋ ಜಾತೋತಿ ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತತ್ಥ ನಿವಿಟ್ಠನಿಗಮಸ್ಸಾಪಿ ಏತದೇವ ನಾಮಂ। ಭುಮ್ಮವಚನೇನ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ। ಅವಸನೋಕಾಸತೋ। ಭಗವತೋ ಕಿರ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಗಮೇ ವಸನೋಕಾಸೋ ಕೋಚಿ ವಿಹಾರೋ ನಾಮ ನಾಹೋಸಿ। ನಿಗಮತೋ ಪನ ಅಪಕ್ಕಮ್ಮ ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಉದಕಸಮ್ಪನ್ನೇ ರಮಣೀಯೇ ಭೂಮಿಭಾಗೇ ಮಹಾವನಸಣ್ಡೋ ಅಹೋಸಿ ತತ್ಥ ಭಗವಾ ವಿಹಾಸಿ, ತಂ ನಿಗಮಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ। ತಸ್ಮಾ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ – ‘‘ಕುರೂಸು ವಿಹರತಿ ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮಂ ನಾಮ ಕುರೂನಂ ನಿಗಮೋ, ತಂ ಗೋಚರಗಾಮಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿ।

Keci pana dha-kāreneva atthaṃ vaṇṇayanti. Kurūraṭṭhavāsīnaṃ kira kuruvattadhammo, tasmiṃ kammāso jāto, tasmā taṃ ṭhānaṃ kammāso ettha dhammo jātoti kammāsadhammanti vuccati. Tattha niviṭṭhanigamassāpi etadeva nāmaṃ. Bhummavacanena kasmā na vuttanti. Avasanokāsato. Bhagavato kira tasmiṃ nigame vasanokāso koci vihāro nāma nāhosi. Nigamato pana apakkamma aññatarasmiṃ udakasampanne ramaṇīye bhūmibhāge mahāvanasaṇḍo ahosi tattha bhagavā vihāsi, taṃ nigamaṃ gocaragāmaṃ katvā. Tasmā evamettha attho veditabbo – ‘‘kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo, taṃ gocaragāmaṃ katvā’’ti.

ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಪಿಯವಚನಮೇತಂ, ಗಾರವವಚನಮೇತಂ। ಆನನ್ದೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ। ಏಕಮನ್ತನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕನಿದ್ದೇಸೋ – ‘‘ವಿಸಮಂ ಚನ್ದಿಮಸೂರಿಯಾ ಪರಿವತ್ತನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೭೦) ವಿಯ। ತಸ್ಮಾ ಯಥಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಿಸೀದೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಏತಂ ಉಪಯೋಗವಚನಂ ನಿಸೀದೀತಿ ಉಪಾವಿಸಿ। ಪಣ್ಡಿತಾ ಹಿ ಗರುಟ್ಠಾನಿಯಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿತ್ವಾ ಆಸನಕುಸಲತಾಯ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದನ್ತಿ। ಅಯಞ್ಚ ತೇಸಂ ಅಞ್ಞತರೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದಿ।

Āyasmāti piyavacanametaṃ, gāravavacanametaṃ. Ānandoti tassa therassa nāmaṃ. Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso – ‘‘visamaṃ candimasūriyā parivattantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti, tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ nisīdīti upāvisi. Paṇḍitā hi garuṭṭhāniyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti. Ayañca tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.

ಕಥಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಖೋ ಪನ ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹೋತೀತಿ? ಛ ನಿಸಜ್ಜದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ। ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ – ಅತಿದೂರಂ, ಅಚ್ಚಾಸನ್ನಂ, ಉಪರಿವಾತಂ, ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸಂ, ಅತಿಸಮ್ಮುಖಂ, ಅತಿಪಚ್ಛಾತಿ। ಅತಿದೂರೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಹಿ ಸಚೇ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಉಚ್ಚಾಸದ್ದೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ಅಚ್ಚಾಸನ್ನೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಙ್ಘಟ್ಟನಂ ಕರೋತಿ। ಉಪರಿವಾತೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸರೀರಗನ್ಧೇನ ಬಾಧತಿ। ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಅಗಾರವಂ ಪಕಾಸೇತಿ। ಅತಿಸಮ್ಮುಖಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಚಕ್ಖುನಾ ಚಕ್ಖುಂ ಆಹಚ್ಚ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ಅತಿಪಚ್ಛಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸಚೇ ದಟ್ಠುಕಾಮೋ ಹೋತಿ, ಗೀವಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ಅಯಮ್ಪಿ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಭಗವನ್ತಂ ಪದಕ್ಖಿಣಂ ಕತ್ವಾ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಏತೇ ಛ ನಿಸಜ್ಜದೋಸೇ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ದಕ್ಖಿಣಜಾಣುಮಣ್ಡಲಸ್ಸ ಅಭಿಮುಖಟ್ಠಾನೇ ಛಬ್ಬಣ್ಣಾನಂ ಬುದ್ಧರಸ್ಮೀನಂ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಸನ್ನಲಾಖಾರಸಂ ವಿಗಾಹನ್ತೋ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣಪಟಂ ಪಾರುಪನ್ತೋ ವಿಯ ರತ್ತುಪ್ಪಲಮಾಲಾವಿತಾನಮಜ್ಝಂ ಪವಿಸನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಧಮ್ಮಭಣ್ಡಾಗಾರಿಕೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ನಿಸೀದಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏಕಮನ್ತಂ ನಿಸೀದೀ’’ತಿ।

Kathaṃ nisinno kho pana ekamantaṃ nisinno hotīti? Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ, accāsannaṃ, uparivātaṃ, unnatappadesaṃ, atisammukhaṃ, atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ parivattetvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi tikkhattuṃ bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā sakkaccaṃ vanditvā ete cha nisajjadose vajjetvā dakkhiṇajāṇumaṇḍalassa abhimukhaṭṭhāne chabbaṇṇānaṃ buddharasmīnaṃ anto pavisitvā pasannalākhārasaṃ vigāhanto viya suvaṇṇapaṭaṃ pārupanto viya rattuppalamālāvitānamajjhaṃ pavisanto viya ca dhammabhaṇḍāgāriko āyasmā ānando nisīdi. Tena vuttaṃ – ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti.

ಕಾಯ ಪನ ವೇಲಾಯ, ಕೇನ ಕಾರಣೇನ ಅಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋತಿ? ಸಾಯನ್ಹವೇಲಾಯಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಕಾರಣೇನ। ತಂ ದಿವಸಂ ಕಿರಾಯಮಾಯಸ್ಮಾ ಕುಲಸಙ್ಗಹತ್ಥಾಯ ಘರದ್ವಾರೇ ಘರದ್ವಾರೇ ಸಹಸ್ಸಭಣ್ಡಿಕಂ ನಿಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಕಮ್ಮಾಸಧಮ್ಮಗಾಮಂ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರಿತ್ವಾ ಪಿಣ್ಡಪಾತಪಟಿಕ್ಕನ್ತೋ ಸತ್ಥು ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಸತ್ಥರಿ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೇ ಸತ್ಥಾರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೇಸು ವತ್ತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪಟಿಕ್ಕನ್ತೇಸು ದಿವಾಟ್ಠಾನಂ ಪಟಿಸಮ್ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಚಮ್ಮಕ್ಖಣ್ಡಂ ಪಞ್ಞಪೇತ್ವಾ ಉದಕತುಮ್ಬತೋ ಉದಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಉದಕೇನ ಹತ್ಥಪಾದೇ ಸೀತಲೇ ಕತ್ವಾ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿ। ಅಥ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಞಾಣಂ ಓತಾರೇಸಿ। ಸೋ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ’’ತಿಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನ್ತಂ, ಅನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಆದಿಂ, ಉಭಯನ್ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮಜ್ಝಂ, ಮಜ್ಝತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಪಾಪೇನ್ತೋ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ದ್ವಾದಸಪದಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಸಮ್ಮಸಿ। ತಸ್ಸೇವಂ ಸಮ್ಮಸನ್ತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ವಿಭೂತೋ ಹುತ್ವಾ ಉತ್ತಾನಕುತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ।

Kāya pana velāya, kena kāraṇena ayamāyasmā bhagavantaṃ upasaṅkamantoti? Sāyanhavelāyaṃ paccayākārapañhapucchanakāraṇena. Taṃ divasaṃ kirāyamāyasmā kulasaṅgahatthāya gharadvāre gharadvāre sahassabhaṇḍikaṃ nikkhipanto viya kammāsadhammagāmaṃ piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto satthu vattaṃ dassetvā satthari gandhakuṭiṃ paviṭṭhe satthāraṃ vanditvā attano divāṭṭhānaṃ gantvā antevāsikesu vattaṃ dassetvā paṭikkantesu divāṭṭhānaṃ paṭisammajjitvā cammakkhaṇḍaṃ paññapetvā udakatumbato udakaṃ gahetvā udakena hatthapāde sītale katvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno sotāpattiphalasamāpattiṃ samāpajji. Atha paricchinnakālavasena samāpattito uṭṭhāya paccayākāre ñāṇaṃ otāresi. So – ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādito paṭṭhāya antaṃ, antato paṭṭhāya ādiṃ, ubhayantato paṭṭhāya majjhaṃ, majjhato paṭṭhāya ubho ante pāpento tikkhattuṃ dvādasapadaṃ paccayākāraṃ sammasi. Tassevaṃ sammasantassa paccayākāro vibhūto hutvā uttānakuttānako viya upaṭṭhāsi.

ತತೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಸಬ್ಬಬುದ್ಧೇಹಿ – ‘ಗಮ್ಭೀರೋ ಚೇವ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚಾ’ತಿ ಕಥಿತೋ, ಮಯ್ಹಂ ಖೋ ಪನ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತಸ್ಸ ಸಾವಕಸ್ಸ ಸತೋ ಉತ್ತಾನೋ ವಿಭೂತೋ ಪಾಕಟೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಮಯ್ಹಂಯೇವ ನು ಖೋ ಏಸ ಉತ್ತಾನಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪೀ’’ತಿ? ಅಥಸ್ಸ ಏತದಹೋಸಿ – ‘‘ಹನ್ದಾಹಂ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮಿ, ಅದ್ಧಾ ಮೇ ಭಗವಾ ಇಮಂ ಅತ್ಥುಪ್ಪತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ಸಾಲಿನ್ದಂ ಸಿನೇರುಂ ಉಕ್ಖಿಪನ್ತೋ ವಿಯ ಏಕಂ ಸುತ್ತನ್ತಕಥಂ ಕಥೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ। ಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ವಿನಯಪಞ್ಞತ್ತಿಂ, ಭುಮ್ಮನ್ತರಂ, ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ, ಸಮಯನ್ತರನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಠಾನಾನಿ ಪತ್ವಾ ಗಜ್ಜಿತಂ ಮಹನ್ತಂ ಹೋತಿ, ಞಾಣಂ ಅನುಪವಿಸತಿ, ಬುದ್ಧಞಾಣಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ಪಞ್ಞಾಯತಿ, ದೇಸನಾ ಗಮ್ಭೀರಾ ಹೋತಿ ತಿಲಕ್ಖಣಬ್ಭಾಹತಾ ಸುಞ್ಞತಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾ’’ತಿ।

Tato cintesi – ‘‘ayaṃ paccayākāro sabbabuddhehi – ‘gambhīro ceva gambhīrāvabhāso cā’ti kathito, mayhaṃ kho pana padesañāṇe ṭhitassa sāvakassa sato uttāno vibhūto pākaṭo hutvā upaṭṭhāti, mayhaṃyeva nu kho esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī’’ti? Athassa etadahosi – ‘‘handāhaṃ imaṃ pañhaṃ gahetvā bhagavantaṃ pucchāmi, addhā me bhagavā imaṃ atthuppattiṃ katvā sālindaṃ sineruṃ ukkhipanto viya ekaṃ suttantakathaṃ kathetvā dassessati. Buddhānañhi vinayapaññattiṃ, bhummantaraṃ, paccayākāraṃ, samayantaranti imāni cattāri ṭhānāni patvā gajjitaṃ mahantaṃ hoti, ñāṇaṃ anupavisati, buddhañāṇassa mahantabhāvo paññāyati, desanā gambhīrā hoti tilakkhaṇabbhāhatā suññatapaṭisaṃyuttā’’ti.

ಸೋ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಪಕತಿಯಾವ ಏಕದಿವಸೇ ಸತವಾರಮ್ಪಿ ಸಹಸ್ಸವಾರಮ್ಪಿ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ ನ ಅಹೇತುಅಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮತಿ, ತಂ ದಿವಸಂ ಪನ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಗಹೇತ್ವಾ – ‘‘ಇಮಂ ಬುದ್ಧಗನ್ಧಹತ್ಥಿಂ ಆಪಜ್ಜ ಞಾಣಕೋಞ್ಚನಾದಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಿ, ಬುದ್ಧಸೀಹಂ ಆಪಜ್ಜ ಞಾಣಸೀಹನಾದಂ ಸೋಸ್ಸಾಮಿ, ಬುದ್ಧಸಿನ್ಧವಂ ಆಪಜ್ಜ ಞಾಣಪದವಿಕ್ಕಮಂ ಪಸ್ಸಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ದಿವಾಟ್ಠಾನಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಚಮ್ಮಕ್ಖಣ್ಡಂ ಪಪ್ಫೋಟೇತ್ವಾ ಆದಾಯ ಸಾಯನ್ಹಸಮಯೇ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಸಾಯನ್ಹವೇಲಾಯಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಞ್ಹಪುಚ್ಛನಕಾರಣೇನ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೋ’’ತಿ।

So kiñcāpi pakatiyāva ekadivase satavārampi sahassavārampi bhagavantaṃ upasaṅkamanto na ahetuakāraṇena upasaṅkamati, taṃ divasaṃ pana imaṃ pañhaṃ gahetvā – ‘‘imaṃ buddhagandhahatthiṃ āpajja ñāṇakoñcanādaṃ sossāmi, buddhasīhaṃ āpajja ñāṇasīhanādaṃ sossāmi, buddhasindhavaṃ āpajja ñāṇapadavikkamaṃ passissāmī’’ti cintetvā divāṭṭhānā uṭṭhāya cammakkhaṇḍaṃ papphoṭetvā ādāya sāyanhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkami. Tena vuttaṃ – ‘‘sāyanhavelāyaṃ paccayākārapañhapucchanakāraṇena upasaṅkamanto’’ti.

ಯಾವ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಏತ್ಥ ಯಾವಸದ್ದೋ ಪಮಾಣಾತಿಕ್ಕಮೇ, ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಪಮಾಣಂ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಅತಿಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋತಿ ಗಮ್ಭೀರೋವ ಹುತ್ವಾ ಅವಭಾಸತಿ, ದಿಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಞ್ಹಿ ಉತ್ತಾನಮೇವ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸಂ ಹೋತಿ ಪೂತಿಪಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಕಾಳವಣ್ಣಪುರಾಣಉದಕಂ ವಿಯ। ತಞ್ಹಿ ಜಾಣುಪ್ಪಮಾಣಮ್ಪಿ ಸತಪೋರಿಸಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ। ಏಕಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ಉತ್ತಾನಾವಭಾಸಂ ಹೋತಿ ಮಣಿಗಙ್ಗಾಯ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಉದಕಂ ವಿಯ। ತಞ್ಹಿ ಸತಪೋರಿಸಮ್ಪಿ ಜಾಣುಪ್ಪಮಾಣಂ ವಿಯ ಖಾಯತಿ। ಏಕಂ ಉತ್ತಾನಂ ಉತ್ತಾನಾವಭಾಸಂ ಹೋತಿ ಚಾಟಿಆದೀಸು ಉದಕಂ ವಿಯ। ಏಕಂ ಗಮ್ಭೀರಂ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸಂ ಹೋತಿ ಸಿನೇರುಪಾದಕಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಉದಕಂ ವಿಯ। ಏವಂ ಉದಕಮೇವ ಚತ್ತಾರಿ ನಾಮಾನಿ ಲಭತಿ। ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಪನೇತಂ ನತ್ಥಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಗಮ್ಭೀರೋ ಚೇವ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚಾತಿ ಏಕಮೇವ ನಾಮಂ ಲಭತಿ। ಏವರೂಪೋ ಸಮಾನೋಪಿ ಅಥ ಚ ಪನ ಮೇ ಉತ್ತಾನಕುತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ಯದಿದಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಬ್ಭುತಂ ಭನ್ತೇತಿ। ಏವಂ ಅತ್ತನೋ ವಿಮ್ಹಯಂ ಪಕಾಸೇನ್ತೋ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತೋ ನಿಸೀದಿ।

Yāva gambhīroti ettha yāvasaddo pamāṇātikkame, atikkamma pamāṇaṃ gambhīro, atigambhīroti attho. Gambhīrāvabhāsoti gambhīrova hutvā avabhāsati, dissatīti attho. Ekañhi uttānameva gambhīrāvabhāsaṃ hoti pūtipaṇṇādivasena kāḷavaṇṇapurāṇaudakaṃ viya. Tañhi jāṇuppamāṇampi sataporisaṃ viya dissati. Ekaṃ gambhīraṃ uttānāvabhāsaṃ hoti maṇigaṅgāya vippasannaudakaṃ viya. Tañhi sataporisampi jāṇuppamāṇaṃ viya khāyati. Ekaṃ uttānaṃ uttānāvabhāsaṃ hoti cāṭiādīsu udakaṃ viya. Ekaṃ gambhīraṃ gambhīrāvabhāsaṃ hoti sinerupādakamahāsamudde udakaṃ viya. Evaṃ udakameva cattāri nāmāni labhati. Paṭiccasamuppāde panetaṃ natthi. Ayañhi gambhīro ceva gambhīrāvabhāso cāti ekameva nāmaṃ labhati. Evarūpo samānopi atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyati, yadidaṃ acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ bhanteti. Evaṃ attano vimhayaṃ pakāsento pañhaṃ pucchitvā tuṇhībhūto nisīdi.

ಭಗವಾ ತಸ್ಸ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಆನನ್ದೋ ಭವಗ್ಗಗ್ಗಹಣಾಯ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇನ್ತೋ ವಿಯ, ಸಿನೇರುಂ ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಿಞ್ಜಂ ನೀಹರಿತುಂ ವಾಯಮಮಾನೋ ವಿಯ, ವಿನಾ ನಾವಾಯ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ತರಿತುಕಾಮೋ ವಿಯ, ಪಥವಿಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಥವೋಜಂ ಗಹೇತುಂ ವಾಯಮಮಾನೋ ವಿಯ ಬುದ್ಧವಿಸಯಪಞ್ಹಂ ಅತ್ತನೋ ಉತ್ತಾನಂ ವದತಿ। ಹನ್ದಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವಂ ಆಚಿಕ್ಖಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಮಾ ಹೇವನ್ತಿಆದಿಮಾಹ।

Bhagavā tassa vacanaṃ sutvā – ‘‘ānando bhavaggaggahaṇāya hatthaṃ pasārento viya, sineruṃ chinditvā miñjaṃ nīharituṃ vāyamamāno viya, vinā nāvāya mahāsamuddaṃ taritukāmo viya, pathaviṃ parivattetvā pathavojaṃ gahetuṃ vāyamamāno viya buddhavisayapañhaṃ attano uttānaṃ vadati. Handassa gambhīrabhāvaṃ ācikkhissāmī’’ti cintetvā mā hevantiādimāha.

ತತ್ಥ ಮಾ ಹೇವನ್ತಿ ಹ-ಕಾರೋ ನಿಪಾತಮತ್ತಂ। ಏವಂ ಮಾ ಭಣೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮಾ ಹೇವನ್ತಿ ಚ ಇದಂ ವಚನಂ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಉಸ್ಸಾದೇನ್ತೋಪಿ ಭಣತಿ ಅಪಸಾದೇನ್ತೋಪಿ।

Tattha mā hevanti ha-kāro nipātamattaṃ. Evaṃ mā bhaṇīti attho. Mā hevanti ca idaṃ vacanaṃ bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ ussādentopi bhaṇati apasādentopi.

ಉಸ್ಸಾದನಾವಣ್ಣನಾ

Ussādanāvaṇṇanā

ತತ್ಥ ಉಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ – ಆನನ್ದ, ತ್ವಂ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ವಿಸದಞಾಣೋ, ತೇನ ತೇ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ। ಅಞ್ಞೇಸಂ ಪನೇಸ ಉತ್ತಾನಕೋತಿ ನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬೋ, ಗಮ್ಭೀರೋಯೇವ ಚ ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚ। ತತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋ ಉಪಮಾ ವದನ್ತಿ। ಛಮಾಸೇ ಸುಭೋಜನರಸಪುಟ್ಠಸ್ಸ ಕಿರ ಕತಯೋಗಸ್ಸ ಮಹಾಮಲ್ಲಸ್ಸ ಸಮಜ್ಜಸಮಯೇ ಕತಮಲ್ಲಪಾಸಾಣಪರಿಚಯಸ್ಸ ಯುದ್ಧಭೂಮಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಅನ್ತರಾ ಮಲ್ಲಪಾಸಾಣಂ ದಸ್ಸೇಸುಂ, ಸೋ – ಕಿಂ ಏತನ್ತಿ ಆಹ। ಮಲ್ಲಪಾಸಾಣೋತಿ। ಆಹರಥ ನನ್ತಿ। ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋಮಾತಿ ವುತ್ತೇ ಸಯಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಕುಹಿಂ ಇಮಸ್ಸ ಭಾರಿಯಟ್ಠಾನನ್ತಿ ವತ್ವಾ ದ್ವೀಹಿ ಹತ್ಥೇಹಿ ದ್ವೇ ಪಾಸಾಣೇ ಉಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಕೀಳಾಗುಳೇ ವಿಯ ಖಿಪಿತ್ವಾ ಅಗಮಾಸಿ। ತತ್ಥ ಮಲ್ಲಸ್ಸ ಮಲ್ಲಪಾಸಾಣೋ ಲಹುಕೋಪಿ ನ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಲಹುಕೋತಿ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಛಮಾಸೇ ಸುಭೋಜನರಸಪುಟ್ಠೋ ಮಲ್ಲೋ ವಿಯ ಹಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನೋ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ, ಯಥಾ ಮಲ್ಲಸ್ಸ ಮಹಾಬಲತಾಯ ಮಲ್ಲಪಾಸಾಣೋ ಲಹುಕೋ, ಏವಂ ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನೋ, ಸೋ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ।

Tattha ussādento – ānanda, tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati. Aññesaṃ panesa uttānakoti na sallakkhetabbo, gambhīroyeva ca gambhīrāvabhāso ca. Tattha catasso upamā vadanti. Chamāse subhojanarasapuṭṭhassa kira katayogassa mahāmallassa samajjasamaye katamallapāsāṇaparicayassa yuddhabhūmiṃ gacchantassa antarā mallapāsāṇaṃ dassesuṃ, so – kiṃ etanti āha. Mallapāsāṇoti. Āharatha nanti. Ukkhipituṃ na sakkomāti vutte sayaṃ gantvā kuhiṃ imassa bhāriyaṭṭhānanti vatvā dvīhi hatthehi dve pāsāṇe ukkhipitvā kīḷāguḷe viya khipitvā agamāsi. Tattha mallassa mallapāsāṇo lahukopi na aññesaṃ lahukoti vattabbo. Chamāse subhojanarasapuṭṭho mallo viya hi kappasatasahassaṃ abhinīhārasampanno āyasmā ānando, yathā mallassa mahābalatāya mallapāsāṇo lahuko, evaṃ therassa mahāpaññatāya paṭiccasamuppādo uttāno, so aññesaṃ uttānoti na vattabbo.

ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ಚ ತಿಮಿನಾಮ ಮಚ್ಛೋ ದ್ವಿಯೋಜನಸತಿಕೋ ತಿಮಿಙ್ಗಲೋ ತಿಯೋಜನಸತಿಕೋ, ತಿಮಿಪಿಙ್ಗಲೋ ಚತುಯೋಜನಸತಿಕೋ ತಿಮಿರಪಿಙ್ಗಲೋ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತಿಕೋ, ಆನನ್ದೋ ತಿಮಿನನ್ದೋ ಅಜ್ಝಾರೋಹೋ ಮಹಾತಿಮೀತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಯೋಜನಸಹಸ್ಸಿಕಾ। ತತ್ಥ ತಿಮಿರಪಿಙ್ಗಲೇನೇವ ದೀಪೇನ್ತಿ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ದಕ್ಖಿಣಕಣ್ಣಂ ಚಾಲೇನ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಯೋಜನಸತೇ ಪದೇಸೇ ಉದಕಂ ಚಲತಿ। ತಥಾ ವಾಮಕಣ್ಣಂ। ತಥಾ ನಙ್ಗುಟ್ಠಂ, ತಥಾ ಸೀಸಂ। ದ್ವೇ ಪನ ಕಣ್ಣೇ ಚಾಲೇತ್ವಾ ನಙ್ಗುಟ್ಠೇನ ಉದಕಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಸೀಸಂ ಅಪರಾಪರಂ ಕತ್ವಾ ಕೀಳಿತುಂ ಆರದ್ಧಸ್ಸ ಸತ್ತಟ್ಠಯೋಜನಸತೇ ಪದೇಸೇ ಭಾಜನೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉದ್ಧನೇ ಆರೋಪಿತಂ ವಿಯ ಉದಕಂ ಪಕ್ಕುಥತಿ, ತಿಯೋಜನಸತಮತ್ತೇ ಪದೇಸೇ ಉದಕಂ ಪಿಟ್ಠಿಂ ಛಾದೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಅಯಂ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ವದನ್ತಿ ಕುತಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಾ, ಮಯಂ ಪಿಟ್ಠಿಪಟಿಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ನ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಯುಪಪನ್ನಸ್ಸ ತಿಮಿರಪಿಙ್ಗಲಸ್ಸ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಖುದ್ದಕಮಚ್ಛಾನಂ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುಪಪನ್ನಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ।

Mahāsamudde ca timināma maccho dviyojanasatiko timiṅgalo tiyojanasatiko, timipiṅgalo catuyojanasatiko timirapiṅgalo pañcayojanasatiko, ānando timinando ajjhāroho mahātimīti ime cattāro yojanasahassikā. Tattha timirapiṅgaleneva dīpenti. Tassa kira dakkhiṇakaṇṇaṃ cālentassa pañcayojanasate padese udakaṃ calati. Tathā vāmakaṇṇaṃ. Tathā naṅguṭṭhaṃ, tathā sīsaṃ. Dve pana kaṇṇe cāletvā naṅguṭṭhena udakaṃ paharitvā sīsaṃ aparāparaṃ katvā kīḷituṃ āraddhassa sattaṭṭhayojanasate padese bhājane pakkhipitvā uddhane āropitaṃ viya udakaṃ pakkuthati, tiyojanasatamatte padese udakaṃ piṭṭhiṃ chādetuṃ na sakkoti. So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro gambhīroti vadanti kutassa gambhīratā, mayaṃ piṭṭhipaṭicchādanamattampi udakaṃ na labhāmā’’ti. Tattha kāyupapannassa timirapiṅgalassa mahāsamuddo uttānoti, aññesaṃ khuddakamacchānaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo.

ಸುಪಣ್ಣರಾಜಾ ಚ ದಿಯಡ್ಢಯೋಜನಸತಿಕೋ, ತಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣಪಕ್ಖೋ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಿಕೋ ಹೋತಿ ತಥಾ ವಾಮಪಕ್ಖೋ, ಪಿಞ್ಛವಟ್ಟಿ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಿಕಾ, ಗೀವಾ ತಿಂಸಯೋಜನಿಕಾ, ಮುಖಂ ನವಯೋಜನಂ, ಪಾದಾ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಿಕಾ। ತಸ್ಮಿಂ ಸುಪಣ್ಣವಾತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಆರದ್ಧೇ ಸತ್ತಟ್ಠಯೋಜನಸತಂ ಠಾನಂ ನಪ್ಪಹೋತಿ। ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಅಯಂ ಆಕಾಸೋ ಅನನ್ತೋ ಅನನ್ತೋತಿ ವದನ್ತಿ, ಕುತಸ್ಸ ಅನನ್ತತಾ, ಮಯಂ ಪಕ್ಖವಾತಪ್ಪಸಾರಣೋಕಾಸಮ್ಪಿ ನ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಯುಪಪನ್ನಸ್ಸ ಸುಪಣ್ಣರಞ್ಞೋ ಆಕಾಸೋ ಪರಿತ್ತೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಖುದ್ದಕಪಕ್ಖೀನಂ ಪರಿತ್ತೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುಪಪನ್ನಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ।

Supaṇṇarājā ca diyaḍḍhayojanasatiko, tassa dakkhiṇapakkho paññāsayojaniko hoti tathā vāmapakkho, piñchavaṭṭi saṭṭhiyojanikā, gīvā tiṃsayojanikā, mukhaṃ navayojanaṃ, pādā dvādasayojanikā. Tasmiṃ supaṇṇavātaṃ dassetuṃ āraddhe sattaṭṭhayojanasataṃ ṭhānaṃ nappahoti. So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ ākāso ananto anantoti vadanti, kutassa anantatā, mayaṃ pakkhavātappasāraṇokāsampi na labhāmā’’ti. Tattha kāyupapannassa supaṇṇarañño ākāso parittoti, aññesaṃ khuddakapakkhīnaṃ parittoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo.

ರಾಹು ಅಸುರಿನ್ದೋ ಪನ ಪಾದನ್ತತೋ ಯಾವ ಕೇಸನ್ತಾ ಯೋಜನಾನಂ ಚತ್ತಾರಿ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಟ್ಠ ಚ ಸತಾನಿ ಹೋತಿ। ತಸ್ಸ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬಾಹಾನಂ ಅನ್ತರಂ ದ್ವಾದಸಯೋಜನಸತಿಕಂ। ಬಹಲತ್ತೇನ ಛಯೋಜನಸತಿಕಂ । ಹತ್ಥಪಾದತಲಾನಿ ತಿಯೋಜನಸತಿಕಾನಿ, ತಥಾ ಮುಖಂ। ಏಕೇಕಂ ಅಙ್ಗುಲಿಪಬ್ಬಂ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಂ, ತಥಾ ಭಮುಕನ್ತರಂ। ನಲಾಟಂ ತಿಯೋಜನಸತಿಕಂ। ಸೀಸಂ ನವಯೋಜನಸತಿಕಂ। ತಸ್ಸ ಮಹಾಸಮುದ್ದಂ ಓತಿಣ್ಣಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಂ ಉದಕಂ ಜಾಣುಪ್ಪಮಾಣಂ ಹೋತಿ। ಸೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಅಯಂ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ವದನ್ತಿ, ಕುತಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರತಾ, ಮಯಂ ಜಾಣುಪ್ಪಟಿಚ್ಛಾದನಮತ್ತಮ್ಪಿ ಉದಕಂ ನ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಯುಪಪನ್ನಸ್ಸ ರಾಹುನೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಂ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ, ಏವಮೇವ ಞಾಣುಪಪನ್ನಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ, ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಉತ್ತಾನೋತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಏತಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಗವಾ – ‘‘ಮಾ ಹೇವಂ, ಆನನ್ದ, ಅವಚ; ಮಾ ಹೇವಂ, ಆನನ್ದ ಅವಚಾ’’ತಿ ಆಹ।

Rāhu asurindo pana pādantato yāva kesantā yojanānaṃ cattāri sahassāni aṭṭha ca satāni hoti. Tassa dvinnaṃ bāhānaṃ antaraṃ dvādasayojanasatikaṃ. Bahalattena chayojanasatikaṃ . Hatthapādatalāni tiyojanasatikāni, tathā mukhaṃ. Ekekaṃ aṅgulipabbaṃ paññāsayojanaṃ, tathā bhamukantaraṃ. Nalāṭaṃ tiyojanasatikaṃ. Sīsaṃ navayojanasatikaṃ. Tassa mahāsamuddaṃ otiṇṇassa gambhīraṃ udakaṃ jāṇuppamāṇaṃ hoti. So evaṃ vadeyya – ‘‘ayaṃ mahāsamuddo gambhīro gambhīroti vadanti, kutassa gambhīratā, mayaṃ jāṇuppaṭicchādanamattampi udakaṃ na labhāmā’’ti. Tattha kāyupapannassa rāhuno mahāsamuddo uttānoti, aññesaṃ uttānoti na vattabbo, evameva ñāṇupapannassa therassa paṭiccasamuppādo uttānoti, aññesampi uttānoti na vattabbo. Etamatthaṃ sandhāya bhagavā – ‘‘mā hevaṃ, ānanda, avaca; mā hevaṃ, ānanda avacā’’ti āha.

ಥೇರಸ್ಸ ಹಿ ಚತೂಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನೋತಿ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಕತಮೇಹಿ ಚತೂಹಿ? ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ, ತಿತ್ಥವಾಸೇನ, ಸೋತಾಪನ್ನತಾಯ, ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವೇನಾತಿ।

Therassa hi catūhi kāraṇehi gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānoti upaṭṭhāti. Katamehi catūhi? Pubbūpanissayasampattiyā, titthavāsena, sotāpannatāya, bahussutabhāvenāti.

ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಕಥಾ

Pubbūpanissayasampattikathā

ಇತೋ ಕಿರ ಸತಸಹಸ್ಸಿಮೇ ಕಪ್ಪೇ ಪದುಮುತ್ತರೋ ನಾಮ ಸತ್ಥಾ ಲೋಕೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ತಸ್ಸ ಹಂಸವತೀ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸಿ, ಆನನ್ದೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಪಿತಾ , ಸುಮೇಧಾ ನಾಮ ದೇವೀ ಮಾತಾ, ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಉತ್ತರಕುಮಾರೋ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ಪುತ್ತಸ್ಸ ಜಾತದಿವಸೇ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಪಧಾನಮನುಯುಞ್ಜನ್ತೋ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ – ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರ’’ನ್ತಿ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಪಥವಿಯಂ ಠಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪಾದಂ ಅಭಿನೀಹರಿ। ಅಥ ಪಥವಿಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮಹನ್ತಂ ಪದುಮಂ ಉಟ್ಠಾಸಿ। ತಸ್ಸ ಧುರಪತ್ತಾನಿ ನವುತಿಹತ್ಥಾನಿ, ಕೇಸರಂ ತಿಂಸಹತ್ಥಂ, ಕಣ್ಣಿಕಾ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಾ, ನವಘಟಪ್ಪಮಾಣೋ ರೇಣು ಅಹೋಸಿ।

Ito kira satasahassime kappe padumuttaro nāma satthā loke uppajji. Tassa haṃsavatī nāma nagaraṃ ahosi, ānando nāma rājā pitā , sumedhā nāma devī mātā, bodhisatto uttarakumāro nāma ahosi. So puttassa jātadivase mahābhinikkhamanaṃ nikkhamma pabbajitvā padhānamanuyuñjanto anukkamena sabbaññutaṃ patvā – ‘‘anekajātisaṃsāra’’nti udānaṃ udānetvā sattāhaṃ bodhipallaṅke vītināmetvā pathaviyaṃ ṭhapessāmīti pādaṃ abhinīhari. Atha pathaviṃ bhinditvā mahantaṃ padumaṃ uṭṭhāsi. Tassa dhurapattāni navutihatthāni, kesaraṃ tiṃsahatthaṃ, kaṇṇikā dvādasahatthā, navaghaṭappamāṇo reṇu ahosi.

ಸತ್ಥಾ ಪನ ಉಬ್ಬೇಧತೋ ಅಟ್ಠಪಣ್ಣಾಸಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧೋ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಸ ಉಭಿನ್ನಂ ಬಾಹಾನಮನ್ತರಂ ಅಟ್ಠಾರಸಹತ್ಥಂ, ನಲಾಟಂ ಪಞ್ಚಹತ್ಥಂ, ಹತ್ಥಪಾದಾ ಏಕಾದಸಹತ್ಥಾ। ತಸ್ಸ ಏಕಾದಸಹತ್ಥೇನ ಪಾದೇನ ದ್ವಾದಸಹತ್ಥಾಯ ಕಣ್ಣಿಕಾಯ ಅಕ್ಕನ್ತಮತ್ತಾಯ ನವಘಟಪ್ಪಮಾಣೋ ರೇಣು ಉಟ್ಠಾಯ ಅಟ್ಠಪಣ್ಣಾಸಹತ್ಥಂ ಪದೇಸಂ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಓಕಿಣ್ಣಮನೋಸಿಲಾಚುಣ್ಣಂ ವಿಯ ಪಚ್ಚೋಕಿಣ್ಣೋ। ತದುಪಾದಾಯ ಭಗವಾ ಪದುಮುತ್ತರೋತ್ವೇವ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ। ತಸ್ಸ ದೇವಿಲೋ ಚ ಸುಜಾತೋ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ ಅಹೇಸುಂ। ಅಮಿತಾ ಚ ಅಸಮಾ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ। ಸುಮನೋ ನಾಮ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ। ಪದುಮುತ್ತರೋ ಭಗವಾ ಪಿತುಸಙ್ಗಹಂ ಕುರುಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರೋ ಹಂಸವತಿಯಾ ರಾಜಧಾನಿಯಾ ವಸತಿ।

Satthā pana ubbedhato aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedho ahosi. Tassa ubhinnaṃ bāhānamantaraṃ aṭṭhārasahatthaṃ, nalāṭaṃ pañcahatthaṃ, hatthapādā ekādasahatthā. Tassa ekādasahatthena pādena dvādasahatthāya kaṇṇikāya akkantamattāya navaghaṭappamāṇo reṇu uṭṭhāya aṭṭhapaṇṇāsahatthaṃ padesaṃ uggantvā okiṇṇamanosilācuṇṇaṃ viya paccokiṇṇo. Tadupādāya bhagavā padumuttarotveva paññāyittha. Tassa devilo ca sujāto ca dve aggasāvakā ahesuṃ. Amitā ca asamā ca dve aggasāvikā. Sumano nāma upaṭṭhāko. Padumuttaro bhagavā pitusaṅgahaṃ kurumāno bhikkhusatasahassaparivāro haṃsavatiyā rājadhāniyā vasati.

ಕನಿಟ್ಠಭಾತಾ ಪನಸ್ಸ ಸುಮನಕುಮಾರೋ ನಾಮ। ತಸ್ಸ ರಾಜಾ ಹಂಸವತಿತೋ ವೀಸತಿಯೋಜನಸತೇ ಠಾನೇ ಭೋಗಗಾಮಂ ಅದಾಸಿ। ಸೋ ಕದಾಚಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಿತರಞ್ಚ ಸತ್ಥಾರಞ್ಚ ಪಸ್ಸತಿ। ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಪಚ್ಚನ್ತೋ ಕುಪಿತೋ। ಸುಮನೋ ರಞ್ಞೋ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ಪಚ್ಚನ್ತೋ ಕುಪಿತೋ’’ತಿ। ರಾಜಾ ‘‘ಮಯಾ ತ್ವಂ ತತ್ಥ ಕಸ್ಮಾ ಠಪಿತೋ’’ತಿ ಪಟಿಪೇಸೇಸಿ। ಸೋ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ ಚೋರೇ ವೂಪಸಮೇತ್ವಾ – ‘‘ಉಪಸನ್ತೋ, ದೇವ, ಜನಪದೋ’’ತಿ ರಞ್ಞೋ ಪೇಸೇಸಿ। ರಾಜಾ ತುಟ್ಠೋ – ‘‘ಸೀಘಂ ಮಮ ಪುತ್ತೋ ಆಗಚ್ಛತೂ’’ತಿ ಆಹ। ತಸ್ಸ ಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಅಮಚ್ಚಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸೋ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅನ್ತರಾಮಗ್ಗೇ ಮನ್ತೇಸಿ – ‘‘ಮಯ್ಹಂ ಪಿತಾ ತುಟ್ಠೋ, ಸಚೇ ಮೇ ವರಂ ದೇತಿ, ಕಿಂ ಗಣ್ಹಾಮೀ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ಏಕಚ್ಚೇ ‘‘ಹತ್ಥಿಂ ಗಣ್ಹಥ, ಅಸ್ಸಂ ಗಣ್ಹಥ, ರಥಂ ಗಣ್ಹಥ, ಜನಪದಂ ಗಣ್ಹಥ, ಸತ್ತರತನಾನಿ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಆಹಂಸು। ಅಪರೇ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಪಥವಿಸ್ಸರಸ್ಸ ಪುತ್ತಾ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಧನಂ ನ ದುಲ್ಲಭಂ, ಲದ್ಧಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಪಹಾಯ ಗಮನೀಯಂ, ಪುಞ್ಞಮೇವ ಏಕಂ ಆದಾಯ ಗಮನೀಯಂ; ತಸ್ಮಾ ತೇ ದೇವೇ ವರಂ ದದಮಾನೇ ತೇಮಾಸಂ ಪದುಮುತ್ತರಂ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಟ್ಠಾತುಂ ವರಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ। ಸೋ – ‘‘ತುಮ್ಹೇ ಮಯ್ಹಂ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಾ, ನ ಮಮೇತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅತ್ಥಿ, ತುಮ್ಹೇಹಿ ಪನ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ, ಏವಂ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಿತರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಿತರಾಪಿ ಆಲಿಙ್ಗೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಮತ್ಥಕೇ ಚುಮ್ಬಿತ್ವಾ – ‘‘ವರಂ ತೇ ಪುತ್ತ, ದೇಮೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಸಾಧು ಮಹಾರಾಜ, ಇಚ್ಛಾಮಹಂ ಮಹಾರಾಜ ಭಗವನ್ತಂ ತೇಮಾಸಂ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೋ ಜೀವಿತಂ ಅವಞ್ಝಂ ಕಾತುಂ, ಇಮಮೇವ ವರಂ ದೇಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ ತಾತ, ಅಞ್ಞಂ ವರೇಹೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ದೇವ, ಖತ್ತಿಯಾನಂ ನಾಮ ದ್ವೇ ಕಥಾ ನತ್ಥಿ, ಏತಮೇವ ದೇಹಿ, ನ ಮೇ ಅಞ್ಞೇನತ್ಥೋ’’ತಿ। ತಾತ ಬುದ್ಧಾನಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಂ ದುಜ್ಜಾನಂ, ಸಚೇ ಭಗವಾ ನ ಇಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ, ಮಯಾ ದಿನ್ನೇಪಿ ಕಿಂ ಭವಿಸ್ಸತೀತಿ? ಸೋ – ‘‘ಸಾಧು, ದೇವ, ಅಹಂ ಭಗವತೋ ಚಿತ್ತಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ವಿಹಾರಂ ಗತೋ।

Kaniṭṭhabhātā panassa sumanakumāro nāma. Tassa rājā haṃsavatito vīsatiyojanasate ṭhāne bhogagāmaṃ adāsi. So kadāci āgantvā pitarañca satthārañca passati. Athekadivasaṃ paccanto kupito. Sumano rañño pesesi – ‘‘paccanto kupito’’ti. Rājā ‘‘mayā tvaṃ tattha kasmā ṭhapito’’ti paṭipesesi. So nikkhamma core vūpasametvā – ‘‘upasanto, deva, janapado’’ti rañño pesesi. Rājā tuṭṭho – ‘‘sīghaṃ mama putto āgacchatū’’ti āha. Tassa sahassamattā amaccā honti. So tehi saddhiṃ antarāmagge mantesi – ‘‘mayhaṃ pitā tuṭṭho, sace me varaṃ deti, kiṃ gaṇhāmī’’ti. Atha naṃ ekacce ‘‘hatthiṃ gaṇhatha, assaṃ gaṇhatha, rathaṃ gaṇhatha, janapadaṃ gaṇhatha, sattaratanāni gaṇhathā’’ti āhaṃsu. Apare – ‘‘tumhe pathavissarassa puttā, tumhākaṃ dhanaṃ na dullabhaṃ, laddhampi cetaṃ sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, puññameva ekaṃ ādāya gamanīyaṃ; tasmā te deve varaṃ dadamāne temāsaṃ padumuttaraṃ bhagavantaṃ upaṭṭhātuṃ varaṃ gaṇhathā’’ti. So – ‘‘tumhe mayhaṃ kalyāṇamittā, na mametaṃ cittaṃ atthi, tumhehi pana uppāditaṃ, evaṃ karissāmī’’ti gantvā pitaraṃ vanditvā pitarāpi āliṅgetvā tassa matthake cumbitvā – ‘‘varaṃ te putta, demī’’ti vutte ‘‘sādhu mahārāja, icchāmahaṃ mahārāja bhagavantaṃ temāsaṃ catūhi paccayehi upaṭṭhahanto jīvitaṃ avañjhaṃ kātuṃ, imameva varaṃ dehī’’ti āha. ‘‘Na sakkā tāta, aññaṃ varehī’’ti vutte ‘‘deva, khattiyānaṃ nāma dve kathā natthi, etameva dehi, na me aññenattho’’ti. Tāta buddhānaṃ nāma cittaṃ dujjānaṃ, sace bhagavā na icchissati, mayā dinnepi kiṃ bhavissatīti? So – ‘‘sādhu, deva, ahaṃ bhagavato cittaṃ jānissāmī’’ti vihāraṃ gato.

ತೇನ ಚ ಸಮಯೇನ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಭಗವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೋ ಹೋತಿ। ಸೋ ಮಣ್ಡಲಮಾಳೇ ಸನ್ನಿಸಿನ್ನಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಅಗಮಾಸಿ। ತೇ ತಂ ಆಹಂಸು – ‘‘ರಾಜಪುತ್ತ, ಕಸ್ಮಾ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ? ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ, ದಸ್ಸೇಥ ಮೇ ಭಗವನ್ತನ್ತಿ। ನ ಮಯಂ, ರಾಜಪುತ್ತ, ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಸತ್ಥಾರಂ ದಟ್ಠುಂ ಲಭಾಮಾತಿ। ಕೋ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಲಭತೀತಿ? ಸುಮನತ್ಥೇರೋ ನಾಮ ರಾಜಪುತ್ತಾತಿ। ‘‘ಸೋ ಕುಹಿಂ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ’’ತಿ। ಥೇರಸ್ಸ ನಿಸಿನ್ನಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಗನ್ತ್ವಾ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಇಚ್ಛಾಮಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಂ ಪಸ್ಸಿತುಂ, ದಸ್ಸೇಥ ಮೇ’’ತಿ ಆಹ। ಥೇರೋ – ‘‘ಏಹಿ ರಾಜಪುತ್ತಾ’’ತಿ ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಗನ್ಧಕುಟಿಪರಿವೇಣೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಅಭಿರುಹಿ। ಅಥ ನಂ ಭಗವಾ – ‘‘ಸುಮನ, ಕಸ್ಮಾ ಆಗತೋಸೀ’’ತಿ ಆಹ। ರಾಜಪುತ್ತೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವನ್ತಂ ದಸ್ಸನಾಯ ಆಗತೋತಿ। ತೇನ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಹೀತಿ। ಥೇರೋ ಆಸನಂ ಪಞ್ಞಾಪೇಸಿ, ನಿಸೀದಿ ಭಗವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಆಸನೇ। ರಾಜಪುತ್ತೋ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಅಕಾಸಿ। ಕದಾ ಆಗತೋಸಿ ರಾಜಪುತ್ತಾತಿ? ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹೇಸು ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಪವಿಟ್ಠೇಸು। ಭಿಕ್ಖೂ ಪನ – ‘‘ನ ಮಯಂ ಇಚ್ಛಿತಿಚ್ಛಿತಕ್ಖಣೇ ಭಗವನ್ತಂ ದಟ್ಠುಂ ಲಭಾಮಾ’’ತಿ ಮಂ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಪಾಹೇಸುಂ। ಥೇರೋ ಪನ ಏಕವಚನೇನೇವ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಥೇರೋ, ಭನ್ತೇ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸಾಸನೇ ವಲ್ಲಭೋ ಮಞ್ಞೇತಿ। ಆಮ ರಾಜಕುಮಾರ, ವಲ್ಲಭೋ ಏಸ ಭಿಕ್ಖು ಮಯ್ಹಂ ಸಾಸನೇತಿ। ಭನ್ತೇ, ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಾಸನೇ ಕಿಂ ಕತ್ವಾ ವಲ್ಲಭೋ ಹೋತೀತಿ? ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸೀಲಂ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಉಪೋಸಥಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಕುಮಾರಾತಿ। ಭಗವಾ, ಅಹಂ ಥೇರೋ ವಿಯ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ವಲ್ಲಭೋ ಹೋತುಕಾಮೋ, ತೇಮಾಸಂ ಮೇ ವಸ್ಸಾವಾಸಂ ಅಧಿವಾಸೇಥಾತಿ। ಭಗವಾ – ‘‘ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ತತ್ಥ ಗತೇನ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಸುಞ್ಞಾಗಾರೇ, ಖೋ ರಾಜಕುಮಾರ ತಥಾಗತಾ ಅಭಿರಮನ್ತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಕುಮಾರೋ ‘‘ಅಞ್ಞಾತಂ ಭಗವಾ, ಅಞ್ಞಾತಂ ಸುಗತಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಪುರಿಮತರಂ ಗನ್ತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇಮಿ, ಮಯಾ ಪೇಸಿತೇ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಆಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಪಟಿಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿತುಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ದಿನ್ನಾ ಮೇ, ದೇವ, ಭಗವತಾ ಪಟಿಞ್ಞಾ, ಮಯಾ ಪಹಿತೇ ಭಗವನ್ತಂ ಪೇಸೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ ಪಿತರಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ವೀಸಯೋಜನಸತಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ನಗರೇ ವಿಹಾರಟ್ಠಾನಂ ವಿಚಿನನ್ತೋ ಸೋಭನಂ ನಾಮ ಕುಟುಮ್ಬಿಕಸ್ಸ ಉಯ್ಯಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಕಿಣಿತ್ವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ವಿಹಾರಂ ಕಾರೇಸಿ। ತತ್ಥ ಭಗವತೋ ಗನ್ಧಕುಟಿಂ ಸೇಸಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ರತ್ತಿಟ್ಠಾನದಿವಾಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ ಕುಟಿಲೇಣಮಣ್ಡಪೇ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಪಾಕಾರಪರಿಕ್ಖೇಪೇ ಕತ್ವಾ ದ್ವಾರಕೋಟ್ಠಕಞ್ಚ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಪಿತುಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ – ‘‘ನಿಟ್ಠಿತಂ ಮಯ್ಹಂ ಕಿಚ್ಚಂ, ಸತ್ಥಾರಂ ಪಹಿಣಥಾ’’ತಿ।

Tena ca samayena bhattakiccaṃ niṭṭhapetvā bhagavā gandhakuṭiṃ paviṭṭho hoti. So maṇḍalamāḷe sannisinnānaṃ bhikkhūnaṃ santikaṃ agamāsi. Te taṃ āhaṃsu – ‘‘rājaputta, kasmā āgatosī’’ti? Bhagavantaṃ dassanāya, dassetha me bhagavantanti. Na mayaṃ, rājaputta, icchiticchitakkhaṇe satthāraṃ daṭṭhuṃ labhāmāti. Ko pana, bhante, labhatīti? Sumanatthero nāma rājaputtāti. ‘‘So kuhiṃ, bhante, thero’’ti. Therassa nisinnaṭṭhānaṃ pucchitvā gantvā vanditvā – ‘‘icchāmahaṃ, bhante, bhagavantaṃ passituṃ, dassetha me’’ti āha. Thero – ‘‘ehi rājaputtā’’ti taṃ gahetvā taṃ gandhakuṭipariveṇe ṭhapetvā gandhakuṭiṃ abhiruhi. Atha naṃ bhagavā – ‘‘sumana, kasmā āgatosī’’ti āha. Rājaputto, bhante, bhagavantaṃ dassanāya āgatoti. Tena hi bhikkhu āsanaṃ paññāpehīti. Thero āsanaṃ paññāpesi, nisīdi bhagavā paññatte āsane. Rājaputto bhagavantaṃ vanditvā paṭisanthāraṃ akāsi. Kadā āgatosi rājaputtāti? Bhante, tumhesu gandhakuṭiṃ paviṭṭhesu. Bhikkhū pana – ‘‘na mayaṃ icchiticchitakkhaṇe bhagavantaṃ daṭṭhuṃ labhāmā’’ti maṃ therassa santikaṃ pāhesuṃ. Thero pana ekavacaneneva dassesi. Thero, bhante, tumhākaṃ sāsane vallabho maññeti. Āma rājakumāra, vallabho esa bhikkhu mayhaṃ sāsaneti. Bhante, buddhānaṃ sāsane kiṃ katvā vallabho hotīti? Dānaṃ datvā sīlaṃ samādiyitvā uposathakammaṃ katvā kumārāti. Bhagavā, ahaṃ thero viya buddhasāsane vallabho hotukāmo, temāsaṃ me vassāvāsaṃ adhivāsethāti. Bhagavā – ‘‘atthi nu kho tattha gatena attho’’ti oloketvā atthīti disvā ‘‘suññāgāre, kho rājakumāra tathāgatā abhiramantī’’ti āha. Kumāro ‘‘aññātaṃ bhagavā, aññātaṃ sugatā’’ti vatvā ‘‘ahaṃ, bhante, purimataraṃ gantvā vihāraṃ kāremi, mayā pesite bhikkhusatasahassena saddhiṃ āgacchathā’’ti paṭiññaṃ gahetvā pitusantikaṃ gantvā ‘‘dinnā me, deva, bhagavatā paṭiññā, mayā pahite bhagavantaṃ peseyyāthā’’ti pitaraṃ vanditvā nikkhamitvā yojane yojane vihāraṃ kāretvā vīsayojanasataṃ addhānaṃ gantvā attano nagare vihāraṭṭhānaṃ vicinanto sobhanaṃ nāma kuṭumbikassa uyyānaṃ disvā satasahassena kiṇitvā satasahassaṃ vissajjetvā vihāraṃ kāresi. Tattha bhagavato gandhakuṭiṃ sesabhikkhūnañca rattiṭṭhānadivāṭṭhānatthāya kuṭileṇamaṇḍape kārāpetvā pākāraparikkhepe katvā dvārakoṭṭhakañca niṭṭhapetvā pitusantikaṃ pesesi – ‘‘niṭṭhitaṃ mayhaṃ kiccaṃ, satthāraṃ pahiṇathā’’ti.

ರಾಜಾ ಭಗವನ್ತಂ ಭೋಜೇತ್ವಾ – ‘‘ಭಗವಾ, ಸುಮನಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಂ ನಿಟ್ಠಿತಂ, ತುಮ್ಹಾಕಂ ಗಮನಂ ಪಚ್ಚಾಸೀಸತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಭಗವಾ ಸತಸಹಸ್ಸಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರೋ ಯೋಜನೇ ಯೋಜನೇ ವಿಹಾರೇಸು ವಸಮಾನೋ ಅಗಮಾಸಿ। ಕುಮಾರೋ ‘‘ಸತ್ಥಾ ಆಗತೋ’’ತಿ ಸುತ್ವಾ ಯೋಜನಂ ಪಚ್ಚುಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಮಾಲಾದೀಹಿ ಪೂಜಯಮಾನೋ ವಿಹಾರಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ –

Rājā bhagavantaṃ bhojetvā – ‘‘bhagavā, sumanassa kiccaṃ niṭṭhitaṃ, tumhākaṃ gamanaṃ paccāsīsatī’’ti āha. Bhagavā satasahassabhikkhuparivāro yojane yojane vihāresu vasamāno agamāsi. Kumāro ‘‘satthā āgato’’ti sutvā yojanaṃ paccuggantvā mālādīhi pūjayamāno vihāraṃ pavesetvā –

‘‘ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಮೇ ಕೀತಂ, ಸತಸಹಸ್ಸೇನ ಮಾಪಿತಂ।

‘‘Satasahassena me kītaṃ, satasahassena māpitaṃ;

ಸೋಭನಂ ನಾಮ ಉಯ್ಯಾನಂ, ಪಟಿಗ್ಗಣ್ಹ ಮಹಾಮುನೀ’’ತಿ॥

Sobhanaṃ nāma uyyānaṃ, paṭiggaṇha mahāmunī’’ti.

ವಿಹಾರಂ ನಿಯ್ಯಾತೇಸಿ। ಸೋ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕದಿವಸೇ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪುತ್ತದಾರೇ ಚ ಅಮಚ್ಚೇ ಚ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಅಯಂ ಸತ್ಥಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ ದೂರತೋ ಆಗತೋ, ಬುದ್ಧಾ ಚ ನಾಮ ಧಮ್ಮಗರುನೋ ನ ಆಮಿಸಗರುಕಾ। ತಸ್ಮಾ ಅಹಂ ತೇಮಾಸಂ ದ್ವೇ ಸಾಟಕೇ ನಿವಾಸೇತ್ವಾ ದಸ ಸೀಲಾನಿ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಇಧೇವ ವಸಿಸ್ಸಾಮಿ, ತುಮ್ಹೇ ಖೀಣಾಸವಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಇಮಿನಾವ ನೀಹಾರೇನ ತೇಮಾಸಂ ದಾನಂ ದದೇಯ್ಯಾಥಾ’’ತಿ।

Vihāraṃ niyyātesi. So vassūpanāyikadivase dānaṃ datvā attano puttadāre ca amacce ca pakkosāpetvā āha – ‘‘ayaṃ satthā amhākaṃ santikaṃ dūrato āgato, buddhā ca nāma dhammagaruno na āmisagarukā. Tasmā ahaṃ temāsaṃ dve sāṭake nivāsetvā dasa sīlāni samādiyitvā idheva vasissāmi, tumhe khīṇāsavasatasahassassa imināva nīhārena temāsaṃ dānaṃ dadeyyāthā’’ti.

ಸೋ ಸುಮನತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಸನಟ್ಠಾನಸಭಾಗೇಯೇವ ಠಾನೇ ವಸನ್ತೋ ಯಂ ಥೇರೋ ಭಗವತೋ ವತ್ತಂ ಕರೋತಿ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏಕನ್ತವಲ್ಲಭೋ ಏಸ ಥೇರೋ, ಏತಸ್ಸೇವ ಮೇ ಠಾನನ್ತರಂ ಪತ್ಥೇತುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ಪವಾರಣಾಯ ಗಾಮಂ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಸತ್ತಾಹಂ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸತ್ತಮೇ ದಿವಸೇ ಭಿಕ್ಖುಸತಸಹಸ್ಸಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ತಿಚೀವರಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಭಗವನ್ತಂ ವನ್ದಿತ್ವಾ – ‘‘ಭನ್ತೇ, ಯದೇತಂ ಮಯಾ ಮಗ್ಗೇ ಯೋಜನನ್ತರಿಕಂ ಯೋಜನನ್ತರಿಕಂ ವಿಹಾರಂ ಕಾರಾಪನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪುಞ್ಞಂ ಕತಂ, ತಂ ನೇವ ಸಕ್ಕಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ನ ಮಾರಸಮ್ಪತ್ತಿಂ, ನ ಬ್ರಹ್ಮಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ, ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪನ ಉಪಟ್ಠಾಕಭಾವಂ ಪತ್ಥಯನ್ತೇನ ಕತಂ। ತಸ್ಮಾ ಅಹಮ್ಪಿ, ಭಗವಾ, ಅನಾಗತೇ ಸುಮನತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಚಪತಿಟ್ಠಿತೇನ ನಿಪತಿತ್ವಾ ವನ್ದಿ।

So sumanattherassa vasanaṭṭhānasabhāgeyeva ṭhāne vasanto yaṃ thero bhagavato vattaṃ karoti, taṃ sabbaṃ disvā ‘‘imasmiṃ ṭhāne ekantavallabho esa thero, etasseva me ṭhānantaraṃ patthetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā upakaṭṭhāya pavāraṇāya gāmaṃ pavisitvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā sattame divase bhikkhusatasahassassa pādamūle ticīvaraṃ ṭhapetvā bhagavantaṃ vanditvā – ‘‘bhante, yadetaṃ mayā magge yojanantarikaṃ yojanantarikaṃ vihāraṃ kārāpanato paṭṭhāya puññaṃ kataṃ, taṃ neva sakkasampattiṃ, na mārasampattiṃ, na brahmasampattiṃ patthayantena, buddhassa pana upaṭṭhākabhāvaṃ patthayantena kataṃ. Tasmā ahampi, bhagavā, anāgate sumanatthero viya buddhassa upaṭṭhāko bhaveyya’’nti pañcapatiṭṭhitena nipatitvā vandi.

ಭಗವಾ – ‘‘ಮಹನ್ತಂ ಕುಲಪುತ್ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ, ಸಮಿಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನು ಖೋ ನೋ’’ತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ಇತೋ ಸತಸಹಸ್ಸಿಮೇ ಕಪ್ಪೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸೇವ ಉಪಟ್ಠಾಕೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಞತ್ವಾ –

Bhagavā – ‘‘mahantaṃ kulaputtassa cittaṃ, samijjhissati nu kho no’’ti olokento – ‘‘anāgate ito satasahassime kappe gotamo nāma buddho uppajjissati, tasseva upaṭṭhāko bhavissatī’’ti ñatvā –

‘‘ಇಚ್ಛಿತಂ ಪತ್ಥಿತಂ ತುಯ್ಹಂ, ಸಬ್ಬಮೇವ ಸಮಿಜ್ಝತು।

‘‘Icchitaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, sabbameva samijjhatu;

ಸಬ್ಬೇ ಪೂರೇನ್ತು ಸಙ್ಕಪ್ಪಾ, ಚನ್ದೋ ಪನ್ನರಸೋ ಯಥಾ’’ತಿ॥

Sabbe pūrentu saṅkappā, cando pannaraso yathā’’ti.

ಆಹ। ಕುಮಾರೋ ತಂ ಸುತ್ವಾ – ‘‘ಬುದ್ಧಾ ನಾಮ ಅದ್ವೇಜ್ಝಕಥಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ ದುತಿಯದಿವಸೇಯೇವ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪತ್ತಚೀವರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಪಿಟ್ಠಿತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ವಿಯ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಮಿಂ ಬುದ್ಧುಪ್ಪಾದೇ ವಸ್ಸಸತಸಹಸ್ಸಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪಬುದ್ಧಕಾಲೇಪಿ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತೋ ಥೇರಸ್ಸ ಪತ್ತಗ್ಗಹಣತ್ಥಂ ಉತ್ತರಿಸಾಟಕಂ ದತ್ವಾ ಪೂಜಮಕಾಸಿ। ಪುನ ಸಗ್ಗೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಬಾರಾಣಸಿರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪಣ್ಣಸಾಲಾಯೋ ಕಾರೇತ್ವಾ ಮಣಿಆಧಾರಕೇ ಉಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಚತೂಹಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ದಸವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಅಕಾಸಿ। ಏತಾನಿ ಪಾಕಟಟ್ಠಾನಾನಿ।

Āha. Kumāro taṃ sutvā – ‘‘buddhā nāma advejjhakathā hontī’’ti dutiyadivaseyeva tassa bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā piṭṭhito piṭṭhito gacchanto viya ahosi. So tasmiṃ buddhuppāde vassasatasahassaṃ dānaṃ datvā sagge nibbattitvā kassapabuddhakālepi piṇḍāya carato therassa pattaggahaṇatthaṃ uttarisāṭakaṃ datvā pūjamakāsi. Puna sagge nibbattitvā tato cuto bārāṇasirājā hutvā aṭṭhannaṃ paccekabuddhānaṃ paṇṇasālāyo kāretvā maṇiādhārake upaṭṭhapetvā catūhi paccayehi dasavassasahassāni upaṭṭhānaṃ akāsi. Etāni pākaṭaṭṭhānāni.

ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಂ ಪನ ದಾನಂ ದದಮಾನೋವ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ತುಸಿತಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚುತೋ ಅಮಿತೋದನಸಕ್ಕಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಕತಾಭಿನಿಕ್ಖಮನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪತ್ವಾ ಪಠಮಗಮನೇನ ಕಪಿಲವತ್ಥುಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಭಗವತಿ ಭಗವತೋ ಪರಿವಾರತ್ಥಂ ರಾಜಕುಮಾರೇಸು ಪಬ್ಬಜಿತೇಸು ಭದ್ದಿಯಾದೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಭಗವತೋ ಸನ್ತಿಕೇ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ನಚಿರಸ್ಸೇವ ಆಯಸ್ಮತೋ ಪುಣ್ಣಸ್ಸ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೮೩)। ಏವಮೇಸ ಆಯಸ್ಮಾ ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪನ್ನೋ ತಸ್ಸಿಮಾಯ ಪುಬ್ಬೂಪನಿಸ್ಸಯಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ।

Kappasatasahassaṃ pana dānaṃ dadamānova amhākaṃ bodhisattena saddhiṃ tusitapure nibbattitvā tato cuto amitodanasakkassa gehe paṭisandhiṃ gahetvā anupubbena katābhinikkhamano sammāsambodhiṃ patvā paṭhamagamanena kapilavatthuṃ āgantvā tato nikkhamante bhagavati bhagavato parivāratthaṃ rājakumāresu pabbajitesu bhaddiyādīhi saddhiṃ nikkhamitvā bhagavato santike pabbajitvā nacirasseva āyasmato puṇṇassa mantāṇiputtassa santike dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi (saṃ. ni. 3.83). Evamesa āyasmā pubbūpanissayasampanno tassimāya pubbūpanissayasampattiyā gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya upaṭṭhāsi.

ತಿತ್ಥವಾಸಾದಿವಣ್ಣನಾ

Titthavāsādivaṇṇanā

ತಿತ್ಥವಾಸೋತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಗರೂನಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಉಗ್ಗಹಣಸವನಪರಿಪುಚ್ಛನಧಾರಣಾನಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸೋ ಥೇರಸ್ಸ ಅತಿವಿಯ ಪರಿಸುದ್ಧೋ, ತೇನಾಪಿಸ್ಸಾಯಂ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ।

Titthavāsoti punappunaṃ garūnaṃ santike uggahaṇasavanaparipucchanadhāraṇāni vuccanti. So therassa ativiya parisuddho, tenāpissāyaṃ gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya upaṭṭhāsi.

ಸೋತಾಪನ್ನಾನಞ್ಚ ನಾಮ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಉತ್ತಾನಕೋವ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ। ಬಹುಸ್ಸುತಾನಞ್ಚ ಚತುಹತ್ಥೇ ಓವರಕೇ ಪದೀಪೇ ಜಲಮಾನೇ ಮಞ್ಚಪೀಠಂ ವಿಯ ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಪಾಕಟೋ ಹೋತಿ, ಅಯಞ್ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ ಅಗ್ಗೋ ಹೋತಿ, ಬಾಹುಸಚ್ಚಾನುಭಾವೇನಪಿಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ।

Sotāpannānañca nāma paccayākāro uttānakova hutvā upaṭṭhāti, ayañca āyasmā sotāpanno. Bahussutānañca catuhatthe ovarake padīpe jalamāne mañcapīṭhaṃ viya nāmarūpaparicchedo pākaṭo hoti, ayañca āyasmā bahussutānaṃ aggo hoti, bāhusaccānubhāvenapissa gambhīropi paccayākāro uttānako viya upaṭṭhāsi.

ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಗಮ್ಭೀರತಾ

Paṭiccasamuppādagambhīratā

ತತ್ಥ ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರತಾಯ, ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾಯ, ದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರತಾಯ, ಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರತಾಯಾತಿ ಚತೂಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಗಮ್ಭೀರೋ ನಾಮ।

Tattha atthagambhīratāya, dhammagambhīratāya, desanāgambhīratāya, paṭivedhagambhīratāyāti catūhi ākārehi paṭiccasamuppādo gambhīro nāma.

ತತ್ಥ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಸಮ್ಭೂತಸಮುದಾಗತಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಅಯಂ ಅತ್ಥಗಮ್ಭೀರತಾ।

Tattha jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīro…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīroti ayaṃ atthagambhīratā.

ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋ…ಪೇ॰… ಜಾತಿಯಾ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಅಯಂ ಧಮ್ಮಗಮ್ಭೀರತಾ।

Avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho gambhīro…pe… jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho gambhīroti ayaṃ dhammagambhīratā.

ಕತ್ಥಚಿ ಸುತ್ತೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಅನುಲೋಮತೋ ದೇಸಿಯತಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಪಟಿಲೋಮತೋ, ಕತ್ಥಚಿ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ, ಕತ್ಥಚಿ ಮಜ್ಝತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅನುಲೋಮತೋ ವಾ ಪಟಿಲೋಮತೋ ವಾ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮತೋ ವಾ, ಕತ್ಥಚಿ ತಿಸನ್ಧಿ ಚತುಸಙ್ಖೇಪೋ, ಕತ್ಥಚಿ ದ್ವಿಸನ್ಧಿ ತಿಸಙ್ಖೇಪೋ, ಕತ್ಥಚಿ ಏಕಸನ್ಧಿ ದ್ವಿಸಙ್ಖೇಪೋತಿ ಅಯಂ ದೇಸನಾಗಮ್ಭೀರತಾ।

Katthaci sutte paṭiccasamuppādo anulomato desiyati, katthaci paṭilomato, katthaci anulomapaṭilomato, katthaci majjhato paṭṭhāya anulomato vā paṭilomato vā anulomapaṭilomato vā, katthaci tisandhi catusaṅkhepo, katthaci dvisandhi tisaṅkhepo, katthaci ekasandhi dvisaṅkhepoti ayaṃ desanāgambhīratā.

ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಪನ ಅಞ್ಞಾಣಅದಸ್ಸನಸಚ್ಚಾಪಟಿವೇಧಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅಭಿಸಙ್ಖರಣಾಯೂಹನಸರಾಗವಿರಾಗಟ್ಠೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸುಞ್ಞತಅಬ್ಯಾಪಾರಅಸಙ್ಕನ್ತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಪಾತುಭಾವಟ್ಠೋ, ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಏಕುಪ್ಪಾದವಿನಿಬ್ಭೋಗಾವಿನಿಬ್ಭೋಗನಮನರುಪ್ಪನಟ್ಠೋ, ಸಳಾಯತನಸ್ಸ ಅಧಿಪತಿಲೋಕದ್ವಾರಕ್ಖೇತ್ತವಿಸಯಿಭಾವಟ್ಠೋ , ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಫುಸನಸಙ್ಘಟ್ಟನಸಙ್ಗತಿಸನ್ನಿಪಾತಟ್ಠೋ, ವೇದನಾಯ ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನಸುಖದುಕ್ಖಮಜ್ಝತ್ತಭಾವನಿಜ್ಜೀವವೇದಯಿತಟ್ಠೋ, ತಣ್ಹಾಯ ಅಭಿನನ್ದಿತಅಜ್ಝೋಸಾನಸರಿತಾಲತಾತಣ್ಹಾನದೀತಣ್ಹಾಸಮುದ್ದದುಪ್ಪೂರಣಟ್ಠೋ, ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಆದಾನಗ್ಗಹಣಾಭಿನಿವೇಸಪರಾಮಾಸದುರತಿಕ್ಕಮಟ್ಠೋ, ಭವಸ್ಸ ಆಯೂಹನಾಭಿಸಙ್ಖರಣಯೋನಿಗತಿಠಿತಿನಿವಾಸೇಸು ಖಿಪನಟ್ಠೋ, ಜಾತಿಯಾ ಜಾತಿಸಞ್ಜಾತಿಓಕ್ಕನ್ತಿನಿಬ್ಬತ್ತಿಪಾತುಭಾವಟ್ಠೋ, ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಖಯವಯಭೇದವಿಪರಿಣಾಮಟ್ಠೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ। ಏವಂ ಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಭಾವೋ, ಯೇನ ಪಟಿವೇಧೇನ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ ಹೋನ್ತಿ; ಸೋ ಗಮ್ಭೀರೋತಿ ಅಯಂ ಪಟಿವೇಧಗಮ್ಭೀರತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಥೇರಸ್ಸ ಉತ್ತಾನಕಾ ವಿಯ ಉಪಟ್ಠಾಸಿ। ತೇನ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಉಸ್ಸಾದೇನ್ತೋ – ‘‘ಮಾ ಹೇವ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಯಞ್ಚೇತ್ಥ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಆನನ್ದ, ತ್ವಂ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ವಿಸದಞಾಣೋ, ತೇನ ತೇ ಗಮ್ಭೀರೋಪಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ ಉತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ತಸ್ಮಾ – ‘‘ಮಯ್ಹಮೇವ ನು ಖೋ ಏಸ ಉತ್ತಾನಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಉದಾಹು ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪೀ’’ತಿ ಮಾ ಏವಂ ಅವಚಾತಿ।

Avijjāya pana aññāṇaadassanasaccāpaṭivedhaṭṭho gambhīro, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇāyūhanasarāgavirāgaṭṭho, viññāṇassa suññataabyāpāraasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭho, nāmarūpassa ekuppādavinibbhogāvinibbhoganamanaruppanaṭṭho, saḷāyatanassa adhipatilokadvārakkhettavisayibhāvaṭṭho , phassassa phusanasaṅghaṭṭanasaṅgatisannipātaṭṭho, vedanāya ārammaṇarasānubhavanasukhadukkhamajjhattabhāvanijjīvavedayitaṭṭho, taṇhāya abhinanditaajjhosānasaritālatātaṇhānadītaṇhāsamuddaduppūraṇaṭṭho, upādānassa ādānaggahaṇābhinivesaparāmāsaduratikkamaṭṭho, bhavassa āyūhanābhisaṅkharaṇayonigatiṭhitinivāsesu khipanaṭṭho, jātiyā jātisañjātiokkantinibbattipātubhāvaṭṭho, jarāmaraṇassa khayavayabhedavipariṇāmaṭṭho gambhīroti. Evaṃ yo avijjādīnaṃ sabhāvo, yena paṭivedhena avijjādayo sarasalakkhaṇato paṭividdhā honti; so gambhīroti ayaṃ paṭivedhagambhīratāti veditabbā. Sā sabbāpi therassa uttānakā viya upaṭṭhāsi. Tena bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ ussādento – ‘‘mā heva’’ntiādimāha. Ayañcettha adhippāyo – ānanda, tvaṃ mahāpañño visadañāṇo, tena te gambhīropi paṭiccasamuppādo uttānako viya khāyati, tasmā – ‘‘mayhameva nu kho esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, udāhu aññesampī’’ti mā evaṃ avacāti.

ಅಪಸಾದನಾವಣ್ಣನಾ

Apasādanāvaṇṇanā

ಯಂ ಪನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅಪಸಾದೇನ್ತೋ’’ತಿ, ತತ್ಥ ಅಯಂ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ – ಆನನ್ದ, ‘‘ಅಥ ಚ ಪನ ಮೇ ಉತ್ತಾನಕುತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಖಾಯತೀ’’ತಿ ಮಾ ಹೇವಂ ಅವಚ। ಯದಿ ಹಿ ತೇ ಏಸ ಉತ್ತಾನಕುತ್ತಾನಕೋ ವಿಯ ಖಾಯತಿ, ಕಸ್ಮಾ ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಸೋತಾಪನ್ನೋ ನಾಹೋಸಿ, ಮಯಾ ದಿನ್ನನಯೇವ ಠತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಸಿ। ಆನನ್ದ, ಇದಂ ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ಗಮ್ಭೀರಂ, ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೋ ಪನ ತವ ಉತ್ತಾನಕೋ ಜಾತೋ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಓಳಾರಿಕಂ ಕಾಮರಾಗಸಂಯೋಜನಂ ಪಟಿಘಸಂಯೋಜನಂ, ಓಳಾರಿಕಂ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಂ ಪಟಿಘಾನುಸಯನ್ತಿ ಇಮೇ ಚತ್ತಾರೋ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಸಕದಾಗಾಮಿಫಲಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕರೋಸಿ? ತೇಯೇವ ಅಣುಸಹಗತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಅನಾಗಾಮಿಫಲಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕರೋಸಿ? ರೂಪರಾಗಾದೀನಿ ಪಞ್ಚ ಸಂಯೋಜನಾನಿ, ಭವರಾಗಾನುಸಯಂ, ಮಾನಾನುಸಯಂ, ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯನ್ತಿ ಇಮೇ ಅಟ್ಠ ಕಿಲೇಸೇ ಸಮುಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕರೋಸಿ?

Yaṃ pana vuttaṃ – ‘‘apasādento’’ti, tattha ayaṃ adhippāyo – ānanda, ‘‘atha ca pana me uttānakuttānako viya khāyatī’’ti mā hevaṃ avaca. Yadi hi te esa uttānakuttānako viya khāyati, kasmā tvaṃ attano dhammatāya sotāpanno nāhosi, mayā dinnanayeva ṭhatvā sotāpattimaggaṃ paṭivijjhasi. Ānanda, idaṃ nibbānameva gambhīraṃ, paccayākāro pana tava uttānako jāto, atha kasmā oḷārikaṃ kāmarāgasaṃyojanaṃ paṭighasaṃyojanaṃ, oḷārikaṃ kāmarāgānusayaṃ paṭighānusayanti ime cattāro kilese samugghāṭetvā sakadāgāmiphalaṃ na sacchikarosi? Teyeva aṇusahagate cattāro kilese samugghāṭetvā anāgāmiphalaṃ na sacchikarosi? Rūparāgādīni pañca saṃyojanāni, bhavarāgānusayaṃ, mānānusayaṃ, avijjānusayanti ime aṭṭha kilese samugghāṭetvā arahattaṃ na sacchikarosi?

ಕಸ್ಮಾ ಚ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಪೂರಿತಪಾರಮಿನೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನಾ ವಿಯ ಸಾವಕಪಾರಮಿಞಾಣಂ ನಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಸಿ? ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನಿ ದ್ವೇ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪೂರಿತಪಾರಮಿನೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ವಿಯ ಚ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞಾಣಂ ನಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಸಿ? ಯದಿ ವಾ ತೇ ಸಬ್ಬಥಾವ ಏಸ ಉತ್ತಾನಕೋ ಹುತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಟ್ಠ ಸೋಳಸ ವಾ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಪೂರಿತಪಾರಮಿನೋ ಬುದ್ಧಾ ವಿಯ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ನ ಸಚ್ಛಿಕರೋಸಿ? ಕಿಂ ಅನತ್ಥಿಕೋಸಿ ಏತೇಹಿ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮೇಹಿ, ಪಸ್ಸ ಯಾವಞ್ಚ ತೇ ಅಪರದ್ಧಂ, ತ್ವಂ ನಾಮ ಸಾವಕೋ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತೋ ಅತಿಗಮ್ಭೀರಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ – ‘‘ಉತ್ತಾನಕೋ ಮೇ ಉಪಟ್ಠಾತೀ’’ತಿ ವದಸಿ, ತಸ್ಸ ತೇ ಇದಂ ವಚನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಥಾಯ ಪಚ್ಚನೀಕಂ ಹೋತಿ, ನ ತಾದಿಸೇನ ನಾಮ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಬುದ್ಧಾನಂ ಕಥಾಯ ಪಚ್ಚನೀಕಂ ಕಥೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಯುತ್ತಮೇತಂ।

Kasmā ca satasahassakappādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ pūritapāramino sāriputtamoggallānā viya sāvakapāramiñāṇaṃ nappaṭivijjhasi? Satasahassakappādhikāni dve asaṅkhyeyyāni pūritapāramino paccekabuddhā viya ca paccekabodhiñāṇaṃ nappaṭivijjhasi? Yadi vā te sabbathāva esa uttānako hutvā upaṭṭhāti, atha kasmā satasahassakappādhikāni cattāri aṭṭha soḷasa vā asaṅkhyeyyāni pūritapāramino buddhā viya sabbaññutaññāṇaṃ na sacchikarosi? Kiṃ anatthikosi etehi visesādhigamehi, passa yāvañca te aparaddhaṃ, tvaṃ nāma sāvako padesañāṇe ṭhito atigambhīraṃ paccayākāraṃ – ‘‘uttānako me upaṭṭhātī’’ti vadasi, tassa te idaṃ vacanaṃ buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ hoti, na tādisena nāma bhikkhunā buddhānaṃ kathāya paccanīkaṃ kathetabbanti yuttametaṃ.

ನನು ಮಯ್ಹಂ, ಆನನ್ದ, ಇದಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಿತುಂ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸೇವ ಸತಸಹಸ್ಸಕಪ್ಪಾಧಿಕಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಾನಿ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಾನಿ? ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನತ್ಥಾಯ ಚ ಪನ ಮೇ ಅದಿನ್ನಂ ದಾನಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಪೂರಿತಪಾರಮೀ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪನ ಮೇ ನಿರುಸ್ಸಾಹಂ ವಿಯ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮನ್ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಮಹಾಪಥವೀ ದ್ವಙ್ಗುಲಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಕಮ್ಪಿ ತಥಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ, ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ಸಮ್ಪಾದೇನ್ತಸ್ಸ। ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಪನ ಮೇ ಬಲವಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ನವಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಮತ್ತೇವ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತು ಅಯದಣ್ಡಕೇನ ಆಕೋಟಿತಕಂಸತಾಲಂ ವಿಯ ವಿರವಸತಂ ವಿರವಸಹಸ್ಸಂ ಮುಞ್ಚಮಾನಾ ವಾತಾಹತೇ ಪದುಮಿನಿಪಣ್ಣೇ ಉದಕಬಿನ್ದು ವಿಯ ಕಮ್ಪಿತ್ಥ। ಏವಂ ಗಮ್ಭೀರೋ ಚಾಯಂ, ಆನನ್ದ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ, ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚ। ಏತಸ್ಸ ಆನನ್ದ, ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಅನನುಬೋಧಾ…ಪೇ॰… ನಾತಿವತ್ತತೀತಿ।

Nanu mayhaṃ, ānanda, idaṃ paccayākāraṃ paṭivijjhituṃ vāyamantasseva satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atikkantāni? Paccayākāraṃ paṭivijjhanatthāya ca pana me adinnaṃ dānaṃ nāma natthi, apūritapāramī nāma natthi. Paccayākāraṃ paṭivijjhassāmīti pana me nirussāhaṃ viya mārabalaṃ vidhamantassa ayaṃ mahāpathavī dvaṅgulamattampi na kampi tathā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ, majjhimayāme dibbacakkhuṃ sampādentassa. Pacchimayāme pana me balavapaccūsasamaye – ‘‘avijjā saṅkhārānaṃ navahi ākārehi paccayo hotī’’ti diṭṭhamatteva dasasahassilokadhātu ayadaṇḍakena ākoṭitakaṃsatālaṃ viya viravasataṃ viravasahassaṃ muñcamānā vātāhate paduminipaṇṇe udakabindu viya kampittha. Evaṃ gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo, gambhīrāvabhāso ca. Etassa ānanda, dhammassa ananubodhā…pe… nātivattatīti.

ಏತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಅನನುಬೋಧಾತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಅನನುಬುಜ್ಝನಾ। ಅಪ್ಪಟಿವೇಧಾತಿ ತೀರಣಪ್ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾವಸೇನ ಅಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝನಾ। ತನ್ತಾಕುಲಕಜಾತಾತಿ ತನ್ತಂ ವಿಯ ಆಕುಲಕಜಾತಾ। ಯಥಾ ನಾಮ ದುನ್ನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಮೂಸಿಕಚ್ಛಿನ್ನಂ ಪೇಸಕಾರಾನಂ ತನ್ತಂ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಆಕುಲಂ ಹೋತಿ, ಇದಂ ಅಗ್ಗಂ ಇದಂ ಮೂಲನ್ತಿ ಅಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಂ ಮೂಲೇನ ವಾ ಮೂಲಂ ಸಮಾನೇತುಂ ದುಕ್ಕರಂ ಹೋತಿ; ಏವಮೇವ ಸತ್ತಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಖಲಿತಾ ಆಕುಲಾ ಬ್ಯಾಕುಲಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ತಂಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ। ತತ್ಥ ತನ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇ ಠತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾಪಿ ಭವೇಯ್ಯ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ದ್ವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಯಥಾ ಪನ ಆಕುಲಂ ತನ್ತಂ ಕಞ್ಜಿಯಂ ದತ್ವಾ ಕೋಚ್ಛೇನ ಪಹತಂ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಗುಳಕಜಾತಂ ಹೋತಿ ಗಣ್ಠಿಬದ್ಧಂ, ಏವಮಿಮೇ ಸತ್ತಾ ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಕ್ಖಲಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೇ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿದಿಟ್ಠಿಗತವಸೇನ ಆಕುಲಕಜಾತಾ ಹೋನ್ತಿ, ಗಣ್ಠಿಬದ್ಧಾ। ಯೇ ಹಿ ಕೇಚಿ ದಿಟ್ಠಿಗತನಿಸ್ಸಿತಾ, ಸಬ್ಬೇ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾಯೇವ।

Etassa dhammassāti etassa paccayadhammassa. Ananubodhāti ñātapariññāvasena ananubujjhanā. Appaṭivedhāti tīraṇappahānapariññāvasena appaṭivijjhanā. Tantākulakajātāti tantaṃ viya ākulakajātā. Yathā nāma dunnikkhittaṃ mūsikacchinnaṃ pesakārānaṃ tantaṃ tahiṃ tahiṃ ākulaṃ hoti, idaṃ aggaṃ idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaraṃ hoti; evameva sattā imasmiṃ paccayākāre khalitā ākulā byākulā honti, na sakkonti taṃpaccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ. Tattha tantaṃ paccattapurisakāre ṭhatvā sakkāpi bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte aññe sattā attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samatthā nāma natthi. Yathā pana ākulaṃ tantaṃ kañjiyaṃ datvā kocchena pahataṃ tattha tattha guḷakajātaṃ hoti gaṇṭhibaddhaṃ, evamime sattā paccayesu pakkhalitvā paccaye ujuṃ kātuṃ asakkontā dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena ākulakajātā honti, gaṇṭhibaddhā. Ye hi keci diṭṭhigatanissitā, sabbe paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ asakkontāyeva.

ಕುಲಾಗಣ್ಠಿಕಜಾತಾತಿ ಕುಲಾಗಣ್ಠಿಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪೇಸಕಾರಕಞ್ಜಿಯಸುತ್ತಂ। ಕುಲಾ ನಾಮ ಸಕುಣಿಕಾ, ತಸ್ಸಾ ಕುಲಾವಕೋತಿಪಿ ಏಕೇ। ಯಥಾ ಹಿ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಆಕುಲಂ ಅಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಂ ಮೂಲೇನ ವಾ ಮೂಲಂ ಸಮಾನೇತುಂ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ ಪುರಿಮನಯೇನೇವ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

Kulāgaṇṭhikajātāti kulāgaṇṭhikaṃ vuccati pesakārakañjiyasuttaṃ. Kulā nāma sakuṇikā, tassā kulāvakotipi eke. Yathā hi tadubhayampi ākulaṃ aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti purimanayeneva yojetabbaṃ.

ಮುಞ್ಜಪಬ್ಬಜಭೂತಾತಿ ಮುಞ್ಜತಿಣಂ ವಿಯ ಪಬ್ಬಜತಿಣಂ ವಿಯ ಚ ಭೂತಾ। ಯಥಾ ತಾನಿ ತಿಣಾನಿ ಕೋಟ್ಟೇತ್ವಾ ಕತರಜ್ಜು ಜಿಣ್ಣಕಾಲೇ ಕತ್ಥಚಿ ಪತಿತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ತಿಣಾನಂ ಇದಂ ಅಗ್ಗಂ, ಇದಂ ಮೂಲನ್ತಿ ಅಗ್ಗೇನ ವಾ ಅಗ್ಗಂ ಮೂಲೇನ ವಾ ಮೂಲಂ ಸಮಾನೇತುಂ ದುಕ್ಕರನ್ತಿ। ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚತ್ತಪುರಿಸಕಾರೇ ಠತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಭವೇಯ್ಯ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ, ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ದ್ವೇ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಂ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಸಮತ್ಥಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಏವಮಯಂ ಪಜಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರೇ ಉಜುಂ ಕಾತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೀ ದಿಟ್ಠಿಗತವಸೇನ ಗಣ್ಠಿಕಜಾತಾ ಹುತ್ವಾ ಅಪಾಯಂ ದುಗ್ಗತಿಂ ವಿನಿಪಾತಂ ಸಂಸಾರಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ।

Muñjapabbajabhūtāti muñjatiṇaṃ viya pabbajatiṇaṃ viya ca bhūtā. Yathā tāni tiṇāni koṭṭetvā katarajju jiṇṇakāle katthaci patitaṃ gahetvā tesaṃ tiṇānaṃ idaṃ aggaṃ, idaṃ mūlanti aggena vā aggaṃ mūlena vā mūlaṃ samānetuṃ dukkaranti. Tampi paccattapurisakāre ṭhatvā sakkā bhaveyya ujuṃ kātuṃ, ṭhapetvā pana dve bodhisatte aññe sattā attano dhammatāya paccayākāraṃ ujuṃ kātuṃ samatthā nāma natthi. Evamayaṃ pajā paccayākāre ujuṃ kātuṃ asakkontī diṭṭhigatavasena gaṇṭhikajātā hutvā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati.

ತತ್ಥ ಅಪಾಯೋತಿ ನಿರಯತಿರಚ್ಛಾನಯೋನಿಪೇತ್ತಿವಿಸಯಅಸುರಕಾಯಾ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಹಿ ತೇ ವಡ್ಢಿಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅಯಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ – ‘‘ಅಪಾಯೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತಥಾ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಗತಿಭಾವತೋ ದುಗ್ಗತಿ। ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯತೋ ವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತೋ। ಇತರೋ ಪನ –

Tattha apāyoti nirayatiracchānayonipettivisayaasurakāyā. Sabbepi hi te vaḍḍhisaṅkhātassa ayassa abhāvato – ‘‘apāyo’’ti vuccanti. Tathā dukkhassa gatibhāvato duggati. Sukhasamussayato vinipatitattā vinipāto. Itaro pana –

‘‘ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ಪಟಿಪಾಟಿ, ಧಾತುಆಯತನಾನ ಚ।

‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;

ಅಬ್ಬೋಚ್ಛಿನ್ನಂ ವತ್ತಮಾನಾ, ಸಂಸಾರೋತಿ ಪವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ॥

Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatī’’ti.

ತಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ನಾತಿವತ್ತತಿ ನಾತಿಕ್ಕಮತಿ। ಅಥ ಖೋ ಚುತಿತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ, ಪಟಿಸನ್ಧಿತೋ ಚುತಿನ್ತಿ ಏವಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋ ಗಣ್ಹನ್ತಾ ತೀಸು ಭವೇಸು ಚತೂಸು ಯೋನೀಸು ಪಞ್ಚಸು ಗತೀಸು ಸತ್ತಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ನವಸು ಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ವಾತುಕ್ಖಿತ್ತನಾವಾ ವಿಯ ಯನ್ತೇಸು ಯುತ್ತಗೋಣೋ ವಿಯ ಚ ಪರಿಬ್ಭಮತಿಯೇವ । ಇತಿ ಸಬ್ಬಂ ಪೇತಂ ಭಗವಾ ಆಯಸ್ಮನ್ತಂ ಆನನ್ದಂ ಅಪಸಾದೇನ್ತೋ ಆಹಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

Taṃ sabbampi nātivattati nātikkamati. Atha kho cutito paṭisandhiṃ, paṭisandhito cutinti evaṃ punappunaṃ cutipaṭisandhiyo gaṇhantā tīsu bhavesu catūsu yonīsu pañcasu gatīsu sattasu viññāṇaṭṭhitīsu navasu sattāvāsesu mahāsamudde vātukkhittanāvā viya yantesu yuttagoṇo viya ca paribbhamatiyeva . Iti sabbaṃ petaṃ bhagavā āyasmantaṃ ānandaṃ apasādento āhāti veditabbaṃ.

ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದವಣ್ಣನಾ

Paṭiccasamuppādavaṇṇanā

೯೬. ಇದಾನಿ ಯಸ್ಮಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ – ‘‘ಗಮ್ಭೀರೋ ಚಾಯಂ, ಆನನ್ದ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಚ ‘‘ತನ್ತಾಕುಲಕಜಾತಾ’’ತಿ ಚ ದ್ವೀಹಿಯೇವ ಪದೇಹಿ ಆಬದ್ಧಂ, ತಸ್ಮಾ – ‘‘ಗಮ್ಭೀರೋ ಚಾಯಂ, ಆನನ್ದ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತಾವ ಅನುಸನ್ಧಿನಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ ದೇಸನಂ ಆರಭನ್ತೋ ಅತ್ಥಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರಾಯಮತ್ಥೋ – ಇಮಸ್ಸ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅತ್ಥಿ ಜರಾಮರಣಂ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯಮ್ಹಾ ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಏವಂ ಪುಟ್ಠೇನ ಸತಾ, ಆನನ್ದ, ಪಣ್ಡಿತೇನ ಪುಗ್ಗಲೇನ ಯಥಾ – ‘‘ತಂ ಜೀವಂ ತಂ ಸರೀರ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಠಪನೀಯತ್ತಾ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ತುಣ್ಹೀ ಭವಿತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ‘‘ಅಬ್ಯಾಕತಮೇತಂ ತಥಾಗತೇನಾ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ, ಯಥಾ – ‘‘ಚಕ್ಖು ಸಸ್ಸತಂ ಅಸಸ್ಸತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ಅಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಏಕಂಸೇನೇವ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಏಕಂಸೇನೇವ ಅತ್ಥೀತಿಸ್ಸ ವಚನೀಯಂ। ಪುನ ಕಿಂ ಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣಂ, ಕೋ ನಾಮ ಸೋ ಪಚ್ಚಯೋ, ಯತೋ ಜರಾಮರಣಂ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತೇ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇಚ್ಚಸ್ಸ ವಚನೀಯಂ, ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬಪದೇಸು।

96. Idāni yasmā idaṃ suttaṃ – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo’’ti ca ‘‘tantākulakajātā’’ti ca dvīhiyeva padehi ābaddhaṃ, tasmā – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo’’ti iminā tāva anusandhinā paccayākārassa gambhīrabhāvadassanatthaṃ desanaṃ ārabhanto atthi idappaccayā jarāmaraṇantiādimāha. Tatrāyamattho – imassa jarāmaraṇassa paccayo idappaccayo, tasmā idappaccayā atthi jarāmaraṇaṃ, atthi nu kho jarāmaraṇassa paccayo, yamhā paccayā jarāmaraṇaṃ bhaveyyāti evaṃ puṭṭhena satā, ānanda, paṇḍitena puggalena yathā – ‘‘taṃ jīvaṃ taṃ sarīra’’nti vutte ṭhapanīyattā pañhassa tuṇhī bhavitabbaṃ hoti, ‘‘abyākatametaṃ tathāgatenā’’ti vā vattabbaṃ hoti, evaṃ appaṭipajjitvā, yathā – ‘‘cakkhu sassataṃ asassata’’nti vutte asassatanti ekaṃseneva vattabbaṃ hoti, evaṃ ekaṃseneva atthītissa vacanīyaṃ. Puna kiṃ paccayā jarāmaraṇaṃ, ko nāma so paccayo, yato jarāmaraṇaṃ hotīti vutte jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīyaṃ, evaṃ vattabbaṃ bhaveyyāti attho. Esa nayo sabbapadesu.

ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ ಇದಂ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾತಿ ವುತ್ತೇ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದೀನಂ ಛನ್ನಂ ವಿಪಾಕಸಮ್ಫಸ್ಸಾನಂಯೇವ ಗಹಣಂ ಹೋತಿ, ಇಧ ಚ ‘‘ಸಳಾಯತನಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪದೇನ ಗಹಿತಮ್ಪಿ ಅಗಹಿತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಿಸೇಸಂ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ಚ ಸಳಾಯತನತೋ ಅತಿರಿತ್ತಂ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಂ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇಮಿನಾ ಪನ ವಾರೇನ ಭಗವತಾ ಕಿಂ ಕಥಿತನ್ತಿ? ಪಚ್ಚಯಾನಂ ನಿದಾನಂ ಕಥಿತಂ। ಇದಞ್ಹಿ ಸುತ್ತಂ ಪಚ್ಚಯೇ ನಿಜ್ಜಟೇ ನಿಗ್ಗುಮ್ಬೇ ಕತ್ವಾ ಕಥಿತತ್ತಾ ಮಹಾನಿದಾನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ।

Nāmarūpapaccayā phassoti idaṃ pana yasmā saḷāyatanapaccayāti vutte cakkhusamphassādīnaṃ channaṃ vipākasamphassānaṃyeva gahaṇaṃ hoti, idha ca ‘‘saḷāyatanapaccayā’’ti iminā padena gahitampi agahitampi paccayuppannavisesaṃ phassassa ca saḷāyatanato atirittaṃ aññampi visesapaccayaṃ dassetukāmo, tasmā vuttanti veditabbaṃ. Iminā pana vārena bhagavatā kiṃ kathitanti? Paccayānaṃ nidānaṃ kathitaṃ. Idañhi suttaṃ paccaye nijjaṭe niggumbe katvā kathitattā mahānidānanti vuccati.

೯೮. ಇದಾನಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾನಂ ತಥಂ ಅವಿತಥಂ ಅನಞ್ಞಥಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಇತಿ ಖೋ ಪನೇತಂ ವುತ್ತನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ಕಾರಣೇನ। ಸಬ್ಬೇನಸಬ್ಬಂ ಸಬ್ಬಥಾಸಬ್ಬನ್ತಿ ನಿಪಾತದ್ವಯಮೇತಂ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಾ ಸಬ್ಬೇನ ಸಭಾವೇನ ಸಬ್ಬಾ ಜಾತಿ ನಾಮ ಯದಿ ನ ಭವೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಭವಾದೀಸುಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಸ್ಸಚೀತಿ ಅನಿಯಮವಚನಮೇತಂ, ದೇವಾದೀಸು ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ। ಕಿಮ್ಹಿಚೀತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಅನಿಯಮವಚನಮೇವ, ಕಾಮಭವಾದೀಸು ನವಸು ಭವೇಸು ಯತ್ಥ ಕತ್ಥಚಿ। ಸೇಯ್ಯಥಿದನ್ತಿ ಅನಿಯಮಿತನಿಕ್ಖಿತ್ತಅತ್ಥವಿಭಜನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ಯಂ ವುತ್ತಂ ‘ಕಸ್ಸಚಿ ಕಿಮ್ಹಿಚೀ’ತಿ, ತಸ್ಸ ತೇ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ಅಥ ನಂ ವಿಭಜನ್ತೋ – ‘‘ದೇವಾನಂ ವಾ ದೇವತ್ತಾಯಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ದೇವಾನಂ ವಾ ದೇವತ್ತಾಯಾತಿ ಯಾ ಅಯಂ ದೇವಾನಂ ದೇವಭಾವಾಯ ಖನ್ಧಜಾತಿ, ಯಾಯ ಖನ್ಧಜಾತಿಯಾ ದೇವಾ ‘‘ದೇವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಸಚೇ ಹಿ ಜಾತಿ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನಾಭವಿಸ್ಸಾತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ದೇವಾತಿ ಉಪಪತ್ತಿದೇವಾ। ಗನ್ಧಬ್ಬಾತಿ ಮೂಲಖನ್ಧಾದೀಸು ಅಧಿವತ್ಥದೇವತಾವ। ಯಕ್ಖಾತಿ ಅಮನುಸ್ಸಾ। ಭೂತಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾ। ಪಕ್ಖಿನೋತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಅಟ್ಠಿಪಕ್ಖಾ ವಾ ಚಮ್ಮಪಕ್ಖಾ ವಾ ಲೋಮಪಕ್ಖಾ ವಾ। ಸರೀಸಪಾತಿ ಯೇ ಕೇಚಿ ಭೂಮಿಯಂ ಸರನ್ತಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ತೇಸಂ ತೇಸನ್ತಿ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಾದೀನಂ। ತದತ್ಥಾಯಾತಿ ದೇವಗನ್ಧಬ್ಬಾದಿಭಾವಾಯ। ಜಾತಿನಿರೋಧಾತಿ ಜಾತಿವಿಗಮಾ, ಜಾತಿಅಭಾವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

98. Idāni tesaṃ tesaṃ paccayānaṃ tathaṃ avitathaṃ anaññathaṃ paccayabhāvaṃ dassetuṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti iti kho panetaṃ vuttantiādimāha. Tattha pariyāyenāti kāraṇena. Sabbenasabbaṃ sabbathāsabbanti nipātadvayametaṃ. Tassattho – ‘‘sabbākārena sabbā sabbena sabhāvena sabbā jāti nāma yadi na bhaveyyā’’ti. Bhavādīsupi imināva nayena attho veditabbo. Kassacīti aniyamavacanametaṃ, devādīsu yassa kassaci. Kimhicīti idampi aniyamavacanameva, kāmabhavādīsu navasu bhavesu yattha katthaci. Seyyathidanti aniyamitanikkhittaatthavibhajanatthe nipāto, tassattho – ‘‘yaṃ vuttaṃ ‘kassaci kimhicī’ti, tassa te atthaṃ vibhajissāmī’’ti. Atha naṃ vibhajanto – ‘‘devānaṃ vā devattāyā’’tiādimāha. Tattha devānaṃ vā devattāyāti yā ayaṃ devānaṃ devabhāvāya khandhajāti, yāya khandhajātiyā devā ‘‘devā’’ti vuccanti. Sace hi jāti sabbena sabbaṃ nābhavissāti iminā nayena sabbapadesu attho veditabbo. Ettha ca devāti upapattidevā. Gandhabbāti mūlakhandhādīsu adhivatthadevatāva. Yakkhāti amanussā. Bhūtāti ye keci nibbattasattā. Pakkhinoti ye keci aṭṭhipakkhā vā cammapakkhā vā lomapakkhā vā. Sarīsapāti ye keci bhūmiyaṃ sarantā gacchanti. Tesaṃ tesanti tesaṃ tesaṃ devagandhabbādīnaṃ. Tadatthāyāti devagandhabbādibhāvāya. Jātinirodhāti jātivigamā, jātiabhāvāti attho.

ಹೇತೂತಿಆದೀನಿ ಸಬ್ಬಾನಿಪಿ ಕಾರಣವೇವಚನಾನಿ ಏವ। ಕಾರಣಞ್ಹಿ ಯಸ್ಮಾ ಅತ್ತನೋ ಫಲತ್ಥಾಯ ಹಿನೋತಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಹೇತೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಫಲಂ ನಿದೇತಿ – ‘‘ಹನ್ದ, ನಂ ಗಣ್ಹಥಾ’’ತಿ ಅಪ್ಪೇತಿ ವಿಯ ತಸ್ಮಾ ನಿದಾನಂ। ಯಸ್ಮಾ ಫಲಂ ತತೋ ಸಮುದೇತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಏತಿ ಪವತ್ತತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಮುದಯೋತಿ ಚ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ಅಪಿ ಚ ಯದಿದಂ ಜಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯದಿದನ್ತಿ ನಿಪಾತೋ। ತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ಲಿಙ್ಗಾನುರೂಪತೋ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಧ ಪನ – ‘‘ಯಾ ಏಸಾ ಜಾತೀ’’ತಿ ಅಯಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ। ಜರಾಮರಣಸ್ಸ ಹಿ ಜಾತಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।

Hetūtiādīni sabbānipi kāraṇavevacanāni eva. Kāraṇañhi yasmā attano phalatthāya hinoti pavattati, tasmā ‘‘hetū’’ti vuccati. Yasmā taṃ phalaṃ nideti – ‘‘handa, naṃ gaṇhathā’’ti appeti viya tasmā nidānaṃ. Yasmā phalaṃ tato samudeti uppajjati, tañca paṭicca eti pavattati, tasmā samudayoti ca paccayoti ca vuccati. Esa nayo sabbattha. Api ca yadidaṃ jātīti ettha yadidanti nipāto. Tassa sabbapadesu liṅgānurūpato attho veditabbo. Idha pana – ‘‘yā esā jātī’’ti ayamassa attho. Jarāmaraṇassa hi jāti upanissayakoṭiyā paccayo hoti.

೯೯. ಭವಪದೇ – ‘‘ಕಿಮ್ಹಿಚೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಓಕಾಸಪರಿಗ್ಗಹೋ ಕತೋ। ತತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಉಪರಿ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿದೇವೇ ಅನ್ತೋಕರಿತ್ವಾ ಕಾಮಭವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ನಯೋ ಉಪಪತ್ತಿಭವೇ। ಇಧ ಪನ ಕಮ್ಮಭವೇ ಯುಜ್ಜತಿ। ಸೋ ಹಿ ಜಾತಿಯಾ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾವ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಉಪಾದಾನಪದಾದೀಸುಪಿ – ‘‘ಕಿಮ್ಹಿಚೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಓಕಾಸಪರಿಗ್ಗಹೋವ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

99. Bhavapade – ‘‘kimhicī’’ti iminā okāsapariggaho kato. Tattha heṭṭhā avīcipariyantaṃ katvā upari paranimmitavasavattideve antokaritvā kāmabhavo veditabbo. Ayaṃ nayo upapattibhave. Idha pana kammabhave yujjati. So hi jātiyā upanissayakoṭiyāva paccayo hoti. Upādānapadādīsupi – ‘‘kimhicī’’ti iminā okāsapariggahova katoti veditabbo.

೧೦೦. ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಭವೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮುಪಾದಾನಂ ತಿಣ್ಣಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಭವಾನಂ ತಿಣ್ಣಞ್ಚ ಉಪಪತ್ತಿಭವಾನಂ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಥಾ ಸೇಸಾನಿಪೀತಿ ಉಪಾದಾನಪಚ್ಚಯಾ ಚತುವೀಸತಿಭವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನೇತ್ಥ ದ್ವಾದಸ ಕಮ್ಮಭವಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ತೇಸಂ ಉಪಾದಾನಾನಿ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ।

100.Upādānapaccayābhavoti ettha kāmupādānaṃ tiṇṇampi kammabhavānaṃ tiṇṇañca upapattibhavānaṃ paccayo, tathā sesānipīti upādānapaccayā catuvīsatibhavā veditabbā. Nippariyāyenettha dvādasa kammabhavā labbhanti. Tesaṃ upādānāni sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi paccayo.

೧೦೧. ರೂಪತಣ್ಹಾತಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣೇ ತಣ್ಹಾ। ಏಸ ನಯೋ ಸದ್ದತಣ್ಹಾದೀಸು। ಸಾ ಪನೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಉಪಾದಾನಸ್ಸ ಸಹಜಾತಕೋಟಿಯಾಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।

101.Rūpataṇhāti rūpārammaṇe taṇhā. Esa nayo saddataṇhādīsu. Sā panesā taṇhā upādānassa sahajātakoṭiyāpi upanissayakoṭiyāpi paccayo hoti.

೧೦೨. ಏಸ ಪಚ್ಚಯೋ ತಣ್ಹಾಯ, ಯದಿದಂ ವೇದನಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಪಾಕವೇದನಾ ತಣ್ಹಾಯ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಾ ಅಞ್ಞಥಾಪೀತಿ।

102.Esa paccayo taṇhāya, yadidaṃvedanāti ettha vipākavedanā taṇhāya upanissayakoṭiyā paccayo hoti, aññā aññathāpīti.

೧೦೩. ಏತ್ತಾವತಾ ಪನ ಭಗವಾ ವಟ್ಟಮೂಲಭೂತಂ ಪುರಿಮತಣ್ಹಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದೇಸನಂ, ಪಿಟ್ಠಿಯಂ ಪಹರಿತ್ವಾ ಕೇಸೇಸು ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿರವನ್ತಂ ವಿರವನ್ತಂ ಮಗ್ಗತೋ ಓಕ್ಕಮೇನ್ತೋ ವಿಯ ನವಹಿ ಪದೇಹಿ ಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ – ‘‘ಇತಿ ಖೋ ಪನೇತಂ, ಆನನ್ದ, ವೇದನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಣ್ಹಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತಣ್ಹಾತಿ ದ್ವೇ ತಣ್ಹಾ ಏಸನತಣ್ಹಾ ಚ, ಏಸಿತತಣ್ಹಾ ಚ। ಯಾಯ ತಣ್ಹಾಯ ಅಜಪಥಸಙ್ಕುಪಥಾದೀನಿ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಭೋಗೇ ಏಸತಿ ಗವೇಸತಿ, ಅಯಂ ಏಸನತಣ್ಹಾ ನಾಮ। ಯಾ ತೇಸು ಏಸಿತೇಸು ಗವೇಸಿತೇಸು ಪಟಿಲದ್ಧೇಸು ತಣ್ಹಾ, ಅಯಂ ಏಸಿತತಣ್ಹಾ ನಾಮ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಾಯ ಏವ ಅಧಿವಚನಂ। ತಸ್ಮಾ ದುವಿಧಾಪೇಸಾ ವೇದನಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಣ್ಹಾ ನಾಮ। ಪರಿಯೇಸನಾ ನಾಮ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಪರಿಯೇಸನಾ, ಸಾ ಹಿ ತಣ್ಹಾಯ ಸತಿ ಹೋತಿ। ಲಾಭೋತಿ ರೂಪಾದಿಆರಮ್ಮಣಪಟಿಲಾಭೋ, ಸೋ ಹಿ ಪರಿಯೇಸನಾಯ ಸತಿ ಹೋತಿ। ವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಪನ ಞಾಣತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿವಿತಕ್ಕವಸೇನ ಚತುಬ್ಬಿಧೋ। ತತ್ಥ – ‘‘ಸುಖವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಜಞ್ಞಾ, ಸುಖವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಞತ್ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಸುಖಮನುಯುಞ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೨೩) ಅಯಂ ಞಾಣವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ‘‘ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ದ್ವೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಾ – ತಣ್ಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ ಚಾ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೦೨)। ಏವಂ ಆಗತಾನಿ ಅಟ್ಠಸತತಣ್ಹಾವಿಚರಿತಾನಿ ತಣ್ಹಾವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ದಿಟ್ಠಿವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ‘‘ಛನ್ದೋ ಖೋ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ವಿತಕ್ಕನಿದಾನೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫೮) ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಸುತ್ತೇ ಇಧ ವಿನಿಚ್ಛಯೋತಿ ವುತ್ತೋ ವಿತಕ್ಕೋಯೇವ ಆಗತೋ। ಲಾಭಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಹಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಂ ಸುನ್ದರಾಸುನ್ದರಞ್ಚ ವಿತಕ್ಕೇನೇವ ವಿನಿಚ್ಛಿನಾತಿ – ‘‘ಏತ್ತಕಂ ಮೇ ರೂಪಾರಮ್ಮಣತ್ಥಾಯ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ತಕಂ ಸದ್ದಾದಿಆರಮ್ಮಣತ್ಥಾಯ, ಏತ್ತಕಂ ಮಯ್ಹಂ ಭವಿಸ್ಸತಿ, ಏತ್ತಕಂ ಪರಸ್ಸ, ಏತ್ತಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿಸ್ಸಾಮಿ, ಏತ್ತಕಂ ನಿದಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಲಾಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ’’ತಿ।

103. Ettāvatā pana bhagavā vaṭṭamūlabhūtaṃ purimataṇhaṃ dassetvā idāni desanaṃ, piṭṭhiyaṃ paharitvā kesesu vā gahetvā viravantaṃ viravantaṃ maggato okkamento viya navahi padehi samudācārataṇhaṃ dassento – ‘‘iti kho panetaṃ, ānanda, vedanaṃ paṭicca taṇhā’’tiādimāha. Tattha taṇhāti dve taṇhā esanataṇhā ca, esitataṇhā ca. Yāya taṇhāya ajapathasaṅkupathādīni paṭipajjitvā bhoge esati gavesati, ayaṃ esanataṇhā nāma. Yā tesu esitesu gavesitesu paṭiladdhesu taṇhā, ayaṃ esitataṇhā nāma. Tadubhayampi samudācārataṇhāya eva adhivacanaṃ. Tasmā duvidhāpesā vedanaṃ paṭicca taṇhā nāma. Pariyesanā nāma rūpādiārammaṇapariyesanā, sā hi taṇhāya sati hoti. Lābhoti rūpādiārammaṇapaṭilābho, so hi pariyesanāya sati hoti. Vinicchayo pana ñāṇataṇhādiṭṭhivitakkavasena catubbidho. Tattha – ‘‘sukhavinicchayaṃ jaññā, sukhavinicchayaṃ ñatvā ajjhattaṃ sukhamanuyuñjeyyā’’ti (ma. ni. 3.323) ayaṃ ñāṇavinicchayo. ‘‘Vinicchayoti dve vinicchayā – taṇhāvinicchayo ca diṭṭhivinicchayo cā’’ti (mahāni. 102). Evaṃ āgatāni aṭṭhasatataṇhāvicaritāni taṇhāvinicchayo. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhivinicchayo. ‘‘Chando kho, devānaminda, vitakkanidāno’’ti (dī. ni. 2.358) imasmiṃ pana sutte idha vinicchayoti vutto vitakkoyeva āgato. Lābhaṃ labhitvā hi iṭṭhāniṭṭhaṃ sundarāsundarañca vitakkeneva vinicchināti – ‘‘ettakaṃ me rūpārammaṇatthāya bhavissati, ettakaṃ saddādiārammaṇatthāya, ettakaṃ mayhaṃ bhavissati, ettakaṃ parassa, ettakaṃ paribhuñjissāmi, ettakaṃ nidahissāmī’’ti. Tena vuttaṃ – ‘‘lābhaṃ paṭicca vinicchayo’’ti.

ಛನ್ದರಾಗೋತಿ ಏವಂ ಅಕುಸಲವಿತಕ್ಕೇನ ವಿತಕ್ಕಿತವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ದುಬ್ಬಲರಾಗೋ ಚ ಬಲವರಾಗೋ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಇದಞ್ಹಿ ಇಧ ತಣ್ಹಾ। ಛನ್ದೋತಿ ದುಬ್ಬಲರಾಗಸ್ಸಾಧಿವಚನಂ। ಅಜ್ಝೋಸಾನನ್ತಿ ಅಹಂ ಮಮನ್ತಿ ಬಲವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ। ಪರಿಗ್ಗಹೋತಿ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಣಕರಣಂ। ಮಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ಪರೇಹಿ ಸಾಧಾರಣಭಾವಸ್ಸ ಅಸಹನತಾ। ತೇನೇವಸ್ಸ ಪೋರಾಣಾ ಏವಂ ವಚನತ್ಥಂ ವದನ್ತಿ – ‘‘ಇದಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಮಯ್ಹಮೇವ ಹೋತು, ಮಾ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಅಚ್ಛರಿಯಂ ಹೋತೂತಿ ಪವತ್ತತ್ತಾ ಮಚ್ಛರಿಯನ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ಆರಕ್ಖೋತಿ ದ್ವಾರಪಿದಹನಮಞ್ಜೂಸಗೋಪನಾದಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ರಕ್ಖಣಂ। ಅಧಿಕರೋತೀತಿ ಅಧಿಕರಣಂ, ಕಾರಣಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಆರಕ್ಖಾಧಿಕರಣನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ, ಆರಕ್ಖಹೇತೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಣ್ಡಾದಾನಾದೀಸು ಪರನಿಸೇಧನತ್ಥಂ ದಣ್ಡಸ್ಸ ಆದಾನಂ ದಣ್ಡಾದಾನಂ। ಏಕತೋ ಧಾರಾದಿನೋ ಸತ್ಥಸ್ಸ ಆದಾನಂ ಸತ್ಥಾದಾನಂ। ಕಲಹೋತಿ ಕಾಯಕಲಹೋಪಿ ವಾಚಾಕಲಹೋಪಿ। ಪುರಿಮೋ ಪುರಿಮೋ ವಿರೋಧೋ ವಿಗ್ಗಹೋ। ಪಚ್ಛಿಮೋ ಪಚ್ಛಿಮೋ ವಿವಾದೋ। ತುವಂತುವನ್ತಿ ಅಗಾರವವಚನಂ ತುವಂತುವಂ।

Chandarāgoti evaṃ akusalavitakkena vitakkitavatthusmiṃ dubbalarāgo ca balavarāgo ca uppajjati, idañhi idha taṇhā. Chandoti dubbalarāgassādhivacanaṃ. Ajjhosānanti ahaṃ mamanti balavasanniṭṭhānaṃ. Pariggahoti taṇhādiṭṭhavasena pariggahaṇakaraṇaṃ. Macchariyanti parehi sādhāraṇabhāvassa asahanatā. Tenevassa porāṇā evaṃ vacanatthaṃ vadanti – ‘‘idaṃ acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññesaṃ acchariyaṃ hotūti pavattattā macchariyanti vuccatī’’ti. Ārakkhoti dvārapidahanamañjūsagopanādivasena suṭṭhu rakkhaṇaṃ. Adhikarotīti adhikaraṇaṃ, kāraṇassetaṃ nāmaṃ. Ārakkhādhikaraṇanti bhāvanapuṃsakaṃ, ārakkhahetūti attho. Daṇḍādānādīsu paranisedhanatthaṃ daṇḍassa ādānaṃ daṇḍādānaṃ. Ekato dhārādino satthassa ādānaṃ satthādānaṃ. Kalahoti kāyakalahopi vācākalahopi. Purimo purimo virodho viggaho. Pacchimo pacchimo vivādo. Tuvaṃtuvanti agāravavacanaṃ tuvaṃtuvaṃ.

೧೧೨. ಇದಾನಿ ಪಟಿಲೋಮನಯೇನಾಪಿ ತಂಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ – ‘‘ಆರಕ್ಖಾಧಿಕರಣ’’ನ್ತಿ ಆರಭನ್ತೋ ದೇಸನಂ ನಿವತ್ತೇಸಿ। ತತ್ಥ ಕಾಮತಣ್ಹಾತಿ ಪಞ್ಚಕಾಮಗುಣಿಕರಾಗವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ರೂಪಾದಿತಣ್ಹಾ। ಭವತಣ್ಹಾತಿ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ರಾಗೋ। ವಿಭವತಣ್ಹಾತಿ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಸಹಗತೋ ರಾಗೋ। ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ವಟ್ಟಮೂಲತಣ್ಹಾ ಚ ಸಮುದಾಚಾರತಣ್ಹಾ ಚಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ। ದ್ವಯೇನಾತಿ ತಣ್ಹಾಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಏಕಭಾವಂ ಗತಾಪಿ ವಟ್ಟಮೂಲಸಮುದಾಚಾರವಸೇನ ದ್ವೀಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ವೇದನಾಯ ಏಕಸಮೋಸರಣಾ ಭವನ್ತಿ, ವೇದನಾಪಚ್ಚಯೇನ ಏಕಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಿವಿಧಞ್ಹಿ ಸಮೋಸರಣಂ ಓಸರಣಸಮೋಸರಣಂ, ಸಹಜಾತಸಮೋಸರಣಂ, ಪಚ್ಚಯಸಮೋಸರಣಞ್ಚ। ತತ್ಥ – ‘‘ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಾನಿ ತಾನಿ ಕಾಮಸಮೋಸರಣಾನಿ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ಇದಂ ಓಸರಣಸಮೋಸರಣಂ ನಾಮ। ‘‘ಛನ್ದಮೂಲಕಾ, ಆವುಸೋ, ಏತೇ ಧಮ್ಮಾ ಫಸ್ಸಸಮುದಯಾ ವೇದನಾಸಮೋಸರಣಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೮೩) ಇದಂ ಸಹಜಾತಸಮೋಸರಣಂ ನಾಮ। ‘‘ದ್ವಯೇನ ವೇದನಾಯ ಏಕಸಮೋಸರಣಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯಸಮೋಸರಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

112. Idāni paṭilomanayenāpi taṃsamudācārataṇhaṃ dassetuṃ puna – ‘‘ārakkhādhikaraṇa’’nti ārabhanto desanaṃ nivattesi. Tattha kāmataṇhāti pañcakāmaguṇikarāgavasena uppannā rūpāditaṇhā. Bhavataṇhāti sassatadiṭṭhisahagato rāgo. Vibhavataṇhāti ucchedadiṭṭhisahagato rāgo. Ime dve dhammāti vaṭṭamūlataṇhā ca samudācārataṇhā cāti ime dve dhammā. Dvayenāti taṇhālakkhaṇavasena ekabhāvaṃ gatāpi vaṭṭamūlasamudācāravasena dvīhi koṭṭhāsehi vedanāya ekasamosaraṇā bhavanti, vedanāpaccayena ekapaccayāti attho. Tividhañhi samosaraṇaṃ osaraṇasamosaraṇaṃ, sahajātasamosaraṇaṃ, paccayasamosaraṇañca. Tattha – ‘‘atha kho sabbāni tāni kāmasamosaraṇāni bhavantī’’ti idaṃ osaraṇasamosaraṇaṃ nāma. ‘‘Chandamūlakā, āvuso, ete dhammā phassasamudayā vedanāsamosaraṇā’’ti (a. ni. 8.83) idaṃ sahajātasamosaraṇaṃ nāma. ‘‘Dvayena vedanāya ekasamosaraṇā’’ti idaṃ pana paccayasamosaraṇanti veditabbaṃ.

೧೧೩. ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಆದಯೋ ಸಬ್ಬೇ ವಿಪಾಕಫಸ್ಸಾಯೇವ। ತೇಸು ಠಪೇತ್ವಾ ಚತ್ತಾರೋ ಲೋಕುತ್ತರವಿಪಾಕಫಸ್ಸೇ ಅವಸೇಸಾ ದ್ವತ್ತಿಂಸ ಫಸ್ಸಾ ಹೋನ್ತಿ। ಯದಿದಂ ಫಸ್ಸೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಫಸ್ಸೋ ಬಹುಧಾ ವೇದನಾಯ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।

113.Cakkhusamphassoti ādayo sabbe vipākaphassāyeva. Tesu ṭhapetvā cattāro lokuttaravipākaphasse avasesā dvattiṃsa phassā honti. Yadidaṃ phassoti ettha pana phasso bahudhā vedanāya paccayo hoti.

೧೧೪. ಯೇಹಿ, ಆನನ್ದ, ಆಕಾರೇಹೀತಿಆದೀಸು ಆಕಾರಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ವೇದನಾದೀನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸದಿಸಸಭಾವಾ। ತೇಯೇವ ಸಾಧುಕಂ ದಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ತಂ ತಂ ಲೀನಮತ್ಥಂ ಗಮೇನ್ತೀತಿ ಲಿಙ್ಗಾನಿ। ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಸಞ್ಜಾನನಹೇತುತೋ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ। ತಥಾ ತಥಾ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತೋ ಉದ್ದೇಸಾ । ತಸ್ಮಾ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ – ‘‘ಆನನ್ದ, ಯೇಹಿ ಆಕಾರೇಹಿ…ಪೇ॰… ಯೇಹಿ ಉದ್ದೇಸೇಹಿ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ನಾಮಸಮೂಹಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹೋತಿ, ಯಾ ಏಸಾ ಚ ವೇದನಾಯ ವೇದಯಿತಾಕಾರೇ ವೇದಯಿತಲಿಙ್ಗೇ ವೇದಯಿತನಿಮಿತ್ತೇ ವೇದನಾತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತಿ, ಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಜಾನನಾಕಾರೇ ಸಞ್ಜಾನನಲಿಙ್ಗೇ ಸಞ್ಜಾನನನಿಮಿತ್ತೇ ಸಞ್ಞಾತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತಿ, ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಚೇತನಾಕಾರೇ ಚೇತನಾಲಿಙ್ಗೇ ಚೇತನಾನಿಮಿತ್ತೇ ಚೇತನಾತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಾಕಾರೇ ವಿಜಾನನಲಿಙ್ಗೇ ವಿಜಾನನನಿಮಿತ್ತೇ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಉದ್ದೇಸೇ ಸತಿ – ‘ಅಯಂ ನಾಮಕಾಯೋ’ತಿ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹೋತಿ। ತೇಸು ನಾಮಕಾಯಪ್ಪಞ್ಞತ್ತಿಹೇತೂಸು ವೇದನಾದೀಸು ಆಕಾರಾದೀಸು ಅಸತಿ ಅಪಿ ನು ಖೋ ರೂಪಕಾಯೇ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಪಞ್ಞಾಯೇಥ? ಯ್ವಾಯಂ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಅಧಿವಚನಸಮ್ಫಸ್ಸವೇವಚನೋ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸೋ ರೂಪಕಾಯೇ ಪಞ್ಞಾಯೇಥ, ಪಞ್ಚ ಪಸಾದೇ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾ’’ತಿ। ಅಥ ಆಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖೇ ಅಸತಿ ಜಮ್ಬುರುಕ್ಖತೋ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಯ ರೂಪಕಾಯತೋ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ನೋ ಹೇತಂ ಭನ್ತೇತಿ ಆಹ।

114.Yehi, ānanda, ākārehītiādīsu ākārā vuccanti vedanādīnaṃ aññamaññaṃ asadisasabhāvā. Teyeva sādhukaṃ dassiyamānā taṃ taṃ līnamatthaṃ gamentīti liṅgāni. Tassa tassa sañjānanahetuto nimittāni. Tathā tathā uddisitabbato uddesā. Tasmā ayamettha attho – ‘‘ānanda, yehi ākārehi…pe… yehi uddesehi nāmakāyassa nāmasamūhassa paññatti hoti, yā esā ca vedanāya vedayitākāre vedayitaliṅge vedayitanimitte vedanāti uddese sati, saññāya sañjānanākāre sañjānanaliṅge sañjānananimitte saññāti uddese sati, saṅkhārānaṃ cetanākāre cetanāliṅge cetanānimitte cetanāti uddese sati, viññāṇassa vijānanākāre vijānanaliṅge vijānananimitte viññāṇanti uddese sati – ‘ayaṃ nāmakāyo’ti nāmakāyassa paññatti hoti. Tesu nāmakāyappaññattihetūsu vedanādīsu ākārādīsu asati api nu kho rūpakāye adhivacanasamphasso paññāyetha? Yvāyaṃ cattāro khandhe vatthuṃ katvā manodvāre adhivacanasamphassavevacano manosamphasso uppajjati, api nu kho so rūpakāye paññāyetha, pañca pasāde vatthuṃ katvā katvā uppajjeyyā’’ti. Atha āyasmā ānando ambarukkhe asati jamburukkhato ambapakkassa uppattiṃ viya rūpakāyato tassa uppattiṃ asampaṭicchanto no hetaṃ bhanteti āha.

ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ರುಪ್ಪನಾಕಾರರುಪ್ಪನಲಿಙ್ಗರುಪ್ಪನನಿಮಿತ್ತವಸೇನ ರೂಪನ್ತಿ ಉದ್ದೇಸವಸೇನ ಚ ಆಕಾರಾದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಪಟಿಘಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಸಪ್ಪಟಿಘಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ವತ್ಥುಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಮ್ಫಸ್ಸೋ। ಇಧಾಪಿ ಥೇರೋ ಜಮ್ಬುರುಕ್ಖೇ ಅಸತಿ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖತೋ ಜಮ್ಬುಪಕ್ಕಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಯ ನಾಮಕಾಯತೋ ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ನೋ ಹೇತಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ।

Dutiyapañhe ruppanākāraruppanaliṅgaruppananimittavasena rūpanti uddesavasena ca ākārādīnaṃ attho veditabbo. Paṭighasamphassoti sappaṭighaṃ rūpakkhandhaṃ vatthuṃ katvā uppajjanakasamphasso. Idhāpi thero jamburukkhe asati ambarukkhato jambupakkassa uppattiṃ viya nāmakāyato tassa uppattiṃ asampaṭicchanto ‘‘no hetaṃ bhante’’ti āha.

ತತಿಯಪಞ್ಹೋ ಉಭಯವಸೇನೇವ ವುತ್ತೋ। ತತ್ರ ಥೇರೋ ಆಕಾಸೇ ಅಮ್ಬಜಮ್ಬುಪಕ್ಕಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ವಿಯ ನಾಮರೂಪಾಭಾವೇ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಫಸ್ಸಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ನೋ ಹೇತಂ ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಆಹ।

Tatiyapañho ubhayavaseneva vutto. Tatra thero ākāse ambajambupakkānaṃ uppattiṃ viya nāmarūpābhāve dvinnampi phassānaṃ uppattiṃ asampaṭicchanto ‘‘no hetaṃ bhante’’ti āha.

ಏವಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಫಸ್ಸಾನಂ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಪಚ್ಚಯಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಅವಿಸೇಸತೋ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಯೇಹಿ ಆನನ್ದ ಆಕಾರೇಹೀ’’ತಿ ಚತುತ್ಥಂ ಪಞ್ಹಂ ಆರಭಿ। ಯದಿದಂ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಇದಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಯಂ ಇದಂ ಛಸುಪಿ ದ್ವಾರೇಸು ನಾಮರೂಪಂ, ಏಸೇವ ಹೇತು ಏಸೇವ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಹಿ ಚಕ್ಖಾದೀನಿ ಚೇವ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿ ಚ ರೂಪಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾ ಖನ್ಧಾ ನಾಮನ್ತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚವಿಧೋಪಿ ಸೋ ಫಸ್ಸೋ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾವ ಫಸ್ಸೋ। ಮನೋದ್ವಾರೇಪಿ ಹದಯವತ್ಥುಞ್ಚೇವ ಯಞ್ಚ ರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಇದಂ ರೂಪಂ। ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾ ಚೇವ ಯಞ್ಚ ಅರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಇದಂ ಅರೂಪಂ ನಾಮ। ಏವಂ ಮನೋಸಮ್ಫಸ್ಸೋಪಿ ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಫಸ್ಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಾಮರೂಪಂ ಪನಸ್ಸ ಬಹುಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।

Evaṃ dvinnaṃ phassānaṃ visuṃ visuṃ paccayaṃ dassetvā idāni dvinnampi tesaṃ avisesato nāmarūpapaccayataṃ dassetuṃ – ‘‘yehi ānanda ākārehī’’ti catutthaṃ pañhaṃ ārabhi. Yadidaṃ nāmarūpanti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ, yaṃ idaṃ chasupi dvāresu nāmarūpaṃ, eseva hetu eseva paccayoti attho. Cakkhudvārādīsu hi cakkhādīni ceva rūpārammaṇādīni ca rūpaṃ, sampayuttakā khandhā nāmanti evaṃ pañcavidhopi so phasso nāmarūpapaccayāva phasso. Manodvārepi hadayavatthuñceva yañca rūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, idaṃ rūpaṃ. Sampayuttadhammā ceva yañca arūpaṃ ārammaṇaṃ hoti, idaṃ arūpaṃ nāma. Evaṃ manosamphassopi nāmarūpapaccayā phassoti veditabbo. Nāmarūpaṃ panassa bahudhā paccayo hoti.

೧೧೫. ನ ಓಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥಾತಿ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ವಿಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ನ ವತ್ತಿಸ್ಸಥ। ಸಮುಚ್ಚಿಸ್ಸಥಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣೇ ಅಸತಿ ಅಪಿ ನು ಖೋ ಸುದ್ಧಂ ಅವಸೇಸಂ ನಾಮರೂಪಂ ಅನ್ತೋಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಕಲಲಾದಿಭಾವೇನ ಸಮುಚ್ಚಿತಂ ಮಿಸ್ಸಕಭೂತಂ ಹುತ್ವಾ ವತ್ತಿಸ್ಸಥ। ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವೋಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಚುತಿವಸೇನ ವೋಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥ, ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಪನಸ್ಸ ನಿರೋಧೋ ನ ತಸ್ಸೇವ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿರೋಧೇನ, ನ ತತೋ ದುತಿಯತತಿಯಾನಂ ನಿರೋಧೇನ ಹೋತಿ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಟ್ಠಿತಾನಿ ಸಮತಿಂಸ ಕಮ್ಮಜರೂಪಾನಿ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ತೇಸು ಪನ ಠಿತೇಸುಯೇವ ಸೋಳಸ ಭವಙ್ಗಚಿತ್ತಾನಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಅನ್ತರೇ ಗಹಿತಪಟಿಸನ್ಧಿಕಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ವಾ ಮಾತುಯಾ ವಾ ಪನಸ್ಸ ಅನ್ತರಾಯೋ ನತ್ಥಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅನೋಕಾಸೋ ನಾಮ। ಸಚೇ ಪನ ಪಟಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮುಟ್ಠಿತರೂಪಾನಿ ಸತ್ತರಸಮಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ ದಾತುಂ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಪವತ್ತಿ ಪವತ್ತತಿ, ಪವೇಣೀ ಘಟಿಯತಿ। ಸಚೇ ಪನ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ, ಪವತ್ತಿ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಪವೇಣೀ ನ ಘಟಿಯತಿ, ವೋಕ್ಕಮತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಓಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವೋಕ್ಕಮಿಸ್ಸಥಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।

115.Na okkamissathāti pavisitvā pavattamānaṃ viya paṭisandhivasena na vattissatha. Samuccissathāti paṭisandhiviññāṇe asati api nu kho suddhaṃ avasesaṃ nāmarūpaṃ antomātukucchismiṃ kalalādibhāvena samuccitaṃ missakabhūtaṃ hutvā vattissatha. Okkamitvā vokkamissathāti paṭisandhivasena okkamitvā cutivasena vokkamissatha, nirujjhissathāti attho. So panassa nirodho na tasseva cittassa nirodhena, na tato dutiyatatiyānaṃ nirodhena hoti. Paṭisandhicittena hi saddhiṃ samuṭṭhitāni samatiṃsa kammajarūpāni nibbattanti. Tesu pana ṭhitesuyeva soḷasa bhavaṅgacittāni uppajjitvā nirujjhanti. Etasmiṃ antare gahitapaṭisandhikassa dārakassa vā mātuyā vā panassa antarāyo natthi. Ayañhi anokāso nāma. Sace pana paṭisandhicittena saddhiṃ samuṭṭhitarūpāni sattarasamassa bhavaṅgassa paccayaṃ dātuṃ sakkonti, pavatti pavattati, paveṇī ghaṭiyati. Sace pana na sakkonti, pavatti nappavattati, paveṇī na ghaṭiyati, vokkamati nāma hoti. Taṃ sandhāya ‘‘okkamitvā vokkamissathā’’ti vuttaṃ.

ಇತ್ಥತ್ತಾಯಾತಿ ಇತ್ಥಭಾವಾಯ, ಏವಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಭಾವಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಹರಸ್ಸೇವ ಸತೋತಿ ಮನ್ದಸ್ಸ ಬಾಲಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಸ್ಸ। ವೋಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸಥಾತಿ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜಿಸ್ಸಥ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲನ್ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಉಪಚ್ಛಿನ್ನೇ ಸುದ್ಧಂ ನಾಮರೂಪಮೇವ ಉಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಪಠಮವಯವಸೇನ ವುಡ್ಢಿಂ, ಮಜ್ಝಿಮವಯವಸೇನ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ, ಪಚ್ಛಿಮವಯವಸೇನ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಅಪಿ ನು ಖೋ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸಥಾತಿ। ದಸವಸ್ಸವೀಸತಿವಸ್ಸವಸ್ಸಸತವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಸಮ್ಪಾಪನೇನ ವಾ ಅಪಿ ನು ಖೋ ವುಡ್ಢಿಂ ವಿರೂಳ್ಹಿಂ ವೇಪುಲ್ಲಂ ಆಪಜ್ಜಿಸ್ಸಥಾತಿ ಅತ್ಥೋ।

Itthattāyāti itthabhāvāya, evaṃ paripuṇṇapañcakkhandhabhāvāyāti attho. Daharasseva satoti mandassa bālasseva santassa. Vocchijjissathāti upacchijjissatha vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullanti viññāṇe upacchinne suddhaṃ nāmarūpameva uṭṭhahitvā paṭhamavayavasena vuḍḍhiṃ, majjhimavayavasena virūḷhiṃ, pacchimavayavasena vepullaṃ api nu kho āpajjissathāti. Dasavassavīsativassavassasatavassasahassasampāpanena vā api nu kho vuḍḍhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjissathāti attho.

ತಸ್ಮಾತಿಹಾನನ್ದಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಯಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಗ್ಗಹಣೇಪಿ ಕುಚ್ಛಿವಾಸೇಪಿ ಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮನೇಪಿ, ಪವತ್ತಿಯಂ ದಸವಸ್ಸಾದಿಕಾಲೇಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಮೇವಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ, ತಸ್ಮಾ ಏಸೇವ ಹೇತು ಏಸ ಪಚ್ಚಯೋ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ, ಯದಿದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ। ಯಥಾ ಹಿ ರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಪರಿಸಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ತ್ವಂ ಉಪರಾಜಾ, ತ್ವಂ ಸೇನಾಪತೀತಿ ಕೇನ ಕತೋ ನನು ಮಯಾ ಕತೋ, ಸಚೇ ಹಿ ಮಯಿ ಅಕರೋನ್ತೇ ತ್ವಂ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಉಪರಾಜಾ ವಾ ಸೇನಾಪತಿ ವಾ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ಜಾನೇಯ್ಯಾಮ ವೋ ಬಲ’’ನ್ತಿ; ಏವಮೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ। ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ನಾಮರೂಪಂ ವದತಿ ವಿಯ ‘‘ತ್ವಂ ನಾಮಂ, ತ್ವಂ ರೂಪಂ, ತ್ವಂ ನಾಮರೂಪಂ ನಾಮಾತಿ ಕೇನ ಕತಂ, ನನು ಮಯಾ ಕತಂ, ಸಚೇ ಹಿ ಮಯಿ ಪುರೇಚಾರಿಕೇ ಹುತ್ವಾ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗಣ್ಹನ್ತೇ ತ್ವಂ ನಾಮಂ ವಾ ರೂಪಂ ವಾ ನಾಮರೂಪಂ ವಾ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ಜಾನೇಯ್ಯಾಮ ವೋ ಬಲ’’ನ್ತಿ। ತಂ ಪನೇತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಬಹುಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।

Tasmātihānandāti yasmā mātukucchiyaṃ paṭisandhiggahaṇepi kucchivāsepi kucchito nikkhamanepi, pavattiyaṃ dasavassādikālepi viññāṇamevassa paccayo, tasmā eseva hetu esa paccayo nāmarūpassa, yadidaṃ viññāṇaṃ. Yathā hi rājā attano parisaṃ niggaṇhanto evaṃ vadeyya – ‘‘tvaṃ uparājā, tvaṃ senāpatīti kena kato nanu mayā kato, sace hi mayi akaronte tvaṃ attano dhammatāya uparājā vā senāpati vā bhaveyyāsi, jāneyyāma vo bala’’nti; evameva viññāṇaṃ nāmarūpassa paccayo hoti. Atthato evaṃ nāmarūpaṃ vadati viya ‘‘tvaṃ nāmaṃ, tvaṃ rūpaṃ, tvaṃ nāmarūpaṃ nāmāti kena kataṃ, nanu mayā kataṃ, sace hi mayi purecārike hutvā mātukucchismiṃ paṭisandhiṃ agaṇhante tvaṃ nāmaṃ vā rūpaṃ vā nāmarūpaṃ vā bhaveyyāsi, jāneyyāma vo bala’’nti. Taṃ panetaṃ viññāṇaṃ nāmarūpassa bahudhā paccayo hoti.

೧೧೬. ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸಮ್ಭವೋತಿ ದುಕ್ಖರಾಸಿಸಮ್ಭವೋ। ಯದಿದಂ ನಾಮರೂಪನ್ತಿ ಯಂ ಇದಂ ನಾಮರೂಪಂ, ಏಸೇವ ಹೇತು ಏಸ ಪಚ್ಚಯೋ। ಯಥಾ ಹಿ ರಾಜಪುರಿಸಾ ರಾಜಾನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯುಂ – ‘‘ತ್ವಂ ರಾಜಾತಿ ಕೇನ ಕತೋ, ನನು ಮಯಾ ಕತೋ, ಸಚೇ ಹಿ ಮಯಿ ಉಪರಾಜಟ್ಠಾನೇ, ಮಯಿ ಸೇನಾಪತಿಟ್ಠಾನೇ ಅತಿಟ್ಠನ್ತೇ ತ್ವಂ ಏಕಕೋವ ರಾಜಾ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ ತೇ ರಾಜಭಾವ’’ನ್ತಿ; ಏವಮೇವ ನಾಮರೂಪಮ್ಪಿ ಅತ್ಥತೋ ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವದತಿ ವಿಯ ‘‘ತ್ವಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಕೇನ ಕತಂ, ನನು ಅಮ್ಹೇಹಿ ಕತಂ, ಸಚೇ ಹಿ ತ್ವಂ ತಯೋ ಖನ್ಧೇ ಹದಯವತ್ಥುಞ್ಚ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮ ಭವೇಯ್ಯಾಸಿ, ಪಸ್ಸೇಯ್ಯಾಮ ತೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಿಞ್ಞಾಣಭಾವ’’ನ್ತಿ। ತಞ್ಚ ಪನೇತಂ ನಾಮರೂಪಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಬಹುಧಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।

116.Dukkhasamudayasambhavoti dukkharāsisambhavo. Yadidaṃ nāmarūpanti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ, eseva hetu esa paccayo. Yathā hi rājapurisā rājānaṃ niggaṇhanto evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘tvaṃ rājāti kena kato, nanu mayā kato, sace hi mayi uparājaṭṭhāne, mayi senāpatiṭṭhāne atiṭṭhante tvaṃ ekakova rājā bhaveyyāsi, passeyyāma te rājabhāva’’nti; evameva nāmarūpampi atthato evaṃ viññāṇaṃ vadati viya ‘‘tvaṃ paṭisandhiviññāṇanti kena kataṃ, nanu amhehi kataṃ, sace hi tvaṃ tayo khandhe hadayavatthuñca anissāya paṭisandhiviññāṇaṃ nāma bhaveyyāsi, passeyyāma te paṭisandhiviññāṇabhāva’’nti. Tañca panetaṃ nāmarūpaṃ viññāṇassa bahudhā paccayo hoti.

ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋತಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇ ಹೋನ್ತೇ, ನಾಮರೂಪೇ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೇ ಹೋನ್ತೇ, ದ್ವೀಸು ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯವಸೇನ ಪವತ್ತೇಸು ಏತ್ತಕೇನ ಜಾಯೇಥ ವಾ…ಪೇ॰… ಉಪಪಜ್ಜೇಥ ವಾ, ಜಾತಿಆದಯೋ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯುಂ ಅಪರಾಪರಂ ವಾ ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಯೋತಿ।

Ettāvatā khoti viññāṇe nāmarūpassa paccaye honte, nāmarūpe viññāṇassa paccaye honte, dvīsu aññamaññapaccayavasena pavattesu ettakena jāyetha vā…pe… upapajjetha vā, jātiādayo paññāyeyyuṃ aparāparaṃ vā cutipaṭisandhiyoti.

ಅಧಿವಚನಪಥೋತಿ ‘‘ಸಿರಿವಡ್ಢಕೋ ಧನವಡ್ಢಕೋ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಅದಿಸ್ವಾ ವಚನಮತ್ತಮೇವ ಅಧಿಕಿಚ್ಚ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಪಥೋ। ನಿರುತ್ತಿಪಥೋತಿ ಸರತೀತಿ ಸತೋ, ಸಮ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಸಮ್ಪಜಾನೋತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಕಾರಣಾಪದೇಸವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಪಥೋ। ಪಞ್ಞತ್ತಿಪಥೋತಿ – ‘‘ಪಣ್ಡಿತೋ ಬ್ಯತ್ತೋ ಮೇಧಾವೀ ನಿಪುಣೋ ಕತಪರಪ್ಪವಾದೋ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಞಾಪನವಸೇನ ಪವತ್ತಸ್ಸ ವೋಹಾರಸ್ಸ ಪಥೋ। ಇತಿ ತೀಹಿ ಪದೇಹಿ ಅಧಿವಚನಾದೀನಂ ವತ್ಥುಭೂತಾ ಖನ್ಧಾವ ಕಥಿತಾ। ಪಞ್ಞಾವಚರನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಚರಿತಬ್ಬಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ। ವಟ್ಟಂ ವತ್ತತೀತಿ ಸಂಸಾರವಟ್ಟಂ ವತ್ತತಿ। ಇತ್ಥತ್ತನ್ತಿ ಇತ್ಥಂಭಾವೋ, ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಪಞ್ಞಾಪನಾಯಾತಿ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತತ್ಥಾಯ। ‘‘ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿನಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತತ್ಥಾಯ, ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಮ್ಪಿ ಏತ್ತಾವತಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯದಿದಂ ನಾಮರೂಪಂ ಸಹ ವಿಞ್ಞಾಣೇನಾತಿ ಯಂ ಇದಂ ನಾಮರೂಪಂ ಸಹ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಚ್ಚಯತಾಯ ಪವತ್ತತಿ, ಏತ್ತಾವತಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಇದಞ್ಹೇತ್ಥ ನಿಯ್ಯಾತಿತವಚನಂ।

Adhivacanapathoti ‘‘sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhako’’tiādikassa atthaṃ adisvā vacanamattameva adhikicca pavattassa vohārassa patho. Niruttipathoti saratīti sato, sampajānātīti sampajānotiādikassa kāraṇāpadesavasena pavattassa vohārassa patho. Paññattipathoti – ‘‘paṇḍito byatto medhāvī nipuṇo kataparappavādo’’tiādikassa nānappakārato ñāpanavasena pavattassa vohārassa patho. Iti tīhi padehi adhivacanādīnaṃ vatthubhūtā khandhāva kathitā. Paññāvacaranti paññāya avacaritabbaṃ jānitabbaṃ. Vaṭṭaṃ vattatīti saṃsāravaṭṭaṃ vattati. Itthattanti itthaṃbhāvo, khandhapañcakassetaṃ nāmaṃ. Paññāpanāyāti nāmapaññattatthāya. ‘‘Vedanā saññā’’tiādinā nāmapaññattatthāya, khandhapañcakampi ettāvatā paññāyatīti attho. Yadidaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇenāti yaṃ idaṃ nāmarūpaṃ saha viññāṇena aññamaññapaccayatāya pavattati, ettāvatāti vuttaṃ hoti. Idañhettha niyyātitavacanaṃ.

ಅತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿವಣ್ಣನಾ

Attapaññattivaṇṇanā

೧೧೭. ಇತಿ ಭಗವಾ – ‘‘ಗಮ್ಭೀರೋ ಚಾಯಂ, ಆನನ್ದ, ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೋ, ಗಮ್ಭೀರಾವಭಾಸೋ ಚಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ‘‘ತನ್ತಾಕುಲಕಜಾತಾ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅನುಸನ್ಧಿಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ದೇಸನಂ ಆರಭಿ। ತತ್ಥ ರೂಪಿಂ ವಾ ಹಿ, ಆನನ್ದ, ಪರಿತ್ತಂ ಅತ್ತಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಯೋ ಅವಡ್ಢಿತಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ರೂಪಿಂ ಪರಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ಯೋ ಪನ ನಾನಾಕಸಿಣಲಾಭೀ ಹೋತಿ, ಸೋ ತಂ ಕದಾಚಿ ನೀಲೋ, ಕದಾಚಿ ಪೀತಕೋತಿ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ಯೋ ವಡ್ಢಿತಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ರೂಪಿಂ ಅನನ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ಯೋ ವಾ ಪನ ಅವಡ್ಢಿತಂ ಕಸಿಣನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ವಾ ತತ್ಥ ಪವತ್ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ವಾ ತೇಸು ವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತಮೇವ ವಾ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ಅರೂಪಿಂ ಪರಿತ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ। ಯೋ ವಡ್ಢಿತಂ ನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಫುಟ್ಠೋಕಾಸಂ ವಾ ತತ್ಥ ಪವತ್ತೇ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ವಾ ತೇಸು ವಿಞ್ಞಾಣಮತ್ತಮೇವ ವಾ ಅತ್ತಾತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಸೋ ಅರೂಪಿಂ ಅನನ್ತಂ ಪಞ್ಞಪೇತಿ।

117. Iti bhagavā – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo, gambhīrāvabhāso cā’’ti padassa anusandhiṃ dassetvā idāni ‘‘tantākulakajātā’’ti padassa anusandhiṃ dassento ‘‘kittāvatā cā’’tiādikaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha rūpiṃ vā hi, ānanda, parittaṃ attānantiādīsu yo avaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ attāti gaṇhāti, so rūpiṃ parittaṃ paññapeti. Yo pana nānākasiṇalābhī hoti, so taṃ kadāci nīlo, kadāci pītakoti paññapeti. Yo vaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ attāti gaṇhāti, so rūpiṃ anantaṃ paññapeti. Yo vā pana avaḍḍhitaṃ kasiṇanimittaṃ ugghāṭetvā nimittaphuṭṭhokāsaṃ vā tattha pavatte cattāro khandhe vā tesu viññāṇamattameva vā attāti gaṇhāti, so arūpiṃ parittaṃ paññapeti. Yo vaḍḍhitaṃ nimittaṃ ugghāṭetvā nimittaphuṭṭhokāsaṃ vā tattha pavatte cattāro khandhe vā tesu viññāṇamattameva vā attāti gaṇhāti, so arūpiṃ anantaṃ paññapeti.

೧೧೮. ತತ್ರಾನನ್ದಾತಿ ಏತ್ಥ ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ಚತೂಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಸು। ಏತರಹಿ ವಾತಿ ಇದಾನೇವ, ನ ಇತೋ ಪರಂ। ಉಚ್ಛೇದವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಭಾವಿಂ ವಾತಿ ತತ್ಥ ವಾ ಪರಲೋಕೇ ಭಾವಿಂ। ಸಸ್ಸತವಸೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ। ಅತಥಂ ವಾ ಪನ ಸನ್ತನ್ತಿ ಅತಥಸಭಾವಂ ಸಮಾನಂ। ತಥತ್ತಾಯಾತಿ ತಥಭಾವಾಯ। ಉಪಕಪ್ಪೇಸ್ಸಾಮೀತಿ ಸಮ್ಪಾದೇಸ್ಸಾಮಿ। ಇಮಿನಾ ವಿವಾದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಚ್ಛೇದವಾದೀ ಹಿ ‘‘ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ ಅತ್ತಾನಂ ಅತಥಂ ಅನುಚ್ಛೇದಸಭಾವಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ತಥತ್ಥಾಯ ಉಚ್ಛೇದಸಭಾವಾಯ ಉಪಕಪ್ಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಸಸ್ಸತವಾದಞ್ಚ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಉಚ್ಛೇದವಾದಮೇವ ನಂ ಗಾಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ। ಸಸ್ಸತವಾದೀಪಿ ‘‘ಉಚ್ಛೇದವಾದಿನೋ ಅತ್ತಾನಂ ಅತಥಂ ಅಸಸ್ಸತಸಭಾವಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ತಥತ್ಥಾಯ ಸಸ್ಸತಭಾವಾಯ ಉಪಕಪ್ಪೇಸ್ಸಾಮಿ, ಉಚ್ಛೇದವಾದಞ್ಚ ಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಸಸ್ಸತವಾದಮೇವ ನಂ ಗಾಹೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇತಿ।

118.Tatrānandāti ettha tatrāti tesu catūsu diṭṭhigatikesu. Etarahi vāti idāneva, na ito paraṃ. Ucchedavasenetaṃ vuttaṃ. Tatthabhāviṃ vāti tattha vā paraloke bhāviṃ. Sassatavasenetaṃ vuttaṃ. Atathaṃ vā pana santanti atathasabhāvaṃ samānaṃ. Tathattāyāti tathabhāvāya. Upakappessāmīti sampādessāmi. Iminā vivādaṃ dasseti. Ucchedavādī hi ‘‘sassatavādino attānaṃ atathaṃ anucchedasabhāvampi samānaṃ tathatthāya ucchedasabhāvāya upakappessāmi, sassatavādañca jānāpetvā ucchedavādameva naṃ gāhessāmī’’ti cinteti. Sassatavādīpi ‘‘ucchedavādino attānaṃ atathaṃ asassatasabhāvampi samānaṃ tathatthāya sassatabhāvāya upakappessāmi, ucchedavādañca jānāpetvā sassatavādameva naṃ gāhessāmī’’ti cinteti.

ಏವಂ ಸನ್ತಂ ಖೋತಿ ಏವಂ ಸಮಾನಂ ರೂಪಿಂ ಪರಿತ್ತಂ ಅತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ರೂಪಿನ್ತಿ ರೂಪಕಸಿಣಲಾಭಿಂ। ಪರಿತ್ತತ್ತಾನುದಿಟ್ಠಿ ಅನುಸೇತೀತಿ ಪರಿತ್ತೋ ಅತ್ತಾತಿ ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಿ ಅನುಸೇತಿ, ಸಾ ಪನ ನ ವಲ್ಲಿ ವಿಯ ಚ ಲತಾ ವಿಯ ಚ ಅನುಸೇತಿ। ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಅನುಸೇತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಚ್ಚಾಲಂ ವಚನಾಯಾತಿ ತಂ ಪುಗ್ಗಲಂ ಏವರೂಪಾ ದಿಟ್ಠಿ ಅನುಸೇತೀತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ।

Evaṃsantaṃ khoti evaṃ samānaṃ rūpiṃ parittaṃ attānaṃ paññapentanti attho. Rūpinti rūpakasiṇalābhiṃ. Parittattānudiṭṭhi anusetīti paritto attāti ayaṃ diṭṭhi anuseti, sā pana na valli viya ca latā viya ca anuseti. Appahīnaṭṭhena anusetīti veditabbo. Iccālaṃ vacanāyāti taṃ puggalaṃ evarūpā diṭṭhi anusetīti vattuṃ yuttaṃ. Esa nayo sabbattha.

ಅರೂಪಿನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಅರೂಪಕಸಿಣಲಾಭಿಂ, ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಗೋಚರಂ ವಾತಿ ಏವಮತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ಲಾಭಿನೋ ಚತ್ತಾರೋ, ತೇಸಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋ, ತಕ್ಕಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋ, ತೇಸಂ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕಾ ಚತ್ತಾರೋತಿ ಅತ್ತತೋ ಸೋಳಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಹೋನ್ತಿ।

Arūpinti ettha pana arūpakasiṇalābhiṃ, arūpakkhandhagocaraṃ vāti evamattho daṭṭhabbo. Ettāvatā lābhino cattāro, tesaṃ antevāsikā cattāro, takkikā cattāro, tesaṃ antevāsikā cattāroti attato soḷasa diṭṭhigatikā dassitā honti.

ನಅತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿವಣ್ಣನಾ

Naattapaññattivaṇṇanā

೧೧೯. ಏವಂ ಯೇ ಅತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇತುಂ – ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ಚ ಆನನ್ದಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕೇ ಪನ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ? ಸಬ್ಬೇ ತಾವ ಅರಿಯಪುಗ್ಗಲಾ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ। ಯೇ ಚ ಬಹುಸ್ಸುತಾ ತಿಪಿಟಕಧರಾ ದ್ವಿಪಿಟಕಧರಾ ಏಕಪಿಟಕಧರಾ, ಅನ್ತಮಸೋ ಏಕನಿಕಾಯಮ್ಪಿ ಸಾಧುಕಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನಿತ್ವಾ ಉಗ್ಗಹಿತಧಮ್ಮಕಥಿಕೋಪಿ ಆರದ್ಧವಿಪಸ್ಸಕೋಪಿ ಪುಗ್ಗಲೋ, ತೇ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿಯೇವ। ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಪಟಿಭಾಗಕಸಿಣೇ ಪಟಿಭಾಗಕಸಿಣಮಿಚ್ಚೇವ ಞಾಣಂ ಹೋತಿ। ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಚ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾ ಇಚ್ಚೇವ।

119. Evaṃ ye attānaṃ paññapenti, te dassetvā idāni ye na paññapenti, te dassetuṃ – ‘‘kittāvatā ca ānandā’’tiādimāha. Ke pana na paññapenti? Sabbe tāva ariyapuggalā na paññapenti. Ye ca bahussutā tipiṭakadharā dvipiṭakadharā ekapiṭakadharā, antamaso ekanikāyampi sādhukaṃ vinicchinitvā uggahitadhammakathikopi āraddhavipassakopi puggalo, te na paññapentiyeva. Etesañhi paṭibhāgakasiṇe paṭibhāgakasiṇamicceva ñāṇaṃ hoti. Arūpakkhandhesu ca arūpakkhandhā icceva.

ಅತ್ತಸಮನುಪಸ್ಸನಾವಣ್ಣನಾ

Attasamanupassanāvaṇṇanā

೧೨೧. ಏವಂ ಯೇ ನ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಯೇ ತೇ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ ಯಸ್ಮಾ ದಿಟ್ಠಿವಸೇನ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ಸಾ ಚ ನೇಸಂ ಸಮನುಪಸ್ಸನಾ ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅಪ್ಪಹೀನತ್ತಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ತಂ ವೀಸತಿವತ್ಥುಕಂ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ಕಿತ್ತಾವತಾ ಚ ಆನನ್ದಾತಿಆದಿಮಾಹ।

121. Evaṃ ye na paññapenti, te dassetvā idāni ye te paññapenti, te yasmā diṭṭhivasena samanupassitvā paññapenti, sā ca nesaṃ samanupassanā vīsativatthukāya sakkāyadiṭṭhiyā appahīnattā hoti, tasmā taṃ vīsativatthukaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ dassetuṃ puna kittāvatā ca ānandātiādimāha.

ತತ್ಥ ವೇದನಂ ವಾ ಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುಕಾ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ। ಅಪ್ಪಟಿಸಂವೇದನೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುಕಾ। ಅತ್ತಾ ಮೇ ವೇದಿಯತಿ, ವೇದನಾಧಮ್ಮೋ ಹಿ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಸಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾರವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುಕಾ । ಇದಞ್ಹಿ ಖನ್ಧತ್ತಯಂ ವೇದನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾ ವೇದಿಯತಿ। ಏತಸ್ಸ ಚ ವೇದನಾಧಮ್ಮೋ ಅವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸಭಾವೋ।

Tattha vedanaṃ vā hīti iminā vedanākkhandhavatthukā sakkāyadiṭṭhi kathitā. Appaṭisaṃvedano me attāti iminā rūpakkhandhavatthukā. Attā me vediyati, vedanādhammo hi me attāti iminā saññāsaṅkhāraviññāṇakkhandhavatthukā . Idañhi khandhattayaṃ vedanāsampayuttattā vediyati. Etassa ca vedanādhammo avippayuttasabhāvo.

೧೨೨. ಇದಾನಿ ತತ್ಥ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ – ‘‘ತತ್ರಾನನ್ದಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ತತ್ರಾತಿ ತೇಸು ತೀಸು ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಸು। ಯಸ್ಮಿಂ, ಆನನ್ದ, ಸಮಯೇತಿಆದಿ ಯೋ ಯೋ ಯಂ ಯಂ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಕದಾಚಿ ಭಾವಂ, ಕದಾಚಿ ಅಭಾವನ್ತಿ ಏವಮಾದಿದೋಸದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ।

122. Idāni tattha dosaṃ dassento – ‘‘tatrānandā’’tiādimāha. Tattha tatrāti tesu tīsu diṭṭhigatikesu. Yasmiṃ, ānanda, samayetiādi yo yo yaṃ yaṃ vedanaṃ attāti samanupassati, tassa tassa attano kadāci bhāvaṃ, kadāci abhāvanti evamādidosadassanatthaṃ vuttaṃ.

೧೨೩. ಅನಿಚ್ಚಾದೀಸು ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವತೋ ಅನಿಚ್ಚಾ। ತೇಹಿ ತೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಙ್ಗಮ್ಮ ಸಮಾಗಮ್ಮ ಕತಾತಿ ಸಙ್ಖತಾ। ತಂ ತಂ ಪಚ್ಚಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಸಮ್ಮಾ ಕಾರಣೇನೇವ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ। ಖಯೋತಿಆದಿ ಸಬ್ಬಂ ಭಙ್ಗಸ್ಸ ವೇವಚನಂ। ಯಞ್ಹಿ ಭಿಜ್ಜತಿ, ತಂ ಖಿಯತಿಪಿ ವಯತಿಪಿ ವಿರಜ್ಝತಿಪಿ ನಿರುಜ್ಝತಿಪಿ, ತಸ್ಮಾ ಖಯಧಮ್ಮಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

123. Aniccādīsu hutvā abhāvato aniccā. Tehi tehi kāraṇehi saṅgamma samāgamma katāti saṅkhatā. Taṃ taṃ paccayaṃ paṭicca sammā kāraṇeneva uppannāti paṭiccasamuppannā. Khayotiādi sabbaṃ bhaṅgassa vevacanaṃ. Yañhi bhijjati, taṃ khiyatipi vayatipi virajjhatipi nirujjhatipi, tasmā khayadhammātiādi vuttaṃ.

ಬ್ಯಗಾ ಮೇತಿ ವಿಅಗಾತಿ ಬ್ಯಗಾ, ವಿಗತೋ ನಿರುದ್ಧೋ ಮೇ ಅತ್ತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿಂ ಪನ ಏಕಸ್ಸೇವ ತೀಸುಪಿ ಕಾಲೇಸು – ‘‘ಏಸೋ ಮೇ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಹೋತೀತಿ, ಕಿಂ ಪನ ನ ಭವಿಸ್ಸತಿ? ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಹಿ ಥುಸರಾಸಿಮ್ಹಿ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಖಾಣುಕಸ್ಸೇವ ನಿಚ್ಚಲತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ವನಮಕ್ಕಟೋ ವಿಯ ಅಞ್ಞಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಮುಞ್ಚತಿ। ಅನಿಚ್ಚಸುಖದುಕ್ಖವೋಕಿಣ್ಣನ್ತಿ ವಿಸೇಸೇನ ತಂ ತಂ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ಅನಿಚ್ಚಞ್ಚೇವ ಸುಖಞ್ಚ ದುಕ್ಖಞ್ಚ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ ಅವಿಸೇಸೇನ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ವೋಕಿಣ್ಣಂ ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ವೇದನಾ ಹಿ ತಿವಿಧಾ ಚೇವ ಉಪ್ಪಾದವಯಧಮ್ಮಾ ಚ, ತಞ್ಚೇಸ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚೋ ಚೇವ ಅತ್ತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏಕಕ್ಖಣೇ ಚ ಬಹೂನಂ ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದೋ। ತಂ ಖೋ ಪನೇಸ ಅನಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತಾನಂ ಅನುಜಾನಾತಿ, ನ ಏಕಕ್ಖಣೇ ಬಹೂನಂ ವೇದನಾನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿ ಅತ್ಥಿ। ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ – ‘‘ತಸ್ಮಾತಿಹಾನನ್ದ, ಏತೇನಪೇತಂ ನಕ್ಖಮತಿ ‘ವೇದನಾ ಮೇ ಅತ್ತಾ’ತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸಿತು’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।

Byagā meti viagāti byagā, vigato niruddho me attāti attho. Kiṃ pana ekasseva tīsupi kālesu – ‘‘eso me attā’’ti hotīti, kiṃ pana na bhavissati? Diṭṭhigatikassa hi thusarāsimhi nikkhittakhāṇukasseva niccalatā nāma natthi, vanamakkaṭo viya aññaṃ gaṇhāti, aññaṃ muñcati. Aniccasukhadukkhavokiṇṇanti visesena taṃ taṃ vedanaṃ attāti samanupassanto aniccañceva sukhañca dukkhañca attānaṃ samanupassati avisesena vedanaṃ attāti samanupassanto vokiṇṇaṃ uppādavayadhammaṃ attānaṃ samanupassati. Vedanā hi tividhā ceva uppādavayadhammā ca, tañcesa attāti samanupassati. Iccassa anicco ceva attā āpajjati, ekakkhaṇe ca bahūnaṃ vedanānaṃ uppādo. Taṃ kho panesa aniccaṃ attānaṃ anujānāti, na ekakkhaṇe bahūnaṃ vedanānaṃ uppatti atthi. Imamatthaṃ sandhāya – ‘‘tasmātihānanda, etenapetaṃ nakkhamati ‘vedanā me attā’ti samanupassitu’’nti vuttaṃ.

೧೨೪. ಯತ್ಥ ಪನಾವುಸೋತಿ ಯತ್ಥ ಸುದ್ಧರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಸಬ್ಬಸೋ ವೇದಯಿತಂ ನತ್ಥಿ। ಅಪಿ ನು ಖೋ ತತ್ಥಾತಿ ಅಪಿ ನು ಖೋ ತಸ್ಮಿಂ ವೇದನಾವಿರಹಿತೇ ತಾಲವಣ್ಟೇ ವಾ ವಾತಪಾನೇ ವಾ ಅಸ್ಮೀತಿ ಏವಂ ಅಹಂಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಾತಿಹಾನನ್ದಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಸುದ್ಧರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ನ ವದತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏತೇನಪಿ ಏತಂ ನಕ್ಖಮತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪಿ ನು ಖೋ ತತ್ಥ ಅಯಮಹಮಸ್ಮೀತಿ ಸಿಯಾತಿ ಅಪಿ ನು ಖೋ ತೇಸು ವೇದನಾಧಮ್ಮೇಸು ತೀಸು ಖನ್ಧೇಸು ಏಕಧಮ್ಮೋಪಿ ಅಯಂ ನಾಮ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ಏವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ ಸಿಯಾ। ಅಥ ವಾ ವೇದನಾನಿರೋಧಾ ಸಹೇವ ವೇದನಾಯ ನಿರುದ್ಧೇಸು ತೇಸು ತೀಸು ಖನ್ಧೇಸು ಅಪಿ ನು ಖೋ ಅಯಮಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಅಹಮಸ್ಮೀತಿ ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥಾಯಸ್ಮಾ ಆನನ್ದೋ ಸಸವಿಸಾಣಸ್ಸ ತಿಖಿಣಭಾವಂ ವಿಯ ತಂ ಅಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೋ ನೋ ಹೇತಂ ಭನ್ತೇತಿ ಆಹ।

124.Yattha panāvusoti yattha suddharūpakkhandhe sabbaso vedayitaṃ natthi. Api nu kho tatthāti api nu kho tasmiṃ vedanāvirahite tālavaṇṭe vā vātapāne vā asmīti evaṃ ahaṃkāro uppajjeyyāti attho. Tasmātihānandāti yasmā suddharūpakkhandho uṭṭhāya ahamasmīti na vadati, tasmā etenapi etaṃ nakkhamatīti attho. Api nu kho tattha ayamahamasmīti siyāti api nu kho tesu vedanādhammesu tīsu khandhesu ekadhammopi ayaṃ nāma ahamasmīti evaṃ vattabbo siyā. Atha vā vedanānirodhā saheva vedanāya niruddhesu tesu tīsu khandhesu api nu kho ayamahamasmīti vā ahamasmīti vā uppajjeyyāti attho. Athāyasmā ānando sasavisāṇassa tikhiṇabhāvaṃ viya taṃ asampaṭicchanto no hetaṃ bhanteti āha.

ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ ಹೋತಿ? ವಟ್ಟಕಥಾ ಕಥಿತಾ ಹೋತಿ। ಭಗವಾ ಹಿ ವಟ್ಟಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಕತ್ಥಚಿ ಅವಿಜ್ಜಾಸೀಸೇನ ಕಥೇಸಿ, ಕತ್ಥಚಿ ತಣ್ಹಾಸೀಸೇನ, ಕತ್ಥಚಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸೇನ। ತತ್ಥ ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನಪ್ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ, ‘ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಾಹೋಸಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಸಮಭವೀ’ತಿ। ಏವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವುಚ್ಚತಿ। ಅಥ ಚ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಅವಿಜ್ಜಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೬೧) ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾಸೀಸೇನ ಕಥಿತಾ। ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನಪ್ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಭವತಣ್ಹಾಯ, ‘ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಭವತಣ್ಹಾ ನಾಹೋಸಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಸಮಭವೀ’ತಿ। ಏವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವುಚ್ಚತಿ। ಅಥ ಚ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಭವತಣ್ಹಾ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧೦.೬೨) ಏವಂ ತಣ್ಹಾಸೀಸೇನ ಕಥಿತಾ। ‘‘ಪುರಿಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟಿ ನಪ್ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಭವದಿಟ್ಠಿಯಾ, ‘ಇತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಭವದಿಟ್ಠಿ ನಾಹೋಸಿ, ಅಥ ಪಚ್ಛಾ ಸಮಭವೀ’ತಿ, ಏವಞ್ಚಿದಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವುಚ್ಚತಿ। ಅಥ ಚ ಪನ ಪಞ್ಞಾಯತಿ ಇದಪ್ಪಚ್ಚಯಾ ಭವದಿಟ್ಠೀ’’ತಿ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸೇನ ಕಥಿತಾ। ಇಧಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸೇನೇವ ಕಥಿತಾ।

Ettāvatā kiṃ kathitaṃ hoti? Vaṭṭakathā kathitā hoti. Bhagavā hi vaṭṭakathaṃ kathento katthaci avijjāsīsena kathesi, katthaci taṇhāsīsena, katthaci diṭṭhisīsena. Tattha ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati avijjāya, ‘ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti. Evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā avijjā’’ti (a. ni. 10.61) evaṃ avijjāsīsena kathitā. ‘‘Purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati bhavataṇhāya, ‘ito pubbe bhavataṇhā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti. Evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā bhavataṇhā’’ti (a. ni. 10.62) evaṃ taṇhāsīsena kathitā. ‘‘Purimā, bhikkhave, koṭi nappaññāyati bhavadiṭṭhiyā, ‘ito pubbe bhavadiṭṭhi nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti, evañcidaṃ, bhikkhave, vuccati. Atha ca pana paññāyati idappaccayā bhavadiṭṭhī’’ti evaṃ diṭṭhisīsena kathitā. Idhāpi diṭṭhisīseneva kathitā.

ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಹಿ ಸುಖಾದಿವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಹಙ್ಕಾರಮಮಙ್ಕಾರಪರಾಮಾಸವಸೇನ ಸಬ್ಬಭವಯೋನಿಗತಿ – ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ತತೋ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪಪಜ್ಜನ್ತೋ ಮಹಾಸಮುದ್ದೇ ವಾತುಕ್ಖಿತ್ತನಾವಾ ವಿಯ ಸತತಂ ಸಮಿತಂ ಪರಿಬ್ಭಮತಿ, ವಟ್ಟತೋ ಸೀಸಂ ಉಕ್ಖಿಪಿತುಂಯೇವ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ।

Diṭṭhigatiko hi sukhādivedanaṃ attāti gahetvā ahaṅkāramamaṅkāraparāmāsavasena sabbabhavayonigati – viññāṇaṭṭhitisattāvāsesu tato tato cavitvā tattha tattha upapajjanto mahāsamudde vātukkhittanāvā viya satataṃ samitaṃ paribbhamati, vaṭṭato sīsaṃ ukkhipituṃyeva na sakkoti.

೧೨೬. ಇತಿ ಭಗವಾ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಮೂಳ್ಹಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಏತ್ತಕೇನ ಕಥಾಮಗ್ಗೇನ ವಟ್ಟಂ ಕಥೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಯತೋ ಖೋ ಪನ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂತಿಆದಿಮಾಹ।

126. Iti bhagavā paccayākāramūḷhassa diṭṭhigatikassa ettakena kathāmaggena vaṭṭaṃ kathetvā idāni vivaṭṭaṃ kathento yato kho pana, ānanda, bhikkhūtiādimāha.

ತಞ್ಚ ಪನ ವಿವಟ್ಟಕಥಂ ಭಗವಾ ದೇಸನಾಸು ಕುಸಲತ್ತಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನವಕಮ್ಮಾದಿವಸೇನ ವಿಕ್ಖಿತ್ತಪುಗ್ಗಲಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಕಾರಕಸ್ಸ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಹಾರಿನೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಆರಭನ್ತೋ ನೇವ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿಆದಿಮಾಹ। ಏವರೂಪೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು – ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಂ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ವಾ ಓಳಾರಿಕಂ ವಾ ಸುಖುಮಂ ವಾ ಹೀನಂ ವಾ ಪಣೀತಂ ವಾ ಯಂ ದೂರೇ ವಾ ಸನ್ತಿಕೇ ವಾ, ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ, ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನಂ। ದುಕ್ಖತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ, ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನಂ। ಅನತ್ತತೋ ವವತ್ಥಪೇತಿ, ಏಕಂ ಸಮ್ಮಸನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವುತ್ತಸ್ಸ ಸಮ್ಮಸನಞಾಣಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ಪವತ್ತತ್ತಾ ನೇವ ವೇದನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ನ ಅಞ್ಞಂ, ಸೋ ಏವಂ ಅಸಮನುಪಸ್ಸನ್ತೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಲೋಕೇ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ಖನ್ಧಲೋಕಾದಿಭೇದೇ ಲೋಕೇ ರೂಪಾದೀಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಕಿಞ್ಚಿ ಏಕಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಅತ್ತಾತಿ ವಾ ಅತ್ತನಿಯನ್ತಿ ವಾ ನ ಉಪಾದಿಯತಿ।

Tañca pana vivaṭṭakathaṃ bhagavā desanāsu kusalattā vissaṭṭhakammaṭṭhānaṃ navakammādivasena vikkhittapuggalaṃ anāmasitvā kārakassa satipaṭṭhānavihārino puggalassa vasena ārabhanto neva vedanaṃ attānaṃ samanupassatītiādimāha. Evarūpo hi bhikkhu – ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vā oḷārikaṃ vā sukhumaṃ vā hīnaṃ vā paṇītaṃ vā yaṃ dūre vā santike vā, sabbaṃ rūpaṃ aniccato vavatthapeti, ekaṃ sammasanaṃ. Dukkhato vavatthapeti, ekaṃ sammasanaṃ. Anattato vavatthapeti, ekaṃ sammasana’’ntiādinā nayena vuttassa sammasanañāṇassa vasena sabbadhammesu pavattattā neva vedanaṃ attāti samanupassati, na aññaṃ, so evaṃ asamanupassanto na kiñci loke upādiyatīti khandhalokādibhede loke rūpādīsu dhammesu kiñci ekadhammampi attāti vā attaniyanti vā na upādiyati.

ಅನುಪಾದಿಯಂ ನ ಪರಿತಸ್ಸತೀತಿ ಅನುಪಾದಿಯನ್ತೋ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಮಾನಪರಿತಸ್ಸನಾಯಾಪಿ ನ ಪರಿತಸ್ಸತಿ। ಅಪರಿತಸ್ಸನ್ತಿ ಅಪರಿತಸ್ಸಮಾನೋ। ಪಚ್ಚತ್ತಂಯೇವ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತೀತಿ ಅತ್ತನಾವ ಕಿಲೇಸಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇನ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯತಿ। ಏವಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತಸ್ಸ ಪನಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಪವತ್ತಿದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಖೀಣಾ ಜಾತೀತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

Anupādiyaṃna paritassatīti anupādiyanto taṇhādiṭṭhimānaparitassanāyāpi na paritassati. Aparitassanti aparitassamāno. Paccattaṃyeva parinibbāyatīti attanāva kilesaparinibbānena parinibbāyati. Evaṃ parinibbutassa panassa paccavekkhaṇāpavattidassanatthaṃ khīṇā jātītiādi vuttaṃ.

ಇತಿ ಸಾ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಯಾ ತಥಾವಿಮುತ್ತಸ್ಸ ಅರಹತೋ ದಿಟ್ಠಿ, ಸಾ ಏವಂ ದಿಟ್ಠಿ। ‘‘ಇತಿಸ್ಸ ದಿಟ್ಠೀ’’ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಯೋ ತಥಾವಿಮುತ್ತೋ ಅರಹಾ, ಏವಮಸ್ಸ ದಿಟ್ಠೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತದಕಲ್ಲನ್ತಿ ತಂ ನ ಯುತ್ತಂ। ಕಸ್ಮಾ? ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ – ‘‘ಅರಹಾ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಭವೇಯ್ಯ, ಏವಂ ಞತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತಞ್ಚ ಅರಹನ್ತಂ ‘‘ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಜಾನಾತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ನ ಯುತ್ತಂ। ತೇನೇವ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ನಯಾನಂ ಅವಸಾನೇ – ‘‘ತಂ ಕಿಸ್ಸ ಹೇತೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।

Iti sā diṭṭhīti yā tathāvimuttassa arahato diṭṭhi, sā evaṃ diṭṭhi. ‘‘Itissa diṭṭhī’’tipi pāṭho. Yo tathāvimutto arahā, evamassa diṭṭhīti attho. Tadakallanti taṃ na yuttaṃ. Kasmā? Evañhi sati – ‘‘arahā na kiñci jānātī’’ti vuttaṃ bhaveyya, evaṃ ñatvā vimuttañca arahantaṃ ‘‘na kiñci jānātī’’ti vattuṃ na yuttaṃ. Teneva catunnampi nayānaṃ avasāne – ‘‘taṃ kissa hetū’’tiādimāha.

ತತ್ಥ ಯಾವತಾ ಆನನ್ದ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಯತ್ತಕೋ ಅಧಿವಚನಸಙ್ಖಾತೋ ವೋಹಾರೋ ಅತ್ಥಿ। ಯಾವತಾ ಅಧಿವಚನಪಥೋತಿ ಯತ್ತಕೋ ಅಧಿವಚನಸ್ಸ ಪಥೋ, ಖನ್ಧಾ ಆಯತನಾನಿ ಧಾತುಯೋ ವಾ ಅತ್ಥಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ಪಞ್ಞಾವಚರನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಅವಚರಿತಬ್ಬಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ। ತದಭಿಞ್ಞಾತಿ ತಂ ಅಭಿಜಾನಿತ್ವಾ। ಏತ್ತಕೇನ ಭಗವತಾ ಕಿಂ ದಸ್ಸಿತಂ? ತನ್ತಾಕುಲಪದಸ್ಸೇವ ಅನುಸನ್ಧಿ ದಸ್ಸಿತೋ।

Tattha yāvatā ānanda adhivacananti yattako adhivacanasaṅkhāto vohāro atthi. Yāvatā adhivacanapathoti yattako adhivacanassa patho, khandhā āyatanāni dhātuyo vā atthi. Esa nayo sabbattha. Paññāvacaranti paññāya avacaritabbaṃ khandhapañcakaṃ. Tadabhiññāti taṃ abhijānitvā. Ettakena bhagavatā kiṃ dassitaṃ? Tantākulapadasseva anusandhi dassito.

ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿವಣ್ಣನಾ

Sattaviññāṇaṭṭhitivaṇṇanā

೧೨೭. ಇದಾನಿ ಯೋ – ‘‘ನ ಪಞ್ಞಪೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ಯೋ ಚ – ‘‘ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಗಚ್ಛನ್ತೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ನಿಗಮನಞ್ಚ ನಾಮಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸತ್ತ ಖೋ ಇಮಾನನ್ದ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಯೋತಿಆದಿಮಾಹ।

127. Idāni yo – ‘‘na paññapetī’’ti vutto, so yasmā gacchanto gacchanto ubhatobhāgavimutto nāma hoti. Yo ca – ‘‘na samanupassatī’’ti vutto, so yasmā gacchanto gacchanto paññāvimutto nāma hoti. Tasmā tesaṃ heṭṭhā vuttānaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ nigamanañca nāmañca dassetuṃ satta kho imānanda viññāṇaṭṭhitiyotiādimāha.

ತತ್ಥ ಸತ್ತಾತಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿವಸೇನ ವುತ್ತಾ, ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೩೧೧) ವುತ್ತಾ ಚತಸ್ಸೋ ಆಗಮಿಸ್ಸನ್ತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಿಟ್ಠತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಪತಿಟ್ಠಾನಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ದ್ವೇ ಚ ಆಯತನಾನೀತಿ ದ್ವೇ ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಾನಿ। ನಿವಾಸಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಇಧಾಯತನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತೇನೇವ ವಕ್ಖತಿ – ‘‘ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾಯತನಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಮೇವ ದುತಿಯ’’ನ್ತಿ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತಂ ಸಬ್ಬಂ ಗಹಿತನ್ತಿ? ವಟ್ಟಪರಿಯಾದಾನತ್ಥಂ। ವಟ್ಟಞ್ಹಿ ನ ಸುದ್ಧವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿವಸೇನ ಸುದ್ಧಾಯತನವಸೇನ ವಾ ಪರಿಯಾದಾನಂ ಗಚ್ಛತಿ, ಭವಯೋನಿಗತಿಸತ್ತಾವಾಸವಸೇನ ಪನ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಮೇತಂ ಗಹಿತಂ।

Tattha sattāti paṭisandhivasena vuttā, ārammaṇavasena saṅgītisutte (dī. ni. 3.311) vuttā catasso āgamissanti. Viññāṇaṃ tiṭṭhati etthāti viññāṇaṭṭhiti, viññāṇapatiṭṭhānassetaṃ adhivacanaṃ. Dve ca āyatanānīti dve nivāsaṭṭhānāni. Nivāsaṭṭhānañhi idhāyatananti adhippetaṃ. Teneva vakkhati – ‘‘asaññasattāyatanaṃ nevasaññānāsaññāyatanameva dutiya’’nti. Kasmā panetaṃ sabbaṃ gahitanti? Vaṭṭapariyādānatthaṃ. Vaṭṭañhi na suddhaviññāṇaṭṭhitivasena suddhāyatanavasena vā pariyādānaṃ gacchati, bhavayonigatisattāvāsavasena pana gacchati, tasmā sabbametaṃ gahitaṃ.

ಇದಾನಿ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ತಮತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಕತಮಾ ಸತ್ತಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸೇಯ್ಯಥಾಪೀತಿ ನಿದಸ್ಸನತ್ಥೇ ನಿಪಾತೋ, ಯಥಾ ಮನುಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಪರಿಮಾಣೇಸು ಹಿ ಚಕ್ಕವಾಳೇಸು ಅಪರಿಮಾಣಾನಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ದ್ವೇಪಿ ಏಕಸದಿಸಾ ನತ್ಥಿ। ಯೇಪಿ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಯಮಕಭಾತರೋ ವಣ್ಣೇನ ವಾ ಸಣ್ಠಾನೇನ ವಾ ಏಕಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತಕಥಿತಹಸಿತಗಮನಠಾನಾದೀಹಿ ವಿಸೇಸೋ ಹೋತಿಯೇವ। ತಸ್ಮಾ ನಾನತ್ತಕಾಯಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಪಟಿಸನ್ಧಿಸಞ್ಞಾ ಪನ ನೇಸಂ ತಿಹೇತುಕಾಪಿ ದ್ವಿಹೇತುಕಾಪಿ ಅಹೇತುಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಾನತ್ತಸಞ್ಞಿನೋತಿ ವುತ್ತಾ। ಏಕಚ್ಚೇ ಚ ದೇವಾತಿ ಛ ಕಾಮಾವಚರದೇವಾ। ತೇಸು ಹಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಕಾಯೋ ನೀಲೋ ಹೋತಿ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಪೀತಕಾದಿವಣ್ಣೋ। ಸಞ್ಞಾ ಪನ ನೇಸಂ ದ್ವಿಹೇತುಕಾಪಿ ತಿಹೇತುಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ, ಅಹೇತುಕಾ ನತ್ಥಿ। ಏಕಚ್ಚೇ ಚ ವಿನಿಪಾತಿಕಾತಿ ಚತುಅಪಾಯವಿನಿಮುತ್ತಾ ಉತ್ತರಮಾತಾ ಯಕ್ಖಿನೀ, ಪಿಯಙ್ಕರಮಾತಾ, ಫುಸ್ಸಮಿತ್ತಾ, ಧಮ್ಮಗುತ್ತಾತಿ ಏವಮಾದಿಕಾ ಅಞ್ಞೇ ಚ ವೇಮಾನಿಕಾ ಪೇತಾ। ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಪೀತಓದಾತಕಾಳಮಙ್ಗುರಚ್ಛವಿಸಾಮವಣ್ಣಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಕಿಸಥೂಲರಸ್ಸದೀಘವಸೇನ ಚ ಕಾಯೋ ನಾನಾ ಹೋತಿ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ವಿಯ ದ್ವಿಹೇತುಕತಿಹೇತುಕಅಹೇತುಕವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಪಿ। ತೇ ಪನ ದೇವಾ ವಿಯ ನ ಮಹೇಸಕ್ಖಾ, ಕಪಣಮನುಸ್ಸಾ ವಿಯ ಅಪ್ಪೇಸಕ್ಖಾ, ದುಲ್ಲಭಘಾಸಚ್ಛಾದನಾ ದುಕ್ಖಪೀಳಿತಾ ವಿಹರನ್ತಿ। ಏಕಚ್ಚೇ ಕಾಳಪಕ್ಖೇ ದುಕ್ಖಿತಾ ಜುಣ್ಹಪಕ್ಖೇ ಸುಖಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸುಖಸಮುಸ್ಸಯತೋ ವಿನಿಪತಿತತ್ತಾ ವಿನಿಪಾತಿಕಾತಿ ವುತ್ತಾ। ಯೇ ಪನೇತ್ಥ ತಿಹೇತುಕಾ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋಪಿ ಹೋತಿ, ಪಿಯಙ್ಕರಮಾತಾ ಹಿ ಯಕ್ಖಿನೀ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಅನುರುದ್ಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಸಜ್ಝಾಯತೋ ಸುತ್ವಾ –

Idāni anukkamena tamatthaṃ vibhajanto katamā sattātiādimāha. Tattha seyyathāpīti nidassanatthe nipāto, yathā manussāti attho. Aparimāṇesu hi cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ manussānaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena dvepi ekasadisā natthi. Yepi hi katthaci yamakabhātaro vaṇṇena vā saṇṭhānena vā ekasadisā honti, tesampi ālokitavilokitakathitahasitagamanaṭhānādīhi viseso hotiyeva. Tasmā nānattakāyāti vuttā. Paṭisandhisaññā pana nesaṃ tihetukāpi dvihetukāpi ahetukāpi honti, tasmā nānattasaññinoti vuttā. Ekacce ca devāti cha kāmāvacaradevā. Tesu hi kesañci kāyo nīlo hoti, kesañci pītakādivaṇṇo. Saññā pana nesaṃ dvihetukāpi tihetukāpi honti, ahetukā natthi. Ekacce ca vinipātikāti catuapāyavinimuttā uttaramātā yakkhinī, piyaṅkaramātā, phussamittā, dhammaguttāti evamādikā aññe ca vemānikā petā. Etesañhi pītaodātakāḷamaṅguracchavisāmavaṇṇādivasena ceva kisathūlarassadīghavasena ca kāyo nānā hoti, manussānaṃ viya dvihetukatihetukaahetukavasena saññāpi. Te pana devā viya na mahesakkhā, kapaṇamanussā viya appesakkhā, dullabhaghāsacchādanā dukkhapīḷitā viharanti. Ekacce kāḷapakkhe dukkhitā juṇhapakkhe sukhitā honti, tasmā sukhasamussayato vinipatitattā vinipātikāti vuttā. Ye panettha tihetukā tesaṃ dhammābhisamayopi hoti, piyaṅkaramātā hi yakkhinī paccūsasamaye anuruddhattherassa dhammaṃ sajjhāyato sutvā –

‘‘ಮಾ ಸದ್ದಮಕರಿ ಪಿಯಙ್ಕರ, ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಪದಾನಿ ಭಾಸತಿ।

‘‘Mā saddamakari piyaṅkara, bhikkhu dhammapadāni bhāsati;

ಅಪಿ ಧಮ್ಮಪದಂ ವಿಜಾನಿಯ, ಪಟಿಪಜ್ಜೇಮ ಹಿತಾಯ ನೋ ಸಿಯಾ।

Api dhammapadaṃ vijāniya, paṭipajjema hitāya no siyā;

ಪಾಣೇಸು ಚ ಸಂಯಮಾಮಸೇ, ಸಮ್ಪಜಾನಮುಸಾ ನ ಭಣಾಮಸೇ।

Pāṇesu ca saṃyamāmase, sampajānamusā na bhaṇāmase;

ಸಿಕ್ಖೇಮ ಸುಸೀಲ್ಯಮತ್ತನೋ, ಅಪಿ ಮುಚ್ಚೇಮ ಪಿಸಾಚಯೋನಿಯಾ’’ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೪೦)।

Sikkhema susīlyamattano, api muccema pisācayoniyā’’ti. (saṃ. ni. 2.40);

ಏವಂ ಪುತ್ತಕಂ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ತಂ ದಿವಸಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ತಾ। ಉತ್ತರಮಾತಾ ಪನ ಭಗವತೋ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾವ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಜಾತಾ।

Evaṃ puttakaṃ saññāpetvā taṃ divasaṃ sotāpattiphalaṃ pattā. Uttaramātā pana bhagavato dhammaṃ sutvāva sotāpannā jātā.

ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ। ಪಠಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾತಿ ತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಠಮೇನ ಝಾನೇನ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ। ತೇಸು ಬ್ರಹ್ಮಪಾರಿಸಜ್ಜಾ ಪನ ಪರಿತ್ತೇನ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ, ತೇಸಂ ಕಪ್ಪಸ್ಸ ತತಿಯೋ ಭಾಗೋ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ। ಬ್ರಹ್ಮಪುರೋಹಿತಾ ಮಜ್ಝಿಮೇನ, ತೇಸಂ ಉಪಡ್ಢಕಪ್ಪೋ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ, ಕಾಯೋ ಚ ತೇಸಂ ವಿಪ್ಫಾರಿಕತರೋ ಹೋತಿ। ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಪಣೀತೇನ, ತೇಸಂ ಕಪ್ಪೋ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ, ಕಾಯೋ ಪನ ತೇಸಂ ಅತಿವಿಪ್ಫಾರಿಕೋ ಹೋತಿ। ಇತಿ ತೇ ಕಾಯಸ್ಸ ನಾನತ್ತಾ, ಪಠಮಜ್ಝಾನವಸೇನ ಸಞ್ಞಾಯ ಏಕತ್ತಾ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।

Brahmakāyikāti brahmapārisajjabrahmapurohitamahābrahmāno. Paṭhamābhinibbattāti te sabbepi paṭhamena jhānena abhinibbattā. Tesu brahmapārisajjā pana parittena abhinibbattā, tesaṃ kappassa tatiyo bhāgo āyuppamāṇaṃ. Brahmapurohitā majjhimena, tesaṃ upaḍḍhakappo āyuppamāṇaṃ, kāyo ca tesaṃ vipphārikataro hoti. Mahābrahmāno paṇītena, tesaṃ kappo āyuppamāṇaṃ, kāyo pana tesaṃ ativipphāriko hoti. Iti te kāyassa nānattā, paṭhamajjhānavasena saññāya ekattā nānattakāyā ekattasaññinoti veditabbā.

ಯಥಾ ಚ ತೇ, ಏವಂ ಚತೂಸು ಅಪಾಯೇಸು ಸತ್ತಾ। ನಿರಯೇಸು ಹಿ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಗಾವುತಂ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಅಡ್ಢಯೋಜನಂ, ಕೇಸಞ್ಚಿ ಯೋಜನಂ ಅತ್ತಭಾವೋ ಹೋತಿ, ದೇವದತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಯೋಜನಸತಿಕೋ ಜಾತೋ। ತಿರಚ್ಛಾನೇಸುಪಿ ಕೇಚಿ ಖುದ್ದಕಾ, ಕೇಚಿ ಮಹನ್ತಾ। ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇಪಿ ಕೇಚಿ ಸಟ್ಠಿಹತ್ಥಾ, ಕೇಚಿ ಸತ್ತತಿಹತ್ಥಾ, ಕೇಚಿ ಅಸೀತಿಹತ್ಥಾ ಹೋನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ಸುವಣ್ಣಾ, ಕೇಚಿ ದುಬ್ಬಣ್ಣಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಕಾಲಕಞ್ಜಿಕಾ ಅಸುರಾ। ಅಪಿ ಚೇತ್ಥ ದೀಘಪಿಟ್ಠಿಕಪೇತಾ ನಾಮ ಸಟ್ಠಿಯೋಜನಿಕಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ। ಸಞ್ಞಾ ಪನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲವಿಪಾಕಅಹೇತುಕಾವ ಹೋನ್ತಿ। ಇತಿ ಆಪಾಯಿಕಾಪಿ ನಾನತ್ತಕಾಯಾ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋತ್ವೇವ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ।

Yathā ca te, evaṃ catūsu apāyesu sattā. Nirayesu hi kesañci gāvutaṃ, kesañci aḍḍhayojanaṃ, kesañci yojanaṃ attabhāvo hoti, devadattassa pana yojanasatiko jāto. Tiracchānesupi keci khuddakā, keci mahantā. Pettivisayepi keci saṭṭhihatthā, keci sattatihatthā, keci asītihatthā honti, keci suvaṇṇā, keci dubbaṇṇā honti. Tathā kālakañjikā asurā. Api cettha dīghapiṭṭhikapetā nāma saṭṭhiyojanikāpi honti. Saññā pana sabbesampi akusalavipākaahetukāva honti. Iti āpāyikāpi nānattakāyā ekattasaññinotveva saṅkhyaṃ gacchanti.

ಆಭಸ್ಸರಾತಿ ದಣ್ಡಉಕ್ಕಾಯ ಅಚ್ಚಿ ವಿಯ ಏತೇಸಂ ಸರೀರತೋ ಆಭಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪತನ್ತೀ ವಿಯ ಸರತಿ ವಿಸ್ಸರತೀತಿ ಆಭಸ್ಸರಾ। ತೇಸು ಪಞ್ಚಕನಯೇನ ದುತಿಯತತಿಯಜ್ಝಾನದ್ವಯಂ ಪರಿತ್ತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಉಪಪನ್ನಾ ಪರಿತ್ತಾಭಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ದ್ವೇ ಕಪ್ಪಾ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ। ಮಜ್ಝಿಮಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಉಪಪನ್ನಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾಭಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಚತ್ತಾರೋ ಕಪ್ಪಾ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ। ಪಣೀತಂ ಭಾವೇತ್ವಾ ಉಪಪನ್ನಾ ಆಭಸ್ಸರಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಅಟ್ಠ ಕಪ್ಪಾ ಆಯುಪ್ಪಮಾಣಂ। ಇಧ ಪನ ಉಕ್ಕಟ್ಠಪರಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಗಹಿತಾ। ಸಬ್ಬೇಸಞ್ಹಿ ತೇಸಂ ಕಾಯೋ ಏಕವಿಪ್ಫಾರೋವ ಹೋತಿ, ಸಞ್ಞಾ ಪನ ಅವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಮತ್ತಾ ವಾ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾ ವಾತಿ ನಾನಾ।

Ābhassarāti daṇḍaukkāya acci viya etesaṃ sarīrato ābhā chijjitvā chijjitvā patantī viya sarati vissaratīti ābhassarā. Tesu pañcakanayena dutiyatatiyajjhānadvayaṃ parittaṃ bhāvetvā upapannā parittābhā nāma honti, tesaṃ dve kappā āyuppamāṇaṃ. Majjhimaṃ bhāvetvā upapannā appamāṇābhā nāma honti, tesaṃ cattāro kappā āyuppamāṇaṃ. Paṇītaṃ bhāvetvā upapannā ābhassarā nāma honti, tesaṃ aṭṭha kappā āyuppamāṇaṃ. Idha pana ukkaṭṭhaparicchedavasena sabbepi te gahitā. Sabbesañhi tesaṃ kāyo ekavipphārova hoti, saññā pana avitakkavicāramattā vā avitakkaavicārā vāti nānā.

ಸುಭಕಿಣ್ಹಾತಿ ಸುಭೇನ ಓಕಿಣ್ಣಾ ವಿಕಿಣ್ಣಾ, ಸುಭೇನ ಸರೀರಪ್ಪಭಾವಣ್ಣೇನ ಏಕಗ್ಘನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇಸಞ್ಹಿ ಆಭಸ್ಸರಾನಂ ವಿಯ ನ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಛಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪಭಾ ಗಚ್ಛತಿ। ಪಞ್ಚಕನಯೇ ಪನ ಪರಿತ್ತಮಜ್ಝಿಮಪಣೀತಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸ್ಸ ವಸೇನ ಸೋಳಸದ್ವತ್ತಿಂಸಚತುಸಟ್ಠಿಕಪ್ಪಾಯುಕಾ ಪರಿತ್ತಸುಭಅಪ್ಪಮಾಣಸುಭಸುಭಕಿಣ್ಹಾ ನಾಮ ಹುತ್ವಾ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ। ಇತಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇ ಏಕತ್ತಕಾಯಾ ಚೇವ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಸಞ್ಞಾಯ ಏಕತ್ತಸಞ್ಞಿನೋ ಚಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವೇಹಪ್ಫಲಾಪಿ ಚತುತ್ಥವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಮೇವ ಭಜನ್ತಿ। ಅಸಞ್ಞಸತ್ತಾ ವಿಞ್ಞಾಣಾಭಾವಾ ಏತ್ಥ ಸಙ್ಗಹಂ ನ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಸತ್ತಾವಾಸೇಸು ಗಚ್ಛನ್ತಿ।

Subhakiṇhāti subhena okiṇṇā vikiṇṇā, subhena sarīrappabhāvaṇṇena ekagghanāti attho. Etesañhi ābhassarānaṃ viya na chijjitvā chijjitvā pabhā gacchati. Pañcakanaye pana parittamajjhimapaṇītassa catutthajjhānassa vasena soḷasadvattiṃsacatusaṭṭhikappāyukā parittasubhaappamāṇasubhasubhakiṇhā nāma hutvā nibbattanti. Iti sabbepi te ekattakāyā ceva catutthajjhānasaññāya ekattasaññino cāti veditabbā. Vehapphalāpi catutthaviññāṇaṭṭhitimeva bhajanti. Asaññasattā viññāṇābhāvā ettha saṅgahaṃ na gacchanti, sattāvāsesu gacchanti.

ಸುದ್ಧಾವಾಸಾ ವಿವಟ್ಟಪಕ್ಖೇ ಠಿತಾ ನ ಸಬ್ಬಕಾಲಿಕಾ, ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞೇ ಲೋಕೇ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಸೋಳಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಬ್ಭನ್ತರೇ ಬುದ್ಧೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸುಯೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಖನ್ಧವಾರಟ್ಠಾನಸದಿಸಾ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ನೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ ನ ಸತ್ತಾವಾಸಂ ಭಜನ್ತಿ। ಮಹಾಸೀವತ್ಥೇರೋ ಪನ – ‘‘ನ ಖೋ ಪನ ಸೋ ಸಾರಿಪುತ್ತ ಸತ್ತಾವಾಸೋ ಸುಲಭರೂಪೋ ಯೋ ಮಯಾ ಅನಿವುತ್ಥಪುಬ್ಬೋ ಇಮಿನಾ ದೀಘೇನ ಅದ್ಧುನಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುದ್ಧಾವಾಸೇಹಿ ದೇವೇಹೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೬೦) ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಸುದ್ಧಾವಾಸಾಪಿ ಚತುತ್ಥವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ ಚತುತ್ಥಸತ್ತಾವಾಸಂಯೇವ ಭಜನ್ತೀತಿ ವದತಿ, ತಂ ಅಪ್ಪಟಿಬಾಹಿಯತ್ತಾ ಸುತ್ತಸ್ಸ ಅನುಞ್ಞಾತಂ।

Suddhāvāsā vivaṭṭapakkhe ṭhitā na sabbakālikā, kappasatasahassampi asaṅkhyeyyampi buddhasuññe loke nuppajjanti. Soḷasakappasahassabbhantare buddhesu uppannesuyeva uppajjanti, dhammacakkappavattassa bhagavato khandhavāraṭṭhānasadisā honti. Tasmā neva viññāṇaṭṭhitiṃ na sattāvāsaṃ bhajanti. Mahāsīvatthero pana – ‘‘na kho pana so sāriputta sattāvāso sulabharūpo yo mayā anivutthapubbo iminā dīghena addhunā aññatra suddhāvāsehi devehī’’ti (ma. ni. 1.160) iminā suttena suddhāvāsāpi catutthaviññāṇaṭṭhitiṃ catutthasattāvāsaṃyeva bhajantīti vadati, taṃ appaṭibāhiyattā suttassa anuññātaṃ.

ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತೋ। ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪನ ಯಥೇವ ಸಞ್ಞಾಯ, ಏವಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಪಿ ಸುಖುಮತ್ತಾ ನೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾವಿಞ್ಞಾಣಂ। ತಸ್ಮಾ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು ಅವತ್ವಾ ಆಯತನೇಸು ವುತ್ತಂ।

Sabbaso rūpasaññānantiādīnaṃ attho visuddhimagge vutto. Nevasaññānāsaññāyatanaṃ pana yatheva saññāya, evaṃ viññāṇassapi sukhumattā neva viññāṇaṃ nāviññāṇaṃ. Tasmā viññāṇaṭṭhitīsu avatvā āyatanesu vuttaṃ.

೧೨೮. ತತ್ರಾತಿ ತಾಸು ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತೀಸು। ತಞ್ಚ ಪಜಾನಾತೀತಿ ತಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ ಪಜಾನಾತಿ। ತಸ್ಸಾ ಚ ಸಮುದಯನ್ತಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾಸಮುದಯಾ ರೂಪಸಮುದಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೪೯) ನಯೇನ ತಸ್ಸಾ ಸಮುದಯಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ। ತಸ್ಸಾ ಚ ಅತ್ಥಙ್ಗಮನ್ತಿ – ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನಿರೋಧಾ ರೂಪನಿರೋಧೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತಸ್ಸಾ ಅತ್ಥಙ್ಗಮಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ। ಅಸ್ಸಾದನ್ತಿ ಯಂ ರೂಪಂ ಪಟಿಚ್ಚ…ಪೇ॰… ಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಸುಖಂ ಸೋಮನಸ್ಸಂ, ಅಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾದೋತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ಅಸ್ಸಾದಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ। ಆದೀನವನ್ತಿ ಯಂ ರೂಪಂ…ಪೇ॰… ಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಂ, ಅಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆದೀನವೋತಿ, ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ಆದೀನವಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ। ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಯೋ ರೂಪಸ್ಮಿಂ…ಪೇ॰… ಯೋ ವಿಞ್ಞಾಣೇ ಛನ್ದರಾಗವಿನಯೋ, ಛನ್ದರಾಗಪ್ಪಹಾನಂ, ಇದಂ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೬) ಏವಂ ತಸ್ಸಾ ನಿಸ್ಸರಣಞ್ಚ ಪಜಾನಾತಿ। ಕಲ್ಲಂ ನು ತೇನಾತಿ ಯುತ್ತಂ ನು ತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಟ್ಠಿತಿಂ ತಣ್ಹಾಮಾನದಿಟ್ಠೀನಂ ವಸೇನ ಅಹನ್ತಿ ವಾ ಮಮನ್ತಿ ವಾ ಅಭಿನನ್ದಿತುನ್ತಿ। ಏತೇನುಪಾಯೇನ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಯತ್ಥ ಪನ ರೂಪಂ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ವಸೇನ, ಯತ್ಥ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನತ್ಥಿ, ತತ್ಥ ಏಕಸ್ಸ ಖನ್ಧಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಮುದಯೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಆಹಾರಸಮುದಯಾ ಆಹಾರನಿರೋಧಾತಿ ಇದಞ್ಚೇತ್ಥ ಪದಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।

128.Tatrāti tāsu viññāṇaṭṭhitīsu. Tañca pajānātīti tañca viññāṇaṭṭhitiṃ pajānāti. Tassā ca samudayanti ‘‘avijjāsamudayā rūpasamudayo’’tiādinā (paṭi. ma. 1.49) nayena tassā samudayañca pajānāti. Tassā ca atthaṅgamanti – ‘‘avijjānirodhā rūpanirodho’’tiādinā nayena tassā atthaṅgamañca pajānāti. Assādanti yaṃ rūpaṃ paṭicca…pe… yaṃ viññāṇaṃ paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ viññāṇassa assādoti, evaṃ tassā assādañca pajānāti. Ādīnavanti yaṃ rūpaṃ…pe… yaṃ viññāṇaṃ aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ, ayaṃ viññāṇassa ādīnavoti, evaṃ tassā ādīnavañca pajānāti. Nissaraṇanti yo rūpasmiṃ…pe… yo viññāṇe chandarāgavinayo, chandarāgappahānaṃ, idaṃ viññāṇassa nissaraṇanti (saṃ. ni. 2.26) evaṃ tassā nissaraṇañca pajānāti. Kallaṃ nu tenāti yuttaṃ nu tena bhikkhunā taṃ viññāṇaṭṭhitiṃ taṇhāmānadiṭṭhīnaṃ vasena ahanti vā mamanti vā abhinanditunti. Etenupāyena sabbattha veditabbo. Yattha pana rūpaṃ natthi, tattha catunnaṃ khandhānaṃ vasena, yattha viññāṇaṃ natthi, tattha ekassa khandhassa vasena samudayo yojetabbo. Āhārasamudayā āhāranirodhāti idañcettha padaṃ yojetabbaṃ.

ಯತೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಯದಾ ಖೋ ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು। ಅನುಪಾದಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಾದಾನೇಹಿ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತೋ। ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ವಿಮುತ್ತೋ। ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಅಸಚ್ಛಿಕತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಬಲೇನೇವ ನಾಮಕಾಯಸ್ಸ ಚ ರೂಪಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ ಕತ್ವಾ ವಿಮುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಸುಕ್ಖವಿಪಸ್ಸಕೋ ಚ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಸ್ಮಿಂ ಠತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ – ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ? ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ನ ಹೇವ ಖೋ ಅಟ್ಠ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ (ಪು॰ ಪ॰ ೧೫)।

Yato kho, ānanda, bhikkhūti yadā kho ānanda, bhikkhu. Anupādā vimuttoti catūhi upādānehi aggahetvā vimutto. Paññāvimuttoti paññāya vimutto. Aṭṭha vimokkhe asacchikatvā paññābaleneva nāmakāyassa ca rūpakāyassa ca appavattiṃ katvā vimuttoti attho. So sukkhavipassako ca paṭhamajjhānādīsu aññatarasmiṃ ṭhatvā arahattaṃ patto cāti pañcavidho. Vuttampi cetaṃ – ‘‘katamo ca puggalo paññāvimutto? Idhekacco puggalo na heva kho aṭṭha vimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati puggalo paññāvimutto’’ti (pu. pa. 15).

ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖವಣ್ಣನಾ

Aṭṭhavimokkhavaṇṇanā

೧೨೯. ಏವಂ ಏಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ನಿಗಮನಞ್ಚ ನಾಮಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇತರಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಟ್ಠ ಖೋ ಇಮೇತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ವಿಮೋಕ್ಖೋ? ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೇನ। ಕೋ ಪನಾಯಂ ಅಧಿಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ ನಾಮ? ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇಹಿ ಚ ಸುಟ್ಠು ಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ, ಆರಮ್ಮಣೇ ಚ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ಸುಟ್ಠು ಮುಚ್ಚನಟ್ಠೋ, ಪಿತುಅಙ್ಕೇ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸ್ಸ ದಾರಕಸ್ಸ ಸಯನಂ ವಿಯ ಅನಿಗ್ಗಹಿತಭಾವೇನ ನಿರಾಸಙ್ಕತಾಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ಪನತ್ಥೋ ಪಚ್ಛಿಮೇ ವಿಮೋಕ್ಖೇ ನತ್ಥಿ, ಪುರಿಮೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಅತ್ಥಿ।

129. Evaṃ ekassa bhikkhuno nigamanañca nāmañca dassetvā itarassa dassetuṃ aṭṭha kho imetiādimāha. Tattha vimokkhoti kenaṭṭhena vimokkho? Adhimuccanaṭṭhena. Ko panāyaṃ adhimuccanaṭṭho nāma? Paccanīkadhammehi ca suṭṭhu muccanaṭṭho, ārammaṇe ca abhirativasena suṭṭhu muccanaṭṭho, pituaṅke vissaṭṭhaṅgapaccaṅgassa dārakassa sayanaṃ viya aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya ārammaṇe pavattīti vuttaṃ hoti. Ayaṃ panattho pacchime vimokkhe natthi, purimesu sabbesu atthi.

ರೂಪೀ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಕೇಸಾದೀಸು ನೀಲಕಸಿಣಾದೀಸು ನೀಲಕಸಿಣಾದಿವಸೇನ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ರೂಪಜ್ಝಾನಂ ರೂಪಂ, ತದಸ್ಸತ್ಥೀತಿ ರೂಪೀ। ಬಹಿದ್ಧಾ ರೂಪಾನಿ ಪಸ್ಸತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾಪಿ ನೀಲಕಸಿಣಾದೀನಿ ರೂಪಾನಿ ಝಾನಚಕ್ಖುನಾ ಪಸ್ಸತಿ। ಇಮಿನಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾವತ್ಥುಕೇಸು ಕಸಿಣೇಸು ಉಪ್ಪಾದಿತಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಅರೂಪಸಞ್ಞೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ನ ರೂಪಸಞ್ಞೀ, ಅತ್ತನೋ ಕೇಸಾದೀಸು ಅನುಪ್ಪಾದಿತರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಮಿನಾ ಬಹಿದ್ಧಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಬಹಿದ್ಧಾವ ಉಪ್ಪಾದಿತಜ್ಝಾನಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ।

Rūpī rūpāni passatīti ettha ajjhattaṃ kesādīsu nīlakasiṇādīsu nīlakasiṇādivasena uppāditaṃ rūpajjhānaṃ rūpaṃ, tadassatthīti rūpī. Bahiddhā rūpāni passatīti bahiddhāpi nīlakasiṇādīni rūpāni jhānacakkhunā passati. Iminā ajjhattabahiddhāvatthukesu kasiṇesu uppāditajjhānassa puggalassa cattāri rūpāvacarajjhānāni dassitāni. Ajjhattaṃ arūpasaññīti ajjhattaṃ na rūpasaññī, attano kesādīsu anuppāditarūpāvacarajjhānoti attho. Iminā bahiddhā parikammaṃ katvā bahiddhāva uppāditajjhānassa puggalassa rūpāvacarajjhānāni dassitāni.

ಸುಭನ್ತ್ವೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ಇಮಿನಾ ಸುವಿಸುದ್ಧೇಸು ನೀಲಾದೀಸು ವಣ್ಣಕಸಿಣೇಸು ಝಾನಾನಿ ದಸ್ಸಿತಾನಿ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅನ್ತೋಅಪ್ಪನಾಯಂ ಸುಭನ್ತಿ ಆಭೋಗೋ ನತ್ಥಿ, ಯೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಂ ಸುಭಂ ಕಸಿಣಮಾರಮ್ಮಣಂ ಕರಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಸೋ ಯಸ್ಮಾ ಸುಭನ್ತಿ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ದೇಸನಾ ಕತಾ। ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ ಪನ – ‘‘ಕಥಂ ಸುಭನ್ತ್ವೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ? ಇಧ ಭಿಕ್ಖು ಮೇತ್ತಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ…ಪೇ॰… ಮೇತ್ತಾಯ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕರುಣಾ, ಮುದಿತಾ, ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತೇನ ಚೇತಸಾ ಏಕಂ ದಿಸಂ ಫರಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ…ಪೇ॰… ಉಪೇಕ್ಖಾಯ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಸತ್ತಾ ಅಪ್ಪಟಿಕೂಲಾ ಹೋನ್ತಿ। ಏವಂ ಸುಭಂ ತ್ವೇವ ಅಧಿಮುತ್ತೋ ಹೋತೀತಿ ವಿಮೋಕ್ಖೋ’’ತಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೨೧೨) ವುತ್ತಂ।

Subhantveva adhimutto hotīti iminā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu jhānāni dassitāni. Tattha kiñcāpi antoappanāyaṃ subhanti ābhogo natthi, yo pana visuddhaṃ subhaṃ kasiṇamārammaṇaṃ karitvā viharati, so yasmā subhanti adhimutto hotīti vattabbataṃ āpajjati, tasmā evaṃ desanā katā. Paṭisambhidāmagge pana – ‘‘kathaṃ subhantveva adhimutto hotīti vimokkho? Idha bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… mettāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Karuṇā, muditā, upekkhāsahagatena cetasā ekaṃ disaṃ pharitvā viharati…pe… upekkhāya bhāvitattā sattā appaṭikūlā honti. Evaṃ subhaṃ tveva adhimutto hotīti vimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.212) vuttaṃ.

ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಸಞ್ಞಾನನ್ತಿಆದೀಸು ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ವುತ್ತಮೇವ। ಅಯಂ ಅಟ್ಠಮೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋತಿ ಅಯಂ ಚತುನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ಸಬ್ಬಸೋ ವಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ಅಟ್ಠಮೋ ಉತ್ತಮೋ ವಿಮೋಕ್ಖೋ ನಾಮ।

Sabbaso rūpasaññānantiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ visuddhimagge vuttameva. Ayaṃ aṭṭhamo vimokkhoti ayaṃ catunnaṃ khandhānaṃ sabbaso visuddhattā vimuttattā aṭṭhamo uttamo vimokkho nāma.

೧೩೦. ಅನುಲೋಮನ್ತಿ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಪರಿಯೋಸಾನಾ। ಪಟಿಲೋಮನ್ತಿ ಪರಿಯೋಸಾನತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಆದಿತೋ। ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮನ್ತಿ ಇದಂ ಅತಿಪಗುಣತ್ತಾ ಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಅಟ್ಠತ್ವಾವ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸಞ್ಚರಣವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಯತ್ಥಿಚ್ಛಕನ್ತಿ ಓಕಾಸಪರಿದೀಪನಂ, ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಓಕಾಸೇ ಇಚ್ಛತಿ। ಯದಿಚ್ಛಕನ್ತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿದೀಪನಂ, ಯಂ ಯಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಇಚ್ಛತಿ। ಯಾವತಿಚ್ಛಕನ್ತಿ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದದೀಪನಂ , ಯಾವತಕಂ ಅದ್ಧಾನಂ ಇಚ್ಛತಿ। ಸಮಾಪಜ್ಜತೀತಿ ತಂ ತಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪವಿಸತಿ। ವುಟ್ಠಾತೀತಿ ತತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ತಿಟ್ಠತಿ।

130.Anulomanti ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā. Paṭilomanti pariyosānato paṭṭhāya yāva ādito. Anulomapaṭilomanti idaṃ atipaguṇattā samāpattīnaṃ aṭṭhatvāva ito cito ca sañcaraṇavasena vuttaṃ. Yatthicchakanti okāsaparidīpanaṃ, yattha yattha okāse icchati. Yadicchakanti samāpattidīpanaṃ, yaṃ yaṃ samāpattiṃ icchati. Yāvaticchakanti addhānaparicchedadīpanaṃ , yāvatakaṃ addhānaṃ icchati. Samāpajjatīti taṃ taṃ samāpattiṃ pavisati. Vuṭṭhātīti tato uṭṭhāya tiṭṭhati.

ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ ದ್ವೀಹಿ ಭಾಗೇಹಿ ವಿಮುತ್ತೋ, ಅರೂಪಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ರೂಪಕಾಯತೋ ವಿಮುತ್ತೋ, ಮಗ್ಗೇನ ನಾಮಕಾಯತೋ ವಿಮುತ್ತೋತಿ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ –

Ubhatobhāgavimuttoti dvīhi bhāgehi vimutto, arūpasamāpattiyā rūpakāyato vimutto, maggena nāmakāyato vimuttoti. Vuttampi cetaṃ –

‘‘ಅಚ್ಚೀ ಯಥಾ ವಾತವೇಗೇನ ಖಿತ್ತಾ, (ಉಪಸಿವಾತಿ ಭಗವಾ)

‘‘Accī yathā vātavegena khittā, (upasivāti bhagavā)

ಅತ್ಥಂ ಪಲೇತಿ ನ ಉಪೇತಿ ಸಙ್ಖಂ।

Atthaṃ paleti na upeti saṅkhaṃ;

ಏವಂ ಮುನೀ ನಾಮಕಾಯಾ ವಿಮುತ್ತೋ,

Evaṃ munī nāmakāyā vimutto,

ಅತ್ಥಂ ಪಲೇತಿ ನ ಉಪೇತಿ ಸಙ್ಖ’’ನ್ತಿ॥ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೮೦)।

Atthaṃ paleti na upeti saṅkha’’nti. (su. ni. 1080);

ಸೋ ಪನೇಸ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಚ ಅನಾಗಾಮೀ ಹುತ್ವಾ ನಿರೋಧಾ ಉಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋ ಚಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ। ಕೇಚಿ ಪನ – ‘‘ಯಸ್ಮಾ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ದುವಙ್ಗಿಕಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ, ಅರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಮೇವ। ತಸ್ಮಾ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನತೋ ಉಟ್ಠಾಯ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋಪಿ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ।

So panesa ubhatobhāgavimutto ākāsānañcāyatanādīsu aññatarato uṭṭhāya arahattaṃ patto ca anāgāmī hutvā nirodhā uṭṭhāya arahattaṃ patto cāti pañcavidho. Keci pana – ‘‘yasmā rūpāvacaracatutthajjhānampi duvaṅgikaṃ upekkhāsahagataṃ, arūpāvacarajjhānampi tādisameva. Tasmā rūpāvacaracatutthajjhānato uṭṭhāya arahattaṃ pattopi ubhatobhāgavimutto’’ti.

ಅಯಂ ಪನ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಪಞ್ಹೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಸಮುಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ತಿಪಿಟಕಚೂಳಸುಮನತ್ಥೇರಸ್ಸ ವಣ್ಣನಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಚಿರೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಪತ್ತೋ । ಗಿರಿವಿಹಾರೇ ಕಿರ ಥೇರಸ್ಸ ಅನ್ತೇವಾಸಿಕೋ ಏಕಸ್ಸ ಪಿಣ್ಡಪಾತಿಕಸ್ಸ ಮುಖತೋ ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಸುತ್ವಾ ಆಹ – ‘‘ಆವುಸೋ, ಹೇಟ್ಠಾಲೋಹಪಾಸಾದೇ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ವಣ್ಣಯತೋ ನ ಕೇನಚಿ ಸುತಪುಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಕಿಂ ಪನ, ಭನ್ತೇ, ಥೇರೋ ಅವಚಾತಿ? ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ದುವಙ್ಗಿಕಂ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಂ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಿ, ಕಿಲೇಸಾನಂ ಪನ ಆಸನ್ನಪಕ್ಖೇ ವಿರೂಹನಟ್ಠಾನೇ ಸಮುದಾಚರತಿ। ಇಮೇ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಭವೇ ನೀಲಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ, ರೂಪಾವಚರಜ್ಝಾನಞ್ಚ ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ನ ಸಮತಿಕ್ಕಮತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಂ ನಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಅರೂಪಜ್ಝಾನವಸೇನ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತೋವ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋತಿ, ಇದಂ ಆವುಸೋ ಥೇರೋ ಅವಚ। ಇದಞ್ಚ ಪನ ವತ್ವಾ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆಹರಿ – ‘‘ಕತಮೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ। ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖೇ ಕಾಯೇನ ಫುಸಿತ್ವಾ ವಿಹರತಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಚಸ್ಸ ದಿಸ್ವಾ ಆಸವಾ ಪರಿಕ್ಖೀಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿ (ಪು॰ ಪ॰ ೨೪)।

Ayaṃ pana ubhatobhāgavimuttapañho heṭṭhā lohapāsāde samuṭṭhahitvā tipiṭakacūḷasumanattherassa vaṇṇanaṃ nissāya cirena vinicchayaṃ patto . Girivihāre kira therassa antevāsiko ekassa piṇḍapātikassa mukhato taṃ pañhaṃ sutvā āha – ‘‘āvuso, heṭṭhālohapāsāde amhākaṃ ācariyassa dhammaṃ vaṇṇayato na kenaci sutapubba’’nti. Kiṃ pana, bhante, thero avacāti? Rūpāvacaracatutthajjhānaṃ kiñcāpi duvaṅgikaṃ upekkhāsahagataṃ kilese vikkhambheti, kilesānaṃ pana āsannapakkhe virūhanaṭṭhāne samudācarati. Ime hi kilesā nāma pañcavokārabhave nīlādīsu aññataraṃ ārammaṇaṃ upanissāya samudācaranti, rūpāvacarajjhānañca taṃ ārammaṇaṃ na samatikkamati. Tasmā sabbaso rūpaṃ nivattetvā arūpajjhānavasena kilese vikkhambhetvā arahattaṃ pattova ubhatobhāgavimuttoti, idaṃ āvuso thero avaca. Idañca pana vatvā idaṃ suttaṃ āhari – ‘‘katamo ca puggalo ubhatobhāgavimutto. Idhekacco puggalo aṭṭhavimokkhe kāyena phusitvā viharati, paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti, ayaṃ vuccati puggalo ubhatobhāgavimutto’’ti (pu. pa. 24).

ಇಮಾಯ ಚ ಆನನ್ದ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಿಯಾತಿ ಆನನ್ದ ಇತೋ ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತಿತೋ। ಸೇಸಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।

Imāya ca ānanda ubhatobhāgavimuttiyāti ānanda ito ubhatobhāgavimuttito. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

ಇತಿ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯಂ

Iti sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāyaṃ

ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

Mahānidānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ೩. ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 3. Mahāparinibbānasuttavaṇṇanā

Related texts:

ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೨. ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತಂ • 2. Mahānidānasuttaṃ

ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ೨. ಮಹಾನಿದಾನಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Mahānidānasuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact