Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / མཛྫྷིམནིཀཱཡ (ཊཱིཀཱ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
༩. མཧཱཔུཎྞམསུཏྟཝཎྞནཱ
9. Mahāpuṇṇamasuttavaṇṇanā
༨༥. ཏསྨིཾ ཨཧཱུཏི ཏསྨིཾ ཨཧནཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཏསྨིཾ དིཝསེ’’ཏི། ཨནསནེནཱཏི སབྦསོ ཨཱཧཱརསྶ ཨབྷུཉྫནེན སཱསནིཀསཱིལེན བཱཧིརཀཨནསནེན ཨུཔེཏཱ ཧུཏྭཱཏི ཡོཛནཱ། ཝཱ-སདྡེན ཁཱིརཔཱནམདྷུསཱཡནཱདིཝིདྷིཾ སངྒཎྷཱཏི། ཨུཔེཙྩ ཝསིཏབྦཏོ ཨུཔོསཐོ, པཱཏིམོཀྑུདྡེསོ། ཨུཔེཏེན སམནྣཱགཏེན ཧུཏྭཱ ཝསིཏབྦཏོ སནྟཱནེ ཝཱསེཏབྦཏོ ཨུཔོསཐོ, སཱིལཾ། ཨནསནཱདིདྷམྨཱདིཾ ཝཱ ཨུཔེཙྩ ཝསནཾ ཨུཔཝཱསོ ཨུཔོསཐོ། ཏཐཱརཱུཔེ ཧཏྠིཛཱཏིཝིསེསེ ཨུཔོསཐོཏི སམཉྙཱམཏྟནྟི ཨཱཧ – ‘‘ཨུཔོསཐོ ནཱམ ནཱགརཱཛཱཏིཨཱདཱིསུ པཉྙཏྟཱི’’ཏི། ཝུཏྟནཡེན ཨུཔཝསནྟི ཨེཏྠཱཏི ཨུཔོསཐོ, དིཝསོ། སོ པནེས ཨུཔོསཐོ། མཱསཔུཎྞཏཱཡཱཏི མཱསསྶ པཱུརིཏབྷཱཝེན། སམྤུཎྞཱཏི སབྦསོ པུཎྞཱ། ཏཱཡ ཧི རཏྟིཡཱ ཝསེན མཱསོ ཨནཝསེསཏོ པུཎྞོ ཧོཏི། མཱསདྡྷམཱསཱདིབྷེདཾ ཀཱལཾ མཱཏི མིནནྟོ ཝིཡ ཧོཏཱིཏི ཙ ‘‘མཱ’’ཨིཏི ཙནྡོ ཝུཙྩཏི། ཨེཏྠཱཏི ཨེཏིསྶཱ རཏྟིཡཱ། པུཎྞོ པརིཔུཎྞཀལོ ཛཱཏོཏི པུཎྞམཱ། ཏཉྷི ཙནྡཔཱརིཔཱུརིཡཱ མཱསཔཱརིཔཱུརིཡཱ ཨེཝམཱཧ། ཨེཏེན ཏསྶ ཨུཔོསཐབྷཱཝཾ དསྶེཏི།
85.Tasmiṃahūti tasmiṃ ahanīti āha ‘‘tasmiṃ divase’’ti. Anasanenāti sabbaso āhārassa abhuñjanena sāsanikasīlena bāhirakaanasanena upetā hutvāti yojanā. Vā-saddena khīrapānamadhusāyanādividhiṃ saṅgaṇhāti. Upecca vasitabbato uposatho, pātimokkhuddeso. Upetena samannāgatena hutvā vasitabbato santāne vāsetabbato uposatho, sīlaṃ. Anasanādidhammādiṃ vā upecca vasanaṃ upavāso uposatho. Tathārūpe hatthijātivisese uposathoti samaññāmattanti āha – ‘‘uposatho nāma nāgarājātiādīsu paññattī’’ti. Vuttanayena upavasanti etthāti uposatho, divaso. So panesa uposatho. Māsapuṇṇatāyāti māsassa pūritabhāvena. Sampuṇṇāti sabbaso puṇṇā. Tāya hi rattiyā vasena māso anavasesato puṇṇo hoti. Māsaddhamāsādibhedaṃ kālaṃ māti minanto viya hotīti ca ‘‘mā’’iti cando vuccati. Etthāti etissā rattiyā. Puṇṇo paripuṇṇakalo jātoti puṇṇamā. Tañhi candapāripūriyā māsapāripūriyā evamāha. Etena tassa uposathabhāvaṃ dasseti.
དིསྶཏི ཕལཾ སནྡིསྶཏཱིཏི དེསོ, ཧེཏཱུཏི ཨཱཧ ‘‘དེསནྟི ཀཱརཎ’’ནྟི། སབྦཾ ཀཐེནྟི སབྦཾ ཨཏྟནཱ པརིགྒཧིཏཔྤཀཱརཾ ཀཐེནྟི། ཀཐེཏུཾ ན སཀྐོནྟི ཨཝིསཡཏྟཱ། པཱསཱདཔརིཝེཎེཏི པཱསཱདསྶ པུརཏོ ཝིཝཊངྒཎེ། ཧེཊྛཱ ཝུཏྟནཡེནཱཏི སེཁསུཏྟེ (མ॰ ནི॰ ཨཊྛ॰ ༢.༢༢) ཝུཏྟནཡེན ཝིཏྠཱརེཏབྦཾ།
Dissati phalaṃ sandissatīti deso, hetūti āha ‘‘desanti kāraṇa’’nti. Sabbaṃ kathenti sabbaṃ attanā pariggahitappakāraṃ kathenti. Kathetuṃ na sakkonti avisayattā. Pāsādapariveṇeti pāsādassa purato vivaṭaṅgaṇe. Heṭṭhā vuttanayenāti sekhasutte (ma. ni. aṭṭha. 2.22) vuttanayena vitthāretabbaṃ.
༨༦. ཨིམེ ནུ ཁོཏི ཨེཏྠ ནཱུཏི སཾསཡཛོཏནོཏི ཨཱཧ – ‘‘ཝིམཏིཔུཙྪཱ ཝིཡ ཀཐིཏཱ’’ཏི། ཛཱནནྟེནཱཏིཨཱདི པུཙྪཱཝཏྟདསྶནཔརཾ དཊྛབྦཾ, ན པུཙྪཀསྶ སཏྠུ ཨཏྟནོ ཨཛཱནནབྷཱཝདཱིཔནཔརཾ། ཛཱནཱཏི ཧི བྷགཝཱ། ཨཛཱནནྟེན ཝིཡ ཧུཏྭཱ པུཙྪིཏེ། ཡཐཱབྷཱུཏསབྷཱཝཾ ཛཱནནྟོ ཝིཡ པུཙྪཏི ཀོཧཉྙེ ཋཏྭཱ། ཏེནཱཧ – ‘‘ཐེརོ ཨེཝརཱུཔཾ ཝཙནཾ ཀིཾ ཀརིསྶཏཱི’’ཏི ཀཱརཎསྶ སུཔྤཧཱིནཏྟཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
86.Ime nu khoti ettha nūti saṃsayajotanoti āha – ‘‘vimatipucchā viya kathitā’’ti. Jānantenātiādi pucchāvattadassanaparaṃ daṭṭhabbaṃ, na pucchakassa satthu attano ajānanabhāvadīpanaparaṃ. Jānāti hi bhagavā. Ajānantena viya hutvā pucchite. Yathābhūtasabhāvaṃ jānanto viya pucchati kohaññe ṭhatvā. Tenāha – ‘‘thero evarūpaṃ vacanaṃ kiṃ karissatī’’ti kāraṇassa suppahīnattāti adhippāyo.
ཚནྡམཱུལཀཱཏི ཏཎྷཱཚནྡམཱུལཀཱ། ཏཎྷཱ ཧི དུཀྑསམུདཡོ། ཀུསལསཉྙོ ཝཱ ཐིརཝིསདནིཔུཎསཉྙོ ཝཱ, ཀུསལསངྑཱརོ ཝཱ ཏིཁིཎཐིརཝིསདསངྑཱརོ ཝཱ; སུཝིསུདྡྷཝིཔུལོདཱརཝིཉྙཱཎོ ཝཱཏི ཨིམམཏྠཾ ‘‘སཉྙཱདཱིསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ’’ཏི ཨིམིནཱ ཨཏིདིསཏི། ཀསྨཱ པནེཏྠ ཨནཱགཏཀཱལཝསེནེཝ དེསནཱ ཨཱགཏཱཏི ཨཱཧ ‘‘ཡསྨཱ པནཱ’’ཏིཨཱདི།
Chandamūlakāti taṇhāchandamūlakā. Taṇhā hi dukkhasamudayo. Kusalasañño vā thiravisadanipuṇasañño vā, kusalasaṅkhāro vā tikhiṇathiravisadasaṅkhāro vā; suvisuddhavipulodāraviññāṇo vāti imamatthaṃ ‘‘saññādīsupi eseva nayo’’ti iminā atidisati. Kasmā panettha anāgatakālavaseneva desanā āgatāti āha ‘‘yasmā panā’’tiādi.
ཁནྡྷཱནཾ ཁནྡྷཔཎྞཏྟཱིཏི ཁནྡྷསདྡཱབྷིདྷེཡྻཱནཾ རུཔྤནཱནུབྷཝནསཉྫཱནནཱབྷིསངྑརཝིཛཱནནསབྷཱཝཱནཾ ཨཏྠཱནཾ ‘‘ཁནྡྷོ’’ཏི ཨཡཾ སམཉྙཱ། ཀིཏྟཀེནཱཏི ཀིཾཔརིམཱཎེན ཨཏྠེན, རཱསཏྠབྷཱགཏྠཱདཱིསུ ཀཱིདིསེནཱཏི ཨདྷིཔྤཱཡོ།
Khandhānaṃ khandhapaṇṇattīti khandhasaddābhidheyyānaṃ ruppanānubhavanasañjānanābhisaṅkharavijānanasabhāvānaṃ atthānaṃ ‘‘khandho’’ti ayaṃ samaññā. Kittakenāti kiṃparimāṇena atthena, rāsatthabhāgatthādīsu kīdisenāti adhippāyo.
ཧེཏུཧེཏཱུཏི ཧེཏུཔཙྩཡབྷཱུཏོ ཧེཏུ། ཡོ ཧི ལོབྷཱདཱིནཾ སཧཛཱཏདྷམྨེསུ མཱུལཊྛེནུཔཀཱརཀབྷཱཝོ ནིཔྤརིཡཱཡེན ཧེཏུཏྠོ; སོ པཐཝཱིཨཱདཱིསུཔི པཙྩཡབྷཱཝམཏྟེན ཧེཏུཔརིཡཱཡདསྶནཏོ དུཏིཡེན ཧེཏུ-སདྡེན ཝིསེསེཏྭཱ ཝུཏྟོ ‘‘ཧེཏུཧེཏཱུ’’ཏི། ཨཝིཛྫཱ པུཉྙཱབྷིསངྑཱརཱདཱིནཾ སཱདྷཱརཎཔཙྩཡཏྟཱ སཱདྷཱརཎཧེཏུ, ‘‘ཨཏཱིཏཱནཱགཏཔཙྩུཔྤནྣཱནཾ ཀམྨསམཱདཱནཱནཾ ཋཱནསོ ཧེཏུསོ ཝིཔཱཀ’’ནྟི ཨེཏྠ ཝིཛྫམཱནེསུཔི ཨཉྙེསུ པཙྩཡེསུ ཨིཊྛཱནིཊྛཝིཔཱཀནིཡཱམཀཏྟཱ ཀམྨཾ ཏསྶ པདྷཱནཀཱརཎནྟི ཨཱཧ – ‘‘ཀུསལཱཀུསལཾ ཨཏྟནོ ཨཏྟནོ ཝིཔཱཀདཱནེ ཨུཏྟམཧེཏཱུ’’ཏི། ‘‘མཧཱབྷཱུཏཱ ཧེཏཱུ’’ཏི ཨཡམེཝཏྠོ ‘‘མཧཱབྷཱུཏཱ པཙྩཡོ’’ཏི ཨིམིནཱཔི ཝུཏྟོཏི ཧེཏུསདྡཔཙྩཡསདྡཱནཾ སམཱནཏྠཏྟཱ པཙྩཡོ ཨེཝ ཧེཏུ པཙྩཡཧེཏུ, ཡོ ཙ རཱུཔཀྑནྡྷསྶ ཧེཏུ, སོ ཨེཝ ཏསྶ པཉྙཱཔནཱཡ པཙྩཡོཏི ཝུཏྟོཏི ཨཱཧ – ‘‘ཨིདྷ པཙྩཡཧེཏུ ཨདྷིཔྤེཏོ’’ཏི། ཡདགྒེན པཙྩཡདྷམྨོ ཨཏྟནོ པཙྩཡུཔྤནྣསྶ ཨུཔྤཱདཱཡ ཋིཏིཡཱ ཙ པཙྩཡོ, ཏདགྒེན ཏསྶ བྷཱཝཏོ སམཉྙཱཏོ པཉྙཱཔནཱཡཔི སོ པཙྩཡོཏི ཝཏྟབྦཏཾ ཨརཧཏཱིཏི། པཱལི༹ཡཾ ཨཝིབྷཱགེན ཝུཏྟམཏྠཾ ཝིབྷཱགེན དསྶེཏུཾ, ‘‘ཏཏྠ པཐཝཱིདྷཱཏཱུ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ པཉྙཱཔནཱཡཱཏི སཧེཏུཨཧེཏུཀནྟིཨཱདིཨཱཀཱརེཧི བོདྷནཱཡ ། ཏཾ པན སབྦོདྷནཾ ཉཱཎེན དསྶནཾ ཧོཏཱིཏི ཝུཏྟཾ ‘‘དསྶནཏྠཱཡཱ’’ཏི།
Hetuhetūti hetupaccayabhūto hetu. Yo hi lobhādīnaṃ sahajātadhammesu mūlaṭṭhenupakārakabhāvo nippariyāyena hetuttho; so pathavīādīsupi paccayabhāvamattena hetupariyāyadassanato dutiyena hetu-saddena visesetvā vutto ‘‘hetuhetū’’ti. Avijjā puññābhisaṅkhārādīnaṃ sādhāraṇapaccayattā sādhāraṇahetu, ‘‘atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipāka’’nti ettha vijjamānesupi aññesu paccayesu iṭṭhāniṭṭhavipākaniyāmakattā kammaṃ tassa padhānakāraṇanti āha – ‘‘kusalākusalaṃ attano attano vipākadāne uttamahetū’’ti. ‘‘Mahābhūtā hetū’’ti ayamevattho ‘‘mahābhūtā paccayo’’ti imināpi vuttoti hetusaddapaccayasaddānaṃ samānatthattā paccayo eva hetu paccayahetu, yo ca rūpakkhandhassa hetu, so eva tassa paññāpanāya paccayoti vuttoti āha – ‘‘idha paccayahetu adhippeto’’ti. Yadaggena paccayadhammo attano paccayuppannassa uppādāya ṭhitiyā ca paccayo, tadaggena tassa bhāvato samaññāto paññāpanāyapi so paccayoti vattabbataṃ arahatīti. Pāḷiyaṃ avibhāgena vuttamatthaṃ vibhāgena dassetuṃ, ‘‘tattha pathavīdhātū’’tiādi vuttaṃ. Tattha paññāpanāyāti sahetuahetukantiādiākārehi bodhanāya . Taṃ pana sabbodhanaṃ ñāṇena dassanaṃ hotīti vuttaṃ ‘‘dassanatthāyā’’ti.
ཕསྶོཏི ཕསྶསམངྒཱིབྷཱཝོ། སོ ཙེཏྠ སཀིཙྩནིཔྥཱདནསམཏྠསྶ ཕསྶསྶ ནིབྦཏྟི། ནིབྦཏྟོ ཧི ཕསྶོ ཏཐཱརཱུཔཱཡ ཝེདནཱཡ པཙྩཡོ ཧོཏཱིཏི། ཨེཏདཏྠམེཝེཏྠ བྷགཝཏཱ པུགྒལཱདྷིཊྛཱནཱ དེསནཱ ཀཏཱ, ཏསྨཱ པཙྩུཔྤནྣཱཏཱིཏཀཱལཝསེན དྭིཀཱལིཀོ ཕསྶསདྡོ ཝེདིཏབྦོ། ཕསྶེ སཏི ཝེདེཏི ཕསྶཔཙྩཡཱ ཝེདནཱཨིཙྩེཝ ཝུཏྟཾ ཧོཏི། སེསཔདདྭཡེཔི ཨེསེཝ ནཡོ། ཡཐེཝ ཧི ཝེདནཱཡ ཨེཝཾ སཉྙཱཡ སངྑཱརཱནམྤི ཕསྶོ ཝིསེསཔཙྩཡོ ཏསྨིཾ ཨསཏི ཨབྷཱཝཏོ། ཙེཏནཱགྒཧཎེན ཨཱཡཱུཧནཱནུརཱུཔཏཱཡ ཏཔྤདྷཱནཏྟཱ སངྑཱརཀྑནྡྷདྷམྨཱ གཧིཏཱ། ཏཐཱ ཧི སུཏྟནྟབྷཱཛནཱིཡེ སངྑཱརཀྑནྡྷབྷཱཛནཱིཡེ (ཝིབྷ॰ ༢༡, ༢༢) ཙ ‘‘ཙཀྑུསམྥསྶཛཱ ཙེཏནཱ’’ཏིཨཱདིནཱ ཙེཏནཱཝ ནིདྡིཊྛཱ། ཝིཉྙཱཎཀྑནྡྷསྶཱཏི ཨེཏྠ ཨེཀསྨིཾ བྷཝེ ཨཱདིབྷཱུཏཝིཉྙཱཎསྶ ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཏཾ དསྶེཏུཾ, ‘‘པཊིསནྡྷིཝིཉྙཱཎེན ཏཱཝཱ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ཏཏྠ གབྦྷསེཡྻཀསྶ སབྷཱཝཀསྶ རཱུཔཔཝཏྟིཾ སནྡྷཱཡ ‘‘ཨུཔརིམཔརིཙྪེདེནཱ’’ཏི ཝུཏྟཾ སམཏིཾསཏོ ཨུཔརི པཊིསནྡྷིཀྑཎེ ཏསྶ རཱུཔཱནཾ ཨསམྦྷཝཏོ། ཨིདཱནི པཝཏྟིཝིཉྙཱཎསྶ ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཾ དྭཱརཝསེན དསྶེཏུཾ, ‘‘ཙཀྑུདྭཱརེ’’ཏིཨཱདི ཝུཏྟཾ། ནནུ ཙ ཝིཉྙཱཎསྶཔི ཕསྶོ པཙྩཡོ, ཀསྨཱ ཏཡོ ཨེཝ ཁནྡྷཱ ཕསྶཔཙྩཡཱ ཝུཏྟཱཏི? སཙྩམེཏཾ, ཡཐཱ པན ཝིཉྙཱཎསཧིཏོ ཕསྶོ ཝེདནཱདཱིནཾ པཙྩཡོ, ན ཨེཝཾ ཝིཉྙཱཎསྶ། ཏེནཱཧ བྷགཝཱ – ‘‘ཏིཎྞཾ སངྒཏི ཕསྶོ’’ཏི (མ॰ ནི॰ ༡.༢༠༤; མ॰ ནི॰ ༣.༤༢༡, ༤༢༥, ༤༢༦; སཾ॰ ནི॰ ༢.༤༤, ༤༥; ༢.༤.༦༠) ཕསྶོ ཝིཡ ནཱམརཱུཔཾ ཝིཉྙཱཎསྶ ཝིསེསཔཙྩཡོ ཡཐཱ ནཱམརཱུཔཔཙྩཡཱཔི ཝིཉྙཱཎནྟི། ཏསྨཱ ཨིམཾ ཝིསེསཾ དསྶེཏུཾ ནཱམརཱུཔསྶེཝ ཝིཉྙཱཎཔཙྩཡཏཱ ཝུཏྟཱ, ན ཕསྶསྶ།
Phassoti phassasamaṅgībhāvo. So cettha sakiccanipphādanasamatthassa phassassa nibbatti. Nibbatto hi phasso tathārūpāya vedanāya paccayo hotīti. Etadatthamevettha bhagavatā puggalādhiṭṭhānā desanā katā, tasmā paccuppannātītakālavasena dvikāliko phassasaddo veditabbo. Phasse sati vedeti phassapaccayā vedanāicceva vuttaṃ hoti. Sesapadadvayepi eseva nayo. Yatheva hi vedanāya evaṃ saññāya saṅkhārānampi phasso visesapaccayo tasmiṃ asati abhāvato. Cetanāggahaṇena āyūhanānurūpatāya tappadhānattā saṅkhārakkhandhadhammā gahitā. Tathā hi suttantabhājanīye saṅkhārakkhandhabhājanīye (vibha. 21, 22) ca ‘‘cakkhusamphassajā cetanā’’tiādinā cetanāva niddiṭṭhā. Viññāṇakkhandhassāti ettha ekasmiṃ bhave ādibhūtaviññāṇassa nāmarūpapaccayataṃ dassetuṃ, ‘‘paṭisandhiviññāṇena tāvā’’tiādi vuttaṃ. Tattha gabbhaseyyakassa sabhāvakassa rūpapavattiṃ sandhāya ‘‘uparimaparicchedenā’’ti vuttaṃ samatiṃsato upari paṭisandhikkhaṇe tassa rūpānaṃ asambhavato. Idāni pavattiviññāṇassa nāmarūpapaccayaṃ dvāravasena dassetuṃ, ‘‘cakkhudvāre’’tiādi vuttaṃ. Nanu ca viññāṇassapi phasso paccayo, kasmā tayo eva khandhā phassapaccayā vuttāti? Saccametaṃ, yathā pana viññāṇasahito phasso vedanādīnaṃ paccayo, na evaṃ viññāṇassa. Tenāha bhagavā – ‘‘tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti (ma. ni. 1.204; ma. ni. 3.421, 425, 426; saṃ. ni. 2.44, 45; 2.4.60) phasso viya nāmarūpaṃ viññāṇassa visesapaccayo yathā nāmarūpapaccayāpi viññāṇanti. Tasmā imaṃ visesaṃ dassetuṃ nāmarūpasseva viññāṇapaccayatā vuttā, na phassassa.
༨༧. ཡཱཝ སཀྐཱཡདིཊྛི སམུཔྤཛྫཏི, ཏཱཝ ཝཊྚསྶ པརིཡནྟོ ནཏྠེཝཱཏི ཨཔྤཧཱིནསཀྐཱཡདིཊྛིཀོ ཝཊྚེ པརིབྦྷམཏཱིཏི ཨཱཧ – ‘‘ཀཐཾ པན, བྷནྟེཏི ཝཊྚཾ པུཙྪནྟོ’’ཏི། ཡཐཱ ཙ སཀྐཱཡདིཊྛིཛོཏནཱ ཝཊྚཔུཙྪཱ, ཨེཝཾ ཏབྦྷེདནཛོཏནཱ ཝིཝཊྚཔུཙྪཱཏི ཨཱཧ – ‘‘སཀྐཱཡདིཊྛི ན ཧོཏཱིཏི ཝིཝཊྚཾ པུཙྪནྟོ’’ཏི།
87. Yāva sakkāyadiṭṭhi samuppajjati, tāva vaṭṭassa pariyanto natthevāti appahīnasakkāyadiṭṭhiko vaṭṭe paribbhamatīti āha – ‘‘kathaṃ pana, bhanteti vaṭṭaṃ pucchanto’’ti. Yathā ca sakkāyadiṭṭhijotanā vaṭṭapucchā, evaṃ tabbhedanajotanā vivaṭṭapucchāti āha – ‘‘sakkāyadiṭṭhi na hotīti vivaṭṭaṃ pucchanto’’ti.
༨༨. ཨཡཾ རཱུཔེ ཨསྶཱདོཏི ཡཱཐཱཝཏོ དསྶནཾ པརིཉྙཱབྷིསམཡོ, དུཀྑསཙྩཔརིཡཱཔནྣཉྩ རཱུཔནྟི ཨཱཧ – ‘‘ཨིམིནཱ པརིཉྙཱཔཊིཝེདྷོ ཙེཝ དུཀྑསཙྩཉྩ ཀཐིཏ’’ནྟི། ‘‘ཡཾ རཱུཔཾ ཨནིཙྩ’’ནྟིཨཱདིཝཙནཏོ ཨནིཙྩཱདིབྷཱཝོ ཏཏྠ ཨཱདཱིནཝོ, སོ ཙསྶ པཙྩཡཱདྷཱིནཝུཏྟིཏཱཡ པཙྩཡོ སམུདཡསཙྩནྟི སམུདཡཔྤཧཱནེན ཨཱདཱིནཝསམཏིཀྐམོཏི ཨཱདཱིནཝགྒཧཎེན སིདྡྷམཏྠམཱཧ – ‘‘པཧཱནཔཊིཝེདྷོ ཙེཝ སམུདཡསཙྩཉྩཱ’’ཏི། སབྦསངྑཏནིསྶརཎཾ ནིབྦཱནཉྩ སཙྪིཀིརིཡཱབྷིསམཡཝསེན པཊིཝིཛ྄ཛྷིཏབྦནྟི ཨཱཧ – ‘‘ཨིམིནཱ སཙྪིཀིརིཡཱཔཊིཝེདྷོ ཙེཝ ནིརོདྷསཙྩཉྩཱ’’ཏི། ཨིམེསུ ཏཱིསུ ཋཱནེསཱུཏི ཡཐཱཝུཏྟེསུ དུཀྑཱདཱིསུ ཏཱིསུ ཨབྷིསམཡཊྛཱནེསུ། ཡེ སམྨཱདིཊྛིཨཱདཡོ དྷམྨཱཏི ཡེ ཨརིཡམགྒསཉྙིཏཱ སམྨཱདིཊྛིཨཱདཡོ ཨཊྛ, སཏྟ ཝཱ དྷམྨཱ། བྷཱཝནཱཔཊིཝེདྷོ མགྒསཙྩནྟི བྷཱཝནཱབྷིསམཡཝསེན པཝཏྟཾ མགྒསཙྩཾ། སེསཔདེསུཔཱིཏི, ‘‘ཨཡཾ ཝེདནཱཡ ཨསྶཱདོ’’ཏིཨཱདིཔདེསུཔི།
88.Ayaṃrūpe assādoti yāthāvato dassanaṃ pariññābhisamayo, dukkhasaccapariyāpannañca rūpanti āha – ‘‘iminā pariññāpaṭivedho ceva dukkhasaccañca kathita’’nti. ‘‘Yaṃ rūpaṃ anicca’’ntiādivacanato aniccādibhāvo tattha ādīnavo, so cassa paccayādhīnavuttitāya paccayo samudayasaccanti samudayappahānena ādīnavasamatikkamoti ādīnavaggahaṇena siddhamatthamāha – ‘‘pahānapaṭivedho ceva samudayasaccañcā’’ti. Sabbasaṅkhatanissaraṇaṃ nibbānañca sacchikiriyābhisamayavasena paṭivijjhitabbanti āha – ‘‘iminā sacchikiriyāpaṭivedho ceva nirodhasaccañcā’’ti. Imesu tīsu ṭhānesūti yathāvuttesu dukkhādīsu tīsu abhisamayaṭṭhānesu. Ye sammādiṭṭhiādayo dhammāti ye ariyamaggasaññitā sammādiṭṭhiādayo aṭṭha, satta vā dhammā. Bhāvanāpaṭivedho maggasaccanti bhāvanābhisamayavasena pavattaṃ maggasaccaṃ. Sesapadesupīti, ‘‘ayaṃ vedanāya assādo’’tiādipadesupi.
༨༩. ཨིམསྨིནྟི ཨཱསནྣཔཙྩཀྑཏཱཡ སཀཨཏྟབྷཱཝོ གཧིཏོ, ཏདེཝ ཨཛ྄ཛྷཏྟཱ ཁནྡྷཱཏི ཏཔྤཊིཡོགིཏཱཡ, ‘‘བཧིདྡྷཱཏི པརསྶ སཝིཉྙཱཎཀེ ཀཱཡེ’’ཏི ཝུཏྟཾ། སབྦནིམིཏྟེསཱུཏི སབྦེསུ རཱུཔནིམིཏྟཱདཱིསུཔི ། ཏཱནི པན ཨིནྡྲིཡབདྡྷཱནིཔི ཨནིནྡྲིཡབདྡྷཱནིཔི ཏཾསབྷཱཝཱནཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཨནིནྡྲིཡབདྡྷམྤི སངྒཎྷཱཏཱི’’ཏི། ཝིཉྙཱཎགྒཧཎེནེཝེཏྠ ཝེདནཱདཡོཔི གཧིཏཱ ཨཝིནཱབྷཱཝཏོཏི, ‘‘སཝིཉྙཱཎཀེ ཀཱཡེ’’ཏི ཝུཏྟཾ། ‘‘ཀཱཡོ’’ཏི ཝཱ ཁནྡྷསམཱུཧོཏི ཨཏྠོ།
89.Imasminti āsannapaccakkhatāya sakaattabhāvo gahito, tadeva ajjhattā khandhāti tappaṭiyogitāya, ‘‘bahiddhāti parassa saviññāṇake kāye’’ti vuttaṃ. Sabbanimittesūti sabbesu rūpanimittādīsupi . Tāni pana indriyabaddhānipi anindriyabaddhānipi taṃsabhāvānīti āha ‘‘anindriyabaddhampi saṅgaṇhātī’’ti. Viññāṇaggahaṇenevettha vedanādayopi gahitā avinābhāvatoti, ‘‘saviññāṇake kāye’’ti vuttaṃ. ‘‘Kāyo’’ti vā khandhasamūhoti attho.
༩༠. ཨནཏྟནི ཋཏྭཱཏི ཨཏྟརཧིཏེ ཨནཏྟསབྷཱཝེ ཁནྡྷཀོཊྛཱསེ ཋཏྭཱ ཏཾ ཨཱདྷཱརཾ ཀཏྭཱ ཀཏཱནི ཀམྨཱནི། ཀཏརསྨིཾ ཨཏྟནི ཋཏྭཱཏི ཀཱིདིསེ ཨཏྟནི ནིསྶཡཝིཔཱཀཾ དསྶནྟི ཝིཔཙྩིསྶནྟི། ཨེཏེན ཀཱརཀཝེདཀརཧིཏཏྟཱ ཨཏྟཔཀྑཀམྨཀཱནི ན ཡུཛྫནྟཱིཏི དསྶེཏི, ཁནྡྷཱནཾ ཁཎིཀཏྟཱ ཙ ཀཏནཱསཨཀཏབྦྷཱགམདོསོ ཙ ཨཱཔཛྫཏཱིཏི།
90.Anattani ṭhatvāti attarahite anattasabhāve khandhakoṭṭhāse ṭhatvā taṃ ādhāraṃ katvā katāni kammāni. Katarasmiṃ attani ṭhatvāti kīdise attani nissayavipākaṃ dassanti vipaccissanti. Etena kārakavedakarahitattā attapakkhakammakāni na yujjantīti dasseti, khandhānaṃ khaṇikattā ca katanāsaakatabbhāgamadoso ca āpajjatīti.
ཏཏྲཱཡཾ (ཨིཏིཝུ॰ ཨཊྛ॰ ༧༤; སཱརཏྠ॰ ཊཱི॰ ༡.༥) ཙོདནཱསོདྷནཱཝིདྷི – པཱཎཱཏིཔཱཏཝསེན ཏཱཝ ཀམྨཔཐསམྦནྡྷཝིབྷཱཝནཱ, ཁཎེ ཁཎེ ཧི ནིརུཛ྄ཛྷནསབྷཱཝེསུ སངྑཱརེསུ ཀོ ཧནྟི, ཀོ ཝཱ ཧཉྙཏི, ཡདི ཙིཏྟཙེཏསིཀསནྟཱནོ, སོ ཨརཱུཔཏྟཱ ན ཚེདནབྷེདནཱདིཝསེན ཝིཀོཔནསམཏྠོ, ནཔི ཝིཀོཔནཱིཡོ། ཨཐ རཱུཔསནྟཱནོ, སོ ཨཙེཏནཏྟཱ ཀཊྛཀལིངྒརཱུཔམོཏི ན ཏཏྠ ཚེདནཱདིནཱ པཱཎཱཏིཔཱཏཱཔུཉྙཾ པསཝཏི ཡཐཱ མཏསརཱིརེ། པཡོགོཔི པཱཎཱཏིཔཱཏསྶ པཧརཎཔྤཧཱརཱདིཀོ ཨཏཱིཏེསུ ཝཱ སངྑཱརེསུ བྷཝེཡྻ, ཨནཱགཏེསུ, པཙྩུཔྤནྣེསུ ཝཱ, ཏཏྠ ན ཏཱཝ ཨཏཱིཏཱནཱགཏེསུ སམྦྷཝཏི ཏེསཾ ཨབྷཱཝཏོ, པཙྩུཔྤནྣེསུ ཙ སངྑཱརཱནཾ ཁཎིཀཏྟཱ སརསེནེཝ ནིརུཛ྄ཛྷནསབྷཱཝཏཱཡ ཝིནཱསཱབྷིམུཁེསུ ནིཔྤཡོཛནོ པཡོགོ སིཡཱ, ཝིནཱསསྶ ཙ ཀཱརཎརཧིཏཏྟཱ ན པཧརཎཔྤཧཱརཱདིཔྤཡོགཧེཏུཀཾ མརཎཾ, ནིརཱིཧཀཏཱཡ ཙ སངྑཱརཱནཾ ཀསྶ སོ པཡོགོ? ཁཎིཀཏྟཱ ཝདྷཱདྷིཔྤཱཡསམཀཱལབྷིཛྫནཀསྶ ཀིརིཡཱཔརིཡོསཱནཀཱལཱནཝཊྛཱནཏོ ཀསྶ པཱཎཱཏིཔཱཏཀམྨབདྡྷོཏི?
Tatrāyaṃ (itivu. aṭṭha. 74; sārattha. ṭī. 1.5) codanāsodhanāvidhi – pāṇātipātavasena tāva kammapathasambandhavibhāvanā, khaṇe khaṇe hi nirujjhanasabhāvesu saṅkhāresu ko hanti, ko vā haññati, yadi cittacetasikasantāno, so arūpattā na chedanabhedanādivasena vikopanasamattho, napi vikopanīyo. Atha rūpasantāno, so acetanattā kaṭṭhakaliṅgarūpamoti na tattha chedanādinā pāṇātipātāpuññaṃ pasavati yathā matasarīre. Payogopi pāṇātipātassa paharaṇappahārādiko atītesu vā saṅkhāresu bhaveyya, anāgatesu, paccuppannesu vā, tattha na tāva atītānāgatesu sambhavati tesaṃ abhāvato, paccuppannesu ca saṅkhārānaṃ khaṇikattā saraseneva nirujjhanasabhāvatāya vināsābhimukhesu nippayojano payogo siyā, vināsassa ca kāraṇarahitattā na paharaṇappahārādippayogahetukaṃ maraṇaṃ, nirīhakatāya ca saṅkhārānaṃ kassa so payogo? Khaṇikattā vadhādhippāyasamakālabhijjanakassa kiriyāpariyosānakālānavaṭṭhānato kassa pāṇātipātakammabaddhoti?
ཝུཙྩཏེཡཐཱཝུཏྟཝདྷཀཙེཏནཱསཧིཏོ སངྑཱརཔུཉྫོ སཏྟསངྑཱཏོ ཧནྟི། ཏེན པཝཏྟིཏཝདྷཔྤཡོགནིམིཏྟཾ ཨཔགཏཨུསྨཱཝིཉྙཱཎཛཱིཝིཏིནྡྲིཡོ མཏཝོཧཱརཔཝཏྟིནིབནྡྷནོ ཡཐཱཝུཏྟཝཔྤཡོགཀརཎེ ཨུཔྤཛྫནཱརཧོ རཱུཔཱརཱུཔདྷམྨསམཱུཧོ ཧཉྙཏི, ཀེཝལོ ཝཱ ཙིཏྟཙེཏསིཀསནྟཱནོ། ཝདྷཔྤཡོགཱཝིསཡབྷཱཝེཔི ཏསྶ པཉྩཝོཀཱརབྷཝེ རཱུཔསནྟཱནཱདྷཱིནཝུཏྟིཏཱཡ རཱུཔསནྟཱནེ པརེན པཡོཛིཏཛཱིཝིཏིནྡྲིཡུཔཙྪེདཀཔཡོགཝསེན ཏནྣིབྦཏྟིཏཝིབནྡྷཀཝིསདིརཱུཔུཔྤཏྟིཡཱ ཝིགཏེ ཝིཙྪེདོ ཧོཏཱིཏི ན པཱཎཱཏིཔཱཏསྶ ཨསམྦྷཝོ; ནཱཔི ཨཧེཏུཀོ པཱཎཱཏིཔཱཏོ, ན ཙ པཡོགོ ནིཔྤཡོཛནོ པཙྩུཔྤནྣེསུ སངྑཱརེསུ ཀཏཔྤཡོགཝསེན ཏདནནྟརཾ ཨུཔྤཛྫནཱརཧསྶ སངྑཱརཀལཱཔསྶ ཏཐཱ ཨནུཔྤཏྟིཏོ། ཁཎིཀཱནཾ སངྑཱརཱནཾ ཁཎིཀམརཎསྶ ཨིདྷ མརཎབྷཱཝེན ཨནདྷིཔྤེཏཏྟཱ སནྟཏིམརཎསྶ ཙ ཡཐཱཝུཏྟནཡེན སཧེཏུཀབྷཱཝཏོ ན ཨཧེཏུཀཾ མརཎཾ ; ན ཙ ཀཏྟུརཧིཏོ པཱཎཱཏིཔཱཏཔྤཡོགོ ནིརཱིཧཀེསུཔི སངྑཱརེསུ སནྣིཧིཏཏཱམཏྟེན ཨུཔཀཱརཀེསུ ཨཏྟནོ ཨཏྟནོ ཨནུརཱུཔཕལུཔྤཱདནེ ནིཡཏེསུ ཀཱརཎེསུ ཀཏྟུཝོཧཱརསིདྡྷིཏོ ཡཐཱ – ‘‘པདཱིཔོ པཀཱསེཏི, ནིསཱཀརོ ཙནྡིམཱ’’ཏི། ན ཙ ཀེཝལསྶ ཝཙཱདྷིཔྤཱཡསཧབྷུནོ ཙིཏྟཙེཏསིཀཀལཱཔསྶ པཱཎཱཏིཔཱཏོ ཨིཙྪིཏོ སནྟཱནཝསེན ཨཝཊྛིཏསྶེཝ པཊིཛཱནནཏོ; སནྟཱནཝསེན པཝཏྟམཱནཱནཉྩ པདཱིཔཱདཱིནཾ ཨཏྠཀིརིཡསིདྡྷི དིསྶཏཱིཏི ཨཏྠེཝ པཱཎཱཏིཔཱཏེན ཀམྨུནཱ བདྡྷོ; ཏཏོ ཨེཝ ཡསྨིཾ སནྟཱནེ པཱཎཱཏིཔཱཏཙེཏནཱ པཝཏྟཱ; ཏཏྠེཝ སནྟཱནེ པཙྩཡནྟརསམཝཱཡེན བྷཝནྟརེ ནིརཡཱདཱིསུ ཏསྶཱ ཕལཔྤཝཏྟཱིཏི ནཏྠེཝ ཀཏཝིནཱསོ ཨཀཏབྦྷཱགམོ ཙ། ཨིམིནཱ ནཡེན ཨདིནྣཱདཱནཱདཱིནཉྩ ཝསེན ཡཐཱརཧཾ ཀམྨཔཐསམྦནྡྷཝིབྷཱཝནཱ ཝེདིཏབྦཱཏི།
Vuccateyathāvuttavadhakacetanāsahito saṅkhārapuñjo sattasaṅkhāto hanti. Tena pavattitavadhappayoganimittaṃ apagatausmāviññāṇajīvitindriyo matavohārapavattinibandhano yathāvuttavappayogakaraṇe uppajjanāraho rūpārūpadhammasamūho haññati, kevalo vā cittacetasikasantāno. Vadhappayogāvisayabhāvepi tassa pañcavokārabhave rūpasantānādhīnavuttitāya rūpasantāne parena payojitajīvitindriyupacchedakapayogavasena tannibbattitavibandhakavisadirūpuppattiyā vigate vicchedo hotīti na pāṇātipātassa asambhavo; nāpi ahetuko pāṇātipāto, na ca payogo nippayojano paccuppannesu saṅkhāresu katappayogavasena tadanantaraṃ uppajjanārahassa saṅkhārakalāpassa tathā anuppattito. Khaṇikānaṃ saṅkhārānaṃ khaṇikamaraṇassa idha maraṇabhāvena anadhippetattā santatimaraṇassa ca yathāvuttanayena sahetukabhāvato na ahetukaṃ maraṇaṃ ; na ca katturahito pāṇātipātappayogo nirīhakesupi saṅkhāresu sannihitatāmattena upakārakesu attano attano anurūpaphaluppādane niyatesu kāraṇesu kattuvohārasiddhito yathā – ‘‘padīpo pakāseti, nisākaro candimā’’ti. Na ca kevalassa vacādhippāyasahabhuno cittacetasikakalāpassa pāṇātipāto icchito santānavasena avaṭṭhitasseva paṭijānanato; santānavasena pavattamānānañca padīpādīnaṃ atthakiriyasiddhi dissatīti attheva pāṇātipātena kammunā baddho; tato eva yasmiṃ santāne pāṇātipātacetanā pavattā; tattheva santāne paccayantarasamavāyena bhavantare nirayādīsu tassā phalappavattīti nattheva katavināso akatabbhāgamo ca. Iminā nayena adinnādānādīnañca vasena yathārahaṃ kammapathasambandhavibhāvanā veditabbāti.
སབྦོ དིཊྛིགྒཱཧོ ཏཎྷཱཝསགཏསྶེཝ ཧོཏཱིཏི ཨཱཧ ‘‘ཏཎྷཱདྷིཔཏེཡྻེནཱ’’ཏི། ཏེསུ ཏེསུ དྷམྨེསཱུཏི མཡཱ དེསིཡམཱནདསྶནདྷམྨེསུ། པཀཏིཀམྨཊྛཱནནྟི ཏསྶ ཐེརསྶ སནྟིཀེ གཧེཏྭཱ པརིཧརིཡམཱནཀམྨཊྛཱནཾ། ཨཉྙཾ ནཝཀམྨཊྛཱནནྟི བྷགཝཏོ དེསནཱནུསཱརེན གཧིཏཾ ཨཉྙཾ ནཝཾ ཀམྨཊྛཱནཾ། སེསཾ སུཝིཉྙེཡྻམེཝ།
Sabbo diṭṭhiggāho taṇhāvasagatasseva hotīti āha ‘‘taṇhādhipateyyenā’’ti. Tesu tesu dhammesūti mayā desiyamānadassanadhammesu. Pakatikammaṭṭhānanti tassa therassa santike gahetvā parihariyamānakammaṭṭhānaṃ. Aññaṃ navakammaṭṭhānanti bhagavato desanānusārena gahitaṃ aññaṃ navaṃ kammaṭṭhānaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
མཧཱཔུཎྞམསུཏྟཝཎྞནཱཡ ལཱིནཏྠཔྤཀཱསནཱ སམཏྟཱ།
Mahāpuṇṇamasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / མཛྫྷིམནིཀཱཡ • Majjhimanikāya / ༩. མཧཱཔུཎྞམསུཏྟཾ • 9. Mahāpuṇṇamasuttaṃ
ཨཊྛཀཐཱ • Aṭṭhakathā / སུཏྟཔིཊཀ (ཨཊྛཀཐཱ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / མཛྫྷིམནིཀཱཡ (ཨཊྛཀཐཱ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ༩. མཧཱཔུཎྞམསུཏྟཝཎྞནཱ • 9. Mahāpuṇṇamasuttavaṇṇanā