Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya |
૧૦. મહાસતિપટ્ઠાનસુત્તં
10. Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ
૧૦૫. એવં મે સુતં – એકં સમયં ભગવા કુરૂસુ વિહરતિ કમ્માસધમ્મં નામ કુરૂનં નિગમો. તત્ર ખો ભગવા ભિક્ખૂ આમન્તેસિ – ‘‘ભિક્ખવો’’તિ. ‘‘ભદન્તે’’તિ તે ભિક્ખૂ ભગવતો પચ્ચસ્સોસું. ભગવા એતદવોચ –
105. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā kurūsu viharati kammāsadhammaṃ nāma kurūnaṃ nigamo. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi – ‘‘bhikkhavo’’ti. ‘‘Bhadante’’ti te bhikkhū bhagavato paccassosuṃ. Bhagavā etadavoca –
ઉદ્દેસો
Uddeso
૧૦૬. ‘‘એકાયનો અયં, ભિક્ખવે, મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા, સોકપરિદેવાનં 1 સમતિક્કમાય, દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય, ઞાયસ્સ અધિગમાય, નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય, યદિદં ચત્તારો સતિપટ્ઠાના.
106. ‘‘Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā, sokaparidevānaṃ 2 samatikkamāya, dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya, ñāyassa adhigamāya, nibbānassa sacchikiriyāya, yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā.
‘‘કતમે ચત્તારો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા, વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં.
‘‘Katame cattāro? Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā, vineyya loke abhijjhādomanassaṃ.
ઉદ્દેસો નિટ્ઠિતો.
Uddeso niṭṭhito.
કાયાનુપસ્સના આનાપાનપબ્બં
Kāyānupassanā ānāpānapabbaṃ
૧૦૭. ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અરઞ્ઞગતો વા રુક્ખમૂલગતો વા સુઞ્ઞાગારગતો વા નિસીદતિ, પલ્લઙ્કં આભુજિત્વા, ઉજું કાયં પણિધાય, પરિમુખં સતિં ઉપટ્ઠપેત્વા. સો સતોવ અસ્સસતિ, સતોવ 3 પસ્સસતિ. દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા અસ્સસન્તો ‘રસ્સં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા પસ્સસન્તો ‘રસ્સં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, ‘સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘સબ્બકાયપટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ , ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ.
107. ‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati, pallaṅkaṃ ābhujitvā, ujuṃ kāyaṃ paṇidhāya, parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvā. So satova assasati, satova 4 passasati. Dīghaṃ vā assasanto ‘dīghaṃ assasāmī’ti pajānāti, dīghaṃ vā passasanto ‘dīghaṃ passasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā assasanto ‘rassaṃ assasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā passasanto ‘rassaṃ passasāmī’ti pajānāti, ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’ti sikkhati, ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmī’ti sikkhati , ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’ti sikkhati, ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’ti sikkhati.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, દક્ખો ભમકારો વા ભમકારન્તેવાસી વા દીઘં વા અઞ્છન્તો ‘દીઘં અઞ્છામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા અઞ્છન્તો ‘રસ્સં અઞ્છામી’તિ પજાનાતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ દીઘં વા અસ્સસન્તો ‘દીઘં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, દીઘં વા પસ્સસન્તો ‘દીઘં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા અસ્સસન્તો ‘રસ્સં અસ્સસામી’તિ પજાનાતિ, રસ્સં વા પસ્સસન્તો ‘રસ્સં પસ્સસામી’તિ પજાનાતિ; ‘સબ્બકાયપટિસંવેદી અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘સબ્બકાયપટિસંવેદી પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ; ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં અસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ, ‘પસ્સમ્ભયં કાયસઙ્ખારં પસ્સસિસ્સામી’તિ સિક્ખતિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ. ‘અત્થિ કાયો’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો 5, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, dakkho bhamakāro vā bhamakārantevāsī vā dīghaṃ vā añchanto ‘dīghaṃ añchāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā añchanto ‘rassaṃ añchāmī’ti pajānāti; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu dīghaṃ vā assasanto ‘dīghaṃ assasāmī’ti pajānāti, dīghaṃ vā passasanto ‘dīghaṃ passasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā assasanto ‘rassaṃ assasāmī’ti pajānāti, rassaṃ vā passasanto ‘rassaṃ passasāmī’ti pajānāti; ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī assasissāmī’ti sikkhati, ‘sabbakāyapaṭisaṃvedī passasissāmī’ti sikkhati; ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ assasissāmī’ti sikkhati, ‘passambhayaṃ kāyasaṅkhāraṃ passasissāmī’ti sikkhati. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho 6, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
આનાપાનપબ્બં નિટ્ઠિતં.
Ānāpānapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
કાયાનુપસ્સના ઇરિયાપથપબ્બં
Kāyānupassanā iriyāpathapabbaṃ
૧૦૮. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ગચ્છન્તો વા ‘ગચ્છામી’તિ પજાનાતિ, ઠિતો વા ‘ઠિતોમ્હી’તિ પજાનાતિ, નિસિન્નો વા ‘નિસિન્નોમ્હી’તિ પજાનાતિ, સયાનો વા ‘સયાનોમ્હી’તિ પજાનાતિ. યથા યથા વા પનસ્સ કાયો પણિહિતો હોતિ તથા તથા નં પજાનાતિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ. ‘અત્થિ કાયો’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.
108. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu gacchanto vā ‘gacchāmī’ti pajānāti, ṭhito vā ‘ṭhitomhī’ti pajānāti, nisinno vā ‘nisinnomhī’ti pajānāti, sayāno vā ‘sayānomhī’ti pajānāti. Yathā yathā vā panassa kāyo paṇihito hoti tathā tathā naṃ pajānāti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ઇરિયાપથપબ્બં નિટ્ઠિતં.
Iriyāpathapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
કાયાનુપસ્સના સમ્પજાનપબ્બં
Kāyānupassanā sampajānapabbaṃ
૧૦૯. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અભિક્કન્તે પટિક્કન્તે સમ્પજાનકારી હોતિ, આલોકિતે વિલોકિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સમિઞ્જિતે પસારિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, સઙ્ઘાટિપત્તચીવરધારણે સમ્પજાનકારી હોતિ, અસિતે પીતે ખાયિતે સાયિતે સમ્પજાનકારી હોતિ, ઉચ્ચારપસ્સાવકમ્મે સમ્પજાનકારી હોતિ, ગતે ઠિતે નિસિન્ને સુત્તે જાગરિતે ભાસિતે તુણ્હીભાવે સમ્પજાનકારી હોતિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે॰… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.
109. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite pasārite sampajānakārī hoti, saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī hoti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
સમ્પજાનપબ્બં નિટ્ઠિતં.
Sampajānapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
કાયાનુપસ્સના પટિકૂલમનસિકારપબ્બં
Kāyānupassanā paṭikūlamanasikārapabbaṃ
૧૧૦. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં ઉદ્ધં પાદતલા, અધો કેસમત્થકા, તચપરિયન્તં પૂરં નાનપ્પકારસ્સ અસુચિનો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે કેસા લોમા નખા દન્તા તચો મંસં ન્હારુ 7 અટ્ઠિ અટ્ઠિમિઞ્જં વક્કં હદયં યકનં કિલોમકં પિહકં પપ્ફાસં અન્તં અન્તગુણં ઉદરિયં કરીસં પિત્તં સેમ્હં પુબ્બો લોહિતં સેદો મેદો અસ્સુ વસા ખેળો સિઙ્ઘાણિકા લસિકા મુત્ત’ન્તિ 8.
110. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā, adho kesamatthakā, tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maṃsaṃ nhāru 9 aṭṭhi aṭṭhimiñjaṃ vakkaṃ hadayaṃ yakanaṃ kilomakaṃ pihakaṃ papphāsaṃ antaṃ antaguṇaṃ udariyaṃ karīsaṃ pittaṃ semhaṃ pubbo lohitaṃ sedo medo assu vasā kheḷo siṅghāṇikā lasikā mutta’nti 10.
‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, ઉભતોમુખા પુતોળિ 11 પૂરા નાનાવિહિતસ્સ ધઞ્ઞસ્સ, સેય્યથિદં – સાલીનં વીહીનં મુગ્ગાનં માસાનં તિલાનં તણ્ડુલાનં. તમેનં ચક્ખુમા પુરિસો મુઞ્ચિત્વા પચ્ચવેક્ખેય્ય – ‘ઇમે સાલી ઇમે વીહી ઇમે મુગ્ગા ઇમે માસા ઇમે તિલા ઇમે તણ્ડુલા’તિ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં ઉદ્ધં પાદતલા, અધો કેસમત્થકા, તચપરિયન્તં પૂરં નાનપ્પકારસ્સ અસુચિનો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે કેસા લોમા…પે॰… મુત્ત’ન્તિ.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, ubhatomukhā putoḷi 12 pūrā nānāvihitassa dhaññassa, seyyathidaṃ – sālīnaṃ vīhīnaṃ muggānaṃ māsānaṃ tilānaṃ taṇḍulānaṃ. Tamenaṃ cakkhumā puriso muñcitvā paccavekkheyya – ‘ime sālī ime vīhī ime muggā ime māsā ime tilā ime taṇḍulā’ti. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ uddhaṃ pādatalā, adho kesamatthakā, tacapariyantaṃ pūraṃ nānappakārassa asucino paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye kesā lomā…pe… mutta’nti.
‘‘ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે॰… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.
‘‘Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
પટિકૂલમનસિકારપબ્બં નિટ્ઠિતં.
Paṭikūlamanasikārapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
કાયાનુપસ્સના ધાતુમનસિકારપબ્બં
Kāyānupassanā dhātumanasikārapabbaṃ
૧૧૧. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં યથાઠિતં યથાપણિહિતં ધાતુસો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે પથવીધાતુ આપોધાતુ તેજોધાતુ વાયોધાતૂ’તિ.
111. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū’ti.
‘‘સેય્યથાપિ , ભિક્ખવે, દક્ખો ગોઘાતકો વા ગોઘાતકન્તેવાસી વા ગાવિં વધિત્વા ચતુમહાપથે 13 બિલસો વિભજિત્વા નિસિન્નો અસ્સ. એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ઇમમેવ કાયં યથાઠિતં યથાપણિહિતં ધાતુસો પચ્ચવેક્ખતિ – ‘અત્થિ ઇમસ્મિં કાયે પથવીધાતુ આપોધાતુ તેજોધાતુ વાયોધાતૂ’તિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે॰… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે , ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.
‘‘Seyyathāpi , bhikkhave, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviṃ vadhitvā catumahāpathe 14 bilaso vibhajitvā nisinno assa. Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaṃ yathāṭhitaṃ yathāpaṇihitaṃ dhātuso paccavekkhati – ‘atthi imasmiṃ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū’ti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave , bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
ધાતુમનસિકારપબ્બં નિટ્ઠિતં.
Dhātumanasikārapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
કાયાનુપસ્સના નવસિવથિકપબ્બં
Kāyānupassanā navasivathikapabbaṃ
૧૧૨. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સેય્યથાપિ પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં એકાહમતં વા દ્વીહમતં વા તીહમતં વા ઉદ્ધુમાતકં વિનીલકં વિપુબ્બકજાતં. સો ઇમમેવ કાયં ઉપસંહરતિ – ‘અયમ્પિ ખો કાયો એવંધમ્મો એવંભાવી એવંઅનતીતો’તિ 15. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે॰… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.
112. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ ekāhamataṃ vā dvīhamataṃ vā tīhamataṃ vā uddhumātakaṃ vinīlakaṃ vipubbakajātaṃ. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti 16. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સેય્યથાપિ પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં કાકેહિ વા ખજ્જમાનં કુલલેહિ વા ખજ્જમાનં ગિજ્ઝેહિ વા ખજ્જમાનં કઙ્કેહિ વા ખજ્જમાનં સુનખેહિ વા ખજ્જમાનં બ્યગ્ઘેહિ વા ખજ્જમાનં દીપીહિ વા ખજ્જમાનં સિઙ્ગાલેહિ વા 17 ખજ્જમાનં વિવિધેહિ વા પાણકજાતેહિ ખજ્જમાનં. સો ઇમમેવ કાયં ઉપસંહરતિ – ‘અયમ્પિ ખો કાયો એવંધમ્મો એવંભાવી એવંઅનતીતો’તિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે॰… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ kākehi vā khajjamānaṃ kulalehi vā khajjamānaṃ gijjhehi vā khajjamānaṃ kaṅkehi vā khajjamānaṃ sunakhehi vā khajjamānaṃ byagghehi vā khajjamānaṃ dīpīhi vā khajjamānaṃ siṅgālehi vā 18 khajjamānaṃ vividhehi vā pāṇakajātehi khajjamānaṃ. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સેય્યથાપિ પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં અટ્ઠિકસઙ્ખલિકં સમંસલોહિતં ન્હારુસમ્બન્ધં…પે॰… અટ્ઠિકસઙ્ખલિકં નિમંસલોહિતમક્ખિતં ન્હારુસમ્બન્ધં…પે॰… અટ્ઠિકસઙ્ખલિકં અપગતમંસલોહિતં ન્હારુસમ્બન્ધં…પે॰… અટ્ઠિકાનિ અપગતસમ્બન્ધાનિ 19 દિસા વિદિસા વિક્ખિત્તાનિ, અઞ્ઞેન હત્થટ્ઠિકં અઞ્ઞેન પાદટ્ઠિકં અઞ્ઞેન ગોપ્ફકટ્ઠિકં 20 અઞ્ઞેન જઙ્ઘટ્ઠિકં અઞ્ઞેન ઊરુટ્ઠિકં અઞ્ઞેન કટિટ્ઠિકં 21 અઞ્ઞેન ફાસુકટ્ઠિકં અઞ્ઞેન પિટ્ઠિટ્ઠિકં અઞ્ઞેન ખન્ધટ્ઠિકં 22 અઞ્ઞેન ગીવટ્ઠિકં અઞ્ઞેન હનુકટ્ઠિકં અઞ્ઞેન દન્તટ્ઠિકં અઞ્ઞેન સીસકટાહં. સો ઇમમેવ કાયં ઉપસંહરતિ – ‘અયમ્પિ ખો કાયો એવંધમ્મો એવંભાવી એવંઅનતીતો’તિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ…પે॰… એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ aṭṭhikasaṅkhalikaṃ samaṃsalohitaṃ nhārusambandhaṃ…pe… aṭṭhikasaṅkhalikaṃ nimaṃsalohitamakkhitaṃ nhārusambandhaṃ…pe… aṭṭhikasaṅkhalikaṃ apagatamaṃsalohitaṃ nhārusambandhaṃ…pe… aṭṭhikāni apagatasambandhāni 23 disā vidisā vikkhittāni, aññena hatthaṭṭhikaṃ aññena pādaṭṭhikaṃ aññena gopphakaṭṭhikaṃ 24 aññena jaṅghaṭṭhikaṃ aññena ūruṭṭhikaṃ aññena kaṭiṭṭhikaṃ 25 aññena phāsukaṭṭhikaṃ aññena piṭṭhiṭṭhikaṃ aññena khandhaṭṭhikaṃ 26 aññena gīvaṭṭhikaṃ aññena hanukaṭṭhikaṃ aññena dantaṭṭhikaṃ aññena sīsakaṭāhaṃ. So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati…pe… evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સેય્યથાપિ પસ્સેય્ય સરીરં સિવથિકાય છડ્ડિતં, અટ્ઠિકાનિ સેતાનિ સઙ્ખવણ્ણપટિભાગાનિ 27 …પે॰… અટ્ઠિકાનિ પુઞ્જકિતાનિ તેરોવસ્સિકાનિ…પે॰… અટ્ઠિકાનિ પૂતીનિ ચુણ્ણકજાતાનિ . સો ઇમમેવ કાયં ઉપસંહરતિ – ‘અયમ્પિ ખો કાયો એવંધમ્મો એવંભાવી એવંઅનતીતો’તિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા કાયસ્મિં વિહરતિ. ‘અત્થિ કાયો’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ.
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraṃ sivathikāya chaḍḍitaṃ, aṭṭhikāni setāni saṅkhavaṇṇapaṭibhāgāni 28 …pe… aṭṭhikāni puñjakitāni terovassikāni…pe… aṭṭhikāni pūtīni cuṇṇakajātāni . So imameva kāyaṃ upasaṃharati – ‘ayampi kho kāyo evaṃdhammo evaṃbhāvī evaṃanatīto’ti. Iti ajjhattaṃ vā kāye kāyānupassī viharati, bahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā kāye kāyānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā kāyasmiṃ viharati. ‘Atthi kāyo’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati.
નવસિવથિકપબ્બં નિટ્ઠિતં.
Navasivathikapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ચુદ્દસકાયાનુપસ્સના નિટ્ઠિતા.
Cuddasakāyānupassanā niṭṭhitā.
વેદનાનુપસ્સના
Vedanānupassanā
૧૧૩. ‘‘કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સુખં વા 29 વેદનં વેદયમાનો ‘સુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; દુક્ખં વા 30 વેદનં વેદયમાનો ‘દુક્ખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; અદુક્ખમસુખં વા વેદનં વેદયમાનો ‘અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; સામિસં વા સુખં વેદનં વેદયમાનો ‘સામિસં સુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; નિરામિસં વા સુખં વેદનં વેદયમાનો ‘નિરામિસં સુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; સામિસં વા દુક્ખં વેદનં વેદયમાનો ‘સામિસં દુક્ખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; નિરામિસં વા દુક્ખં વેદનં વેદયમાનો ‘નિરામિસં દુક્ખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; સામિસં વા અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયમાનો ‘સામિસં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; નિરામિસં વા અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયમાનો ‘નિરામિસં અદુક્ખમસુખં વેદનં વેદયામી’તિ પજાનાતિ; ઇતિ અજ્ઝત્તં વા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા વેદનાસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા વેદનાસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા વેદનાસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ વેદના’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ , ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ.
113. ‘‘Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sukhaṃ vā 31 vedanaṃ vedayamāno ‘sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; dukkhaṃ vā 32 vedanaṃ vedayamāno ‘dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; adukkhamasukhaṃ vā vedanaṃ vedayamāno ‘adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; sāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; nirāmisaṃ vā sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ sukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; sāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; nirāmisaṃ vā dukkhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ dukkhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; sāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘sāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; nirāmisaṃ vā adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayamāno ‘nirāmisaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ vedayāmī’ti pajānāti; iti ajjhattaṃ vā vedanāsu vedanānupassī viharati, bahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā vedanāsu vedanānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, vayadhammānupassī vā vedanāsu viharati, samudayavayadhammānupassī vā vedanāsu viharati. ‘Atthi vedanā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati , na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu vedanānupassī viharati.
વેદનાનુપસ્સના નિટ્ઠિતા.
Vedanānupassanā niṭṭhitā.
ચિત્તાનુપસ્સના
Cittānupassanā
૧૧૪. ‘‘કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સરાગં વા ચિત્તં ‘સરાગં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, વીતરાગં વા ચિત્તં ‘વીતરાગં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; સદોસં વા ચિત્તં ‘સદોસં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, વીતદોસં વા ચિત્તં ‘વીતદોસં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; સમોહં વા ચિત્તં ‘સમોહં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, વીતમોહં વા ચિત્તં ‘વીતમોહં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; સંખિત્તં વા ચિત્તં ‘સંખિત્તં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, વિક્ખિત્તં વા ચિત્તં ‘વિક્ખિત્તં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; મહગ્ગતં વા ચિત્તં ‘મહગ્ગતં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, અમહગ્ગતં વા ચિત્તં ‘અમહગ્ગતં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; સઉત્તરં વા ચિત્તં ‘સઉત્તરં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, અનુત્તરં વા ચિત્તં ‘અનુત્તરં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; સમાહિતં વા ચિત્તં ‘સમાહિતં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, અસમાહિતં વા ચિત્તં ‘અસમાહિતં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ; વિમુત્તં વા ચિત્તં ‘વિમુત્તં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ, અવિમુત્તં વા ચિત્તં ‘અવિમુત્તં ચિત્ત’ન્તિ પજાનાતિ. ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ચિત્તસ્મિં વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ચિત્તસ્મિં વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ચિત્તસ્મિં વિહરતિ. ‘અત્થિ ચિત્ત’ન્તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ . એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ.
114. ‘‘Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu citte cittānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu sarāgaṃ vā cittaṃ ‘sarāgaṃ citta’nti pajānāti, vītarāgaṃ vā cittaṃ ‘vītarāgaṃ citta’nti pajānāti; sadosaṃ vā cittaṃ ‘sadosaṃ citta’nti pajānāti, vītadosaṃ vā cittaṃ ‘vītadosaṃ citta’nti pajānāti; samohaṃ vā cittaṃ ‘samohaṃ citta’nti pajānāti, vītamohaṃ vā cittaṃ ‘vītamohaṃ citta’nti pajānāti; saṃkhittaṃ vā cittaṃ ‘saṃkhittaṃ citta’nti pajānāti, vikkhittaṃ vā cittaṃ ‘vikkhittaṃ citta’nti pajānāti; mahaggataṃ vā cittaṃ ‘mahaggataṃ citta’nti pajānāti, amahaggataṃ vā cittaṃ ‘amahaggataṃ citta’nti pajānāti; sauttaraṃ vā cittaṃ ‘sauttaraṃ citta’nti pajānāti, anuttaraṃ vā cittaṃ ‘anuttaraṃ citta’nti pajānāti; samāhitaṃ vā cittaṃ ‘samāhitaṃ citta’nti pajānāti, asamāhitaṃ vā cittaṃ ‘asamāhitaṃ citta’nti pajānāti; vimuttaṃ vā cittaṃ ‘vimuttaṃ citta’nti pajānāti, avimuttaṃ vā cittaṃ ‘avimuttaṃ citta’nti pajānāti. Iti ajjhattaṃ vā citte cittānupassī viharati, bahiddhā vā citte cittānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā citte cittānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati, vayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati, samudayavayadhammānupassī vā cittasmiṃ viharati. ‘Atthi citta’nti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati . Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu citte cittānupassī viharati.
ચિત્તાનુપસ્સના નિટ્ઠિતા.
Cittānupassanā niṭṭhitā.
ધમ્માનુપસ્સના નીવરણપબ્બં
Dhammānupassanā nīvaraṇapabbaṃ
૧૧૫. ‘‘કથઞ્ચ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ નીવરણેસુ. કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ નીવરણેસુ?
115. ‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati? Idha, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu?
‘‘ઇધ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સન્તં વા અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં કામચ્છન્દો’તિ પજાનાતિ; યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ કામચ્છન્દસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ કામચ્છન્દસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ કામચ્છન્દસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Idha , bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ kāmacchandaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ kāmacchando’ti pajānāti; yathā ca anuppannassa kāmacchandassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa kāmacchandassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa kāmacchandassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં બ્યાપાદં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં બ્યાપાદો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં બ્યાપાદં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં બ્યાપાદો’તિ પજાનાતિ; યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ બ્યાપાદસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ બ્યાપાદસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ બ્યાપાદસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ byāpādo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ byāpādaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ byāpādo’ti pajānāti; yathā ca anuppannassa byāpādassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa byāpādassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa byāpādassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં થીનમિદ્ધં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં થીનમિદ્ધ’ન્તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં થીનમિદ્ધં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં થીનમિદ્ધ’ન્તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ થીનમિદ્ધસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ થીનમિદ્ધસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ થીનમિદ્ધસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ thīnamiddha’nti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ thīnamiddhaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ thīnamiddha’nti pajānāti, yathā ca anuppannassa thīnamiddhassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa thīnamiddhassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa thīnamiddhassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચ’ન્તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચ’ન્તિ પજાનાતિ; યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ ઉદ્ધચ્ચકુક્કુચ્ચસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkucca’nti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ uddhaccakukkuccaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ uddhaccakukkucca’nti pajānāti; yathā ca anuppannassa uddhaccakukkuccassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa uddhaccakukkuccassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa uddhaccakukkuccassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છા’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં વિચિકિચ્છા’તિ પજાનાતિ; યથા ચ અનુપ્પન્નાય વિચિકિચ્છાય ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નાય વિચિકિચ્છાય પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનાય વિચિકિચ્છાય આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ vicikicchaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ vicikicchā’ti pajānāti; yathā ca anuppannāya vicikicchāya uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannāya vicikicchāya pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnāya vicikicchāya āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ , સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ ધમ્મા’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ નીવરણેસુ.
‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati , samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu nīvaraṇesu.
નીવરણપબ્બં નિટ્ઠિતં.
Nīvaraṇapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ધમ્માનુપસ્સના ખન્ધપબ્બં
Dhammānupassanā khandhapabbaṃ
૧૧૬. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ. કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ – ‘ઇતિ રૂપં, ઇતિ રૂપસ્સ સમુદયો, ઇતિ રૂપસ્સ અત્થઙ્ગમો; ઇતિ વેદના, ઇતિ વેદનાય સમુદયો, ઇતિ વેદનાય અત્થઙ્ગમો; ઇતિ સઞ્ઞા, ઇતિ સઞ્ઞાય સમુદયો, ઇતિ સઞ્ઞાય અત્થઙ્ગમો; ઇતિ સઙ્ખારા, ઇતિ સઙ્ખારાનં સમુદયો, ઇતિ સઙ્ખારાનં અત્થઙ્ગમો; ઇતિ વિઞ્ઞાણં, ઇતિ વિઞ્ઞાણસ્સ સમુદયો, ઇતિ વિઞ્ઞાણસ્સ અત્થઙ્ગમો’તિ; ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ ધમ્મા’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ.
116. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu? Idha, bhikkhave, bhikkhu – ‘iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā, iti vedanāya samudayo, iti vedanāya atthaṅgamo; iti saññā, iti saññāya samudayo, iti saññāya atthaṅgamo; iti saṅkhārā, iti saṅkhārānaṃ samudayo, iti saṅkhārānaṃ atthaṅgamo; iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti; iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati pañcasu upādānakkhandhesu.
ખન્ધપબ્બં નિટ્ઠિતં.
Khandhapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ધમ્માનુપસ્સના આયતનપબ્બં
Dhammānupassanā āyatanapabbaṃ
૧૧૭. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ છસુ અજ્ઝત્તિકબાહિરેસુ આયતનેસુ. કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ છસુ અજ્ઝત્તિકબાહિરેસુ આયતનેસુ?
117. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu?
‘‘ઇધ , ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ચક્ખુઞ્ચ પજાનાતિ, રૂપે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Idha , bhikkhave, bhikkhu cakkhuñca pajānāti, rūpe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘સોતઞ્ચ પજાનાતિ, સદ્દે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Sotañca pajānāti, sadde ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ઘાનઞ્ચ પજાનાતિ, ગન્ધે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Ghānañca pajānāti, gandhe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘જિવ્હઞ્ચ પજાનાતિ, રસે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Jivhañca pajānāti, rase ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘કાયઞ્ચ પજાનાતિ, ફોટ્ઠબ્બે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Kāyañca pajānāti, phoṭṭhabbe ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘મનઞ્ચ પજાનાતિ, ધમ્મે ચ પજાનાતિ, યઞ્ચ તદુભયં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સંયોજનં તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સંયોજનસ્સ પહાનં હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ પહીનસ્સ સંયોજનસ્સ આયતિં અનુપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Manañca pajānāti, dhamme ca pajānāti, yañca tadubhayaṃ paṭicca uppajjati saṃyojanaṃ tañca pajānāti, yathā ca anuppannassa saṃyojanassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa saṃyojanassa pahānaṃ hoti tañca pajānāti, yathā ca pahīnassa saṃyojanassa āyatiṃ anuppādo hoti tañca pajānāti.
‘‘ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ ધમ્મા’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ છસુ અજ્ઝત્તિકબાહિરેસુ આયતનેસુ.
‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu.
આયતનપબ્બં નિટ્ઠિતં.
Āyatanapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ધમ્માનુપસ્સના બોજ્ઝઙ્ગપબ્બં
Dhammānupassanā bojjhaṅgapabbaṃ
૧૧૮. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ સત્તસુ બોજ્ઝઙ્ગેસુ. કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ સત્તસુ બોજ્ઝઙ્ગેસુ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ સન્તં વા અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
118. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu? Idha, bhikkhave, bhikkhu santaṃ vā ajjhattaṃ satisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ satisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ satisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ satisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa satisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa satisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ ધમ્મવિચયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa dhammavicayasambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ વીરિયસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ vīriyasambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa vīriyasambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ , યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ પીતિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ pītisambojjhaṅgo’ti pajānāti , yathā ca anuppannassa pītisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa pītisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ પસ્સદ્ધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ passaddhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa passaddhisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ સમાધિસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ.
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ samādhisambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa samādhisambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti.
‘‘સન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘અત્થિ મે અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, અસન્તં વા અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગં ‘નત્થિ મે અજ્ઝત્તં ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગો’તિ પજાનાતિ, યથા ચ અનુપ્પન્નસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ઉપ્પાદો હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ, યથા ચ ઉપ્પન્નસ્સ ઉપેક્ખાસમ્બોજ્ઝઙ્ગસ્સ ભાવનાય પારિપૂરી હોતિ તઞ્ચ પજાનાતિ .
‘‘Santaṃ vā ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgaṃ ‘atthi me ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgo’ti pajānāti, asantaṃ vā ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgaṃ ‘natthi me ajjhattaṃ upekkhāsambojjhaṅgo’ti pajānāti, yathā ca anuppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa uppādo hoti tañca pajānāti, yathā ca uppannassa upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāya pāripūrī hoti tañca pajānāti .
‘‘ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ ધમ્મા’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ સત્તસુ બોજ્ઝઙ્ગેસુ.
‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati sattasu bojjhaṅgesu.
ધમ્માનુપસ્સના સચ્ચપબ્બં
Dhammānupassanā saccapabbaṃ
૧૧૯. ‘‘પુન ચપરં, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ. કથઞ્ચ પન, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ‘ઇદં દુક્ખ’ન્તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખસમુદયો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધો’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ, ‘અયં દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા’તિ યથાભૂતં પજાનાતિ.
119. ‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu. Kathañca pana, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu? Idha, bhikkhave, bhikkhu ‘idaṃ dukkha’nti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhasamudayo’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhanirodho’ti yathābhūtaṃ pajānāti, ‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’ti yathābhūtaṃ pajānāti.
પઠમભાણવારો નિટ્ઠિતો.
Paṭhamabhāṇavāro niṭṭhito.
દુક્ખસચ્ચનિદ્દેસો
Dukkhasaccaniddeso
૧૨૧. ‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, જાતિ? યા તેસં તેસં સત્તાનં તમ્હિ તમ્હિ સત્તનિકાયે જાતિ સઞ્જાતિ ઓક્કન્તિ અભિનિબ્બત્તિ ખન્ધાનં પાતુભાવો આયતનાનં પટિલાભો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, જાતિ.
121. ‘‘Katamā ca, bhikkhave, jāti? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho, ayaṃ vuccati, bhikkhave, jāti.
૧૨૨. ‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, જરા? યા તેસં તેસં સત્તાનં તમ્હિ તમ્હિ સત્તનિકાયે જરા જીરણતા ખણ્ડિચ્ચં પાલિચ્ચં વલિત્તચતા આયુનો સંહાનિ ઇન્દ્રિયાનં પરિપાકો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, જરા.
122. ‘‘Katamā ca, bhikkhave, jarā? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko, ayaṃ vuccati, bhikkhave, jarā.
૧૨૩. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, મરણં? યં 39 તેસં તેસં સત્તાનં તમ્હા તમ્હા સત્તનિકાયા ચુતિ ચવનતા ભેદો અન્તરધાનં મચ્ચુ મરણં કાલઙ્કિરિયા ખન્ધાનં ભેદો કળેવરસ્સ નિક્ખેપો જીવિતિન્દ્રિયસ્સુપચ્છેદો, ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, મરણં.
123. ‘‘Katamañca, bhikkhave, maraṇaṃ? Yaṃ 40 tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhā tamhā sattanikāyā cuti cavanatā bhedo antaradhānaṃ maccu maraṇaṃ kālaṅkiriyā khandhānaṃ bhedo kaḷevarassa nikkhepo jīvitindriyassupacchedo, idaṃ vuccati, bhikkhave, maraṇaṃ.
૧૨૪. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સોકો? યો ખો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન બ્યસનેન સમન્નાગતસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન દુક્ખધમ્મેન ફુટ્ઠસ્સ સોકો સોચના સોચિતત્તં અન્તોસોકો અન્તોપરિસોકો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સોકો.
124. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, soko? Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa soko socanā socitattaṃ antosoko antoparisoko, ayaṃ vuccati, bhikkhave, soko.
૧૨૫. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પરિદેવો? યો ખો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન બ્યસનેન સમન્નાગતસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન દુક્ખધમ્મેન ફુટ્ઠસ્સ આદેવો પરિદેવો આદેવના પરિદેવના આદેવિતત્તં પરિદેવિતત્તં, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પરિદેવો.
125. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, paridevo? Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, paridevo.
૧૨૬. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખં? યં ખો, ભિક્ખવે, કાયિકં દુક્ખં કાયિકં અસાતં કાયસમ્ફસ્સજં દુક્ખં અસાતં વેદયિતં, ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખં.
126. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhaṃ? Yaṃ kho, bhikkhave, kāyikaṃ dukkhaṃ kāyikaṃ asātaṃ kāyasamphassajaṃ dukkhaṃ asātaṃ vedayitaṃ, idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhaṃ.
૧૨૭. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દોમનસ્સં? યં ખો, ભિક્ખવે, ચેતસિકં દુક્ખં ચેતસિકં અસાતં મનોસમ્ફસ્સજં દુક્ખં અસાતં વેદયિતં, ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દોમનસ્સં.
127. ‘‘Katamañca, bhikkhave, domanassaṃ? Yaṃ kho, bhikkhave, cetasikaṃ dukkhaṃ cetasikaṃ asātaṃ manosamphassajaṃ dukkhaṃ asātaṃ vedayitaṃ, idaṃ vuccati, bhikkhave, domanassaṃ.
૧૨૮. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, ઉપાયાસો? યો ખો, ભિક્ખવે, અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન બ્યસનેન સમન્નાગતસ્સ અઞ્ઞતરઞ્ઞતરેન દુક્ખધમ્મેન ફુટ્ઠસ્સ આયાસો ઉપાયાસો આયાસિતત્તં ઉપાયાસિતત્તં, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, ઉપાયાસો.
128. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, upāyāso? Yo kho, bhikkhave, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa āyāso upāyāso āyāsitattaṃ upāyāsitattaṃ, ayaṃ vuccati, bhikkhave, upāyāso.
૧૨૯. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, અપ્પિયેહિ સમ્પયોગો દુક્ખો? ઇધ યસ્સ તે હોન્તિ અનિટ્ઠા અકન્તા અમનાપા રૂપા સદ્દા ગન્ધા રસા ફોટ્ઠબ્બા ધમ્મા, યે વા પનસ્સ તે હોન્તિ અનત્થકામા અહિતકામા અફાસુકકામા અયોગક્ખેમકામા, યા તેહિ સદ્ધિં સઙ્ગતિ સમાગમો સમોધાનં મિસ્સીભાવો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, અપ્પિયેહિ સમ્પયોગો દુક્ખો.
129. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, appiyehi sampayogo dukkho? Idha yassa te honti aniṭṭhā akantā amanāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā dhammā, ye vā panassa te honti anatthakāmā ahitakāmā aphāsukakāmā ayogakkhemakāmā, yā tehi saddhiṃ saṅgati samāgamo samodhānaṃ missībhāvo, ayaṃ vuccati, bhikkhave, appiyehi sampayogo dukkho.
૧૩૦. ‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, પિયેહિ વિપ્પયોગો દુક્ખો? ઇધ યસ્સ તે હોન્તિ ઇટ્ઠા કન્તા મનાપા રૂપા સદ્દા ગન્ધા રસા ફોટ્ઠબ્બા ધમ્મા, યે વા પનસ્સ તે હોન્તિ અત્થકામા હિતકામા ફાસુકકામા યોગક્ખેમકામા માતા વા પિતા વા ભાતા વા ભગિની વા મિત્તા વા અમચ્ચા વા ઞાતિસાલોહિતા વા, યા તેહિ સદ્ધિં અસઙ્ગતિ અસમાગમો અસમોધાનં અમિસ્સીભાવો, અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, પિયેહિ વિપ્પયોગો દુક્ખો.
130. ‘‘Katamo ca, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho? Idha yassa te honti iṭṭhā kantā manāpā rūpā saddā gandhā rasā phoṭṭhabbā dhammā, ye vā panassa te honti atthakāmā hitakāmā phāsukakāmā yogakkhemakāmā mātā vā pitā vā bhātā vā bhaginī vā mittā vā amaccā vā ñātisālohitā vā, yā tehi saddhiṃ asaṅgati asamāgamo asamodhānaṃ amissībhāvo, ayaṃ vuccati, bhikkhave, piyehi vippayogo dukkho.
૧૩૧. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં? જાતિધમ્માનં, ભિક્ખવે , સત્તાનં એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ – ‘અહો વત મયં ન જાતિધમ્મા અસ્સામ, ન ચ વત નો જાતિ આગચ્છેય્યા’તિ. ન ખો પનેતં ઇચ્છાય પત્તબ્બં, ઇદમ્પિ યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં. જરાધમ્માનં, ભિક્ખવે, સત્તાનં એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ – ‘અહો વત મયં ન જરાધમ્મા અસ્સામ, ન ચ વત નો જરા આગચ્છેય્યા’તિ. ન ખો પનેતં ઇચ્છાય પત્તબ્બં, ઇદમ્પિ યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં. બ્યાધિધમ્માનં, ભિક્ખવે, સત્તાનં એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ – ‘અહો વત મયં ન બ્યાધિધમ્મા અસ્સામ, ન ચ વત નો બ્યાધિ આગચ્છેય્યા’તિ. ન ખો પનેતં ઇચ્છાય પત્તબ્બં, ઇદમ્પિ યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં. મરણધમ્માનં, ભિક્ખવે, સત્તાનં એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ – ‘અહો વત મયં ન મરણધમ્મા અસ્સામ, ન ચ વત નો મરણં આગચ્છેય્યા’તિ. ન ખો પનેતં ઇચ્છાય પત્તબ્બં, ઇદમ્પિ યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં. સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસધમ્માનં, ભિક્ખવે, સત્તાનં એવં ઇચ્છા ઉપ્પજ્જતિ – ‘અહો વત મયં ન સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસધમ્મા અસ્સામ, ન ચ વત નો સોકપરિદેવદુક્ખદોમનસ્સુપાયાસધમ્મા આગચ્છેય્યુ’ન્તિ. ન ખો પનેતં ઇચ્છાય પત્તબ્બં, ઇદમ્પિ યમ્પિચ્છં ન લભતિ તમ્પિ દુક્ખં.
131. ‘‘Katamañca, bhikkhave, yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ? Jātidhammānaṃ, bhikkhave , sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāma, na ca vata no jāti āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Jarādhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na jarādhammā assāma, na ca vata no jarā āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Byādhidhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na byādhidhammā assāma, na ca vata no byādhi āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Maraṇadhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na maraṇadhammā assāma, na ca vata no maraṇaṃ āgaccheyyā’ti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ. Sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjati – ‘aho vata mayaṃ na sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammā assāma, na ca vata no sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammā āgaccheyyu’nti. Na kho panetaṃ icchāya pattabbaṃ, idampi yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ.
૧૩૨. ‘‘કતમે ચ, ભિક્ખવે, સંખિત્તેન પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા દુક્ખા? સેય્યથિદં – રૂપુપાદાનક્ખન્ધો, વેદનુપાદાનક્ખન્ધો, સઞ્ઞુપાદાનક્ખન્ધો, સઙ્ખારુપાદાનક્ખન્ધો, વિઞ્ઞાણુપાદાનક્ખન્ધો. ઇમે વુચ્ચન્તિ, ભિક્ખવે, સંખિત્તેન પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા દુક્ખા. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખં અરિયસચ્ચં.
132. ‘‘Katame ca, bhikkhave, saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā? Seyyathidaṃ – rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, saṅkhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandho. Ime vuccanti, bhikkhave, saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhaṃ ariyasaccaṃ.
સમુદયસચ્ચનિદ્દેસો
Samudayasaccaniddeso
‘‘સા ખો પનેસા, ભિક્ખવે, તણ્હા કત્થ ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, કત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ? યં લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.
‘‘Sā kho panesā, bhikkhave, taṇhā kattha uppajjamānā uppajjati, kattha nivisamānā nivisati? Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘કિઞ્ચ લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં? ચક્ખુ લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ. સોતં લોકે…પે॰… ઘાનં લોકે… જિવ્હા લોકે… કાયો લોકે… મનો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.
‘‘Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Sotaṃ loke…pe… ghānaṃ loke… jivhā loke… kāyo loke… mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘રૂપા લોકે… સદ્દા લોકે… ગન્ધા લોકે… રસા લોકે… ફોટ્ઠબ્બા લોકે… ધમ્મા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.
‘‘Rūpā loke… saddā loke… gandhā loke… rasā loke… phoṭṭhabbā loke… dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ચક્ખુવિઞ્ઞાણં લોકે… સોતવિઞ્ઞાણં લોકે… ઘાનવિઞ્ઞાણં લોકે… જિવ્હાવિઞ્ઞાણં લોકે… કાયવિઞ્ઞાણં લોકે… મનોવિઞ્ઞાણં લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.
‘‘Cakkhuviññāṇaṃ loke… sotaviññāṇaṃ loke… ghānaviññāṇaṃ loke… jivhāviññāṇaṃ loke… kāyaviññāṇaṃ loke… manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ચક્ખુસમ્ફસ્સો લોકે… સોતસમ્ફસ્સો લોકે… ઘાનસમ્ફસ્સો લોકે… જિવ્હાસમ્ફસ્સો લોકે… કાયસમ્ફસ્સો લોકે… મનોસમ્ફસ્સો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.
‘‘Cakkhusamphasso loke… sotasamphasso loke… ghānasamphasso loke… jivhāsamphasso loke… kāyasamphasso loke… manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘ચક્ખુસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… સોતસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… ઘાનસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… જિવ્હાસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… કાયસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… મનોસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.
‘‘Cakkhusamphassajā vedanā loke… sotasamphassajā vedanā loke… ghānasamphassajā vedanā loke… jivhāsamphassajā vedanā loke… kāyasamphassajā vedanā loke… manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘રૂપસઞ્ઞા લોકે… સદ્દસઞ્ઞા લોકે… ગન્ધસઞ્ઞા લોકે… રસસઞ્ઞા લોકે… ફોટ્ઠબ્બસઞ્ઞા લોકે… ધમ્મસઞ્ઞા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.
‘‘Rūpasaññā loke… saddasaññā loke… gandhasaññā loke… rasasaññā loke… phoṭṭhabbasaññā loke… dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘રૂપસઞ્ચેતના લોકે… સદ્દસઞ્ચેતના લોકે… ગન્ધસઞ્ચેતના લોકે… રસસઞ્ચેતના લોકે… ફોટ્ઠબ્બસઞ્ચેતના લોકે… ધમ્મસઞ્ચેતના લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.
‘‘Rūpasañcetanā loke… saddasañcetanā loke… gandhasañcetanā loke… rasasañcetanā loke… phoṭṭhabbasañcetanā loke… dhammasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘રૂપતણ્હા લોકે… સદ્દતણ્હા લોકે… ગન્ધતણ્હા લોકે… રસતણ્હા લોકે… ફોટ્ઠબ્બતણ્હા લોકે… ધમ્મતણ્હા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.
‘‘Rūpataṇhā loke… saddataṇhā loke… gandhataṇhā loke… rasataṇhā loke… phoṭṭhabbataṇhā loke… dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘રૂપવિતક્કો લોકે… સદ્દવિતક્કો લોકે… ગન્ધવિતક્કો લોકે… રસવિતક્કો લોકે… ફોટ્ઠબ્બવિતક્કો લોકે… ધમ્મવિતક્કો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ.
‘‘Rūpavitakko loke… saddavitakko loke… gandhavitakko loke… rasavitakko loke… phoṭṭhabbavitakko loke… dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati.
‘‘રૂપવિચારો લોકે… સદ્દવિચારો લોકે… ગન્ધવિચારો લોકે… રસવિચારો લોકે… ફોટ્ઠબ્બવિચારો લોકે… ધમ્મવિચારો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા ઉપ્પજ્જમાના ઉપ્પજ્જતિ, એત્થ નિવિસમાના નિવિસતિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખસમુદયં અરિયસચ્ચં.
‘‘Rūpavicāro loke… saddavicāro loke… gandhavicāro loke… rasavicāro loke… phoṭṭhabbavicāro loke… dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjati, ettha nivisamānā nivisati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhasamudayaṃ ariyasaccaṃ.
નિરોધસચ્ચનિદ્દેસો
Nirodhasaccaniddeso
૧૩૪. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખનિરોધં 47 અરિયસચ્ચં? યો તસ્સાયેવ તણ્હાય અસેસવિરાગનિરોધો ચાગો પટિનિસ્સગ્ગો મુત્તિ અનાલયો.
134. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhanirodhaṃ 48 ariyasaccaṃ? Yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo.
‘‘સા ખો પનેસા, ભિક્ખવે, તણ્હા કત્થ પહીયમાના પહીયતિ, કત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ? યં લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.
‘‘Sā kho panesā, bhikkhave, taṇhā kattha pahīyamānā pahīyati, kattha nirujjhamānā nirujjhati? Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘કિઞ્ચ લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં? ચક્ખુ લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ. સોતં લોકે…પે॰… ઘાનં લોકે… જિવ્હા લોકે… કાયો લોકે… મનો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.
‘‘Kiñca loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ? Cakkhu loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati. Sotaṃ loke…pe… ghānaṃ loke… jivhā loke… kāyo loke… mano loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘રૂપા લોકે… સદ્દા લોકે… ગન્ધા લોકે… રસા લોકે… ફોટ્ઠબ્બા લોકે… ધમ્મા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.
‘‘Rūpā loke… saddā loke… gandhā loke… rasā loke… phoṭṭhabbā loke… dhammā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ચક્ખુવિઞ્ઞાણં લોકે… સોતવિઞ્ઞાણં લોકે… ઘાનવિઞ્ઞાણં લોકે… જિવ્હાવિઞ્ઞાણં લોકે… કાયવિઞ્ઞાણં લોકે… મનોવિઞ્ઞાણં લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.
‘‘Cakkhuviññāṇaṃ loke… sotaviññāṇaṃ loke… ghānaviññāṇaṃ loke… jivhāviññāṇaṃ loke… kāyaviññāṇaṃ loke… manoviññāṇaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ચક્ખુસમ્ફસ્સો લોકે… સોતસમ્ફસ્સો લોકે… ઘાનસમ્ફસ્સો લોકે… જિવ્હાસમ્ફસ્સો લોકે… કાયસમ્ફસ્સો લોકે… મનોસમ્ફસ્સો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.
‘‘Cakkhusamphasso loke… sotasamphasso loke… ghānasamphasso loke… jivhāsamphasso loke… kāyasamphasso loke… manosamphasso loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘ચક્ખુસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… સોતસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… ઘાનસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… જિવ્હાસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… કાયસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે… મનોસમ્ફસ્સજા વેદના લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.
‘‘Cakkhusamphassajā vedanā loke… sotasamphassajā vedanā loke… ghānasamphassajā vedanā loke… jivhāsamphassajā vedanā loke… kāyasamphassajā vedanā loke… manosamphassajā vedanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘રૂપસઞ્ઞા લોકે… સદ્દસઞ્ઞા લોકે… ગન્ધસઞ્ઞા લોકે… રસસઞ્ઞા લોકે… ફોટ્ઠબ્બસઞ્ઞા લોકે… ધમ્મસઞ્ઞા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.
‘‘Rūpasaññā loke… saddasaññā loke… gandhasaññā loke… rasasaññā loke… phoṭṭhabbasaññā loke… dhammasaññā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘રૂપસઞ્ચેતના લોકે… સદ્દસઞ્ચેતના લોકે… ગન્ધસઞ્ચેતના લોકે… રસસઞ્ચેતના લોકે… ફોટ્ઠબ્બસઞ્ચેતના લોકે… ધમ્મસઞ્ચેતના લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.
‘‘Rūpasañcetanā loke… saddasañcetanā loke… gandhasañcetanā loke… rasasañcetanā loke… phoṭṭhabbasañcetanā loke… dhammasañcetanā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘રૂપતણ્હા લોકે… સદ્દતણ્હા લોકે… ગન્ધતણ્હા લોકે… રસતણ્હા લોકે… ફોટ્ઠબ્બતણ્હા લોકે… ધમ્મતણ્હા લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.
‘‘Rūpataṇhā loke… saddataṇhā loke… gandhataṇhā loke… rasataṇhā loke… phoṭṭhabbataṇhā loke… dhammataṇhā loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘રૂપવિતક્કો લોકે… સદ્દવિતક્કો લોકે… ગન્ધવિતક્કો લોકે… રસવિતક્કો લોકે… ફોટ્ઠબ્બવિતક્કો લોકે… ધમ્મવિતક્કો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં, એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝમાના નિરુજ્ઝતિ.
‘‘Rūpavitakko loke… saddavitakko loke… gandhavitakko loke… rasavitakko loke… phoṭṭhabbavitakko loke… dhammavitakko loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhati.
‘‘રૂપવિચારો લોકે… સદ્દવિચારો લોકે… ગન્ધવિચારો લોકે… રસવિચારો લોકે… ફોટ્ઠબ્બવિચારો લોકે… ધમ્મવિચારો લોકે પિયરૂપં સાતરૂપં. એત્થેસા તણ્હા પહીયમાના પહીયતિ, એત્થ નિરુજ્ઝામાના નિરુજ્ઝતિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખનિરોધં અરિયસચ્ચં.
‘‘Rūpavicāro loke… saddavicāro loke… gandhavicāro loke… rasavicāro loke… phoṭṭhabbavicāro loke… dhammavicāro loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ. Etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhāmānā nirujjhati. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ.
મગ્ગસચ્ચનિદ્દેસો
Maggasaccaniddeso
૧૩૫. ‘‘કતમઞ્ચ, ભિક્ખવે, દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા અરિયસચ્ચં? અયમેવ અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગો સેય્યથિદં – સમ્માદિટ્ઠિ સમ્માસઙ્કપ્પો સમ્માવાચા સમ્માકમ્મન્તો સમ્માઆજીવો સમ્માવાયામો સમ્માસતિ સમ્માસમાધિ.
135. ‘‘Katamañca, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi.
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માદિટ્ઠિ? યં ખો, ભિક્ખવે, દુક્ખે ઞાણં, દુક્ખસમુદયે ઞાણં, દુક્ખનિરોધે ઞાણં, દુક્ખનિરોધગામિનિયા પટિપદાય ઞાણં. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માદિટ્ઠિ.
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammādiṭṭhi? Yaṃ kho, bhikkhave, dukkhe ñāṇaṃ, dukkhasamudaye ñāṇaṃ, dukkhanirodhe ñāṇaṃ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammādiṭṭhi.
‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માસઙ્કપ્પો? નેક્ખમ્મસઙ્કપ્પો અબ્યાપાદસઙ્કપ્પો અવિહિંસાસઙ્કપ્પો. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માસઙ્કપ્પો.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāsaṅkappo? Nekkhammasaṅkappo abyāpādasaṅkappo avihiṃsāsaṅkappo. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāsaṅkappo.
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માવાચા? મુસાવાદા વેરમણી 49, પિસુણાય વાચાય વેરમણી, ફરુસાય વાચાય વેરમણી, સમ્ફપ્પલાપા વેરમણી . અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માવાચા.
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammāvācā? Musāvādā veramaṇī 50, pisuṇāya vācāya veramaṇī, pharusāya vācāya veramaṇī, samphappalāpā veramaṇī . Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāvācā.
‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માકમ્મન્તો? પાણાતિપાતા વેરમણી, અદિન્નાદાના વેરમણી, કામેસુમિચ્છાચારા વેરમણી. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માકમ્મન્તો.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammākammanto? Pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇī, kāmesumicchācārā veramaṇī. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammākammanto.
‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માઆજીવો? ઇધ, ભિક્ખવે, અરિયસાવકો મિચ્છાઆજીવં પહાય સમ્માઆજીવેન જીવિતં કપ્પેતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માઆજીવો.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāājīvo? Idha, bhikkhave, ariyasāvako micchāājīvaṃ pahāya sammāājīvena jīvitaṃ kappeti. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāājīvo.
‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માવાયામો? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ અનુપ્પન્નાનં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં અનુપ્પાદાય છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ; ઉપ્પન્નાનં પાપકાનં અકુસલાનં ધમ્માનં પહાનાય છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ; અનુપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઉપ્પાદાય છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ; ઉપ્પન્નાનં કુસલાનં ધમ્માનં ઠિતિયા અસમ્મોસાય ભિય્યોભાવાય વેપુલ્લાય ભાવનાય પારિપૂરિયા છન્દં જનેતિ વાયમતિ વીરિયં આરભતિ ચિત્તં પગ્ગણ્હાતિ પદહતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માવાયામો.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāvāyāmo? Idha, bhikkhave, bhikkhu anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati; uppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ ṭhitiyā asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaṃ janeti vāyamati vīriyaṃ ārabhati cittaṃ paggaṇhāti padahati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāvāyāmo.
‘‘કતમા ચ, ભિક્ખવે, સમ્માસતિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ કાયે કાયાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; વેદનાસુ વેદનાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ચિત્તે ચિત્તાનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં; ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ આતાપી સમ્પજાનો સતિમા વિનેય્ય લોકે અભિજ્ઝાદોમનસ્સં. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માસતિ.
‘‘Katamā ca, bhikkhave, sammāsati? Idha, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; vedanāsu vedanānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; citte cittānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ; dhammesu dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaṃ. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāsati.
‘‘કતમો ચ, ભિક્ખવે, સમ્માસમાધિ? ઇધ, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ વિવિચ્ચેવ કામેહિ વિવિચ્ચ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સવિતક્કં સવિચારં વિવેકજં પીતિસુખં પઠમં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. વિતક્કવિચારાનં વૂપસમા અજ્ઝત્તં સમ્પસાદનં ચેતસો એકોદિભાવં અવિતક્કં અવિચારં સમાધિજં પીતિસુખં દુતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. પીતિયા ચ વિરાગા ઉપેક્ખકો ચ વિહરતિ, સતો ચ સમ્પજાનો, સુખઞ્ચ કાયેન પટિસંવેદેતિ, યં તં અરિયા આચિક્ખન્તિ ‘ઉપેક્ખકો સતિમા સુખવિહારી’તિ તતિયં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. સુખસ્સ ચ પહાના દુક્ખસ્સ ચ પહાના પુબ્બેવ સોમનસ્સદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમા અદુક્ખમસુખં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિં ચતુત્થં ઝાનં ઉપસમ્પજ્જ વિહરતિ. અયં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, સમ્માસમાધિ. ઇદં વુચ્ચતિ, ભિક્ખવે, દુક્ખનિરોધગામિની પટિપદા અરિયસચ્ચં.
‘‘Katamo ca, bhikkhave, sammāsamādhi? Idha, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaṃ savicāraṃ vivekajaṃ pītisukhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaṃ vūpasamā ajjhattaṃ sampasādanaṃ cetaso ekodibhāvaṃ avitakkaṃ avicāraṃ samādhijaṃ pītisukhaṃ dutiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati, sato ca sampajāno, sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti, yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti ‘upekkhako satimā sukhavihārī’ti tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaṃ atthaṅgamā adukkhamasukhaṃ upekkhāsatipārisuddhiṃ catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharati. Ayaṃ vuccati, bhikkhave, sammāsamādhi. Idaṃ vuccati, bhikkhave, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ.
૧૩૬. ‘‘ઇતિ અજ્ઝત્તં વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, બહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ, અજ્ઝત્તબહિદ્ધા વા ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ; સમુદયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, વયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ, સમુદયવયધમ્માનુપસ્સી વા ધમ્મેસુ વિહરતિ. ‘અત્થિ ધમ્મા’તિ વા પનસ્સ સતિ પચ્ચુપટ્ઠિતા હોતિ. યાવદેવ ઞાણમત્તાય પટિસ્સતિમત્તાય અનિસ્સિતો ચ વિહરતિ, ન ચ કિઞ્ચિ લોકે ઉપાદિયતિ. એવમ્પિ ખો, ભિક્ખવે, ભિક્ખુ ધમ્મેસુ ધમ્માનુપસ્સી વિહરતિ ચતૂસુ અરિયસચ્ચેસુ.
136. ‘‘Iti ajjhattaṃ vā dhammesu dhammānupassī viharati, bahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati, ajjhattabahiddhā vā dhammesu dhammānupassī viharati; samudayadhammānupassī vā dhammesu viharati, vayadhammānupassī vā dhammesu viharati, samudayavayadhammānupassī vā dhammesu viharati. ‘Atthi dhammā’ti vā panassa sati paccupaṭṭhitā hoti. Yāvadeva ñāṇamattāya paṭissatimattāya anissito ca viharati, na ca kiñci loke upādiyati. Evampi kho, bhikkhave, bhikkhu dhammesu dhammānupassī viharati catūsu ariyasaccesu.
સચ્ચપબ્બં નિટ્ઠિતં.
Saccapabbaṃ niṭṭhitaṃ.
ધમ્માનુપસ્સના નિટ્ઠિતા.
Dhammānupassanā niṭṭhitā.
૧૩૭. ‘‘યો હિ કોચિ, ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેય્ય સત્ત વસ્સાનિ, તસ્સ દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા; સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા.
137. ‘‘Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya satta vassāni, tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā; sati vā upādisese anāgāmitā.
‘‘તિટ્ઠન્તુ, ભિક્ખવે, સત્ત વસ્સાનિ. યો હિ કોચિ , ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેય્ય છ વસ્સાનિ…પે॰… પઞ્ચ વસ્સાનિ… ચત્તારિ વસ્સાનિ… તીણિ વસ્સાનિ… દ્વે વસ્સાનિ… એકં વસ્સં… તિટ્ઠતુ, ભિક્ખવે, એકં વસ્સં. યો હિ કોચિ, ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેય્ય સત્ત માસાનિ, તસ્સ દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા; સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા. તિટ્ઠન્તુ, ભિક્ખવે, સત્ત માસાનિ. યો હિ કોચિ, ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેય્ય છ માસાનિ…પે॰… પઞ્ચ માસાનિ… ચત્તારિ માસાનિ… તીણિ માસાનિ… દ્વે માસાનિ… એકં માસં… અડ્ઢમાસં… તિટ્ઠતુ, ભિક્ખવે, અડ્ઢમાસો. યો હિ કોચિ, ભિક્ખવે, ઇમે ચત્તારો સતિપટ્ઠાને એવં ભાવેય્ય સત્તાહં, તસ્સ દ્વિન્નં ફલાનં અઞ્ઞતરં ફલં પાટિકઙ્ખં દિટ્ઠેવ ધમ્મે અઞ્ઞા સતિ વા ઉપાદિસેસે અનાગામિતા’’તિ.
‘‘Tiṭṭhantu, bhikkhave, satta vassāni. Yo hi koci , bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya cha vassāni…pe… pañca vassāni… cattāri vassāni… tīṇi vassāni… dve vassāni… ekaṃ vassaṃ… tiṭṭhatu, bhikkhave, ekaṃ vassaṃ. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya satta māsāni, tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā; sati vā upādisese anāgāmitā. Tiṭṭhantu, bhikkhave, satta māsāni. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya cha māsāni…pe… pañca māsāni… cattāri māsāni… tīṇi māsāni… dve māsāni… ekaṃ māsaṃ… aḍḍhamāsaṃ… tiṭṭhatu, bhikkhave, aḍḍhamāso. Yo hi koci, bhikkhave, ime cattāro satipaṭṭhāne evaṃ bhāveyya sattāhaṃ, tassa dvinnaṃ phalānaṃ aññataraṃ phalaṃ pāṭikaṅkhaṃ diṭṭheva dhamme aññā sati vā upādisese anāgāmitā’’ti.
૧૩૮. ‘‘‘એકાયનો અયં, ભિક્ખવે, મગ્ગો સત્તાનં વિસુદ્ધિયા સોકપરિદેવાનં સમતિક્કમાય દુક્ખદોમનસ્સાનં અત્થઙ્ગમાય ઞાયસ્સ અધિગમાય નિબ્બાનસ્સ સચ્છિકિરિયાય યદિદં ચત્તારો સતિપટ્ઠાના’તિ. ઇતિ યં તં વુત્તં, ઇદમેતં પટિચ્ચ વુત્ત’’ન્તિ.
138. ‘‘‘Ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo sattānaṃ visuddhiyā sokaparidevānaṃ samatikkamāya dukkhadomanassānaṃ atthaṅgamāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā’ti. Iti yaṃ taṃ vuttaṃ, idametaṃ paṭicca vutta’’nti.
ઇદમવોચ ભગવા. અત્તમના તે ભિક્ખૂ ભગવતો ભાસિતં અભિનન્દુન્તિ.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaṃ abhinandunti.
મહાસતિપટ્ઠાનસુત્તં નિટ્ઠિતં દસમં.
Mahāsatipaṭṭhānasuttaṃ niṭṭhitaṃ dasamaṃ.
મૂલપરિયાયવગ્ગો નિટ્ઠિતો પઠમો.
Mūlapariyāyavaggo niṭṭhito paṭhamo.
મૂલસુસંવરધમ્મદાયાદા, ભેરવાનઙ્ગણાકઙ્ખેય્યવત્થં;
Mūlasusaṃvaradhammadāyādā, bheravānaṅgaṇākaṅkheyyavatthaṃ;
સલ્લેખસમ્માદિટ્ઠિસતિપટ્ઠં, વગ્ગવરો અસમો સુસમત્તો.
Sallekhasammādiṭṭhisatipaṭṭhaṃ, vaggavaro asamo susamatto.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૧૦. સતિપટ્ઠાનસુત્તવણ્ણના • 10. Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ૧૦. સતિપટ્ઠાનસુત્તવણ્ણના • 10. Satipaṭṭhānasuttavaṇṇanā