| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
७. महासळायतनिकसुत्तवण्णना
7. Mahāsaḷāyatanikasuttavaṇṇanā
४२८. महन्तानि सळायतनानि अधिकिच्च पवत्तत्ता महासळायतनिकं, महन्तता च तेसं महन्तं लोकसन्निवासं अभिब्यापेत्वा ठितत्ता अयोनिसो गय्हमानानं महतो अनत्थाय संवत्तनतो, योनिसो गय्हमानानं महतो अत्थाय हिताय सुखाय संवत्तनतो च दट्ठब्बा। जोतकन्ति बोधकं।
428. Mahantāni saḷāyatanāni adhikicca pavattattā mahāsaḷāyatanikaṃ, mahantatā ca tesaṃ mahantaṃ lokasannivāsaṃ abhibyāpetvā ṭhitattā ayoniso gayhamānānaṃ mahato anatthāya saṃvattanato, yoniso gayhamānānaṃ mahato atthāya hitāya sukhāya saṃvattanato ca daṭṭhabbā. Jotakanti bodhakaṃ.
४२९. सिखाप्पत्ताय विपस्सनाय जाननम्पि यथाभूतजाननमेव मग्गेन जाननस्स आसन्नकारणभावतोति आह – ‘‘सहविपस्सनेन मग्गेन अजानन्तो’’ति। वुड्ढिं गच्छन्तीति पच्चयसमोधानेन भवयोनिगतिठितिसत्तावासपाळिया अपरापरं परिवुद्धिं गच्छन्ति। एवंभूता पगुणभावमापादिता समथविपस्सनाधम्मा विय सुट्ठुतरं वसीभावं पापिता झानाभिञ्ञा विय च वसीभूता हुत्वा उपरूपरि ब्रूहेन्तीति आह – ‘‘वसीभावं गच्छन्ती’’ति। तथा हि ते कदाचि भवपत्थनाय अनुप्पादितायपि अप्पहीनभावेनेवस्सा तिट्ठन्ति। अकुसला धम्माव येभुय्येन दस्सनायतनेन विनासदस्सनतो पवत्तन्ति परिवड्ढन्ति च। पञ्चद्वारिकदरथाति पञ्चद्वारिकजवनसहगता अकुसलदरथा। एवं मनोद्वारिकदरथा वेदितब्बा। सन्तापाति दरथेहि बलवन्तो सम्पयुत्तधम्मानं निस्सयस्स च सन्तापनकरा। परिळाहाति ततोपि बलवतरा तेसंयेव परिदहनकरा।
429. Sikhāppattāya vipassanāya jānanampi yathābhūtajānanameva maggena jānanassa āsannakāraṇabhāvatoti āha – ‘‘sahavipassanena maggena ajānanto’’ti. Vuḍḍhiṃ gacchantīti paccayasamodhānena bhavayonigatiṭhitisattāvāsapāḷiyā aparāparaṃ parivuddhiṃ gacchanti. Evaṃbhūtā paguṇabhāvamāpāditā samathavipassanādhammā viya suṭṭhutaraṃ vasībhāvaṃ pāpitā jhānābhiññā viya ca vasībhūtā hutvā uparūpari brūhentīti āha – ‘‘vasībhāvaṃ gacchantī’’ti. Tathā hi te kadāci bhavapatthanāya anuppāditāyapi appahīnabhāvenevassā tiṭṭhanti. Akusalā dhammāva yebhuyyena dassanāyatanena vināsadassanato pavattanti parivaḍḍhanti ca. Pañcadvārikadarathāti pañcadvārikajavanasahagatā akusaladarathā. Evaṃ manodvārikadarathā veditabbā. Santāpāti darathehi balavanto sampayuttadhammānaṃ nissayassa ca santāpanakarā. Pariḷāhāti tatopi balavatarā tesaṃyeva paridahanakarā.
४३०. पञ्चद्वारिकसुखं, न कायप्पसादसन्निस्सितसुखमेव। मनोद्वारिकसुखन्ति मनोद्वारिकचित्तसन्निस्सितसुखं, न यं किञ्चि चेतसिकसुखं तस्स कायिकसुखग्गहणेनेव गहितत्ता। पञ्चद्वारिकजवनेन समापज्जनं वा वुट्ठानं वा नत्थीति इदं मनोद्वारिकजवनेन तस्स सम्भवं दस्सेतुं, मग्गस्स वसेन वुत्तं, न पन तप्पसङ्गसङ्कानिवत्तनत्थं। विञ्ञत्तिमत्तम्पि जनेतुं असमत्थं समापज्जनस्स कथं पच्चयो होति, बुद्धानं पन भगवन्तानं होतीति चे? तथापि तस्स आसन्नट्ठाने पञ्चद्वारिकचित्तप्पवत्तिया असम्भवो एव तादिसस्स पुब्बाभोगस्स तस्मिं काले असम्भवतो। एतेनेव या केसञ्चि अरियधम्मे अकोविदानं घटसभावादीसु बुद्धितुल्यकारितापत्तिचोदना; सा पटिक्खित्ताति दट्ठब्बा तंतंपुरिमाभोगवसेन तेन तेन पञ्चद्वारिकाभिनियतमनोविञ्ञाणस्स परतो पवत्तमानमनोविञ्ञाणेन तस्मिं तस्मिं अत्थे वण्णसण्ठानादिविसेसस्स विनिच्छिनितब्बतो। उप्पन्नमत्तकमेव होतीति पञ्चद्वारिकजवनं तादिसं किञ्चि अत्थनिच्छयकिच्चं कातुं न सक्कोति, केवलं उप्पन्नमत्तमेव होति। अयन्ति ‘‘आदीनवानुपस्सिनो’’तिआदिना वुत्ता।
430.Pañcadvārikasukhaṃ, na kāyappasādasannissitasukhameva. Manodvārikasukhanti manodvārikacittasannissitasukhaṃ, na yaṃ kiñci cetasikasukhaṃ tassa kāyikasukhaggahaṇeneva gahitattā. Pañcadvārikajavanena samāpajjanaṃ vā vuṭṭhānaṃ vā natthīti idaṃ manodvārikajavanena tassa sambhavaṃ dassetuṃ, maggassa vasena vuttaṃ, na pana tappasaṅgasaṅkānivattanatthaṃ. Viññattimattampi janetuṃ asamatthaṃ samāpajjanassa kathaṃ paccayo hoti, buddhānaṃ pana bhagavantānaṃ hotīti ce? Tathāpi tassa āsannaṭṭhāne pañcadvārikacittappavattiyā asambhavo eva tādisassa pubbābhogassa tasmiṃ kāle asambhavato. Eteneva yā kesañci ariyadhamme akovidānaṃ ghaṭasabhāvādīsu buddhitulyakāritāpatticodanā; sā paṭikkhittāti daṭṭhabbā taṃtaṃpurimābhogavasena tena tena pañcadvārikābhiniyatamanoviññāṇassa parato pavattamānamanoviññāṇena tasmiṃ tasmiṃ atthe vaṇṇasaṇṭhānādivisesassa vinicchinitabbato. Uppannamattakameva hotīti pañcadvārikajavanaṃ tādisaṃ kiñci atthanicchayakiccaṃ kātuṃ na sakkoti, kevalaṃ uppannamattameva hoti. Ayanti ‘‘ādīnavānupassino’’tiādinā vuttā.
४३१. कुसलचित्त…पे॰… भूतस्साति वुट्ठानगामिनिविपस्सनासहगतकुसलचित्तस्स सम्पयुत्तचेतोसुखसमङ्गीभूतस्स। पुब्बसुद्धिकाति मग्गुप्पत्तितो, विपस्सनारम्भतोपि वा पुब्बेव सुद्धा। तेनाह – ‘‘आदितो पट्ठाय परिसुद्धाव होन्ती’’ति। सब्बत्थककारापकङ्गानीति सीलविसोधनस्स चित्तसमाधानस्स विपस्सनाभियोगस्स मग्गेन पहातब्बकिलेसपहानस्साति सब्बस्सपि मग्गसम्भारकिच्चस्स कारापकङ्गानि। अट्ठङ्गिको वाति पठमज्झानिको वा अट्ठङ्गिको, दुतियज्झानिको वा सत्तङ्गिको होति।
431.Kusalacitta…pe… bhūtassāti vuṭṭhānagāminivipassanāsahagatakusalacittassa sampayuttacetosukhasamaṅgībhūtassa. Pubbasuddhikāti magguppattito, vipassanārambhatopi vā pubbeva suddhā. Tenāha – ‘‘ādito paṭṭhāya parisuddhāva hontī’’ti. Sabbatthakakārāpakaṅgānīti sīlavisodhanassa cittasamādhānassa vipassanābhiyogassa maggena pahātabbakilesapahānassāti sabbassapi maggasambhārakiccassa kārāpakaṅgāni. Aṭṭhaṅgiko vāti paṭhamajjhāniko vā aṭṭhaṅgiko, dutiyajjhāniko vā sattaṅgiko hoti.
इममेव सुत्तपदेसं गहेत्वाति, ‘‘या तथाभूतस्स दिट्ठी’’तिआदिना सम्मादिट्ठिआदीनं पञ्चन्नंयेव तस्मिं ठाने गहितत्ता लोकुत्तरमग्गो पञ्चङ्गिकोति वदति। सोति तथा वदन्तो वितण्डवादी। अनन्तरवचनेनेवाति, ‘‘या तथाभूतस्स दिट्ठी’’तिआदिवचनस्स, ‘‘एवमस्साय’’न्तिआदिना अनन्तरवचनेन। पटिसेधितब्बोति पटिक्खिपितब्बो। ‘‘अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो’’ति हि इदं वचनं अरियमग्गस्स पञ्चङ्गिकभावं उजुकमेव पटिक्खिपति। यदि एवं ‘‘या तथाभूतस्स दिट्ठी’’तिआदिना तत्थ पञ्चन्नं एव अङ्गानं गहणं किमत्थियन्ति आह ‘‘उत्तरि चा’’तिआदि। सम्मावाचं भावेति अरियमग्गसमङ्गी। तेनाह ‘‘मिच्छावाचं पजहती’’ति। यस्मिञ्हि खणे सम्मावाचा भावनापारिपूरिं गच्छति, तस्मिंयेव मिच्छावाचा पजहीयतीति। सहेव विरतिया पूरेन्ति समुच्छेदविरतिया विना दुक्खपरिञ्ञादीनं असम्भवतो। आदितो पट्ठाय परिसुद्धानेव वट्टन्ति परिसुद्धे सीले पतिट्ठितस्सेव भावनाय इज्झनतो। यथावुत्तमत्थं गन्थन्तरेनपि समत्थेतुं, ‘‘सुभद्दसुत्तेपि चा’’तिआदि वुत्तं। अनेकेसु सुत्तसतेसु अट्ठङ्गिकोव मग्गो आगतो, न पञ्चङ्गिकोति अधिप्पायो।
Imameva suttapadesaṃ gahetvāti, ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhī’’tiādinā sammādiṭṭhiādīnaṃ pañcannaṃyeva tasmiṃ ṭhāne gahitattā lokuttaramaggo pañcaṅgikoti vadati. Soti tathā vadanto vitaṇḍavādī. Anantaravacanenevāti, ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhī’’tiādivacanassa, ‘‘evamassāya’’ntiādinā anantaravacanena. Paṭisedhitabboti paṭikkhipitabbo. ‘‘Ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti hi idaṃ vacanaṃ ariyamaggassa pañcaṅgikabhāvaṃ ujukameva paṭikkhipati. Yadi evaṃ ‘‘yā tathābhūtassa diṭṭhī’’tiādinā tattha pañcannaṃ eva aṅgānaṃ gahaṇaṃ kimatthiyanti āha ‘‘uttari cā’’tiādi. Sammāvācaṃ bhāveti ariyamaggasamaṅgī. Tenāha ‘‘micchāvācaṃ pajahatī’’ti. Yasmiñhi khaṇe sammāvācā bhāvanāpāripūriṃ gacchati, tasmiṃyeva micchāvācā pajahīyatīti. Saheva viratiyā pūrenti samucchedaviratiyā vinā dukkhapariññādīnaṃ asambhavato. Ādito paṭṭhāya parisuddhāneva vaṭṭanti parisuddhe sīle patiṭṭhitasseva bhāvanāya ijjhanato. Yathāvuttamatthaṃ ganthantarenapi samatthetuṃ, ‘‘subhaddasuttepi cā’’tiādi vuttaṃ. Anekesu suttasatesu aṭṭhaṅgikova maggo āgato, na pañcaṅgikoti adhippāyo.
सम्मासति मग्गक्खणे कायानुपस्सनादिचतुकिच्चसाधिका होतीति तं चतुब्बिधं कत्वा दस्सेन्तो, ‘‘मग्गसम्पयुत्ताव चत्तारो सतिपट्ठाना’’ति आह। न चतुमग्गसम्पयुत्ततावसेन। एस नयो सम्मप्पधानादीसुपि। अञ्ञमञ्ञानतिवत्तमाना युगनद्धा युत्ता विय अरियमग्गयुगनद्धा अञ्ञमञ्ञं पटिबद्धाति युगनद्धा। तेनाह – ‘‘एकक्खणिकयुगनन्धा’’ति अरियमग्गक्खणे एव हि समथविपस्सना एकक्खणिका हुत्वा समधुरं वत्तन्ति। तेनेवाह ‘‘एते ही’’तिआदि। अञ्ञस्मिं खणे समापत्ति, अञ्ञस्मिं विपस्सनाति इदं तेसं तत्थ तत्थ किच्चतो अधिकभावं सन्धाय वुत्तं, न अञ्ञथा। न हि पञ्ञारहिता समापत्ति, समाधिरहिता च विपस्सना अत्थि। अरियमग्गे पन एकक्खणिका समधुरताय एकरसभावेनाति अत्थो। फलविमुत्तीति अरहत्तफलविमुत्ति। सेसं हेट्ठा वुत्तनयत्ता सुविञ्ञेय्यमेव।
Sammāsati maggakkhaṇe kāyānupassanādicatukiccasādhikā hotīti taṃ catubbidhaṃ katvā dassento, ‘‘maggasampayuttāva cattāro satipaṭṭhānā’’ti āha. Na catumaggasampayuttatāvasena. Esa nayo sammappadhānādīsupi. Aññamaññānativattamānā yuganaddhā yuttā viya ariyamaggayuganaddhā aññamaññaṃ paṭibaddhāti yuganaddhā. Tenāha – ‘‘ekakkhaṇikayuganandhā’’ti ariyamaggakkhaṇe eva hi samathavipassanā ekakkhaṇikā hutvā samadhuraṃ vattanti. Tenevāha ‘‘ete hī’’tiādi. Aññasmiṃ khaṇe samāpatti, aññasmiṃ vipassanāti idaṃ tesaṃ tattha tattha kiccato adhikabhāvaṃ sandhāya vuttaṃ, na aññathā. Na hi paññārahitā samāpatti, samādhirahitā ca vipassanā atthi. Ariyamagge pana ekakkhaṇikā samadhuratāya ekarasabhāvenāti attho. Phalavimuttīti arahattaphalavimutti. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayattā suviññeyyameva.
महासळायतनिकसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Mahāsaḷāyatanikasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ७. महासळायतनिकसुत्तं • 7. Mahāsaḷāyatanikasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ७. महासळायतनिकसुत्तवण्णना • 7. Mahāsaḷāyatanikasuttavaṇṇanā
