Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
૭. મહાસકુલુદાયિસુત્તવણ્ણના
7. Mahāsakuludāyisuttavaṇṇanā
૨૩૭. અભિઞ્ઞાતાતિ એદિસો એદિસો ચાતિ અભિલક્ખણવસેન ઞાતા. અપ્પસદ્દસ્સ વિનીતો, અપ્પસદ્દતાય મન્દભાણિતાય વિનીતોતિ ચ અપ્પસદ્દવિનીતોતિ વુચ્ચમાને અઞ્ઞેન વિનીતભાવો દીપિતો હોતિ, ભગવા પન સયમ્ભુઞાણેન સયમેવ વિનીતો. તસ્મા પાળિયં ‘‘અપ્પસદ્દવિનીતો’’તિ ન વુત્તં. તેનાહ ‘‘ન હિ ભગવા અઞ્ઞેન વિનીતો’’તિ.
237.Abhiññātāti ediso ediso cāti abhilakkhaṇavasena ñātā. Appasaddassa vinīto, appasaddatāya mandabhāṇitāya vinītoti ca appasaddavinītoti vuccamāne aññena vinītabhāvo dīpito hoti, bhagavā pana sayambhuñāṇena sayameva vinīto. Tasmā pāḷiyaṃ ‘‘appasaddavinīto’’ti na vuttaṃ. Tenāha ‘‘na hi bhagavā aññena vinīto’’ti.
૨૩૮. હિય્યોદિવસં ઉપાદાય તતો આસન્નાનિ કતિપયાનિ દિવસાનિ પુરિમાનિ નામ હોન્તિ, પુરિમાનીતિ ચ પુબ્બકાનિ, અતીતાનીતિ અત્થો. તતો પરન્તિ યથા વુત્તઅતીતદિવસતો અનન્તરં પરં પુરિમતરં અતિસયેન પુરિમત્તા. ઇતિ ઇમેસુ દ્વીસુ પવત્તિતો યથાક્કમં પુરિમપુરિમતરભાવો, એવં સન્તેપિ યદેત્થ ‘‘પુરિમતર’’ન્તિ વુત્તં, તતો પભુતિ યં યં ઓરં, તં તં પરં, યં યં પરં, તં તં ‘‘પુરિમતર’’ન્તિ વુત્તં હોતિ. કુતૂહલયુત્તા સાલા કુતૂહલસાલા યથા ‘‘આજઞ્ઞરથો’’તિ. ઇમે દસ્સનાદયો.
238.Hiyyodivasaṃupādāya tato āsannāni katipayāni divasāni purimāni nāma honti, purimānīti ca pubbakāni, atītānīti attho. Tato paranti yathā vuttaatītadivasato anantaraṃ paraṃ purimataraṃ atisayena purimattā. Iti imesu dvīsu pavattito yathākkamaṃ purimapurimatarabhāvo, evaṃ santepi yadettha ‘‘purimatara’’nti vuttaṃ, tato pabhuti yaṃ yaṃ oraṃ, taṃ taṃ paraṃ, yaṃ yaṃ paraṃ, taṃ taṃ ‘‘purimatara’’nti vuttaṃ hoti. Kutūhalayuttā sālā kutūhalasālā yathā ‘‘ājaññaratho’’ti. Ime dassanādayo.
અયથાભૂતગુણેહીતિ અયથાભૂતં મિચ્છાદીપિતઅત્થમત્તેનેવ ઉગ્ઘોસિતગુણેહિ સમુગ્ગતો ઘોસિતો. તરન્તિ અતિક્કમન્તિ એતેનાતિ તિત્થં, અગ્ગમગ્ગો. દિટ્ઠિગતિકમગ્ગો પન અયથાભૂતોપિ તેસં તથા વિતરણં ઉપાદાય તિત્થન્તિ વોહરીયતીતિ તં કરોન્તા તિત્થકરા. ઓસરતીતિ પવિસતિ.
Ayathābhūtaguṇehīti ayathābhūtaṃ micchādīpitaatthamatteneva ugghositaguṇehi samuggato ghosito. Taranti atikkamanti etenāti titthaṃ, aggamaggo. Diṭṭhigatikamaggo pana ayathābhūtopi tesaṃ tathā vitaraṇaṃ upādāya titthanti voharīyatīti taṃ karontā titthakarā. Osaratīti pavisati.
૨૩૯. સહિતન્તિ પુબ્બાપરાવિરુદ્ધં. ન કિઞ્ચિ જાતન્તિ પટિઞ્ઞાદોસહેતુદોસઉદાહરણદોસદુટ્ઠદોસતાય ન કિઞ્ચિ જાતં. તેનાહ ‘‘આરોપિતો તે વાદો’’તિ. વદન્તિ તેન પરિભાસન્તીતિ વાદો દોસો. સભાવક્કોસેનાતિ સભાવતો પવત્તકોટ્ઠાસેન.
239.Sahitanti pubbāparāviruddhaṃ. Na kiñci jātanti paṭiññādosahetudosaudāharaṇadosaduṭṭhadosatāya na kiñci jātaṃ. Tenāha ‘‘āropito te vādo’’ti. Vadanti tena paribhāsantīti vādo doso. Sabhāvakkosenāti sabhāvato pavattakoṭṭhāsena.
૨૪૦. પીળેય્યાતિ મધુભણ્ડેન સહ ભાજને પીળેત્વા દદેય્ય. સબ્રહ્મચારીહિ સમ્પયોજેત્વાતિ સહધમ્મિકેહિ વિહેઠનપયોગં કત્વા, તેનાહ ‘‘વિવાદં કત્વા’’તિ.
240.Pīḷeyyāti madhubhaṇḍena saha bhājane pīḷetvā dadeyya. Sabrahmacārīhi sampayojetvāti sahadhammikehi viheṭhanapayogaṃ katvā, tenāha ‘‘vivādaṃ katvā’’ti.
૨૪૧. ઇતરીતરેનાતિ પણીતતો ઇતરેન. તેનાહ ‘‘લામકલામકેના’’તિ.
241.Itarītarenāti paṇītato itarena. Tenāha ‘‘lāmakalāmakenā’’ti.
૨૪૨. ભત્તકોસકેનાતિ કોસકભત્તેન, ખુદ્દકસરાવભત્તકેનાતિ અત્થો. બેલુવમત્તભત્તાહારાતિ બિલ્લપમાણભત્તભોજના. ઓટ્ઠવટ્ટિયાતિ મુખવટ્ટિયા. સબ્બાકારેનેવાતિ સબ્બપ્પકારેનેવ. અનપ્પાહારોતિ ન વત્તબ્બો કદાચિ અપ્પાહારોતિ કત્વા. તત્થ અતિવિય અઞ્ઞેહિ અવિસય્હં અપ્પાહારતં ભગવતો દસ્સેતું ‘‘પધાનભૂમિય’’ન્તિઆદિ વુત્તં. મયાતિ નિસ્સક્કવચનં. વિસેસતરાતિ તેન ધમ્મેન વિસેસવન્તતરા.
242.Bhattakosakenāti kosakabhattena, khuddakasarāvabhattakenāti attho. Beluvamattabhattāhārāti billapamāṇabhattabhojanā. Oṭṭhavaṭṭiyāti mukhavaṭṭiyā. Sabbākārenevāti sabbappakāreneva. Anappāhāroti na vattabbo kadāci appāhāroti katvā. Tattha ativiya aññehi avisayhaṃ appāhārataṃ bhagavato dassetuṃ ‘‘padhānabhūmiya’’ntiādi vuttaṃ. Mayāti nissakkavacanaṃ. Visesatarāti tena dhammena visesavantatarā.
વતસમાદાનવસેનેવ પંસુકૂલં ધારેન્તીતિ પંસુકૂલિકાતિ આહ – ‘‘સમાદિન્નપંસુકૂલિકઙ્ગા’’તિ, સદ્દત્થો પન ‘‘વિસુદ્ધિમગ્ગે’’ (વિસુદ્ધિ॰ ૧.૨૪) વુત્તનયેન વેદિતબ્બો. પિણ્ડપાતિકા સપદાનચારિનોતિઆદીસુપિ એસેવ નયો. તત્થ તત્થ સત્થેન છિન્દિતત્તા સત્થલૂખાનિ. યં યં સપ્પાયં, તસ્સેવ ગહણં ઉચ્ચિનન્તિ આહ ‘‘ઉચ્ચિનિત્વા…પે॰… થિરટ્ઠાનમેવ ગહેત્વા’’તિ. અલાબુલોમસાનીતિ અલાબુલોમાનિ વિય સુખુમતરાનિ ચીવરસુત્તંસૂનિ એતેસં સન્તીતિ અલાબુલોમસાનિ. પાતિતસાણપંસુકૂલન્તિ કળેવરેન સદ્ધિં છડ્ડિતસાણમયં પંસુકૂલં, યં તુમ્બમત્તે પુળવે ઓધુનિત્વા સત્થા ગણ્હિ.
Vatasamādānavaseneva paṃsukūlaṃ dhārentīti paṃsukūlikāti āha – ‘‘samādinnapaṃsukūlikaṅgā’’ti, saddattho pana ‘‘visuddhimagge’’ (visuddhi. 1.24) vuttanayena veditabbo. Piṇḍapātikā sapadānacārinotiādīsupi eseva nayo. Tattha tattha satthena chinditattā satthalūkhāni. Yaṃ yaṃ sappāyaṃ, tasseva gahaṇaṃ uccinanti āha ‘‘uccinitvā…pe… thiraṭṭhānameva gahetvā’’ti. Alābulomasānīti alābulomāni viya sukhumatarāni cīvarasuttaṃsūni etesaṃ santīti alābulomasāni. Pātitasāṇapaṃsukūlanti kaḷevarena saddhiṃ chaḍḍitasāṇamayaṃ paṃsukūlaṃ, yaṃ tumbamatte puḷave odhunitvā satthā gaṇhi.
‘‘યથાપિ ભમરો પુપ્ફ’’ન્તિઆદિના (ધ॰ પ॰ ૪૯) વુત્તં મધુકરભિક્ખાચારવતં ‘‘પિણ્ડિયાલોપભોજનં નિસ્સાય પબ્બજ્જા’’તિ (મહાવ॰ ૭૩, ૧૨૮) વચનતો ભિક્ખૂનં પકતિભૂતં વતન્તિ વુત્તં ‘‘ઉઞ્છાસકે વતે રતા’’તિ. વત-સદ્દો ચેત્થ પકતિવતસઙ્ખાતં સકવતં વદતિ. તેનાહ ‘‘ઉઞ્છાચરિયસઙ્ખાતે ભિક્ખૂનં પકતિવતે’’તિ. ઉચ્ચનીચઘરદ્વારટ્ઠાયિનોતિ મહન્તખુદ્દકગેહાનં બહિદ્વારકોટ્ઠકટ્ઠાયિનો. કબરમિસ્સકં ભત્તં સંહરિત્વાતિ કણાજકમિસ્સકં ભત્તં સમ્પિણ્ડિત્વા. ઉમ્મારતો પટ્ઠાયાતિ ઘરુમ્મારતો પટ્ઠાય.
‘‘Yathāpi bhamaro puppha’’ntiādinā (dha. pa. 49) vuttaṃ madhukarabhikkhācāravataṃ ‘‘piṇḍiyālopabhojanaṃ nissāya pabbajjā’’ti (mahāva. 73, 128) vacanato bhikkhūnaṃ pakatibhūtaṃ vatanti vuttaṃ ‘‘uñchāsake vate ratā’’ti. Vata-saddo cettha pakativatasaṅkhātaṃ sakavataṃ vadati. Tenāha ‘‘uñchācariyasaṅkhāte bhikkhūnaṃ pakativate’’ti. Uccanīcagharadvāraṭṭhāyinoti mahantakhuddakagehānaṃ bahidvārakoṭṭhakaṭṭhāyino. Kabaramissakaṃ bhattaṃ saṃharitvāti kaṇājakamissakaṃ bhattaṃ sampiṇḍitvā. Ummārato paṭṭhāyāti gharummārato paṭṭhāya.
ચીવરાનુગ્ગહત્થન્તિ ચીવરાનુરક્ખણત્થં. એત્થ ચ યસ્મા બુદ્ધા નામ સદેવકે લોકે અનુત્તરં પુઞ્ઞક્ખેત્તં, સા ચસ્સ પુઞ્ઞક્ખેત્તતા પરમુક્કંસગતા, તસ્મા સત્તાનં તાદિસં ઉપકારં આચિક્ખિત્વા તે ચ અનુગ્ગણ્હન્તા ગહપતિચીવરં સાદિયન્તિ, ચતુપચ્ચયસન્તોસે પન ને પરમુક્કંસગતા એવાતિ દટ્ઠબ્બં.
Cīvarānuggahatthanti cīvarānurakkhaṇatthaṃ. Ettha ca yasmā buddhā nāma sadevake loke anuttaraṃ puññakkhettaṃ, sā cassa puññakkhettatā paramukkaṃsagatā, tasmā sattānaṃ tādisaṃ upakāraṃ ācikkhitvā te ca anuggaṇhantā gahapaticīvaraṃ sādiyanti, catupaccayasantose pana ne paramukkaṃsagatā evāti daṭṭhabbaṃ.
૨૪૪. સપ્પચ્ચયન્તિ સહેતુકં સકારણં હુત્વા ધમ્મં દેસેતીતિ અયમેત્થ અત્થો. ચોદકો પન અધિપ્પાયં અજાનન્તો ‘‘કિં પના’’તિઆદિમાહ. ઇતરો ‘‘નો ન દેસેતી’’તિઆદિના અધિપ્પાયં વિવરતિ. નિદાનન્તિ ચેત્થ ઞાપકં ઉપ્પત્તિકારણં અધિપ્પેતં, તઞ્ચ તસ્સ તસ્સ અનુપ્પત્તિયુત્તસ્સ અત્થસ્સ પટિપક્ખહરણતો ‘‘સપ્પાટિહારિય’’ન્તિ વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘પુરિમસ્સેવેતં વેવચન’’ન્તિ. રાગાદીનં વા પટિહરણં પટિહારિયં, તદેવ પાટિહારિયં, સહ પાટિહારિયેનાતિ સપ્પાટિહારિયં. રાગાદિપટિસેધવસેનેવ હિ સત્થા ધમ્મં દેસેતિ.
244.Sappaccayanti sahetukaṃ sakāraṇaṃ hutvā dhammaṃ desetīti ayamettha attho. Codako pana adhippāyaṃ ajānanto ‘‘kiṃ panā’’tiādimāha. Itaro ‘‘no na desetī’’tiādinā adhippāyaṃ vivarati. Nidānanti cettha ñāpakaṃ uppattikāraṇaṃ adhippetaṃ, tañca tassa tassa anuppattiyuttassa atthassa paṭipakkhaharaṇato ‘‘sappāṭihāriya’’nti vuccatīti āha ‘‘purimassevetaṃvevacana’’nti. Rāgādīnaṃ vā paṭiharaṇaṃ paṭihāriyaṃ, tadeva pāṭihāriyaṃ, saha pāṭihāriyenāti sappāṭihāriyaṃ. Rāgādipaṭisedhavaseneva hi satthā dhammaṃ deseti.
૨૪૫. તસ્સ તસ્સ પઞ્હસ્સાતિ યં યં પઞ્હં પરો અભિસઙ્ખરિત્વા ભગવન્તં ઉપસઙ્કમિત્વા પુચ્છતિ, તસ્સ તસ્સ પઞ્હસ્સ. ઉપરિ આગમનવાદપથન્તિ વિસ્સજ્જને કતે તતો ઉપરિ આગચ્છનકં વાદમગ્ગં. વિસેસેત્વા વદન્તોતિ વત્તતિ, ‘‘ભો ગોતમ, વત્તુમરહતી’’તિ અત્તનો વાદભેદનત્થં આહતં કારણં અત્તનો મારણત્થં આવુધં નિદસ્સેન્તો વિય વિસેસેત્વા વદન્તો પહારકેન વચનેન. અન્તરન્તરેતિ મયા વુચ્ચમાનકથાપબન્ધસ્સ અન્તરન્તરે. દદેય્ય વદેય્ય. એવરૂપેસુ ઠાનેસૂતિ પરવાદીહિ સદ્ધિં વાદપટિવાદટ્ઠાનેસુ. તે નિગ્ગહેતું મયા દેસિતં સુત્તપદં આનેત્વા મમયેવ અનુસાસનિં ઓવાદં પચ્ચાસીસન્તિ.
245.Tassatassa pañhassāti yaṃ yaṃ pañhaṃ paro abhisaṅkharitvā bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pucchati, tassa tassa pañhassa. Upari āgamanavādapathanti vissajjane kate tato upari āgacchanakaṃ vādamaggaṃ. Visesetvā vadantoti vattati, ‘‘bho gotama, vattumarahatī’’ti attano vādabhedanatthaṃ āhataṃ kāraṇaṃ attano māraṇatthaṃ āvudhaṃ nidassento viya visesetvā vadanto pahārakena vacanena. Antarantareti mayā vuccamānakathāpabandhassa antarantare. Dadeyya vadeyya. Evarūpesu ṭhānesūti paravādīhi saddhiṃ vādapaṭivādaṭṭhānesu. Te niggahetuṃ mayā desitaṃ suttapadaṃ ānetvā mamayeva anusāsaniṃ ovādaṃ paccāsīsanti.
૨૪૬. સમ્પાદેમીતિ મનોરથં સમ્પાદેમિ. પરિપૂરેમીતિ અજ્ઝાસયં પરિપૂરેમિ. અધિસીલેતિ અધિકે ઉત્તમસીલે. સાવકસીલતો ચ પચ્ચેકબુદ્ધસીલતો ચ બુદ્ધાનં સીલં અધિકં ઉક્કટ્ઠં પરમુક્કંસતો અનઞ્ઞસાધારણભાવતો. તેનાહ ‘‘બુદ્ધસીલં નામ કથિત’’ન્તિ. ઠાનુપ્પત્તિકપઞ્ઞાતિ તત્થ તત્થ ઠાનસો ઉપ્પન્નપઞ્ઞા. તેનાહ ‘‘તત્થા’’તિઆદિ. અવસેસા પઞ્ઞાતિ ઇધ પાળિયં આગતા અનાગતા ચ યથાવુત્તઞાણદ્વયવિનિમુત્તા પઞ્ઞા.
246.Sampādemīti manorathaṃ sampādemi. Paripūremīti ajjhāsayaṃ paripūremi. Adhisīleti adhike uttamasīle. Sāvakasīlato ca paccekabuddhasīlato ca buddhānaṃ sīlaṃ adhikaṃ ukkaṭṭhaṃ paramukkaṃsato anaññasādhāraṇabhāvato. Tenāha ‘‘buddhasīlaṃ nāma kathita’’nti. Ṭhānuppattikapaññāti tattha tattha ṭhānaso uppannapaññā. Tenāha ‘‘tatthā’’tiādi. Avasesā paññāti idha pāḷiyaṃ āgatā anāgatā ca yathāvuttañāṇadvayavinimuttā paññā.
૨૪૭. વિસેસાધિગમાનન્તિ સતિપટ્ઠાનાદીનં અધિગન્ધબ્બવિસેસાનં. અભિઞ્ઞા નામ છ અભિઞ્ઞા, તાસુ ઉક્કટ્ઠનિદ્દેસેન છળભિઞ્ઞારહતોવ અગ્ગમગ્ગપઞ્ઞા ઇધ અભિઞ્ઞાતિ અધિપ્પેતા, તસ્સ વોસાનં પરિયોસાનં પારમી પરમુક્કંસાતિ અવકંસાતિ ચ અગ્ગફલં વુચ્ચતીતિ આહ ‘‘અભિઞ્ઞા…પે॰… અરહત્તં પત્તા’’તિ.
247.Visesādhigamānanti satipaṭṭhānādīnaṃ adhigandhabbavisesānaṃ. Abhiññā nāma cha abhiññā, tāsu ukkaṭṭhaniddesena chaḷabhiññārahatova aggamaggapaññā idha abhiññāti adhippetā, tassa vosānaṃ pariyosānaṃ pāramī paramukkaṃsāti avakaṃsāti ca aggaphalaṃ vuccatīti āha ‘‘abhiññā…pe… arahattaṃ pattā’’ti.
ઉપાયપધાનેતિ અરિયફલાધિગમનસ્સ ઉપાયભૂતે પધાને. ‘‘અનુપ્પન્નપાપકાનુપ્પાદાદિઅત્થા’’તિ ગહિતા તથેવ હોન્તિ, તં અત્થં સાધેન્તિયેવાતિ એતસ્સ અત્થસ્સ દીપકો સમ્મા-સદ્દોતિ યથાઅધિપ્પેતત્થસ્સ અનુપ્પન્નપાપકાનુપ્પાદાદિનો ઉપાયભૂતે, પધાનઉપાયભૂતેતિ અત્થો. સમ્મા-સદ્દસ્સ વા યોનિસો અત્થદીપકતં સન્ધાય ‘‘યોનિસો પધાને’’તિ વુત્તં. છન્દં જનેતીતિ કત્તુકમ્યતાકુસલચ્છન્દં ઉપ્પાદેતિ પવત્તેતિ વા. વાયમતીતિ પયોગપરક્કમં કરોતિ. વીરિયં આરભતીતિ કાયિકચેતસિકવીરિયં કરોતિ. ચિત્તં ઉક્ખિપતીતિ તેનેવ સહજાતવીરિયેન કોસજ્જપક્ખતો ચિત્તં ઉક્ખિપતિ. પદહતીતિ સમ્મપ્પધાનભૂતં વીરિયં પવત્તેતિ. પટિપાટિયા પનેતાનિ ચત્તારિ પદાનિ આસેવનાભાવનાબહુલીકમ્મસાતચ્ચકિરિયાહિ યોજેતબ્બાનિ. ‘‘પદહતી’’તિ વા ઇમિના આસેવનાદીહિ સદ્ધિં સિખાપત્તં ઉસ્સોળ્હિવીરિયં યોજેતબ્બં. વડ્ઢિયા પરિપૂરણત્થન્તિ યાવતા ભાવનાપારિપૂરિયા પરિપૂરણત્થં. યા ઠિતીતિ યા કુસલાનં ધમ્માનં પટિપક્ખવિગમેન અવટ્ઠિતિ. સો અસમ્મોસોતિ સો અવિનાસો. યં વેપુલ્લન્તિ યો સબ્બસો વિપુલભાવો મહન્તતા. ભાવનાપારિપૂરીતિ ભાવનાય પરિપૂરિતા. અત્થોતિપિ વેદિતબ્બં પુરિમપચ્છિમપદાનં સમાનત્થભાવતો.
Upāyapadhāneti ariyaphalādhigamanassa upāyabhūte padhāne. ‘‘Anuppannapāpakānuppādādiatthā’’ti gahitā tatheva honti, taṃ atthaṃ sādhentiyevāti etassa atthassa dīpako sammā-saddoti yathāadhippetatthassa anuppannapāpakānuppādādino upāyabhūte, padhānaupāyabhūteti attho. Sammā-saddassa vā yoniso atthadīpakataṃ sandhāya ‘‘yoniso padhāne’’ti vuttaṃ. Chandaṃ janetīti kattukamyatākusalacchandaṃ uppādeti pavatteti vā. Vāyamatīti payogaparakkamaṃ karoti. Vīriyaṃ ārabhatīti kāyikacetasikavīriyaṃ karoti. Cittaṃ ukkhipatīti teneva sahajātavīriyena kosajjapakkhato cittaṃ ukkhipati. Padahatīti sammappadhānabhūtaṃ vīriyaṃ pavatteti. Paṭipāṭiyā panetāni cattāri padāni āsevanābhāvanābahulīkammasātaccakiriyāhi yojetabbāni. ‘‘Padahatī’’ti vā iminā āsevanādīhi saddhiṃ sikhāpattaṃ ussoḷhivīriyaṃ yojetabbaṃ. Vaḍḍhiyā paripūraṇatthanti yāvatā bhāvanāpāripūriyā paripūraṇatthaṃ. Yā ṭhitīti yā kusalānaṃ dhammānaṃ paṭipakkhavigamena avaṭṭhiti. So asammosoti so avināso. Yaṃ vepullanti yo sabbaso vipulabhāvo mahantatā. Bhāvanāpāripūrīti bhāvanāya paripūritā. Atthotipi veditabbaṃ purimapacchimapadānaṃ samānatthabhāvato.
પુબ્બભાગપટિપદા કથિતાતંતંવિસેસાધિગમસ્સ પટિપદાવિભાવનાય આરદ્ધત્તા. અકુસલાનં ધમ્માનં અનુપ્પજ્જનેન અનત્થાવહતા નામ નત્થીતિ વુત્તં – ‘‘ઉપ્પજ્જમાના’’તિ વચનં ઉપ્પન્નાનં રાસન્તરભાવેન ગહિતત્તા. તથા કુસલાનં ધમ્માનં ઉપ્પજ્જનેનાતિ વુત્તં – અનુપ્પજ્જમાનાતિ વચનં ઉપ્પન્નાનં રાસન્તરભાવેન ગહિતત્તા. નિરુજ્ઝમાનાતિ પટિપક્ખસમાયોગેન વિનસ્સમાના, ન ખણનિરોધવસેન નિરુજ્ઝમાના.
Pubbabhāgapaṭipadā kathitātaṃtaṃvisesādhigamassa paṭipadāvibhāvanāya āraddhattā. Akusalānaṃ dhammānaṃ anuppajjanena anatthāvahatā nāma natthīti vuttaṃ – ‘‘uppajjamānā’’ti vacanaṃ uppannānaṃ rāsantarabhāvena gahitattā. Tathā kusalānaṃ dhammānaṃ uppajjanenāti vuttaṃ – anuppajjamānāti vacanaṃ uppannānaṃ rāsantarabhāvena gahitattā. Nirujjhamānāti paṭipakkhasamāyogena vinassamānā, na khaṇanirodhavasena nirujjhamānā.
લોભાદયો વેદિતબ્બા, યે આરદ્ધવિપસ્સકાનં ઉપ્પજ્જનારહા. સકિં ઉપ્પજ્જિત્વાતિ સભાવકથનમત્તમેતં. એકવારમેવ હિ મગ્ગો ઉપ્પજ્જતિ. નિરુજ્ઝમાનોતિ સરસેનેવ નિરુજ્ઝમાનો. ન હિ તસ્સ પટિપક્ખસમાયોગો નામ અત્થિ. ફલસ્સાતિ અનન્તરકાલેવ ઉપ્પજ્જનકફલસ્સ. પચ્ચયં દત્વાવ નિરુજ્ઝતીતિ ઇમિના મગ્ગો સમ્પતિ આયતિઞ્ચ એકન્તેનેવ અત્થાવહોતિ દસ્સેતિ. પુરિમસ્મિમ્પીતિ ‘‘અનુપ્પન્ના મે કુસલા ધમ્મા અનુપ્પજ્જમાના અનત્થાય સંવત્તેય્યુ’’ન્તિ એતસ્મિં તતિયવારેપિ. ‘‘સમથવિપસ્સના ગહેતબ્બા’’તિ વુત્તં અટ્ઠકથાયં, તં પન મગ્ગસ્સ અનુપ્પન્નતાય સબ્ભાવતો, અનુપ્પજ્જમાને ચ તસ્મિં વટ્ટાનત્થસબ્ભાવતોતિ મગ્ગસ્સપિ સાધારણભાવતો ન યુત્તન્તિ પટિક્ખિપતિ. યદિ સમથવિપસ્સનાનમ્પિ અનુપ્પત્તિ અનત્થાવહા, મગ્ગસ્સ અનુપ્પત્તિયા વત્તબ્બં નત્થીતિ.
Lobhādayo veditabbā, ye āraddhavipassakānaṃ uppajjanārahā. Sakiṃ uppajjitvāti sabhāvakathanamattametaṃ. Ekavārameva hi maggo uppajjati. Nirujjhamānoti saraseneva nirujjhamāno. Na hi tassa paṭipakkhasamāyogo nāma atthi. Phalassāti anantarakāleva uppajjanakaphalassa. Paccayaṃ datvāva nirujjhatīti iminā maggo sampati āyatiñca ekanteneva atthāvahoti dasseti. Purimasmimpīti ‘‘anuppannā me kusalā dhammā anuppajjamānā anatthāya saṃvatteyyu’’nti etasmiṃ tatiyavārepi. ‘‘Samathavipassanā gahetabbā’’ti vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ, taṃ pana maggassa anuppannatāya sabbhāvato, anuppajjamāne ca tasmiṃ vaṭṭānatthasabbhāvatoti maggassapi sādhāraṇabhāvato na yuttanti paṭikkhipati. Yadi samathavipassanānampi anuppatti anatthāvahā, maggassa anuppattiyā vattabbaṃ natthīti.
મહન્તં , ગારવં હોતિ, તસ્મા ‘‘સઙ્ઘગારવેન યથારુચિ વન્દિતું ન લભામી’’તિ સઙ્ઘેન સહ ન નિક્ખમિ. એત્તકં ધાતૂનં નિધાનં નામ અઞ્ઞત્ર નત્થિ, મહાધાતુનિધાનતો હિ નીહરિત્વા કતિપયા ધાતુયો તત્થ તત્થ ચેતિયે ઉપનીતા, ઇધ પન રામગામથૂપે વિનટ્ઠે નાગભવનં પવિટ્ઠા દોણમત્તા ધાતુયો ઉપનીતા. અતિમન્દાનિ નોતિ નનુ અતિવિય મન્દાનિ.
Mahantaṃ, gāravaṃ hoti, tasmā ‘‘saṅghagāravena yathāruci vandituṃ na labhāmī’’ti saṅghena saha na nikkhami. Ettakaṃ dhātūnaṃ nidhānaṃ nāma aññatra natthi, mahādhātunidhānato hi nīharitvā katipayā dhātuyo tattha tattha cetiye upanītā, idha pana rāmagāmathūpe vinaṭṭhe nāgabhavanaṃ paviṭṭhā doṇamattā dhātuyo upanītā. Atimandāni noti nanu ativiya mandāni.
સંવિજ્જિત્વાતિ ‘‘કથઞ્હિ નામ માદિસો ઈદિસં અનત્થં પાપુણિસ્સતી’’તિ સંવેગં જનેત્વા. ઈદિસં નામ માદિસં આરબ્ભ વત્તબ્બન્તિ કિં વદતીતિ તં વચનં અનાદિયન્તો.
Saṃvijjitvāti ‘‘kathañhi nāma mādiso īdisaṃ anatthaṃ pāpuṇissatī’’ti saṃvegaṃ janetvā. Īdisaṃ nāma mādisaṃ ārabbha vattabbanti kiṃ vadatīti taṃ vacanaṃ anādiyanto.
સન્તસમાપત્તિતો અઞ્ઞં સન્થમ્ભનકારણં બલવં નત્થીતિ તતો પરિહીનો સમ્માપટિપત્તિયં પતિટ્ઠા કથં ભવિસ્સતીતિ આહ ‘‘સન્તાય…પે॰… ન સક્કોતી’’તિ. ન હિ મહારજ્જુયા છિન્નાય સુત્તતન્તૂ સન્થમ્ભેતું સક્કોન્તીતિ. સમથે દસ્સેત્વા તેન સમાનગતિકા ઇમસ્મિં વિસયે વિપસ્સનાપીતિ ઇમિના અધિપ્પાયેનાહ ‘‘એવં ઉપ્પન્ના સમથવિપસ્સના…પે॰… સંવત્તન્તી’’તિ.
Santasamāpattito aññaṃ santhambhanakāraṇaṃ balavaṃ natthīti tato parihīno sammāpaṭipattiyaṃ patiṭṭhā kathaṃ bhavissatīti āha ‘‘santāya…pe… na sakkotī’’ti. Na hi mahārajjuyā chinnāya suttatantū santhambhetuṃ sakkontīti. Samathe dassetvā tena samānagatikā imasmiṃ visaye vipassanāpīti iminā adhippāyenāha ‘‘evaṃ uppannā samathavipassanā…pe… saṃvattantī’’ti.
કાસાવન્તિ કાસાવવત્થં. કચ્છં પીળેત્વા નિવત્થન્તિ પચ્છિમં ઓવટ્ટિકં પીળેન્તો વિય દળ્હં કત્વા નિવત્થં અદ્દસંસૂતિ યોજના.
Kāsāvanti kāsāvavatthaṃ. Kacchaṃ pīḷetvā nivatthanti pacchimaṃ ovaṭṭikaṃ pīḷento viya daḷhaṃ katvā nivatthaṃ addasaṃsūti yojanā.
વુત્તનયેનાતિ (અ॰ નિ॰ ટી॰ ૧.૧.૩૯૪) ‘‘કામા નામેતે અનિચ્ચા દુક્ખા વિપરિણામધમ્મા’’તિઆદિના વત્થુકામકિલેસકામેસુ આદીનવદસ્સનપુબ્બકનેક્ખમ્મપટિપત્તિયા છન્દરાગં વિક્ખમ્ભયતો સમુચ્છિન્દન્તસ્સ ચ ‘‘અનુપ્પન્નો ચ કામાસવો ન ઉપ્પજ્જતી’’તિઆદિના હેટ્ઠા સબ્બાસવસુત્તવણ્ણનાદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૫ આદયો; મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૧૫ આદયો) વુત્તનયેન. આરમ્મણરસં અનુભવિત્વા નિરુદ્ધવિપાકોતિ તદારમ્મણમાહ. અનુભવિત્વા ભવિત્વા ચ વિગતં ભૂતવિગતં. અનુભૂતભૂતા હિ ભૂતતાસામઞ્ઞેન ભૂત-સદ્દેન વુત્તા. સામઞ્ઞમેવ હિ ઉપસગ્ગેન વિસેસીયતીતિ. અનુભૂતસદ્દો ચ કમ્મવચનિચ્છાય અભાવતો અનુભવકવાચકો દટ્ઠબ્બો. વિપાકો આરમ્મણે ઉપ્પજ્જિત્વા નિરુદ્ધો ભુત્વાવિગતોતિ વત્તબ્બતં અરહતિ, વિકપ્પગાહવસેન રાગાદીહિ તબ્બિપક્ખેહિ ચ અકુસલં કુસલઞ્ચ કમ્મં આરમ્મણરસં અનુભવિત્વા વિગતન્તિ વત્તબ્બતં અરહતિ. યથાવુત્તો પન વિપાકો કેવલં આરમ્મણરસાનુભવનવસેનેવ પવત્તતીતિ અનુભવિત્વા વિગતત્તા નિપ્પરિયાયેનેવ વુત્તો, તસ્સ ચ તથા વુત્તત્તા કમ્મં ભવિત્વા વિગતપરિયાયેન, યં ‘‘ઉપ્પન્નાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય, ઉપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઠિતિયા’’તિ એત્થ ‘‘ઉપ્પન્ન’’ન્તિ ગહેત્વા તંસદિસાનં પહાનં, વુદ્ધિ ચ વુત્તા. વિપચ્ચિતું ઓકાસકરણવસેન ઉપ્પતિતં અતીતકમ્મઞ્ચ તતો ઉપ્પજ્જિતું આરદ્ધો અનાગતો વિપાકો ચ ‘‘ઓકાસકતુપ્પન્નો’’તિ વુત્તો. યં ઉપ્પન્નસદ્દેન વિનાપિ વિઞ્ઞાયમાનં ઉપ્પન્નં સન્ધાય ‘‘નાહં, ભિક્ખવે, સઞ્ચેતનિકાન’’ન્તિઆદિ (અ॰ નિ॰ ૧૦.૨૧૭, ૨૧૯) વુત્તં.
Vuttanayenāti (a. ni. ṭī. 1.1.394) ‘‘kāmā nāmete aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā’’tiādinā vatthukāmakilesakāmesu ādīnavadassanapubbakanekkhammapaṭipattiyā chandarāgaṃ vikkhambhayato samucchindantassa ca ‘‘anuppanno ca kāmāsavo na uppajjatī’’tiādinā heṭṭhā sabbāsavasuttavaṇṇanādīsu (ma. ni. 1.15 ādayo; ma. ni. aṭṭha. 1.15 ādayo) vuttanayena. Ārammaṇarasaṃ anubhavitvā niruddhavipākoti tadārammaṇamāha. Anubhavitvā bhavitvā ca vigataṃ bhūtavigataṃ. Anubhūtabhūtā hi bhūtatāsāmaññena bhūta-saddena vuttā. Sāmaññameva hi upasaggena visesīyatīti. Anubhūtasaddo ca kammavacanicchāya abhāvato anubhavakavācako daṭṭhabbo. Vipāko ārammaṇe uppajjitvā niruddho bhutvāvigatoti vattabbataṃ arahati, vikappagāhavasena rāgādīhi tabbipakkhehi ca akusalaṃ kusalañca kammaṃ ārammaṇarasaṃ anubhavitvā vigatanti vattabbataṃ arahati. Yathāvutto pana vipāko kevalaṃ ārammaṇarasānubhavanavaseneva pavattatīti anubhavitvā vigatattā nippariyāyeneva vutto, tassa ca tathā vuttattā kammaṃ bhavitvā vigatapariyāyena, yaṃ ‘‘uppannānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya, uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā’’ti ettha ‘‘uppanna’’nti gahetvā taṃsadisānaṃ pahānaṃ, vuddhi ca vuttā. Vipaccituṃ okāsakaraṇavasena uppatitaṃ atītakammañca tato uppajjituṃ āraddho anāgato vipāko ca ‘‘okāsakatuppanno’’ti vutto. Yaṃ uppannasaddena vināpi viññāyamānaṃ uppannaṃ sandhāya ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, sañcetanikāna’’ntiādi (a. ni. 10.217, 219) vuttaṃ.
તેસૂતિ વિપસ્સનાય ભૂમિભૂતેસુ ખન્ધેસુ. અનુસયિતકિલેસાતિ અનુસયવસેન પવત્તા અપ્પહીના મગ્ગેન પહાતબ્બા કિલેસા અધિપ્પેતા. તેનાહ ‘‘અતીતા…પે॰… ન વત્તબ્બા’’તિ. તેસઞ્હિ અમ્બરુક્ખોપમાય વત્તમાનાદિતા ન વત્તબ્બા મગ્ગેન પહાતબ્બાનં તાદિસસ્સ વિભાગસ્સ અનુપ્પજ્જનતો. અપ્પહીનાવ હોન્તીતિ ઇમિના અપ્પહીનટ્ઠેન અનુસયટ્ઠોતિ દસ્સેતિ. ઇદં ભૂમિલદ્ધુપ્પન્નં નામાતિ ઇદં તેસુ ખન્ધેસુ ઉપ્પત્તિરહકિલેસજાતં તાય એવ ઉપ્પત્તિરહતાય ભૂમિલદ્ધુપ્પન્નં નામ, તેભૂમકભૂમિલદ્ધા નામ હોતીતિ અત્થો. તાસુ તાસુ ભૂમીસૂતિ મનુસ્સદેવાદિઅત્તભાવસઙ્ખાતેસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ. તસ્મિં તસ્મિં સન્તાને અનુપ્પત્તિઅનાપાદિતતાય અસમુગ્ઘાતિતા. એત્થ ચ લદ્ધભૂમિકં ભૂમિલદ્ધન્તિ વુત્તં અગ્ગિઆહિતો વિય.
Tesūti vipassanāya bhūmibhūtesu khandhesu. Anusayitakilesāti anusayavasena pavattā appahīnā maggena pahātabbā kilesā adhippetā. Tenāha ‘‘atītā…pe… na vattabbā’’ti. Tesañhi ambarukkhopamāya vattamānāditā na vattabbā maggena pahātabbānaṃ tādisassa vibhāgassa anuppajjanato. Appahīnāva hontīti iminā appahīnaṭṭhena anusayaṭṭhoti dasseti. Idaṃbhūmiladdhuppannaṃ nāmāti idaṃ tesu khandhesu uppattirahakilesajātaṃ tāya eva uppattirahatāya bhūmiladdhuppannaṃ nāma, tebhūmakabhūmiladdhā nāma hotīti attho. Tāsu tāsu bhūmīsūti manussadevādiattabhāvasaṅkhātesu upādānakkhandhesu. Tasmiṃ tasmiṃ santāne anuppattianāpāditatāya asamugghātitā. Ettha ca laddhabhūmikaṃ bhūmiladdhanti vuttaṃ aggiāhito viya.
ઓકાસકતુપ્પન્ન-સદ્દેપિ ચ ઓકાસો કતો એતેનાતિ ઓકાસો કતો એતસ્સાતિ ચ અત્થદ્વયેપિ કત-સદ્દસ્સ પરનિપાતો દટ્ઠબ્બો. આહતખીરરુક્ખો વિય નિમિત્તગ્ગાહવસેન અધિગ્ગહિતં આરમ્મણં, અનાહતખીરરુક્ખો વિય અવિક્ખમ્ભિતતાય અન્તોગધકિલેસં આરમ્મણં. નિમિત્તગ્ગાહકાવિક્ખમ્ભિતકિલેસા વા પુગ્ગલા આહતાનાહતખીરરુક્ખસદિસા. પુરિમનયેનેવાતિ અવિક્ખમ્ભિતુપ્પન્ને વિય ‘‘ઇમસ્મિં નામ ઠાને નુપ્પજ્જિસ્સન્તીતિ ન વત્તબ્બા. કસ્મા? અસમુગ્ઘાતિતત્તા’’તિ યોજેત્વા વિત્થારેતબ્બં.
Okāsakatuppanna-saddepi ca okāso kato etenāti okāso kato etassāti ca atthadvayepi kata-saddassa paranipāto daṭṭhabbo. Āhatakhīrarukkho viya nimittaggāhavasena adhiggahitaṃ ārammaṇaṃ, anāhatakhīrarukkho viya avikkhambhitatāya antogadhakilesaṃ ārammaṇaṃ. Nimittaggāhakāvikkhambhitakilesā vā puggalā āhatānāhatakhīrarukkhasadisā. Purimanayenevāti avikkhambhituppanne viya ‘‘imasmiṃ nāma ṭhāne nuppajjissantīti na vattabbā. Kasmā? Asamugghātitattā’’ti yojetvā vitthāretabbaṃ.
વુત્તં પટિસમ્ભિદામગ્ગે. તત્થ ચ મગ્ગેન પહીનકિલેસાનમેવ તિધા નવત્તબ્બતં અપાકટં સુપાકટં કાતું અજાતફલરુક્ખો ઉપમાભાવેન આગતો . અતીતાદીનં અપ્પહીનતા દસ્સનત્થમ્પિ ‘‘જાતફલરુક્ખેન દીપેતબ્બ’’ન્તિ વુત્તં. તત્થ યથા અચ્છિન્ને રુક્ખે નિબ્બત્તારહાનિ ફલાનિ છિન્ને અનુપ્પજ્જમાનાનિ ન કદાચિ સસભાવાનિ અહેસું હોન્તિ ભવિસ્સન્તિ ચાતિ તાનિ અતીતાદિભાવેન ન વત્તબ્બાનિ, એવં મગ્ગેન પહીનકિલેસા ચ દટ્ઠબ્બા. યથા છેદે અસતિ ફલાનિ ઉપ્પજ્જિસ્સન્તિ, સતિ ચ નુપ્પજ્જિસ્સન્તીતિ છેદસ્સ સાત્થકતા, એવં મગ્ગભાવનાય ચ સાત્થકતા યોજેતબ્બા.
Vuttaṃ paṭisambhidāmagge. Tattha ca maggena pahīnakilesānameva tidhā navattabbataṃ apākaṭaṃ supākaṭaṃ kātuṃ ajātaphalarukkho upamābhāvena āgato. Atītādīnaṃ appahīnatā dassanatthampi ‘‘jātaphalarukkhena dīpetabba’’nti vuttaṃ. Tattha yathā acchinne rukkhe nibbattārahāni phalāni chinne anuppajjamānāni na kadāci sasabhāvāni ahesuṃ honti bhavissanti cāti tāni atītādibhāvena na vattabbāni, evaṃ maggena pahīnakilesā ca daṭṭhabbā. Yathā chede asati phalāni uppajjissanti, sati ca nuppajjissantīti chedassa sātthakatā, evaṃ maggabhāvanāya ca sātthakatā yojetabbā.
તેપિ પજહતિયેવ કિલેસપ્પહાનેનેવ તેસમ્પિ અનુપ્પત્તિધમ્મતાપાદનતો. અભિસઙ્ખારવિઞ્ઞાણસ્સાતિ પટિસન્ધિવિઞ્ઞાણસ્સ. ઉપાદિન્નઅનુપાદિન્નતોતિ ઉપાદિન્નખન્ધતો ચેવ કિલેસતો ચ. ઉપપત્તિવસેન વુટ્ઠાનં દસ્સેતુમાહ – ‘‘ભવવસેન પના’’તિઆદિ. યે સોતાપન્નસ્સ સત્ત ભવા અપ્પહીના, તતો પઞ્ચ ઠપેત્વા ઇતરે દ્વે ‘‘સુગતિભવેકદેસા’’તિ અધિપ્પેતા. સુગતિકામભવતોતિ સુગતિભવેકદેસભૂતકામભવતો. અરહત્તમગ્ગો રૂપારૂપભવતો વુટ્ઠાતિ ઉદ્ધમ્ભાગિયસંયોજનસમુગ્ઘાતભાવતો. યદિ અરહત્તમગ્ગો એવ અરિયમગ્ગો સિયા, સો એવ સબ્બકિલેસે પજહેય્ય, સબ્બભવેહિપિ વુટ્ઠહેય્ય. યસ્મા પન ઓધિસોવ કિલેસા પહીયન્તિ, તસ્મા હેટ્ઠિમહેટ્ઠિમમગ્ગેહિ પહીનાવસેસે કિલેસે સો પજહતિ, ઇતિ ઇમં સામત્થિયં સન્ધાય ‘‘સબ્બભવેહિ વુટ્ઠાતિયેવાતિપિ વદન્તી’’તિ વુત્તં. તથા હિ સો એવ ‘‘વજિરૂપમો’’તિ વુત્તો.
Tepi pajahatiyeva kilesappahāneneva tesampi anuppattidhammatāpādanato. Abhisaṅkhāraviññāṇassāti paṭisandhiviññāṇassa. Upādinnaanupādinnatoti upādinnakhandhato ceva kilesato ca. Upapattivasena vuṭṭhānaṃ dassetumāha – ‘‘bhavavasena panā’’tiādi. Ye sotāpannassa satta bhavā appahīnā, tato pañca ṭhapetvā itare dve ‘‘sugatibhavekadesā’’ti adhippetā. Sugatikāmabhavatoti sugatibhavekadesabhūtakāmabhavato. Arahattamaggo rūpārūpabhavato vuṭṭhāti uddhambhāgiyasaṃyojanasamugghātabhāvato. Yadi arahattamaggo eva ariyamaggo siyā, so eva sabbakilese pajaheyya, sabbabhavehipi vuṭṭhaheyya. Yasmā pana odhisova kilesā pahīyanti, tasmā heṭṭhimaheṭṭhimamaggehi pahīnāvasese kilese so pajahati, iti imaṃ sāmatthiyaṃ sandhāya ‘‘sabbabhavehi vuṭṭhātiyevātipi vadantī’’ti vuttaṃ. Tathā hi so eva ‘‘vajirūpamo’’ti vutto.
હોતુ તાવ વુત્તનયેન અનુપ્પન્નાનં અકુસલાનં અનુપ્પાદાય, ઉપ્પન્નાનં ઉપ્પન્નસદિસાનં પહાનાય અનુપ્પત્તિધમ્મતાપાદનાય મગ્ગભાવના, અથ મગ્ગક્ખણે કથં અનુપ્પન્નાનં કુસલાનં ઉપ્પાદાય ઉપ્પન્નાનઞ્ચ ઠિતિયા ભાવના હોતિ એકચિત્તક્ખણિકત્તા તસ્સાતિ ચોદેતિ, ઇતરો ‘‘મગ્ગપ્પવત્તિયાયેવા’’તિ પરિહારમાહ. મગ્ગો હિ કામઞ્ચેકચિત્તક્ખણિકો, તથારૂપો પનસ્સ પવત્તિવિસેસો, યં અનુપ્પન્ના કુસલા ધમ્મા સાતિસયં ઉપ્પજ્જન્તિ, ઉપ્પન્ના ચ સવિસેસં પારિપૂરિં પાપુણન્તિ. તેનાહ ‘‘મગ્ગો હી’’તિઆદિ. કિઞ્ચાપિ અરિયમગ્ગો વત્તમાનક્ખણે અનુપ્પન્નો નામ ન હોતિ, અનુપ્પન્નપુબ્બતં ઉપાદાય ઉપચારવસેન તથા વુચ્ચતીતિ દસ્સેતું ‘‘અનાગતપુબ્બં હી’’તિઆદિ વુત્તં. અયમેવાતિ અયં મગ્ગસ્સ યથાપચ્ચયપવત્તિ એવ ઠિતિ નામાતિ, મગ્ગસમઙ્ગી પુગ્ગલો મગ્ગમ્પિ ભાવેન્તો એવ તસ્સ ઠિતિયા ભાવેતીતિ વત્તું વટ્ટતિ.
Hotu tāva vuttanayena anuppannānaṃ akusalānaṃ anuppādāya, uppannānaṃ uppannasadisānaṃ pahānāya anuppattidhammatāpādanāya maggabhāvanā, atha maggakkhaṇe kathaṃ anuppannānaṃ kusalānaṃ uppādāya uppannānañca ṭhitiyā bhāvanā hoti ekacittakkhaṇikattā tassāti codeti, itaro ‘‘maggappavattiyāyevā’’ti parihāramāha. Maggo hi kāmañcekacittakkhaṇiko, tathārūpo panassa pavattiviseso, yaṃ anuppannā kusalā dhammā sātisayaṃ uppajjanti, uppannā ca savisesaṃ pāripūriṃ pāpuṇanti. Tenāha ‘‘maggo hī’’tiādi. Kiñcāpi ariyamaggo vattamānakkhaṇe anuppanno nāma na hoti, anuppannapubbataṃ upādāya upacāravasena tathā vuccatīti dassetuṃ ‘‘anāgatapubbaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Ayamevāti ayaṃ maggassa yathāpaccayapavatti eva ṭhiti nāmāti, maggasamaṅgī puggalo maggampi bhāvento eva tassa ṭhitiyā bhāvetīti vattuṃ vaṭṭati.
ઉપસમમાનં ગચ્છતીતિ વિક્ખમ્ભનવસેન સમુચ્છેદવસેન કિલેસે ઉપસમેન્તં વત્તતિ. પુબ્બભાગિન્દ્રિયાનિ એવ વા અધિપ્પેતાનિ. તેનેવાહ ‘‘કિલેસૂપસમત્થં વા ગચ્છતી’’તિ.
Upasamamānaṃ gacchatīti vikkhambhanavasena samucchedavasena kilese upasamentaṃ vattati. Pubbabhāgindriyāni eva vā adhippetāni. Tenevāha ‘‘kilesūpasamatthaṃ vā gacchatī’’ti.
૨૪૮. અધિમુચ્ચનટ્ઠેનાતિ (દી॰ નિ॰ ટી॰ ૨.૧૨૯; અ॰ નિ॰ ટી॰ ૩.૮.૬૬) અધિકં સવિસેસં મુચ્ચનટ્ઠેન, તેનાહ ‘‘સુટ્ઠુ મુચ્ચનટ્ઠો’’તિ. એતેન સતિપિ સબ્બસ્સપિ રૂપાવચરજ્ઝાનસ્સ વિક્ખમ્ભનવસેન પટિપક્ખતો વિમુત્તભાવે યેન ભાવનાવિસેસેન તં ઝાનં સાતિસયં પટિપક્ખતો વિમુચ્ચિત્વા પવત્તતિ, સો ભાવનાવિસેસો દીપિતો. ભવતિ હિ સમાનજાતિયુત્તોપિ ભાવનાવિસેસેન પવત્તિઆકારવિસેસો. યથા તં સદ્ધાવિમુત્તતો દિટ્ઠિપ્પત્તસ્સ, તથા પચ્ચનીકધમ્મેહિ સુટ્ઠુ વિમુત્તતાય એવ અનિગ્ગહિતભાવેન નિરાસઙ્કતાય અભિરતિવસેન સુટ્ઠુ અધિમુચ્ચનટ્ઠેનપિ વિમોક્ખો. તેનાહ ‘‘આરમ્મણે ચા’’તિઆદિ. અયં પનત્થોતિ અયં અધિમુચ્ચનત્થો પચ્છિમવિમોક્ખે નિરોધે નત્થિ. કેવલો વિમુત્તત્થો એવ તત્થ લબ્ભતિ, તં સયમેવ પરતો વક્ખતિ.
248.Adhimuccanaṭṭhenāti (dī. ni. ṭī. 2.129; a. ni. ṭī. 3.8.66) adhikaṃ savisesaṃ muccanaṭṭhena, tenāha ‘‘suṭṭhu muccanaṭṭho’’ti. Etena satipi sabbassapi rūpāvacarajjhānassa vikkhambhanavasena paṭipakkhato vimuttabhāve yena bhāvanāvisesena taṃ jhānaṃ sātisayaṃ paṭipakkhato vimuccitvā pavattati, so bhāvanāviseso dīpito. Bhavati hi samānajātiyuttopi bhāvanāvisesena pavattiākāraviseso. Yathā taṃ saddhāvimuttato diṭṭhippattassa, tathā paccanīkadhammehi suṭṭhu vimuttatāya eva aniggahitabhāvena nirāsaṅkatāya abhirativasena suṭṭhu adhimuccanaṭṭhenapi vimokkho. Tenāha ‘‘ārammaṇe cā’’tiādi. Ayaṃ panatthoti ayaṃ adhimuccanattho pacchimavimokkhe nirodhe natthi. Kevalo vimuttattho eva tattha labbhati, taṃ sayameva parato vakkhati.
રૂપીતિ યેનાયં સસન્તતિપરિયાપન્નેન રૂપેન સમન્નાગતો, તં યસ્સ ઝાનસ્સ હેતુભાવેન વિસિટ્ઠં રૂપં હોતિ. યેન વિસિટ્ઠેન રૂપેન ‘‘રૂપી’’તિ વુચ્ચેય્ય રૂપી-સદ્દસ્સ અતિસયત્થદીપનતો, તદેવ સસન્તતિપરિયાપન્નરૂપનિમિત્તં ઝાનમિવ પરમત્થતો રૂપીભાવસાધકન્તિ દટ્ઠબ્બં. તેનાહ ‘‘અજ્ઝત્ત’’ન્તિઆદિ. રૂપજ્ઝાનં રૂપં ઉત્તરપદલોપેન. રૂપાનીતિ પનેત્થ પુરિમપદલોપો દટ્ઠબ્બો. તેન વુત્તં ‘‘નીલકસિણાદીનિ રૂપાની’’તિ.
Rūpīti yenāyaṃ sasantatipariyāpannena rūpena samannāgato, taṃ yassa jhānassa hetubhāvena visiṭṭhaṃ rūpaṃ hoti. Yena visiṭṭhena rūpena ‘‘rūpī’’ti vucceyya rūpī-saddassa atisayatthadīpanato, tadeva sasantatipariyāpannarūpanimittaṃ jhānamiva paramatthato rūpībhāvasādhakanti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘ajjhatta’’ntiādi. Rūpajjhānaṃ rūpaṃ uttarapadalopena. Rūpānīti panettha purimapadalopo daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ ‘‘nīlakasiṇādīni rūpānī’’ti.
અન્તોઅપ્પનાયં સુભન્તિ આભોગો નત્થીતિ ઇમિના પુબ્બાભોગવસેન અધિમુત્તિ સિયાતિ દસ્સેતિ. એવઞ્હેત્થ તથાવત્તબ્બતાપત્તિચોદના અનવકાસા હોતિ. યસ્મા સુવિસુદ્ધેસુ નીલાદીસુ વણ્ણકસિણેસુ તત્થ કતાધિકારાનં અભિરતિવસેન સુટ્ઠુ અધિમુત્તિ સિયા, તસ્મા અટ્ઠકથાયં તથા તતિયો વિમોક્ખો સંવણ્ણિતો. યસ્મા પન મેત્તાદિવસેન પવત્તમાના ભાવના સત્તે અપ્પટિકૂલતો દહતિ, તે સુભતો અધિમુચ્ચિત્વાવ પવત્તતિ, તસ્મા પટિસમ્ભિદામગ્ગે (પટિ॰ મ॰ ૧.૨૧૨) બ્રહ્મવિહારભાવના ‘‘સુભવિમોક્ખો’’તિ વુત્તા, તયિદં ઉભયમ્પિ તેન તેન પરિયાયેન વુત્તત્તા ન વિરુજ્ઝતીતિ દટ્ઠબ્બં.
Antoappanāyaṃ subhanti ābhogo natthīti iminā pubbābhogavasena adhimutti siyāti dasseti. Evañhettha tathāvattabbatāpatticodanā anavakāsā hoti. Yasmā suvisuddhesu nīlādīsu vaṇṇakasiṇesu tattha katādhikārānaṃ abhirativasena suṭṭhu adhimutti siyā, tasmā aṭṭhakathāyaṃ tathā tatiyo vimokkho saṃvaṇṇito. Yasmā pana mettādivasena pavattamānā bhāvanā satte appaṭikūlato dahati, te subhato adhimuccitvāva pavattati, tasmā paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.212) brahmavihārabhāvanā ‘‘subhavimokkho’’ti vuttā, tayidaṃ ubhayampi tena tena pariyāyena vuttattā na virujjhatīti daṭṭhabbaṃ.
સબ્બસોતિ અનવસેસતો. ન હિ ચતુન્નં અરૂપક્ખન્ધાનં એકદેસોપિ તત્થ અવસિટ્ઠોતિ. વિસ્સટ્ઠત્તાતિ યથાપરિચ્છિન્ને કાલે નિરોધિતત્તા. ઉત્તમો વિમોક્ખો નામ અરિયેહેવ સમાપજ્જિતબ્બતો, અરિયફલપરિયોસાનત્તા દિટ્ઠેવ ધમ્મે નિબ્બાનપ્પત્તિભાવતો ચ.
Sabbasoti anavasesato. Na hi catunnaṃ arūpakkhandhānaṃ ekadesopi tattha avasiṭṭhoti. Vissaṭṭhattāti yathāparicchinne kāle nirodhitattā. Uttamo vimokkho nāma ariyeheva samāpajjitabbato, ariyaphalapariyosānattā diṭṭheva dhamme nibbānappattibhāvato ca.
૨૪૯. અભિભવતીતિ અભિભુ (દી॰ નિ॰ ટી॰ ૨.૧૭૩; અ॰ નિ॰ ટી॰ ૩.૬.૬૧-૬૫) પરિકમ્મં, ઞાણં વા. અભિભુ આયતનં એતસ્સાતિ અભિભાયતનં, ઝાનં. અભિભવિતબ્બં વા આરમ્મણસઙ્ખાતં આયતનં એતસ્સાતિ અભિભાયતનં, ઝાનં. આરમ્મણાભિભવનતો અભિભુ ચ તં આયતનઞ્ચ યોગિનો સુખવિસેસાનં અધિટ્ઠાનભાવતો મનાયતનધમ્માયતનભાવતો ચાતિપિ સસમ્પયુત્તં ઝાનં અભિભાયતનં. તેનાહ ‘‘અભિભવનકારણાની’’તિઆદિ. તાનીતિ અભિભાયતનસઞ્ઞિતાનિ ઝાનાનિ. સમાપત્તિતો વુટ્ઠિતસ્સ આભોગો પુબ્બભાગભાવનાવસેન ઝાનક્ખણે પવત્તં અભિભવનાકારં ગહેત્વા પવત્તોતિ દટ્ઠબ્બો. પરિકમ્મવસેન અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી, ન અપ્પનાવસેન. ન હિ પટિભાગનિમિત્તારમ્મણા અપ્પના અજ્ઝત્તવિસયા સમ્ભવતિ. તં પન અજ્ઝત્ત પરિકમ્મવસેન લદ્ધં કસિણનિમિત્તં અસુવિસુદ્ધમેવ હોતિ, ન બહિદ્ધા પરિકમ્મવસેન લદ્ધં વિય વિસુદ્ધં.
249. Abhibhavatīti abhibhu (dī. ni. ṭī. 2.173; a. ni. ṭī. 3.6.61-65) parikammaṃ, ñāṇaṃ vā. Abhibhu āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Abhibhavitabbaṃ vā ārammaṇasaṅkhātaṃ āyatanaṃ etassāti abhibhāyatanaṃ, jhānaṃ. Ārammaṇābhibhavanato abhibhu ca taṃ āyatanañca yogino sukhavisesānaṃ adhiṭṭhānabhāvato manāyatanadhammāyatanabhāvato cātipi sasampayuttaṃ jhānaṃ abhibhāyatanaṃ. Tenāha ‘‘abhibhavanakāraṇānī’’tiādi. Tānīti abhibhāyatanasaññitāni jhānāni. Samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāvasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbo. Parikammavasena ajjhattaṃ rūpasaññī, na appanāvasena. Na hi paṭibhāganimittārammaṇā appanā ajjhattavisayā sambhavati. Taṃ pana ajjhatta parikammavasena laddhaṃ kasiṇanimittaṃ asuvisuddhameva hoti, na bahiddhā parikammavasena laddhaṃ viya visuddhaṃ.
પરિત્તાનીતિ યથાલદ્ધાનિ સુપ્પસરાવમત્તાનિ. તેનાહ ‘‘અવડ્ઢિતાની’’તિ. પરિત્તવસેનેવાતિ વણ્ણવસેન આભોગે વિજ્જમાનેપિ પરિત્તવસેનેવ ઇદમભિભાયતનં વુત્તં. પરિત્તતા હેત્થ અભિભવનસ્સ કારણં. વણ્ણાભોગે સતિપિ અસતિપિ અભિભાયતનભાવના નામ તિક્ખપઞ્ઞસ્સેવ સમ્ભવતિ, ન ઇતરસ્સાતિ ‘‘ઞાણુત્તરિકો પુગ્ગલો’’તિ. અભિભવિત્વા સમાપજ્જતીતિ એત્થ અભિભવનં સમાપજ્જનઞ્ચ ઉપચારજ્ઝાનાધિગમસમનન્તરમેવ અપ્પનાઝાનુપ્પાદનન્તિ આહ ‘‘સહ નિમિત્તુપ્પાદેનેવેત્થ અપ્પનં પાપેતી’’તિ. સહ નિમિત્તુપ્પાદેનાતિ ચ અપ્પનાપરિવાસાભાવસ્સ લક્ખણવચનમેતં. યો ‘‘ખિપ્પાભિઞ્ઞો’’તિ વુચ્ચતિ , તતોપિ ઞાણુત્તરસ્સેવ અભિભાયતનભાવના. એત્થાતિ એતસ્મિં નિમિત્તે. અપ્પનં પાપેતીતિ ભાવના અપ્પનં નેતિ.
Parittānīti yathāladdhāni suppasarāvamattāni. Tenāha ‘‘avaḍḍhitānī’’ti. Parittavasenevāti vaṇṇavasena ābhoge vijjamānepi parittavaseneva idamabhibhāyatanaṃ vuttaṃ. Parittatā hettha abhibhavanassa kāraṇaṃ. Vaṇṇābhoge satipi asatipi abhibhāyatanabhāvanā nāma tikkhapaññasseva sambhavati, na itarassāti ‘‘ñāṇuttariko puggalo’’ti. Abhibhavitvā samāpajjatīti ettha abhibhavanaṃ samāpajjanañca upacārajjhānādhigamasamanantarameva appanājhānuppādananti āha ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti. Saha nimittuppādenāti ca appanāparivāsābhāvassa lakkhaṇavacanametaṃ. Yo ‘‘khippābhiñño’’ti vuccati , tatopi ñāṇuttarasseva abhibhāyatanabhāvanā. Etthāti etasmiṃ nimitte. Appanaṃ pāpetīti bhāvanā appanaṃ neti.
એત્થ ચ કેચિ ‘‘ઉપ્પન્ને ઉપચારજ્ઝાને તં આરબ્ભ યે હેટ્ઠિમન્તેન દ્વે તયો જવનવારા પવત્તન્તિ, તે ઉપચારજ્ઝાન પક્ખિકા એવ, તદનન્તરઞ્ચ ભવઙ્ગપરિવાસેન ઉપચારાસેવનાય ચ વિના અપ્પના હોતિ, સહ નિમિત્તુપ્પાદેનેવ અપ્પનં પાપેતી’’તિ વદન્તિ, તં તેસં મતિમત્તં. ન હિ પારિવાસિકપરિકમ્મેન અપ્પનાવારો ઇચ્છિતો, નાપિ મહગ્ગતપ્પમાણજ્ઝાનેસુ વિય ઉપચારજ્ઝાને એકન્તતો પચ્ચવેક્ખણા ઇચ્છિતબ્બા, તસ્મા ઉપચારજ્ઝાનાધિગમતો પરં કતિપયભવઙ્ગચિત્તાવસાને અપ્પનં પાપુણન્તો ‘‘સહ નિમિત્તુપ્પાદેનેવેત્થ અપ્પનં પાપેતી’’તિ વુત્તો. ‘‘સહ નિમિત્તુપ્પાદેના’’તિ ચ અધિપ્પાયિકમિદં વચનં, ન નીતત્થં, અધિપ્પાયો વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો.
Ettha ca keci ‘‘uppanne upacārajjhāne taṃ ārabbha ye heṭṭhimantena dve tayo javanavārā pavattanti, te upacārajjhāna pakkhikā eva, tadanantarañca bhavaṅgaparivāsena upacārāsevanāya ca vinā appanā hoti, saha nimittuppādeneva appanaṃ pāpetī’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Na hi pārivāsikaparikammena appanāvāro icchito, nāpi mahaggatappamāṇajjhānesu viya upacārajjhāne ekantato paccavekkhaṇā icchitabbā, tasmā upacārajjhānādhigamato paraṃ katipayabhavaṅgacittāvasāne appanaṃ pāpuṇanto ‘‘saha nimittuppādenevettha appanaṃ pāpetī’’ti vutto. ‘‘Saha nimittuppādenā’’ti ca adhippāyikamidaṃ vacanaṃ, na nītatthaṃ, adhippāyo vuttanayeneva veditabbo.
ન અન્તોસમાપત્તિયં તદા તથારૂપસ્સ આભોગસ્સ અસમ્ભવતો, સમાપત્તિતો વુટ્ઠિતસ્સ આભોગો પુબ્બભાગભાવનાવસેન ઝાનક્ખણે પવત્તં અભિભવનાકારં ગહેત્વા પવત્તોતિ દટ્ઠબ્બં. અભિધમ્મટ્ઠકથાયં (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૨૦૪) પન ‘‘ઇમિના પનસ્સ પુબ્બભાગો કથિતો’’તિ વુત્તં. અન્તોસમાપત્તિયં તથા આભોગાભાવે કસ્મા ‘‘ઝાનસઞ્ઞાયપી’’તિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘અભિભવ…પે॰… અત્થી’’તિ.
Na antosamāpattiyaṃ tadā tathārūpassa ābhogassa asambhavato, samāpattito vuṭṭhitassa ābhogo pubbabhāgabhāvanāvasena jhānakkhaṇe pavattaṃ abhibhavanākāraṃ gahetvā pavattoti daṭṭhabbaṃ. Abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) pana ‘‘iminā panassa pubbabhāgo kathito’’ti vuttaṃ. Antosamāpattiyaṃ tathā ābhogābhāve kasmā ‘‘jhānasaññāyapī’’ti vuttanti āha ‘‘abhibhava…pe… atthī’’ti.
વડ્ઢિતપ્પમાણાનીતિ વિપુલપ્પમાણાનીતિ અત્થો, ન એકઙ્ગુલદ્વઙ્ગુલાદિવસેન વડ્ઢિતપ્પમાણાનીતિ તથા વડ્ઢનસ્સેવેત્થ અસમ્ભવતો. તેનાહ ‘‘મહન્તાની’’તિ.
Vaḍḍhitappamāṇānīti vipulappamāṇānīti attho, na ekaṅguladvaṅgulādivasena vaḍḍhitappamāṇānīti tathā vaḍḍhanassevettha asambhavato. Tenāha ‘‘mahantānī’’ti.
રૂપે સઞ્ઞા રૂપસઞ્ઞા, સા અસ્સ અત્થીતિ રૂપસઞ્ઞી, ન રૂપસઞ્ઞી અરૂપસઞ્ઞી. સઞ્ઞાસીસેન ઝાનં વદતિ. રૂપસઞ્ઞાય અનુપ્પાદનમેવેત્થ અલાભિતા. બહિદ્ધાવ ઉપ્પન્નન્તિ બહિદ્ધાવત્થુસ્મિંયેવ ઉપ્પન્નં. અભિધમ્મે પન ‘‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પરિત્તાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ, અપ્પમાણાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાની’’તિ એવં ચતુન્નં અભિભાયતનાનં આગતત્તા અભિધમ્મટ્ઠકથાયં (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૨૦૪) ‘‘કસ્મા પન યથા સુત્તન્તે – ‘અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી એકો બહિદ્ધા રૂપાનિ પસ્સતિ પરિત્તાની’તિઆદિ વુત્તં, એવં અવત્વા ઇધ ચતૂસુપિ અભિભાયતનેસુ અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞિતાવ વુત્તા’’તિ ચોદનં કત્વા ‘‘અજ્ઝત્તરૂપાનં અનભિભવનીયતો’’તિ કારણં વત્વા ‘‘તત્થ વા હિ ઇધ વા બહિદ્ધારૂપાનેવ અભિભવિતબ્બાનિ, તસ્મા તાનિ નિયમતો વત્તબ્બાનીતિ તત્રાપિ ઇધાપિ વુત્તાનિ. ‘અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞી’તિ ઇદં પન સત્થુ દેસનાવિલાસમત્તમેવા’’તિ વુત્તં.
Rūpe saññā rūpasaññā, sā assa atthīti rūpasaññī, na rūpasaññī arūpasaññī. Saññāsīsena jhānaṃ vadati. Rūpasaññāya anuppādanamevettha alābhitā. Bahiddhāva uppannanti bahiddhāvatthusmiṃyeva uppannaṃ. Abhidhamme pana ‘‘ajjhattaṃ arūpasaññī bahiddhā rūpāni passati parittāni suvaṇṇadubbaṇṇāni, appamāṇāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti evaṃ catunnaṃ abhibhāyatanānaṃ āgatattā abhidhammaṭṭhakathāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 204) ‘‘kasmā pana yathā suttante – ‘ajjhattaṃ rūpasaññī eko bahiddhā rūpāni passati parittānī’tiādi vuttaṃ, evaṃ avatvā idha catūsupi abhibhāyatanesu ajjhattaṃ arūpasaññitāva vuttā’’ti codanaṃ katvā ‘‘ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti kāraṇaṃ vatvā ‘‘tattha vā hi idha vā bahiddhārūpāneva abhibhavitabbāni, tasmā tāni niyamato vattabbānīti tatrāpi idhāpi vuttāni. ‘Ajjhattaṃ arūpasaññī’ti idaṃ pana satthu desanāvilāsamattamevā’’ti vuttaṃ.
એત્થ ચ વણ્ણાભોગરહિતાનિ સહિતાનિ ચ સબ્બાનિ ‘‘પરિત્તાનિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાની’’તિ વુત્તાનિ, તથા ‘‘અપ્પમાણાની’’તિ દટ્ઠબ્બાનિ. અત્થિ હિ એસો પરિયાયો ‘‘પરિત્તાનિ અભિભુય્ય તાનિ ચે કદાચિ વણ્ણવસેન આભુજિતાનિ હોન્તિ સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાનિ અભિભુય્યા’’તિ. પરિયાયકથા હિ સુત્તન્તદેસનાતિ. અભિધમ્મે પન નિપ્પરિયાયદેસનત્તા વણ્ણાભોગરહિતાનિ વિસું વુત્તાનિ, તથા સહિતાનિ. અત્થિ હિ ઉભયત્થ અભિભવનપરિયાયોતિ ‘‘અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી’’તિઆદિના પઠમદુતિયઅભિભાયતનેસુ પઠમવિમોક્ખો, તતિયચતુત્થાભિભાયતનેસુ દુતિયવિમોક્ખો, વણ્ણાભિભાયતનેસુ તતિયવિમોક્ખો ચ અભિભવનપ્પવત્તિતો સઙ્ગહિતો, અભિધમ્મે પન નિપ્પરિયાયદેસનત્તા વિમોક્ખાભિભાયતનાનિ અસઙ્કરતો દસ્સેતું વિમોક્ખે વજ્જેત્વા અભિભાયતનાનિ કથિતાનિ, સબ્બાનિ ચ વિમોક્ખકિચ્ચાનિ ઝાનાનિ વિમોક્ખદેસનાયં વુત્તાનિ. તદેતં ‘‘અજ્ઝત્તં રૂપસઞ્ઞી’’તિ આગતસ્સ અભિભાયતનદ્વયસ્સ અભિધમ્મે અભિભાયતનેસુ અવચનતો ‘‘રૂપી રૂપાનિ પસ્સતી’’તિઆદીનઞ્ચ સબ્બવિમોક્ખકિચ્ચસાધારણવચનભાવતો વવત્થાનં કતન્તિ વિઞ્ઞાયતિ.
Ettha ca vaṇṇābhogarahitāni sahitāni ca sabbāni ‘‘parittāni suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti vuttāni, tathā ‘‘appamāṇānī’’ti daṭṭhabbāni. Atthi hi eso pariyāyo ‘‘parittāni abhibhuyya tāni ce kadāci vaṇṇavasena ābhujitāni honti suvaṇṇadubbaṇṇāni abhibhuyyā’’ti. Pariyāyakathā hi suttantadesanāti. Abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vaṇṇābhogarahitāni visuṃ vuttāni, tathā sahitāni. Atthi hi ubhayattha abhibhavanapariyāyoti ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’tiādinā paṭhamadutiyaabhibhāyatanesu paṭhamavimokkho, tatiyacatutthābhibhāyatanesu dutiyavimokkho, vaṇṇābhibhāyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito saṅgahito, abhidhamme pana nippariyāyadesanattā vimokkhābhibhāyatanāni asaṅkarato dassetuṃ vimokkhe vajjetvā abhibhāyatanāni kathitāni, sabbāni ca vimokkhakiccāni jhānāni vimokkhadesanāyaṃ vuttāni. Tadetaṃ ‘‘ajjhattaṃ rūpasaññī’’ti āgatassa abhibhāyatanadvayassa abhidhamme abhibhāyatanesu avacanato ‘‘rūpī rūpāni passatī’’tiādīnañca sabbavimokkhakiccasādhāraṇavacanabhāvato vavatthānaṃ katanti viññāyati.
‘‘અજ્ઝત્તરૂપાનં અનભિભવનીયતો’’તિ ઇદં અભિધમ્મે કત્થચિપિ ‘‘અજ્ઝત્તં રૂપાનિ પસ્સતી’’તિ અવત્વા સબ્બત્થ યં વુત્તં ‘‘બહિદ્ધારૂપાનિ પસ્સતી’’તિ, તસ્સ કારણવચનં. તેન યં અઞ્ઞહેતુકં, તં તેન હેતુના વુત્તં, યં પન દેસનાવિલાસહેતુકં અજ્ઝત્તં અરૂપસઞ્ઞિતાય એવ અભિધમ્મે વચનં, ન તસ્સ અઞ્ઞં કારણં મગ્ગિતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. અજ્ઝત્તરૂપાનં અનભિભવનીયતા ચ તેસં બહિદ્ધારૂપાનં વિય અવિભૂતત્તા, દેસનાવિલાસો ચ યથાવુત્તવવત્થાનવસેન વેદિતબ્બો, વેનેય્યજ્ઝાસયવસેન વિજ્જમાનપરિયાયકથનભાવતો. ‘‘સુવણ્ણદુબ્બણ્ણાની’’તિ એતેનેવ સિદ્ધત્તા નીલાદિઅભિભાયતનાનિ ન વત્તબ્બાનીતિ ચે? ન, નીલાદીસુ કતાધિકારાનં નીલાદિભાવસ્સેવ અભિભવનકારણત્તા. ન હિ તેસં પરિસુદ્ધાપરિસુદ્ધવણ્ણાનં પરિત્તતા તદપ્પમાણતા વા અભિભવનકારણં, અથ ખો નીલાદિભાવો એવાતિ. એતેસુ ચ પરિત્તાદિકસિણરૂપેસુ યં ચરિતસ્સ ઇમાનિ અભિભાયતનાનિ ઇજ્ઝન્તિ, તં દસ્સેતું ‘‘ઇમેસુ પના’’તિઆદિ વુત્તં.
‘‘Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyato’’ti idaṃ abhidhamme katthacipi ‘‘ajjhattaṃ rūpāni passatī’’ti avatvā sabbattha yaṃ vuttaṃ ‘‘bahiddhārūpāni passatī’’ti, tassa kāraṇavacanaṃ. Tena yaṃ aññahetukaṃ, taṃ tena hetunā vuttaṃ, yaṃ pana desanāvilāsahetukaṃ ajjhattaṃ arūpasaññitāya eva abhidhamme vacanaṃ, na tassa aññaṃ kāraṇaṃ maggitabbanti dasseti. Ajjhattarūpānaṃ anabhibhavanīyatā ca tesaṃ bahiddhārūpānaṃ viya avibhūtattā, desanāvilāso ca yathāvuttavavatthānavasena veditabbo, veneyyajjhāsayavasena vijjamānapariyāyakathanabhāvato. ‘‘Suvaṇṇadubbaṇṇānī’’ti eteneva siddhattā nīlādiabhibhāyatanāni na vattabbānīti ce? Na, nīlādīsu katādhikārānaṃ nīlādibhāvasseva abhibhavanakāraṇattā. Na hi tesaṃ parisuddhāparisuddhavaṇṇānaṃ parittatā tadappamāṇatā vā abhibhavanakāraṇaṃ, atha kho nīlādibhāvo evāti. Etesu ca parittādikasiṇarūpesu yaṃ caritassa imāni abhibhāyatanāni ijjhanti, taṃ dassetuṃ ‘‘imesu panā’’tiādi vuttaṃ.
સબ્બસઙ્ગાહિકવસેનાતિ સકલનીલવણ્ણનીલનિદસ્સનનીલનિભાસાનં સાધારણવસેન. વણ્ણવસેનાતિ સભાવવણ્ણવસેન. નિદસ્સનવસેનાતિ પસ્સિતબ્બતાવસેન. ઓભાસવસેનાતિ સપ્પભાસતાય અવભાસનવસેન. ઉમાપુપ્ફન્તિ અતસિપુપ્ફં. નીલમેવ હોતિ વણ્ણસઙ્કરાભાવતો. બારાણસિયં ભવન્તિ બારાણસિયં સમુટ્ઠિતં.
Sabbasaṅgāhikavasenāti sakalanīlavaṇṇanīlanidassananīlanibhāsānaṃ sādhāraṇavasena. Vaṇṇavasenāti sabhāvavaṇṇavasena. Nidassanavasenāti passitabbatāvasena. Obhāsavasenāti sappabhāsatāya avabhāsanavasena. Umāpupphanti atasipupphaṃ. Nīlameva hoti vaṇṇasaṅkarābhāvato. Bārāṇasiyaṃ bhavanti bārāṇasiyaṃ samuṭṭhitaṃ.
તે ધમ્મેતિ તે સતિપટ્ઠાનાદિધમ્મે ચેવ અટ્ઠવિમોક્ખધમ્મે ચ. ચિણ્ણવસીભાવાયેવ તત્થ અભિવિસિટ્ઠાય પઞ્ઞાય પરિયોસાનુત્તરં સતં ગતા અભિઞ્ઞાવોસાનપારમિપ્પત્તા.
Te dhammeti te satipaṭṭhānādidhamme ceva aṭṭhavimokkhadhamme ca. Ciṇṇavasībhāvāyeva tattha abhivisiṭṭhāya paññāya pariyosānuttaraṃ sataṃ gatā abhiññāvosānapāramippattā.
૨૫૦. સકલટ્ઠેનાતિ (દી॰ નિ॰ ટી॰ ૩.૩૪૬; અ॰ નિ॰ ટી॰ ૩.૧૦.૨૫) સકલભાવેન, અસુભનિમિત્તાદીસુ વિય એકદેસે અટ્ઠત્વા અનવસેસતો ગહેતબ્બટ્ઠેનાતિ અત્થો. યથા ખેત્તં સસ્સાનં ઉપ્પત્તિટ્ઠાનં વડ્ઢિટ્ઠાનઞ્ચ, એવમેવ તંતંસમ્પયુત્તધમ્માનન્તિ આહ ‘‘ખેત્તટ્ઠેના’’તિ. પરિચ્છિન્દિત્વાતિ ઇદં ઉદ્ધં અધો તિરિયન્તિ યોજેતબ્બં. પરિચ્છિન્દિત્વા એવ હિ સબ્બત્થ કસિણં વડ્ઢેતબ્બં. તેન તેન કારણેનાતિ ઉપરિઆદીસુ તેન તેન કસિણેન. યથા કિન્તિ આહ – ‘‘આલોકમિવ રૂપદસ્સનકામો’’તિ, યથા દિબ્બચક્ખુના ઉદ્ધં ચે રૂપં દટ્ઠુકામો, ઉદ્ધં આલોકં પસારેતિ, અધો ચે, અધો, સમન્તતો ચે રૂપં દટ્ઠુકામો, સમન્તતો આલોકં પસારેતિ, એવં સબ્બકસિણન્તિ અત્થો. એકસ્સાતિ પથવીકસિણાદીસુ એકેકસ્સ. અઞ્ઞભાવાનુપગમનત્થન્તિ અઞ્ઞકસિણભાવાનુપગમનદીપનત્થં, અઞ્ઞસ્સ વા કસિણભાવાનુપગમનદીપનત્થં. ન હિ અઞ્ઞેન પસારિતકસિણં તતો અઞ્ઞેન પસારિતકસિણભાવં ઉપગચ્છતિ, એવમ્પિ નેસં અઞ્ઞકસિણસમ્ભેદાભાવો વેદિતબ્બો. ન અઞ્ઞં પથવીઆદિ. ન હિ ઉદકેન ઠિતટ્ઠાને સસમ્ભારપથવી અત્થિ. અઞ્ઞકસિણસમ્ભેદોતિ આપોકસિણાદિના સઙ્કરો . સબ્બત્થાતિ સબ્બેસુ સેસકસિણેસુ. એકદેસે અટ્ઠત્વા અનવસેસફરણં પમાણસ્સ અગ્ગહણતો અપ્પમાણં. તેનેવ હિ નેસં કસિણસમઞ્ઞા. તથા હિ ‘‘તઞ્હી’’તિઆદિમાહ. તત્થ ચેતસા ફરન્તોતિ ભાવનાચિત્તેન આરમ્મણં કરોન્તો. ભાવનાચિત્તઞ્હિ કસિણં પરિત્તં વા વિપુલં વા સકલમેવ મનસિ કરોતિ.
250.Sakalaṭṭhenāti (dī. ni. ṭī. 3.346; a. ni. ṭī. 3.10.25) sakalabhāvena, asubhanimittādīsu viya ekadese aṭṭhatvā anavasesato gahetabbaṭṭhenāti attho. Yathā khettaṃ sassānaṃ uppattiṭṭhānaṃ vaḍḍhiṭṭhānañca, evameva taṃtaṃsampayuttadhammānanti āha ‘‘khettaṭṭhenā’’ti. Paricchinditvāti idaṃ uddhaṃ adho tiriyanti yojetabbaṃ. Paricchinditvā eva hi sabbattha kasiṇaṃ vaḍḍhetabbaṃ. Tena tena kāraṇenāti upariādīsu tena tena kasiṇena. Yathā kinti āha – ‘‘ālokamiva rūpadassanakāmo’’ti, yathā dibbacakkhunā uddhaṃ ce rūpaṃ daṭṭhukāmo, uddhaṃ ālokaṃ pasāreti, adho ce, adho, samantato ce rūpaṃ daṭṭhukāmo, samantato ālokaṃ pasāreti, evaṃ sabbakasiṇanti attho. Ekassāti pathavīkasiṇādīsu ekekassa. Aññabhāvānupagamanatthanti aññakasiṇabhāvānupagamanadīpanatthaṃ, aññassa vā kasiṇabhāvānupagamanadīpanatthaṃ. Na hi aññena pasāritakasiṇaṃ tato aññena pasāritakasiṇabhāvaṃ upagacchati, evampi nesaṃ aññakasiṇasambhedābhāvo veditabbo. Na aññaṃ pathavīādi. Na hi udakena ṭhitaṭṭhāne sasambhārapathavī atthi. Aññakasiṇasambhedoti āpokasiṇādinā saṅkaro . Sabbatthāti sabbesu sesakasiṇesu. Ekadese aṭṭhatvā anavasesapharaṇaṃ pamāṇassa aggahaṇato appamāṇaṃ. Teneva hi nesaṃ kasiṇasamaññā. Tathā hi ‘‘tañhī’’tiādimāha. Tattha cetasā pharantoti bhāvanācittena ārammaṇaṃ karonto. Bhāvanācittañhi kasiṇaṃ parittaṃ vā vipulaṃ vā sakalameva manasi karoti.
કસિણુગ્ઘાટિમાકાસે પવત્તં વિઞ્ઞાણં ફરણઅપ્પમાણવસેન ‘‘વિઞ્ઞાણકસિણ’’ન્તિ વુત્તં. તથા હિ તં ‘‘વિઞ્ઞાણ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. કસિણવસેનાતિ ઉગ્ઘાટિતકસિણવસેન કસિણુગ્ઘાટિમાકાસે ઉદ્ધંઅધોતિરિયતા વેદિતબ્બા. યત્તકઞ્હિ ઠાનં કસિણં પસારિતં, તત્તકં આકાસભાવનાવસેન આકાસં હોતીતિ. એવં યત્તકં ઠાનં આકાસં હુત્વા ઉપટ્ઠિતં, તત્તકં આકાસમેવ હુત્વા વિઞ્ઞાણસ્સ પવત્તનતો આગમનવસેન વિઞ્ઞાણકસિણેપિ ઉદ્ધંઅધોતિરિયતા વુત્તાતિ ‘‘કસિણુગ્ઘાટિમાકાસવસેન તત્થ પવત્તવિઞ્ઞાણે ઉદ્ધંઅધોતિરિયતા વેદિતબ્બા’’તિ આહ.
Kasiṇugghāṭimākāse pavattaṃ viññāṇaṃ pharaṇaappamāṇavasena ‘‘viññāṇakasiṇa’’nti vuttaṃ. Tathā hi taṃ ‘‘viññāṇa’’nti vuccati. Kasiṇavasenāti ugghāṭitakasiṇavasena kasiṇugghāṭimākāse uddhaṃadhotiriyatā veditabbā. Yattakañhi ṭhānaṃ kasiṇaṃ pasāritaṃ, tattakaṃ ākāsabhāvanāvasena ākāsaṃ hotīti. Evaṃ yattakaṃ ṭhānaṃ ākāsaṃ hutvā upaṭṭhitaṃ, tattakaṃ ākāsameva hutvā viññāṇassa pavattanato āgamanavasena viññāṇakasiṇepi uddhaṃadhotiriyatā vuttāti ‘‘kasiṇugghāṭimākāsavasena tattha pavattaviññāṇe uddhaṃadhotiriyatā veditabbā’’ti āha.
૨૫૨. વુત્તોયેવ વમ્મિકસુત્તે. નિસ્સિતઞ્ચ છવત્થુનિસ્સિતત્તા વિપસ્સનાઞાણસ્સ. પટિબદ્ધઞ્ચ તેન વિના અપ્પવત્તનતો કાયસઞ્ઞિતાનં રૂપધમ્માનં આરમ્મણકરણતો ચ. સુટ્ઠુ ભાતિ ઓભાસતીતિ વા સુભો. કુરુવિન્દજાતિઆદિજાતિવિસેસોપિ મણિ આકરપારિસુદ્ધિમૂલકો એવાતિ આહ ‘‘સુપરિસુદ્ધઆકરસમુટ્ઠિતો’’તિ. દોસનીહરણવસેન પરિકમ્મનિપ્ફત્તીતિ આહ ‘‘સુટ્ઠુ કતપરિકમ્મો અપનીતપાસાણસક્ખરો’’તિ. ધોવનવેધનાદીહીતિ ચતૂસુ પાસાણેસુ ધોવનેન ચેવ કાળકાદિઅપહરણત્થાય સુત્તેન આવુનનત્થાય ચ વિજ્ઝનેન. તાપસણ્હકરણાદીનં સઙ્ગહો આદિ-સદ્દેન. વણ્ણસમ્પત્તિન્તિ સુત્તસ્સ વણ્ણસમ્પત્તિં.
252.Vuttoyeva vammikasutte. Nissitañca chavatthunissitattā vipassanāñāṇassa. Paṭibaddhañca tena vinā appavattanato kāyasaññitānaṃ rūpadhammānaṃ ārammaṇakaraṇato ca. Suṭṭhu bhāti obhāsatīti vā subho. Kuruvindajātiādijātivisesopi maṇi ākarapārisuddhimūlako evāti āha ‘‘suparisuddhaākarasamuṭṭhito’’ti. Dosanīharaṇavasena parikammanipphattīti āha ‘‘suṭṭhu kataparikammo apanītapāsāṇasakkharo’’ti. Dhovanavedhanādīhīti catūsu pāsāṇesu dhovanena ceva kāḷakādiapaharaṇatthāya suttena āvunanatthāya ca vijjhanena. Tāpasaṇhakaraṇādīnaṃ saṅgaho ādi-saddena. Vaṇṇasampattinti suttassa vaṇṇasampattiṃ.
મણિ વિય કરજકાયો પચ્ચવેક્ખિતબ્બતો. આવુતસુત્તં વિય વિપસ્સનાઞાણં અનુપવિસિત્વા ઠિતત્તા. ચક્ખુમા પુરિસો વિય વિપસ્સનાલાભી ભિક્ખુ સમ્મદેવ તસ્સ દસ્સનતો. તદારમ્મણાનન્તિ રૂપધમ્મારમ્મણાનં. ફસ્સપઞ્ચમકચિત્તચેતસિકગ્ગહણેન ગહિતધમ્માપિ વિપસ્સનાચિત્તુપ્પાદપરિયાપન્ના એવાતિ વેદિતબ્બં. એવઞ્હિ તેસં વિપસ્સનાઞાણગતિકત્તા ‘‘આવુતસુત્તં વિય વિપસ્સનાઞાણ’’ન્તિ વચનં અવિરોધિતં હોતિ.
Maṇi viya karajakāyo paccavekkhitabbato. Āvutasuttaṃ viya vipassanāñāṇaṃ anupavisitvā ṭhitattā. Cakkhumā puriso viya vipassanālābhī bhikkhu sammadeva tassa dassanato. Tadārammaṇānanti rūpadhammārammaṇānaṃ. Phassapañcamakacittacetasikaggahaṇena gahitadhammāpi vipassanācittuppādapariyāpannā evāti veditabbaṃ. Evañhi tesaṃ vipassanāñāṇagatikattā ‘‘āvutasuttaṃ viya vipassanāñāṇa’’nti vacanaṃ avirodhitaṃ hoti.
ઞાણસ્સાતિ પચ્ચવેક્ખણઞાણસ્સ. યદિ એવં ઞાણસ્સ વસેન વત્તબ્બં, ન પુગ્ગલસ્સાતિ આહ ‘‘તસ્સ પના’’તિઆદિ. મગ્ગસ્સ અનન્તરં, તસ્મા લોકિયાભિઞ્ઞાનં પરતો છટ્ઠાભિઞ્ઞાય પુરતો વત્તબ્બં વિપસ્સનાઞાણં. એવં સન્તેપીતિ યદિપાયં ઞાણાનુપુબ્બટ્ઠિતિ, એવં સન્તેપિ એતસ્સ અન્તરા વારો નત્થીતિ પઞ્ચસુ લોકિયાભિઞ્ઞાસુ કથિતાસુ આકઙ્ખેય્યસુત્તાદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૬૪ આદયો) વિય છટ્ઠાભિઞ્ઞા કથેતબ્બાતિ એતસ્સ અનભિઞ્ઞાલક્ખણસ્સ વિપસ્સનાઞાણસ્સ તાસં અન્તરા વારો ન હોતિ, તસ્મા તત્થ અવસરાભાવતો ઇધેવ રૂપાવચરચતુત્થજ્ઝાનાનન્તરમેવ દસ્સિતં વિપસ્સનાઞાણં. યસ્મા ચાતિ ચ-સદ્દો સમુચ્ચયત્થો. તેન ન કેવલં તદેવ, અથ ખો ઇદમ્પિ કારણં વિપસ્સનાઞાણસ્સ ઇધેવ દસ્સનેતિ ઇમમત્થં દીપેતિ. દિબ્બેન ચક્ખુના ભેરવરૂપં પસ્સતોતિ એત્થ ઇદ્ધિવિધઞાણેન ભેરવં રૂપં નિમ્મિનિત્વા ચક્ખુના પસ્સતોતિ વત્તબ્બં, એવમ્પિ અભિઞ્ઞાલાભિનો અપરિઞ્ઞાણવત્થુકસ્સ ભયસન્તાસો ઉપ્પજ્જતિ ઉચ્ચવાલિકવાસીમહાનાગત્થેરસ્સ વિય. ઇધાપીતિ ઇમસ્મિં વિપસ્સનાઞાણેપિ, ન સતિપટ્ઠાનાદીસુ એવાતિ અધિપ્પાયો.
Ñāṇassāti paccavekkhaṇañāṇassa. Yadi evaṃ ñāṇassa vasena vattabbaṃ, na puggalassāti āha ‘‘tassa panā’’tiādi. Maggassa anantaraṃ, tasmā lokiyābhiññānaṃ parato chaṭṭhābhiññāya purato vattabbaṃ vipassanāñāṇaṃ. Evaṃ santepīti yadipāyaṃ ñāṇānupubbaṭṭhiti, evaṃ santepi etassa antarā vāro natthīti pañcasu lokiyābhiññāsu kathitāsu ākaṅkheyyasuttādīsu (ma. ni. 1.64 ādayo) viya chaṭṭhābhiññā kathetabbāti etassa anabhiññālakkhaṇassa vipassanāñāṇassa tāsaṃ antarā vāro na hoti, tasmā tattha avasarābhāvato idheva rūpāvacaracatutthajjhānānantarameva dassitaṃ vipassanāñāṇaṃ. Yasmā cāti ca-saddo samuccayattho. Tena na kevalaṃ tadeva, atha kho idampi kāraṇaṃ vipassanāñāṇassa idheva dassaneti imamatthaṃ dīpeti. Dibbena cakkhunā bheravarūpaṃ passatoti ettha iddhividhañāṇena bheravaṃ rūpaṃ nimminitvā cakkhunā passatoti vattabbaṃ, evampi abhiññālābhino apariññāṇavatthukassa bhayasantāso uppajjati uccavālikavāsīmahānāgattherassa viya. Idhāpīti imasmiṃ vipassanāñāṇepi, na satipaṭṭhānādīsu evāti adhippāyo.
૨૫૩. મનોમયિદ્ધિયં ચિણ્ણવસિતાય અભિઞ્ઞા વોસાનપારમિપ્પત્તતા વેદિતબ્બાતિ યોજના. મનેન નિબ્બત્તન્તિ અભિઞ્ઞામનેન નિબ્બત્તિતં. તં સદિસભાવદસ્સનત્થમેવાતિ સણ્ઠાનતોપિ વણ્ણતોપિ અવયવવિસેસતોપિ સદિસભાવદસ્સનત્થમેવ. સજાતિયં ઠિતો, ન નાગિદ્ધિયા અઞ્ઞજાતિરૂપો. સુપરિકમ્મકતમત્તિકાદયો વિય ઇદ્ધિવિધઞાણં વિકુબ્બનકિરિયાય નિસ્સયભાવતો.
253. Manomayiddhiyaṃ ciṇṇavasitāya abhiññā vosānapāramippattatā veditabbāti yojanā. Manena nibbattanti abhiññāmanena nibbattitaṃ. Taṃ sadisabhāvadassanatthamevāti saṇṭhānatopi vaṇṇatopi avayavavisesatopi sadisabhāvadassanatthameva. Sajātiyaṃ ṭhito, na nāgiddhiyā aññajātirūpo. Suparikammakatamattikādayo viya iddhividhañāṇaṃ vikubbanakiriyāya nissayabhāvato.
૨૫૫. અપ્પકસિરેનેવાતિ અકિચ્છેનેવ.
255.Appakasirenevāti akiccheneva.
૨૫૬. મન્દો ઉત્તાનસેય્યકદારકોપિ ‘‘દહરો’’તિ વુચ્ચતીતિ તતો વિસેસનત્થં ‘‘યુવા’’તિ વુત્તં. યુવાપિ કોચિ અનિચ્છનતો અમણ્ડનસીલો હોતીતિ તતો વિસેસનત્થં ‘‘મણ્ડનકજાતિકો’’તિ વુત્તં. તેન વુત્તં ‘‘યુવાપી’’તિઆદિ. કાળતિલપ્પમાણા બિન્દવો કાળતિલકાનિ. નાતિકમ્માસતિલપ્પમાણા બિન્દવો તિલકાનિ. વઙ્કં નામ પિયઙ્ગં. યોબ્બનપીળકાદયો મુખદૂસિપીળકા. મુખગતો દોસો મુખદોસો, લક્ખણવચનઞ્ચેતં મુખે અદોસસ્સપિ પાકટભાવસ્સ અધિપ્પેતત્તા . યથા વા મુખે દોસો, એવં મુખે અદોસોપિ મુખદોસો સરલોપેન, મુખદોસો ચ મુખદોસો ચ મુખદોસોતિ એકસેસનયેનપેત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. એવઞ્હિ પરેસં સોળસવિધં ચિત્તં પાકટં હોતીતિ વચનં સમત્થિતં હોતિ.
256. Mando uttānaseyyakadārakopi ‘‘daharo’’ti vuccatīti tato visesanatthaṃ ‘‘yuvā’’ti vuttaṃ. Yuvāpi koci anicchanato amaṇḍanasīlo hotīti tato visesanatthaṃ ‘‘maṇḍanakajātiko’’ti vuttaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘yuvāpī’’tiādi. Kāḷatilappamāṇā bindavo kāḷatilakāni. Nātikammāsatilappamāṇā bindavo tilakāni. Vaṅkaṃ nāma piyaṅgaṃ. Yobbanapīḷakādayo mukhadūsipīḷakā. Mukhagato doso mukhadoso, lakkhaṇavacanañcetaṃ mukhe adosassapi pākaṭabhāvassa adhippetattā . Yathā vā mukhe doso, evaṃ mukhe adosopi mukhadoso saralopena, mukhadoso ca mukhadoso ca mukhadosoti ekasesanayenapettha attho daṭṭhabbo. Evañhi paresaṃ soḷasavidhaṃ cittaṃ pākaṭaṃ hotīti vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
૨૫૯. પટિપદાવસેનાતિ યથારહં સમથવિપસ્સનામગ્ગપટિપદાવસેન. અટ્ઠસુ કોટ્ઠાસેસૂતિ સતિપટ્ઠાનાદીસુ બોધિપક્ખિયધમ્મકોટ્ઠાસેસુ, વિમોક્ખકોટ્ઠાસેસુ વાતિ ઇમેસુ અટ્ઠસુ કોટ્ઠાસેસુ. સેસેસૂતિ વુત્તાવસેસેસુ અભિભાયતનકોટ્ઠાસાદીસુ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.
259.Paṭipadāvasenāti yathārahaṃ samathavipassanāmaggapaṭipadāvasena. Aṭṭhasu koṭṭhāsesūti satipaṭṭhānādīsu bodhipakkhiyadhammakoṭṭhāsesu, vimokkhakoṭṭhāsesu vāti imesu aṭṭhasu koṭṭhāsesu. Sesesūti vuttāvasesesu abhibhāyatanakoṭṭhāsādīsu. Sesaṃ suviññeyyameva.
મહાસકુલુદાયિસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.
Mahāsakuludāyisuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૭. મહાસકુલુદાયિસુત્તં • 7. Mahāsakuludāyisuttaṃ
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૭. મહાસકુલુદાયિસુત્તવણ્ણના • 7. Mahāsakuludāyisuttavaṇṇanā