Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ၂. မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

    2. Mahāsīhanādasuttavaṇṇanā

    ဝေသာလိနဂရဝဏ္ဏနာ

    Vesālinagaravaṇṇanā

    ၁၄၆. ဧဝံ မေ သုတန္တိ မဟာသီဟနာဒသုတ္တံ။ တတ္ထ ဝေသာလိယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တံ ကိရ အပရာပရံ ဝိသာလီဘူတတာယ ‘‘ဝေသာလီ’’တိ သင္ခံ ဂတံ။ တတ္ရာယံ အနုပုဗ္ဗကထာ – ဗာရာဏသိရညော ကိရ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမ္ဟိ ဂဗ္ဘော သဏ္ဌာသိ။ သာ ဉတ္ဝာ ရညော နိဝေဒေသိ။ ရာဇာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ အဒာသိ။ သာ သမ္မာ ပရိဟရီယမာနာ ဂဗ္ဘပရိပာကကာလေ ဝိဇာယနဃရံ ပာဝိသိ။ ပုညဝန္တီနံ ပစ္စူသသမယေ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ, သာ စ တာသံ အညတရာ, တေန ပစ္စူသသမယေ အလတ္တကပဋလဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖသဒိသံ မံသပေသိံ ဝိဇာယိ။ တတော ‘‘အညာ ဒေဝိယော သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသေ ပုတ္တေ ဝိဇာယန္တိ, အဂ္ဂမဟေသီ မံသပေသိန္တိ ရညော ပုရတော မမ အဝဏ္ဏော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယာ’’တိ စိန္တေတ္ဝာ တေန အဝဏ္ဏဘယေန တံ မံသပေသိံ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတ္ဝာ ပဋိကုဇ္ဇိတ္ဝာ ရာဇမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆေတ္ဝာ ဂင္ဂာယ သောတေ ပက္ခိပာပေသိ။ မနုသ္သေဟိ ဆဍ္ဍိတမတ္တေ ဒေဝတာ အာရက္ခံ သံဝိဒဟိံသု။ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋကဉ္စေတ္ထ ဇာတိဟိင္ဂုလကေန ‘‘ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ပဇာ’’တိ လိခိတ္ဝာ ဗန္ဓိံသု။ တတော တံ ဘာဇနံ ဦမိဘယာဒီဟိ အနုပဒ္ဒုတံ ဂင္ဂာသောတေန ပာယာသိ။

    146.Evaṃme sutanti mahāsīhanādasuttaṃ. Tattha vesāliyanti evaṃnāmake nagare. Taṃ kira aparāparaṃ visālībhūtatāya ‘‘vesālī’’ti saṅkhaṃ gataṃ. Tatrāyaṃ anupubbakathā – bārāṇasirañño kira aggamahesiyā kucchimhi gabbho saṇṭhāsi. Sā ñatvā rañño nivedesi. Rājā gabbhaparihāraṃ adāsi. Sā sammā pariharīyamānā gabbhaparipākakāle vijāyanagharaṃ pāvisi. Puññavantīnaṃ paccūsasamaye gabbhavuṭṭhānaṃ hoti, sā ca tāsaṃ aññatarā, tena paccūsasamaye alattakapaṭalabandhujīvakapupphasadisaṃ maṃsapesiṃ vijāyi. Tato ‘‘aññā deviyo suvaṇṇabimbasadise putte vijāyanti, aggamahesī maṃsapesinti rañño purato mama avaṇṇo uppajjeyyā’’ti cintetvā tena avaṇṇabhayena taṃ maṃsapesiṃ ekasmiṃ bhājane pakkhipitvā paṭikujjitvā rājamuddikāya lañchetvā gaṅgāya sote pakkhipāpesi. Manussehi chaḍḍitamatte devatā ārakkhaṃ saṃvidahiṃsu. Suvaṇṇapaṭṭakañcettha jātihiṅgulakena ‘‘bārāṇasirañño aggamahesiyā pajā’’ti likhitvā bandhiṃsu. Tato taṃ bhājanaṃ ūmibhayādīhi anupaddutaṃ gaṅgāsotena pāyāsi.

    တေန စ သမယေန အညတရော တာပသော ဂောပာလကကုလံ နိသ္သာယ ဂင္ဂာတီရေ ဝိဟရတိ။ သော ပာတောဝ ဂင္ဂံ ဩတိဏ္ဏော တံ ဘာဇနံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသ္ဝာ ပံသုကူလသညာယ အဂ္ဂဟေသိ။ အထေတ္ထ တံ အက္ခရပဋ္ဋိကံ ရာဇမုဒ္ဒိကာလဉ္ဆနံ စ ဒိသ္ဝာ မုဉ္စိတ္ဝာ တံ မံသပေသိံ အဒ္ဒသ, ဒိသ္ဝာနသ္သ ဧတဒဟောသိ ‘‘သိယာ ဂဗ္ဘော, တထာ ဟိသ္သ ဒုဂ္ဂန္ဓပူတိကဘာဝော နတ္ထီ’’တိ။ အသ္သမံ နေတ္ဝာ သုဒ္ဓေ ဩကာသေ ဌပေသိ။ အထ အဍ္ဎမာသစ္စယေန ဒ္ဝေ မံသပေသိယော အဟေသုံ။ တာပသော ဒိသ္ဝာ သာဓုတရံ ဌပေသိ။ တတော ပုန အဍ္ဎမာသစ္စယေန ဧကမေကိသ္သာ မံသပေသိယာ ဟတ္ထပာဒသီသာနမတ္ထာယ ပဉ္စ ပဉ္စ ပိဠကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ အထ တတော အဍ္ဎမာသစ္စယေန ဧကာ မံသပေသိ သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသော ဒာရကော, ဧကာ ဒာရိကာ အဟောသိ။

    Tena ca samayena aññataro tāpaso gopālakakulaṃ nissāya gaṅgātīre viharati. So pātova gaṅgaṃ otiṇṇo taṃ bhājanaṃ āgacchantaṃ disvā paṃsukūlasaññāya aggahesi. Athettha taṃ akkharapaṭṭikaṃ rājamuddikālañchanaṃ ca disvā muñcitvā taṃ maṃsapesiṃ addasa, disvānassa etadahosi ‘‘siyā gabbho, tathā hissa duggandhapūtikabhāvo natthī’’ti. Assamaṃ netvā suddhe okāse ṭhapesi. Atha aḍḍhamāsaccayena dve maṃsapesiyo ahesuṃ. Tāpaso disvā sādhutaraṃ ṭhapesi. Tato puna aḍḍhamāsaccayena ekamekissā maṃsapesiyā hatthapādasīsānamatthāya pañca pañca piḷakā uṭṭhahiṃsu. Atha tato aḍḍhamāsaccayena ekā maṃsapesi suvaṇṇabimbasadiso dārako, ekā dārikā ahosi.

    တေသု တာပသသ္သ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ, အင္ဂုဋ္ဌကတော စသ္သ ခီရံ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတော ပဘုတိ စ ခီရဘတ္တံ အလဘိတ္ထ, သော ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ခီရံ ဒာရကာနံ မုခေ အာသိဉ္စတိ။ တေသံ ဥဒရံ ယံ ယံ ပဝိသတိ, တံ တံ သဗ္ဗံ မဏိဘာဇနဂတံ ဝိယ ဒိသ္သတိ, ဧဝံ နိစ္ဆဝီ အဟေသုံ။ အပရေ အာဟု ‘‘သိဗ္ဗေတ္ဝာ ဌပိတာ ဝိယ နေသံ အညမညံ လီနာ ဆဝိ အဟောသီ’’တိ။ ဧဝံ တေ နိစ္ဆဝိတာယ ဝာ လီနစ္ဆဝိတာယ ဝာ လိစ္ဆဝီတိ ပညာယိံသု။

    Tesu tāpasassa puttasineho uppajji, aṅguṭṭhakato cassa khīraṃ nibbatti. Tato pabhuti ca khīrabhattaṃ alabhittha, so bhattaṃ bhuñjitvā khīraṃ dārakānaṃ mukhe āsiñcati. Tesaṃ udaraṃ yaṃ yaṃ pavisati, taṃ taṃ sabbaṃ maṇibhājanagataṃ viya dissati, evaṃ nicchavī ahesuṃ. Apare āhu ‘‘sibbetvā ṭhapitā viya nesaṃ aññamaññaṃ līnā chavi ahosī’’ti. Evaṃ te nicchavitāya vā līnacchavitāya vā licchavīti paññāyiṃsu.

    တာပသော ဒာရကေ ပောသေန္တော ဥသ္သူရေ ဂာမံ သိက္ခာယ ပဝိသတိ, အတိဒိဝာ ပဋိက္ကမတိ။ တသ္သ တံ ဗ္ယာပာရံ ဉတ္ဝာ ဂောပာလကာ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ, ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒာရကပောသနံ ပလိဗောဓော, အမ္ဟာကံ ဒာရကေ ဒေထ, မယံ ပောသေသ္သာမ, တုမ္ဟေ အတ္တနော ကမ္မံ ကရောထာ’’တိ။ တာပသော သာဓူတိ ပဋိသ္သုဏိ။ ဂောပာလကာ ဒုတိယဒိဝသေ မဂ္ဂံ သမံ ကတ္ဝာ ပုပ္ဖေဟိ ဩကိရိတ္ဝာ ဓဇပဋာကာ ဥသ္သာပေတ္ဝာ တူရိယေဟိ ဝဇ္ဇမာနေဟိ အသ္သမံ အာဂတာ။ တာပသော – ‘‘မဟာပုညာ ဒာရကာ အပ္ပမာဒေန ဝဍ္ဎေထ, ဝဍ္ဎေတ္ဝာ စ အညမညံ အာဝာဟဝိဝာဟံ ကရောထ, ပဉ္စဂောရသေန ရာဇာနံ တောသေတ္ဝာ ဘူမိဘာဂံ ဂဟေတ္ဝာ နဂရံ မာပေထ, တတ္ထ ကုမာရံ အဘိသိဉ္စထာ’’တိ ဝတ္ဝာ ဒာရကေ အဒာသိ။ တေ သာဓူတိ ပဋိသ္သုဏိတ္ဝာ ဒာရကေ နေတ္ဝာ ပောသေသုံ။

    Tāpaso dārake posento ussūre gāmaṃ sikkhāya pavisati, atidivā paṭikkamati. Tassa taṃ byāpāraṃ ñatvā gopālakā āhaṃsu – ‘‘bhante, pabbajitānaṃ dārakaposanaṃ palibodho, amhākaṃ dārake detha, mayaṃ posessāma, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti. Tāpaso sādhūti paṭissuṇi. Gopālakā dutiyadivase maggaṃ samaṃ katvā pupphehi okiritvā dhajapaṭākā ussāpetvā tūriyehi vajjamānehi assamaṃ āgatā. Tāpaso – ‘‘mahāpuññā dārakā appamādena vaḍḍhetha, vaḍḍhetvā ca aññamaññaṃ āvāhavivāhaṃ karotha, pañcagorasena rājānaṃ tosetvā bhūmibhāgaṃ gahetvā nagaraṃ māpetha, tattha kumāraṃ abhisiñcathā’’ti vatvā dārake adāsi. Te sādhūti paṭissuṇitvā dārake netvā posesuṃ.

    ဒာရကာ ဝုဒ္ဓိမန္ဝာယ ကီဠန္တာ ဝိဝာဒဋ္ဌာနေသု အညေ ဂောပာလကဒာရကေ ဟတ္ထေနပိ ပာဒေနပိ ပဟရန္တိ။ တေ ရောဒန္တိ။ ‘‘ကိသ္သ ရောဒထာ’’တိ စ မာတာပိတူဟိ ဝုတ္တာ ‘‘ဣမေ နိမ္မာတာပိတိကာ တာပသပောသိတာ အမ္ဟေ အတိပဟရန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတော တေသံ မာတာပိတရော ‘‘ဣမေ ဒာရကာ အညေ ဒာရကေ ဝိနာသေန္တိ ဒုက္ခာပေန္တိ, န ဣမေ သင္ဂဟေတဗ္ဗာ, ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ ဣမေ’’တိ အာဟံသု။ တတော ပဘုတိ ကိရ သော ပဒေသော ဝဇ္ဇီတိ ဝုစ္စတိ ယောဇနသတိကော ပရိမာဏေန။ အထ တံ ပဒေသံ ဂောပာလကာ ရာဇာနံ တောသေတ္ဝာ အဂ္ဂဟေသုံ။ တတ္ထ စ နဂရံ မာပေတ္ဝာ သောဠသဝသ္သုဒ္ဒေသိကံ ကုမာရံ အဘိသိဉ္စိတ္ဝာ ရာဇာနံ အကံသု။ တာယ စသ္သ ဒာရိကာယ သဒ္ဓိံ ဝိဝာဟံ ကတ္ဝာ ကတိကံ အကံသု ‘‘ဗာဟိရကဒာရိကာ န အာနေတဗ္ဗာ, ဣတော ဒာရိကာ န ကသ္သစိ ဒာတဗ္ဗာ’’တိ။ တေသံ ပဌမသံဝာသေန ဒ္ဝေ ဒာရကာ ဇာတာ ဓီတာ စ ပုတ္တော စ။ ဧဝံ သောဠသက္ခတ္တုံ ဒ္ဝေ ဒ္ဝေ ဇာတာ။ တတော တေသံ ဒာရကာနံ ယထာက္ကမံ ဝဍ္ဎန္တာနံ အာရာမုယ္ယာနနိဝာသဋ္ဌာနပရိဝာရသမ္ပတ္တိံ ဂဟေတုံ အပ္ပဟောန္တာ နဂရံ တိက္ခတ္တုံ ဂာဝုတန္တရေန ဂာဝုတန္တရေန ပရိက္ခိပိံသု ။ တသ္သ ပုနပ္ပုနံ ဝိသာလီကတတ္တာ ဝေသာလီတ္ဝေဝ နာမံ ဇာတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝေသာလိယန္တိ ဧဝံ နာမကေ နဂရေ’’တိ။

    Dārakā vuddhimanvāya kīḷantā vivādaṭṭhānesu aññe gopālakadārake hatthenapi pādenapi paharanti. Te rodanti. ‘‘Kissa rodathā’’ti ca mātāpitūhi vuttā ‘‘ime nimmātāpitikā tāpasapositā amhe atipaharantī’’ti vadanti. Tato tesaṃ mātāpitaro ‘‘ime dārakā aññe dārake vināsenti dukkhāpenti, na ime saṅgahetabbā, vajjetabbā ime’’ti āhaṃsu. Tato pabhuti kira so padeso vajjīti vuccati yojanasatiko parimāṇena. Atha taṃ padesaṃ gopālakā rājānaṃ tosetvā aggahesuṃ. Tattha ca nagaraṃ māpetvā soḷasavassuddesikaṃ kumāraṃ abhisiñcitvā rājānaṃ akaṃsu. Tāya cassa dārikāya saddhiṃ vivāhaṃ katvā katikaṃ akaṃsu ‘‘bāhirakadārikā na ānetabbā, ito dārikā na kassaci dātabbā’’ti. Tesaṃ paṭhamasaṃvāsena dve dārakā jātā dhītā ca putto ca. Evaṃ soḷasakkhattuṃ dve dve jātā. Tato tesaṃ dārakānaṃ yathākkamaṃ vaḍḍhantānaṃ ārāmuyyānanivāsaṭṭhānaparivārasampattiṃ gahetuṃ appahontā nagaraṃ tikkhattuṃ gāvutantarena gāvutantarena parikkhipiṃsu . Tassa punappunaṃ visālīkatattā vesālītveva nāmaṃ jātaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘vesāliyanti evaṃ nāmake nagare’’ti.

    ၀၁ ဗဟိနဂရေတိ နဂရသ္သ ဗဟိ, န အမ္ဗပာလိဝနံ ဝိယ အန္တောနဂရသ္မိံ။ အယံ ပန ဇီဝကမ္ဗဝနံ ဝိယ နဂရသ္သ ဗဟိဒ္ဓာ ဝနသဏ္ဍော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟိနဂရေ’’တိ။ အပရပုရေတိ ပုရသ္သ အပရေ, ပစ္ဆိမဒိသာယန္တိ အတ္ထော။ ဝနသဏ္ဍေတိ သော ကိရ ဝနသဏ္ဍော နဂရသ္သ ပစ္ဆိမဒိသာယံ ဂာဝုတမတ္တေ ဌာနေ။ တတ္ထ မနုသ္သာ ဘဂဝတော ဂန္ဓကုဋိံ ကတ္ဝာ တံ ပရိဝာရေတ္ဝာ ဘိက္ခူနံ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝာဋ္ဌာနစင္ကမလေဏကုဋိမဏ္ဍပာဒီနိ ပတိဋ္ဌပေသုံ, ဘဂဝာ တတ္ထ ဝိဟရတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပရပုရေ ဝနသဏ္ဍေ’’တိ။ သုနက္ခတ္တောတိ တသ္သ နာမံ။ လိစ္ဆဝီနံ ပန ပုတ္တတ္တာ လိစ္ဆဝိပုတ္တောတိ ဝုတ္တော။ အစိရပက္ကန္တောတိ ဝိဗ္ဘမိတ္ဝာ ဂိဟိဘာဝူပဂမနေန အဓုနာပက္ကန္တော။ ပရိသတီတိ ပရိသမဇ္ဈေ။ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မာတိ ဧတ္ထ မနုသ္သဓမ္မာ နာမ ဒသကုသလကမ္မပထာ။ တေ ပဋိသေဓေတုံ န သက္ကောတိ။ ကသ္မာ? ဥပာရမ္ဘဘယာ။ ဝေသာလိယဉ္ဟိ ဗဟူ မနုသ္သာ ရတနတ္တယေ ပသန္နာ ဗုဒ္ဓမာမကာ ဓမ္မမာမကာ သင္ဃမာမကာ။ တေ ဒသကုသလကမ္မပထမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ သမဏသ္သ ဂောတမသ္သာတိ ဝုတ္တေ တ္ဝံ ကတ္ထ ဘဂဝန္တံ ပာဏံ ဟနန္တံ အဒ္ဒသ, ကတ္ထ အဒိန္နံ အာဒိယန္တန္တိအာဒီနိ ဝတ္ဝာ အတ္တနော ပမာဏံ န ဇာနာသိ? ကိံ ဒန္တာ မေ အတ္ထီတိ ပာသာဏသက္ခရာ ခာဒသိ, အဟိနင္ဂုဋ္ဌေ ဂဏ္ဟိတုံ ဝာယမသိ, ကကစဒန္တေသု ပုပ္ဖာဝဠိကံ ကီဠိတုံ ဣစ္ဆသိ? မုခတော တေ ဒန္တေ ပာတေသ္သာမာတိ ဝဒေယ္ယုံ။ သော တေသံ ဥပာရမ္ဘဘယာ ဧဝံ ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ။

    01Bahinagareti nagarassa bahi, na ambapālivanaṃ viya antonagarasmiṃ. Ayaṃ pana jīvakambavanaṃ viya nagarassa bahiddhā vanasaṇḍo. Tena vuttaṃ ‘‘bahinagare’’ti. Aparapureti purassa apare, pacchimadisāyanti attho. Vanasaṇḍeti so kira vanasaṇḍo nagarassa pacchimadisāyaṃ gāvutamatte ṭhāne. Tattha manussā bhagavato gandhakuṭiṃ katvā taṃ parivāretvā bhikkhūnaṃ rattiṭṭhānadivāṭṭhānacaṅkamaleṇakuṭimaṇḍapādīni patiṭṭhapesuṃ, bhagavā tattha viharati. Tena vuttaṃ ‘‘aparapure vanasaṇḍe’’ti. Sunakkhattoti tassa nāmaṃ. Licchavīnaṃ pana puttattā licchaviputtoti vutto. Acirapakkantoti vibbhamitvā gihibhāvūpagamanena adhunāpakkanto. Parisatīti parisamajjhe. Uttarimanussadhammāti ettha manussadhammā nāma dasakusalakammapathā. Te paṭisedhetuṃ na sakkoti. Kasmā? Upārambhabhayā. Vesāliyañhi bahū manussā ratanattaye pasannā buddhamāmakā dhammamāmakā saṅghamāmakā. Te dasakusalakammapathamattampi natthi samaṇassa gotamassāti vutte tvaṃ kattha bhagavantaṃ pāṇaṃ hanantaṃ addasa, kattha adinnaṃ ādiyantantiādīni vatvā attano pamāṇaṃ na jānāsi? Kiṃ dantā me atthīti pāsāṇasakkharā khādasi, ahinaṅguṭṭhe gaṇhituṃ vāyamasi, kakacadantesu pupphāvaḷikaṃ kīḷituṃ icchasi? Mukhato te dante pātessāmāti vadeyyuṃ. So tesaṃ upārambhabhayā evaṃ vattuṃ na sakkoti.

    ဝေသာလိနဂရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Vesālinagaravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မာဒိဝဏ္ဏနာ

    Uttarimanussadhammādivaṇṇanā

    တတော ဥတ္တရိံ ပန ဝိသေသာဓိဂမံ ပဋိသေဓေန္တော ဥတ္တရိ မနုသ္သဓမ္မာ အလမရိယဉာဏဒသ္သနဝိသေသောတိ အာဟ။

    Tato uttariṃ pana visesādhigamaṃ paṭisedhento uttari manussadhammā alamariyañāṇadassanavisesoti āha.

    တတ္ထ အလမရိယံ ဉာတုန္တိ အလမရိယော, အရိယဘာဝာယ သမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဉာဏဒသ္သနမေဝ ဉာဏဒသ္သနဝိသေသော။ အလမရိယော စ သော ဉာဏဒသ္သနဝိသေသော စာတိ အလမရိယဉာဏဒသ္သနဝိသေသော။ ဉာဏဒသ္သနန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုပိ ဝိပသ္သနာပိ မဂ္ဂောပိ ဖလမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပိ သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အပ္ပမတ္တော သမာနော ဉာဏဒသ္သနံ အာရာဓေတီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၃၁၁) ဟိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဉာဏဒသ္သနံ နာမ။ ‘‘ဉာဏဒသ္သနာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၂၃၅) ဧတ္ထ ဝိပသ္သနာဉာဏံ။ ‘‘အဘဗ္ဗာ တေ ဉာဏဒသ္သနာယ အနုတ္တရာယ သမ္ဗောဓာယာ’’တိ (အ. နိ. ၄.၁၉၆) ဧတ္ထ မဂ္ဂော။ ‘‘အယမညော ဥတ္တရိ မနုသ္သဓမ္မာ အလမရိယဉာဏဒသ္သနဝိသေသော အဓိဂတော ဖာသု ဝိဟာရော’’တိ (မ. နိ. ၁.၃၂၈) ဧတ္ထ ဖလံ။ ‘‘ဉာဏဉ္စ ပန မေ ဒသ္သနံ ဥဒပာဒိ, အကုပ္ပာ မေ စေတောဝိမုတ္တိ, အယမန္တိမာ ဇာတိ, နတ္ထိ ဒာနိ ပုနဗ္ဘဝော’’တိ (မဟာဝ. ၁၆) ဧတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ‘‘ဉာဏဉ္စ ပန မေ ဒသ္သနံ ဥဒပာဒိ သတ္တာဟကာလင္ကတော အာဠာရော ကာဠာမော’’တိ (မ. နိ. ၂.၃၄၀) ဧတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဣဓ ပန လောကုတ္တရမဂ္ဂော အဓိပ္ပေတော။ တဉ္ဟိ သော ဘဂဝတော ပဋိသေဓေတိ။

    Tattha alamariyaṃ ñātunti alamariyo, ariyabhāvāya samatthoti vuttaṃ hoti. Ñāṇadassanameva ñāṇadassanaviseso. Alamariyo ca so ñāṇadassanaviseso cāti alamariyañāṇadassanaviseso. Ñāṇadassananti dibbacakkhupi vipassanāpi maggopi phalampi paccavekkhaṇañāṇampi sabbaññutaññāṇampi vuccati. ‘‘Appamatto samāno ñāṇadassanaṃ ārādhetī’’ti (ma. ni. 1.311) hi ettha dibbacakkhu ñāṇadassanaṃ nāma. ‘‘Ñāṇadassanāya cittaṃ abhinīharati abhininnāmetī’’ti (dī. ni. 1.235) ettha vipassanāñāṇaṃ. ‘‘Abhabbā te ñāṇadassanāya anuttarāya sambodhāyā’’ti (a. ni. 4.196) ettha maggo. ‘‘Ayamañño uttari manussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsu vihāro’’ti (ma. ni. 1.328) ettha phalaṃ. ‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi, akuppā me cetovimutti, ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’’ti (mahāva. 16) ettha paccavekkhaṇañāṇaṃ. ‘‘Ñāṇañca pana me dassanaṃ udapādi sattāhakālaṅkato āḷāro kāḷāmo’’ti (ma. ni. 2.340) ettha sabbaññutaññāṇaṃ. Idha pana lokuttaramaggo adhippeto. Tañhi so bhagavato paṭisedheti.

    တက္ကပရိယာဟတန္တိ ဣမိနာ အာစရိယံ ပဋိဗာဟတိ။ ဧဝံ ကိရသ္သ အဟောသိ – သမဏေန ဂောတမေန အာစရိယေ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ သုခုမံ ဓမ္မန္တရံ ဂဟိတံ နာမ နတ္ထိ, တက္ကပရိယာဟတံ ပန တက္ကေတ္ဝာ ဧဝံ ဘဝိသ္သတိ ဧဝံ ဘဝိသ္သတီတိ တက္ကပရိယာဟတံ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ။ ဝီမံသာနုစရိတန္တိ ဣမိနာ စသ္သ လောကိယပညံ အနုဇာနာတိ။ သမဏော ဂောတမော ပညဝာ, သော တံ ပညာသင္ခာတံ ဣန္ဒဝဇိရူပမံ ဝီမံသံ ဧဝံ ဝဋ္ဋိသ္သတိ, ဧဝံ ဝဋ္ဋိသ္သတီတိ ဣတော စိတော စ အနုစရာပေတ္ဝာ ဝီမံသာယ အနုစရိတံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ သယံပဋိဘာနန္တိ ဣမိနာသ္သ ဓမ္မေသု ပစ္စက္ခဘာဝံ ပဋိဗာဟတိ။ ဧဝံ ဟိသ္သ အဟောသိ – သမဏသ္သ ဂောတမသ္သ သုခုမံ ဓမ္မန္တရံ ဝိပသ္သနာ ဝာ မဂ္ဂော ဝာ ဖလံ ဝာ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဝာ နတ္ထိ, အယံ ပန လဒ္ဓပရိသော, ရာဇာနံ စက္ကဝတ္တိံ ဝိယ နံ စတ္တာရော ဝဏ္ဏာ ပရိဝာရေန္တိ, သုဖုသိတံ ပနသ္သ ဒန္တာဝရဏံ, မုဒုကာ ဇိဝ္ဟာ, မဓုရော သရော, အနေလဂဠာ ဝာစာ, သော ယံ ယဒေဝသ္သ ဥပဋ္ဌာတိ, တံ တံ ဂဟေတ္ဝာ သယံပဋိဘာနံ ကထေန္တော မဟာဇနံ ရဉ္ဇေတီတိ။

    Takkapariyāhatanti iminā ācariyaṃ paṭibāhati. Evaṃ kirassa ahosi – samaṇena gotamena ācariye upasaṅkamitvā sukhumaṃ dhammantaraṃ gahitaṃ nāma natthi, takkapariyāhataṃ pana takketvā evaṃ bhavissati evaṃ bhavissatīti takkapariyāhataṃ dhammaṃ desetīti. Vīmaṃsānucaritanti iminā cassa lokiyapaññaṃ anujānāti. Samaṇo gotamo paññavā, so taṃ paññāsaṅkhātaṃ indavajirūpamaṃ vīmaṃsaṃ evaṃ vaṭṭissati, evaṃ vaṭṭissatīti ito cito ca anucarāpetvā vīmaṃsāya anucaritaṃ dhammaṃ deseti. Sayaṃpaṭibhānanti imināssa dhammesu paccakkhabhāvaṃ paṭibāhati. Evaṃ hissa ahosi – samaṇassa gotamassa sukhumaṃ dhammantaraṃ vipassanā vā maggo vā phalaṃ vā paccavekkhaṇā vā natthi, ayaṃ pana laddhapariso, rājānaṃ cakkavattiṃ viya naṃ cattāro vaṇṇā parivārenti, suphusitaṃ panassa dantāvaraṇaṃ, mudukā jivhā, madhuro saro, anelagaḷā vācā, so yaṃ yadevassa upaṭṭhāti, taṃ taṃ gahetvā sayaṃpaṭibhānaṃ kathento mahājanaṃ rañjetīti.

    ယသ္သ စ ခ္ဝာသ္သ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတောတိ ယသ္သ စ ခော အတ္ထာယ အသ္သ ဓမ္မော ဒေသိတော။ သေယ္ယထိဒံ, ရာဂပဋိဃာတတ္ထာယ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ, ဒောသပ္ပဋိဃာတတ္ထာယ မေတ္တာဘာဝနာ, မောဟပဋိဃာတတ္ထာယ ပဉ္စ ဓမ္မာ, ဝိတက္ကူပစ္ဆေဒာယ အာနာပာနသ္သတိ။

    Yassa ca khvāssa atthāya dhammo desitoti yassa ca kho atthāya assa dhammo desito. Seyyathidaṃ, rāgapaṭighātatthāya asubhakammaṭṭhānaṃ, dosappaṭighātatthāya mettābhāvanā, mohapaṭighātatthāya pañca dhammā, vitakkūpacchedāya ānāpānassati.

    သော နိယ္ယာတိ တက္ကရသ္သ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ သော ဓမ္မော ယော တံ ယထာဒေသိတံ ကရောတိ, တသ္သ တက္ကရသ္သ သမ္မာ ဟေတုနာ နယေန ကာရဏေန ဝဋ္ဋဒုက္ခက္ခယာယ နိယ္ယာတိ ဂစ္ဆတိ တမတ္ထံ သာဓေတီတိ ဒီပေတိ ။ ဣဒံ ပနေသ န အတ္တနော အဇ္ဈာသယေန ဝဒတိ။ ဗုဒ္ဓာနဉ္ဟိ ဓမ္မော အနိယ္ယာနိကောတိ ဧဝမေဝံ ပဝေဒေယ္ယ, န ပန သက္ကောတိ ဝတ္တုံ။ ကသ္မာ? ဥပာရမ္ဘဘယာ။ ဝေသာလိယဉ္ဟိ ဗဟူ သောတာပန္န-သကဒာဂာမိ-အနာဂာမိဥပာသကာ။ တေ ဧဝံ ဝဒေယ္ယုံ ‘‘သုနက္ခတ္တ တ္ဝံ ဘဂဝတာ ဒေသိတဓမ္မော အနိယ္ယာနိကောတိ ဝဒသိ, ယဒိ အယံ ဓမ္မော အနိယ္ယာနိကော, ဣမသ္မိံ နဂရေ ဣမေ ကသ္မာ ဧတ္တကာ သောတာပန္နာ ဇာတာ, ဧတ္တကာ သကဒာဂာမီ, ဧတ္တကာ အနာဂာမီတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန ဥပာရမ္ဘံ ကရေယ္ယု’’န္တိ။ သော ဣမိနာ ဥပာရမ္ဘဘယေန အနိယ္ယာနိကောတိ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တော အဇ္ဇုနေန ဝိသ္သဋ္ဌကဏ္ဍံ ဝိယ အသ္သ ဓမ္မော အမောဃော နိယ္ယာတိ, အဗ္ဘန္တရေ ပနသ္သ ကိဉ္စိ နတ္ထီတိ ဝဒတိ။

    So niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayāyāti so dhammo yo taṃ yathādesitaṃ karoti, tassa takkarassa sammā hetunā nayena kāraṇena vaṭṭadukkhakkhayāya niyyāti gacchati tamatthaṃ sādhetīti dīpeti . Idaṃ panesa na attano ajjhāsayena vadati. Buddhānañhi dhammo aniyyānikoti evamevaṃ pavedeyya, na pana sakkoti vattuṃ. Kasmā? Upārambhabhayā. Vesāliyañhi bahū sotāpanna-sakadāgāmi-anāgāmiupāsakā. Te evaṃ vadeyyuṃ ‘‘sunakkhatta tvaṃ bhagavatā desitadhammo aniyyānikoti vadasi, yadi ayaṃ dhammo aniyyāniko, imasmiṃ nagare ime kasmā ettakā sotāpannā jātā, ettakā sakadāgāmī, ettakā anāgāmīti pubbe vuttanayena upārambhaṃ kareyyu’’nti. So iminā upārambhabhayena aniyyānikoti vattuṃ asakkonto ajjunena vissaṭṭhakaṇḍaṃ viya assa dhammo amogho niyyāti, abbhantare panassa kiñci natthīti vadati.

    အသ္သောသိ ခောတိ ဝေသာလိယံ ဗ္ရာဟ္မဏကုလသေဋ္ဌိကုလာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ ပရိသမဇ္ဈေ ဧဝံ ဘာသမာနသ္သ တံ ဝစနံ သုဏိ, န ပန ပဋိသေဓေသိ။ ကသ္မာ? ကာရုညတာယ။ ဧဝံ ကိရသ္သ အဟောသိ အယံ ကုဒ္ဓော ဈာယမာနံ ဝေဠုဝနံ ဝိယ ပက္ခိတ္တလောဏံ ဥဒ္ဓနံ ဝိယ စ ကောဓဝသေန ပဋပဋာယတိ, မယာ ပဋိဗာဟိတော ပန မယိပိ အာဃာတံ ဗန္ဓိသ္သတိ, ဧဝမသ္သ တထာဂတေ စ မယိ စာတိ ဒ္ဝီသု ဇနေသု အာဃာတော အတိဘာရိယော ဘဝိသ္သတီတိ ကာရုညတာယ န ပဋိသေဓေသိ။ အပိ စသ္သ ဧဝံ အဟောသိ, ဗုဒ္ဓာနံ အဝဏ္ဏကထနံ နာမ ပုဏ္ဏစန္ဒေ ဒောသာရောပနသဒိသံ, ကော ဣမသ္သ ကထံ ဂဏ္ဟိသ္သတိ? သယမေဝ ခေဠေ ပစ္ဆိန္နေ မုခေ သုက္ခေ ဩရမိသ္သတီတိ ဣမိနာ ကာရဏေန န ပဋိသေဓေသိ။ ပိဏ္ဍပာတပဋိက္ကန္တောတိ ပိဏ္ဍပာတပရိယေသနတော အပဂတော။

    Assosi khoti vesāliyaṃ brāhmaṇakulaseṭṭhikulādīsu tattha tattha parisamajjhe evaṃ bhāsamānassa taṃ vacanaṃ suṇi, na pana paṭisedhesi. Kasmā? Kāruññatāya. Evaṃ kirassa ahosi ayaṃ kuddho jhāyamānaṃ veḷuvanaṃ viya pakkhittaloṇaṃ uddhanaṃ viya ca kodhavasena paṭapaṭāyati, mayā paṭibāhito pana mayipi āghātaṃ bandhissati, evamassa tathāgate ca mayi cāti dvīsu janesu āghāto atibhāriyo bhavissatīti kāruññatāya na paṭisedhesi. Api cassa evaṃ ahosi, buddhānaṃ avaṇṇakathanaṃ nāma puṇṇacande dosāropanasadisaṃ, ko imassa kathaṃ gaṇhissati? Sayameva kheḷe pacchinne mukhe sukkhe oramissatīti iminā kāraṇena na paṭisedhesi. Piṇḍapātapaṭikkantoti piṇḍapātapariyesanato apagato.

    ၁၄၇. ကောဓနောတိ စဏ္ဍော ဖရုသော။ မောဃပုရိသောတိ တုစ္ဆပုရိသော။ ယသ္သ ဟိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိသ္သယော နတ္ထိ, တံ ဗုဒ္ဓာ ‘‘မောဃပုရိသော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥပနိသ္သယေ သတိပိ တသ္မိံ ခဏေ မဂ္ဂေ ဝာ ဖလေ ဝာ အသတိ ‘‘မောဃပုရိသော’’တိ ဝဒန္တိယေဝ။ ဣမသ္သ ပန တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိသ္သယော သမုစ္ဆိန္နောယေဝ, တေန တံ ‘‘မောဃပုရိသော’’တိ အာဟ။ ကောဓာ စ ပနသ္သ ဧသာ ဝာစာ ဘာသိတာတိ ဧသာ စ ပနသ္သ ဝာစာ ကောဓေန ဘာသိတာ။

    147.Kodhanoti caṇḍo pharuso. Moghapurisoti tucchapuriso. Yassa hi tasmiṃ attabhāve maggaphalānaṃ upanissayo natthi, taṃ buddhā ‘‘moghapuriso’’ti vadanti. Upanissaye satipi tasmiṃ khaṇe magge vā phale vā asati ‘‘moghapuriso’’ti vadantiyeva. Imassa pana tasmiṃ attabhāve maggaphalānaṃ upanissayo samucchinnoyeva, tena taṃ ‘‘moghapuriso’’ti āha. Kodhā ca panassa esā vācā bhāsitāti esā ca panassa vācā kodhena bhāsitā.

    ကသ္မာ ပနေသ ဘဂဝတော ကုဒ္ဓောတိ? အယဉ္ဟိ ပုဗ္ဗေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိကမ္မံ ပုစ္ဆိ။ အထသ္သ ဘဂဝာ ကထေသိ။ သော ဒိဗ္ဗစက္ခုံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဒေဝလောကေ ဩလောကေန္တော နန္ဒနဝနစိတ္တလတာဝနဖာရုသကဝနမိသ္သကဝနေသု ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ ဒေဝပုတ္တေ စ ဒေဝဓီတရော စ ဒိသ္ဝာ ဧတေသံ ဧဝရူပာယ အတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ ဌိတာနံ ကီဝမဓုရော နု ခော သဒ္ဒော ဘဝိသ္သတီတိ သဒ္ဒံ သောတုကာမော ဟုတ္ဝာ ဒသဗလံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုပရိကမ္မံ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝာ ပနသ္သ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုယာ ဥပနိသ္သယော နတ္ထီတိ ဉတ္ဝာ ပရိကမ္မံ န ကထေသိ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓာ ဥပနိသ္သယဝိရဟိတ တသ္သ ပရိကမ္မံ ကထေန္တိ။ သော ဘဂဝတိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတ္ဝာ စိန္တေသိ ‘‘အဟံ သမဏံ ဂောတမံ ပဌမံ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိကမ္မံ ပုစ္ဆိံ, သော ‘မယ္ဟံ တံ သမ္ပဇ္ဇတု ဝာ မာ ဝာ သမ္ပဇ္ဇတူ’တိ ကထေသိ။ အဟံ ပန ပစ္စတ္တပုရိသကာရေန တံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုပရိကမ္မံ ပုစ္ဆိံ, တံ မေ န ကထေသိ။ အဒ္ဓာသ္သ ဧဝံ ဟောတိ ‘အယံ ရာဇပဗ္ဗဇိတော ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ စေတောပရိယဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ အာသဝာနံ ခယဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ မယာ သမသမော ဘဝိသ္သတီ’တိ ဣသ္သာမစ္ဆရိယဝသေန မယ္ဟံ န ကထေတီ’’တိ။ ဘိယ္ယောသော အာဃာတံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ကာသာယာနိ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ ဂိဟိဘာဝံ ပတ္ဝာပိ န တုဏ္ဟီဘူတော ဝိစရတိ။ ဒသဗလံ ပန အသတာ တုစ္ဆေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တော ဝိစရတိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ ‘‘ကောဓာ စ ပနသ္သ ဧသာ ဝာစာ ဘာသိတာ’’တိ။

    Kasmā panesa bhagavato kuddhoti? Ayañhi pubbe bhagavantaṃ upasaṅkamitvā dibbacakkhuparikammaṃ pucchi. Athassa bhagavā kathesi. So dibbacakkhuṃ nibbattetvā ālokaṃ vaḍḍhetvā devaloke olokento nandanavanacittalatāvanaphārusakavanamissakavanesu dibbasampattiṃ anubhavamāne devaputte ca devadhītaro ca disvā etesaṃ evarūpāya attabhāvasampattiyā ṭhitānaṃ kīvamadhuro nu kho saddo bhavissatīti saddaṃ sotukāmo hutvā dasabalaṃ upasaṅkamitvā dibbasotadhātuparikammaṃ pucchi. Bhagavā panassa dibbasotadhātuyā upanissayo natthīti ñatvā parikammaṃ na kathesi. Na hi buddhā upanissayavirahita tassa parikammaṃ kathenti. So bhagavati āghātaṃ bandhitvā cintesi ‘‘ahaṃ samaṇaṃ gotamaṃ paṭhamaṃ dibbacakkhuparikammaṃ pucchiṃ, so ‘mayhaṃ taṃ sampajjatu vā mā vā sampajjatū’ti kathesi. Ahaṃ pana paccattapurisakārena taṃ nibbattetvā dibbasotadhātuparikammaṃ pucchiṃ, taṃ me na kathesi. Addhāssa evaṃ hoti ‘ayaṃ rājapabbajito dibbacakkhuñāṇaṃ nibbattetvā dibbasotadhātuñāṇaṃ nibbattetvā cetopariyañāṇaṃ nibbattetvā āsavānaṃ khayañāṇaṃ nibbattetvā mayā samasamo bhavissatī’ti issāmacchariyavasena mayhaṃ na kathetī’’ti. Bhiyyoso āghātaṃ bandhitvā kāsāyāni chaḍḍetvā gihibhāvaṃ patvāpi na tuṇhībhūto vicarati. Dasabalaṃ pana asatā tucchena abbhācikkhanto vicarati. Tenāha bhagavā ‘‘kodhā ca panassa esā vācā bhāsitā’’ti.

    ဝဏ္ဏော ဟေသော, သာရိပုတ္တာတိ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတေန သတသဟသ္သကပ္ပာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ပာရမိယော ပူရေန္တေန ဧတဒတ္ထမေဝ ဝာယာမော ကတော ‘‘ဒေသနာဓမ္မော မေ နိယ္ယာနိကော ဘဝိသ္သတီ’’တိ။ တသ္မာ ယော ဧဝံ ဝဒေယ္ယ, သော ဝဏ္ဏံယေဝ တထာဂတသ္သ ဘာသတိ။ ဝဏ္ဏော ဟေသော, သာရိပုတ္တ, တထာဂတသ္သ ဂုဏော ဧသော တထာဂတသ္သ, န အဂုဏောတိ ဒသ္သေတိ။

    Vaṇṇo heso, sāriputtāti, sāriputta, tathāgatena satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūrentena etadatthameva vāyāmo kato ‘‘desanādhammo me niyyāniko bhavissatī’’ti. Tasmā yo evaṃ vadeyya, so vaṇṇaṃyeva tathāgatassa bhāsati. Vaṇṇo heso, sāriputta, tathāgatassa guṇo eso tathāgatassa, na aguṇoti dasseti.

    အယမ္ပိ ဟိ နာမ သာရိပုတ္တာတိအာဒိနာ ကိံ ဒသ္သေတိ? သုနက္ခတ္တေန ပဋိသိဒ္ဓသ္သ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မသ္သ အတ္တနိ အတ္ထိတံ ဒသ္သေတိ။ ဘဂဝာ ကိရ အယံ, သာရိပုတ္တ, သုနက္ခတ္တော မောဃပုရိသော နတ္ထိ တထာဂတသ္သ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မောတိ ဝဒတိ။ မယ္ဟဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ နာမ အတ္ထိ, ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ နာမ အတ္ထိ, ဒိဗ္ဗသောတဓာတုဉာဏံ နာမ အတ္ထိ, စေတောပရိယဉာဏံ နာမ အတ္ထိ, ဒသဗလဉာဏံ နာမ အတ္ထိ, စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ နာမ အတ္ထိ, အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ နာမ အတ္ထိ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ နာမ အတ္ထိ, ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ နာမ အတ္ထိ, သဗ္ဗေပိ စေတေ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မာယေဝ။ ဧဝရူပေသု ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မေသု ဧကသ္သာပိ ဝိဇာနနသမတ္ထံ ဓမ္မန္ဝယမတ္တမ္ပိ နာမ ဧတသ္သ မောဃပုရိသသ္သ န ဘဝိသ္သတီတိ ဧတမတ္ထံ ဒသ္သေတုံ အယမ္ပိ ဟိ နာမ သာရိပုတ္တာတိအာဒိနာ နယေန ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။ တတ္ထ အန္ဝေတီတိ အန္ဝယော, ဇာနာတိ , အနုဗုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မသ္သ အန္ဝယော ဓမ္မန္ဝယော, တံ တံ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိဓမ္မံ ဇာနနပညာယေတံ အဓိဝစနံ။ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝာ’’တိအာဒီဟိ ဧဝရူပမ္ပိ နာမ မယ္ဟံ သဗ္ဗညုတညာဏသင္ခာတံ ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ အတ္ထီတိ ဇာနိတုံ တသ္သ မောဃပုရိသသ္သ ဓမ္မန္ဝယောပိ န ဘဝိသ္သတီတိ ဒသ္သေတိ။ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီသုပိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Ayampihi nāma sāriputtātiādinā kiṃ dasseti? Sunakkhattena paṭisiddhassa uttarimanussadhammassa attani atthitaṃ dasseti. Bhagavā kira ayaṃ, sāriputta, sunakkhatto moghapuriso natthi tathāgatassa uttarimanussadhammoti vadati. Mayhañca sabbaññutaññāṇaṃ nāma atthi, iddhividhañāṇaṃ nāma atthi, dibbasotadhātuñāṇaṃ nāma atthi, cetopariyañāṇaṃ nāma atthi, dasabalañāṇaṃ nāma atthi, catuvesārajjañāṇaṃ nāma atthi, aṭṭhasu parisāsu akampanañāṇaṃ nāma atthi, catuyoniparicchedakañāṇaṃ nāma atthi, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ nāma atthi, sabbepi cete uttarimanussadhammāyeva. Evarūpesu uttarimanussadhammesu ekassāpi vijānanasamatthaṃ dhammanvayamattampi nāma etassa moghapurisassa na bhavissatīti etamatthaṃ dassetuṃ ayampi hi nāma sāriputtātiādinā nayena imaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha anvetīti anvayo, jānāti , anubujjhatīti attho. Dhammassa anvayo dhammanvayo, taṃ taṃ sabbaññutaññāṇādidhammaṃ jānanapaññāyetaṃ adhivacanaṃ. ‘‘Itipi so bhagavā’’tiādīhi evarūpampi nāma mayhaṃ sabbaññutaññāṇasaṅkhātaṃ uttarimanussadhammaṃ vijjamānameva atthīti jānituṃ tassa moghapurisassa dhammanvayopi na bhavissatīti dasseti. Iddhividhañāṇādīsupi evaṃ yojanā veditabbā.

    ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Uttarimanussadhammādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဒသဗလဉာဏာဒိဝဏ္ဏနာ

    Dasabalañāṇādivaṇṇanā

    ၁၄၈. ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ စေတောပရိယဉာဏာနန္တရံ တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ, ယသ္မာ ပန တာသု ဝုတ္တာသု ဥပရိ ဒသဗလဉာဏံ န ပရိပူရတိ, တသ္မာ တာ အဝတ္ဝာ တထာဂတသ္သ ဒသဗလဉာဏံ ပရိပူရံ ကတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ဒသ ခော ပနိမာနိ သာရိပုတ္တာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တထာဂတဗလာနီတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနိ တထာဂတသ္သေဝ ဗလာနိ။ ယထာ ဝာ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓာနံ ဗလာနိ ပုညုသ္သယသမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနိ, တထာ အာဂတဗလာနီတိပိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဒုဝိဓံ တထာဂတဗလံ ကာယဗလဉ္စ ဉာဏဗလဉ္စ။ တေသု ကာယဗလံ ဟတ္ထိကုလာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ပောရာဏေဟိ –

    148. Ettha ca kiñcāpi cetopariyañāṇānantaraṃ tisso vijjā vattabbā siyuṃ, yasmā pana tāsu vuttāsu upari dasabalañāṇaṃ na paripūrati, tasmā tā avatvā tathāgatassa dasabalañāṇaṃ paripūraṃ katvā dassento dasa kho panimāni sāriputtātiādimāha. Tattha tathāgatabalānīti aññehi asādhāraṇāni tathāgatasseva balāni. Yathā vā pubbabuddhānaṃ balāni puññussayasampattiyā āgatāni, tathā āgatabalānītipi attho. Tattha duvidhaṃ tathāgatabalaṃ kāyabalañca ñāṇabalañca. Tesu kāyabalaṃ hatthikulānusārena veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ porāṇehi –

    ‘‘ကာလာဝကဉ္စ ဂင္ဂေယ္ယံ၊ ပဏ္ဍရံ တမ္ဗပိင္ဂလံ။

    ‘‘Kālāvakañca gaṅgeyyaṃ, paṇḍaraṃ tambapiṅgalaṃ;

    ဂန္ဓမင္ဂလဟေမဉ္စ၊ ဥပောသထဆဒ္ဒန္တိမေ ဒသာ’’တိ။

    Gandhamaṅgalahemañca, uposathachaddantime dasā’’ti.

    ဣမာနိ ဟိ ဒသ ဟတ္ထိကုလာနိ။ တတ္ထ ကာလာဝကန္တိ ပကတိဟတ္ထိကုလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ ကာယဗလံ, တံ ဧကသ္သ ကာလာဝကဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ ကာလာဝကာနံ ဗလံ, တံ ဧကသ္သ ဂင္ဂေယ္ယသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဂင္ဂေယ္ယာနံ, တံ ဧကသ္သ ပဏ္ဍရသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ပဏ္ဍရာနံ, တံ ဧကသ္သ တမ္ဗသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ တမ္ဗာနံ, တံ ဧကသ္သ ပိင္ဂလသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ပိင္ဂလာနံ, တံ ဧကသ္သ ဂန္ဓဟတ္ထိနော။ ယံ ဒသန္နံ ဂန္ဓဟတ္ထီနံ, တံ ဧကသ္သ မင္ဂလသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ မင္ဂလာနံ, တံ ဧကသ္သ ဟေမဝတသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဟေမဝတာနံ, တံ ဧကသ္သ ဥပောသထသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဥပောသထာနံ, တံ ဧကသ္သ ဆဒ္ဒန္တသ္သ။ ယံ ဒသန္နံ ဆဒ္ဒန္တာနံ တံ ဧကသ္သ တထာဂတသ္သ။ နာရာယနသင္ဃာတဗလန္တိပိ ဣဒမေဝ ဝုစ္စတိ ။ တဒေတံ ပကတိဟတ္ထိဂဏနာယ ဟတ္ထီနံ ကောဋိသဟသ္သာနံ ပုရိသဂဏနာယ ဒသန္နံ ပုရိသကောဋိသဟသ္သာနံ ဗလံ ဟောတိ။ ဣဒံ တာဝ တထာဂတသ္သ ကာယဗလံ။

    Imāni hi dasa hatthikulāni. Tattha kālāvakanti pakatihatthikulaṃ daṭṭhabbaṃ. Yaṃ dasannaṃ purisānaṃ kāyabalaṃ, taṃ ekassa kālāvakahatthino. Yaṃ dasannaṃ kālāvakānaṃ balaṃ, taṃ ekassa gaṅgeyyassa. Yaṃ dasannaṃ gaṅgeyyānaṃ, taṃ ekassa paṇḍarassa. Yaṃ dasannaṃ paṇḍarānaṃ, taṃ ekassa tambassa. Yaṃ dasannaṃ tambānaṃ, taṃ ekassa piṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ piṅgalānaṃ, taṃ ekassa gandhahatthino. Yaṃ dasannaṃ gandhahatthīnaṃ, taṃ ekassa maṅgalassa. Yaṃ dasannaṃ maṅgalānaṃ, taṃ ekassa hemavatassa. Yaṃ dasannaṃ hemavatānaṃ, taṃ ekassa uposathassa. Yaṃ dasannaṃ uposathānaṃ, taṃ ekassa chaddantassa. Yaṃ dasannaṃ chaddantānaṃ taṃ ekassa tathāgatassa. Nārāyanasaṅghātabalantipi idameva vuccati . Tadetaṃ pakatihatthigaṇanāya hatthīnaṃ koṭisahassānaṃ purisagaṇanāya dasannaṃ purisakoṭisahassānaṃ balaṃ hoti. Idaṃ tāva tathāgatassa kāyabalaṃ.

    ဉာဏဗလံ ပန ပာဠိယံ တာဝ အာဂတမေဝ။ ဒသဗလဉာဏံ, စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ, အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ, ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ။ သံယုတ္တကေ (သံ. နိ. ၂.၃၄) အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီတိ ဧဝံ အညာနိပိ အနေကာနိ ဉာဏသဟသ္သာနိ, ဧတံ ဉာဏဗလံ နာမ။ ဣဓာပိ ဉာဏဗလမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဉာဏဉ္ဟိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန စ ဗလန္တိ ဝုတ္တံ။

    Ñāṇabalaṃ pana pāḷiyaṃ tāva āgatameva. Dasabalañāṇaṃ, catuvesārajjañāṇaṃ, aṭṭhasu parisāsu akampanañāṇaṃ, catuyoniparicchedakañāṇaṃ, pañcagatiparicchedakañāṇaṃ. Saṃyuttake (saṃ. ni. 2.34) āgatāni tesattati ñāṇāni sattasattati ñāṇānīti evaṃ aññānipi anekāni ñāṇasahassāni, etaṃ ñāṇabalaṃ nāma. Idhāpi ñāṇabalameva adhippetaṃ. Ñāṇañhi akampiyaṭṭhena upatthambhanaṭṭhena ca balanti vuttaṃ.

    ယေဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတောတိ ယေဟိ ဒသဟိ ဉာဏဗလေဟိ ဥပေတော သမုပေတော။ အာသဘံ ဌာနန္တိ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဥတ္တမဋ္ဌာနံ။ အာသဘာ ဝာ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓာ, တေသံ ဌာနန္တိ အတ္ထော။ အပိစ ဂဝသတဇေဋ္ဌကော ဥသဘော, ဂဝသဟသ္သဇေဋ္ဌကော ဝသဘော။ ဝဇသတဇေဋ္ဌကော ဝာ ဥသဘော, ဝဇသဟသ္သဇေဋ္ဌကော ဝသဘော။ သဗ္ဗဂဝသေဋ္ဌော သဗ္ဗပရိသ္သယသဟော သေတော ပာသာဒိကော မဟာဘာရဝဟော အသနိသတသဒ္ဒေဟိပိ အကမ္ပနိယော နိသဘော, သော ဣဓ ဥသဘောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဣဒမ္ပိ ဟိ တသ္သ ပရိယာယဝစနံ။ ဥသဘသ္သ ဣဒန္တိ အာသဘံ။ ဌာနန္တိ စတူဟိ ပာဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတ္ဝာ အစလဋ္ဌာနံ။ ဣဒံ ပန အာသဘံ ဝိယာတိ အာသဘံ။ ယထေဝ ဟိ နိသဘသင္ခာတော ဥသဘော ဥသဘဗလေန သမန္နာဂတော စတူဟိ ပာဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတ္ဝာ အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ, ဧဝံ တထာဂတောပိ ဒသဟိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇပာဒေဟိ အဋ္ဌပရိသပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတ္ဝာ သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ ပစ္စတ္ထိကေန ပစ္စာမိတ္တေန အကမ္ပိယော အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ တိဋ္ဌမာနောဝ တံ အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ, ဥပဂစ္ဆတိ န ပစ္စက္ခာတိ အတ္တနိ အာရောပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတီ’’တိ။

    Yehi balehi samannāgatoti yehi dasahi ñāṇabalehi upeto samupeto. Āsabhaṃ ṭhānanti seṭṭhaṭṭhānaṃ uttamaṭṭhānaṃ. Āsabhā vā pubbabuddhā, tesaṃ ṭhānanti attho. Apica gavasatajeṭṭhako usabho, gavasahassajeṭṭhako vasabho. Vajasatajeṭṭhako vā usabho, vajasahassajeṭṭhako vasabho. Sabbagavaseṭṭho sabbaparissayasaho seto pāsādiko mahābhāravaho asanisatasaddehipi akampaniyo nisabho, so idha usabhoti adhippeto. Idampi hi tassa pariyāyavacanaṃ. Usabhassa idanti āsabhaṃ. Ṭhānanti catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānaṃ. Idaṃ pana āsabhaṃ viyāti āsabhaṃ. Yatheva hi nisabhasaṅkhāto usabho usabhabalena samannāgato catūhi pādehi pathaviṃ uppīḷetvā acalaṭṭhānena tiṭṭhati, evaṃ tathāgatopi dasahi tathāgatabalehi samannāgato catūhi vesārajjapādehi aṭṭhaparisapathaviṃ uppīḷetvā sadevake loke kenaci paccatthikena paccāmittena akampiyo acalaṭṭhānena tiṭṭhati. Evaṃ tiṭṭhamānova taṃ āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, upagacchati na paccakkhāti attani āropeti. Tena vuttaṃ ‘‘āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānātī’’ti.

    ပရိသာသူတိ အဋ္ဌသု ပရိသာသု။ သီဟနာဒံ နဒတီတိ သေဋ္ဌနာဒံ အဘီတနာဒံ နဒတိ, သီဟနာဒသဒိသံ ဝာ နာဒံ နဒတိ။ အယမတ္ထော သီဟနာဒသုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ယထာ ဝာ သီဟော သဟနတော ဟနနတော စ သီဟောတိ ဝုစ္စတိ, ဧဝံ တထာဂတော လောကဓမ္မာနံ သဟနတော ပရပ္ပဝာဒာနဉ္စ ဟနနတော သီဟောတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တသ္သ သီဟသ္သ နာဒံ သီဟနာဒံ။ တတ္ထ ယထာ သီဟော သီဟဗလေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗတ္ထ ဝိသာရဒော ဝိဂတလောမဟံသော သီဟနာဒံ နဒတိ, ဧဝံ တထာဂတသီဟောပိ တထာဂတဗလေဟိ သမန္နာဂတော အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဝိသာရဒော ဝိဂတလောမဟံသော ဣတိ ရူပန္တိအာဒိနာ နယေန နာနာဝိဓဒေသနာဝိလာသသမ္ပန္နံ သီဟနာဒံ နဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတီ’’တိ။ ဗ္ရဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီတိ ဧတ္ထ ဗ္ရဟ္မန္တိ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ဝိသိဋ္ဌံ။ စက္က-သဒ္ဒော ပနာယံ –

    Parisāsūti aṭṭhasu parisāsu. Sīhanādaṃ nadatīti seṭṭhanādaṃ abhītanādaṃ nadati, sīhanādasadisaṃ vā nādaṃ nadati. Ayamattho sīhanādasuttena dīpetabbo. Yathā vā sīho sahanato hananato ca sīhoti vuccati, evaṃ tathāgato lokadhammānaṃ sahanato parappavādānañca hananato sīhoti vuccati. Evaṃ vuttassa sīhassa nādaṃ sīhanādaṃ. Tattha yathā sīho sīhabalena samannāgato sabbattha visārado vigatalomahaṃso sīhanādaṃ nadati, evaṃ tathāgatasīhopi tathāgatabalehi samannāgato aṭṭhasu parisāsu visārado vigatalomahaṃso iti rūpantiādinā nayena nānāvidhadesanāvilāsasampannaṃ sīhanādaṃ nadati. Tena vuttaṃ ‘‘parisāsu sīhanādaṃ nadatī’’ti. Brahmacakkaṃ pavattetīti ettha brahmanti seṭṭhaṃ uttamaṃ visiṭṭhaṃ. Cakka-saddo panāyaṃ –

    သမ္ပတ္တိယံ လက္ခဏေ စ၊ ရထင္ဂေ ဣရိယာပထေ။

    Sampattiyaṃ lakkhaṇe ca, rathaṅge iriyāpathe;

    ဒာနေ ရတနဓမ္မူရ-စက္ကာဒီသု စ ဒိသ္သတိ။

    Dāne ratanadhammūra-cakkādīsu ca dissati;

    ဓမ္မစက္ကေ ဣဓ မတော၊ တဉ္စ ဒ္ဝေဓာ ဝိဘာဝယေ။

    Dhammacakke idha mato, tañca dvedhā vibhāvaye.

    ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, စက္ကာနိ, ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုသ္သာန’’န္တိအာဒီသု (အ. နိ. ၄.၃၁) ဟိ အယံ သမ္ပတ္တိယံ ဒိသ္သတိ။ ‘‘ပာဒတလေသု စက္ကာနိ ဇာတာနီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၃၅) ဧတ္ထ လက္ခဏေ။ ‘‘စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ (ဓ. ပ. ၁) ဧတ္ထ ရထင္ဂေ။ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒ္ဝာရ’’န္တိ (သံ. နိ. ၁.၂၉) ဧတ္ထ ဣရိယာပထေ။ ‘‘ဒဒံ ဘုဉ္ဇ မာ စ ပမာဒော, စက္ကံ ပဝတ္တယ သဗ္ဗပာဏိန’’န္တိ (ဇာ. ၁.၇.၁၄၉) ဧတ္ထ ဒာနေ။ ‘‘ဒိဗ္ဗံ စက္ကရတနံ ပာတုရဟောသီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၄၃) ဧတ္ထ ရတနစက္ကေ။ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ စက္က’’န္တိ (သု. နိ. ၅၆၂) ဧတ္ထ ဓမ္မစက္ကေ။ ‘‘ဣစ္ဆာဟတသ္သ ပောသသ္သ, စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ’’တိ (ဇာ. ၁.၁.၁၀၄; ၁.၅.၁၀၃) ဧတ္ထ ဥရစက္ကေ။ ‘‘ခုရပရိယန္တေန စေပိ စက္ကေနာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၁၆၆) ဧတ္ထ ပဟရဏစက္ကေ။ ‘‘အသနိဝိစက္က’’န္တိ (ဒီ. နိ. ၃.၆၁; သံ. နိ. ၂.၁၆၂) ဧတ္ထ အသနိမဏ္ဍလေ။ ဣဓ ပနာယံ ဓမ္မစက္ကေ အဓိပ္ပေတော။

    ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussāna’’ntiādīsu (a. ni. 4.31) hi ayaṃ sampattiyaṃ dissati. ‘‘Pādatalesu cakkāni jātānī’’ti (dī. ni. 2.35) ettha lakkhaṇe. ‘‘Cakkaṃva vahato pada’’nti (dha. pa. 1) ettha rathaṅge. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) ettha iriyāpathe. ‘‘Dadaṃ bhuñja mā ca pamādo, cakkaṃ pavattaya sabbapāṇina’’nti (jā. 1.7.149) ettha dāne. ‘‘Dibbaṃ cakkaratanaṃ pāturahosī’’ti (dī. ni. 2.243) ettha ratanacakke. ‘‘Mayā pavattitaṃ cakka’’nti (su. ni. 562) ettha dhammacakke. ‘‘Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti (jā. 1.1.104; 1.5.103) ettha uracakke. ‘‘Khurapariyantena cepi cakkenā’’ti (dī. ni. 1.166) ettha paharaṇacakke. ‘‘Asanivicakka’’nti (dī. ni. 3.61; saṃ. ni. 2.162) ettha asanimaṇḍale. Idha panāyaṃ dhammacakke adhippeto.

    တံ ပန ဓမ္မစက္ကံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စေဝ ဒေသနာဉာဏဉ္စ။ တတ္ထ ပညာပဘာဝိတံ အတ္တနော အရိယဗလာဝဟံ ပဋိဝေဓဉာဏံ။ ကရုဏာပဘာဝိတံ သာဝကာနံ အရိယဗလာဝဟံ ဒေသနာဉာဏံ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉ္ဟိ အဘိနိက္ခမနတော ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ တုသိတဘဝနတော ဝာ ယာဝ မဟာဗောဓိပလ္လင္ကေ အရဟတ္တမဂ္ဂာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒီပင္ကရဒသဗလတော ပဋ္ဌာယ ဝာ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ, ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒေသနာဉာဏမ္ပိ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉ္ဟိ ယာဝ အညာတကောဏ္ဍညသ္သ သောတာပတ္တိမဂ္ဂာ ပဝတ္တမာနံ, ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမ။ တေသု ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ, ဒေသနာဉာဏံ လောကိယံ။ ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ, ဗုဒ္ဓာနံယေဝ ဩရသဉာဏံ။

    Taṃ pana dhammacakkaṃ duvidhaṃ hoti paṭivedhañāṇañceva desanāñāṇañca. Tattha paññāpabhāvitaṃ attano ariyabalāvahaṃ paṭivedhañāṇaṃ. Karuṇāpabhāvitaṃ sāvakānaṃ ariyabalāvahaṃ desanāñāṇaṃ. Tattha paṭivedhañāṇaṃ uppajjamānaṃ uppannanti duvidhaṃ. Tañhi abhinikkhamanato yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Tusitabhavanato vā yāva mahābodhipallaṅke arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Dīpaṅkaradasabalato paṭṭhāya vā yāva arahattamaggā uppajjamānaṃ, phalakkhaṇe uppannaṃ nāma. Desanāñāṇampi pavattamānaṃ pavattanti duvidhaṃ. Tañhi yāva aññātakoṇḍaññassa sotāpattimaggā pavattamānaṃ, phalakkhaṇe pavattaṃ nāma. Tesu paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, desanāñāṇaṃ lokiyaṃ. Ubhayampi panetaṃ aññehi asādhāraṇaṃ, buddhānaṃyeva orasañāṇaṃ.

    ဣဒာနိ ယေဟိ ဗလေဟိ သမန္နာဂတော တထာဂတော အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ, ယာနိ အာဒိတောဝ ‘‘ဒသ ခော ပနိမာနိ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတသ္သ တထာဂတဗလာနီ’’တိ နိက္ခိတ္တာနိ, တာနိ ဝိတ္ထာရတော ဒသ္သေတုံ ကတမာနိ ဒသ? ဣဓ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဌာနဉ္စ ဌာနတောတိ ကာရဏဉ္စ ကာရဏတော။ ကာရဏဉ္ဟိ ယသ္မာ တတ္ထ ဖလံ တိဋ္ဌတိ တဒာယတ္တဝုတ္တိယာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စ, တသ္မာ ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ဘဂဝာ ‘‘ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ ဟေတူ ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒာယ, တံ တံ ဌာနံ။ ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ န ဟေတူ န ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒာယ, တံ တံ အဋ္ဌာန’’န္တိ ပဇာနန္တော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။ အဘိဓမ္မေ ပနေတံ, ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတသ္သ ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၈၀၉) နယေန ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ယမ္ပီတိ ယေန ဉာဏေန။ ဣဒမ္ပိ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတသ္သာတိ ဣဒမ္ပိ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏံ တထာဂတသ္သ တထာဂတဗလံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေသု ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Idāni yehi balehi samannāgato tathāgato āsabhaṃ ṭhānaṃ paṭijānāti, yāni āditova ‘‘dasa kho panimāni, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalānī’’ti nikkhittāni, tāni vitthārato dassetuṃ katamāni dasa? Idha, sāriputta, tathāgato ṭhānañca ṭhānatotiādimāha. Tattha ṭhānañca ṭhānatoti kāraṇañca kāraṇato. Kāraṇañhi yasmā tattha phalaṃ tiṭṭhati tadāyattavuttiyāya uppajjati ceva pavattati ca, tasmā ṭhānanti vuccati. Taṃ bhagavā ‘‘ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ hetū paccayā uppādāya, taṃ taṃ ṭhānaṃ. Ye ye dhammā yesaṃ yesaṃ dhammānaṃ na hetū na paccayā uppādāya, taṃ taṃ aṭṭhāna’’nti pajānanto ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānāti. Abhidhamme panetaṃ, ‘‘tattha katamaṃ tathāgatassa ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ ñāṇa’’ntiādinā (vibha. 809) nayena vitthāritameva. Yampīti yena ñāṇena. Idampi, sāriputta, tathāgatassāti idampi ṭhānāṭṭhānañāṇaṃ tathāgatassa tathāgatabalaṃ nāma hotīti attho. Evaṃ sabbapadesu yojanā veditabbā.

    ကမ္မသမာဒာနာနန္တိ သမာဒိယိတ္ဝာ ကတာနံ ကုသလာကုသလကမ္မာနံ, ကမ္မမေဝ ဝာ ကမ္မသမာဒာနံ။ ဌာနသော ဟေတုသောတိ ပစ္စယတော စေဝ ဟေတုတော စ။ တတ္ထ ဂတိဥပဓိကာလပယောဂာ ဝိပာကသ္သ ဌာနံ။ ကမ္မံ ဟေတု။ ဣမသ္သ ပန ဉာဏသ္သ ဝိတ္ထာရကထာ ‘‘အတ္ထေကစ္စာနိ ပာပကာနိ ကမ္မသမာဒာနာနိ ဂတိသမ္ပတ္တိပဋိဗာဠ္ဟာနိ န ဝိပစ္စန္တီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၈၁၀) နယေန အဘိဓမ္မေ အာဂတာယေဝ။

    Kammasamādānānanti samādiyitvā katānaṃ kusalākusalakammānaṃ, kammameva vā kammasamādānaṃ. Ṭhānaso hetusoti paccayato ceva hetuto ca. Tattha gatiupadhikālapayogā vipākassa ṭhānaṃ. Kammaṃ hetu. Imassa pana ñāṇassa vitthārakathā ‘‘atthekaccāni pāpakāni kammasamādānāni gatisampattipaṭibāḷhāni na vipaccantī’’tiādinā (vibha. 810) nayena abhidhamme āgatāyeva.

    သဗ္ဗတ္ထဂာမိနိန္တိ သဗ္ဗဂတိဂာမိနိံ အဂတိဂာမိနိဉ္စ။ ပဋိပဒန္တိ မဂ္ဂံ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ဗဟူသုပိ မနုသ္သေသု ဧကမေဝ ပာဏံ ဃာတေန္တေသု ဣမသ္သ စေတနာ နိရယဂာမိနီ ဘဝိသ္သတိ, ဣမသ္သ စေတနာ တိရစ္ဆာနယောနိဂာမိနီတိ ဣမိနာ နယေန ဧကဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ကုသလာကုသလစေတနာသင္ခာတာနံ ပဋိပတ္တီနံ အဝိပရီတတော သဘာဝံ ဇာနာတိ။ ဣမသ္သ စ ဉာဏသ္သ ဝိတ္ထာရကထာ ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတသ္သ သဗ္ဗတ္ထဂာမိနိံ ပဋိပဒံ ယထာဘူတံ ဉာဏံ? ဣဓ တထာဂတော အယံ မဂ္ဂော အယံ ပဋိပဒာ နိရယဂာမီတိ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၈၁၁) နယေန အဘိဓမ္မေ အာဂတာယေဝ။

    Sabbatthagāmininti sabbagatigāminiṃ agatigāminiñca. Paṭipadanti maggaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti bahūsupi manussesu ekameva pāṇaṃ ghātentesu imassa cetanā nirayagāminī bhavissati, imassa cetanā tiracchānayonigāminīti iminā nayena ekavatthusmimpi kusalākusalacetanāsaṅkhātānaṃ paṭipattīnaṃ aviparītato sabhāvaṃ jānāti. Imassa ca ñāṇassa vitthārakathā ‘‘tattha katamaṃ tathāgatassa sabbatthagāminiṃ paṭipadaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ? Idha tathāgato ayaṃ maggo ayaṃ paṭipadā nirayagāmīti pajānātī’’tiādinā (vibha. 811) nayena abhidhamme āgatāyeva.

    အနေကဓာတုန္တိ စက္ခုဓာတုအာဒီဟိ ကာမဓာတုအာဒီဟိ ဝာ ဓာတူဟိ ဗဟုဓာတုံ။ နာနာဓာတုန္တိ တာသံယေဝ ဓာတူနံ ဝိလက္ခဏတာယ နာနပ္ပကာရဓာတုံ။ လောကန္တိ ခန္ဓာယတနဓာတုလောကံ။ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ တာသံ တာသံ ဓာတူနံ အဝိပရီတတော သဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဣဒမ္ပိ ဉာဏံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတသ္သ အနေကဓာတုနာနာဓာတုလောကံ ယထာဘူတံ ဉာဏံ, ဣဓ တထာဂတော ခန္ဓနာနတ္တံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။

    Anekadhātunti cakkhudhātuādīhi kāmadhātuādīhi vā dhātūhi bahudhātuṃ. Nānādhātunti tāsaṃyeva dhātūnaṃ vilakkhaṇatāya nānappakāradhātuṃ. Lokanti khandhāyatanadhātulokaṃ. Yathābhūtaṃ pajānātīti tāsaṃ tāsaṃ dhātūnaṃ aviparītato sabhāvaṃ paṭivijjhati. Idampi ñāṇaṃ ‘‘tattha katamaṃ tathāgatassa anekadhātunānādhātulokaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ, idha tathāgato khandhanānattaṃ pajānātī’’tiādinā nayena abhidhamme vitthāritameva.

    နာနာဓိမုတ္တိကတန္တိ ဟီနာဒီဟိ အဓိမုတ္တီဟိ နာနာဓိမုတ္တိကဘာဝံ။ ဣဒမ္ပိ ဉာဏံ, ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတသ္သ သတ္တာနံ နာနာဓိမုတ္တိကတံ ယထာဘူတံ ဉာဏံ, ဣဓ တထာဂတော ပဇာနာတိ သန္တိ သတ္တာ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ’’တိ အာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။

    Nānādhimuttikatanti hīnādīhi adhimuttīhi nānādhimuttikabhāvaṃ. Idampi ñāṇaṃ, ‘‘tattha katamaṃ tathāgatassa sattānaṃ nānādhimuttikataṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ, idha tathāgato pajānāti santi sattā hīnādhimuttikā’’ti ādinā nayena abhidhamme vitthāritameva.

    ပရသတ္တာနန္တိ ပဓာနသတ္တာနံ။ ပရပုဂ္ဂလာနန္တိ တတော ပရေသံ ဟီနသတ္တာနံ။ ဧကတ္ထမေဝ ဝာ ဧတံ ပဒဒ္ဝယံ။ ဝေနေယ္ယဝသေန ပန ဒ္ဝေဓာ ဝုတ္တံ။ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တန္တိ သဒ္ဓာဒီနံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ ပရဘာဝံ အပရဘာဝဉ္စ, ဝုဒ္ဓိဉ္စ ဟာနိဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဣမသ္သပိ ဉာဏသ္သ ဝိတ္ထာရကထာ – ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတသ္သ ပရသတ္တာနံ ပရပုဂ္ဂလာနံ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တံ ယထာဘူတံ ဉာဏံ, ဣဓ တထာဂတော သတ္တာနံ အာသယံ ပဇာနာတိ အနုသယံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၈၁၄) နယေန အဘိဓမ္မေ အာဂတာယေဝ။

    Parasattānanti padhānasattānaṃ. Parapuggalānanti tato paresaṃ hīnasattānaṃ. Ekatthameva vā etaṃ padadvayaṃ. Veneyyavasena pana dvedhā vuttaṃ. Indriyaparopariyattanti saddhādīnaṃ indriyānaṃ parabhāvaṃ aparabhāvañca, vuddhiñca hāniñcāti attho. Imassapi ñāṇassa vitthārakathā – ‘‘tattha katamaṃ tathāgatassa parasattānaṃ parapuggalānaṃ indriyaparopariyattaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ, idha tathāgato sattānaṃ āsayaṃ pajānāti anusayaṃ pajānātī’’tiādinā (vibha. 814) nayena abhidhamme āgatāyeva.

    ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနန္တိ ပဌမာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနံ ရူပီ ရူပာနိ ပသ္သတီတိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ သဝိတက္ကသဝိစာရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သမာဓီနံ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိအာဒီနဉ္စ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တီနံ။ သံကိလေသန္တိ ဟာနဘာဂိယဓမ္မံ။ ဝောဒာနန္တိ ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မံ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ‘‘ဝောဒာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာနံ။ တမ္ဟာ တမ္ဟာ သမာဓိမ္ဟာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ (ဝိဘ. ၈၂၈) ဧဝံ ဝုတ္တပဂုဏဇ္ဈာနဉ္စေဝ ဘဝင္ဂဖလသမာပတ္တိယော စ။ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမဉ္ဟိ ပဂုဏဇ္ဈာနံ ဥပရိမသ္သ ဥပရိမသ္သ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဝောဒာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဝင္ဂေန ပန သဗ္ဗဇ္ဈာနေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဖလသမာပတ္တိယာ နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘တမ္ဟာ တမ္ဟာ သမာဓိမ္ဟာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒမ္ပိ ဉာဏံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ တထာဂတသ္သ ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနံ သံကိလေသံ ဝောဒာနံ ဝုဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ ဉာဏံ, ဈာယီတိ စတ္တာရော ဈာယီ, အတ္ထေကစ္စော ဈာယီ သမ္ပတ္တိံယေဝ သမာနံ ဝိပတ္တီတိ ပစ္စေတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၈၂၈) နယေန အဘိဓမ္မေ ဝိတ္ထာရိတံ။ သတ္တန္နံ ဉာဏာနံ ဝိတ္ထာရကထာဝိနိစ္ဆယော သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝိဘင္ဂဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော။ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတာ။ အာသဝက္ခယကထာ ဘယဘေရဝေ။

    Jhānavimokkhasamādhisamāpattīnanti paṭhamādīnaṃ catunnaṃ jhānānaṃ rūpī rūpāni passatītiādīnaṃ aṭṭhannaṃ vimokkhānaṃ savitakkasavicārādīnaṃ tiṇṇaṃ samādhīnaṃ paṭhamajjhānasamāpattiādīnañca navannaṃ anupubbasamāpattīnaṃ. Saṃkilesanti hānabhāgiyadhammaṃ. Vodānanti visesabhāgiyadhammaṃ. Vuṭṭhānanti ‘‘vodānampi vuṭṭhānaṃ. Tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti (vibha. 828) evaṃ vuttapaguṇajjhānañceva bhavaṅgaphalasamāpattiyo ca. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti. Tasmā ‘‘vodānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Bhavaṅgena pana sabbajjhānehi vuṭṭhānaṃ hoti. Phalasamāpattiyā nirodhasamāpattito vuṭṭhānaṃ hoti. Taṃ sandhāya ‘‘tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhāna’’nti vuttaṃ. Idampi ñāṇaṃ ‘‘tattha katamaṃ tathāgatassa jhānavimokkhasamādhisamāpattīnaṃ saṃkilesaṃ vodānaṃ vuṭṭhānaṃ yathābhūtaṃ ñāṇaṃ, jhāyīti cattāro jhāyī, atthekacco jhāyī sampattiṃyeva samānaṃ vipattīti paccetī’’tiādinā (vibha. 828) nayena abhidhamme vitthāritaṃ. Sattannaṃ ñāṇānaṃ vitthārakathāvinicchayo sammohavinodaniyaṃ vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ vutto. Pubbenivāsānussatidibbacakkhuñāṇakathā visuddhimagge vitthāritā. Āsavakkhayakathā bhayabherave.

    ၁၄၉. ဣမာနိ ခော သာရိပုတ္တာတိ ယာနိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဒသ ခော ပနိမာနိ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတသ္သ တထာဂတဗလာနီ’’တိ အဝောစံ, ဣမာနိ တာနီတိ အပ္ပနံ ကရောတိ။ တတ္ထ ပရဝာဒီကထာ ဟောတိ – ဒသဗလဉာဏံ နာမ ပာဋိယေက္ကံ နတ္ထိ, သဗ္ဗညုတညာဏသ္သေဝာယံ ပဘေဒောတိ။ တံ န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အညမေဝ ဟိ ဒသဗလဉာဏံ, အညံ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဒသဗလဉာဏဉ္ဟိ သကသကကိစ္စမေဝ ဇာနာတိ။ သဗ္ဗညုတဉာဏံ တမ္ပိ တတော အဝသေသမ္ပိ ပဇာနာတိ။ ဒသဗလဉာဏေသု ဟိ ပဌမံ ကာရဏာကာရဏမေဝ ဇာနာတိ။ ဒုတိယံ ကမ္မန္တရဝိပာကန္တရမေဝ။ တတိယံ ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝ။ စတုတ္ထံ ဓာတုနာနတ္တကာရဏမေဝ။ ပဉ္စမံ သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိမေဝ။ ဆဋ္ဌံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ တိက္ခမုဒုဘာဝမေဝ။ သတ္တမံ ဈာနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ တေသံ သံကိလေသာဒိမေဝ။ အဋ္ဌမံ ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထခန္ဓသန္တတိမေဝ။ နဝမံ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိမေဝ။ ဒသမံ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝ။ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန ဧတေဟိ ဇာနိတဗ္ဗဉ္စ တတော ဥတ္တရိဉ္စ ပဇာနာတိ။ ဧတေသံ ပန ကိစ္စံ န သဗ္ဗံ ကရောတိ။ တဉ္ဟိ ဈာနံ ဟုတ္ဝာ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ, ဣဒ္ဓိ ဟုတ္ဝာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ, မဂ္ဂော ဟုတ္ဝာ ကိလေသေ ခေပေတုံ န သက္ကောတိ။ အပိစ ပရဝာဒီ ဧဝံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော – ‘‘ဒသဗလဉာဏံ နာမ ဧတံ သဝိတက္ကသဝိစာရံ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ ကာမာဝစရံ ရူပာဝစရံ အရူပာဝစရံ လောကိယံ လောကုတ္တရ’’န္တိ? ဇာနန္တော ပဋိပာဋိယာ သတ္တ ဉာဏာနိ သဝိတက္ကသဝိစာရာနီတိ ဝက္ခတိ။ တတော ပရာနိ ဒ္ဝေ အဝိတက္ကအဝိစာရာနီတိ ဝက္ခတိ။ အာသဝက္ခယဉာဏံ သိယာ သဝိတက္ကသဝိစာရံ, သိယာ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တံ, သိယာ အဝိတက္ကအဝိစာရန္တိ ဝက္ခတိ။ တထာ ပဋိပာဋိယာ သတ္တ ကာမာဝစရာနိ, တတော ပရာနိ ဒ္ဝေ ရူပာဝစရာနိ, အဝသာနေ ဧကံ လောကုတ္တရန္တိ ဝက္ခတိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ ပန သဝိတက္ကသဝိစာရမေဝ ကာမာဝစရမေဝ လောကိယမေဝာတိ ဝက္ခတိ။

    149.Imāni kho sāriputtāti yāni pubbe ‘‘dasa kho panimāni, sāriputta, tathāgatassa tathāgatabalānī’’ti avocaṃ, imāni tānīti appanaṃ karoti. Tattha paravādīkathā hoti – dasabalañāṇaṃ nāma pāṭiyekkaṃ natthi, sabbaññutaññāṇassevāyaṃ pabhedoti. Taṃ na tathā daṭṭhabbaṃ. Aññameva hi dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutaññāṇaṃ. Dasabalañāṇañhi sakasakakiccameva jānāti. Sabbaññutañāṇaṃ tampi tato avasesampi pajānāti. Dasabalañāṇesu hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti. Dutiyaṃ kammantaravipākantarameva. Tatiyaṃ kammaparicchedameva. Catutthaṃ dhātunānattakāraṇameva. Pañcamaṃ sattānaṃ ajjhāsayādhimuttimeva. Chaṭṭhaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva. Sattamaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva. Aṭṭhamaṃ pubbenivutthakhandhasantatimeva. Navamaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhimeva. Dasamaṃ saccaparicchedameva. Sabbaññutaññāṇaṃ pana etehi jānitabbañca tato uttariñca pajānāti. Etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karoti. Tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti, iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkoti, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti. Apica paravādī evaṃ pucchitabbo – ‘‘dasabalañāṇaṃ nāma etaṃ savitakkasavicāraṃ avitakkavicāramattaṃ avitakkaavicāraṃ kāmāvacaraṃ rūpāvacaraṃ arūpāvacaraṃ lokiyaṃ lokuttara’’nti? Jānanto paṭipāṭiyā satta ñāṇāni savitakkasavicārānīti vakkhati. Tato parāni dve avitakkaavicārānīti vakkhati. Āsavakkhayañāṇaṃ siyā savitakkasavicāraṃ, siyā avitakkavicāramattaṃ, siyā avitakkaavicāranti vakkhati. Tathā paṭipāṭiyā satta kāmāvacarāni, tato parāni dve rūpāvacarāni, avasāne ekaṃ lokuttaranti vakkhati, sabbaññutaññāṇaṃ pana savitakkasavicārameva kāmāvacarameva lokiyamevāti vakkhati.

    ဧဝမေတ္ထ အနုပဒဝဏ္ဏနံ ကတ္ဝာ ဣဒာနိ ယသ္မာ တထာဂတော ပဌမံယေဝ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏေန ဝေနေယ္ယသတ္တာနံ အာသဝက္ခယာဓိဂမသ္သ စေဝ အနဓိဂမသ္သ စ ဌာနာဋ္ဌာနဘူတံ ကိလေသာဝရဏာဘာဝံ ပသ္သတိ, လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနဒသ္သနတော နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဘာဝဒသ္သနတော စ။ အထ နေသံ ကမ္မဝိပာကဉာဏေန ဝိပာကာဝရဏာဘာဝံ ပသ္သတိ, တိဟေတုကပဋိသန္ဓိဒသ္သနတော။ သဗ္ဗတ္ထဂာမိနီပဋိပဒာဉာဏေန ကမ္မာဝရဏာဘာဝံ ပသ္သတိ, အနန္တရိယကမ္မာဘာဝဒသ္သနတော။ ဧဝံ အနာဝရဏာနံ အနေကဓာတုနာနာဓာတုဉာဏေန အနုကူလဓမ္မဒေသနတ္ထံ စရိယဝိသေသံ ပသ္သတိ, ဓာတုဝေမတ္တဒသ္သနတော။ အထ နေသံ နာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏေန အဓိမုတ္တိံ ပသ္သတိ, ပယောဂံ အနာဒိယိတ္ဝာပိ အဓိမုတ္တိဝသေန ဓမ္မဒေသနတ္ထံ။ အထေဝံ ဒိဋ္ဌာဓိမုတ္တီနံ ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တံ ပသ္သတိ, သဒ္ဓာဒီနံ တိက္ခမုဒုဘာဝဒသ္သနတော။ ဧဝံ ပရိညာတိန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တာ ပန တေ သစေ ဒူရေ ဟောန္တိ, ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဝသီဘူတတ္တာ ဣဒ္ဓိဝိသေသေန တေ ခိပ္ပံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ဥပဂန္တ္ဝာ စ နေသံ ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏေန ပုဗ္ဗဇာတိဘာဝနံ, ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာနုဘာဝတော ပတ္တဗ္ဗေန စေတောပရိယဉာဏေန သမ္ပတိ စိတ္တဝိသေသံ ပသ္သန္တော အာသဝက္ခယဉာဏာနုဘာဝေန အာသဝက္ခယဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဝိဂတသမ္မောဟတ္တာ အာသဝက္ခယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တသ္မာ ဣမိနာ အနုက္ကမေန ဣမာနိ ဒသဗလာနိ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

    Evamettha anupadavaṇṇanaṃ katvā idāni yasmā tathāgato paṭhamaṃyeva ṭhānāṭṭhānañāṇena veneyyasattānaṃ āsavakkhayādhigamassa ceva anadhigamassa ca ṭhānāṭṭhānabhūtaṃ kilesāvaraṇābhāvaṃ passati, lokiyasammādiṭṭhiṭṭhānadassanato niyatamicchādiṭṭhiṭṭhānābhāvadassanato ca. Atha nesaṃ kammavipākañāṇena vipākāvaraṇābhāvaṃ passati, tihetukapaṭisandhidassanato. Sabbatthagāminīpaṭipadāñāṇena kammāvaraṇābhāvaṃ passati, anantariyakammābhāvadassanato. Evaṃ anāvaraṇānaṃ anekadhātunānādhātuñāṇena anukūladhammadesanatthaṃ cariyavisesaṃ passati, dhātuvemattadassanato. Atha nesaṃ nānādhimuttikatāñāṇena adhimuttiṃ passati, payogaṃ anādiyitvāpi adhimuttivasena dhammadesanatthaṃ. Athevaṃ diṭṭhādhimuttīnaṃ yathāsatti yathābalaṃ dhammaṃ desetuṃ indriyaparopariyattañāṇena indriyaparopariyattaṃ passati, saddhādīnaṃ tikkhamudubhāvadassanato. Evaṃ pariññātindriyaparopariyattā pana te sace dūre honti, paṭhamajjhānādīsu vasībhūtattā iddhivisesena te khippaṃ upagacchati. Upagantvā ca nesaṃ pubbenivāsānussatiñāṇena pubbajātibhāvanaṃ, dibbacakkhuñāṇānubhāvato pattabbena cetopariyañāṇena sampati cittavisesaṃ passanto āsavakkhayañāṇānubhāvena āsavakkhayagāminiyā paṭipadāya vigatasammohattā āsavakkhayāya dhammaṃ deseti. Tasmā iminā anukkamena imāni dasabalāni vuttānīti veditabbāni.

    တံ, သာရိပုတ္တ, ဝာစံ အပ္ပဟာယာတိအာဒီသု ပုန ဧဝရူပိံ ဝာစံ န ဝက္ခာမီတိ ဝဒန္တော တံ ဝာစံ ပဇဟတိ နာမ။ ပုန ဧဝရူပံ စိတ္တံ န ဥပ္ပာဒေသ္သာမီတိ စိန္တေန္တော စိတ္တံ ပဇဟတိ နာမ။ ပုန ဧဝရူပံ ဒိဋ္ဌိံ န ဂဏ္ဟိသ္သာမီတိ ပဇဟန္တော ဒိဋ္ဌိံ ပဋိနိသ္သဇ္ဇတိ နာမ, တထာ အကရောန္တော နေဝ ပဇဟတိ, န ပဋိနိသ္သဇ္ဇတိ။ သော ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ နိရယေတိ ယထာ နိရယပာလေဟိ အာဟရိတ္ဝာ နိရယေ ဌပိတော, ဧဝံ နိရယေ ဌပိတောယေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Taṃ, sāriputta, vācaṃ appahāyātiādīsu puna evarūpiṃ vācaṃ na vakkhāmīti vadanto taṃ vācaṃ pajahati nāma. Puna evarūpaṃ cittaṃ na uppādessāmīti cintento cittaṃ pajahati nāma. Puna evarūpaṃ diṭṭhiṃ na gaṇhissāmīti pajahanto diṭṭhiṃ paṭinissajjati nāma, tathā akaronto neva pajahati, na paṭinissajjati. So yathābhataṃ nikkhitto evaṃ nirayeti yathā nirayapālehi āharitvā niraye ṭhapito, evaṃ niraye ṭhapitoyevāti veditabbo.

    ဣဒာနိသ္သ အတ္ထသာဓကံ ဥပမံ ဒသ္သေန္တော သေယ္ယထာပီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီလသမ္ပန္နောတိအာဒီသု လောကိယလောကုတ္တရာ သီလသမာဓိပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောကုတ္တရဝသေနေဝ ဝိနိဝတ္တေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အယဉ္ဟိ သမ္မာဝာစာကမ္မန္တာဇီဝေဟိ သီလသမ္ပန္နော, သမ္မာဝာယာမသတိသမာဓီဟိ သမာဓိသမ္ပန္နော, သမ္မာဒိဋ္ဌိသင္ကပ္ပေဟိ ပညာသမ္ပန္နော, သော ဧဝံ သီလာဒိသမ္ပန္နော ဘိက္ခု ယထာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အညံ အာရာဓေတိ အရဟတ္တံ ပာပုဏာတိ, ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ, သာရိပုတ္တ, ဝဒာမိ ဣမမ္ပိ ကာရဏံ ဧဝရူပမေဝ ။ ယထာ ဟိ မဂ္ဂာနန္တရံ အဝိရဇ္ဈိတ္ဝာဝ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တတိ, ဧဝမေဝ ဣမသ္သာပိ ပုဂ္ဂလသ္သ စုတိအနန္တရံ အဝိရဇ္ဈိတ္ဝာဝ နိရယေ ပဋိသန္ဓိ ဟောတီတိ ဒသ္သေတိ။ သကလသ္မိဉ္ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဣမာယ ဥပမာယ ဂာဠ္ဟတရံ ကတ္ဝာ ဝုတ္တဥပမာ နာမ နတ္ထိ။

    Idānissa atthasādhakaṃ upamaṃ dassento seyyathāpītiādimāha. Tattha sīlasampannotiādīsu lokiyalokuttarā sīlasamādhipaññā veditabbā. Lokuttaravaseneva vinivattetumpi vaṭṭati. Ayañhi sammāvācākammantājīvehi sīlasampanno, sammāvāyāmasatisamādhīhi samādhisampanno, sammādiṭṭhisaṅkappehi paññāsampanno, so evaṃ sīlādisampanno bhikkhu yathā diṭṭheva dhamme imasmiṃyeva attabhāve aññaṃ ārādheti arahattaṃ pāpuṇāti, evaṃsampadamidaṃ, sāriputta, vadāmi imampi kāraṇaṃ evarūpameva . Yathā hi maggānantaraṃ avirajjhitvāva phalaṃ nibbattati, evameva imassāpi puggalassa cutianantaraṃ avirajjhitvāva niraye paṭisandhi hotīti dasseti. Sakalasmiñhi buddhavacane imāya upamāya gāḷhataraṃ katvā vuttaupamā nāma natthi.

    ၁၅၀. ဝေသာရဇ္ဇာနီတိ ဧတ္ထ သာရဇ္ဇပဋိပက္ခော ဝေသာရဇ္ဇံ, စတူသု ဌာနေသု သာရဇ္ဇာဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ ဥပ္ပန္နသောမနသ္သမယဉာဏသ္သေတံ နာမံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ တေ ပဋိဇာနတောတိ အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ မယာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓာတိ ဧဝံ ပဋိဇာနတော တဝ။ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓာတိ ဣမေ နာမ ဓမ္မာ တယာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓာ။ တတ္ရ ဝတာတိ တေသု ဝတ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓာတိ ဧဝံ ဒသ္သိတဓမ္မေသု။ သဟဓမ္မေနာတိ သဟေတုနာ သကာရဏေန ဝစနေန သုနက္ခတ္တော ဝိယ ဝိပ္ပလပန္တော အပ္ပမာဏံ။ နိမိတ္တမေတန္တိ ဧတ္ထ ပုဂ္ဂလောပိ ဓမ္မောပိ နိမိတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတော။ တံ ပုဂ္ဂလံ န ပသ္သာမိ, ယော မံ ပဋိစောဒေသ္သတိ, တံ ဓမ္မံ န ပသ္သာမိ, ယံ ဒသ္သေတ္ဝာ အယံ နာမ ဓမ္မော တယာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ မံ ပဋိစောဒေသ္သတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ခေမပ္ပတ္တောတိ ခေမံ ပတ္တော, သေသပဒဒ္ဝယံ ဣမသ္သေဝ ဝေဝစနံ။ သဗ္ဗဉ္ဟေတံ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒသဗလသ္သ ဟိ အယံ နာမ ဓမ္မော တယာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ စောဒကံ ပုဂ္ဂလံ ဝာ စောဒနာကာရဏံ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဓမ္မံ ဝာ အပသ္သတော သဘာဝဗုဒ္ဓောယေဝ ဝာ သမာနော အဟံ ဗုဒ္ဓောသ္မီတိ ဝဒာမီတိ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ ဗလဝတရံ သောမနသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေန သမ္ပယုတ္တံ ဉာဏံ ဝေသာရဇ္ဇံ နာမ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘ခေမပ္ပတ္တော’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    150.Vesārajjānīti ettha sārajjapaṭipakkho vesārajjaṃ, catūsu ṭhānesu sārajjābhāvaṃ paccavekkhantassa uppannasomanassamayañāṇassetaṃ nāmaṃ. Sammāsambuddhassa te paṭijānatoti ahaṃ sammāsambuddho, sabbe dhammā mayā abhisambuddhāti evaṃ paṭijānato tava. Anabhisambuddhāti ime nāma dhammā tayā anabhisambuddhā. Tatra vatāti tesu vata anabhisambuddhāti evaṃ dassitadhammesu. Sahadhammenāti sahetunā sakāraṇena vacanena sunakkhatto viya vippalapanto appamāṇaṃ. Nimittametanti ettha puggalopi dhammopi nimittanti adhippeto. Taṃ puggalaṃ na passāmi, yo maṃ paṭicodessati, taṃ dhammaṃ na passāmi, yaṃ dassetvā ayaṃ nāma dhammo tayā anabhisambuddhoti maṃ paṭicodessatīti ayamettha attho. Khemappattoti khemaṃ patto, sesapadadvayaṃ imasseva vevacanaṃ. Sabbañhetaṃ vesārajjañāṇameva sandhāya vuttaṃ. Dasabalassa hi ayaṃ nāma dhammo tayā anabhisambuddhoti codakaṃ puggalaṃ vā codanākāraṇaṃ anabhisambuddhadhammaṃ vā apassato sabhāvabuddhoyeva vā samāno ahaṃ buddhosmīti vadāmīti paccavekkhantassa balavataraṃ somanassaṃ uppajjati. Tena sampayuttaṃ ñāṇaṃ vesārajjaṃ nāma. Taṃ sandhāya ‘‘khemappatto’’tiādimāha. Evaṃ sabbattha attho veditabbo.

    အန္တရာယိကာ ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ ပန အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ, တေ အတ္ထတော သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကန္တာ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ။ သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကန္တဉ္ဟိ အန္တမသော ဒုက္ကဋ-ဒုဗ္ဘာသိတမ္ပိ မဂ္ဂဖလာနံ အန္တရာယံ ကရောတိ။ ဣဓ ပန မေထုနဓမ္မော အဓိပ္ပေတော။ မေထုနံ သေဝတော ဟိ ယသ္သ ကသ္သစိ နိသ္သံသယမေဝ မဂ္ဂဖလာနံ အန္တရာယော ဟောတိ။ ယသ္သ ခော ပန တေသု အတ္ထာယာတိ ရာဂက္ခယာဒီသု ယသ္သ အတ္ထာယ။ ဓမ္မော ဒေသိတောတိ အသုဘဘာဝနာဒိဓမ္မော ကထိတော ။ တတ္ရ ဝတ မန္တိ တသ္မိံ အနိယ္ယာနိကဓမ္မေ မံ။ သေသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Antarāyikā dhammāti ettha pana antarāyaṃ karontīti antarāyikā, te atthato sañcicca vītikkantā satta āpattikkhandhā. Sañcicca vītikkantañhi antamaso dukkaṭa-dubbhāsitampi maggaphalānaṃ antarāyaṃ karoti. Idha pana methunadhammo adhippeto. Methunaṃ sevato hi yassa kassaci nissaṃsayameva maggaphalānaṃ antarāyo hoti. Yassa kho pana tesu atthāyāti rāgakkhayādīsu yassa atthāya. Dhammo desitoti asubhabhāvanādidhammo kathito . Tatra vata manti tasmiṃ aniyyānikadhamme maṃ. Sesaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ဒသဗလဉာဏာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Dasabalañāṇādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    အဋ္ဌပရိသဝဏ္ဏနာ

    Aṭṭhaparisavaṇṇanā

    ၁၅၁. ‘‘အဋ္ဌ ခော ဣမာ သာရိပုတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ အာရဒ္ဓံ? ဝေသာရဇ္ဇဉာဏသ္သ ဗလဒသ္သနတ္ထံ။ ယထာ ဟိ ဗ္ယတ္တံ ပရိသံ အဇ္ဈောဂာဟေတ္ဝာ ဝိညူနံ စိတ္တံ အာရာဓနသမတ္ထာယ ကထာယ ဓမ္မကထိကသ္သ ဆေကဘာဝော ပညာယတိ, ဧဝံ ဣမာ အဋ္ဌ ပရိသာ ပတ္ဝာ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏသ္သ ဝေသာရဇ္ဇဘာဝော သက္ကာ ဉာတုန္တိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏသ္သ ဗလံ ဒသ္သေန္တော, အဋ္ဌ ခော ဣမာ သာရိပုတ္တာတိအာဒိမာဟ။

    151. ‘‘Aṭṭha kho imā sāriputtā’’ti idaṃ kasmā āraddhaṃ? Vesārajjañāṇassa baladassanatthaṃ. Yathā hi byattaṃ parisaṃ ajjhogāhetvā viññūnaṃ cittaṃ ārādhanasamatthāya kathāya dhammakathikassa chekabhāvo paññāyati, evaṃ imā aṭṭha parisā patvā vesārajjañāṇassa vesārajjabhāvo sakkā ñātunti vesārajjañāṇassa balaṃ dassento, aṭṭha kho imā sāriputtātiādimāha.

    တတ္ထ ခတ္တိယပရိသာတိ ခတ္တိယာနံ သန္နိပတိတ္ဝာ နိသိန္နဋ္ဌာနံ, ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ မာရကာယိကာနံ ပန သန္နိပတိတ္ဝာ နိသိန္နဋ္ဌာနံ မာရပရိသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ, န မာရာနံ။ သဗ္ဗာပိ စေတာ ပရိသာ ဥဂ္ဂဋ္ဌာနဒသ္သနဝသေန ဂဟိတာ။ မနုသ္သာ ဟိ ‘‘ဧတ္ထ ရာဇာ နိသိန္နော’’တိ ပကတိဝစနမ္ပိ ဝတ္တုံ န သက္ကောန္တိ, ကစ္ဆေဟိ သေဒာ မုစ္စန္တိ။ ဧဝံ ဥဂ္ဂာ ခတ္တိယပရိသာ။ ဗ္ရာဟ္မဏာ တီသု ဝေဒေသု ကုသလာ ဟောန္တိ, ဂဟပတယော နာနာဝောဟာရေသု စေဝ အက္ခရစိန္တာယ စ။ သမဏာ သကဝာဒပရဝာဒေသု ကုသလာ ဟောန္တိ။ တေသံ မဇ္ဈေ ဓမ္မကထာကထနံ နာမ အတိဝိယ ဘာရော။ အမနုသ္သာပိ ဥဂ္ဂာ ဟောန္တိ။ အမနုသ္သောတိ ဟိ ဝုတ္တမတ္တေပိ မနုသ္သာနံ သကလသရီရံ သင္ကမ္ပတိ, တေသံ ရူပံ ဝာ ဒိသ္ဝာ သဒ္ဒံ ဝာ သုတ္ဝာ သတ္တာ ဝိသညိနော ဟောန္တိ။ ဧဝံ အမနုသ္သပရိသာ ဥဂ္ဂာ။ တာသုပိ ဓမ္မကထာကထနံ နာမ အတိဝိယ ဘာရော။ ဣတိ ဥဂ္ဂဋ္ဌာနဒသ္သနဝသေန တာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Tattha khattiyaparisāti khattiyānaṃ sannipatitvā nisinnaṭṭhānaṃ, esa nayo sabbattha. Mārakāyikānaṃ pana sannipatitvā nisinnaṭṭhānaṃ māraparisā veditabbā, na mārānaṃ. Sabbāpi cetā parisā uggaṭṭhānadassanavasena gahitā. Manussā hi ‘‘ettha rājā nisinno’’ti pakativacanampi vattuṃ na sakkonti, kacchehi sedā muccanti. Evaṃ uggā khattiyaparisā. Brāhmaṇā tīsu vedesu kusalā honti, gahapatayo nānāvohāresu ceva akkharacintāya ca. Samaṇā sakavādaparavādesu kusalā honti. Tesaṃ majjhe dhammakathākathanaṃ nāma ativiya bhāro. Amanussāpi uggā honti. Amanussoti hi vuttamattepi manussānaṃ sakalasarīraṃ saṅkampati, tesaṃ rūpaṃ vā disvā saddaṃ vā sutvā sattā visaññino honti. Evaṃ amanussaparisā uggā. Tāsupi dhammakathākathanaṃ nāma ativiya bhāro. Iti uggaṭṭhānadassanavasena tā gahitāti veditabbā.

    အဇ္ဈောဂာဟတီတိ အနုပဝိသတိ။ အနေကသတံ ခတ္တိယပရိသန္တိ ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမ ဉာတိသမာဂမ လိစ္ဆဝီသမာဂမသဒိသံ။ အညေသုပိ စက္ကဝာဠေသု လဗ္ဘတိယေဝ။ ကိံ ပန ဘဂဝာ အညာနိ စက္ကဝာဠာနိပိ ဂစ္ဆတီတိ? အာမ ဂစ္ဆတိ။ ကီဒိသော ဟုတ္ဝာ? ယာဒိသာ တေ, တာဒိသောယေဝ။ တေနေဝာဟ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခော ပနာဟံ, အာနန္ဒ, အနေကသတံ ခတ္တိယပရိသံ ဥပသင္ကမိတာ, တတ္ထ ယာဒိသကော တေသံ ဝဏ္ဏော ဟောတိ, တာဒိသကော မယ္ဟံ ဝဏ္ဏော ဟောတိ။ ယာဒိသကော တေသံ သရော ဟောတိ, တာဒိသကော မယ္ဟံ သရော ဟောတိ။ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒသ္သေမိ သမာဒပေမိ သမုတ္တေဇေမိ သမ္ပဟံသေမိ။ ဘာသမာနဉ္စ မံ န ဇာနန္တိ ‘ကော နု ခော အယံ ဘာသတိ ဒေဝော ဝာ မနုသ္သော ဝာ’တိ။ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒသ္သေတ္ဝာ သမာဒပေတ္ဝာ သမုတ္တေဇေတ္ဝာ သမ္ပဟံသေတ္ဝာ အန္တရဓာယာမိ ။ အန္တရဟိတဉ္စ မံ န ဇာနန္တိ ‘ကော နု ခော အယံ အန္တရဟိတော ဒေဝော ဝာ မနုသ္သော ဝာ’’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၁၇၂)။

    Ajjhogāhatīti anupavisati. Anekasataṃ khattiyaparisanti bimbisārasamāgama ñātisamāgama licchavīsamāgamasadisaṃ. Aññesupi cakkavāḷesu labbhatiyeva. Kiṃ pana bhagavā aññāni cakkavāḷānipi gacchatīti? Āma gacchati. Kīdiso hutvā? Yādisā te, tādisoyeva. Tenevāha ‘‘abhijānāmi kho panāhaṃ, ānanda, anekasataṃ khattiyaparisaṃ upasaṅkamitā, tattha yādisako tesaṃ vaṇṇo hoti, tādisako mayhaṃ vaṇṇo hoti. Yādisako tesaṃ saro hoti, tādisako mayhaṃ saro hoti. Dhammiyā kathāya sandassemi samādapemi samuttejemi sampahaṃsemi. Bhāsamānañca maṃ na jānanti ‘ko nu kho ayaṃ bhāsati devo vā manusso vā’ti. Dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaṃsetvā antaradhāyāmi . Antarahitañca maṃ na jānanti ‘ko nu kho ayaṃ antarahito devo vā manusso vā’’’ti (dī. ni. 2.172).

    ခတ္တိယာ ကေယူရင္ဂဒမာလာဂန္ဓာဒိဝိဘူသိတာ နာနာဝိရာဂဝသနာ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာ မောဠိဓရာ ဟောန္တိ။ ကိံ ဘဂဝာပိ ဧဝံ အတ္တာနံ မဏ္ဍေတိ? တေ စ ဩဒာတာပိ ဟောန္တိ ကာဠာပိ မံဂုလစ္ဆဝီပိ။ ကိံ သတ္ထာပိ ဧဝရူပော ဟောတီတိ? သတ္ထာ အတ္တနော ပဗ္ဗဇိတဝသေနေဝ ဂစ္ဆတိ, တေသံ ပန တာဒိသော ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတိ, ဂန္တ္ဝာ ရာဇာသနေ နိသိန္နံ အတ္တာနံ ဒသ္သေတိ, တေသံ ‘‘အဇ္ဇ အမ္ဟာကံ ရာဇာ အတိဝိယ ဝိရောစတီ’’တိ ဟောတိ။ တေ စ ဘိန္နသ္သရာပိ ဟောန္တိ ဂဂ္ဂသ္သရာပိ ကာကသ္သရာပိ။ သတ္ထာ ဗ္ရဟ္မသ္သရေနေဝ ဓမ္မံ ကထေတိ။ တာဒိသကော မယ္ဟံ သရော ဟောတီတိ ဣဒံ ပန ဘာသန္တရံ သန္ဓာယ ကထိတံ။ မနုသ္သာနံ ပန တံ သုတ္ဝာ ‘‘အဇ္ဇ ရာဇာ မဓုရေန သရေန ကထေတီ’’တိ ဟောတိ။ ကထေတ္ဝာ ပက္ကန္တေ စ ဘဂဝတိ ပုန ရာဇာနံ အာဂတံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကော နု ခော အယ’’န္တိ ဝီမံသာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

    Khattiyā keyūraṅgadamālāgandhādivibhūsitā nānāvirāgavasanā āmukkamaṇikuṇḍalā moḷidharā honti. Kiṃ bhagavāpi evaṃ attānaṃ maṇḍeti? Te ca odātāpi honti kāḷāpi maṃgulacchavīpi. Kiṃ satthāpi evarūpo hotīti? Satthā attano pabbajitavaseneva gacchati, tesaṃ pana tādiso hutvā upaṭṭhāti, gantvā rājāsane nisinnaṃ attānaṃ dasseti, tesaṃ ‘‘ajja amhākaṃ rājā ativiya virocatī’’ti hoti. Te ca bhinnassarāpi honti gaggassarāpi kākassarāpi. Satthā brahmassareneva dhammaṃ katheti. Tādisako mayhaṃ saro hotīti idaṃ pana bhāsantaraṃ sandhāya kathitaṃ. Manussānaṃ pana taṃ sutvā ‘‘ajja rājā madhurena sarena kathetī’’ti hoti. Kathetvā pakkante ca bhagavati puna rājānaṃ āgataṃ disvā ‘‘ko nu kho aya’’nti vīmaṃsā uppajjati.

    ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကော နု ခော အယံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣဒာနေဝ မာဂဓဘာသာယ သီဟဠဘာသာယ မဓုရေန သရေန ကထေန္တော အန္တရဟိတော, ကိံ ဒေဝော, ဥဒာဟု မနုသ္သောတိ? ကိမတ္ထံ ပနေဝံ အဇာနန္တာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ? ဝာသနတ္ထာယ။ ဧဝံ သုတောပိ ဟိ ဓမ္မော အနာဂတေ ပစ္စယော ဟောတိယေဝာတိ အနာဂတံ ပဋိစ္စ ဒေသေတီတိ။

    Idaṃ vuttaṃ hoti – ko nu kho ayaṃ imasmiṃ ṭhāne idāneva māgadhabhāsāya sīhaḷabhāsāya madhurena sarena kathento antarahito, kiṃ devo, udāhu manussoti? Kimatthaṃ panevaṃ ajānantānaṃ dhammaṃ desetīti? Vāsanatthāya. Evaṃ sutopi hi dhammo anāgate paccayo hotiyevāti anāgataṃ paṭicca desetīti.

    သန္နိသိန္နပုဗ္ဗန္တိ သင္ဂမ္မ နိသိန္နပုဗ္ဗံ။ သလ္လပိတပုဗ္ဗန္တိ အာလာပသလ္လာပော ကတပုဗ္ဗော။ သာကစ္ဆာတိ ဓမ္မသာကစ္ဆာပိ သမာပဇ္ဇိတပုဗ္ဗာ။ အနေကသတံ ဗ္ရာဟ္မဏပရိသန္တိအာဒီနမ္ပိ သောဏဒဏ္ဍသမာဂမာဒိဝသေန စေဝ အညစက္ကဝာဠဝသေန စ သမ္ဘဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။

    Sannisinnapubbanti saṅgamma nisinnapubbaṃ. Sallapitapubbanti ālāpasallāpo katapubbo. Sākacchāti dhammasākacchāpi samāpajjitapubbā. Anekasataṃ brāhmaṇaparisantiādīnampi soṇadaṇḍasamāgamādivasena ceva aññacakkavāḷavasena ca sambhavo veditabbo.

    အဋ္ဌပရိသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Aṭṭhaparisavaṇṇanā niṭṭhitā.

    စတုယောနိဝဏ္ဏနာ

    Catuyonivaṇṇanā

    ၁၅၂. စတသ္သော ခော ဣမာ, သာရိပုတ္တ, ယောနိယောတိ ဧတ္ထ ယောနီတိ ခန္ဓကောဋ္ဌာသသ္သပိ ကာရဏသ္သပိ ပသ္သာဝမဂ္ဂသ္သပိ နာမံ။ ‘‘စတသ္သော နာဂယောနိယော စတသ္သော သုပဏ္ဏယောနိယော’’တိ (သံ. နိ. ၃.၃၄၂, ၃၉၂) ဧတ္ထ ဟိ ခန္ဓကောဋ္ဌာသော ယောနိ နာမ။ ‘‘ယောနိ ဟေသာ ဘူမိဇ ဖလသ္သ အဓိဂမာယာ’’တိ (မ. နိ. ၂.၂၂၇) ဧတ္ထ ကာရဏံ။ ‘‘န စာဟံ ဗ္ရာဟ္မဏံ ဗ္ရူမိ, ယောနိဇံ မတ္တိသမ္ဘဝ’’န္တိ (မ. နိ. ၂.၄၅၇; ဓ. ပ. ၃၉၆) ဧတ္ထ ပသ္သာဝမဂ္ဂော။ ဣဓ ပန ခန္ဓကောဋ္ဌာသော ယောနီတိ အဓိပ္ပေတော။ တတ္ထ အဏ္ဍေ ဇာတာ အဏ္ဍဇာ။ ဇလာဗုမ္ဟိ ဇာတာ ဇလာဗုဇာ။ သံသေဒေ ဇာတာ သံသေဒဇာ။ ဝိနာ ဧတေဟိ ကာရဏေဟိ ဥပ္ပတိတ္ဝာ ဝိယ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ ဩပပာတိကာ။ အဘိနိဗ္ဘိဇ္ဇ ဇာယန္တီတိ ဘိန္ဒိတ္ဝာ နိက္ခမနဝသေန ဇာယန္တိ။ ပူတိကုဏပေ ဝာတိအာဒီဟိ အနိဋ္ဌဋ္ဌာနာနေဝ ဒသ္သိတာနိ။ ဣဋ္ဌေသုပိ သပ္ပိတေလမဓုဖာဏိတာဒီသု သတ္တာ ဇာယန္တိ ဧဝ။ ဒေဝာတိအာဒီသု စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ဥပရိဒေဝာ ဩပပာတိကာဝ ဟောန္တိ။ ဘူမဒေဝာ ပန စတုယောနိကာ။ ဧကစ္စေ စ မနုသ္သာတိ မနုသ္သေသု ကေစိ ဒေဝာ ဝိယ ဩပပာတိကာ စ ဟောန္တိ။ ယေဘုယ္ယေန ပနေတေ ဇလာဗုဇာဝ, အဏ္ဍဇာပိ ဧတ္ထ ကောန္တပုတ္တာ ဒ္ဝေဘာတိယတ္ထေရာ ဝိယ, သံသေဒဇာပိ ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တပောက္ခရသာတိဗ္ရာဟ္မဏပဒုမဝတိဒေဝီအာဒယော ဝိယ, ဧဝံ ဝိနိပာတိကေသု နိဇ္ဈာမတဏ္ဟိကပေတာ နေရယိကာ ဝိယ ဩပပာတိကာယေဝ, အဝသေသာ စတုယောနိကာပိ ဟောန္တိ။ ယထာ တေ ဧဝံ ယက္ခာပိ သဗ္ဗစတုပ္ပဒပက္ခိဇာတိဒီဃဇာတိအာဒယောပိ သဗ္ဗေ စတုယောနိကာယေဝ။

    152.Catassokho imā, sāriputta, yoniyoti ettha yonīti khandhakoṭṭhāsassapi kāraṇassapi passāvamaggassapi nāmaṃ. ‘‘Catasso nāgayoniyo catasso supaṇṇayoniyo’’ti (saṃ. ni. 3.342, 392) ettha hi khandhakoṭṭhāso yoni nāma. ‘‘Yoni hesā bhūmija phalassa adhigamāyā’’ti (ma. ni. 2.227) ettha kāraṇaṃ. ‘‘Na cāhaṃ brāhmaṇaṃ brūmi, yonijaṃ mattisambhava’’nti (ma. ni. 2.457; dha. pa. 396) ettha passāvamaggo. Idha pana khandhakoṭṭhāso yonīti adhippeto. Tattha aṇḍe jātā aṇḍajā. Jalābumhi jātā jalābujā. Saṃsede jātā saṃsedajā. Vinā etehi kāraṇehi uppatitvā viya nibbattā abhinibbattāti opapātikā. Abhinibbhijja jāyantīti bhinditvā nikkhamanavasena jāyanti. Pūtikuṇape vātiādīhi aniṭṭhaṭṭhānāneva dassitāni. Iṭṭhesupi sappitelamadhuphāṇitādīsu sattā jāyanti eva. Devātiādīsu cātumahārājikato paṭṭhāya uparidevā opapātikāva honti. Bhūmadevā pana catuyonikā. Ekacce ca manussāti manussesu keci devā viya opapātikā ca honti. Yebhuyyena panete jalābujāva, aṇḍajāpi ettha kontaputtā dvebhātiyattherā viya, saṃsedajāpi padumagabbhe nibbattapokkharasātibrāhmaṇapadumavatidevīādayo viya, evaṃ vinipātikesu nijjhāmataṇhikapetā nerayikā viya opapātikāyeva, avasesā catuyonikāpi honti. Yathā te evaṃ yakkhāpi sabbacatuppadapakkhijātidīghajātiādayopi sabbe catuyonikāyeva.

    စတုယောနိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Catuyonivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ပဉ္စဂတိဝဏ္ဏနာ

    Pañcagativaṇṇanā

    ၁၅၃. ပဉ္စ ခော ဣမာ, သာရိပုတ္တ, ဂတိယောတိ ဧတ္ထ သုကတဒုက္ကဋကမ္မဝသေန ဂန္တဗ္ဗာတိ ဂတိယော။ အပိစ ဂတိဂတိ နိဗ္ဗတ္တိဂတိ အဇ္ဈာသယဂတိ ဝိဘဝဂတိ နိပ္ဖတ္တိဂတီတိ ဗဟုဝိဓာ ဂတိ နာမ။ တတ္ထ ‘‘တံ ဂတိံ ပေစ္စ ဂစ္ဆာမီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၁၈၄) စ, ‘‘ယသ္သ ဂတိံ န ဇာနန္တိ, ဒေဝာ ဂန္ဓဗ္ဗမာနုသာ’’တိ (ဓ. ပ. ၄၂၀) စ အယံ ဂတိဂတိ နာမ။ ‘‘ဣမေသံ ခော အဟံ ဘိက္ခူနံ သီလဝန္တာနံ နေဝ ဇာနာမိ ဂတိံ ဝာ အဂတိံ ဝာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၅၀၈) အယံ နိဗ္ဗတ္တိဂတိ နာမ။ ‘‘ဧဝမ္ပိ ခော တေ အဟံ ဗ္ရဟ္မေ ဂတိံ စ ပဇာနာမိ ဇုတိဉ္စ ပဇာနာမီ’’တိ (မ. နိ. ၁.၅၀၃) အယံ အဇ္ဈာသယဂတိ နာမ။ ‘‘ဝိဘဝော ဂတိ ဓမ္မာနံ, နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ (ပရိ. ၃၃၉) အယံ ဝိဘဝဂတိ နာမ။ ‘‘ဒ္ဝေယေဝ ဂတိယော ဘဝန္တိ အနညာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၁.၂၅၈; ၂.၃၄) အယံ နိပ္ဖတ္တိဂတိ နာမ။ တာသု ဣဓ ဂတိဂတိ အဓိပ္ပေတာ။

    153.Pañca kho imā, sāriputta, gatiyoti ettha sukatadukkaṭakammavasena gantabbāti gatiyo. Apica gatigati nibbattigati ajjhāsayagati vibhavagati nipphattigatīti bahuvidhā gati nāma. Tattha ‘‘taṃ gatiṃ pecca gacchāmī’’ti (a. ni. 4.184) ca, ‘‘yassa gatiṃ na jānanti, devā gandhabbamānusā’’ti (dha. pa. 420) ca ayaṃ gatigati nāma. ‘‘Imesaṃ kho ahaṃ bhikkhūnaṃ sīlavantānaṃ neva jānāmi gatiṃ vā agatiṃ vā’’ti (ma. ni. 1.508) ayaṃ nibbattigati nāma. ‘‘Evampi kho te ahaṃ brahme gatiṃ ca pajānāmi jutiñca pajānāmī’’ti (ma. ni. 1.503) ayaṃ ajjhāsayagati nāma. ‘‘Vibhavo gati dhammānaṃ, nibbānaṃ arahato gatī’’ti (pari. 339) ayaṃ vibhavagati nāma. ‘‘Dveyeva gatiyo bhavanti anaññā’’ti (dī. ni. 1.258; 2.34) ayaṃ nipphattigati nāma. Tāsu idha gatigati adhippetā.

    နိရယောတိအာဒီသု နိရတိအတ္ထေန နိရသ္သာဒဋ္ဌေန နိရယော။ တိရိယံ အဉ္ဆိတာတိ တိရစ္ဆာနာ။ တေသံ ယောနိ တိရစ္ဆာနယောနိ။ ပေစ္စဘာဝံ ပတ္တာနံ ဝိသယောတိ ပေတ္တိဝိသယော။ မနသော ဥသ္သန္နတ္တာ မနုသ္သာ။ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ အတ္တနော အတ္တနော အာနုဘာဝေဟိ စ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝာ။ နိရယဉ္စာဟံ, သာရိပုတ္တာတိအာဒီသု နိရယောတိ သဒ္ဓိံ ဩကာသေန ခန္ဓာ။ တိရစ္ဆာနယောနိံ စာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ မဂ္ဂံ ပဋိပဒန္တိ ဥဘယေနာပိ ဝုတ္တဂတိသံဝတ္တနိက ကမ္မမေဝ ဒသ္သေတိ။ ယထာ စ ပဋိပန္နောတိ ယေန မဂ္ဂေန ယာယ ပဋိပဒာယ ပဋိပန္နောတိ ဥဘယမ္ပိ ဧကတော ကတ္ဝာ နိဒ္ဒိသတိ။ အပာယန္တိအာဒီသု ဝဍ္ဎိသင္ခာတာ သုခသင္ခာတာ ဝာ အယာ အပေတတ္တာ အပာယော။ ဒုက္ခသ္သ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဒုက္ကဋကာရိနော ဧတ္ထ ဝိနိပတန္တီတိ ဝိနိပာတော။ နိဗ္ဗာနဉ္စာဟန္တိ ဣဒံ ပန န ကေဝလံ ဂတိဂတိမေဝ, ဂတိနိသ္သရဏံ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဇာနာမီတိ ဒသ္သနတ္ထမာဟ။ ဣဓ မဂ္ဂော ပဋိပဒာတိ ဥဘယေနာပိ အရိယမဂ္ဂောဝ ဝုတ္တော။

    Nirayotiādīsu niratiatthena nirassādaṭṭhena nirayo. Tiriyaṃ añchitāti tiracchānā. Tesaṃ yoni tiracchānayoni. Peccabhāvaṃ pattānaṃ visayoti pettivisayo. Manaso ussannattā manussā. Pañcahi kāmaguṇehi attano attano ānubhāvehi ca dibbantīti devā. Nirayañcāhaṃ, sāriputtātiādīsu nirayoti saddhiṃ okāsena khandhā. Tiracchānayoniṃ cātiādīsupi eseva nayo. Maggaṃ paṭipadanti ubhayenāpi vuttagatisaṃvattanika kammameva dasseti. Yathā ca paṭipannoti yena maggena yāya paṭipadāya paṭipannoti ubhayampi ekato katvā niddisati. Apāyantiādīsu vaḍḍhisaṅkhātā sukhasaṅkhātā vā ayā apetattā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati. Dukkaṭakārino ettha vinipatantīti vinipāto. Nibbānañcāhanti idaṃ pana na kevalaṃ gatigatimeva, gatinissaraṇaṃ nibbānampi jānāmīti dassanatthamāha. Idha maggo paṭipadāti ubhayenāpi ariyamaggova vutto.

    ပဉ္စဂတိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Pañcagativaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဉာဏပ္ပဝတ္တာကာရဝဏ္ဏနာ

    Ñāṇappavattākāravaṇṇanā

    ၁၅၄. ဣဒာနိ ယထာဝုတ္တေသု သတ္တသု ဌာနေသု အဋ္ဌသု ဌာနေသု အတ္တနော ဉာဏပ္ပဝတ္တာကာရံ ဒသ္သေန္တော ဣဓာဟံ, သာရိပုတ္တာတိအာဒိမာဟ။

    154. Idāni yathāvuttesu sattasu ṭhānesu aṭṭhasu ṭhānesu attano ñāṇappavattākāraṃ dassento idhāhaṃ, sāriputtātiādimāha.

    တတ္ထ ဧကန္တဒုက္ခာတိ နိစ္စဒုက္ခာ နိရန္တရဒုက္ခာ။ တိဗ္ဗာတိ ဗဟလာ။ ကဋုကာတိ ခရာ။ သေယ္ယထာပီတိအာဒီနိ ဩပမ္မဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ကာသူတိ အာဝာဋောပိ ဝုစ္စတိ ရာသိပိ။

    Tattha ekantadukkhāti niccadukkhā nirantaradukkhā. Tibbāti bahalā. Kaṭukāti kharā. Seyyathāpītiādīni opammadassanatthaṃ vuttāni. Tattha kāsūti āvāṭopi vuccati rāsipi.

    ‘‘ကိန္နု သန္တရမာနောဝ၊ ကာသုံ ခဏသိ သာရထိ။

    ‘‘Kinnu santaramānova, kāsuṃ khaṇasi sārathi;

    ပုဋ္ဌော မေ သမ္မ အက္ခာဟိ၊ ကိံ ကာသုယာ ကရိသ္သသီ’’တိ။ (ဇာ. ၂.၂၂.၃) –

    Puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ kāsuyā karissasī’’ti. (jā. 2.22.3) –

    ဧတ္ထ ဟိ အာဝာဋော ကာသု နာမ။

    Ettha hi āvāṭo kāsu nāma.

    ‘‘အင္ဂာရကာသုံ အပရေ ဖုနန္တိ၊ နရာ ရုဒန္တာ ပရိဒဍ္ဎဂတ္တာ’’တိ။ (ဇာ. ၂.၂၂.၄၆၂) –

    ‘‘Aṅgārakāsuṃ apare phunanti, narā rudantā paridaḍḍhagattā’’ti. (jā. 2.22.462) –

    ဧတ္ထ ရာသိ။ ဣဓ ပန အာဝာဋော အဓိပ္ပေတော။ တေနေဝာဟ ‘‘သာဓိကပောရိသာ’’တိ။ တတ္ထ သာဓိကံ ပောရိသံ ပမာဏံ အသ္သာတိ သာဓိကပောရိသာ, အတိရေကပဉ္စရတနာတိ အတ္ထော။ ဝီတစ္စိကာနံ ဝီတဓူမာနန္တိ ဧတံ ပရိဠာဟသ္သ ဗလဝဘာဝဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တံ, အစ္စိယာ ဝာ သတိ ဓူမေ ဝာ သတိ, ဝာတော သမုဋ္ဌာတိ, တေန ပရိဠာဟော န ဗလဝာ ဟောတိ။ ဃမ္မပရေတောတိ ဃမ္မာနုဂတော ။ တသိတောတိ ဇာတတဏ္ဟော။ ပိပာသိတောတိ ဥဒကံ ပာတုကာမော။ ဧကာယနေန မဂ္ဂေနာတိ ဧကပထေနေဝ မဂ္ဂေန, အနုက္ကမနိယေန ဥဘောသု ပသ္သေသု နိရန္တရကဏ္ဋကရုက္ခဂဟနေန။ ပဏိဓာယာတိ အင္ဂာရကာသုယံ ပတ္ထနာ နာမ နတ္ထိ, အင္ဂာရကာသုံ အာရဗ္ဘ ပန ဣရိယာပထသ္သ ဌပိတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။

    Ettha rāsi. Idha pana āvāṭo adhippeto. Tenevāha ‘‘sādhikaporisā’’ti. Tattha sādhikaṃ porisaṃ pamāṇaṃ assāti sādhikaporisā, atirekapañcaratanāti attho. Vītaccikānaṃ vītadhūmānanti etaṃ pariḷāhassa balavabhāvadīpanatthaṃ vuttaṃ, acciyā vā sati dhūme vā sati, vāto samuṭṭhāti, tena pariḷāho na balavā hoti. Ghammaparetoti ghammānugato . Tasitoti jātataṇho. Pipāsitoti udakaṃ pātukāmo. Ekāyanena maggenāti ekapatheneva maggena, anukkamaniyena ubhosu passesu nirantarakaṇṭakarukkhagahanena. Paṇidhāyāti aṅgārakāsuyaṃ patthanā nāma natthi, aṅgārakāsuṃ ārabbha pana iriyāpathassa ṭhapitattā evaṃ vuttaṃ.

    ဧဝမေဝ ခောတိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – အင္ဂာရကာသု ဝိယ ဟိ နိရယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အင္ဂာရကာသုမဂ္ဂော ဝိယ နိရယူပဂံ ကမ္မံ။ မဂ္ဂာရုဠ္ဟော ဝိယ ကမ္မသမင္ဂီ ပုဂ္ဂလော။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော ဘဂဝာ။ ယထာ သော ပုရိသော မဂ္ဂာရုဠ္ဟံ ဒိသ္ဝာ ဝိဇာနာတိ ‘‘အယံ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂန္တ္ဝာ အင္ဂာရကာသုယံ ပတိသ္သတီ’’တိ, ဧဝမေဝံ ဘဂဝာ ပာဏာတိပာတာဒီသု ယံကိဉ္စိ ကမ္မံ အာယူဟန္တံ ဧဝံ ဇာနာတိ ‘‘အယံ ဣမံ ကမ္မံ ကတ္ဝာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိသ္သတ္တီ’’တိ။ ယထာ သော ပုရိသော အပရဘာဂေ တံ အင္ဂာရကာသုယာ ပတိတံ ပသ္သတိ, ဧဝမေဝ ဘဂဝာ အပရဘာဂေ ‘‘သော ပုရိသော တံ ကမ္မံ ကတ္ဝာ ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တံ ပသ္သတိ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိမဟာဒုက္ခံ အနုဘဝန္တံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ တသ္သ ကမ္မာယူဟနကာလေ အညော ဝဏ္ဏော, နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသ္သ အညော။ အထာပိ ‘‘သော သတ္တော တံ ကမ္မံ ကတ္ဝာ ကတ္ထ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဩလောကေန္တသ္သ အနေကသဟသ္သာနံ သတ္တာနံ မဇ္ဈေ ဌိတောပိ ‘‘အယံ သော’’တိ သောယေဝ သတ္တော အာပာထံ အာဂစ္ဆတိ, ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဗလံ နာမ ဧတ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

    Evameva khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ – aṅgārakāsu viya hi nirayo daṭṭhabbo. Aṅgārakāsumaggo viya nirayūpagaṃ kammaṃ. Maggāruḷho viya kammasamaṅgī puggalo. Cakkhumā puriso viya dibbacakkhuko bhagavā. Yathā so puriso maggāruḷhaṃ disvā vijānāti ‘‘ayaṃ iminā maggena gantvā aṅgārakāsuyaṃ patissatī’’ti, evamevaṃ bhagavā pāṇātipātādīsu yaṃkiñci kammaṃ āyūhantaṃ evaṃ jānāti ‘‘ayaṃ imaṃ kammaṃ katvā niraye nibbattissattī’’ti. Yathā so puriso aparabhāge taṃ aṅgārakāsuyā patitaṃ passati, evameva bhagavā aparabhāge ‘‘so puriso taṃ kammaṃ katvā kuhiṃ nibbatto’’ti ālokaṃ vaḍḍhetvā dibbacakkhunā olokento niraye nibbattaṃ passati pañcavidhabandhanādimahādukkhaṃ anubhavantaṃ. Tattha kiñcāpi tassa kammāyūhanakāle añño vaṇṇo, niraye nibbattassa añño. Athāpi ‘‘so satto taṃ kammaṃ katvā kattha nibbatto’’ti olokentassa anekasahassānaṃ sattānaṃ majjhe ṭhitopi ‘‘ayaṃ so’’ti soyeva satto āpāthaṃ āgacchati, ‘‘dibbacakkhubalaṃ nāma eta’’nti vadanti.

    ဒုတိယဥပမာယံ ယသ္မာ အင္ဂာရကာသုယံ ဝိယ ဂူထကူပေ ပရိဠာဟော နတ္ထိ, တသ္မာ ‘‘ဧကန္တဒုက္ခာ’’တိ အဝတ္ဝာ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထာပိ ပုရိမနယေနေဝ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ။ ဣမမ္ပိ ဟိ ပုဂ္ဂလံ ဘဂဝာ ဟတ္ထိယောနိအာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိဗ္ဗတ္တံ ဝဓဗန္ဓနအာကဍ္ဎနဝိကဍ္ဎနာဒီဟိ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝမာနံ ပသ္သတိယေဝ။

    Dutiyaupamāyaṃ yasmā aṅgārakāsuyaṃ viya gūthakūpe pariḷāho natthi, tasmā ‘‘ekantadukkhā’’ti avatvā ‘‘dukkhā’’tiādimāha. Etthāpi purimanayeneva opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ . Imampi hi puggalaṃ bhagavā hatthiyoniādīsu yattha katthaci nibbattaṃ vadhabandhanaākaḍḍhanavikaḍḍhanādīhi mahādukkhaṃ anubhavamānaṃ passatiyeva.

    တတိယဥပမာယံ တနုပတ္တပလာသောတိ န အဗ္ဘပဋလံ ဝိယ တနုပဏ္ဏော, ဝိရဠပဏ္ဏတ္တံ ပနသ္သ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ကဗရစ္ဆာယောတိ ဝိရဠစ္ဆာယော။ ဒုက္ခဗဟုလာတိ ပေတ္တိဝိသယသ္မိဉ္ဟိ ဒုက္ခမေဝ ဗဟုလံ, သုခံ ပရိတ္တံ ကဒာစိ အနုဘဝိတဗ္ဗံ ဟောတိ, တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဧတ္ထာပိ ပုရိမနယေနေဝ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Tatiyaupamāyaṃ tanupattapalāsoti na abbhapaṭalaṃ viya tanupaṇṇo, viraḷapaṇṇattaṃ panassa sandhāya idaṃ vuttaṃ. Kabaracchāyoti viraḷacchāyo. Dukkhabahulāti pettivisayasmiñhi dukkhameva bahulaṃ, sukhaṃ parittaṃ kadāci anubhavitabbaṃ hoti, tasmā evamāha. Etthāpi purimanayeneva opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.

    စတုတ္ထဥပမာယံ ဗဟလပတ္တပလာသောတိ နိရန္တရပဏ္ဏော ပတ္တသဉ္ဆန္နော။ သန္တစ္ဆာယောတိ ပာသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဃနစ္ဆာယော။ သုခဗဟုလာ ဝေဒနာတိ မနုသ္သလောကေ ခတ္တိယကုလာဒီသု သုခဗဟုလာ ဝေဒနာ ဝေဒယိတဗ္ဗာ ဟောတိ, တာ ဝေဒယမာနံ နိပန္နံ ဝာ နိသိန္နံ ဝာ ပသ္သာမီတိ ဒသ္သေတိ။ ဣဓာပိ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Catutthaupamāyaṃ bahalapattapalāsoti nirantarapaṇṇo pattasañchanno. Santacchāyoti pāsāṇacchattaṃ viya ghanacchāyo. Sukhabahulā vedanāti manussaloke khattiyakulādīsu sukhabahulā vedanā vedayitabbā hoti, tā vedayamānaṃ nipannaṃ vā nisinnaṃ vā passāmīti dasseti. Idhāpi opammasaṃsandanaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.

    ပဉ္စမဥပမာယံ ပာသာဒောတိ ဒီဃပာသာဒော။ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တန္တိ အန္တော စေဝ ဥလ္လိတ္တံ ဗဟိ စ အဝလိတ္တံ။ ဖုသိတဂ္ဂဠန္တိ ဒ္ဝာရဗာဟာဟိ သဒ္ဓိံ သုပိဟိတကဝာဋံ။ ဂောနကတ္ထတောတိ စတုရင္ဂုလာဓိကလောမေန ကာဠကောဇဝေန အတ္ထတော။ ပဋိကတ္ထတောတိ ဥဏ္ဏာမယေန သေတအတ္ထရဏေန အတ္ထတော။ ပဋလိကတ္ထတောတိ ဃနပုပ္ဖကေန ဥဏ္ဏာမယအတ္ထရဏေန အတ္ထတော။ ကဒလိမိဂပဝရပစ္စတ္ထရဏောတိ ကဒလိမိဂစမ္မမယေန ဥတ္တမပစ္စတ္ထရဏေန အတ္ထတော။ တံ ကိရ ပစ္စတ္ထရဏံ သေတဝတ္ထသ္သ ဥပရိ ကဒလိမိဂစမ္မံ အတ္ထရိတ္ဝာ သိဗ္ဗေတ္ဝာ ကရောန္တိ။ သဥတ္တရစ္ဆဒောတိ သဟ ဥတ္တရစ္ဆဒေန, ဥတ္တရိဗဒ္ဓေန ရတ္တဝိတာနေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ ဥဘတောလောဟိတကူပဓာနောတိ သီသူပဓာနဉ္စ ပာဒူပဓာနဉ္စာတိ ပလ္လင္ကသ္သ ဥဘတော ဌပိတလောဟိတကူပဓာနော။ ဣဓာပိ ဥပမာသံသန္ဒနံ ပုရိမနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Pañcamaupamāyaṃ pāsādoti dīghapāsādo. Ullittāvalittanti anto ceva ullittaṃ bahi ca avalittaṃ. Phusitaggaḷanti dvārabāhāhi saddhiṃ supihitakavāṭaṃ. Gonakatthatoti caturaṅgulādhikalomena kāḷakojavena atthato. Paṭikatthatoti uṇṇāmayena setaattharaṇena atthato. Paṭalikatthatoti ghanapupphakena uṇṇāmayaattharaṇena atthato. Kadalimigapavarapaccattharaṇoti kadalimigacammamayena uttamapaccattharaṇena atthato. Taṃ kira paccattharaṇaṃ setavatthassa upari kadalimigacammaṃ attharitvā sibbetvā karonti. Sauttaracchadoti saha uttaracchadena, uttaribaddhena rattavitānena saddhinti attho. Ubhatolohitakūpadhānoti sīsūpadhānañca pādūpadhānañcāti pallaṅkassa ubhato ṭhapitalohitakūpadhāno. Idhāpi upamāsaṃsandanaṃ purimanayeneva veditabbaṃ.

    အယံ ပနေတ္ထ အပရဘာဂယောဇနာ, ယထာ သော ပုရိသော မဂ္ဂာရုဠ္ဟမေဝ ဇာနာတိ ‘‘အယံ ဧတေန မဂ္ဂေန ဂန္တ္ဝာ ပာသာဒံ အာရုယ္ဟ ကူဋာဂာရံ ပဝိသိတ္ဝာ ပလ္လင္ကေ နိသီဒိသ္သတိ ဝာ နိပဇ္ဇိသ္သတိ ဝာ’’တိ, ဧဝမေဝံ ဘဂဝာ ဒာနာဒီသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ယံကိဉ္စိ ကုသလကမ္မံ အာယူဟန္တံယေဝ ပုဂ္ဂလံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အယံ ဣမံ ကတ္ဝာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိသ္သတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ယထာ သော ပုရိသော အပရဘာဂေ တံ ပာသာဒံ အာရုယ္ဟ ကူဋာဂာရံ ပဝိသိတ္ဝာ ပလ္လင္ကေ နိသိန္နံ ဝာ နိပန္နံ ဝာ ဧကန္တသုခံ နိရန္တရသုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယမာနံ ပသ္သတိ, ဧဝမေဝံ ဘဂဝာ အပရဘာဂေ ‘‘သော တံ ကလ္ယာဏံ ကတ္ဝာ ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တံ ပသ္သတိ, နန္ဒနဝနာဒီသု အစ္ဆရာသင္ဃပရိဝုတံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနံ။

    Ayaṃ panettha aparabhāgayojanā, yathā so puriso maggāruḷhameva jānāti ‘‘ayaṃ etena maggena gantvā pāsādaṃ āruyha kūṭāgāraṃ pavisitvā pallaṅke nisīdissati vā nipajjissati vā’’ti, evamevaṃ bhagavā dānādīsu puññakiriyavatthūsu yaṃkiñci kusalakammaṃ āyūhantaṃyeva puggalaṃ disvā ‘‘ayaṃ imaṃ katvā devaloke nibbattissatī’’ti jānāti. Yathā so puriso aparabhāge taṃ pāsādaṃ āruyha kūṭāgāraṃ pavisitvā pallaṅke nisinnaṃ vā nipannaṃ vā ekantasukhaṃ nirantarasukhaṃ vedanaṃ vedayamānaṃ passati, evamevaṃ bhagavā aparabhāge ‘‘so taṃ kalyāṇaṃ katvā kuhiṃ nibbatto’’ti ālokaṃ vaḍḍhetvā dibbacakkhunā olokento devaloke nibbattaṃ passati, nandanavanādīsu accharāsaṅghaparivutaṃ dibbasampattiṃ anubhavamānaṃ.

    ဉာဏပ္ပဝတ္တာကာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Ñāṇappavattākāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    အာသဝက္ခယဝာရဝဏ္ဏနာ

    Āsavakkhayavāravaṇṇanā

    အာသဝက္ခယဝာရေ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိ အဝတ္ဝာ ‘‘တမေနံ ပသ္သာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ကသ္မာတိ စေ? နိယမာဘာဝာ။ ဣမဉ္ဟိ ပုဂ္ဂလံ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ပသ္သိသ္သတိ, စေတောပရိယဉာဏေနာပိ ဇာနိသ္သတိ, သဗ္ဗညုတညာဏေနပိ ဇာနိသ္သတိယေဝ။ ဧကန္တသုခာ ဝေဒနာတိ ဣဒံ ကိဉ္စာပိ ဒေဝလောကသုခေန သဒ္ဓိံ ဗ္ယဉ္ဇနတော ဧကံ, အတ္ထတော ပန နာနာ ဟောတိ။ ဒေဝလောကသုခဉ္ဟိ ရာဂပရိဠာဟာဒီနံ အတ္ထိတာယ န ဧကန္တေနေဝ သုခံ။ နိဗ္ဗာနသုခံ ပန သဗ္ဗပရိဠာဟာနံ ဝူပသမာယ သဗ္ဗာကာရေန ဧကန္တသုခံ။ ဥပမာယမ္ပိ ‘‘ယထာ ပာသာဒေ ဧကန္တသုခာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ မဂ္ဂပရိဠာဟသ္သ အဝူပသန္တတာယ ဆာတဇ္ဈတ္တတာယ ပိပာသာဘိဘူတတာယ စ န ဧကန္တမေဝ သုခံ။ ဝနသဏ္ဍေ ပန ပောက္ခရဏိယံ ဩရုယ္ဟ ရဇောဇလ္လသ္သ ပဝာဟိတတ္တာ မဂ္ဂဒရထသ္သ ဝူပသန္တတာယ ဘိသမူလခာဒနေန စေဝ မဓုရောဒကပာနေန စ ခုပ္ပိပာသာနံ ဝိနီတတာယ ဥဒကသာဋကံ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ မဋ္ဌဒုကူလံ နိဝာသေတ္ဝာ တဏ္ဍုလတ္ထဝိကံ ဥသ္သီသကေ ကတ္ဝာ ဥဒကသာဋကံ ပီဠေတ္ဝာ ဟဒယေ ဌပေတ္ဝာ မန္ဒမန္ဒေန စ ဝာတေန ဗီဇယမာနသ္သ နိပန္နတ္တာ သဗ္ဗာကာရေန ဧကန္တသုခံ ဟောတိ။

    Āsavakkhayavāre ‘‘dibbena cakkhunā’’ti avatvā ‘‘tamenaṃ passāmī’’ti vuttaṃ. Taṃ kasmāti ce? Niyamābhāvā. Imañhi puggalaṃ dibbacakkhunāpi passissati, cetopariyañāṇenāpi jānissati, sabbaññutaññāṇenapi jānissatiyeva. Ekantasukhā vedanāti idaṃ kiñcāpi devalokasukhena saddhiṃ byañjanato ekaṃ, atthato pana nānā hoti. Devalokasukhañhi rāgapariḷāhādīnaṃ atthitāya na ekanteneva sukhaṃ. Nibbānasukhaṃ pana sabbapariḷāhānaṃ vūpasamāya sabbākārena ekantasukhaṃ. Upamāyampi ‘‘yathā pāsāde ekantasukhā’’ti vuttaṃ. Taṃ maggapariḷāhassa avūpasantatāya chātajjhattatāya pipāsābhibhūtatāya ca na ekantameva sukhaṃ. Vanasaṇḍe pana pokkharaṇiyaṃ oruyha rajojallassa pavāhitattā maggadarathassa vūpasantatāya bhisamūlakhādanena ceva madhurodakapānena ca khuppipāsānaṃ vinītatāya udakasāṭakaṃ parivattetvā maṭṭhadukūlaṃ nivāsetvā taṇḍulatthavikaṃ ussīsake katvā udakasāṭakaṃ pīḷetvā hadaye ṭhapetvā mandamandena ca vātena bījayamānassa nipannattā sabbākārena ekantasukhaṃ hoti.

    ဧဝမေဝ ခောတိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – ပောက္ခရဏီ ဝိယ ဟိ အရိယမဂ္ဂော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပောက္ခရဏိမဂ္ဂော ဝိယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာ။ မဂ္ဂာရုဠ္ဟော ဝိယ ပဋိပဒာသမင္ဂီပုဂ္ဂလော။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဘဂဝာ။ ဝနသဏ္ဍော ဝိယ နိဗ္ဗာနံ။ ယထာ သော ပုရိသော မဂ္ဂာရုဠ္ဟံ ဒိသ္ဝာဝ ဇာနာတိ ‘‘အယံ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ဂန္တ္ဝာ ပောက္ခရဏိယံ န္ဟတ္ဝာ ရမဏီယေ ဝနသဏ္ဍေ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိသ္သတိ ဝာ နိပဇ္ဇိသ္သတိ ဝာ’’တိ, ဧဝမေဝံ ဘဂဝာ ပဋိပဒံ ပူရေန္တမေဝ နာမရူပံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တမေဝ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟံ ကရောန္တမေဝ လက္ခဏာရမ္မဏာယ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မံ ကရောန္တမေဝ ဇာနာတိ ‘‘အယံ ဣမံ ပဋိပဒံ ပူရေတ္ဝာ သဗ္ဗအာသဝေ ခေပေတ္ဝာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဖလသမာပတ္တိံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိသ္သတီ’’တိ။ ယထာ သော ပုရိသော အပရဘာဂေ တာယံ ပောက္ခရဏိယံ န္ဟတ္ဝာ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသိတ္ဝာ နိသိန္နံ ဝာ နိပန္နံ ဝာ ဧကန္တသုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယမာနံ ပသ္သတိ, ဧဝမေဝ ဘဂဝာ အပရဘာဂေ တံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပဒံ ပူရေတ္ဝာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတ္ဝာ ဖလံ သစ္ဆိကတ္ဝာ နိရောဓသယနဝရဂတံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဖလသမာပတ္တိံ အပ္ပေတ္ဝာ ဧကန္တသုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယမာနံ ပသ္သတိ။

    Evameva khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ – pokkharaṇī viya hi ariyamaggo daṭṭhabbo. Pokkharaṇimaggo viya pubbabhāgapaṭipadā. Maggāruḷho viya paṭipadāsamaṅgīpuggalo. Cakkhumā puriso viya dibbacakkhu bhagavā. Vanasaṇḍo viya nibbānaṃ. Yathā so puriso maggāruḷhaṃ disvāva jānāti ‘‘ayaṃ iminā maggena gantvā pokkharaṇiyaṃ nhatvā ramaṇīye vanasaṇḍe rukkhamūle nisīdissati vā nipajjissati vā’’ti, evamevaṃ bhagavā paṭipadaṃ pūrentameva nāmarūpaṃ paricchindantameva paccayapariggahaṃ karontameva lakkhaṇārammaṇāya vipassanāya kammaṃ karontameva jānāti ‘‘ayaṃ imaṃ paṭipadaṃ pūretvā sabbaāsave khepetvā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimuttinti evaṃ vuttaṃ phalasamāpattiṃ upasampajja viharissatī’’ti. Yathā so puriso aparabhāge tāyaṃ pokkharaṇiyaṃ nhatvā vanasaṇḍaṃ pavisitvā nisinnaṃ vā nipannaṃ vā ekantasukhaṃ vedanaṃ vedayamānaṃ passati, evameva bhagavā aparabhāge taṃ puggalaṃ paṭipadaṃ pūretvā maggaṃ bhāvetvā phalaṃ sacchikatvā nirodhasayanavaragataṃ nibbānārammaṇaṃ phalasamāpattiṃ appetvā ekantasukhaṃ vedanaṃ vedayamānaṃ passati.

    အာသဝက္ခယဝာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Āsavakkhayavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    ဒုက္ကရကာရိကာဒိသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ

    Dukkarakārikādisuddhivaṇṇanā

    ၁၅၅. ‘‘အဘိဇာနာမိ ခော ပနာဟံ, သာရိပုတ္တ, စတုရင္ဂသမန္နာဂတ’’န္တိ ဣဒံ ကသ္မာ အာရဒ္ဓံ? ပာဋိယေက္ကံ အနုသန္ဓိဝသေန အာရဒ္ဓံ။ အယံ ကိရ သုနက္ခတ္တော ဒုက္ကရကာရိကာယ သုဒ္ဓိ ဟောတီတိ ဧဝံ လဒ္ဓိကော။ အထသ္သ ဘဂဝာ မယာ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဌတ္ဝာ စတုရင္ဂသမန္နာဂတံ ဒုက္ကရံ ကတံ, ဒုက္ကရကာရကော နာမ မယာ သဒိသော နတ္ထိ။ ဒုက္ကရကာရေန သုဒ္ဓိယာ သတိ အဟမေဝ သုဒ္ဓော ဘဝေယ္ယန္တိ ဒသ္သေတုံ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။ အပိစ အယံ သုနက္ခတ္တော ဒုက္ကရကာရိကာယ ပသန္နော, သော စသ္သ ပသန္နဘာဝော, ‘‘အဒ္ဒသာ ခော, ဘဂ္ဂဝ, သုနက္ခတ္တော လိစ္ဆဝိပုတ္တော အစေလံ ကောရက္ခတ္တိယံ စတုက္ကုဏ္ဍိကံ ဆမာနိကိဏ္ဏံ ဘက္ခသံ မုခေန ခာဒန္တံ မုခေန ဘုဉ္ဇန္တံ။ ဒိသ္ဝာနသ္သ ဧတဒဟောသိ ‘သာဓု ရူပော ဝတ, ဘော, အယံ သမဏော စတုက္ကုဏ္ဍိကော ဆမာနိကိဏ္ဏံ ဘက္ခသံ မုခေနေဝ ခာဒတိ, မုခေနေဝ ဘုဉ္ဇတီ’’’တိ ဧဝမာဒိနာ ပာထိကသုတ္တေ (ဒီ. နိ. ၃.၇) အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

    155. ‘‘Abhijānāmi kho panāhaṃ, sāriputta, caturaṅgasamannāgata’’nti idaṃ kasmā āraddhaṃ? Pāṭiyekkaṃ anusandhivasena āraddhaṃ. Ayaṃ kira sunakkhatto dukkarakārikāya suddhi hotīti evaṃ laddhiko. Athassa bhagavā mayā ekasmiṃ attabhāve ṭhatvā caturaṅgasamannāgataṃ dukkaraṃ kataṃ, dukkarakārako nāma mayā sadiso natthi. Dukkarakārena suddhiyā sati ahameva suddho bhaveyyanti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Apica ayaṃ sunakkhatto dukkarakārikāya pasanno, so cassa pasannabhāvo, ‘‘addasā kho, bhaggava, sunakkhatto licchaviputto acelaṃ korakkhattiyaṃ catukkuṇḍikaṃ chamānikiṇṇaṃ bhakkhasaṃ mukhena khādantaṃ mukhena bhuñjantaṃ. Disvānassa etadahosi ‘sādhu rūpo vata, bho, ayaṃ samaṇo catukkuṇḍiko chamānikiṇṇaṃ bhakkhasaṃ mukheneva khādati, mukheneva bhuñjatī’’’ti evamādinā pāthikasutte (dī. ni. 3.7) āgatanayena veditabbo.

    အထ ဘဂဝာ အယံ ဒုက္ကရကာရိကာယ ပသန္နော, မယာ စ ဧတသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဌတ္ဝာ စတုရင္ဂသမန္နာဂတံ ဒုက္ကရံ ကတံ, ဒုက္ကရကာရေ ပသီဒန္တေနာပိ အနေန မယိ ပသီဒိတဗ္ဗံ သိယာ, သောပိသ္သ ပသာဒော မယိ နတ္ထီတိ ဒသ္သေန္တော ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။

    Atha bhagavā ayaṃ dukkarakārikāya pasanno, mayā ca etasmiṃ attabhāve ṭhatvā caturaṅgasamannāgataṃ dukkaraṃ kataṃ, dukkarakāre pasīdantenāpi anena mayi pasīditabbaṃ siyā, sopissa pasādo mayi natthīti dassento imaṃ desanaṃ ārabhi.

    တတ္ရ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဒာနမ္ပိ ဝေယ္ယာဝစ္စမ္ပိ သိက္ခာပဒမ္ပိ ဗ္ရဟ္မဝိဟာရာပိ ဓမ္မဒေသနာပိ မေထုနဝိရတိပိ သဒာရသန္တောသောပိ ဥပောသထောပိ အရိယမဂ္ဂောပိ သကလသာသနမ္ပိ အဇ္ဈာသယောပိ ဝီရိယမ္ပိ ဝုစ္စတိ။

    Tatra brahmacariyanti dānampi veyyāvaccampi sikkhāpadampi brahmavihārāpi dhammadesanāpi methunaviratipi sadārasantosopi uposathopi ariyamaggopi sakalasāsanampi ajjhāsayopi vīriyampi vuccati.

    ‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗ္ရဟ္မစရိယံ၊

    ‘‘Kiṃ te vataṃ kiṃ pana brahmacariyaṃ,

    ကိသ္သ သုစိဏ္ဏသ္သ အယံ ဝိပာကော။

    Kissa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;

    ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊

    Iddhī jutī balavīriyūpapatti,

    ဣဒဉ္စ တေ နာဂ မဟာဝိမာနံ။

    Idañca te nāga mahāvimānaṃ.

    အဟဉ္စ ဘရိယာ စ မနုသ္သလောကေ၊

    Ahañca bhariyā ca manussaloke,

    သဒ္ဓာ ဥဘော ဒာနပတီ အဟုမ္ဟာ။

    Saddhā ubho dānapatī ahumhā;

    ဩပာနဘူတံ မေ ဃရံ တဒာသိ၊

    Opānabhūtaṃ me gharaṃ tadāsi,

    သန္တပ္ပိတာ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာ စ။

    Santappitā samaṇabrāhmaṇā ca.

    တံ မေ ဝတံ တံ ပန ဗ္ရဟ္မစရိယံ၊

    Taṃ me vataṃ taṃ pana brahmacariyaṃ,

    တသ္သ သုစိဏ္ဏသ္သ အယံ ဝိပာကော။

    Tassa suciṇṇassa ayaṃ vipāko;

    ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊

    Iddhī jutī balavīriyūpapatti,

    ဣဒဉ္စ မေ ဓီရ မဟာဝိမာန’’န္တိ။ (ဇာ. ၂.၂၂.၁၅၉၂၊ ၁၅၉၃၊ ၁၅၉၅) –

    Idañca me dhīra mahāvimāna’’nti. (jā. 2.22.1592, 1593, 1595) –

    ဣမသ္မိဉ္ဟိ ပုဏ္ဏကဇာတကေ ဒာနံ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တံ။

    Imasmiñhi puṇṇakajātake dānaṃ brahmacariyanti vuttaṃ.

    ‘‘ကေန ပာဏိ ကာမဒဒော၊ ကေန ပာဏိ မဓုသ္သဝော။

    ‘‘Kena pāṇi kāmadado, kena pāṇi madhussavo;

    ကေန တေ ဗ္ရဟ္မစရိယေန၊ ပုညံ ပာဏိမ္ဟိ ဣဇ္ဈတိ။

    Kena te brahmacariyena, puññaṃ pāṇimhi ijjhati.

    တေန ပာဏိ ကာမဒဒော၊ တေန ပာဏိ မဓုသ္သဝော။

    Tena pāṇi kāmadado, tena pāṇi madhussavo;

    တေန မေ ဗ္ရဟ္မစရိယေန၊ ပုညံ ပာဏိမ္ဟိ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ (ပေ. ဝ. ၂၇၅) –

    Tena me brahmacariyena, puññaṃ pāṇimhi ijjhatī’’ti. (pe. va. 275) –

    ဣမသ္မိံ အင္ကုရပေတဝတ္ထုသ္မိံ ဝေယ္ယာဝစ္စံ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ ခော တံ, ဘိက္ခဝေ, တိတ္တိရိယံ နာမ ဗ္ရဟ္မစရိယံ အဟောသီ’’တိ (စူဠဝ. ၃၁၁) ဣမသ္မိံ တိတ္တိရဇာတကေ ပဉ္စသိက္ခာပဒံ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တံ ခော ပန မေ ပဉ္စသိခ ဗ္ရဟ္မစရိယံ နေဝ နိဗ္ဗိဒာယ န ဝိရာဂာယ န နိရောဓာယ, ယာဝဒေဝ ဗ္ရဟ္မလောကူပပတ္တိယာ’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၃၂၉) ဣမသ္မိံ မဟာဂောဝိန္ဒသုတ္တေ ဗ္ရဟ္မဝိဟာရာ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဧကသ္မိံ ဗ္ရဟ္မစရိယသ္မိံ, သဟသ္သံ မစ္စုဟာယိန’’န္တိ (သံ. နိ. ၁.၁၈၄) ဧတ္ထ ဓမ္မဒေသနာ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ပရေ အဗ္ရဟ္မစာရီ ဘဝိသ္သန္တိ, မယမေတ္ထ ဗ္ရဟ္မစာရီ ဘဝိသ္သာမာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၈၃) သလ္လေခသုတ္တေ မေထုနဝိရတိ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တာ။

    Imasmiṃ aṅkurapetavatthusmiṃ veyyāvaccaṃ brahmacariyanti vuttaṃ. ‘‘Evaṃ kho taṃ, bhikkhave, tittiriyaṃ nāma brahmacariyaṃ ahosī’’ti (cūḷava. 311) imasmiṃ tittirajātake pañcasikkhāpadaṃ brahmacariyanti vuttaṃ. ‘‘Taṃ kho pana me pañcasikha brahmacariyaṃ neva nibbidāya na virāgāya na nirodhāya, yāvadeva brahmalokūpapattiyā’’ti (dī. ni. 2.329) imasmiṃ mahāgovindasutte brahmavihārā brahmacariyanti vuttaṃ. ‘‘Ekasmiṃ brahmacariyasmiṃ, sahassaṃ maccuhāyina’’nti (saṃ. ni. 1.184) ettha dhammadesanā brahmacariyanti vuttā. ‘‘Pare abrahmacārī bhavissanti, mayamettha brahmacārī bhavissāmā’’ti (ma. ni. 1.83) sallekhasutte methunavirati brahmacariyanti vuttā.

    ‘‘မယဉ္စ ဘရိယာ နာတိက္ကမာမ၊

    ‘‘Mayañca bhariyā nātikkamāma,

    အမ္ဟေ စ ဘရိယာ နာတိက္ကမန္တိ။

    Amhe ca bhariyā nātikkamanti;

    အညတ္ရ တာဟိ ဗ္ရဟ္မစရိယံ စရာမ၊

    Aññatra tāhi brahmacariyaṃ carāma,

    တသ္မာ ဟိ အမ္ဟံ ဒဟရာ န မီယရေ’’တိ။ (ဇာ. ၁.၁၀.၉၇) –

    Tasmā hi amhaṃ daharā na mīyare’’ti. (jā. 1.10.97) –

    မဟာဓမ္မပာလဇာတကေ သဒာရသန္တောသော ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တော။

    Mahādhammapālajātake sadārasantoso brahmacariyanti vutto.

    ‘‘ဟီနေန ဗ္ရဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ။

    ‘‘Hīnena brahmacariyena, khattiye upapajjati;

    မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ၊ ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဇာ. ၁.၈.၇၅) –

    Majjhimena ca devattaṃ, uttamena visujjhatī’’ti. (jā. 1.8.75) –

    ဧဝံ နိမိဇာတကေ အတ္တဒမနဝသေန ကတော အဋ္ဌင္ဂိကော ဥပောသထော ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တော။ ‘‘ဣဒံ ခော ပန မေ, ပဉ္စသိခ, ဗ္ရဟ္မစရိယံ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒာယ ဝိရာဂာယ။ပေ.။ အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၃၂၉) မဟာဂောဝိန္ဒသုတ္တသ္မိညေဝ အရိယမဂ္ဂော ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တော။ ‘‘တယိဒံ ဗ္ရဟ္မစရိယံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ ပုထုဘူတံ ယာဝ ဒေဝမနုသ္သေဟိ သုပ္ပကာသိတ’’န္တိ (ဒီ. နိ. ၃.၁၇၄) ပာသာဒိကသုတ္တေ သိက္ခတ္တယသင္ဂဟံ သာသနံ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တံ။

    Evaṃ nimijātake attadamanavasena kato aṭṭhaṅgiko uposatho brahmacariyanti vutto. ‘‘Idaṃ kho pana me, pañcasikha, brahmacariyaṃ ekantanibbidāya virāgāya…pe… ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti (dī. ni. 2.329) mahāgovindasuttasmiññeva ariyamaggo brahmacariyanti vutto. ‘‘Tayidaṃ brahmacariyaṃ iddhañceva phītañca vitthārikaṃ bāhujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsita’’nti (dī. ni. 3.174) pāsādikasutte sikkhattayasaṅgahaṃ sāsanaṃ brahmacariyanti vuttaṃ.

    ‘‘အပိ အတရမာနာနံ၊ ဖလာသာဝ သမိဇ္ဈတိ။

    ‘‘Api ataramānānaṃ, phalāsāva samijjhati;

    ဝိပက္ကဗ္ရဟ္မစရိယောသ္မိ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ ဂာမဏီ’’တိ။ (ဇာ. ၁.၁.၈) –

    Vipakkabrahmacariyosmi, evaṃ jānāhi gāmaṇī’’ti. (jā. 1.1.8) –

    ဧတ္ထ အဇ္ဈာသယော ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တော။ ဣဓ ပန ဝီရိယံ ဗ္ရဟ္မစရိယန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဝီရိယဗ္ရဟ္မစရိယသ္သ ဟိ ဣဒမေဝ သုတ္တံ။ တဒေတံ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ စတုဗ္ဗိဓသ္သ ဒုက္ကရသ္သ ကတတ္တာ စတုရင္ဂသမန္နာဂတန္တိ ဝုတ္တံ။

    Ettha ajjhāsayo brahmacariyanti vutto. Idha pana vīriyaṃ brahmacariyanti adhippetaṃ. Vīriyabrahmacariyassa hi idameva suttaṃ. Tadetaṃ ekasmiṃ attabhāve catubbidhassa dukkarassa katattā caturaṅgasamannāgatanti vuttaṃ.

    တပသ္သီ သုဒံ ဟောမီတိ သုဒန္တိ နိပာတမတ္တံ, တပနိသ္သိတကော ဟောမီတိ အတ္ထော။ ပရမတပသ္သီတိ ပရမော တပသ္သီ, တပနိသ္သိတကာနံ ဥတ္တမော။ လူခော သုဒံ ဟောမီတိ လူခော ဟောမိ။ ဇေဂုစ္ဆီတိ ပာပဇေဂုစ္ဆိကော။ ပဝိဝိတ္တော သုဒံ ဟောမီတိ ပဝိဝိတ္တော အဟံ ဟောမိ။ တတ္ရာသ္သု မေ ဣဒံ, သာရိပုတ္တာတိ တတ္ရ စတုရင္ဂေ ဗ္ရဟ္မစရိယေ ဣဒံ မမ တပသ္သိတာယ ဟောတိ, တပနိသ္သိတကဘာဝေ မယ္ဟံ ဣဒံ အစေလကာဒိတပသ္သိတကတ္တံ ဟောတီတိ ဒသ္သေတိ။

    Tapassī sudaṃ homīti sudanti nipātamattaṃ, tapanissitako homīti attho. Paramatapassīti paramo tapassī, tapanissitakānaṃ uttamo. Lūkho sudaṃ homīti lūkho homi. Jegucchīti pāpajegucchiko. Pavivitto sudaṃ homīti pavivitto ahaṃ homi. Tatrāssu me idaṃ, sāriputtāti tatra caturaṅge brahmacariye idaṃ mama tapassitāya hoti, tapanissitakabhāve mayhaṃ idaṃ acelakāditapassitakattaṃ hotīti dasseti.

    တတ္ထ အစေလကောတိ နိစ္စေလော နဂ္ဂော။ မုတ္တာစာရောတိ ဝိသဋ္ဌာစာရော, ဥစ္စာရကမ္မာဒီသု လောကိယကုလပုတ္တာစာရေန ဝိရဟိတော, ဌိတကောဝ ဥစ္စာရံ ကရောမိ, ပသ္သာဝံ ကရောမိ, ခာဒာမိ ဘုဉ္ဇာမိ စ။ ဟတ္ထာပလေခနောတိ ဟတ္ထေ ပိဏ္ဍမ္ဟိ ဌိတေ ဇိဝ္ဟာယ ဟတ္ထံ အပလိခာမိ, ဥစ္စာရံ ဝာ ကတ္ဝာ ဟတ္ထသ္မိညေဝ ဒဏ္ဍကသညီ ဟုတ္ဝာ ဟတ္ထေန အပလိခာမီတိ ဒသ္သေတိ။ တေ ကိရ ဒဏ္ဍကံ သတ္တောတိ ပညပေန္တိ, တသ္မာ တေသံ ပဋိပဒံ ပူရေန္တော ဧဝမကာသိ။ ဘိက္ခာဂဟဏတ္ထံ ဧဟိ ဘဒ္ဒန္တေတိ ဝုတ္တော န ဧတီတိ န ဧဟိဘဒ္ဒန္တိကော။ တေန ဟိ တိဋ္ဌ ဘဒ္ဒန္တေတိ ဝုတ္တောပိ န တိဋ္ဌတီတိ န တိဋ္ဌဘဒ္ဒန္တိကော။ တဒုဘယမ္ပိ တိတ္ထိယာ ဧဝံ ဧတသ္သ ဝစနံ ကတံ ဘဝိသ္သတီတိ န ကရောန္တိ။ အဟမ္ပိ ဧဝံ အကာသိန္တိ ဒသ္သေတိ။ အဘိဟဋန္တိ ပုရေတရံ ဂဟေတ္ဝာ အာဟဋံ ဘိက္ခံ။ ဥဒ္ဒိသ္သကတန္တိ ဣဒံ တုမ္ဟေ ဥဒ္ဒိသ္သ ကတန္တိ ဧဝံ အာရောစိတဘိက္ခံ။ န နိမန္တနန္တိ အသုကံ နာမ ကုလံ ဝာ ဝီထိံ ဝာ ဂာမံ ဝာ ပဝိသေယ္ယာထာတိ ဧဝံ နိမန္တိတဘိက္ခမ္ပိ န သာဒိယာမိ န ဂဏ္ဟာမိ။

    Tattha acelakoti niccelo naggo. Muttācāroti visaṭṭhācāro, uccārakammādīsu lokiyakulaputtācārena virahito, ṭhitakova uccāraṃ karomi, passāvaṃ karomi, khādāmi bhuñjāmi ca. Hatthāpalekhanoti hatthe piṇḍamhi ṭhite jivhāya hatthaṃ apalikhāmi, uccāraṃ vā katvā hatthasmiññeva daṇḍakasaññī hutvā hatthena apalikhāmīti dasseti. Te kira daṇḍakaṃ sattoti paññapenti, tasmā tesaṃ paṭipadaṃ pūrento evamakāsi. Bhikkhāgahaṇatthaṃ ehi bhaddanteti vutto na etīti na ehibhaddantiko. Tena hi tiṭṭha bhaddanteti vuttopi na tiṭṭhatīti na tiṭṭhabhaddantiko. Tadubhayampi titthiyā evaṃ etassa vacanaṃ kataṃ bhavissatīti na karonti. Ahampi evaṃ akāsinti dasseti. Abhihaṭanti puretaraṃ gahetvā āhaṭaṃ bhikkhaṃ. Uddissakatanti idaṃ tumhe uddissa katanti evaṃ ārocitabhikkhaṃ. Na nimantananti asukaṃ nāma kulaṃ vā vīthiṃ vā gāmaṃ vā paviseyyāthāti evaṃ nimantitabhikkhampi na sādiyāmi na gaṇhāmi.

    န ကုမ္ဘိမုခာတိ ကုမ္ဘိတော ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ဒိယ္ယမာနံ ဘိက္ခံ န ဂဏ္ဟာမိ။ န ကဠောပိမုခာတိ ကဠောပီတိ ဥက္ခလိ ဝာ ပစ္ဆိ ဝာ။ တတောပိ န ဂဏ္ဟာမိ။ ကသ္မာ? ကုမ္ဘိကဠောပိယော မံ နိသ္သာယ ကဋစ္ဆုနာ ပဟာရံ လဘန္တီတိ။ န ဧဠကမန္တရန္တိ ဥမ္မာရံ အန္တရံ ကတ္ဝာ ဒိယ္ယမာနံ န ဂဏ္ဟာမိ။ ကသ္မာ? အယံ မံ နိသ္သာယ အန္တရကရဏံ လဘတီတိ။ ဒဏ္ဍမုသလေသုပိ ဧသေဝ နယော။ န ဒ္ဝိန္နန္တိ ဒ္ဝီသု ဘုဉ္ဇမာနေသု ဧကသ္မိံ ဥဋ္ဌာယ ဒေန္တေ န ဂဏ္ဟာမိ။ ကသ္မာ? ကဗဠန္တရာယော ဟောတီတိ။ န ဂဗ္ဘိနိယာတိအာဒီသု ပန ဂဗ္ဘိနိယာ ကုစ္ဆိယံ ဒာရကော ကိလမတိ, ပာယန္တိယာ ဒာရကသ္သ ခီရန္တရာယော ဟောတိ, ပုရိသန္တရဂတာယ ရတိအန္တရာယော ဟောတီတိ န ဂဏ္ဟာမိ။ န သံကိတ္တီသူတိ သံကိတ္တေတ္ဝာ ကတဘတ္တေသု။ ဒုဗ္ဘိက္ခသမယေ ကိရ အစေလကသာဝကာ အစေလကာနံ အတ္ထာယ တတော တတော တဏ္ဍုလာဒီနိ သမာဒပေတ္ဝာ ဘတ္တံ ပစန္တိ။ ဥက္ကဋ္ဌာစေလကော တတောပိ န ပဋိဂ္ဂဏ္ဟာတိ။

    Na kumbhimukhāti kumbhito uddharitvā diyyamānaṃ bhikkhaṃ na gaṇhāmi. Na kaḷopimukhāti kaḷopīti ukkhali vā pacchi vā. Tatopi na gaṇhāmi. Kasmā? Kumbhikaḷopiyo maṃ nissāya kaṭacchunā pahāraṃ labhantīti. Na eḷakamantaranti ummāraṃ antaraṃ katvā diyyamānaṃ na gaṇhāmi. Kasmā? Ayaṃ maṃ nissāya antarakaraṇaṃ labhatīti. Daṇḍamusalesupi eseva nayo. Na dvinnanti dvīsu bhuñjamānesu ekasmiṃ uṭṭhāya dente na gaṇhāmi. Kasmā? Kabaḷantarāyo hotīti. Na gabbhiniyātiādīsu pana gabbhiniyā kucchiyaṃ dārako kilamati, pāyantiyā dārakassa khīrantarāyo hoti, purisantaragatāya ratiantarāyo hotīti na gaṇhāmi. Na saṃkittīsūti saṃkittetvā katabhattesu. Dubbhikkhasamaye kira acelakasāvakā acelakānaṃ atthāya tato tato taṇḍulādīni samādapetvā bhattaṃ pacanti. Ukkaṭṭhācelako tatopi na paṭiggaṇhāti.

    န ယတ္ထ သာတိ ယတ္ထ သုနခော ပိဏ္ဍံ လဘိသ္သာမီတိ ဥပဋ္ဌိတော ဟောတိ, တတ္ထ တသ္သ အဒတ္ဝာ အာဟဋံ န ဂဏ္ဟာမိ။ ကသ္မာ? ဧတသ္သ ပိဏ္ဍန္တရာယော ဟောတီတိ။ သဏ္ဍသဏ္ဍစာရိနီတိ သမူဟသမူဟစာရိနီ, သစေ ဟိ အစေလကံ ဒိသ္ဝာ ဣမသ္သ ဘိက္ခံ ဒသ္သာမာတိ မာနုသကာ ဘတ္တဂေဟံ ပဝိသန္တိ။ တေသု စ ပဝိသန္တေသု ကဠောပိမုခာဒီသု နိလီနာ မက္ခိကာ ဥပ္ပတိတ္ဝာ သဏ္ဍသဏ္ဍာ စရန္တိ။ တတော အာဟဋံ ဘိက္ခံ န ဂဏ္ဟာမိ။ ကသ္မာ? မံ နိသ္သာယ မက္ခိကာနံ ဂောစရန္တရာယော ဇာတောတိ, အဟမ္ပိ တထာ အကာသိံ။ န ထုသောဒကန္တိ သဗ္ဗသသ္သသမ္ဘာရေဟိ ကတံ လောဏသောဝီရကံ။ ဧတ္ထ စ သုရာပာနမေဝ သာဝဇ္ဇံ, အယံ ပန သဗ္ဗေသုပိ သာဝဇ္ဇသညီ။

    Na yattha sāti yattha sunakho piṇḍaṃ labhissāmīti upaṭṭhito hoti, tattha tassa adatvā āhaṭaṃ na gaṇhāmi. Kasmā? Etassa piṇḍantarāyo hotīti. Saṇḍasaṇḍacārinīti samūhasamūhacārinī, sace hi acelakaṃ disvā imassa bhikkhaṃ dassāmāti mānusakā bhattagehaṃ pavisanti. Tesu ca pavisantesu kaḷopimukhādīsu nilīnā makkhikā uppatitvā saṇḍasaṇḍā caranti. Tato āhaṭaṃ bhikkhaṃ na gaṇhāmi. Kasmā? Maṃ nissāya makkhikānaṃ gocarantarāyo jātoti, ahampi tathā akāsiṃ. Na thusodakanti sabbasassasambhārehi kataṃ loṇasovīrakaṃ. Ettha ca surāpānameva sāvajjaṃ, ayaṃ pana sabbesupi sāvajjasaññī.

    ဧကာဂာရိကောတိ ယော ဧကသ္မိညေဝ ဂေဟေ ဘိက္ခံ လဘိတ္ဝာ နိဝတ္တတိ။ ဧကာလောပိကောတိ ယော ဧကေနေဝ အာလောပေန ယာပေတိ။ ဒ္ဝာဂာရိကာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကိသ္သာပိ ဒတ္တိယာတိ ဧကာယ ဒတ္တိယာ။ ဒတ္တိ နာမ ဧကာ ခုဒ္ဒကပာတိ ဟောတိ, ယတ္ထ အဂ္ဂဘိက္ခံ ပက္ခိပိတ္ဝာ ဌပေန္တိ။ ဧကာဟိကန္တိ ဧကဒိဝသန္တရိကံ။ အဒ္ဓမာသိကန္တိ အဒ္ဓမာသန္တရိကံ။ ပရိယာယဘတ္တဘောဇနန္တိ ဝာရဘတ္တဘောဇနံ။ ဧကာဟဝာရေန ဒ္ဝီဟဝာရေန သတ္တာဟဝာရေန အဍ္ဎမာသဝာရေနာတိ ဧဝံ ဒိဝသဝာရေန အာဘတံ ဘတ္တဘောဇနံ။

    Ekāgārikoti yo ekasmiññeva gehe bhikkhaṃ labhitvā nivattati. Ekālopikoti yo ekeneva ālopena yāpeti. Dvāgārikādīsupi eseva nayo. Ekissāpi dattiyāti ekāya dattiyā. Datti nāma ekā khuddakapāti hoti, yattha aggabhikkhaṃ pakkhipitvā ṭhapenti. Ekāhikanti ekadivasantarikaṃ. Addhamāsikanti addhamāsantarikaṃ. Pariyāyabhattabhojananti vārabhattabhojanaṃ. Ekāhavārena dvīhavārena sattāhavārena aḍḍhamāsavārenāti evaṃ divasavārena ābhataṃ bhattabhojanaṃ.

    သာကဘက္ခောတိ အလ္လသာကဘက္ခော။ သာမာကဘက္ခောတိ သာမာကတဏ္ဍုလဘက္ခော။ နီဝာရာဒီသု နီဝာရာ နာမ တာဝ အရညေ သယံဇာတဝီဟိဇာတိ။ ဒဒ္ဒုလန္တိ စမ္မကာရေဟိ စမ္မံ လိခိတ္ဝာ ဆဍ္ဍိတကသဋံ။ ဟဋံ ဝုစ္စတိ သိလေသောပိ သေဝာလောပိ ကဏိကာရာဒိရုက္ခနိယ္ယာသောပိ။ ကဏန္တိ ကုဏ္ဍကံ ။ အာစာမောတိ ဘတ္တဥက္ခလိကာယ လဂ္ဂော ဈာမဩဒနော, တံ ဆဍ္ဍိတဋ္ဌာနေ ဂဟေတ္ဝာ ခာဒတိ။ ‘‘ဩဒနကဉ္ဇိယ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ပိညာကာဒယော ပာကဋာ ဧဝ။ ပဝတ္တဖလဘောဇီတိ ပတိတဖလဘောဇီ။

    Sākabhakkhoti allasākabhakkho. Sāmākabhakkhoti sāmākataṇḍulabhakkho. Nīvārādīsu nīvārā nāma tāva araññe sayaṃjātavīhijāti. Daddulanti cammakārehi cammaṃ likhitvā chaḍḍitakasaṭaṃ. Haṭaṃ vuccati silesopi sevālopi kaṇikārādirukkhaniyyāsopi. Kaṇanti kuṇḍakaṃ . Ācāmoti bhattaukkhalikāya laggo jhāmaodano, taṃ chaḍḍitaṭṭhāne gahetvā khādati. ‘‘Odanakañjiya’’ntipi vadanti. Piññākādayo pākaṭā eva. Pavattaphalabhojīti patitaphalabhojī.

    သာဏာနီတိ သာဏဝာကစောဠာနိ။ မသာဏာနီတိ မိသ္သကစောဠာနိ။ ဆဝဒုသ္သာနီတိ မတသရီရတော ဆဍ္ဍိတဝတ္ထာနိ။ ဧရကတိဏာဒီနိ ဝာ ဂန္ထေတ္ဝာ ကတနိဝာသနာနိ။ ပံသုကူလာနီတိ ပထဝိယံ ဆဍ္ဍိတနန္တကာနိ။ တိရိတာနီတိ ရုက္ခတ္တစဝတ္ထာနိ။ အဇိနန္တိ အဇိနမိဂစမ္မံ။ အဇိနက္ခိပန္တိ တဒေဝ မဇ္ဈေ ဖာလိတံ။ သခုရကန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ကုသစီရန္တိ ကုသတိဏံ ဂန္ထေတ္ဝာ ကတစီရံ။ ဝာကစီရဖလကစီရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ကေသကမ္ဗလန္တိ မနုသ္သကေသေဟိ ကတကမ္ဗလံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယာနိ ကာနိစိ, ဘိက္ခဝေ, တန္တာဝုတာနံ ဝတ္ထာနံ, ကေသကမ္ဗလော တေသံ ပဋိကုဋ္ဌော အက္ခာယတိ။ ကေသကမ္ဗလော, ဘိက္ခဝေ, သီတေ သီတော, ဥဏ္ဟေ ဥဏ္ဟော, ဒုဗ္ဗဏ္ဏော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဒုက္ခသမ္ဖသော’’တိ (အ. နိ. ၃.၁၃၈)။ ဝာလကမ္ဗလန္တိ အသ္သဝာလာဒီဟိ ကတကမ္ဗလံ။ ဥလူကပက္ခကန္တိ ဥလူကပတ္တာနိ ဂန္ထေတ္ဝာ ကတနိဝာသနံ။ ဥဗ္ဘဋ္ဌကောတိ ဥဒ္ဓံ ဌိတကော။ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနမနုယုတ္တောတိ ဥက္ကုဋိကဝီရိယံ အနုယုတ္တော, ဂစ္ဆန္တောပိ ဥက္ကုဋိကောဝ ဟုတ္ဝာ ဥပ္ပတိတ္ဝာ ဥပ္ပတိတ္ဝာ ဂစ္ဆတိ။ ကဏ္ဋကာပသ္သယိကောတိ အယကဏ္ဋကေ ဝာ ပကတိကဏ္ဋကေ ဝာ ဘူမိယံ ကောဋ္ဋေတ္ဝာ တတ္ထ စမ္မံ အတ္ထရိတ္ဝာ ဌာနစင္ကမာဒီနိ ကရောမီတိ ဒသ္သေတိ။ သေယ္ယန္တိ သယန္တောပိ တတ္ထေဝ သေယ္ယံ ကပ္ပေမိ။ သာယံ တတိယမသ္သာတိ သာယတတိယကံ။ ပာတော မဇ္ဈန္ဟိကေ သာယန္တိ ဒိဝသသ္သ တိက္ခတ္တုံ ပာပံ ပဝာဟေသ္သာမီတိ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂံ အနုယုတ္တော ဝိဟရာမီတိ ဒသ္သေတိ။

    Sāṇānīti sāṇavākacoḷāni. Masāṇānīti missakacoḷāni. Chavadussānīti matasarīrato chaḍḍitavatthāni. Erakatiṇādīni vā ganthetvā katanivāsanāni. Paṃsukūlānīti pathaviyaṃ chaḍḍitanantakāni. Tiritānīti rukkhattacavatthāni. Ajinanti ajinamigacammaṃ. Ajinakkhipanti tadeva majjhe phālitaṃ. Sakhurakantipi vadanti. Kusacīranti kusatiṇaṃ ganthetvā katacīraṃ. Vākacīraphalakacīresupi eseva nayo. Kesakambalanti manussakesehi katakambalaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘yāni kānici, bhikkhave, tantāvutānaṃ vatthānaṃ, kesakambalo tesaṃ paṭikuṭṭho akkhāyati. Kesakambalo, bhikkhave, sīte sīto, uṇhe uṇho, dubbaṇṇo duggandho dukkhasamphaso’’ti (a. ni. 3.138). Vālakambalanti assavālādīhi katakambalaṃ. Ulūkapakkhakanti ulūkapattāni ganthetvā katanivāsanaṃ. Ubbhaṭṭhakoti uddhaṃ ṭhitako. Ukkuṭikappadhānamanuyuttoti ukkuṭikavīriyaṃ anuyutto, gacchantopi ukkuṭikova hutvā uppatitvā uppatitvā gacchati. Kaṇṭakāpassayikoti ayakaṇṭake vā pakatikaṇṭake vā bhūmiyaṃ koṭṭetvā tattha cammaṃ attharitvā ṭhānacaṅkamādīni karomīti dasseti. Seyyanti sayantopi tattheva seyyaṃ kappemi. Sāyaṃ tatiyamassāti sāyatatiyakaṃ. Pāto majjhanhike sāyanti divasassa tikkhattuṃ pāpaṃ pavāhessāmīti udakorohanānuyogaṃ anuyutto viharāmīti dasseti.

    ၁၅၆. နေကဝသ္သဂဏိကန္တိ နေကဝသ္သဂဏသဉ္ဇာတံ။ ရဇောဇလ္လန္တိ ရဇမလံ, ဣဒံ အတ္တနော ရဇောဇလ္လကဝတသမာဒာနကာလံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဇေဂုစ္ဆိသ္မိန္တိ ပာပဇိဂုစ္ဆနဘာဝေ။ ယာဝ ဥဒကဗိန္ဒုမ္ဟိပီတိ ယာဝ ဥဒကထေဝကေပိ မမ ဒယာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတိ, ကော ပန ဝာဒော အညေသု သက္ခရကဌလဒဏ္ဍကဝာလိကာဒီသု။ တေ ကိရ ဥဒကဗိန္ဒုံ စ ဧတေ စ သက္ခရကဌလာဒယော ခုဒ္ဒကပာဏာတိ ပညပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝ ဥဒကဗိန္ဒုမ္ဟိပိ မေ ဒယာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောတီ’’တိ။ ဥဒကဗိန္ဒုမ္ပိ န ဟနာမိ န ဝိနာသေမိ, ကိံ ကာရဏာ။ မာဟံ ခုဒ္ဒကေ ပာဏေ ဝိသမဂတေ သင္ဃာတံ အာပာဒေသိန္တိ။ နိန္နထလတိဏဂ္ဂရုက္ခသာခာဒီသု ဝိသမဋ္ဌာနေ ဂတေ ဥဒကဗိန္ဒုသင္ခာတေ ခုဒ္ဒကပာဏေ သင္ဃာတံ ဝဓံ မာ အာပာဒေသိန္တိ။ ဧတမတ္ထံ ‘‘သတောဝ အဘိက္ကမာမီ’’တိ ဒသ္သေတိ။ အစေလကေသု ကိရ ဘူမိံ အက္ကန္တကာလတော ပဘုတိ သီလဝာ နာမ နတ္ထိ။ ဘိက္ခာစာရံ ဂစ္ဆန္တာပိ ဒုသ္သီလာဝ ဟုတ္ဝာ ဂစ္ဆန္တိ, ဥပဋ္ဌာကာနံ ဂေဟေ ဘုဉ္ဇန္တာပိ ဒုသ္သီလာဝ ဟုတ္ဝာ ဘုဉ္ဇန္တိ။ အာဂစ္ဆန္တာပိ ဒုသ္သီလာဝ ဟုတ္ဝာ အာဂစ္ဆန္တိ။ ယဒာ ပန မောရပိဉ္ဆေန ဖလကံ သမ္မဇ္ဇိတ္ဝာ သီလံ အဓိဋ္ဌာယ နိသီဒန္တိ, တဒာ သီလဝန္တာ နာမ ဟောန္တိ။

    156.Nekavassagaṇikanti nekavassagaṇasañjātaṃ. Rajojallanti rajamalaṃ, idaṃ attano rajojallakavatasamādānakālaṃ sandhāya vadati. Jegucchisminti pāpajigucchanabhāve. Yāva udakabindumhipīti yāva udakathevakepi mama dayā paccupaṭṭhitā hoti, ko pana vādo aññesu sakkharakaṭhaladaṇḍakavālikādīsu. Te kira udakabinduṃ ca ete ca sakkharakaṭhalādayo khuddakapāṇāti paññapenti. Tenāha ‘‘yāva udakabindumhipi me dayā paccupaṭṭhitā hotī’’ti. Udakabindumpi na hanāmi na vināsemi, kiṃ kāraṇā. Māhaṃ khuddake pāṇe visamagate saṅghātaṃ āpādesinti. Ninnathalatiṇaggarukkhasākhādīsu visamaṭṭhāne gate udakabindusaṅkhāte khuddakapāṇe saṅghātaṃ vadhaṃ mā āpādesinti. Etamatthaṃ ‘‘satova abhikkamāmī’’ti dasseti. Acelakesu kira bhūmiṃ akkantakālato pabhuti sīlavā nāma natthi. Bhikkhācāraṃ gacchantāpi dussīlāva hutvā gacchanti, upaṭṭhākānaṃ gehe bhuñjantāpi dussīlāva hutvā bhuñjanti. Āgacchantāpi dussīlāva hutvā āgacchanti. Yadā pana morapiñchena phalakaṃ sammajjitvā sīlaṃ adhiṭṭhāya nisīdanti, tadā sīlavantā nāma honti.

    ဝနကမ္မိကန္တိ ကန္ဒမူလဖလာဖလာဒီနံ အတ္ထာယ ဝနေ ဝိစရန္တံ။ ဝနေန ဝနန္တိ ဝနတော ဝနံ, ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ သံပတာမီတိ ဂစ္ဆာမိ။ အာရညကောတိ အရညေ ဇာတဝုဒ္ဓော, ဣဒံ အတ္တနော အာဇီဝကကာလံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဗောဓိသတ္တော ကိရ ပာသဏ္ဍပရိဂ္ဂဏ္ဟဏတ္ထာယ တံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ, နိရတ္ထကဘာဝံ ပန ဉတ္ဝာပိ န ဥပ္ပဗ္ဗဇ္ဇိတော, ဗောဓိသတ္တာ ဟိ ယံ ယံ ဌာနံ ဥပေန္တိ, တတော အနိဝတ္တိတဓမ္မာ ဟောန္တိ, ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ပန မာ မံ ကောစိ အဒ္ဒသာတိ တတောဝ အရညံ ပဝိဋ္ဌော။ တေနေဝာဟ ‘‘မာ မံ တေ အဒ္ဒသံသု အဟဉ္စ မာ တေ အဒ္ဒသ’’န္တိ။

    Vanakammikanti kandamūlaphalāphalādīnaṃ atthāya vane vicarantaṃ. Vanena vananti vanato vanaṃ, esa nayo sabbattha. Saṃpatāmīti gacchāmi. Āraññakoti araññe jātavuddho, idaṃ attano ājīvakakālaṃ sandhāya vadati. Bodhisatto kira pāsaṇḍapariggaṇhaṇatthāya taṃ pabbajjaṃ pabbaji, niratthakabhāvaṃ pana ñatvāpi na uppabbajjito, bodhisattā hi yaṃ yaṃ ṭhānaṃ upenti, tato anivattitadhammā honti, pabbajitvā pana mā maṃ koci addasāti tatova araññaṃ paviṭṭho. Tenevāha ‘‘mā maṃ te addasaṃsu ahañca mā te addasa’’nti.

    ဂောဋ္ဌာတိ ဂောဝဇာ။ ပဋ္ဌိတဂာဝောတိ နိက္ခန္တဂာဝော။ တတ္ထ စတုက္ကုဏ္ဍိကောတိ ဝနန္တေယေဝ ဌိတော ဂောပာလကာနံ ဂာဝီဟိ သဒ္ဓိံ အပဂတဘာဝံ ဒိသ္ဝာ ဒ္ဝေ ဟတ္ထေ ဒ္ဝေ စ ဇဏ္ဏုကာနိ ဘူမိယံ ဌပေတ္ဝာ ဧဝံ စတုက္ကုဏ္ဍိကော ဥပသင္ကမိတ္ဝာတိ အတ္ထော။ တာနိ သုဒံ အာဟာရေမီတိ မဟလ္လကဝစ္ဆကာနံ ဂောမယာနိ ကသဋာနိ နိရောဇာနိ ဟောန္တိ, တသ္မာ တာနိ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ ယာနိ တရုဏဝစ္ဆကာနံ ခီရပာနေနေဝ ဝဍ္ဎန္တာနံ သဩဇာနိ ဂောမယာနိ တာနိ ကုစ္ဆိပူရံ ခာဒိတ္ဝာ ပုန ဝနသဏ္ဍမေဝ ပဝိသတိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တာနိ သုဒံ အာဟာရေမီ’’တိ။ ယာဝကီဝဉ္စ မေတိ ယတ္တကံ ကာလံ မမ သကံ မုတ္တကရီသံ အပရိက္ခီဏံ ဟောတိ။ ယာဝ မေ ဒ္ဝာရဝဠဉ္ဇော ပဝတ္တိတ္ထ, တာဝ တဒေဝ အာဟာရေမီတိ အတ္ထော။ ကာလေ ပန ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ပရိက္ခီဏမံသလောဟိတော ဥပစ္ဆိန္နဒ္ဝာရဝဠဉ္ဇော ဝစ္ဆကာနံ ဂောမယာနိ အာဟာရေမိ။ မဟာဝိကဋဘောဇနသ္မိန္တိ မဟန္တေ ဝိကဋဘောဇနေ, အပကတိဘောဇနေတိ အတ္ထော။

    Goṭṭhāti govajā. Paṭṭhitagāvoti nikkhantagāvo. Tattha catukkuṇḍikoti vananteyeva ṭhito gopālakānaṃ gāvīhi saddhiṃ apagatabhāvaṃ disvā dve hatthe dve ca jaṇṇukāni bhūmiyaṃ ṭhapetvā evaṃ catukkuṇḍiko upasaṅkamitvāti attho. Tāni sudaṃ āhāremīti mahallakavacchakānaṃ gomayāni kasaṭāni nirojāni honti, tasmā tāni vajjetvā yāni taruṇavacchakānaṃ khīrapāneneva vaḍḍhantānaṃ saojāni gomayāni tāni kucchipūraṃ khāditvā puna vanasaṇḍameva pavisati. Taṃ sandhāyāha ‘‘tāni sudaṃ āhāremī’’ti. Yāvakīvañca meti yattakaṃ kālaṃ mama sakaṃ muttakarīsaṃ aparikkhīṇaṃ hoti. Yāva me dvāravaḷañjo pavattittha, tāva tadeva āhāremīti attho. Kāle pana gacchante gacchante parikkhīṇamaṃsalohito upacchinnadvāravaḷañjo vacchakānaṃ gomayāni āhāremi. Mahāvikaṭabhojanasminti mahante vikaṭabhojane, apakatibhojaneti attho.

    ၁၅၇. တတ္ရာသ္သုဒံ, သာရိပုတ္တ, ဘိံသနကသ္သ ဝနသဏ္ဍသ္သ ဘိံသနကတသ္မိံ ဟောတီတိ။ တတ္ရာတိ ပုရိမဝစနာပေက္ခနံ။ သုဒန္တိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပာတော။ သာရိပုတ္တာတိ အာလပနံ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ – တတ္ရာတိ ယံ ဝုတ္တံ အညတရံ ဘိံသနကံ ဝနသဏ္ဍန္တိ, တတ္ရ ယော သော ဘိံသနကော ဝနသဏ္ဍော ဝုတ္တော, တသ္သ ဘိံသနကသ္သ ဝနသဏ္ဍသ္သ ဘိံသနကတသ္မိံ ဟောတိ, ဘိံသနကကိရိယာယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကိံ ဟောတိ? ဣဒံ ဟောတိ, ယော ကောစိ အဝီတရာဂော။ပေ.။ လောမာနိ ဟံသန္တီတိ။

    157.Tatrāssudaṃ, sāriputta, bhiṃsanakassa vanasaṇḍassa bhiṃsanakatasmiṃ hotīti. Tatrāti purimavacanāpekkhanaṃ. Sudanti padapūraṇamatte nipāto. Sāriputtāti ālapanaṃ. Ayaṃ panettha atthayojanā – tatrāti yaṃ vuttaṃ aññataraṃ bhiṃsanakaṃ vanasaṇḍanti, tatra yo so bhiṃsanako vanasaṇḍo vutto, tassa bhiṃsanakassa vanasaṇḍassa bhiṃsanakatasmiṃ hoti, bhiṃsanakakiriyāya hotīti attho. Kiṃ hoti? Idaṃ hoti, yo koci avītarāgo…pe… lomāni haṃsantīti.

    အထ ဝာ တတ္ရာတိ သာမိအတ္ထေ ဘုမ္မံ။ သု ဣတိ နိပာတော။ ကိံ သု နာမ တေ ဘောန္တော သမဏဗ္ရာဟ္မဏာတိအာဒီသု ဝိယ။ ဣဒန္တိ အဓိပ္ပေတမတ္ထံ ပစ္စက္ခံ ဝိယ ကတ္ဝာ ဒသ္သနဝစနံ။ သုဒန္တိ သု ဣဒံ, သန္ဓိဝသေန ဣကာရလောပော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ခုန္ဒ္ရိယံ ဣတ္ထိန္ဒ္ရိယံ အနညာတညသ္သာမီတိန္ဒ္ရိယံ ကိံ သူဓဝိတ္တန္တိအာဒီသု ဝိယ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ, တသ္သ, သာရိပုတ္တ, ဘိံသနကသ္သ ဝနသဏ္ဍသ္သ ဘိံသနကတသ္မိံ ဣဒံသု ဟောတီတိ။ ဘိံသနကတသ္မိန္တိ ဘိံသနကဘာဝေတိ အတ္ထော။ ဧကသ္သ တကာရသ္သ လောပော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဘိံသနကတ္တသ္မိ’’န္တိယေဝ ဝာ ပာဌော , ဘိံသနကတာယ ဣတိ ဝာ ဝတ္တဗ္ဗေ လိင္ဂဝိပလ္လာသော ကတော, နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ တသ္မာ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော, ဘိံသနကဘာဝေ ဣဒံသု ဟောတိ, ဘိံသနကဘာဝနိမိတ္တံ ဘိံသနကဘာဝဟေတု, ဘိံသနကဘာဝပစ္စယာ ဣဒံသု ဟောတိ။ ယော ကောစိ အဝီတရာဂော တံ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသတိ။ ယေဘုယ္ယေန လောမာနိ ဟံသန္တိ ဗဟုတရာနိ လောမာနိ ဟံသန္တိ, ဥဒ္ဓံ မုခာနိ သူစိသဒိသာနိ ကဏ္ဋကသဒိသာနိ စ ဟုတ္ဝာ တိဋ္ဌန္တိ, အပ္ပာနိ န ဟံသန္တိ, ဗဟုတရာနံ ဝာ သတ္တာနံ ဟံသန္တိ, အပ္ပကာနံ အတိသူရပုရိသာနံ န ဟံသန္တီတိ။

    Atha vā tatrāti sāmiatthe bhummaṃ. Su iti nipāto. Kiṃ su nāma te bhonto samaṇabrāhmaṇātiādīsu viya. Idanti adhippetamatthaṃ paccakkhaṃ viya katvā dassanavacanaṃ. Sudanti su idaṃ, sandhivasena ikāralopo veditabbo. Cakkhundriyaṃ itthindriyaṃ anaññātaññassāmītindriyaṃ kiṃ sūdhavittantiādīsu viya. Ayaṃ panettha atthayojanā, tassa, sāriputta, bhiṃsanakassa vanasaṇḍassa bhiṃsanakatasmiṃ idaṃsu hotīti. Bhiṃsanakatasminti bhiṃsanakabhāveti attho. Ekassa takārassa lopo daṭṭhabbo. ‘‘Bhiṃsanakattasmi’’ntiyeva vā pāṭho , bhiṃsanakatāya iti vā vattabbe liṅgavipallāso kato, nimittatthe cetaṃ bhummavacanaṃ. Tasmā evaṃ sambandho veditabbo, bhiṃsanakabhāve idaṃsu hoti, bhiṃsanakabhāvanimittaṃ bhiṃsanakabhāvahetu, bhiṃsanakabhāvapaccayā idaṃsu hoti. Yo koci avītarāgo taṃ vanasaṇḍaṃ pavisati. Yebhuyyena lomāni haṃsanti bahutarāni lomāni haṃsanti, uddhaṃ mukhāni sūcisadisāni kaṇṭakasadisāni ca hutvā tiṭṭhanti, appāni na haṃsanti, bahutarānaṃ vā sattānaṃ haṃsanti, appakānaṃ atisūrapurisānaṃ na haṃsantīti.

    အန္တရဋ္ဌကာတိ မာဃမာသသ္သ အဝသာနေ စတသ္သော, ဖဂ္ဂုဏမာသသ္သ အာဒိမ္ဟိ စတသ္သောတိ ဧဝံ ဥဘိန္နံ အန္တရေ အဋ္ဌရတ္တိ။ အဗ္ဘောကာသေတိ မဟာသတ္တော ဟိမပာတသမယေ ရတ္တိံ အဗ္ဘောကာသေ ဝိဟရတိ, အထသ္သ လောမကူပေသု အာဝုတမုတ္တာ ဝိယ ဟိမဗိန္ဒူနိ တိဋ္ဌန္တိ, သရီရံ သေတဒုကူလပာရုတံ ဝိယ ဟောတိ။ ဒိဝာ ဝနသဏ္ဍေတိ ဒိဝာ ဟိမဗိန္ဒူသု သူရိယာတပသမ္ဖသ္သေန ဝိဂတေသု အသ္သာသောပိ ဘဝေယ္ယ, အယံ ပန သူရိယေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေယေဝ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသတိ, တတ္ရာပိသ္သ သူရိယာတပေန ပဂ္ဃရန္တံ ဟိမံ သရီရေယေဝ ပတတိ။ ဒိဝာ အဗ္ဘောကာသေ ဝိဟရာမိ ရတ္တိံ ဝနသဏ္ဍေတိ ဂိမ္ဟကာလေ ကိရေသ ဒိဝာ အဗ္ဘောကာသေ ဝိဟာသိ, တေနသ္သ ကစ္ဆေဟိ သေဒဓာရာ မုစ္စိံသု, ရတ္တိံ အသ္သာသော ဘဝေယ္ယ, အယံ ပန သူရိယေ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တေယေဝ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသတိ။ အထသ္သ ဒိဝာ ဂဟိတဥသ္မေ ဝနသဏ္ဍေ အင္ဂာရကာသုယံ ပက္ခိတ္တော ဝိယ အတ္တဘာဝော ပရိဒယ္ဟိတ္ထ။ အနစ္ဆရိယာတိ အနုအစ္ဆရိယာ။ ပဋိဘာသီတိ ဥပဋ္ဌာသိ။

    Antaraṭṭhakāti māghamāsassa avasāne catasso, phagguṇamāsassa ādimhi catassoti evaṃ ubhinnaṃ antare aṭṭharatti. Abbhokāseti mahāsatto himapātasamaye rattiṃ abbhokāse viharati, athassa lomakūpesu āvutamuttā viya himabindūni tiṭṭhanti, sarīraṃ setadukūlapārutaṃ viya hoti. Divā vanasaṇḍeti divā himabindūsu sūriyātapasamphassena vigatesu assāsopi bhaveyya, ayaṃ pana sūriye uggacchanteyeva vanasaṇḍaṃ pavisati, tatrāpissa sūriyātapena paggharantaṃ himaṃ sarīreyeva patati. Divā abbhokāse viharāmi rattiṃ vanasaṇḍeti gimhakāle kiresa divā abbhokāse vihāsi, tenassa kacchehi sedadhārā mucciṃsu, rattiṃ assāso bhaveyya, ayaṃ pana sūriye atthaṃ gacchanteyeva vanasaṇḍaṃ pavisati. Athassa divā gahitausme vanasaṇḍe aṅgārakāsuyaṃ pakkhitto viya attabhāvo paridayhittha. Anacchariyāti anuacchariyā. Paṭibhāsīti upaṭṭhāsi.

    သောတတ္တောတိ ဒိဝာ အာတပေန ရတ္တိံ ဝနဥသ္မာယ သုတတ္တော။ သောသိန္နောတိ ရတ္တိံ ဟိမေန ဒိဝာ ဟိမောဒကေန သုဋ္ဌု တိန္တော။ ဘိံသနကေတိ ဘယဇနကေ။ နဂ္ဂောတိ နိစ္စေလော။ နိဝာသနပာရုပနေ ဟိ သတိ သီတံ ဝာ ဥဏ္ဟံ ဝာ န အတိဗာဓေယ္ယ, တမ္ပိ မေ နတ္ထီတိ ဒသ္သေတိ။ န စဂ္ဂိမာသိနောတိ အဂ္ဂိမ္ပိ န ဥပဂတော။ ဧသနာပသုတောတိ သုဒ္ဓိဧသနတ္ထာယ ပသုတော, ပယုတ္တော။ မုနီတိ, တဒာ အတ္တာနံ မုနီတိ ကတ္ဝာ ကထေတိ။

    Sotattoti divā ātapena rattiṃ vanausmāya sutatto. Sosinnoti rattiṃ himena divā himodakena suṭṭhu tinto. Bhiṃsanaketi bhayajanake. Naggoti niccelo. Nivāsanapārupane hi sati sītaṃ vā uṇhaṃ vā na atibādheyya, tampi me natthīti dasseti. Na caggimāsinoti aggimpi na upagato. Esanāpasutoti suddhiesanatthāya pasuto, payutto. Munīti, tadā attānaṃ munīti katvā katheti.

    ဆဝဋ္ဌိကာနီတိ ဥပဍ္ဎဒဍ္ဎာနိ အဋ္ဌီနိ။ ဥပဓာယာတိ ယထာ သီသူပဓာနဉ္စ ပာဒူပဓာနဉ္စ ပညာယတိ, ဧဝံ သန္ထရိတ္ဝာ တတ္ထ သေယ္ယံ ကပ္ပေမီတိ ဒသ္သေတိ။ ဂာမဏ္ဍလာတိ ဂောပာလဒာရကာ။ တေ ကိရ ဗောဓိသတ္တသ္သ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ, သုမေဓ, တ္ဝံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကသ္မာ နိသိန္နော, ကထေဟီတိ ဝဒန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော အဓောမုခော နိသီဒတိ, န ကထေတိ။ အထ နံ တေ အကထေတုံ န ဒသ္သာမာတိ ပရိဝာရေတ္ဝာ ဩဋ္ဌုဘန္တိ သရီရေ ခေဠံ ပာတေန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော ဧဝမ္ပိ န ကထေတိ။ အထ နံ တ္ဝံ န ကထေသီတိ ဩမုတ္တေန္တိ ပသ္သာဝမသ္သ ဥပရိ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော ဧဝမ္ပိ န ကထေတိယေဝ။ တတော နံ ကထေဟိ ကထေဟီတိ ပံသုကေန ဩကိရန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော ဧဝမ္ပိ န ကထေတိယေဝ။ အထသ္သ န ကထေသီတိ ဒဏ္ဍကသလာကာ ဂဟေတ္ဝာ ကဏ္ဏသောတေသု ပဝေသေန္တိ။ ဗောဓိသတ္တော ဒုက္ခာ တိဗ္ဗာ ကဋုကာ ဝေဒနာ အဓိဝာသေန္တော ကသ္သစိ ကိဉ္စိ န ကရိသ္သာမီတိ မတကော ဝိယ အစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘န ခော ပနာဟံ, သာရိပုတ္တ, အဘိဇာနာမိ တေသု ပာပကံ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတာ’’တိ။ န မယာ တေသု ပာပကံ စိတ္တမ္ပိ ဥပ္ပာဒိတန္တိ အတ္ထော။ ဥပေက္ခာဝိဟာရသ္မိံ ဟောတီတိ ဥပေက္ခာဝိဟာရော ဟောတိ။ ဝိဟာရော ဧဝ ဟိ ဝိဟာရသ္မိန္တိ ဝုတ္တော။ တေနေဝ စ ‘‘ဣဒံသု မေ’’တိ ဧတ္ထာပိ အယံသု မေတိ ဧဝံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ နယေန အညာနိပိ ဧဝရူပာနိ ပဒာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဣမိနာ ဣတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ ပူရိတံ ဥပေက္ခာဝိဟာရံ ဒသ္သေတိ။ ယံ သန္ဓာယာဟ –

    Chavaṭṭhikānīti upaḍḍhadaḍḍhāni aṭṭhīni. Upadhāyāti yathā sīsūpadhānañca pādūpadhānañca paññāyati, evaṃ santharitvā tattha seyyaṃ kappemīti dasseti. Gāmaṇḍalāti gopāladārakā. Te kira bodhisattassa santikaṃ gantvā, sumedha, tvaṃ imasmiṃ ṭhāne kasmā nisinno, kathehīti vadanti. Bodhisatto adhomukho nisīdati, na katheti. Atha naṃ te akathetuṃ na dassāmāti parivāretvā oṭṭhubhanti sarīre kheḷaṃ pātenti. Bodhisatto evampi na katheti. Atha naṃ tvaṃ na kathesīti omuttenti passāvamassa upari vissajjenti. Bodhisatto evampi na kathetiyeva. Tato naṃ kathehi kathehīti paṃsukena okiranti. Bodhisatto evampi na kathetiyeva. Athassa na kathesīti daṇḍakasalākā gahetvā kaṇṇasotesu pavesenti. Bodhisatto dukkhā tibbā kaṭukā vedanā adhivāsento kassaci kiñci na karissāmīti matako viya acchati. Tenāha ‘‘na kho panāhaṃ, sāriputta, abhijānāmi tesu pāpakaṃ cittaṃ uppādetā’’ti. Na mayā tesu pāpakaṃ cittampi uppāditanti attho. Upekkhāvihārasmiṃ hotīti upekkhāvihāro hoti. Vihāro eva hi vihārasminti vutto. Teneva ca ‘‘idaṃsu me’’ti etthāpi ayaṃsu meti evaṃ attho veditabbo. Iminā nayena aññānipi evarūpāni padāni veditabbāni. Iminā ito ekanavutikappe pūritaṃ upekkhāvihāraṃ dasseti. Yaṃ sandhāyāha –

    ‘‘သုခပတ္တော န ရဇ္ဇာမိ၊ ဒုက္ခေ န ဟောမိ ဒုမ္မနော။

    ‘‘Sukhapatto na rajjāmi, dukkhe na homi dummano;

    သဗ္ဗတ္ထ တုလိတော ဟောမိ၊ ဧသာ မေ ဥပေက္ခာပာရမီ’’တိ။

    Sabbattha tulito homi, esā me upekkhāpāramī’’ti.

    ဒုက္ကရကာရိကာဒိသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Dukkarakārikādisuddhivaṇṇanā niṭṭhitā.

    အာဟာရသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ

    Āhārasuddhivaṇṇanā

    ၁၅၈. အာဟာရေန သုဒ္ဓီတိ ကောလာဒိနာ ဧကစ္စေန ပရိတ္တကအာဟာရေန သက္ကာ သုဇ္ဈိတုန္တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိနော ဟောန္တိ။ ဧဝမာဟံသူတိ ဧဝံ ဝဒန္တိ။ ကောလေဟီတိ ပဒရေဟိ။ ကောလောဒကန္တိ ကောလာနိ မဒ္ဒိတ္ဝာ ကတပာနကံ။ ကောလဝိကတိန္တိ ကောလသာဠဝကောလပူဝကောလဂုဠာဒိကောလဝိကာရံ။ ဧတပရမောတိ ဧတံ ပမာဏံ ပရမံ အသ္သာတိ ဧတပရမော။ တဒာ ဧကနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ပန န ဗေလုဝပက္ကတာလပက္ကပမာဏော ကောလော ဟောတိ, ယံ ဧတရဟိ ကောလသ္သ ပမာဏံ, ဧတ္တကောဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။

    158.Āhārenasuddhīti kolādinā ekaccena parittakaāhārena sakkā sujjhitunti evaṃdiṭṭhino honti. Evamāhaṃsūti evaṃ vadanti. Kolehīti padarehi. Kolodakanti kolāni madditvā katapānakaṃ. Kolavikatinti kolasāḷavakolapūvakolaguḷādikolavikāraṃ. Etaparamoti etaṃ pamāṇaṃ paramaṃ assāti etaparamo. Tadā ekanavutikappamatthake pana na beluvapakkatālapakkapamāṇo kolo hoti, yaṃ etarahi kolassa pamāṇaṃ, ettakova hotīti attho.

    ၁၅၉. အဓိမတ္တကသိမာနန္တိ အတိဝိယ ကိသဘာဝံ။ အာသီတိကပဗ္ဗာနိ ဝာ ကာဠပဗ္ဗာနိ ဝာတိ ယထာ အာသီတိကဝလ္လိယာ ဝာ ကာဠဝလ္လိယာ ဝာ သန္ဓိဋ္ဌာနေသု မိလာယိတ္ဝာ မဇ္ဈေ ဥန္နတုန္နတာနိ ဟောန္တိ, ဧဝံ မယ္ဟံ အင္ဂပစ္စင္ဂာနိ ဟောန္တီတိ ဒသ္သေတိ။ ဩဋ္ဌပဒန္တိ ယထာ ဩဋ္ဌသ္သ ပဒံ မဇ္ဈေ ဂမ္ဘီရံ ဟောတိ, ဧဝမေဝံ ဗောဓိသတ္တသ္သ မိလာတေ မံသလောဟိတေ ဝစ္စဒ္ဝာရသ္သ အန္တောပဝိဋ္ဌတ္တာ အာနိသဒံ မဇ္ဈေ ဂမ္ဘီရံ ဟောတိ။ အထသ္သ ဘူမိယံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ သရပောင္ခေန အက္ကန္တံ ဝိယ မဇ္ဈေ ဥန္နတံ ဟောတိ။ ဝဋ္ဋနာဝဠီတိ ယထာ ရဇ္ဇုယာ အာဝုနိတ္ဝာ ကတာ ဝဋ္ဋနာဝဠီ ဝဋ္ဋနာနံ အန္တရန္တရာ နိန္နာ ဟောတိ, ဝဋ္ဋနဋ္ဌာနေသု ဥန္နတာ, ဧဝံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကော ဥန္နတာဝနတော ဟောတိ, ဇရသာလာယ ဂောပာနသိယောတိ ဇိဏ္ဏသာလာယ ဂောပာနသိယော, တာ ဝံသတော မုစ္စိတ္ဝာ မဏ္ဍလေ ပတိဋ္ဌဟန္တိ, မဏ္ဍလတော မုစ္စိတ္ဝာ ဘူမိယန္တိ; ဧဝံ ဧကာ ဥပရိ ဟောတိ, ဧကာ ဟေဋ္ဌာတိ ဩလုဂ္ဂဝိလုဂ္ဂာ ဘဝန္တိ။ ဗောဓိသတ္တသ္သ ပန န ဧဝံ ဖာသုဠိယော, တသ္သ ဟိ လောဟိတေ ဆိန္နေ မံသေ မိလာတေ ဖာသုဠန္တရေဟိ စမ္မာနိ ဟေဋ္ဌာ ဩတိဏ္ဏာနိ, တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။

    159.Adhimattakasimānanti ativiya kisabhāvaṃ. Āsītikapabbāni vā kāḷapabbāni vāti yathā āsītikavalliyā vā kāḷavalliyā vā sandhiṭṭhānesu milāyitvā majjhe unnatunnatāni honti, evaṃ mayhaṃ aṅgapaccaṅgāni hontīti dasseti. Oṭṭhapadanti yathā oṭṭhassa padaṃ majjhe gambhīraṃ hoti, evamevaṃ bodhisattassa milāte maṃsalohite vaccadvārassa antopaviṭṭhattā ānisadaṃ majjhe gambhīraṃ hoti. Athassa bhūmiyaṃ nisinnaṭṭhānaṃ sarapoṅkhena akkantaṃ viya majjhe unnataṃ hoti. Vaṭṭanāvaḷīti yathā rajjuyā āvunitvā katā vaṭṭanāvaḷī vaṭṭanānaṃ antarantarā ninnā hoti, vaṭṭanaṭṭhānesu unnatā, evaṃ piṭṭhikaṇṭako unnatāvanato hoti, jarasālāya gopānasiyoti jiṇṇasālāya gopānasiyo, tā vaṃsato muccitvā maṇḍale patiṭṭhahanti, maṇḍalato muccitvā bhūmiyanti; evaṃ ekā upari hoti, ekā heṭṭhāti oluggaviluggā bhavanti. Bodhisattassa pana na evaṃ phāsuḷiyo, tassa hi lohite chinne maṃse milāte phāsuḷantarehi cammāni heṭṭhā otiṇṇāni, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.

    ဩက္ခာယိကာတိ ဟေဋ္ဌာ အနုပဝိဋ္ဌာ။ တသ္သ ကိရ လောဟိတေ ဆိန္နေ မံသေ မိလာတေ အက္ခိအာဝာဋကာ မတ္ထလုင္ဂံ အာဟစ္စ အဋ္ဌံသု, တေနသ္သ ဧဝရူပာ အက္ခိတာရကာ အဟေသုံ။ အာမကစ္ဆိန္နောတိ အတိတရုဏကာလေ ဆိန္နော, သော ဟိ ဝာတာတပေန သံဖုသတိ စေဝ မိလာယတိ စ။ ယာဝသ္သု မေ, သာရိပုတ္တာတိ, သာရိပုတ္တ, မယ္ဟံ ဥဒရစ္ဆဝိ ယာဝ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ အလ္လီနာ ဟောတိ။ အထ ဝာ ယာဝသ္သု မေ, သာရိပုတ္တ, ဘာရိယဘာရိယာ အဟောသိ ဒုက္ကရကာရိကာ, မယ္ဟံ ဥဒရစ္ဆဝိ ယာဝ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ အလ္လီနာ အဟောသီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံယေဝ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာမီတိ သဟဥဒရစ္ဆဝိံ ဂဏ္ဟာမိ။ ဥဒရစ္ဆဝိံယေဝ ပရိဂ္ဂဏ္ဟာမီတိ သဟပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဂဏ္ဟာမိ။ အဝကုဇ္ဇော ပပတာမီတိ တသ္သ ဟိ ဥစ္စာရပသ္သာဝတ္ထာယ နိသိန္နသ္သ ပသ္သာဝော နေဝ နိက္ခမတိ, ဝစ္စံ ပန ဧကံ ဒ္ဝေ ကဋကဋ္ဌိမတ္တံ နိက္ခမတိ။ ဗလဝဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေတိ။ သရီရတော သေဒာ မုစ္စန္တိ, တတ္ထေဝ အဝကုဇ္ဇော ဘူမိယံ ပတတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝကုဇ္ဇော ပပတာမီ’’တိ။ တမေဝ ကာယန္တိ တံ ဧကနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ကာယံ။ မဟာသစ္စကသုတ္တေ ပန ပစ္ဆိမဘဝိကကာယံ သန္ဓာယ ဣမမေဝ ကာယန္တိ အာဟ။ ပူတိမူလာနီတိ မံသေ ဝာ လောဟိတေ ဝာ သတိ တိဋ္ဌန္တိ။ တသ္သ ပန အဘာဝေ စမ္မခဏ္ဍေ လောမာနိ ဝိယ ဟတ္ထေယေဝ လဂ္ဂန္တိ, တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပူတိမူလာနိ လောမာနိ ကာယသ္မာ ပတန္တီ’’တိ။

    Okkhāyikāti heṭṭhā anupaviṭṭhā. Tassa kira lohite chinne maṃse milāte akkhiāvāṭakā matthaluṅgaṃ āhacca aṭṭhaṃsu, tenassa evarūpā akkhitārakā ahesuṃ. Āmakacchinnoti atitaruṇakāle chinno, so hi vātātapena saṃphusati ceva milāyati ca. Yāvassu me, sāriputtāti, sāriputta, mayhaṃ udaracchavi yāva piṭṭhikaṇṭakaṃ allīnā hoti. Atha vā yāvassu me, sāriputta, bhāriyabhāriyā ahosi dukkarakārikā, mayhaṃ udaracchavi yāva piṭṭhikaṇṭakaṃ allīnā ahosīti evamettha sambandho veditabbo. Piṭṭhikaṇṭakaṃyeva pariggaṇhāmīti sahaudaracchaviṃ gaṇhāmi. Udaracchaviṃyeva pariggaṇhāmīti sahapiṭṭhikaṇṭakaṃ gaṇhāmi. Avakujjo papatāmīti tassa hi uccārapassāvatthāya nisinnassa passāvo neva nikkhamati, vaccaṃ pana ekaṃ dve kaṭakaṭṭhimattaṃ nikkhamati. Balavadukkhaṃ uppādeti. Sarīrato sedā muccanti, tattheva avakujjo bhūmiyaṃ patati. Tenāha ‘‘avakujjo papatāmī’’ti. Tameva kāyanti taṃ ekanavutikappamatthake kāyaṃ. Mahāsaccakasutte pana pacchimabhavikakāyaṃ sandhāya imameva kāyanti āha. Pūtimūlānīti maṃse vā lohite vā sati tiṭṭhanti. Tassa pana abhāve cammakhaṇḍe lomāni viya hattheyeva lagganti, taṃ sandhāyāha ‘‘pūtimūlāni lomāni kāyasmā patantī’’ti.

    အလမရိယဉာဏဒသ္သနဝိသေသန္တိ အရိယဘာဝံ ကာတုံ သမတ္ထံ လောကုတ္တရမဂ္ဂံ။ ဣမိသ္သာယေဝ အရိယာယ ပညာယာတိ ဝိပသ္သနာပညာယ အနဓိဂမာ။ ယာယံ အရိယာတိ ယာ အယံ မဂ္ဂပညာ အဓိဂတာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဧတရဟိ ဝိပသ္သနာပညာယ အဓိဂတတ္တာ မဂ္ဂပညာ အဓိဂတာ, ဧဝံ ဧကနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ဝိပသ္သနာပညာယ အနဓိဂတတ္တာ လောကုတ္တရမဂ္ဂပညံ နာဓိဂတောသ္မီတိ, မဇ္ဈိမဘာဏကတ္ထေရာ ပနာဟု, ဣမိသ္သာယေဝာတိ ဝုတ္တပညာပိ ယာယံ အရိယာတိ ဝုတ္တပညာပိ မဂ္ဂပညာယေဝ။ အထ နေ ဘိက္ခူ အာဟံသု ‘‘ဧဝံ သန္တေ မဂ္ဂသ္သ အနဓိဂတတ္တာ မဂ္ဂံ နာဓိဂတောသ္မီတိ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ, ဘန္တေ’’တိ။ အာဝုသော, ကိဉ္စာပိ ဒီပေတုံ န သက္ကောမိ, ဒ္ဝေပိ ပန မဂ္ဂပညာယေဝာတိ, ဧတဒေဝ စေတ္ထ ယုတ္တံ။ ဣတရထာ ဟိ ယာ အယန္တိ နိဒ္ဒေသော အနနုရူပော သိယာ။

    Alamariyañāṇadassanavisesanti ariyabhāvaṃ kātuṃ samatthaṃ lokuttaramaggaṃ. Imissāyeva ariyāya paññāyāti vipassanāpaññāya anadhigamā. Yāyaṃ ariyāti yā ayaṃ maggapaññā adhigatā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā etarahi vipassanāpaññāya adhigatattā maggapaññā adhigatā, evaṃ ekanavutikappamatthake vipassanāpaññāya anadhigatattā lokuttaramaggapaññaṃ nādhigatosmīti, majjhimabhāṇakattherā panāhu, imissāyevāti vuttapaññāpi yāyaṃ ariyāti vuttapaññāpi maggapaññāyeva. Atha ne bhikkhū āhaṃsu ‘‘evaṃ sante maggassa anadhigatattā maggaṃ nādhigatosmīti idaṃ vuttaṃ hoti, bhante’’ti. Āvuso, kiñcāpi dīpetuṃ na sakkomi, dvepi pana maggapaññāyevāti, etadeva cettha yuttaṃ. Itarathā hi yā ayanti niddeso ananurūpo siyā.

    အာဟာရသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Āhārasuddhivaṇṇanā niṭṭhitā.

    သံသာရသုဒ္ဓိအာဒိဝဏ္ဏနာ

    Saṃsārasuddhiādivaṇṇanā

    ၁၆၀. သံသာရေန သုဒ္ဓီတိ ဗဟုကံ သံသရိတ္ဝာ သုဇ္ဈန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ဥပပတ္တိယာ သုဒ္ဓီတိ ဗဟုကံ ဥပပဇ္ဇိတ္ဝာ သုဇ္ဈန္တီတိ ဝဒန္တိ။ အာဝာသေန သုဒ္ဓီတိ ဗဟူသု ဌာနေသု ဝသိတ္ဝာ သုဇ္ဈန္တီတိ ဝဒန္တိ။ တီသုပိ ဌာနေသု သံသရဏကဝသေန သံသာရော။ ဥပပဇ္ဇနကဝသေန ဥပပတ္တိ။ ဝသနကဝသေန အာဝာသောတိ ခန္ဓာယေဝ ဝုတ္တာ။ ယညေနာတိ ဗဟုယာဂေ ယဇိတ္ဝာ သုဇ္ဈန္တီတိ ဝဒန္တိ။ မုဒ္ဓာဝသိတ္တေနာတိ တီဟိ သင္ခေဟိ ခတ္တိယာဘိသေကေန မုဒ္ဓနိ အဘိသိတ္တေန။ အဂ္ဂိပာရိစရိယာယာတိ ဗဟုအဂ္ဂိပရိစရဏေန သုဇ္ဈန္တီတိ ဝဒန္တိ။

    160.Saṃsārena suddhīti bahukaṃ saṃsaritvā sujjhantīti vadanti. Upapattiyā suddhīti bahukaṃ upapajjitvā sujjhantīti vadanti. Āvāsena suddhīti bahūsu ṭhānesu vasitvā sujjhantīti vadanti. Tīsupi ṭhānesu saṃsaraṇakavasena saṃsāro. Upapajjanakavasena upapatti. Vasanakavasena āvāsoti khandhāyeva vuttā. Yaññenāti bahuyāge yajitvā sujjhantīti vadanti. Muddhāvasittenāti tīhi saṅkhehi khattiyābhisekena muddhani abhisittena. Aggipāricariyāyāti bahuaggiparicaraṇena sujjhantīti vadanti.

    ၁၆၁. ဒဟရောတိ တရုဏော။ ယုဝာတိ ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော။ သုသုကာဠကေသောတိ သုဋ္ဌု ကာဠကေသော။ ဘဒ္ရေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတောတိ ဣမိနာသ္သ ယေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော ယုဝာ, တံ ယောဗ္ဗနံ ဘဒ္ဒံ လဒ္ဓကန္တိ ဒသ္သေတိ။ ပဌမေန ဝယသာတိ ပဌမဝယော နာမ တေတ္တိံသ ဝသ္သာနိ, တေန သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော, ပညာဝေယ္ယတ္တိယေနာတိ ပညာဝေယ္ယတ္တိဘာဝေန။ ဇိဏ္ဏောတိ ဇရာဇိဏ္ဏော။ ဝုဒ္ဓောတိ ဝဍ္ဎိတ္ဝာ ဌိတအင္ဂပစ္စင္ဂော။ မဟလ္လကောတိ ဇာတိမဟလ္လကော။ အဒ္ဓဂတောတိ ဗဟုအဒ္ဓာနံ ဂတော စိရကာလာတိက္ကန္တော။ ဝယော အနုပ္ပတ္တောတိ ဝသ္သသတသ္သ တတိယကောဋ္ဌာသံ ပစ္ဆိမဝယံ အနုပ္ပတ္တော။ အာသီတိကော မေ ဝယော ဝတ္တတီတိ ဣမံ ကိရ သုတ္တံ ဘဂဝာ ပရိနိဗ္ဗာနသံဝစ္ဆရေ ကထေသိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ပရမာယာတိ ဥတ္တမာယ။ သတိယာတိအာဒီသု ပဒသတမ္ပိ ပဒသဟသ္သမ္ပိ ဝဒန္တသ္သေဝ ဂဟဏသမတ္ထတာ သတိ နာမ။ တဒေဝ အာဓာရဏဥပနိဗန္ဓနသမတ္ထတာ ဂတိ နာမ။ ဧဝံ ဂဟိတံ ဓာရိတံ သဇ္ဈာယံ ကာတုံ သမတ္ထဝီရိယံ ဓိတိ နာမ။ တသ္သ အတ္ထဉ္စ ကာရဏဉ္စ ဒသ္သနသမတ္ထတာ ပညာဝေယ္ယတ္တိယံ နာမ။

    161.Daharoti taruṇo. Yuvāti yobbanena samannāgato. Susukāḷakesoti suṭṭhu kāḷakeso. Bhadrena yobbanena samannāgatoti imināssa yena yobbanena samannāgato yuvā, taṃ yobbanaṃ bhaddaṃ laddhakanti dasseti. Paṭhamena vayasāti paṭhamavayo nāma tettiṃsa vassāni, tena samannāgatoti attho, paññāveyyattiyenāti paññāveyyattibhāvena. Jiṇṇoti jarājiṇṇo. Vuddhoti vaḍḍhitvā ṭhitaaṅgapaccaṅgo. Mahallakoti jātimahallako. Addhagatoti bahuaddhānaṃ gato cirakālātikkanto. Vayo anuppattoti vassasatassa tatiyakoṭṭhāsaṃ pacchimavayaṃ anuppatto. Āsītiko me vayo vattatīti imaṃ kira suttaṃ bhagavā parinibbānasaṃvacchare kathesi. Tasmā evamāha. Paramāyāti uttamāya. Satiyātiādīsu padasatampi padasahassampi vadantasseva gahaṇasamatthatā sati nāma. Tadeva ādhāraṇaupanibandhanasamatthatā gati nāma. Evaṃ gahitaṃ dhāritaṃ sajjhāyaṃ kātuṃ samatthavīriyaṃ dhiti nāma. Tassa atthañca kāraṇañca dassanasamatthatā paññāveyyattiyaṃ nāma.

    ဒဠ္ဟဓမ္မာ ဓနုဂ္ဂဟောတိ ဒဠ္ဟံ ဓနုံ ဂဟေတ္ဝာ ဌိတော ဣသ္သာသော။ ဒဠ္ဟဓနု နာမ ဒ္ဝိသဟသ္သထာမံ ဝုစ္စတိ, ဒ္ဝိသဟသ္သထာမံ နာမ ယသ္သ အာရောပိတသ္သ ဇိယာဗဒ္ဓော လောဟသီသာဒီနံ ဘာရော ဒဏ္ဍေ ဂဟေတ္ဝာ ယာဝ ကဏ္ဍပ္ပမာဏာ ဥက္ခိတ္တသ္သ ပထဝိတော မုစ္စတိ။ သိက္ခိတောတိ ဒသ ဒ္ဝာဒသ ဝသ္သာနိ အာစရိယကုလေ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပော။ ကတဟတ္ထောတိ ကောစိ သိပ္ပမေဝ ဥဂ္ဂဏ္ဟာတိ။ ကတဟတ္ထော န ဟောတိ, အယံ ပန ကတဟတ္ထော စိဏ္ဏဝသီဘာဝော။ ကတူပာသနောတိ ရာဇကုလာဒီသု ဒသ္သိတသိပ္ပော။ လဟုကေန အသနေနာတိ အန္တော သုသိရံ ကတ္ဝာ တူလာဒီနိ ပူရေတ္ဝာ ကတလာခာပရိကမ္မေန သလ္လဟုကကဏ္ဍေန။ ဧဝံ ကတဉ္ဟိ ဧကဥသဘဂာမီ ဒ္ဝေ ဥသဘာနိ ဂစ္ဆတိ, အဋ္ဌဥသဘဂာမီ သောဠသဥသဘာနိ ဂစ္ဆတိ။ အပ္ပကသိရေနာတိ နိဒုက္ခေန။ အတိပာတေယ္ယာတိ အတိက္ကမေယ္ယ။ ဧဝံ အဓိမတ္တသတိမန္တောတိ ယထာ သော ဓနုဂ္ဂဟော တံ ဝိဒတ္ထိစတုရင္ဂုလဆာယံ သီဃံ ဧဝ အတိက္ကမေတိ, ဧဝံ ပဒသတမ္ပိ ပဒသဟသ္သမ္ပိ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဥပဓာရေတုံ သဇ္ဈာယိတုံ အတ္ထကာရဏာနိ စ ဥပပရိက္ခိတုံ သမတ္ထာတိ အတ္ထော။ အညတ္ရ အသိတပီတခာယိတသာယိတာတိ အသိတပီတာဒီနိ ဟိ ဘဂဝတာပိ ကာတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ, ဘိက္ခူဟိပိ။ တသ္မာ တေသံ ကရဏမတ္တကာလံ ဌပေတ္ဝာတိ ဒသ္သေတိ။

    Daḷhadhammā dhanuggahoti daḷhaṃ dhanuṃ gahetvā ṭhito issāso. Daḷhadhanu nāma dvisahassathāmaṃ vuccati, dvisahassathāmaṃ nāma yassa āropitassa jiyābaddho lohasīsādīnaṃ bhāro daṇḍe gahetvā yāva kaṇḍappamāṇā ukkhittassa pathavito muccati. Sikkhitoti dasa dvādasa vassāni ācariyakule uggahitasippo. Katahatthoti koci sippameva uggaṇhāti. Katahattho na hoti, ayaṃ pana katahattho ciṇṇavasībhāvo. Katūpāsanoti rājakulādīsu dassitasippo. Lahukena asanenāti anto susiraṃ katvā tūlādīni pūretvā katalākhāparikammena sallahukakaṇḍena. Evaṃ katañhi ekausabhagāmī dve usabhāni gacchati, aṭṭhausabhagāmī soḷasausabhāni gacchati. Appakasirenāti nidukkhena. Atipāteyyāti atikkameyya. Evaṃ adhimattasatimantoti yathā so dhanuggaho taṃ vidatthicaturaṅgulachāyaṃ sīghaṃ eva atikkameti, evaṃ padasatampi padasahassampi uggahetuṃ upadhāretuṃ sajjhāyituṃ atthakāraṇāni ca upaparikkhituṃ samatthāti attho. Aññatra asitapītakhāyitasāyitāti asitapītādīni hi bhagavatāpi kātabbāni honti, bhikkhūhipi. Tasmā tesaṃ karaṇamattakālaṃ ṭhapetvāti dasseti.

    အပရိယာဒိန္နာယေဝာတိ အပရိက္ခီဏာယေဝ။ သစေ ဟိ ဧကော ဘိက္ခု ကာယာနုပသ္သနံ ပုစ္ဆတိ, အညော ဝေဒနာနုပသ္သနံ, အညော စိတ္တာနုပသ္သနံ, အယ္ယော ဓမ္မာနုပသ္သနံ။ ဣမိနာ ပုဋ္ဌံ အဟံ ပုစ္ဆိသ္သာမီတိ ဧကော ဧကံ န ဩလောကေတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ တေသံ ဝာရော ပညာယတိ။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓာနံ ပန ဝာရော န ပညာယတိ, ဝိဒတ္ထိစတုရင္ဂုလဆာယံ အတိက္ကမတော ပုရေတရံယေဝ ဘဂဝာ စုဒ္ဒသဝိဓေန ကာယာနုပသ္သနံ, နဝဝိဓေန ဝေဒနာနုပသ္သနံ, သောဠသဝိဓေန စိတ္တာနုပသ္သနံ, ပဉ္စဝိဓေန ဓမ္မာနုပသ္သနံ ကထေတိ။ တိဋ္ဌန္တု ဝာ တာဝ ဧတေ စတ္တာရော။ သစေ ဟိ အညေ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနေသု, အညေ ဣဒ္ဓိပာဒေသု, အညေ ပဉ္စ ဣန္ဒ္ရိယေသု, အညေ ပဉ္စ ဗလေသု, အညေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂေသု, အညေ အဋ္ဌ မဂ္ဂင္ဂေသု ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆေယ္ယုံ, တမ္ပိ ဘဂဝာ ကထေယ္ယ။ တိဋ္ဌန္တု ဝာ ဧတေ အဋ္ဌ။ သစေ အညေ သတ္တတိံသ ဇနာ ဗောဓိပက္ခိယေသု ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆေယ္ယုံ, တမ္ပိ ဘဂဝာ တာဝဒေဝ ကထေယ္ယ။ ကသ္မာ? ယာဝတာ ဟိ လောကိယမဟာဇနာ ဧကံ ပဒံ ကထေန္တိ။ တာဝ အာနန္ဒတ္ထေရော အဋ္ဌ ပဒာနိ ကထေတိ။ အာနန္ဒတ္ထေရေ ပန ဧကံ ပဒံ ကထေန္တေယေဝ ဘဂဝာ သောဠသပဒာနိ ကထေတိ။ ကသ္မာ? ဘဂဝတော ဟိ ဇိဝ္ဟာ မုဒုကာ ဒန္တာဝရဏံ သုဖုသိတံ ဝစနံ အဂလိတံ ဘဝင္ဂပရိဝာသော လဟုကော။ တေနာဟ ‘‘အပရိယာဒိန္နာယေဝသ္သ, သာရိပုတ္တ, တထာဂတသ္သ ဓမ္မဒေသနာ’’တိ။

    Apariyādinnāyevāti aparikkhīṇāyeva. Sace hi eko bhikkhu kāyānupassanaṃ pucchati, añño vedanānupassanaṃ, añño cittānupassanaṃ, ayyo dhammānupassanaṃ. Iminā puṭṭhaṃ ahaṃ pucchissāmīti eko ekaṃ na oloketi. Evaṃ santepi tesaṃ vāro paññāyati. Evaṃ buddhānaṃ pana vāro na paññāyati, vidatthicaturaṅgulachāyaṃ atikkamato puretaraṃyeva bhagavā cuddasavidhena kāyānupassanaṃ, navavidhena vedanānupassanaṃ, soḷasavidhena cittānupassanaṃ, pañcavidhena dhammānupassanaṃ katheti. Tiṭṭhantu vā tāva ete cattāro. Sace hi aññe cattāro sammappadhānesu, aññe iddhipādesu, aññe pañca indriyesu, aññe pañca balesu, aññe satta bojjhaṅgesu, aññe aṭṭha maggaṅgesu pañhaṃ puccheyyuṃ, tampi bhagavā katheyya. Tiṭṭhantu vā ete aṭṭha. Sace aññe sattatiṃsa janā bodhipakkhiyesu pañhaṃ puccheyyuṃ, tampi bhagavā tāvadeva katheyya. Kasmā? Yāvatā hi lokiyamahājanā ekaṃ padaṃ kathenti. Tāva ānandatthero aṭṭha padāni katheti. Ānandatthere pana ekaṃ padaṃ kathenteyeva bhagavā soḷasapadāni katheti. Kasmā? Bhagavato hi jivhā mudukā dantāvaraṇaṃ suphusitaṃ vacanaṃ agalitaṃ bhavaṅgaparivāso lahuko. Tenāha ‘‘apariyādinnāyevassa, sāriputta, tathāgatassa dhammadesanā’’ti.

    တတ္ထ ဓမ္မဒသေနာတိ တန္တိဌပနာ။ ဓမ္မပဒဗ္ယဉ္ဇနန္တိ ပာဠိယာ ပဒဗ္ယဉ္ဇနံ, တသ္သ တသ္သ အတ္ထသ္သ ဗ္ယဉ္ဇနကံ အက္ခရံ။ ပဉ္ဟပဋိဘာနန္တိ ပဉ္ဟဗ္ယာကရဏံ။ ဣမိနာ ကိံ ဒသ္သေတိ? တထာဂတော ပုဗ္ဗေ ဒဟရကာလေ အက္ခရာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတ္ဝာ ပဒံ ဝတ္တုံ သက္ကောတိ, ပဒာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတ္ဝာ ဂာထံ ဝတ္တုံ သက္ကောတိ, စတုအက္ခရေဟိ ဝာ အဋ္ဌအက္ခရေဟိ ဝာ သောဠသအက္ခရေဟိ ဝာ ပဒေဟိ ယုတ္တာယ ဂာထာယ အတ္ထံ ဝတ္တုံ သက္ကောတိ။ ဣဒာနိ ပန မဟလ္လကကာလေ အက္ခရာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတ္ဝာ ပဒံ ဝာ, ပဒာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတ္ဝာ ဂာထံ ဝာ, ဂာထာယ အတ္ထံ ဝာ ဝတ္တုံ န သက္ကောတီတိ ဧဝံ နတ္ထိ။ ဒဟရကာလေ စ မဟလ္လကကာလေ စ သဗ္ဗမေတံ တထာဂတသ္သ အပရိယာဒိန္နမေဝာတိ ဣမံ ဒသ္သေတိ။ မဉ္စကေန စေပိ မန္တိ ဣဒံ ဗုဒ္ဓဗလဒီပနတ္ထမေဝ ပရိကပ္ပေတ္ဝာ အာဟ။ ဒသဗလံ ပန မဉ္စကေ အာရောပေတ္ဝာ ဂာမနိဂမရာဇဓာနိယော ပရိဟရဏကာလော နာမ နတ္ထိ။ တထာဂတာ ဟိ ပဉ္စမေ အာယုကောဋ္ဌာသေ ခဏ္ဍိစ္စာဒီဟိ အနဘိဘူတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏသရီရသ္သ ဝေဝဏ္ဏိယေ အနနုပ္ပတ္တေ ဒေဝမနုသ္သာနံ ပိယမနာပကာလေယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ။

    Tattha dhammadasenāti tantiṭhapanā. Dhammapadabyañjananti pāḷiyā padabyañjanaṃ, tassa tassa atthassa byañjanakaṃ akkharaṃ. Pañhapaṭibhānanti pañhabyākaraṇaṃ. Iminā kiṃ dasseti? Tathāgato pubbe daharakāle akkharāni sampiṇḍetvā padaṃ vattuṃ sakkoti, padāni sampiṇḍetvā gāthaṃ vattuṃ sakkoti, catuakkharehi vā aṭṭhaakkharehi vā soḷasaakkharehi vā padehi yuttāya gāthāya atthaṃ vattuṃ sakkoti. Idāni pana mahallakakāle akkharāni sampiṇḍetvā padaṃ vā, padāni sampiṇḍetvā gāthaṃ vā, gāthāya atthaṃ vā vattuṃ na sakkotīti evaṃ natthi. Daharakāle ca mahallakakāle ca sabbametaṃ tathāgatassa apariyādinnamevāti imaṃ dasseti. Mañcakena cepi manti idaṃ buddhabaladīpanatthameva parikappetvā āha. Dasabalaṃ pana mañcake āropetvā gāmanigamarājadhāniyo pariharaṇakālo nāma natthi. Tathāgatā hi pañcame āyukoṭṭhāse khaṇḍiccādīhi anabhibhūtā suvaṇṇavaṇṇasarīrassa vevaṇṇiye ananuppatte devamanussānaṃ piyamanāpakāleyeva parinibbāyanti.

    ၁၆၂. နာဂသမာလောတိ တသ္သ ထေရသ္သ နာမံ။ ပဌမဗောဓိယဉ္ဟိ ဝီသတိဝသ္သဗ္ဘန္တရေ ဥပဝာနနာဂိတမေဃိယတ္ထေရာ ဝိယ အယမ္ပိ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာကော အဟောသိ။ ဗီဇယမာနောတိ မန္ဒမန္ဒေန တာလဝဏ္ဋဝာတေန ဘဂဝတော ဥတုသုခံ သမုဋ္ဌာပယမာနော။ ဧတဒဝောစာတိ သကလသုတ္တန္တံ သုတ္ဝာ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗစရိတံ ဒုက္ကရကာရကံ အာဂမ္မ ပသန္နော ဧတံ ‘‘အစ္ဆရိယံ ဘန္တေ’’တိအာဒိဝစနံ အဝောစ။ တတ္ထ အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တန္တိ အစ္ဆရိယံ။ အဘူတပုဗ္ဗံ ဘူတန္တိ အဗ္ဘုတံ။ ဥဘယေနပိ အတ္တနော ဝိမ္ဟယမေဝ ဒီပေတိ။ ကော နာမော အယံ ဘန္တေတိ ဣဒံ ဘဒ္ဒကော ဝတာယံ ဓမ္မပရိယာယော, ဟန္ဒသ္သ ဘဂဝန္တံ အာယာစိတ္ဝာ နာမံ ဂဏ္ဟာပေမီတိ အဓိပ္ပာယေန အာဟ။ အထသ္သ ဘဂဝာ နာမံ ဂဏ္ဟန္တော တသ္မာ တိဟ တ္ဝန္တိအာဒိမာဟ။ တသ္သတ္ထော, ယသ္မာ ဣဒံ သုတ္တံ သုတ္ဝာ တဝ လောမာနိ ဟဋ္ဌာနိ, တသ္မာ တိဟ တ္ဝံ , နာဂသမာလ, ဣမံ ဓမ္မပရိယာယံ ‘‘လောမဟံသန ပရိယာယော’’တ္ဝေဝ နံ ဓာရေဟီတိ။

    162.Nāgasamāloti tassa therassa nāmaṃ. Paṭhamabodhiyañhi vīsativassabbhantare upavānanāgitameghiyattherā viya ayampi bhagavato upaṭṭhāko ahosi. Bījayamānoti mandamandena tālavaṇṭavātena bhagavato utusukhaṃ samuṭṭhāpayamāno. Etadavocāti sakalasuttantaṃ sutvā bhagavato pubbacaritaṃ dukkarakārakaṃ āgamma pasanno etaṃ ‘‘acchariyaṃ bhante’’tiādivacanaṃ avoca. Tattha accharaṃ paharituṃ yuttanti acchariyaṃ. Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ. Ubhayenapi attano vimhayameva dīpeti. Ko nāmo ayaṃ bhanteti idaṃ bhaddako vatāyaṃ dhammapariyāyo, handassa bhagavantaṃ āyācitvā nāmaṃ gaṇhāpemīti adhippāyena āha. Athassa bhagavā nāmaṃ gaṇhanto tasmā tiha tvantiādimāha. Tassattho, yasmā idaṃ suttaṃ sutvā tava lomāni haṭṭhāni, tasmā tiha tvaṃ , nāgasamāla, imaṃ dhammapariyāyaṃ ‘‘lomahaṃsana pariyāyo’’tveva naṃ dhārehīti.

    သံသာရသုဒ္ဓိအာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Saṃsārasuddhiādivaṇṇanā niṭṭhitā.

    ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Mahāsīhanādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ၃. မဟာဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 3. Mahādukkhakkhandhasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၂. မဟာသီဟနာဒသုတ္တံ • 2. Mahāsīhanādasuttaṃ

    ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ၂. မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 2. Mahāsīhanādasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact