Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā

    [౫౩౭] ౫. మహాసుతసోమజాతకవణ్ణనా

    [537] 5. Mahāsutasomajātakavaṇṇanā

    కస్మా తువం రసక ఏదిసానీతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో అఙ్గులిమాలత్థేరదమనం ఆరబ్భ కథేసి. తస్స ఉప్పత్తి చ పబ్బజ్జా చ ఉపసమ్పదా చ అఙ్గులిమాలసుత్తవణ్ణనాయం (మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౩౪ ఆదయో) వుత్తనయేన విత్థారతో వేదితబ్బా. సో పన సచ్చకిరియాయ మూళ్హగబ్భాయ ఇత్థియా సోత్థిభావం కత్వా తతో పట్ఠాయ సులభపిణ్డో హుత్వా వివేకమనుబ్రూహన్తో అపరభాగే అరహత్తం పత్వా అభిఞ్ఞాతోవ అసీతియా మహాథేరానం అబ్భన్తరో అహోసి. తస్మిం కాలే ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం – ‘‘ఆవుసో, అహో వత భగవతా తథారూపం లుద్దం లోహితపాణిం మహాచోరం అఙ్గులిమాలం అదణ్డేన అసత్థేన దమేత్వా నిబ్బిసేవనం కరోన్తేన దుక్కరం కతం, అహో బుద్ధా నామ దుక్కరకారినో’’తి. సత్థా గన్ధకుటియం ఠితోవ దిబ్బసోతేన తం కథం సుత్వా ‘‘అజ్జ మమ గమనం బహుపకారం భవిస్సతి, మహాధమ్మదేసనా పవత్తిస్సతీ’’తి ఞత్వా అనోపమాయ బుద్ధలీలాయ ధమ్మసభం గన్త్వా వరపఞ్ఞత్తాసనే నిసీదిత్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘అనచ్ఛరియం, భిక్ఖవే, ఇదానేవ పరమాభిసమ్బోధిం పత్తేన మయా ఏతస్స దమనం, స్వాహం పుబ్బచరియం చరన్తో పదేసఞాణే ఠితోపి ఏతం దమేసి’’న్తి వత్వా తేహి యాచితో అతీతం ఆహరి.

    Kasmā tuvaṃ rasaka edisānīti idaṃ satthā jetavane viharanto aṅgulimālattheradamanaṃ ārabbha kathesi. Tassa uppatti ca pabbajjā ca upasampadā ca aṅgulimālasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.34 ādayo) vuttanayena vitthārato veditabbā. So pana saccakiriyāya mūḷhagabbhāya itthiyā sotthibhāvaṃ katvā tato paṭṭhāya sulabhapiṇḍo hutvā vivekamanubrūhanto aparabhāge arahattaṃ patvā abhiññātova asītiyā mahātherānaṃ abbhantaro ahosi. Tasmiṃ kāle dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, aho vata bhagavatā tathārūpaṃ luddaṃ lohitapāṇiṃ mahācoraṃ aṅgulimālaṃ adaṇḍena asatthena dametvā nibbisevanaṃ karontena dukkaraṃ kataṃ, aho buddhā nāma dukkarakārino’’ti. Satthā gandhakuṭiyaṃ ṭhitova dibbasotena taṃ kathaṃ sutvā ‘‘ajja mama gamanaṃ bahupakāraṃ bhavissati, mahādhammadesanā pavattissatī’’ti ñatvā anopamāya buddhalīlāya dhammasabhaṃ gantvā varapaññattāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, idāneva paramābhisambodhiṃ pattena mayā etassa damanaṃ, svāhaṃ pubbacariyaṃ caranto padesañāṇe ṭhitopi etaṃ damesi’’nti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.

    అతీతే కురురట్ఠే ఇన్దపత్థనగరే కోరబ్యో నామ రాజా ధమ్మేన రజ్జం కారేసి. తదా బోధిసత్తో తస్స అగ్గమహేసియా కుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తి. దసమాసే అతిక్కన్తే సువణ్ణవణ్ణం పుత్తం విజాయి, సుతవిత్తతాయ పన నం ‘‘సుతసోమో’’తి సఞ్జానింసు. తమేనం రాజా వయప్పత్తం నిక్ఖసహస్సం దత్వా దిసాపామోక్ఖస్స ఆచరియస్స సన్తికే సిప్పుగ్గహణత్థాయ తక్కసిలం పేసేసి. సో ఆచరియభాగం ఆదాయ నగరా నిక్ఖమిత్వా మగ్గం పటిపజ్జి. తదా బారాణసియం కాసిరఞ్ఞో పుత్తో బ్రహ్మదత్తకుమారోపి తథేవ వత్వా పితరా పేసితో నగరా నిక్ఖమిత్వా తమేవ మగ్గం పటిపజ్జి. అథ సుతసోమో మగ్గం గన్త్వా నగరద్వారే సాలాయ ఫలకే విస్సమత్థాయ నిసీది. బ్రహ్మదత్తకుమారోపి గన్త్వా తేన సద్ధిం ఏకఫలకే నిసీది. అథ నం సుతసోమో పటిసన్థారం కరోన్తో ‘‘సమ్మ, మగ్గకిలన్తోసి, కుతో ఆగచ్ఛసీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘బారాణసితో’’తి వుత్తే ‘‘కస్స పుత్తోసీ’’తి వత్వా ‘‘కాసిరఞ్ఞో పుత్తోమ్హీ’’తి వుత్తే ‘‘కో నామోసీ’’తి వత్వా ‘‘అహం బ్రహ్మదత్తకుమారో నామా’’తి వుత్తే ‘‘కేన కారణేన ఇధాగతోసీ’’తి పుచ్ఛి. సో ‘‘సిప్పుగ్గహణత్థాయా’’తి వత్వా ‘‘త్వమ్పి మగ్గకిలన్తోసి, కుతో ఆగచ్ఛసీ’’తి తేనేవ నయేన ఇతరం పుచ్ఛి. సోపి తస్స సబ్బం ఆచిక్ఖి. తే ఉభోపి ‘‘మయం ఖత్తియా, ఏకాచరియస్సేవ సన్తికే సిప్పుగ్గహణత్థాయ గచ్ఛామా’’తి అఞ్ఞమఞ్ఞం మిత్తభావం కత్వా నగరం పవిసిత్వా ఆచరియకులం గన్త్వా ఆచరియం వన్దిత్వా అత్తనో జాతిఆదిం కథేత్వా సిప్పుగ్గహణత్థాయ ఆగతభావం కథేసుం. సో ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛి. తే ఆచరియభాగం దత్వా సిప్పం పట్ఠపేసుం.

    Atīte kururaṭṭhe indapatthanagare korabyo nāma rājā dhammena rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatti. Dasamāse atikkante suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi, sutavittatāya pana naṃ ‘‘sutasomo’’ti sañjāniṃsu. Tamenaṃ rājā vayappattaṃ nikkhasahassaṃ datvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippuggahaṇatthāya takkasilaṃ pesesi. So ācariyabhāgaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā maggaṃ paṭipajji. Tadā bārāṇasiyaṃ kāsirañño putto brahmadattakumāropi tatheva vatvā pitarā pesito nagarā nikkhamitvā tameva maggaṃ paṭipajji. Atha sutasomo maggaṃ gantvā nagaradvāre sālāya phalake vissamatthāya nisīdi. Brahmadattakumāropi gantvā tena saddhiṃ ekaphalake nisīdi. Atha naṃ sutasomo paṭisanthāraṃ karonto ‘‘samma, maggakilantosi, kuto āgacchasī’’ti pucchitvā ‘‘bārāṇasito’’ti vutte ‘‘kassa puttosī’’ti vatvā ‘‘kāsirañño puttomhī’’ti vutte ‘‘ko nāmosī’’ti vatvā ‘‘ahaṃ brahmadattakumāro nāmā’’ti vutte ‘‘kena kāraṇena idhāgatosī’’ti pucchi. So ‘‘sippuggahaṇatthāyā’’ti vatvā ‘‘tvampi maggakilantosi, kuto āgacchasī’’ti teneva nayena itaraṃ pucchi. Sopi tassa sabbaṃ ācikkhi. Te ubhopi ‘‘mayaṃ khattiyā, ekācariyasseva santike sippuggahaṇatthāya gacchāmā’’ti aññamaññaṃ mittabhāvaṃ katvā nagaraṃ pavisitvā ācariyakulaṃ gantvā ācariyaṃ vanditvā attano jātiādiṃ kathetvā sippuggahaṇatthāya āgatabhāvaṃ kathesuṃ. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Te ācariyabhāgaṃ datvā sippaṃ paṭṭhapesuṃ.

    న కేవలఞ్చ తే ద్వేవ, అఞ్ఞేపి తదా జమ్బుదీపే ఏకసతమత్తా రాజపుత్తా తస్స సన్తికే సిప్పం ఉగ్గణ్హన్తి. సుతసోమో తేసం జేట్ఠన్తేవాసికో హుత్వా సిప్పం ఉపదిసన్తో నచిరస్సేవ నిప్ఫత్తిం పాపుణి. సో అఞ్ఞస్స సన్తికం అగన్త్వా ‘‘సహాయో మే’’తి బ్రహ్మదత్తస్స కుమారస్సేవ సన్తికం గన్త్వా తస్స పిట్ఠిఆచరియో హుత్వా సిప్పం సిక్ఖాపేసి. ఇతరేసమ్పి అనుక్కమేన సిప్పం నిట్ఠితం. తే అనుయోగం దత్వా ఆచరియం వన్దిత్వా సుతసోమం పరివారేత్వా నిక్ఖమింసు. అథ నే సుతసోమో మగ్గన్తరే ఠత్వా ఉయ్యోజేన్తో ‘‘తుమ్హే అత్తనో అత్తనో పితూనం సిప్పం దస్సేత్వా రజ్జేసు పతిట్ఠహిస్సథ, పతిట్ఠితా చ పన మమోవాదం కరేయ్యాథా’’తి ఆహ. ‘‘కిం , ఆచరియా’’తి? ‘‘పక్ఖదివసేసు ఉపోసథికా హుత్వా మా ఘాతం కరేయ్యాథా’’తి. తే ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛింసు. బోధిసత్తోపి అఙ్గవిజ్జాపాఠకత్తా ‘‘అనాగతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తకుమారం నిస్సాయ మహాభయం ఉప్పజ్జిస్సతీ’’తి ఞత్వా తే ఏవం ఓవదిత్వా ఉయ్యోజేసి. తే సబ్బేపి అత్తనో అత్తనో జనపదం గన్త్వా పితూనం సిప్పం దస్సేత్వా రజ్జేసు పతిట్ఠాయ పతిట్ఠితభావఞ్చేవ ఓవాదే వత్తనభావఞ్చ జానాపేతుం పణ్ణాకారేన సద్ధిం పణ్ణాని పహిణింసు. మహాసత్తో తం పవత్తిం సుత్వా ‘‘అప్పమత్తావ హోథా’’తి పణ్ణాని పటిపేసేసి.

    Na kevalañca te dveva, aññepi tadā jambudīpe ekasatamattā rājaputtā tassa santike sippaṃ uggaṇhanti. Sutasomo tesaṃ jeṭṭhantevāsiko hutvā sippaṃ upadisanto nacirasseva nipphattiṃ pāpuṇi. So aññassa santikaṃ agantvā ‘‘sahāyo me’’ti brahmadattassa kumārasseva santikaṃ gantvā tassa piṭṭhiācariyo hutvā sippaṃ sikkhāpesi. Itaresampi anukkamena sippaṃ niṭṭhitaṃ. Te anuyogaṃ datvā ācariyaṃ vanditvā sutasomaṃ parivāretvā nikkhamiṃsu. Atha ne sutasomo maggantare ṭhatvā uyyojento ‘‘tumhe attano attano pitūnaṃ sippaṃ dassetvā rajjesu patiṭṭhahissatha, patiṭṭhitā ca pana mamovādaṃ kareyyāthā’’ti āha. ‘‘Kiṃ , ācariyā’’ti? ‘‘Pakkhadivasesu uposathikā hutvā mā ghātaṃ kareyyāthā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchiṃsu. Bodhisattopi aṅgavijjāpāṭhakattā ‘‘anāgate bārāṇasiyaṃ brahmadattakumāraṃ nissāya mahābhayaṃ uppajjissatī’’ti ñatvā te evaṃ ovaditvā uyyojesi. Te sabbepi attano attano janapadaṃ gantvā pitūnaṃ sippaṃ dassetvā rajjesu patiṭṭhāya patiṭṭhitabhāvañceva ovāde vattanabhāvañca jānāpetuṃ paṇṇākārena saddhiṃ paṇṇāni pahiṇiṃsu. Mahāsatto taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘appamattāva hothā’’ti paṇṇāni paṭipesesi.

    తేసు బారాణసిరాజా వినా మంసేన భత్తం న భుఞ్జతి. ఉపోసథదివసత్థాయపిస్స మంసం గహేత్వా ఠపేసి. అథేకదివసం ఏవం ఠపితమంసం భత్తకారకస్స పమాదేన రాజగేహే కోలేయ్యకసునఖా ఖాదింసు. భత్తకారకో తం మంసం అదిత్వా కహాపణముట్ఠిం ఆదాయ చరన్తోపి మంసం ఉప్పాదేతుం అసక్కోన్తో ‘‘సచే అమంసకభత్తం ఉపనామేస్సామి, జీవితం మే నత్థి, కిం ను ఖో కరిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘అత్థేసో ఉపాయో’’తి వికాలే ఆమకసుసానం గన్త్వా ముహుత్తమతస్స పురిసస్స ఊరుమంసం ఆహరిత్వా సుపక్కం పచిత్వా భత్తం ఉపనామేసి. రఞ్ఞో మంసఖణ్డం జివ్హగ్గే ఠపితమత్తమేవ సత్త రసహరణిసహస్సాని ఫరి, సకలసరీరం ఖోభేత్వా అట్ఠాసి. కింకారణా? పుబ్బే చస్స సేవనతాయ. సో కిర అతీతానన్తరే అత్తభావే యక్ఖో హుత్వా బహుం మనుస్సమంసం ఖాదితపుబ్బో, తేనస్స తం పియం అహోసి . సో ‘‘సచాహం తుణ్హీయేవ భుఞ్జిస్సామి, న మే అయం ఇమం మంసం కథేస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా సహ ఖేళేన భూమియం పాతేసి. ‘‘నిద్దోసం, దేవ, ఖాదాహీ’’తి వుత్తే మనుస్సే పటిక్కమాపేత్వా ‘‘అహమేతస్స నిద్దోసభావం జానామి, కిం నామేతం మంస’’న్తి పుచ్ఛి. ‘‘పురిమదివసేసు పరిభోగమంసమేవ, దేవా’’తి. ‘‘నను అఞ్ఞస్మిం కాలే అయం రసో నత్థీ’’తి? ‘‘అజ్జ సుపక్కం, దేవా’’తి. ‘‘నను పుబ్బేపి ఏవమేవ పచసీ’’తి. అథ నం తుణ్హీభూతం ఞత్వా ‘‘సభావం కథేహి, నో చే కథేసి, జీవితం తే నత్థీ’’తి ఆహ. సో అభయం యాచిత్వా యథాభూతం కథేసి. రాజా ‘‘మా సద్దమకాసి, పకతియా పచనకమంసం త్వం ఖాదిత్వా మయ్హం మనుస్సమంసమేవ పచాహీ’’తి ఆహ. ‘‘నను దుక్కరం, దేవా’’తి? ‘‘మా భాయి, న దుక్కర’’న్తి. ‘‘నిబద్ధం కుతో లభిస్సామి, దేవా’’తి? ‘‘నను బన్ధనాగారే బహూ మనుస్సా’’తి. సో తతో పట్ఠాయ తథా అకాసి.

    Tesu bārāṇasirājā vinā maṃsena bhattaṃ na bhuñjati. Uposathadivasatthāyapissa maṃsaṃ gahetvā ṭhapesi. Athekadivasaṃ evaṃ ṭhapitamaṃsaṃ bhattakārakassa pamādena rājagehe koleyyakasunakhā khādiṃsu. Bhattakārako taṃ maṃsaṃ aditvā kahāpaṇamuṭṭhiṃ ādāya carantopi maṃsaṃ uppādetuṃ asakkonto ‘‘sace amaṃsakabhattaṃ upanāmessāmi, jīvitaṃ me natthi, kiṃ nu kho karissāmī’’ti cintetvā ‘‘attheso upāyo’’ti vikāle āmakasusānaṃ gantvā muhuttamatassa purisassa ūrumaṃsaṃ āharitvā supakkaṃ pacitvā bhattaṃ upanāmesi. Rañño maṃsakhaṇḍaṃ jivhagge ṭhapitamattameva satta rasaharaṇisahassāni phari, sakalasarīraṃ khobhetvā aṭṭhāsi. Kiṃkāraṇā? Pubbe cassa sevanatāya. So kira atītānantare attabhāve yakkho hutvā bahuṃ manussamaṃsaṃ khāditapubbo, tenassa taṃ piyaṃ ahosi . So ‘‘sacāhaṃ tuṇhīyeva bhuñjissāmi, na me ayaṃ imaṃ maṃsaṃ kathessatī’’ti cintetvā saha kheḷena bhūmiyaṃ pātesi. ‘‘Niddosaṃ, deva, khādāhī’’ti vutte manusse paṭikkamāpetvā ‘‘ahametassa niddosabhāvaṃ jānāmi, kiṃ nāmetaṃ maṃsa’’nti pucchi. ‘‘Purimadivasesu paribhogamaṃsameva, devā’’ti. ‘‘Nanu aññasmiṃ kāle ayaṃ raso natthī’’ti? ‘‘Ajja supakkaṃ, devā’’ti. ‘‘Nanu pubbepi evameva pacasī’’ti. Atha naṃ tuṇhībhūtaṃ ñatvā ‘‘sabhāvaṃ kathehi, no ce kathesi, jīvitaṃ te natthī’’ti āha. So abhayaṃ yācitvā yathābhūtaṃ kathesi. Rājā ‘‘mā saddamakāsi, pakatiyā pacanakamaṃsaṃ tvaṃ khāditvā mayhaṃ manussamaṃsameva pacāhī’’ti āha. ‘‘Nanu dukkaraṃ, devā’’ti? ‘‘Mā bhāyi, na dukkara’’nti. ‘‘Nibaddhaṃ kuto labhissāmi, devā’’ti? ‘‘Nanu bandhanāgāre bahū manussā’’ti. So tato paṭṭhāya tathā akāsi.

    అపరభాగే బన్ధనాగారే మనుస్సేసు ఖీణేసు ‘‘ఇదాని కిం కరిస్సామి, దేవా’’తి ఆహ. ‘‘అన్తరామగ్గే సహస్సభణ్డికం ఖిపిత్వా యో తం గణ్హాతి, తం ‘చోరో’తి గహేత్వా మారేహీ’’తి ఆహ. సో తథా అకాసి. అపరభాగే రాజభయేన సహస్సభణ్డికం ఓలోకేన్తమ్పి అదిస్వా ‘‘ఇదాని కిం కరిస్సామీ’’తి ఆహ. ‘‘యదా భేరివేలాయ నగరం ఆకులం హోతి, తదా త్వం పన ఏకస్మిం ఘరసన్ధిమ్హి వా వీథియం వా చతుక్కే వా ఠత్వా మనుస్సే మారేత్వా మంసం గణ్హాహీ’’తి. సో తతో పట్ఠాయ తథా కత్వా థూలమంసం ఆదాయ గచ్ఛతి. తేసు తేసు ఠానేసు కళేవరాని దిస్సన్తి. మమ మాతా న పఞ్ఞాయతి, మమ పితా న పఞ్ఞాయతి, మమ భాతా భగినీ చ న పఞ్ఞాయతి, మనుస్సానం పరిదేవనసద్దో సూయతి. నాగరా భీతతసితా ‘‘ఇమే మనుస్సే సీహో ను ఖో ఖాదతి, బ్యగ్ఘో ను ఖో ఖాదతి, యక్ఖో ను ఖో ఖాదతీ’’తి ఓలోకేన్తా పహారముఖం దిస్వా ‘‘ఏకో మనుస్సఖాదకో చోరో ఇమే ఖాదతీ’’తి మఞ్ఞన్తి. మహాజనా రాజఙ్గణే సన్నిపతిత్వా ఉపక్కోసింసు. రాజా ‘‘కిం, తాతా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘దేవ ఇమస్మిం నగరే మనుస్సఖాదకో చోరో అత్థి, తం గణ్హాపేథా’’తి ఆహంసు. ‘‘అహం కథం తం జానిస్సామి, కిం అహం నగరం రక్ఖన్తోపి చరామీ’’తి.

    Aparabhāge bandhanāgāre manussesu khīṇesu ‘‘idāni kiṃ karissāmi, devā’’ti āha. ‘‘Antarāmagge sahassabhaṇḍikaṃ khipitvā yo taṃ gaṇhāti, taṃ ‘coro’ti gahetvā mārehī’’ti āha. So tathā akāsi. Aparabhāge rājabhayena sahassabhaṇḍikaṃ olokentampi adisvā ‘‘idāni kiṃ karissāmī’’ti āha. ‘‘Yadā bherivelāya nagaraṃ ākulaṃ hoti, tadā tvaṃ pana ekasmiṃ gharasandhimhi vā vīthiyaṃ vā catukke vā ṭhatvā manusse māretvā maṃsaṃ gaṇhāhī’’ti. So tato paṭṭhāya tathā katvā thūlamaṃsaṃ ādāya gacchati. Tesu tesu ṭhānesu kaḷevarāni dissanti. Mama mātā na paññāyati, mama pitā na paññāyati, mama bhātā bhaginī ca na paññāyati, manussānaṃ paridevanasaddo sūyati. Nāgarā bhītatasitā ‘‘ime manusse sīho nu kho khādati, byaggho nu kho khādati, yakkho nu kho khādatī’’ti olokentā pahāramukhaṃ disvā ‘‘eko manussakhādako coro ime khādatī’’ti maññanti. Mahājanā rājaṅgaṇe sannipatitvā upakkosiṃsu. Rājā ‘‘kiṃ, tātā’’ti pucchi. ‘‘Deva imasmiṃ nagare manussakhādako coro atthi, taṃ gaṇhāpethā’’ti āhaṃsu. ‘‘Ahaṃ kathaṃ taṃ jānissāmi, kiṃ ahaṃ nagaraṃ rakkhantopi carāmī’’ti.

    మహాజనా ‘‘రాజా నగరేన అనత్థికో, కాళహత్థిసేనాపతిస్స ఆచిక్ఖిస్సామా’’తి గన్త్వా తస్స తం కథేత్వా ‘‘చోరం పరియేసితుం వట్టతీ’’తి వదింసు. సో ‘‘సాధు సత్తాహం ఆగమేథ, పరియేసిత్వా చోరం దస్సామీ’’తి మహాజనే ఉయ్యోజేత్వా పురిసే ఆణాపేసి, ‘‘తాతా, నగరే కిర మనుస్సఖాదకో చోరో అత్థి, తుమ్హే తేసు తేసు ఠానేసు నిలీయిత్వా తం గణ్హథా’’తి. తే ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా తతో పట్ఠాయ నగరం పరిగ్గణ్హన్తి. భత్తకారకోపి ఏకస్మిం ఘరసన్ధిమ్హి సమ్పటిచ్ఛన్నో హుత్వా ఏకం ఇత్థిం మారేత్వా ఘనఘనమంసం ఆదాయ పచ్ఛియం పూరేతుం ఆరభి. అథ నం తే పురిసా గహేత్వా పోథేత్వా పచ్ఛాబాహం బన్ధిత్వా ‘‘గహితో మనుస్సఖాదకో చోరో’’తి మహాసద్దం కరింసు. మహాజనో తం పరివారేసి. అథ నం సుట్ఠు బన్ధిత్వా మంసపచ్ఛిం గీవాయ బన్ధిత్వా ఆదాయ సేనాపతిస్స దస్సేసుం. సేనాపతి తం దిస్వా ‘‘కిం ను ఖో ఏస ఇమం మంసం ఖాదతి, ఉదాహు అఞ్ఞేన మంసేన మిస్సేత్వా విక్కిణాతి, ఉదాహు అఞ్ఞస్స వచనేన మారేతీ’’తి చిన్తేత్వా తమత్థం పుచ్ఛన్తో పఠమం గాథమాహ –

    Mahājanā ‘‘rājā nagarena anatthiko, kāḷahatthisenāpatissa ācikkhissāmā’’ti gantvā tassa taṃ kathetvā ‘‘coraṃ pariyesituṃ vaṭṭatī’’ti vadiṃsu. So ‘‘sādhu sattāhaṃ āgametha, pariyesitvā coraṃ dassāmī’’ti mahājane uyyojetvā purise āṇāpesi, ‘‘tātā, nagare kira manussakhādako coro atthi, tumhe tesu tesu ṭhānesu nilīyitvā taṃ gaṇhathā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya nagaraṃ pariggaṇhanti. Bhattakārakopi ekasmiṃ gharasandhimhi sampaṭicchanno hutvā ekaṃ itthiṃ māretvā ghanaghanamaṃsaṃ ādāya pacchiyaṃ pūretuṃ ārabhi. Atha naṃ te purisā gahetvā pothetvā pacchābāhaṃ bandhitvā ‘‘gahito manussakhādako coro’’ti mahāsaddaṃ kariṃsu. Mahājano taṃ parivāresi. Atha naṃ suṭṭhu bandhitvā maṃsapacchiṃ gīvāya bandhitvā ādāya senāpatissa dassesuṃ. Senāpati taṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho esa imaṃ maṃsaṃ khādati, udāhu aññena maṃsena missetvā vikkiṇāti, udāhu aññassa vacanena māretī’’ti cintetvā tamatthaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –

    ౩౭౧.

    371.

    ‘‘కస్మా తువం రసక ఏదిసాని, కరోసి కమ్మాని సుదారుణాని;

    ‘‘Kasmā tuvaṃ rasaka edisāni, karosi kammāni sudāruṇāni;

    హనాసి ఇత్థీ పురిసే చ మూళ్హో, మంసస్స హేతు అదు ధనస్స కారణా’’తి.

    Hanāsi itthī purise ca mūḷho, maṃsassa hetu adu dhanassa kāraṇā’’ti.

    తత్థ రసకాతి భత్తకారణం ఆలపతి.

    Tattha rasakāti bhattakāraṇaṃ ālapati.

    ఇతో పరం ఉత్తానసమ్బన్ధాని వచనపటివచనాని పాళివసేనేవ వేదితబ్బాని –

    Ito paraṃ uttānasambandhāni vacanapaṭivacanāni pāḷivaseneva veditabbāni –

    ౩౭౨.

    372.

    ‘‘న అత్తహేతూ న ధనస్స కారణా, న పుత్తదారస్స సహాయఞాతినం;

    ‘‘Na attahetū na dhanassa kāraṇā, na puttadārassa sahāyañātinaṃ;

    భత్తా చ మే భగవా భూమిపాలో, సో ఖాదతి మంసం భదన్తేదిసం.

    Bhattā ca me bhagavā bhūmipālo, so khādati maṃsaṃ bhadantedisaṃ.

    ౩౭౩.

    373.

    ‘‘సచే తువం భత్తురత్థే పయుత్తో, కరోసి కమ్మాని సుదారుణాని;

    ‘‘Sace tuvaṃ bhatturatthe payutto, karosi kammāni sudāruṇāni;

    పాతోవ అన్తేపురం పాపుణిత్వా, లపేయ్యాసి మే రాజినో సమ్ముఖే తం.

    Pātova antepuraṃ pāpuṇitvā, lapeyyāsi me rājino sammukhe taṃ.

    ౩౭౪.

    374.

    ‘‘తథా కరిస్సామి అహం భదన్తే, యథా తువం భాససి కాళహత్థి;

    ‘‘Tathā karissāmi ahaṃ bhadante, yathā tuvaṃ bhāsasi kāḷahatthi;

    పాతోవ అన్తేపురం పాపుణిత్వా, వక్ఖామి తే రాజినో సమ్ముఖే త’’న్తి.

    Pātova antepuraṃ pāpuṇitvā, vakkhāmi te rājino sammukhe ta’’nti.

    తత్థ భగవాతి గారవాధివచనం. సచే తువన్తి ‘‘సచ్చం ను ఖో భణతి, ఉదాహు మరణభయేన ముసా భణతీ’’తి వీమంసన్తో ఏవమాహ. తత్థ సుదారుణానీతి మనుస్సఘాతకమ్మాని. సమ్ముఖే తన్తి సమ్ముఖే ఠత్వా ఏవం వదేయ్యాసీతి. సో సమ్పటిచ్ఛన్తో గాథమాహ.

    Tattha bhagavāti gāravādhivacanaṃ. Sace tuvanti ‘‘saccaṃ nu kho bhaṇati, udāhu maraṇabhayena musā bhaṇatī’’ti vīmaṃsanto evamāha. Tattha sudāruṇānīti manussaghātakammāni. Sammukhe tanti sammukhe ṭhatvā evaṃ vadeyyāsīti. So sampaṭicchanto gāthamāha.

    అథ నం సేనాపతి గాళ్హబన్ధనమేవ సయాపేత్వా విభాతాయ రత్తియా అమచ్చేహి చ నాగరేహి చ సద్ధిం మన్తేత్వా సబ్బేసు ఏకచ్ఛన్దేసు జాతేసు సబ్బట్ఠానేసు ఆరక్ఖం ఠపేత్వా నగరం హత్థగతం కత్వా రసకస్స గీవాయం మంసపచ్ఛిం బన్ధిత్వా ఆదాయ రాజనివేసనం పాయాసి. సకలనగరం విరవి. రాజా హియ్యో భుత్తపాతరాసో సాయమాసమ్పి అలభిత్వా ‘‘రసకో ఇదాని ఆగచ్ఛిస్సతి, ఇదాని ఆగచ్ఛస్సతీ’’తి నిసిన్నోవ తం రత్తిం వీతినామేత్వా ‘‘అజ్జపి రసకో నాగచ్ఛతి, నాగరానఞ్చ మహాసద్దో సూయతి, కిం నూ ఖో ఏత’’న్తి వాతపానేన ఓలోకేన్తో తం తథా ఆనీయమానం దిస్వా ‘‘పాకటం ఇదం కారణం జాత’’న్తి చిన్తేత్వా సతిం ఉపట్ఠపేత్వా పల్లఙ్కేయేవ నిసీది. కాళహత్థిపి నం ఉపసఙ్కమిత్వా అనుయుఞ్జి, సోపిస్స కథేసి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    Atha naṃ senāpati gāḷhabandhanameva sayāpetvā vibhātāya rattiyā amaccehi ca nāgarehi ca saddhiṃ mantetvā sabbesu ekacchandesu jātesu sabbaṭṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapetvā nagaraṃ hatthagataṃ katvā rasakassa gīvāyaṃ maṃsapacchiṃ bandhitvā ādāya rājanivesanaṃ pāyāsi. Sakalanagaraṃ viravi. Rājā hiyyo bhuttapātarāso sāyamāsampi alabhitvā ‘‘rasako idāni āgacchissati, idāni āgacchassatī’’ti nisinnova taṃ rattiṃ vītināmetvā ‘‘ajjapi rasako nāgacchati, nāgarānañca mahāsaddo sūyati, kiṃ nū kho eta’’nti vātapānena olokento taṃ tathā ānīyamānaṃ disvā ‘‘pākaṭaṃ idaṃ kāraṇaṃ jāta’’nti cintetvā satiṃ upaṭṭhapetvā pallaṅkeyeva nisīdi. Kāḷahatthipi naṃ upasaṅkamitvā anuyuñji, sopissa kathesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౩౭౫.

    375.

    ‘‘తతో రత్యా వివసానే, సూరియుగ్గమనం పతి;

    ‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyuggamanaṃ pati;

    కాళో రసకమాదాయ, రాజానం ఉపసఙ్కమి;

    Kāḷo rasakamādāya, rājānaṃ upasaṅkami;

    ఉపసఙ్కమ్మ రాజానం, ఇదం వచనమబ్రవి.

    Upasaṅkamma rājānaṃ, idaṃ vacanamabravi.

    ౩౭౬.

    376.

    ‘‘సచ్చం కిర మహారాజ, రసకో పేసితో తయా.

    ‘‘Saccaṃ kira mahārāja, rasako pesito tayā.

    హనతి ఇత్థిపురిసే, తువం మంసాని ఖాదసి.

    Hanati itthipurise, tuvaṃ maṃsāni khādasi.

    ౩౭౭.

    377.

    ‘‘ఏవమేవ తథా కాళ, రసకో పేసితో మయా;

    ‘‘Evameva tathā kāḷa, rasako pesito mayā;

    మమ అత్థం కరోన్తస్స, కిమేతం పరిభాససీ’’తి.

    Mama atthaṃ karontassa, kimetaṃ paribhāsasī’’ti.

    తత్థ కాళాతి కాళహత్థి. ఏవమేవాతి తేన సేనాపతినా తేజవన్తేన అనుయుత్తో రాజా ముసా వత్తుం అసక్కోన్తో ఏవమాహ. తత్థ తథాతి ఇదం పురిమస్స వేవచనం. మమ అత్థన్తి మమ వుడ్ఢిం. కరోన్తస్సాతి కరోన్తం. కిమేతన్తి కస్మా ఏతం. పరిభాససీతి అహో దుక్కరం కరోసి, కాళహత్థి త్వం నామ అఞ్ఞం చోరం అగ్గహేత్వా మమ పేసనకారకం గణ్హాసీతి తస్స భయం జనేన్తో కథేసి.

    Tattha kāḷāti kāḷahatthi. Evamevāti tena senāpatinā tejavantena anuyutto rājā musā vattuṃ asakkonto evamāha. Tattha tathāti idaṃ purimassa vevacanaṃ. Mama atthanti mama vuḍḍhiṃ. Karontassāti karontaṃ. Kimetanti kasmā etaṃ. Paribhāsasīti aho dukkaraṃ karosi, kāḷahatthi tvaṃ nāma aññaṃ coraṃ aggahetvā mama pesanakārakaṃ gaṇhāsīti tassa bhayaṃ janento kathesi.

    తం సుత్వా సేనాపతి ‘‘అయం సకేనేవ ముఖేన పటిజానాతి, అహో సాహసికో, ఏత్తకం నామ కాలం ఇమే మనుస్సా ఏతేన ఖాదితా, వారేస్సామి న’’న్తి చిన్తేత్వా ఆహ – ‘‘మహారాజ, మా ఏవం కరి, మా మనుస్సమంసం ఖాదసీ’’తి. ‘‘కాళహత్థి కిం కథేసి, నాహం విరమితుం సక్కోమీ’’తి. ‘‘మహారాజ, సచే న విరమిస్ససి, అత్తానఞ్చ రట్ఠఞ్చ నాసేస్ససీ’’తి. ‘‘ఏవం నస్సన్తేపి అహం నేవ తతో విరమితుం సక్కోమీ’’తి. తతో సేనాపతి తస్స సఞ్ఞాపనత్థాయ వత్థుం ఆహరిత్వా దస్సేతి – అతీతస్మిఞ్హి కాలే మహాసముద్దే ఛ మహామచ్ఛా అహేసుం. తేసు ఆనన్దో తిమినన్దో అజ్ఝారోహోతి ఇమే తయో మచ్ఛా పఞ్చయోజనసతికా, తిమిఙ్గలో తిమిరపిఙ్గలో మహాతిమిరపిఙ్గలోతి ఇమే తయో మచ్ఛా సహస్సయోజనికా హోన్తి. తే సబ్బేపి పాసాణసేవాలభక్ఖా అహేసుం. తేసు ఆనన్దో మహాసముద్దస్స ఏకపస్సే వసతి. తం బహూ మచ్ఛా దస్సనాయ ఉపసఙ్కమన్తి, ఏకదివసం ‘‘సబ్బేసం ద్విపదచతుప్పదానం సత్తానం రాజా పఞ్ఞాయతి, అమ్హాకం రాజా నత్థి, మయమ్పేతం రాజానం కరిస్సామా’’తి చిన్తేత్వా సబ్బే ఏకచ్ఛన్దా హుత్వా ఆనన్దం రాజానం కరింసు. తే మచ్ఛా తతో పట్ఠాయ తస్స సాయం పాతోవ ఉపట్ఠానం గచ్ఛన్తి.

    Taṃ sutvā senāpati ‘‘ayaṃ sakeneva mukhena paṭijānāti, aho sāhasiko, ettakaṃ nāma kālaṃ ime manussā etena khāditā, vāressāmi na’’nti cintetvā āha – ‘‘mahārāja, mā evaṃ kari, mā manussamaṃsaṃ khādasī’’ti. ‘‘Kāḷahatthi kiṃ kathesi, nāhaṃ viramituṃ sakkomī’’ti. ‘‘Mahārāja, sace na viramissasi, attānañca raṭṭhañca nāsessasī’’ti. ‘‘Evaṃ nassantepi ahaṃ neva tato viramituṃ sakkomī’’ti. Tato senāpati tassa saññāpanatthāya vatthuṃ āharitvā dasseti – atītasmiñhi kāle mahāsamudde cha mahāmacchā ahesuṃ. Tesu ānando timinando ajjhārohoti ime tayo macchā pañcayojanasatikā, timiṅgalo timirapiṅgalo mahātimirapiṅgaloti ime tayo macchā sahassayojanikā honti. Te sabbepi pāsāṇasevālabhakkhā ahesuṃ. Tesu ānando mahāsamuddassa ekapasse vasati. Taṃ bahū macchā dassanāya upasaṅkamanti, ekadivasaṃ ‘‘sabbesaṃ dvipadacatuppadānaṃ sattānaṃ rājā paññāyati, amhākaṃ rājā natthi, mayampetaṃ rājānaṃ karissāmā’’ti cintetvā sabbe ekacchandā hutvā ānandaṃ rājānaṃ kariṃsu. Te macchā tato paṭṭhāya tassa sāyaṃ pātova upaṭṭhānaṃ gacchanti.

    అథేకదివసం ఆనన్దో ఏకస్మిం పబ్బతే పాసాణసేవాలం ఖాదన్తో అజానిత్వా ‘‘సేవాలో’’తి సఞ్ఞాయ ఏకం మచ్ఛం ఖాది. తస్స తం మంసం ఖాదన్తస్స సకలసరీరం సఙ్ఖోభేసి. సో ‘‘కిం ను ఖో ఇదం అతివియ మధుర’’న్తి నీహరిత్వా ఓలోకేన్తో మచ్ఛమంసఖణ్డం దిస్వా ‘‘ఏత్తకం కాలం అజానిత్వా న ఖాదామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘సాయం పాతోపి మచ్ఛానం ఆగన్త్వా గమనకాలే ఏకం ద్వే మచ్ఛే ఖాదిస్సామి, పాకటం కత్వా ఖాదియమానే ఏకోపి మం న ఉపసఙ్కమిస్సతి, సబ్బే పలాయిస్సన్తి, పటిచ్ఛన్నో హుత్వా పచ్ఛా ఓసక్కితోసక్కితం పహరిత్వా ఖాదిస్సామీ’’తి తథా కత్వా ఖాది. మచ్ఛా పరిక్ఖయం గచ్ఛన్తా చిన్తయింసు. ‘‘కుతో ను ఖో ఞాతీనం భయం ఉప్పజ్జిస్సతీ’’తి. అథేకో పణ్డితో మచ్ఛో ‘‘మయ్హం ఆనన్దస్స కిరియా న రుచ్చతి, పరిగ్గణ్హిస్సామి న’’న్తి మచ్ఛేసు ఉపట్ఠానం గతేసు ఆనన్దస్స కణ్ణపత్తే పటిచ్ఛన్నో అట్ఠాసి. ఆనన్దో మచ్ఛే ఉయ్యోజేత్వా సబ్బపచ్ఛతో గచ్ఛన్తం మచ్ఛం ఖాది. సో పణ్డితమచ్ఛో తస్స కిరియం దిస్వా ఇతరేసం ఆరోచేసి. తే సబ్బేపి భీతతసితా పలాయింసు.

    Athekadivasaṃ ānando ekasmiṃ pabbate pāsāṇasevālaṃ khādanto ajānitvā ‘‘sevālo’’ti saññāya ekaṃ macchaṃ khādi. Tassa taṃ maṃsaṃ khādantassa sakalasarīraṃ saṅkhobhesi. So ‘‘kiṃ nu kho idaṃ ativiya madhura’’nti nīharitvā olokento macchamaṃsakhaṇḍaṃ disvā ‘‘ettakaṃ kālaṃ ajānitvā na khādāmī’’ti cintetvā ‘‘sāyaṃ pātopi macchānaṃ āgantvā gamanakāle ekaṃ dve macche khādissāmi, pākaṭaṃ katvā khādiyamāne ekopi maṃ na upasaṅkamissati, sabbe palāyissanti, paṭicchanno hutvā pacchā osakkitosakkitaṃ paharitvā khādissāmī’’ti tathā katvā khādi. Macchā parikkhayaṃ gacchantā cintayiṃsu. ‘‘Kuto nu kho ñātīnaṃ bhayaṃ uppajjissatī’’ti. Atheko paṇḍito maccho ‘‘mayhaṃ ānandassa kiriyā na ruccati, pariggaṇhissāmi na’’nti macchesu upaṭṭhānaṃ gatesu ānandassa kaṇṇapatte paṭicchanno aṭṭhāsi. Ānando macche uyyojetvā sabbapacchato gacchantaṃ macchaṃ khādi. So paṇḍitamaccho tassa kiriyaṃ disvā itaresaṃ ārocesi. Te sabbepi bhītatasitā palāyiṃsu.

    ఆనన్దో తతో పట్ఠాయ మచ్ఛమంసగిద్ధేన అఞ్ఞం గోచరం న గణ్హి. సో జిఘచ్ఛాయ పీళితో కిలన్తో ‘‘కహం ను ఖో ఇమే గతా’’తి తే మచ్ఛే పరియేసన్తో ఏకం పబ్బతం దిస్వా ‘‘మమ భయేన ఇమం పబ్బతం నిస్సాయ వసన్తి మఞ్ఞే, పబ్బతం పరిక్ఖిపిత్వా ఉపధారేస్సామీ’’తి నఙ్గుట్ఠేన చ సీసేన చ ఉభో పస్సే పరిక్ఖిపిత్వా గణ్హి. తతో ‘‘సచే ఇధ వసన్తి, పలాయిస్సన్తీ’’తి పబ్బతం పరిక్ఖిపన్తం అత్తనో నఙ్గుట్ఠం దిస్వా ‘‘అయం మచ్ఛో మం వఞ్చేత్వా పబ్బతం నిస్సాయ వసతీ’’తి కుద్ధో పణ్ణాసయోజనమత్తం సకనఙ్గుట్ఠఖణ్డం అఞ్ఞమచ్ఛసఞ్ఞాయ దళ్హం గహేత్వా మురుమురాయన్తో ఖాది, దుక్ఖవేదనా ఉప్పజ్జి. లోహితగన్ధేన మచ్ఛా సన్నిపతిత్వా లుఞ్జిత్వా ఖాదన్తా యావ సీసా ఆగమంసు. మహాసరీరతాయ పరివత్తేతుం అసక్కోన్తో తత్థేవ జీవితక్ఖయం పాపుణి, పబ్బతరాసి వియ అట్ఠిరాసి అహోసి. ఆకాసచారినో తాపసపరిబ్బాజకా మనుస్సానం కథయింసు. సకలజమ్బుదీపే మనుస్సా జానింసు. తం వత్థుం ఆహరిత్వా దస్సేన్తో కాళహత్థి ఆహ –

    Ānando tato paṭṭhāya macchamaṃsagiddhena aññaṃ gocaraṃ na gaṇhi. So jighacchāya pīḷito kilanto ‘‘kahaṃ nu kho ime gatā’’ti te macche pariyesanto ekaṃ pabbataṃ disvā ‘‘mama bhayena imaṃ pabbataṃ nissāya vasanti maññe, pabbataṃ parikkhipitvā upadhāressāmī’’ti naṅguṭṭhena ca sīsena ca ubho passe parikkhipitvā gaṇhi. Tato ‘‘sace idha vasanti, palāyissantī’’ti pabbataṃ parikkhipantaṃ attano naṅguṭṭhaṃ disvā ‘‘ayaṃ maccho maṃ vañcetvā pabbataṃ nissāya vasatī’’ti kuddho paṇṇāsayojanamattaṃ sakanaṅguṭṭhakhaṇḍaṃ aññamacchasaññāya daḷhaṃ gahetvā murumurāyanto khādi, dukkhavedanā uppajji. Lohitagandhena macchā sannipatitvā luñjitvā khādantā yāva sīsā āgamaṃsu. Mahāsarīratāya parivattetuṃ asakkonto tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi, pabbatarāsi viya aṭṭhirāsi ahosi. Ākāsacārino tāpasaparibbājakā manussānaṃ kathayiṃsu. Sakalajambudīpe manussā jāniṃsu. Taṃ vatthuṃ āharitvā dassento kāḷahatthi āha –

    ౩౭౮.

    378.

    ‘‘ఆనన్దో సబ్బమచ్ఛానం, ఖాదిత్వా రసగిద్ధిమా;

    ‘‘Ānando sabbamacchānaṃ, khāditvā rasagiddhimā;

    పరిక్ఖీణాయ పరిసాయ, అత్తానం ఖాదియా మతో.

    Parikkhīṇāya parisāya, attānaṃ khādiyā mato.

    ౩౭౯.

    379.

    ‘‘ఏవం పమత్తో రసగారవే రత్తో, బాలో యదీ ఆయతి నావబుజ్ఝతి;

    ‘‘Evaṃ pamatto rasagārave ratto, bālo yadī āyati nāvabujjhati;

    విధమ్మ పుత్తే చజి ఞాతకే చ, పరివత్తియ అత్తానఞ్ఞేవ ఖాదతి.

    Vidhamma putte caji ñātake ca, parivattiya attānaññeva khādati.

    ౩౮౦.

    380.

    ‘‘ఇదం తే సుత్వాన విగేతు ఛన్దో, మా భక్ఖయీ రాజ మనుస్సమంసం;

    ‘‘Idaṃ te sutvāna vigetu chando, mā bhakkhayī rāja manussamaṃsaṃ;

    మా త్వం ఇమం కేవలం వారిజోవ, ద్విపదాధిప సుఞ్ఞమకాసి రట్ఠ’’న్తి.

    Mā tvaṃ imaṃ kevalaṃ vārijova, dvipadādhipa suññamakāsi raṭṭha’’nti.

    తత్థ ఆనన్దోతి, మహారాజ, అతీతస్మిం కాలే మహాసముద్దే పఞ్చసతయోజనికో ఆనన్దో నామ మహామచ్ఛో సబ్బేసం మచ్ఛానం రాజా మహాసముద్దస్స ఏకపస్సే ఠితో. ఖాదిత్వాతి సకజాతికానం మచ్ఛానం రసగిద్ధిమా మచ్ఛే ఖాదిత్వా. పరిక్ఖీణాయాతి మచ్ఛపరిసాయ ఖయప్పత్తాయ. అత్తానన్తి అఞ్ఞం గోచరం అగ్గహేత్వా పబ్బతం పరిక్ఖిపన్తో పణ్ణాసయోజనమత్తం అత్తనో నఙ్గుట్ఠఖణ్డం అఞ్ఞమచ్ఛసఞ్ఞాయ ఖాదిత్వా మతో మరణప్పత్తో హుత్వా ఇదాని మహాసముద్దే పబ్బతమత్తో అట్ఠిరాసి అహోసి. ఏవం పమత్తోతి యథా మహామచ్ఛో ఆనన్దో, ఏవమ్పి తథా త్వం తణ్హారసగిద్ధికో హుత్వా పమత్తో పమాదభావప్పత్తో.

    Tattha ānandoti, mahārāja, atītasmiṃ kāle mahāsamudde pañcasatayojaniko ānando nāma mahāmaccho sabbesaṃ macchānaṃ rājā mahāsamuddassa ekapasse ṭhito. Khāditvāti sakajātikānaṃ macchānaṃ rasagiddhimā macche khāditvā. Parikkhīṇāyāti macchaparisāya khayappattāya. Attānanti aññaṃ gocaraṃ aggahetvā pabbataṃ parikkhipanto paṇṇāsayojanamattaṃ attano naṅguṭṭhakhaṇḍaṃ aññamacchasaññāya khāditvā mato maraṇappatto hutvā idāni mahāsamudde pabbatamatto aṭṭhirāsi ahosi. Evaṃ pamattoti yathā mahāmaccho ānando, evampi tathā tvaṃ taṇhārasagiddhiko hutvā pamatto pamādabhāvappatto.

    రసగారవే రత్తోతి మనుస్సమంసస్స రసగారవే రత్తో అతిరత్తచిత్తో హోతి. బాలోతి యది బాలో దుప్పఞ్ఞో ఆయతిం అనాగతే కాలే ఉప్పజ్జనకదుక్ఖం నావబుజ్ఝతి న జానాతి. విధమ్మాతి విధమేత్వా వినాసేత్వా . పుత్తేతి పుత్తధీతరో చ. ఞాతకే చాతి సేసఞాతకే చ సహాయే చ, విధమ్మ పుత్తే చ చజిత్వా ఞాతకే చాతి అత్థో. పరివత్తియాతి అఞ్ఞం ఆహారం అలభిత్వా జిఘచ్ఛాయ పీళితో సకలనగరం పరివత్తియ విచరిత్వా మనుస్సమంసం అలభిత్వా అత్తానం ఖాదన్తో ఆనన్దో మచ్ఛో వియ అత్తానఞ్ఞేవ ఖాదతి.

    Rasagārave rattoti manussamaṃsassa rasagārave ratto atirattacitto hoti. Bāloti yadi bālo duppañño āyatiṃ anāgate kāle uppajjanakadukkhaṃ nāvabujjhati na jānāti. Vidhammāti vidhametvā vināsetvā . Putteti puttadhītaro ca. Ñātake cāti sesañātake ca sahāye ca, vidhamma putte ca cajitvā ñātake cāti attho. Parivattiyāti aññaṃ āhāraṃ alabhitvā jighacchāya pīḷito sakalanagaraṃ parivattiya vicaritvā manussamaṃsaṃ alabhitvā attānaṃ khādanto ānando maccho viya attānaññeva khādati.

    ఇదం తే సుత్వానాతి, మహారాజ, తే తుయ్హం మయా ఆనీతం ఇదం ఉదాహరణం సుత్వా ఛన్దో మనుస్సమంసఖాదనచ్ఛన్దో విగేతు విగచ్ఛతు విరమతు. మా భక్ఖయీతి రాజ మనుస్సమంసం మా భక్ఖయి మా ఖాది. మా త్వం ఇమం కేవలన్తి మహాసముద్దం సుఞ్ఞం కరోన్తో వారిజో ఆనన్దో మచ్ఛో ఇవ, భో ద్విపదాధిప, ద్విపదానం మనుస్సానం, ఇస్సర మహారాజ, త్వం కేవలం సచ్చతో ఇమం తవ కాసిరట్ఠం నగరం సుఞ్ఞం మా అకాసీతి అత్థో.

    Idaṃ te sutvānāti, mahārāja, te tuyhaṃ mayā ānītaṃ idaṃ udāharaṇaṃ sutvā chando manussamaṃsakhādanacchando vigetu vigacchatu viramatu. Mā bhakkhayīti rāja manussamaṃsaṃ mā bhakkhayi mā khādi. Mā tvaṃ imaṃ kevalanti mahāsamuddaṃ suññaṃ karonto vārijo ānando maccho iva, bho dvipadādhipa, dvipadānaṃ manussānaṃ, issara mahārāja, tvaṃ kevalaṃ saccato imaṃ tava kāsiraṭṭhaṃ nagaraṃ suññaṃ mā akāsīti attho.

    తం సుత్వా రాజా, ‘‘భో కాళహత్థి, న త్వమేవ ఉపమం జానాసి, అహమ్పి జానామీ’’తి మనుస్సమంసగిద్ధతాయ పోరాణకవత్థుం ఆహరిత్వా దస్సేన్తో ఆహ –

    Taṃ sutvā rājā, ‘‘bho kāḷahatthi, na tvameva upamaṃ jānāsi, ahampi jānāmī’’ti manussamaṃsagiddhatāya porāṇakavatthuṃ āharitvā dassento āha –

    ౩౮౧.

    381.

    ‘‘సుజాతో నామ నామేన, ఓరసో తస్స అత్రజో;

    ‘‘Sujāto nāma nāmena, oraso tassa atrajo;

    జమ్బుపేసిమలద్ధాన, మతో సో తస్స సఙ్ఖయే.

    Jambupesimaladdhāna, mato so tassa saṅkhaye.

    ౩౮౨.

    382.

    ‘‘ఏవమేవ అహం కాళ, భుత్వా భక్ఖం రసుత్తమం;

    ‘‘Evameva ahaṃ kāḷa, bhutvā bhakkhaṃ rasuttamaṃ;

    అలద్ధా మానుసం మంసం, మఞ్ఞే హిస్సామి జీవిత’’న్తి.

    Aladdhā mānusaṃ maṃsaṃ, maññe hissāmi jīvita’’nti.

    తత్థ సుజాతో నామాతి కాళహత్థి కుటుమ్బికో నామేన సుజాతో నామ, తస్స అత్రజో పుత్తో ఓరసో జమ్బుపేసిం అలద్ధాన అలభిత్వాన. మతోతి యథా తస్సా జమ్బుపేసియా సఙ్ఖయే సో కుటుమ్బికపుత్తో మతో, ఏవమేవ అహం రసుత్తమం అఞ్ఞరసానం ఉత్తమం మనుస్సానం మంసం భుత్వా భుఞ్జిత్వా అలద్ధా మనుస్సమంసం జీవితం హిస్సామీతి మఞ్ఞే మఞ్ఞామి.

    Tattha sujāto nāmāti kāḷahatthi kuṭumbiko nāmena sujāto nāma, tassa atrajo putto oraso jambupesiṃ aladdhāna alabhitvāna. Matoti yathā tassā jambupesiyā saṅkhaye so kuṭumbikaputto mato, evameva ahaṃ rasuttamaṃ aññarasānaṃ uttamaṃ manussānaṃ maṃsaṃ bhutvā bhuñjitvā aladdhā manussamaṃsaṃ jīvitaṃ hissāmīti maññe maññāmi.

    అతీతే కిర బారాణసియం సుజాతో నామ కుటుమ్బికో లోణమ్బిలసేవనత్థాయ హిమవన్తతో ఆగతాని పఞ్చ ఇసిసతాని అత్తనో ఉయ్యానే వసాపేత్వా ఉపట్ఠాసి. ఘరే చస్స నిబద్ధం పఞ్చసతమత్తా భిక్ఖా అహోసి. తే పన తాపసా కదాచి జనపదేపి భిక్ఖాయ చరన్తి, కదాచి మహాజమ్బుపేసిం ఆహరిత్వా ఖాదన్తి. తేసం జమ్బుపేసిం ఆహరిత్వా ఖాదనకాలే సుజాతో చిన్తేసి – ‘‘అజ్జ భద్దన్తానం తయో చత్తారో దివసా అనాగచ్ఛన్తానం, కహం ను ఖో గతా’’తి. సో అత్తనో పుత్తకం అఙ్గులియం గాహాపేత్వా తేసం భత్తకిచ్చకాలే తత్థ అగమాసి. తస్మిం సమయే మహల్లకానం ముఖవిక్ఖాలనకాలే ఉదకం దత్వా సబ్బనవకో జమ్బుపేసిం ఖాదతి. సుజాతో తాపసే వన్దిత్వా నిసిన్నో – ‘‘కిం, భన్తే, ఖాదథా’’తి పుచ్ఛి. ‘‘మహాజమ్బుపేసిం, ఆవుసో’’తి. తం సుత్వా కుమారో పిపాసం ఉప్పాదేసి. అథస్స గణజేట్ఠకో తాపసో థోకం దాపేసి. సో తం ఖాదిత్వా మధురరసే బజ్ఝిత్వా – ‘‘జమ్బుపేసిం మే దేథా’’తి పునప్పునం యాచి. కుటుమ్బికో ధమ్మం సుణన్తో, ‘‘పుత్తక, మా విరవి, గేహం గన్త్వా ఖాదిస్ససీ’’తి తం వఞ్చేత్వా ‘‘ఇమం నిస్సాయ భదన్తా ఉక్కణ్ఠేయ్యు’’న్తి తం సమస్సాసేన్తో ఇసిగణం అనాపుచ్ఛిత్వా గేహం గతో. గతకాలతో పట్ఠాయ చస్స పుత్తో ‘‘జమ్బుపేసిం మే దేథా’’తి పరిదేవి. సుజాతో ‘‘ఇసయోపి ఆచిక్ఖిస్సామీ’’తి ఉయ్యానం గతో. తే ఇసయోపి ‘‘ఇధ చిరం వసిమ్హా’’తి హిమవన్తమేవ గతా. ఆరామే ఇసయో అపస్సన్తో తస్స జమ్బుఅమ్బపనసమోచాదీనం పేసియో మధుసక్ఖరచుణ్ణసంయుత్తా అదాసి. తా తస్స జివ్హగ్గే ఠపితమత్తా హలాహలవిససదిసా హోన్తి. సో సత్తాహం నిరాహారో హుత్వా జీవితక్ఖయం పాపుణి. రాజా ఇదం కారణం ఆహరిత్వా దస్సేన్తో ఏవమాహ.

    Atīte kira bārāṇasiyaṃ sujāto nāma kuṭumbiko loṇambilasevanatthāya himavantato āgatāni pañca isisatāni attano uyyāne vasāpetvā upaṭṭhāsi. Ghare cassa nibaddhaṃ pañcasatamattā bhikkhā ahosi. Te pana tāpasā kadāci janapadepi bhikkhāya caranti, kadāci mahājambupesiṃ āharitvā khādanti. Tesaṃ jambupesiṃ āharitvā khādanakāle sujāto cintesi – ‘‘ajja bhaddantānaṃ tayo cattāro divasā anāgacchantānaṃ, kahaṃ nu kho gatā’’ti. So attano puttakaṃ aṅguliyaṃ gāhāpetvā tesaṃ bhattakiccakāle tattha agamāsi. Tasmiṃ samaye mahallakānaṃ mukhavikkhālanakāle udakaṃ datvā sabbanavako jambupesiṃ khādati. Sujāto tāpase vanditvā nisinno – ‘‘kiṃ, bhante, khādathā’’ti pucchi. ‘‘Mahājambupesiṃ, āvuso’’ti. Taṃ sutvā kumāro pipāsaṃ uppādesi. Athassa gaṇajeṭṭhako tāpaso thokaṃ dāpesi. So taṃ khāditvā madhurarase bajjhitvā – ‘‘jambupesiṃ me dethā’’ti punappunaṃ yāci. Kuṭumbiko dhammaṃ suṇanto, ‘‘puttaka, mā viravi, gehaṃ gantvā khādissasī’’ti taṃ vañcetvā ‘‘imaṃ nissāya bhadantā ukkaṇṭheyyu’’nti taṃ samassāsento isigaṇaṃ anāpucchitvā gehaṃ gato. Gatakālato paṭṭhāya cassa putto ‘‘jambupesiṃ me dethā’’ti paridevi. Sujāto ‘‘isayopi ācikkhissāmī’’ti uyyānaṃ gato. Te isayopi ‘‘idha ciraṃ vasimhā’’ti himavantameva gatā. Ārāme isayo apassanto tassa jambuambapanasamocādīnaṃ pesiyo madhusakkharacuṇṇasaṃyuttā adāsi. Tā tassa jivhagge ṭhapitamattā halāhalavisasadisā honti. So sattāhaṃ nirāhāro hutvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Rājā idaṃ kāraṇaṃ āharitvā dassento evamāha.

    తతో కాళహత్థి ‘‘అయం రాజా అతివియ రసగిద్ధో, అపరానిపిస్స ఉదాహరణాని ఆహరిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా, ‘‘మహారాజ, విరమాహీ’’తి ఆహ. ‘‘అహం విరమితుం న సక్కోమీ’’తి. దేవ, సచే న విరమిస్ససి, తువం ఞాతిమణ్డలతో చేవ రజ్జసిరితో చ పరిహాయిస్ససి. అతీతస్మిఞ్హి, మహారాజ, ఇధేవ బారాణసియం పఞ్చసీలరక్ఖకం సోత్థియకులం అహోసి . తస్స కులస్స ఏకపుత్తకో అహోసి. సో మాతాపితూనం పియో మనాపో అహోసి పణ్డితో బ్యత్తో తిణ్ణం వేదానం పారగూ. సో సమవయేహి తరుణేహి సద్ధిం గణబన్ధనేన విచరి. సేసా గణబన్ధా మచ్ఛమంసాదీని ఖాదన్తా సురం పివన్తి. మాణవో మంసాదీని న ఖాదతి, సురం న పివతి. తే మన్తయింసు – ‘‘అయం సురాయ అపివనతో అమ్హాకం మూలం న దేతి, ఉపాయేన నం సురం పాయేస్సామా’’తి. తే సన్నిపతిత్వా, ‘‘సమ్మ, ఛణకీళం కీళిస్సామా’’తి ఆహంసు. ‘‘సమ్మ, తుమ్హే సురం పివథ, అహం సురం న పివామి, తుమ్హేవ గచ్ఛథా’’తి. ‘‘సమ్మ, తవ పివనత్థాయ ఖీరం గణ్హాపేస్సామా’’తి. సో ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛి. ధుత్తా ఉయ్యానం గన్త్వా పదుమినిపత్తేసు తిఖిణసురం బన్ధాపేత్వా ఠపయింసు. అథ నేసం పానకాలే మాణవస్స ఖీరం ఉపనయింసు. అథ ఏకో ధుత్తో ‘‘పోక్ఖరమధుం, భో, ఆహరా’’తి ఆహరాపేత్వా పదుమినిపత్తపుటం హేట్ఠా ఛిద్దం కత్వా అఙ్గులీహి ముఖే ఠపేత్వా ఆకడ్ఢి. ఏవం ఇతరేపి ఆహరాపేత్వా పివింసు. మాణవో ‘‘కిం నామేత’’న్తి పుచ్ఛి. ‘‘పోక్ఖరమధునామా’’తి. ‘‘అహమ్పి థోకం లభిస్సామి, దేథ భోన్తో’’తి. తస్సపి దాపయింసు. సో పోక్ఖరమధుసఞ్ఞాయ సురం పివి. అథస్స అఙ్గారపక్కమంసం అదంసు, తమ్పి ఖాది.

    Tato kāḷahatthi ‘‘ayaṃ rājā ativiya rasagiddho, aparānipissa udāharaṇāni āharissāmī’’ti cintetvā, ‘‘mahārāja, viramāhī’’ti āha. ‘‘Ahaṃ viramituṃ na sakkomī’’ti. Deva, sace na viramissasi, tuvaṃ ñātimaṇḍalato ceva rajjasirito ca parihāyissasi. Atītasmiñhi, mahārāja, idheva bārāṇasiyaṃ pañcasīlarakkhakaṃ sotthiyakulaṃ ahosi . Tassa kulassa ekaputtako ahosi. So mātāpitūnaṃ piyo manāpo ahosi paṇḍito byatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū. So samavayehi taruṇehi saddhiṃ gaṇabandhanena vicari. Sesā gaṇabandhā macchamaṃsādīni khādantā suraṃ pivanti. Māṇavo maṃsādīni na khādati, suraṃ na pivati. Te mantayiṃsu – ‘‘ayaṃ surāya apivanato amhākaṃ mūlaṃ na deti, upāyena naṃ suraṃ pāyessāmā’’ti. Te sannipatitvā, ‘‘samma, chaṇakīḷaṃ kīḷissāmā’’ti āhaṃsu. ‘‘Samma, tumhe suraṃ pivatha, ahaṃ suraṃ na pivāmi, tumheva gacchathā’’ti. ‘‘Samma, tava pivanatthāya khīraṃ gaṇhāpessāmā’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Dhuttā uyyānaṃ gantvā paduminipattesu tikhiṇasuraṃ bandhāpetvā ṭhapayiṃsu. Atha nesaṃ pānakāle māṇavassa khīraṃ upanayiṃsu. Atha eko dhutto ‘‘pokkharamadhuṃ, bho, āharā’’ti āharāpetvā paduminipattapuṭaṃ heṭṭhā chiddaṃ katvā aṅgulīhi mukhe ṭhapetvā ākaḍḍhi. Evaṃ itarepi āharāpetvā piviṃsu. Māṇavo ‘‘kiṃ nāmeta’’nti pucchi. ‘‘Pokkharamadhunāmā’’ti. ‘‘Ahampi thokaṃ labhissāmi, detha bhonto’’ti. Tassapi dāpayiṃsu. So pokkharamadhusaññāya suraṃ pivi. Athassa aṅgārapakkamaṃsaṃ adaṃsu, tampi khādi.

    ఏవమస్స పునప్పునం పివన్తస్స మత్తకాలే ‘‘న ఏతం పోక్ఖరమధు, సురా ఏసా’’తి వదింసు. సో ‘‘ఏత్తకం కాలం ఏవం మధురరసం న జానిం, ఆహరథ, భో, సుర’’న్తి ఆహ. తే ఆహరిత్వా పునపి అదంసు. పిపాసా మహతీ అహోసి. అథస్స పునపి యాచన్తస్స ‘‘ఖీణా’’తి వదింసు. సో ‘‘హన్ద తం, భో, ఆహరాపేథా’’తి అఙ్గులిముద్దికం అదాసి, సో సకలదివసం తేహి సద్ధిం పివిత్వా మత్తో రత్తక్ఖో కమ్పన్తో విలపన్తో గేహం గన్త్వా నిపజ్జి. అథస్స పితా సురాయ పివితభావం ఞత్వా విగతే మత్తే, ‘‘తాత, అయుత్తం తే కతం సోత్తియకులే జాతేన సురం పివన్తేన, మా పున ఏవం అకాసీ’’తి ఆహ. ‘‘తాత, కో మయ్హం దోసో’’తి. ‘‘సురాయ పివితభావో’’తి. ‘‘తాత, కిం కథేసి, మయా ఏవరూపం మధురరసం ఏత్తకం కాలం అలద్ధపుబ్బ’’న్తి. బ్రాహ్మణో పునప్పునం యాచి. సోపి ‘‘న సక్కోమి విరమితు’’న్తి ఆహ. అథ బ్రాహ్మణో ‘‘ఏవం సన్తే అమ్హాకం కులవంసో చ ఉచ్ఛిజ్జిస్సతి, ధనఞ్చ వినస్సిస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా గాథమాహ –

    Evamassa punappunaṃ pivantassa mattakāle ‘‘na etaṃ pokkharamadhu, surā esā’’ti vadiṃsu. So ‘‘ettakaṃ kālaṃ evaṃ madhurarasaṃ na jāniṃ, āharatha, bho, sura’’nti āha. Te āharitvā punapi adaṃsu. Pipāsā mahatī ahosi. Athassa punapi yācantassa ‘‘khīṇā’’ti vadiṃsu. So ‘‘handa taṃ, bho, āharāpethā’’ti aṅgulimuddikaṃ adāsi, so sakaladivasaṃ tehi saddhiṃ pivitvā matto rattakkho kampanto vilapanto gehaṃ gantvā nipajji. Athassa pitā surāya pivitabhāvaṃ ñatvā vigate matte, ‘‘tāta, ayuttaṃ te kataṃ sottiyakule jātena suraṃ pivantena, mā puna evaṃ akāsī’’ti āha. ‘‘Tāta, ko mayhaṃ doso’’ti. ‘‘Surāya pivitabhāvo’’ti. ‘‘Tāta, kiṃ kathesi, mayā evarūpaṃ madhurarasaṃ ettakaṃ kālaṃ aladdhapubba’’nti. Brāhmaṇo punappunaṃ yāci. Sopi ‘‘na sakkomi viramitu’’nti āha. Atha brāhmaṇo ‘‘evaṃ sante amhākaṃ kulavaṃso ca ucchijjissati, dhanañca vinassissatī’’ti cintetvā gāthamāha –

    ౩౮౩.

    383.

    ‘‘మాణవ అభిరూపోసి, కులే జాతోసి సోత్థియే;

    ‘‘Māṇava abhirūposi, kule jātosi sotthiye;

    న త్వం అరహసి తాత, అభక్ఖం భక్ఖయేతవే’’తి.

    Na tvaṃ arahasi tāta, abhakkhaṃ bhakkhayetave’’ti.

    తత్థ , మాణవాతి, మాణవ, త్వం అభిరూపో అసి, సోత్థియే కులే జాతోపి అసి. అభక్ఖం భక్ఖయేతవేతి, తాత, త్వం అభక్ఖితబ్బయుత్తకం భక్ఖయితుం న అరహసి.

    Tattha , māṇavāti, māṇava, tvaṃ abhirūpo asi, sotthiye kule jātopi asi. Abhakkhaṃ bhakkhayetaveti, tāta, tvaṃ abhakkhitabbayuttakaṃ bhakkhayituṃ na arahasi.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా, ‘‘తాత, విరమ, సచే న విరమసి, అహం తం ఇతో గేహా నిక్ఖామేస్సామి, తవ రట్ఠా పబ్బాజనీయకమ్మం కరిస్సామీ’’తి ఆహ. మాణవో ‘‘ఏవం సన్తేపి అహం సురం జహితుం న సక్కోమీ’’తి వత్వా గాథాద్వయమాహ –

    Evañca pana vatvā, ‘‘tāta, virama, sace na viramasi, ahaṃ taṃ ito gehā nikkhāmessāmi, tava raṭṭhā pabbājanīyakammaṃ karissāmī’’ti āha. Māṇavo ‘‘evaṃ santepi ahaṃ suraṃ jahituṃ na sakkomī’’ti vatvā gāthādvayamāha –

    ౩౮౪.

    384.

    ‘‘రసానం అఞ్ఞతరం ఏతం, కస్మా మం త్వం నివారయే;

    ‘‘Rasānaṃ aññataraṃ etaṃ, kasmā maṃ tvaṃ nivāraye;

    సోహం తత్థ గమిస్సామి, యత్థ లచ్ఛామి ఏదిసం.

    Sohaṃ tattha gamissāmi, yattha lacchāmi edisaṃ.

    ౩౮౫.

    385.

    ‘‘సోవాహం నిప్పతిస్సామి, నతే వచ్ఛామి సన్తికే;

    ‘‘Sovāhaṃ nippatissāmi, nate vacchāmi santike;

    యస్స మే దస్సనేన త్వం, నాభినన్దసి బ్రాహ్మణా’’తి.

    Yassa me dassanena tvaṃ, nābhinandasi brāhmaṇā’’ti.

    తత్థ రసానన్తి లోణమ్బిలతిత్తకకటుకఖారికమధురకసావసఙ్ఖాతానం సత్తన్నం రసానం అఞ్ఞతరం ఉత్తమరసమేతం మజ్జం నామ. సోవాహన్తి సో అహం ఏవ. నిప్పతిస్సామీతి నిక్ఖమిస్సామి.

    Tattha rasānanti loṇambilatittakakaṭukakhārikamadhurakasāvasaṅkhātānaṃ sattannaṃ rasānaṃ aññataraṃ uttamarasametaṃ majjaṃ nāma. Sovāhanti so ahaṃ eva. Nippatissāmīti nikkhamissāmi.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా ‘‘నాహం సురాపానా విరమిస్సామి, యం తే రుచ్చతి, తం కరోహీ’’తి ఆహ. అథ బ్రాహ్మణో ‘‘తయి అమ్హే పరిచ్చజన్తే మయమ్పి తం పరిచ్చజిస్సామా’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Evañca pana vatvā ‘‘nāhaṃ surāpānā viramissāmi, yaṃ te ruccati, taṃ karohī’’ti āha. Atha brāhmaṇo ‘‘tayi amhe pariccajante mayampi taṃ pariccajissāmā’’ti vatvā gāthamāha –

    ౩౮౬.

    386.

    ‘‘అద్ధా అఞ్ఞేపి దాయాదే, పుత్తే లచ్ఛామ మాణవ;

    ‘‘Addhā aññepi dāyāde, putte lacchāma māṇava;

    త్వఞ్చ జమ్మ వినస్ససు, యత్థ పత్తం న తం సుణే’’తి.

    Tvañca jamma vinassasu, yattha pattaṃ na taṃ suṇe’’ti.

    తత్థ యత్థ పత్తన్తి యత్థ గతం తం ‘‘అసుకట్ఠానే నామ వసతీ’’తి న సుణోమ, తత్థ గచ్ఛాహీతి అత్థో.

    Tattha yattha pattanti yattha gataṃ taṃ ‘‘asukaṭṭhāne nāma vasatī’’ti na suṇoma, tattha gacchāhīti attho.

    అథ నం వినిచ్ఛయం నేత్వా అపుత్తభావం కత్వా నీహరాపేసి. సో అపరభాగే నిప్పచ్చయో కపణో జిణ్ణపిలోతికం నివాసేత్వా కపాలహత్థో పిణ్డాయ చరన్తో అఞ్ఞతరం కుట్టం నిస్సాయ కాలమకాసి. ఇదం కారణం ఆహరిత్వా కాళహత్థి రఞ్ఞో దస్సేత్వా, ‘‘మహారాజ, సచే త్వం అమ్హాకం వచనం న కరిస్ససి, పబ్బాజనీయకమ్మం తే కరిస్సన్తీ’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Atha naṃ vinicchayaṃ netvā aputtabhāvaṃ katvā nīharāpesi. So aparabhāge nippaccayo kapaṇo jiṇṇapilotikaṃ nivāsetvā kapālahattho piṇḍāya caranto aññataraṃ kuṭṭaṃ nissāya kālamakāsi. Idaṃ kāraṇaṃ āharitvā kāḷahatthi rañño dassetvā, ‘‘mahārāja, sace tvaṃ amhākaṃ vacanaṃ na karissasi, pabbājanīyakammaṃ te karissantī’’ti vatvā gāthamāha –

    ౩౮౭.

    387.

    ‘‘ఏవమేవ తువం రాజ, ద్విపదిన్ద సుణోహి మే;

    ‘‘Evameva tuvaṃ rāja, dvipadinda suṇohi me;

    పబ్బాజేస్సన్తి తం రట్ఠా, సోణ్డం మాణవకం యథా’’తి.

    Pabbājessanti taṃ raṭṭhā, soṇḍaṃ māṇavakaṃ yathā’’ti.

    తత్థ ద్విపదిన్దాతి ద్విపదానం ఇన్ద, భో మహారాజ, మే మమ వచనం సుణోహి తువం, ఏవమేవ సోణ్డం మాణవకం యథా తం భవన్తం రట్ఠతో పబ్బాజేస్సన్తి.

    Tattha dvipadindāti dvipadānaṃ inda, bho mahārāja, me mama vacanaṃ suṇohi tuvaṃ, evameva soṇḍaṃ māṇavakaṃ yathā taṃ bhavantaṃ raṭṭhato pabbājessanti.

    ఏవం కాళహత్థినా ఉపమాయ ఆహటాయపి రాజా తతో విరమితుం అసక్కోన్తో అపరమ్పి ఉదాహరణం దస్సేతుం ఆహ –

    Evaṃ kāḷahatthinā upamāya āhaṭāyapi rājā tato viramituṃ asakkonto aparampi udāharaṇaṃ dassetuṃ āha –

    ౩౮౮.

    388.

    ‘‘సుజాతో నామ నామేన, భావితత్తాన సావకో;

    ‘‘Sujāto nāma nāmena, bhāvitattāna sāvako;

    అచ్ఛరం కామయన్తోవ, న సో భుఞ్జి న సో పివి.

    Accharaṃ kāmayantova, na so bhuñji na so pivi.

    ౩౮౯.

    389.

    ‘‘కుసగ్గేనుదకమాదాయ, సముద్దే ఉదకం మినే;

    ‘‘Kusaggenudakamādāya, samudde udakaṃ mine;

    ఏవం మానుసకా కామా, దిబ్బకామాన సన్తికే.

    Evaṃ mānusakā kāmā, dibbakāmāna santike.

    ౩౯౦.

    390.

    ‘‘ఏవమేవ అహం కాళ, భుత్వా భక్ఖం రసుత్తమం;

    ‘‘Evameva ahaṃ kāḷa, bhutvā bhakkhaṃ rasuttamaṃ;

    అలద్ధా మానుసం మంసం, మఞ్ఞే హిస్సామి జీవిత’’న్తి.

    Aladdhā mānusaṃ maṃsaṃ, maññe hissāmi jīvita’’nti.

    వత్థు హేట్ఠా వుత్తసదిసమేవ.

    Vatthu heṭṭhā vuttasadisameva.

    తత్థ భావితత్తానాతి భావితచిత్తానం తేసం పఞ్చన్నం ఇసిసతానం. అచ్ఛరం కామయన్తోవాతి సో కిర తేసం ఇసీనం మహాజమ్బుపేసియా ఖాదనకాలే అనాగమనం విదిత్వా ‘‘కిం ను ఖో కారణా న ఆగచ్ఛన్తి, సచే కత్థచి గతా, జానిస్సామి, నో చే, అథ నేసం సన్తికే ధమ్మం సుణిస్సామీ’’తి ఉయ్యానం గన్త్వా ఇసిగణే వన్దిత్వా గణజేట్ఠకస్స సన్తికే ధమ్మం సుణన్తో నిసిన్నోవ సూరియే అత్థఙ్గతే ఉయ్యోజియమానోపి ‘‘అజ్జ ఇధేవ వసిస్సామీ’’తి వత్వా ఇసిగణం వన్దిత్వా పణ్ణసాలం పవిసిత్వా నిపజ్జి. రత్తిభాగే సక్కో దేవరాజా దేవచ్ఛరాసఙ్ఘపరివుతో సద్ధిం అత్తనో పరిచారికాహి ఇసిగణం వన్దితుం ఆగతో, సకలారామో ఏకోభాసో అహోసి. సుజాతో ‘‘కిం ను ఖో ఏత’’న్తి ఉట్ఠాయ పణ్ణసాలఛిద్దేన ఓలోకేన్తో సక్కం ఇసిగణం వన్దితుం ఆగతం దేవచ్ఛరాపరివుతం దిస్వా అచ్ఛరానం సహ దస్సనేన రాగరత్తో అహోసి. సక్కో నిసీదిత్వా ధమ్మకథం సుత్వా సకట్ఠానమేవ గతో. కుటుమ్బికోపి పునదివసే ఇసిగణం వన్దిత్వా పుచ్ఛి – ‘‘భన్తే, కో నామేస రత్తిభాగే తుమ్హాకం వన్దనత్థాయ ఆగతో’’తి? ‘‘సక్కో, ఆవుసో’’తి. ‘‘తం పరివారేత్వా నిసిన్నా కా నామేతా’’తి? ‘‘దేవచ్ఛరా నామేతా’’తి. సో ఇసిగణం వన్దిత్వా గేహం గన్త్వా గతకాలతో పట్ఠాయ ‘‘అచ్ఛరం మే దేథ, అచ్ఛరం మే దేథా’’తి విలపి. ఞాతకా పరివారేత్వా ‘‘భూతావిట్ఠో ను ఖో’’తి అచ్ఛరం పహరింసు. సో ‘‘నాహం ఏతం అచ్ఛరం కథేమి, దేవచ్ఛరం కథేమీ’’తి వత్వా ‘‘అయం అచ్ఛరా’’తి అలఙ్కరిత్వా ఆనీతం భరియమ్పి గణికమ్పి ఓలోకేన్తో ‘‘నాయం అచ్ఛరా, యక్ఖినీ ఏసా, దేవచ్ఛరం మే దేథా’’తి విలపన్తో నిరాహారో హుత్వా తత్థేవ జీవితక్ఖయం పాపుణి. తేన వుత్తం –

    Tattha bhāvitattānāti bhāvitacittānaṃ tesaṃ pañcannaṃ isisatānaṃ. Accharaṃ kāmayantovāti so kira tesaṃ isīnaṃ mahājambupesiyā khādanakāle anāgamanaṃ viditvā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇā na āgacchanti, sace katthaci gatā, jānissāmi, no ce, atha nesaṃ santike dhammaṃ suṇissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā isigaṇe vanditvā gaṇajeṭṭhakassa santike dhammaṃ suṇanto nisinnova sūriye atthaṅgate uyyojiyamānopi ‘‘ajja idheva vasissāmī’’ti vatvā isigaṇaṃ vanditvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajji. Rattibhāge sakko devarājā devaccharāsaṅghaparivuto saddhiṃ attano paricārikāhi isigaṇaṃ vandituṃ āgato, sakalārāmo ekobhāso ahosi. Sujāto ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti uṭṭhāya paṇṇasālachiddena olokento sakkaṃ isigaṇaṃ vandituṃ āgataṃ devaccharāparivutaṃ disvā accharānaṃ saha dassanena rāgaratto ahosi. Sakko nisīditvā dhammakathaṃ sutvā sakaṭṭhānameva gato. Kuṭumbikopi punadivase isigaṇaṃ vanditvā pucchi – ‘‘bhante, ko nāmesa rattibhāge tumhākaṃ vandanatthāya āgato’’ti? ‘‘Sakko, āvuso’’ti. ‘‘Taṃ parivāretvā nisinnā kā nāmetā’’ti? ‘‘Devaccharā nāmetā’’ti. So isigaṇaṃ vanditvā gehaṃ gantvā gatakālato paṭṭhāya ‘‘accharaṃ me detha, accharaṃ me dethā’’ti vilapi. Ñātakā parivāretvā ‘‘bhūtāviṭṭho nu kho’’ti accharaṃ pahariṃsu. So ‘‘nāhaṃ etaṃ accharaṃ kathemi, devaccharaṃ kathemī’’ti vatvā ‘‘ayaṃ accharā’’ti alaṅkaritvā ānītaṃ bhariyampi gaṇikampi olokento ‘‘nāyaṃ accharā, yakkhinī esā, devaccharaṃ me dethā’’ti vilapanto nirāhāro hutvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘అచ్ఛరం కామయన్తోవ, న సో భుఞ్జి న సో పివీ’’తి.

    ‘‘Accharaṃ kāmayantova, na so bhuñji na so pivī’’ti.

    కుసగ్గేనుదకమాదాయ, సముద్దే ఉదకం మినేతి, సమ్మ కాళహత్థి, యో కుసగ్గేనేవ ఉదకం గహేత్వా ‘‘ఏత్తకం సియా మహాసముద్దే ఉదక’’న్తి తేన సద్ధిం ఉపమాయ మినేయ్య, సో కేవలం మినేయ్యేవ, కుసగ్గే పన ఉదకం అతిపరిత్తకమేవ. యథా తం, ఏవం మానుసకా కామా దిబ్బకామానం సన్తికే, తస్మా సో సుజాతో అఞ్ఞం ఇత్థిం న ఓలోకేసి, అచ్ఛరమేవ పత్థేన్తో మతో. ఏవమేవాతి యథా సో దిబ్బకామం అలభన్తో జీవితం జహి, ఏవం అహమ్పి ఉత్తమరసం మనుస్సమంసం అలభన్తో జీవితం జహిస్సామీతి వదతి.

    Kusaggenudakamādāya, samudde udakaṃ mineti, samma kāḷahatthi, yo kusaggeneva udakaṃ gahetvā ‘‘ettakaṃ siyā mahāsamudde udaka’’nti tena saddhiṃ upamāya mineyya, so kevalaṃ mineyyeva, kusagge pana udakaṃ atiparittakameva. Yathā taṃ, evaṃ mānusakā kāmā dibbakāmānaṃ santike, tasmā so sujāto aññaṃ itthiṃ na olokesi, accharameva patthento mato. Evamevāti yathā so dibbakāmaṃ alabhanto jīvitaṃ jahi, evaṃ ahampi uttamarasaṃ manussamaṃsaṃ alabhanto jīvitaṃ jahissāmīti vadati.

    తం సుత్వా కాళహత్థి ‘‘అయం రాజా అతివియ రసగిద్ధో, సఞ్ఞాపేస్సామి న’’న్తి సకజాతికానం మంసం ఖాదిత్వా ఆకాసచరా సువణ్ణహంసాపి తావ వినట్ఠాతి దస్సేతుం గాథాద్వయమాహ –

    Taṃ sutvā kāḷahatthi ‘‘ayaṃ rājā ativiya rasagiddho, saññāpessāmi na’’nti sakajātikānaṃ maṃsaṃ khāditvā ākāsacarā suvaṇṇahaṃsāpi tāva vinaṭṭhāti dassetuṃ gāthādvayamāha –

    ౩౯౧.

    391.

    ‘‘యథాపి తే ధతరట్ఠా, హంసా వేహాయసఙ్గమా;

    ‘‘Yathāpi te dhataraṭṭhā, haṃsā vehāyasaṅgamā;

    అభుత్తపరిభోగేన, సబ్బే అబ్భత్థతం గతా.

    Abhuttaparibhogena, sabbe abbhatthataṃ gatā.

    ౩౯౨.

    392.

    ‘‘ఏవమేవ తువం రాజ, ద్విపదిన్ద సుణోహి మే;

    ‘‘Evameva tuvaṃ rāja, dvipadinda suṇohi me;

    అభక్ఖం రాజ భక్ఖేసి, తస్మా పబ్బాజయన్తి త’’న్తి.

    Abhakkhaṃ rāja bhakkhesi, tasmā pabbājayanti ta’’nti.

    తత్థ అభుత్తపరిభోగేనాతి అత్తనో సమానజాతికానం పరిభోగేన. అబ్భత్థతం గతాతి సబ్బే మరణమేవ పత్తా. అతీతే కిర చిత్తకూటే సువణ్ణగుహాయం నవుతి హంససహస్సాని వసన్తి. తే వస్సికే చత్తారో మాసే న నిక్ఖమన్తి, సచే నిక్ఖమేయ్యుం, ఉదకపుణ్ణేహి పత్తేహి ఉప్పతితుం అసక్కోన్తా మహాసముద్దేయేవ పతేయ్యుం, తస్మా న చ నిక్ఖమన్తి. ఉపకట్ఠే పన వస్సకాలే జాతస్సరతో సయంజాతసాలియో ఆహరిత్వా గుహం పూరేత్వా సాలిం ఖాదన్తా వసన్తి. తేసం పన గుహం పవిట్ఠకాలే గుహద్వారే ఏకో రథచక్కప్పమాణో ఉణ్ణనాభి నామ మక్కటకో ఏకేకస్మిం మాసే ఏకేకం జాలం వినన్ధతి. తస్స ఏకేకం సుత్తం గోరజ్జుప్పమాణం హోతి. హంసా ‘‘తం జాలం భిన్దిస్సతీ’’తి ఏకస్స తరుణహంసస్స ద్వే కోట్ఠాసే దేన్తి. సో విగతే దేవే పురతో గన్త్వా తం జాలం భిన్దతి. తేన మగ్గేన సేసా గచ్ఛన్తి. అథేకస్మిం కాలే పఞ్చ మాసే వస్సో వుట్ఠో అహోసి. హంసా ఖీణగోచరా ‘‘కిం ను ఖో కత్తబ్బ’’న్తి మన్తేత్వా ‘‘మయం జీవన్తా అణ్డాని లభిస్సామా’’తి పఠమం అణ్డాని ఖాదింసు, తతో పోతకే, తతో జిణ్ణహంసే. పఞ్చమాసచ్చయేన వస్సం అపగతం. మక్కటకో పఞ్చ జాలాని వినన్ధి. హంసా సకజాతికానం మంసం ఖాదిత్వా అప్పథామా జాతా. ద్విగుణకోట్ఠాసలాభీ హంసతరుణో జాలే పహరిత్వా చత్తారి భిన్ది, పఞ్చమం ఛిన్దితుం నాసక్ఖి, తత్థేవ లగ్గి. అథస్స సీసం విజ్ఝిత్వా మక్కటకో లోహితం పివి. అఞ్ఞోపి ఆగన్త్వా జాలం పహరి, సోపి తత్థేవ లగ్గీతి ఏవం సబ్బేసం మక్కటకో లోహితం పివి. తదా ధతరట్ఠకులం ఉచ్ఛిన్నన్తి వదన్తి. తేన వుత్తం ‘‘సబ్బే అబ్భత్థతంగతా’’తి.

    Tattha abhuttaparibhogenāti attano samānajātikānaṃ paribhogena. Abbhatthataṃ gatāti sabbe maraṇameva pattā. Atīte kira cittakūṭe suvaṇṇaguhāyaṃ navuti haṃsasahassāni vasanti. Te vassike cattāro māse na nikkhamanti, sace nikkhameyyuṃ, udakapuṇṇehi pattehi uppatituṃ asakkontā mahāsamuddeyeva pateyyuṃ, tasmā na ca nikkhamanti. Upakaṭṭhe pana vassakāle jātassarato sayaṃjātasāliyo āharitvā guhaṃ pūretvā sāliṃ khādantā vasanti. Tesaṃ pana guhaṃ paviṭṭhakāle guhadvāre eko rathacakkappamāṇo uṇṇanābhi nāma makkaṭako ekekasmiṃ māse ekekaṃ jālaṃ vinandhati. Tassa ekekaṃ suttaṃ gorajjuppamāṇaṃ hoti. Haṃsā ‘‘taṃ jālaṃ bhindissatī’’ti ekassa taruṇahaṃsassa dve koṭṭhāse denti. So vigate deve purato gantvā taṃ jālaṃ bhindati. Tena maggena sesā gacchanti. Athekasmiṃ kāle pañca māse vasso vuṭṭho ahosi. Haṃsā khīṇagocarā ‘‘kiṃ nu kho kattabba’’nti mantetvā ‘‘mayaṃ jīvantā aṇḍāni labhissāmā’’ti paṭhamaṃ aṇḍāni khādiṃsu, tato potake, tato jiṇṇahaṃse. Pañcamāsaccayena vassaṃ apagataṃ. Makkaṭako pañca jālāni vinandhi. Haṃsā sakajātikānaṃ maṃsaṃ khāditvā appathāmā jātā. Dviguṇakoṭṭhāsalābhī haṃsataruṇo jāle paharitvā cattāri bhindi, pañcamaṃ chindituṃ nāsakkhi, tattheva laggi. Athassa sīsaṃ vijjhitvā makkaṭako lohitaṃ pivi. Aññopi āgantvā jālaṃ pahari, sopi tattheva laggīti evaṃ sabbesaṃ makkaṭako lohitaṃ pivi. Tadā dhataraṭṭhakulaṃ ucchinnanti vadanti. Tena vuttaṃ ‘‘sabbe abbhatthataṃgatā’’ti.

    ఏవమేవ తువన్తి యథా ఏతే హంసా అభక్ఖం సకజాతికమంసం ఖాదింసు, తథా త్వమ్పి ఖాదసి, సకలనగరం భయప్పత్తం, విరమ, మహారాజాతి. తస్మా పబ్బాజయన్తి తన్తి యస్మా అభక్ఖం సకజాతికమంసం భక్ఖేసి, తస్మా ఇమే నగరవాసినో తం రట్ఠా పబ్బాజయన్తి.

    Evameva tuvanti yathā ete haṃsā abhakkhaṃ sakajātikamaṃsaṃ khādiṃsu, tathā tvampi khādasi, sakalanagaraṃ bhayappattaṃ, virama, mahārājāti. Tasmā pabbājayanti tanti yasmā abhakkhaṃ sakajātikamaṃsaṃ bhakkhesi, tasmā ime nagaravāsino taṃ raṭṭhā pabbājayanti.

    రాజా అఞ్ఞమ్పి ఉపమం వత్తుకామో అహోసి. నాగరా పన ఉట్ఠాయ, ‘‘సామి సేనాపతి, కిం కరోసి, కిం మనుస్సమంసఖాదకం చోరం గహేత్వా విచరసి, సచే న విరమిస్సతి, రట్ఠతో నం పబ్బాజేహీ’’తి వత్వా నాస్స కథేతుం అదంసు. రాజా బహూనం కథం సుత్వా భీతో పున వత్తుం నాసక్ఖి. పునపి నం సేనాపతి ‘‘కిం మహారాజ విరమితుం సక్ఖిస్ససి, ఉదాహు న సక్ఖిస్ససీ’’తి వత్వా ‘‘న సక్కోమీ’’తి వుత్తే సబ్బం ఓరోధగణఞ్చ పుత్తధీతరో చ సబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితే పస్సే ఠపేత్వా, ‘‘మహారాజ, ఇమే ఞాతిమణ్డలే చేవ అమచ్చగణఞ్చ రజ్జసిరిఞ్చ ఓలోకేహి, మా వినస్సి, విరమ మనుస్సమంసతో’’తి ఆహ. రాజా ‘‘న మయ్హం ఏతే మనుస్సమంసతో పియతరా’’తి వత్వా ‘‘తేన హి, మహారాజ, ఇమమ్హా నగరా చ రట్ఠా చ నిక్ఖమథా’’తి వుత్తే, ‘‘కాళహత్థి, న మే రజ్జేనత్థో, నగరా నిక్ఖమామి, ఏకం పన మే ఖగ్గఞ్చ రసకఞ్చ భాజనఞ్చ దేహీ’’తి ఆహ. అథస్స ఖగ్గఞ్చ మంసపచనభాజనఞ్చ పచ్ఛిఞ్చ ఉక్ఖిపాపేత్వా రసకఞ్చ దత్వా రట్ఠా పబ్బాజనీయకమ్మం కరింసు.

    Rājā aññampi upamaṃ vattukāmo ahosi. Nāgarā pana uṭṭhāya, ‘‘sāmi senāpati, kiṃ karosi, kiṃ manussamaṃsakhādakaṃ coraṃ gahetvā vicarasi, sace na viramissati, raṭṭhato naṃ pabbājehī’’ti vatvā nāssa kathetuṃ adaṃsu. Rājā bahūnaṃ kathaṃ sutvā bhīto puna vattuṃ nāsakkhi. Punapi naṃ senāpati ‘‘kiṃ mahārāja viramituṃ sakkhissasi, udāhu na sakkhissasī’’ti vatvā ‘‘na sakkomī’’ti vutte sabbaṃ orodhagaṇañca puttadhītaro ca sabbālaṅkārapaṭimaṇḍite passe ṭhapetvā, ‘‘mahārāja, ime ñātimaṇḍale ceva amaccagaṇañca rajjasiriñca olokehi, mā vinassi, virama manussamaṃsato’’ti āha. Rājā ‘‘na mayhaṃ ete manussamaṃsato piyatarā’’ti vatvā ‘‘tena hi, mahārāja, imamhā nagarā ca raṭṭhā ca nikkhamathā’’ti vutte, ‘‘kāḷahatthi, na me rajjenattho, nagarā nikkhamāmi, ekaṃ pana me khaggañca rasakañca bhājanañca dehī’’ti āha. Athassa khaggañca maṃsapacanabhājanañca pacchiñca ukkhipāpetvā rasakañca datvā raṭṭhā pabbājanīyakammaṃ kariṃsu.

    సో ఖగ్గఞ్చ రసకఞ్చ ఆదాయ నగరా నిక్ఖమిత్వా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా ఏకస్మిం నిగ్రోధమూలే వసనట్ఠానం కత్వా తత్థ వసన్తో అటవిమగ్గే ఠత్వా మనుస్సే మారేత్వా ఆహరిత్వా రసకస్స దేతి. సోపిస్స మంసం పచిత్వా ఉపనామేతి. ఏవం ఉభోపి జీవన్తి. మనుస్సగహణకాలే ‘‘అహం అరే మనుస్సచోరో పోరిసాదో’’తి వత్వా తస్మిం పక్ఖన్తే కోచి సకభావేన సణ్ఠాతుం న సక్కోతి, సబ్బే భూమియం పతన్తి. తేసు యం ఇచ్ఛతి, తం ఉద్ధంపాదం అధోసీసం కత్వా ఆహరిత్వా రసకస్స దేతి. సో ఏకదివసం అరఞ్ఞే కఞ్చి మనుస్సం అలభిత్వా ఆగతో రసకేన ‘‘కిం దేవా’’తి వుత్తే ‘‘ఉద్ధనే ఉక్ఖలిం ఆరోపేహీ’’తి ఆహ. ‘‘మంసం కహం, దేవా’’తి? ‘‘లభిస్సామహం మంస’’న్తి. సో ‘‘నత్థి మే దాని జీవిత’’న్తి కమ్పమానో ఉద్ధనే అగ్గిం కత్వా ఉక్ఖలిం ఆరోపేసి. అథ నం పోరిసాదో అసినా మారేత్వా మంసం పచిత్వా ఖాది. తతో పట్ఠాయ ఏకకోవ జాతో సయమేవ పచిత్వా ఖాదతి. ‘‘పోరిసాదో మగ్గే మగ్గపటిపన్నే హనతీ’’తి సకలజమ్బుదీపే పాకటో అహోసి.

    So khaggañca rasakañca ādāya nagarā nikkhamitvā araññaṃ pavisitvā ekasmiṃ nigrodhamūle vasanaṭṭhānaṃ katvā tattha vasanto aṭavimagge ṭhatvā manusse māretvā āharitvā rasakassa deti. Sopissa maṃsaṃ pacitvā upanāmeti. Evaṃ ubhopi jīvanti. Manussagahaṇakāle ‘‘ahaṃ are manussacoro porisādo’’ti vatvā tasmiṃ pakkhante koci sakabhāvena saṇṭhātuṃ na sakkoti, sabbe bhūmiyaṃ patanti. Tesu yaṃ icchati, taṃ uddhaṃpādaṃ adhosīsaṃ katvā āharitvā rasakassa deti. So ekadivasaṃ araññe kañci manussaṃ alabhitvā āgato rasakena ‘‘kiṃ devā’’ti vutte ‘‘uddhane ukkhaliṃ āropehī’’ti āha. ‘‘Maṃsaṃ kahaṃ, devā’’ti? ‘‘Labhissāmahaṃ maṃsa’’nti. So ‘‘natthi me dāni jīvita’’nti kampamāno uddhane aggiṃ katvā ukkhaliṃ āropesi. Atha naṃ porisādo asinā māretvā maṃsaṃ pacitvā khādi. Tato paṭṭhāya ekakova jāto sayameva pacitvā khādati. ‘‘Porisādo magge maggapaṭipanne hanatī’’ti sakalajambudīpe pākaṭo ahosi.

    తదా ఏకో సమ్పన్నవిభవో బ్రాహ్మణో పఞ్చహి సకటసతేహి వోహారం కరోన్తో పుబ్బన్తతో అపరన్తం సఞ్చరతి. సో చిన్తేసి – ‘‘పోరిసాదో నామ కిర చోరో అన్తరామగ్గే మనుస్సే మారేసి, ధనం దత్వా తం అటవిం అతిక్కమిస్సామీ’’తి. సో అటవిముఖవాసీనం మనుస్సానం ‘‘తుమ్హే మం అటవితో అతిక్కామేథా’’తి సహస్సం దత్వా తేహి సద్ధిం మగ్గం పటిపజ్జి. గచ్ఛన్తో చ బ్రాహ్మణో సబ్బసత్థం పురతో కత్వా సయం న్హాతానులిత్తో సబ్బాలఙ్కారపటిమణ్డితో సేతగోణయుత్తే సుఖయానకే నిసిన్నో తేహి అటవివాసికపురిసేహి పరివుతో సబ్బపచ్ఛతో అగమాసి. తస్మిం ఖణే పోరిసాదో రుక్ఖం ఆరుయ్హ పురిసే ఉపధారేన్తో సేసమనుస్సేసు ‘‘కిం ఇమేసు మయా ఖాదితబ్బం అత్థీ’’తి విగతచ్ఛన్దో హుత్వా బ్రాహ్మణం దిట్ఠకాలతో పట్ఠాయ తం ఖాదితుకామతాయ పగ్ఘరితఖేళో అహోసి. సో తస్మిం అత్తనో సన్తికం ఆగతే రుక్ఖతో ఓరుయ్హ ‘‘అహం అరే పోరిసాదో’’తి నామం తిక్ఖత్తుం సావేత్వా ఖగ్గం పరివత్తేన్తో వాలుకాయ తేసం అక్ఖీని పూరేన్తో వియ పక్ఖన్ది. ఏకోపి ఠాతుం సమత్థో నామ నత్థి, సబ్బే భూమియం ఉరేన నిపజ్జింసు. సో సుఖయానకే నిసిన్నం బ్రాహ్మణం పాదే గహేత్వా పిట్ఠియం అధోసీసకం ఓలమ్బేత్వా సీసం గోప్ఫకేహి పహరన్తో ఉక్ఖిపిత్వా పాయాసి.

    Tadā eko sampannavibhavo brāhmaṇo pañcahi sakaṭasatehi vohāraṃ karonto pubbantato aparantaṃ sañcarati. So cintesi – ‘‘porisādo nāma kira coro antarāmagge manusse māresi, dhanaṃ datvā taṃ aṭaviṃ atikkamissāmī’’ti. So aṭavimukhavāsīnaṃ manussānaṃ ‘‘tumhe maṃ aṭavito atikkāmethā’’ti sahassaṃ datvā tehi saddhiṃ maggaṃ paṭipajji. Gacchanto ca brāhmaṇo sabbasatthaṃ purato katvā sayaṃ nhātānulitto sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito setagoṇayutte sukhayānake nisinno tehi aṭavivāsikapurisehi parivuto sabbapacchato agamāsi. Tasmiṃ khaṇe porisādo rukkhaṃ āruyha purise upadhārento sesamanussesu ‘‘kiṃ imesu mayā khāditabbaṃ atthī’’ti vigatacchando hutvā brāhmaṇaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya taṃ khāditukāmatāya paggharitakheḷo ahosi. So tasmiṃ attano santikaṃ āgate rukkhato oruyha ‘‘ahaṃ are porisādo’’ti nāmaṃ tikkhattuṃ sāvetvā khaggaṃ parivattento vālukāya tesaṃ akkhīni pūrento viya pakkhandi. Ekopi ṭhātuṃ samattho nāma natthi, sabbe bhūmiyaṃ urena nipajjiṃsu. So sukhayānake nisinnaṃ brāhmaṇaṃ pāde gahetvā piṭṭhiyaṃ adhosīsakaṃ olambetvā sīsaṃ gopphakehi paharanto ukkhipitvā pāyāsi.

    తదా తే పురిసా ఉట్ఠాయ, ‘‘భో, పురిసా మయం బ్రాహ్మణస్స హత్థతో కహాపణసహస్సం గణ్హిమ్హా, కో నామ అమ్హాకం పురిసకారో, సక్కోన్తా వా అసక్కోన్తా వా థోకం అనుబన్ధామా’’తి వత్వా అనుబన్ధింసు. పోరిసాదోపి నివత్తిత్వా ఓలోకేన్తో కఞ్చి అదిత్వా సణికం పాయాసి. తస్మిం ఖణే థామసమ్పన్నో ఏకో సూరపురిసో వేగేన తం పాపుణి. సో తం దిస్వా ఏకం వతిం లఙ్ఘన్తో ఖదిరఖాణుకం అక్కమి, ఖాణుకో పిట్ఠిపాదేన నిక్ఖమి. లోహితేన పగ్ఘరన్తేన లఙ్ఘమానో యాతి. అథ నం సో దిస్వా, ‘‘భో, మయా ఏస విద్ధో, కేవలం తుమ్హే పచ్ఛతో ఏథ, గణ్హిస్సామి న’’న్తి ఆహ. తే దుబ్బలభావం ఞత్వా తం అనుబన్ధింసు. సో తేహి అనుబద్ధభావం ఞత్వా బ్రాహ్మణం విస్సజ్జేత్వా అత్తానం సోత్థిమకాసి. అథ అటవివాసికపురిసా బ్రాహ్మణస్స లద్ధకాలతో పట్ఠాయ ‘‘కిం అమ్హాకం చోరేనా’’తి తతో నివత్తింసు.

    Tadā te purisā uṭṭhāya, ‘‘bho, purisā mayaṃ brāhmaṇassa hatthato kahāpaṇasahassaṃ gaṇhimhā, ko nāma amhākaṃ purisakāro, sakkontā vā asakkontā vā thokaṃ anubandhāmā’’ti vatvā anubandhiṃsu. Porisādopi nivattitvā olokento kañci aditvā saṇikaṃ pāyāsi. Tasmiṃ khaṇe thāmasampanno eko sūrapuriso vegena taṃ pāpuṇi. So taṃ disvā ekaṃ vatiṃ laṅghanto khadirakhāṇukaṃ akkami, khāṇuko piṭṭhipādena nikkhami. Lohitena paggharantena laṅghamāno yāti. Atha naṃ so disvā, ‘‘bho, mayā esa viddho, kevalaṃ tumhe pacchato etha, gaṇhissāmi na’’nti āha. Te dubbalabhāvaṃ ñatvā taṃ anubandhiṃsu. So tehi anubaddhabhāvaṃ ñatvā brāhmaṇaṃ vissajjetvā attānaṃ sotthimakāsi. Atha aṭavivāsikapurisā brāhmaṇassa laddhakālato paṭṭhāya ‘‘kiṃ amhākaṃ corenā’’ti tato nivattiṃsu.

    పోరిసాదోపి అత్తనో నిగ్రోధమూలం గన్త్వా పారోహన్తరం పవిసిత్వా నిపన్నో, ‘‘అయ్యే రుక్ఖదేవతే, సచే మే సత్తాహబ్భన్తరేయేవ వణం ఫాసుకం కాతుం సక్ఖిస్ససి, సకలజమ్బుదీపే ఏకసతఖత్తియానం గలలోహితేన తవ ఖన్ధం ధోవిత్వా అన్తేహి పరిక్ఖిపిత్వా పఞ్చమధురమంసేన బలికమ్మం కరిస్సామీ’’తి ఆయాచనం కరి. తస్స అన్నపానమంసం అలభన్తస్స సరీరం సుస్సిత్వా అన్తోసత్తాహేయేవ వణో ఫాసుకో అహోసి. సో దేవతానుభావేన తస్స ఫాసుకభావం సల్లక్ఖేసి. సో కతిపాహం మనుస్సమంసం ఖాదిత్వా బలం గహేత్వా చిన్తేసి – ‘‘బహుపకారా మే దేవతా, ఆయాచనా అస్సా ముచ్చిస్సామీ’’తి. సో ఖగ్గం ఆదాయ రుక్ఖమూలతో నిక్ఖమిత్వా ‘‘రాజానో ఆనేస్సామీ’’తి పాయాసి. అథ నం పురిమభవే యక్ఖకాలే ఏకతో మనుస్సమంసఖాదకో సహాయకయక్ఖో అనువిచరన్తం దిస్వా ‘‘అయం మమ అతీతభవే సహాయో’’తి ఞత్వా, ‘‘సమ్మ, మం సఞ్జానాసీ’’తి పుచ్ఛి. ‘‘న సఞ్జానామీ’’తి. అథస్స పురిమభవే కతకారణం కథేసి. సో తం సఞ్జానిత్వా పటిసన్థారమకాసి. ‘‘కహం నిబ్బత్తోసీ’’తి పుట్ఠో నిబ్బత్తట్ఠానఞ్చ రట్ఠా పబ్బాజితకారణఞ్చ ఇదాని వసనట్ఠానఞ్చ ఖాణునా విద్ధకారణఞ్చ దేవతాయ ఆయాచనామోచనత్థం గమనకారణఞ్చ సబ్బం ఆరోచేత్వా ‘‘తయాపి మమేతం కిచ్చం నిత్థరితబ్బం, ఉభోపి గచ్ఛామ, సమ్మా’’తి ఆహ. ‘‘సమ్మ న గచ్ఛేయ్యాహం, ఏకం పన మే కమ్మం అత్థి, అహం ఖో పన అనగ్ఘం పదలక్ఖణం నామ ఏకం మన్తం జానామి, సో బలఞ్చ జవఞ్చ సద్దఞ్చ కరోతి, తం మన్తం గణ్హాహీ’’తి. సో ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛి. యక్ఖోపిస్స తం దత్వా పక్కామి.

    Porisādopi attano nigrodhamūlaṃ gantvā pārohantaraṃ pavisitvā nipanno, ‘‘ayye rukkhadevate, sace me sattāhabbhantareyeva vaṇaṃ phāsukaṃ kātuṃ sakkhissasi, sakalajambudīpe ekasatakhattiyānaṃ galalohitena tava khandhaṃ dhovitvā antehi parikkhipitvā pañcamadhuramaṃsena balikammaṃ karissāmī’’ti āyācanaṃ kari. Tassa annapānamaṃsaṃ alabhantassa sarīraṃ sussitvā antosattāheyeva vaṇo phāsuko ahosi. So devatānubhāvena tassa phāsukabhāvaṃ sallakkhesi. So katipāhaṃ manussamaṃsaṃ khāditvā balaṃ gahetvā cintesi – ‘‘bahupakārā me devatā, āyācanā assā muccissāmī’’ti. So khaggaṃ ādāya rukkhamūlato nikkhamitvā ‘‘rājāno ānessāmī’’ti pāyāsi. Atha naṃ purimabhave yakkhakāle ekato manussamaṃsakhādako sahāyakayakkho anuvicarantaṃ disvā ‘‘ayaṃ mama atītabhave sahāyo’’ti ñatvā, ‘‘samma, maṃ sañjānāsī’’ti pucchi. ‘‘Na sañjānāmī’’ti. Athassa purimabhave katakāraṇaṃ kathesi. So taṃ sañjānitvā paṭisanthāramakāsi. ‘‘Kahaṃ nibbattosī’’ti puṭṭho nibbattaṭṭhānañca raṭṭhā pabbājitakāraṇañca idāni vasanaṭṭhānañca khāṇunā viddhakāraṇañca devatāya āyācanāmocanatthaṃ gamanakāraṇañca sabbaṃ ārocetvā ‘‘tayāpi mametaṃ kiccaṃ nittharitabbaṃ, ubhopi gacchāma, sammā’’ti āha. ‘‘Samma na gaccheyyāhaṃ, ekaṃ pana me kammaṃ atthi, ahaṃ kho pana anagghaṃ padalakkhaṇaṃ nāma ekaṃ mantaṃ jānāmi, so balañca javañca saddañca karoti, taṃ mantaṃ gaṇhāhī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Yakkhopissa taṃ datvā pakkāmi.

    పోరిసాదో మన్తం ఉగ్గహేత్వా తతో పట్ఠాయ వాతజవో అతిసూరో అహోసి. సో సత్తాహబ్భన్తరేయేవ ఏకసతరాజానో ఉయ్యానాదీని గచ్ఛన్తే దిస్వా వాతవేగేన పక్ఖన్దిత్వా ‘‘అహం అరే మనుస్సచోరో పోరిసాదో’’తి నామం సావేత్వా వగ్గన్తో నదన్తో భయప్పత్తే కత్వా పాదే గహేత్వా అధోసీసకే కత్వా పణ్హియా సీసం పహరన్తో వాతవేగేన నేత్వా హత్థతలేసు ఛిద్దాని కత్వా రజ్జుయా ఆవునిత్వా నిగ్రోధరుక్ఖే ఓలమ్బేసి అగ్గపాదఙ్గులీహి భూమియం ఫుసమానాహి. తే సబ్బే రాజానో వాతే పహరన్తే మిలాతకురణ్డకదామాని వియ పరివత్తన్తా ఓలమ్బింసు. ‘‘సుతసోమో పన మే పిట్ఠిఆచరియో హోతి, సచే గణ్హిస్సామి, సకలజమ్బుదీపో తుచ్ఛో భవిస్సతీ’’తి తం న నేసి. సో ‘‘బలికమ్మం కరిస్సామీ’’తి అగ్గిం కత్వా సూలే తచ్ఛన్తో నిసీది. రుక్ఖదేవతా తం కిరియం దిస్వా ‘‘మయ్హం కిరేస బలికమ్మం కరోతి, వణమ్పిస్స మయా కిఞ్చి ఫాసుకం కతం నత్థి, ఇదాని ఇమేసం మహావినాసం కరిస్సతి, కిం ను ఖో కత్తబ్బ’’న్తి చిన్తేత్వా ‘‘అహం ఏతం వారేతుం న సక్ఖిస్సామీ’’తి చాతుమహారాజికానం సన్తికం గన్త్వా తమత్థం కథేత్వా ‘‘నివారేథ న’’న్తి ఆహ. తేహిపి ‘‘న మయం పోరిసాదస్స కమ్మం నివారేతుం సక్ఖిస్సామా’’తి వుత్తే ‘‘కో సక్ఖిస్సతీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘సక్కో, దేవరాజా’’తి సుత్వా సక్కం ఉపసఙ్కమిత్వా తమత్థం కథేత్వా ‘‘నివారేథ న’’న్తి ఆహ. సోపి ‘‘నాహం సక్కోమి నివారేతుం, సమత్థం పన ఆచిక్ఖిస్సామీ’’తి వత్వా ‘‘కోనామో’’తి వుత్తే ‘‘సదేవకే లోకే అఞ్ఞో నత్థి, కురురట్ఠే పన ఇన్దపత్థనగరే కోరబ్యరాజపుత్తో సుతసోమో నామ తం నిబ్బిసేవనం కత్వా దమేస్సతి, రాజూనఞ్చ జీవితం దస్సతి, తఞ్చ మనుస్సమంసా ఓరమాపేస్సతి, సకలజమ్బుదీపే అమతం వియ ధమ్మం అభిసిఞ్చిస్సతి, సచేపి రాజూనం జీవితం దాతుకామో, ‘సుతసోమం ఆనేత్వా బలికమ్మం కాతుం వట్టతీ’తి వదేహీ’’తి ఆహ.

    Porisādo mantaṃ uggahetvā tato paṭṭhāya vātajavo atisūro ahosi. So sattāhabbhantareyeva ekasatarājāno uyyānādīni gacchante disvā vātavegena pakkhanditvā ‘‘ahaṃ are manussacoro porisādo’’ti nāmaṃ sāvetvā vagganto nadanto bhayappatte katvā pāde gahetvā adhosīsake katvā paṇhiyā sīsaṃ paharanto vātavegena netvā hatthatalesu chiddāni katvā rajjuyā āvunitvā nigrodharukkhe olambesi aggapādaṅgulīhi bhūmiyaṃ phusamānāhi. Te sabbe rājāno vāte paharante milātakuraṇḍakadāmāni viya parivattantā olambiṃsu. ‘‘Sutasomo pana me piṭṭhiācariyo hoti, sace gaṇhissāmi, sakalajambudīpo tuccho bhavissatī’’ti taṃ na nesi. So ‘‘balikammaṃ karissāmī’’ti aggiṃ katvā sūle tacchanto nisīdi. Rukkhadevatā taṃ kiriyaṃ disvā ‘‘mayhaṃ kiresa balikammaṃ karoti, vaṇampissa mayā kiñci phāsukaṃ kataṃ natthi, idāni imesaṃ mahāvināsaṃ karissati, kiṃ nu kho kattabba’’nti cintetvā ‘‘ahaṃ etaṃ vāretuṃ na sakkhissāmī’’ti cātumahārājikānaṃ santikaṃ gantvā tamatthaṃ kathetvā ‘‘nivāretha na’’nti āha. Tehipi ‘‘na mayaṃ porisādassa kammaṃ nivāretuṃ sakkhissāmā’’ti vutte ‘‘ko sakkhissatī’’ti pucchitvā ‘‘sakko, devarājā’’ti sutvā sakkaṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ kathetvā ‘‘nivāretha na’’nti āha. Sopi ‘‘nāhaṃ sakkomi nivāretuṃ, samatthaṃ pana ācikkhissāmī’’ti vatvā ‘‘konāmo’’ti vutte ‘‘sadevake loke añño natthi, kururaṭṭhe pana indapatthanagare korabyarājaputto sutasomo nāma taṃ nibbisevanaṃ katvā damessati, rājūnañca jīvitaṃ dassati, tañca manussamaṃsā oramāpessati, sakalajambudīpe amataṃ viya dhammaṃ abhisiñcissati, sacepi rājūnaṃ jīvitaṃ dātukāmo, ‘sutasomaṃ ānetvā balikammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’ti vadehī’’ti āha.

    సా ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా ఖిప్పం ఆగన్త్వా పబ్బజితవేసేన తస్స అవిదూరే పాయాసి. సో పదసద్దేన ‘‘రాజా ను ఖో కోచి పలాతో భవిస్సతీ’’తి ఓలోకేన్తో తం దిస్వా ‘‘పబ్బజితా నామ ఖత్తియావ, ఇమం గహేత్వా ఏకసతం పూరేత్వా బలికమ్మం కరిస్సామీ’’తి ఉట్ఠాయ అసిహత్థో అనుబన్ధి, తియోజనం అనుబన్ధిత్వాపి తం పాపుణితుం నాసక్ఖి, గత్తేహి సేదా ముచ్చింసు. సో చిన్తేసి – ‘‘అహం పుబ్బే హత్థిమ్పి అస్సమ్పి రథమ్పి ధావన్తం అనుబన్ధిత్వా గణ్హామి, అజ్జ ఇమం పబ్బజితం సకాయ గతియా గచ్ఛన్తం సబ్బథామేన ధావన్తోపి గణ్హితుం న సక్కోమి, కిం ను ఖో కారణ’’న్తి. తతో సో ‘‘పబ్బజితా నామ వచనకరా హోన్తి, ‘తిట్ఠా’తి నం వత్వా ఠితం గహేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘తిట్ఠ, సమణా’’తి ఆహ. ‘‘అహం తావ ఠితో, త్వం పన ధావితుం వాయామమకాసీ’’తి. అథ నం, ‘‘భో, పబ్బజితా నామ జీవితహేతుపి అలికం న భణన్తి, త్వం పన ముసావాదం కథేసీ’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā khippaṃ āgantvā pabbajitavesena tassa avidūre pāyāsi. So padasaddena ‘‘rājā nu kho koci palāto bhavissatī’’ti olokento taṃ disvā ‘‘pabbajitā nāma khattiyāva, imaṃ gahetvā ekasataṃ pūretvā balikammaṃ karissāmī’’ti uṭṭhāya asihattho anubandhi, tiyojanaṃ anubandhitvāpi taṃ pāpuṇituṃ nāsakkhi, gattehi sedā mucciṃsu. So cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe hatthimpi assampi rathampi dhāvantaṃ anubandhitvā gaṇhāmi, ajja imaṃ pabbajitaṃ sakāya gatiyā gacchantaṃ sabbathāmena dhāvantopi gaṇhituṃ na sakkomi, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti. Tato so ‘‘pabbajitā nāma vacanakarā honti, ‘tiṭṭhā’ti naṃ vatvā ṭhitaṃ gahessāmī’’ti cintetvā ‘‘tiṭṭha, samaṇā’’ti āha. ‘‘Ahaṃ tāva ṭhito, tvaṃ pana dhāvituṃ vāyāmamakāsī’’ti. Atha naṃ, ‘‘bho, pabbajitā nāma jīvitahetupi alikaṃ na bhaṇanti, tvaṃ pana musāvādaṃ kathesī’’ti vatvā gāthamāha –

    ౩౯౩.

    393.

    ‘‘తిట్ఠాహీతి మయా వుత్తో, సో త్వం గచ్ఛసి పమ్ముఖో;

    ‘‘Tiṭṭhāhīti mayā vutto, so tvaṃ gacchasi pammukho;

    అట్ఠితో త్వం ఠితోమ్హీతి, లపసి బ్రహ్మచారిని;

    Aṭṭhito tvaṃ ṭhitomhīti, lapasi brahmacārini;

    ఇదం తే సమణాయుత్తం, అసిఞ్చ మే మఞ్ఞసి కఙ్కపత్త’’న్తి.

    Idaṃ te samaṇāyuttaṃ, asiñca me maññasi kaṅkapatta’’nti.

    తస్సత్థో – సమణ, తిట్ఠాహి ఇతి వచనం మయా వుత్తో సో త్వం పమ్ముఖో పరమ్ముఖో హుత్వా గచ్ఛసి, బ్రహ్మచారిని అట్ఠితో సమానో త్వం ఠితో అమ్హి ఇతి లపసి, అసిఞ్చ మే కఙ్కపత్తం మఞ్ఞసీతి.

    Tassattho – samaṇa, tiṭṭhāhi iti vacanaṃ mayā vutto so tvaṃ pammukho parammukho hutvā gacchasi, brahmacārini aṭṭhito samāno tvaṃ ṭhito amhi iti lapasi, asiñca me kaṅkapattaṃ maññasīti.

    తతో దేవతా గాథాద్వయమాహ –

    Tato devatā gāthādvayamāha –

    ౩౯౪.

    394.

    ‘‘ఠితోహమస్మీ సధమ్మేసు రాజ, న నామగోత్తం పరివత్తయామి;

    ‘‘Ṭhitohamasmī sadhammesu rāja, na nāmagottaṃ parivattayāmi;

    చోరఞ్చ లోకే అఠితం వదన్తి;

    Corañca loke aṭhitaṃ vadanti;

    ఆపాయికం నేరయికం ఇతో చుతం.

    Āpāyikaṃ nerayikaṃ ito cutaṃ.

    ౩౯౫.

    395.

    ‘‘సచే త్వం సద్దహసి రాజ, సుతం గణ్హాహి ఖత్తియ;

    ‘‘Sace tvaṃ saddahasi rāja, sutaṃ gaṇhāhi khattiya;

    తేన యఞ్ఞం యజిత్వాన, ఏవం సగ్గం గమిస్ససీ’’తి.

    Tena yaññaṃ yajitvāna, evaṃ saggaṃ gamissasī’’ti.

    తత్థ సధమ్మేసూతి, మహారాజ, అహం సకేసు దససు కుసలకమ్మపథధమ్మేసు ఠితో అస్మి భవామి. న నామగోత్తన్తి త్వం పుబ్బే దహరకాలే బ్రహ్మదత్తో హుత్వా పితరి కాలకతే బారాణసిం రజ్జం లభిత్వా బారాణసిరాజా జాతో, తం నామం జహిత్వా పోరిసాదో హుత్వా ఇదాని కమ్మాసపాదో జాతో, ఖత్తియకులే జాతోపి అభక్ఖం మనుస్సమంసం యస్మా భక్ఖేసి, తస్మా అత్తనో నామగోత్తం యథా పరివత్తేసి, తథా అహం అత్తనో నామగోత్తం న పరివత్తయామి. చోరఞ్చాతి లోకే చోరఞ్చ దసకుసలకమ్మపథేసు అఠితం నామ వదన్తి. ఇతో చుతన్తి ఇతో చుతం హుత్వా అపాయే నిరయే పతిట్ఠితం. ఖత్తియ, భూమిపాల మహారాజ, త్వం మమ వచనం సచే సద్దహసి, సుతసోమం గణ్హాహి, తేన సుతసోమేన యఞ్ఞం యజిత్వాన ఏవం సగ్గం గమిస్ససి. భో, పోరిసాద ముసావాది తయా మయ్హం ‘‘సకలజమ్బుదీపే రాజానో ఆనేత్వా బహికమ్మం కరిస్సామీ’’తి పటిస్సుతం, ఇదాని యే వా తే వా దుబ్బలరాజానో ఆనేసి, జమ్బుదీపతలే జేట్ఠకం సుతసోమరాజానం సచే త్వం న ఆనేస్ససి, వచనం తే ముసా నామ హోతి, తస్మా సుతసోమం గణ్హాహీతి.

    Tattha sadhammesūti, mahārāja, ahaṃ sakesu dasasu kusalakammapathadhammesu ṭhito asmi bhavāmi. Na nāmagottanti tvaṃ pubbe daharakāle brahmadatto hutvā pitari kālakate bārāṇasiṃ rajjaṃ labhitvā bārāṇasirājā jāto, taṃ nāmaṃ jahitvā porisādo hutvā idāni kammāsapādo jāto, khattiyakule jātopi abhakkhaṃ manussamaṃsaṃ yasmā bhakkhesi, tasmā attano nāmagottaṃ yathā parivattesi, tathā ahaṃ attano nāmagottaṃ na parivattayāmi. Corañcāti loke corañca dasakusalakammapathesu aṭhitaṃ nāma vadanti. Ito cutanti ito cutaṃ hutvā apāye niraye patiṭṭhitaṃ. Khattiya, bhūmipāla mahārāja, tvaṃ mama vacanaṃ sace saddahasi, sutasomaṃ gaṇhāhi, tena sutasomena yaññaṃ yajitvāna evaṃ saggaṃ gamissasi. Bho, porisāda musāvādi tayā mayhaṃ ‘‘sakalajambudīpe rājāno ānetvā bahikammaṃ karissāmī’’ti paṭissutaṃ, idāni ye vā te vā dubbalarājāno ānesi, jambudīpatale jeṭṭhakaṃ sutasomarājānaṃ sace tvaṃ na ānessasi, vacanaṃ te musā nāma hoti, tasmā sutasomaṃ gaṇhāhīti.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా దేవతా పబ్బజితవేసం అన్తరధాపేత్వా సకేన వణ్ణేన ఆకాసే తరుణసూరియో వియ జలమానా అట్ఠాసి. సో తస్సా కథం సుత్వా రూపఞ్చ ఓలోకేత్వా ‘‘కాసి త్వ’’న్తి ఆహ. ఇమస్మిం ‘‘రుక్ఖే నిబ్బత్తదేవతా’’తి. సో ‘‘దిట్ఠా మే అత్తనో, దేవతా’’తి తుస్సిత్వా, ‘‘సామి దేవరాజ, మా సుతసోమస్స కారణా చిన్తయి, అత్తనో రుక్ఖం పవిసా’’తి ఆహ. దేవతా తస్స పస్సన్తస్సేవ రుక్ఖం పావిసి. తస్మిం ఖణే సూరియో అత్థఙ్గతో, చన్దో ఉగ్గతో. పోరిసాదో వేదఙ్గకుసలో నక్ఖత్తచారం జానాతి. సో నభం ఓలోకేత్వా ‘‘స్వే ఫుస్సనక్ఖత్తం భవిస్సతి, సుతసోమో న్హాయితుం ఉయ్యానం గమిస్సతి, తత్థ గణ్హిస్సామి, ఆరక్ఖో పనస్స మహా భవిస్సతి, సమన్తా తియోజనం సకలనగరవాసినో రక్ఖన్తా చరిస్సన్తి, అసంవిహితే ఆరక్ఖే పఠమయామేయేవ మిగాజినం ఉయ్యానం గన్త్వా మఙ్గలపోక్ఖరణిం ఓతరిత్వా ఠస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా తత్థ గన్త్వా పోక్ఖరణిం ఓరుయ్హ పదుమపత్తేన సీసం పటిచ్ఛాదేత్వా అట్ఠాసి. తస్స తేజేన మచ్ఛకచ్ఛపాదయో ఓసక్కిత్వా ఉదకపరియన్తే వగ్గవగ్గా హుత్వా విచరింసు.

    Evañca pana vatvā devatā pabbajitavesaṃ antaradhāpetvā sakena vaṇṇena ākāse taruṇasūriyo viya jalamānā aṭṭhāsi. So tassā kathaṃ sutvā rūpañca oloketvā ‘‘kāsi tva’’nti āha. Imasmiṃ ‘‘rukkhe nibbattadevatā’’ti. So ‘‘diṭṭhā me attano, devatā’’ti tussitvā, ‘‘sāmi devarāja, mā sutasomassa kāraṇā cintayi, attano rukkhaṃ pavisā’’ti āha. Devatā tassa passantasseva rukkhaṃ pāvisi. Tasmiṃ khaṇe sūriyo atthaṅgato, cando uggato. Porisādo vedaṅgakusalo nakkhattacāraṃ jānāti. So nabhaṃ oloketvā ‘‘sve phussanakkhattaṃ bhavissati, sutasomo nhāyituṃ uyyānaṃ gamissati, tattha gaṇhissāmi, ārakkho panassa mahā bhavissati, samantā tiyojanaṃ sakalanagaravāsino rakkhantā carissanti, asaṃvihite ārakkhe paṭhamayāmeyeva migājinaṃ uyyānaṃ gantvā maṅgalapokkharaṇiṃ otaritvā ṭhassāmī’’ti cintetvā tattha gantvā pokkharaṇiṃ oruyha padumapattena sīsaṃ paṭicchādetvā aṭṭhāsi. Tassa tejena macchakacchapādayo osakkitvā udakapariyante vaggavaggā hutvā vicariṃsu.

    కుతో పన లద్ధోయం తేజోతి? పుబ్బయోగవసేన. సో హి కసపదసబలస్స కాలే ఖీరసలాకభత్తం పట్ఠపేసి, తేన మహాథామో అహోసి. అగ్గిసాలఞ్చ కారేత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స సీతవినోదనత్థం అగ్గిఞ్చ దారూని చ దారుచ్ఛేదనవాసిఞ్చ ఫరసుఞ్చ అదాసి, తేన తేజవా అహోసి.

    Kuto pana laddhoyaṃ tejoti? Pubbayogavasena. So hi kasapadasabalassa kāle khīrasalākabhattaṃ paṭṭhapesi, tena mahāthāmo ahosi. Aggisālañca kāretvā bhikkhusaṅghassa sītavinodanatthaṃ aggiñca dārūni ca dārucchedanavāsiñca pharasuñca adāsi, tena tejavā ahosi.

    ఏవం తస్మిం అన్తోఉయ్యానం గతేయేవ బలవపచ్చూససమయే సమన్తా తియోజనం ఆరక్ఖం గణ్హింసు. రాజాపి పాతోవ భుత్తపాతరాసో అలఙ్కతహత్థిక్ఖన్ధవరగతో చతురఙ్గినియా సేనాయ పరివుతో నగరతో నిక్ఖమి. తదా తక్కసిలతో నన్దో నామ బ్రాహ్మణో చతస్సో సతారహా గాథాయో ఆదాయ వీసతియోనజసతం మగ్గం అతిక్కమిత్వా తం నగరం పత్వా ద్వారగామే వసిత్వా సూరియే ఉగ్గతే నగరం పవిసన్తో రాజానం పాచీనద్వారేన నిక్ఖన్తం దిస్వా హత్థం పసారేత్వా జయాపేసి. రాజా దిసాచక్ఖుకో హుత్వా గచ్ఛన్తో ఉన్నతప్పదేసే ఠితస్స బ్రాహ్మణస్స పసారితహత్థం దిస్వా హత్థినా తం ఉపసఙ్కమిత్వా పుచ్ఛి –

    Evaṃ tasmiṃ antouyyānaṃ gateyeva balavapaccūsasamaye samantā tiyojanaṃ ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Rājāpi pātova bhuttapātarāso alaṅkatahatthikkhandhavaragato caturaṅginiyā senāya parivuto nagarato nikkhami. Tadā takkasilato nando nāma brāhmaṇo catasso satārahā gāthāyo ādāya vīsatiyonajasataṃ maggaṃ atikkamitvā taṃ nagaraṃ patvā dvāragāme vasitvā sūriye uggate nagaraṃ pavisanto rājānaṃ pācīnadvārena nikkhantaṃ disvā hatthaṃ pasāretvā jayāpesi. Rājā disācakkhuko hutvā gacchanto unnatappadese ṭhitassa brāhmaṇassa pasāritahatthaṃ disvā hatthinā taṃ upasaṅkamitvā pucchi –

    ౩౯౬.

    396.

    ‘‘కిస్మిం ను రట్ఠే తవ జాతిభూమి, అథ కేన అత్థేన ఇధానుపత్తో;

    ‘‘Kismiṃ nu raṭṭhe tava jātibhūmi, atha kena atthena idhānupatto;

    అక్ఖాహి మే బ్రాహ్మణ ఏతమత్థం, కిమిచ్ఛసీ దేమి తయజ్జ పత్థిత’’న్తి.

    Akkhāhi me brāhmaṇa etamatthaṃ, kimicchasī demi tayajja patthita’’nti.

    తస్సత్థో – భో బ్రాహ్మణ, తవ జాతిభూమి కిస్మిం రట్ఠే అత్థి ను, కేన అత్థేన పయోజనేన హేతుభూతేన ఇద ఇమస్మిం నగరే అనుప్పత్తో, భో బ్రాహ్మణ, మయా పుచ్ఛితో సో త్వం ఏతమత్థం ఏతం పయోజనం మే మయ్హం అక్ఖాహి కథేహి, తయా పత్థితవత్థుం తే తుయ్హం అజ్జ ఇదాని దదామి, కిం వత్థుం ఇచ్ఛసీతి.

    Tassattho – bho brāhmaṇa, tava jātibhūmi kismiṃ raṭṭhe atthi nu, kena atthena payojanena hetubhūtena ida imasmiṃ nagare anuppatto, bho brāhmaṇa, mayā pucchito so tvaṃ etamatthaṃ etaṃ payojanaṃ me mayhaṃ akkhāhi kathehi, tayā patthitavatthuṃ te tuyhaṃ ajja idāni dadāmi, kiṃ vatthuṃ icchasīti.

    అథ నం సో గాథమాహ –

    Atha naṃ so gāthamāha –

    ౩౯౭.

    397.

    ‘‘గాథా చతస్సో ధరణీమహిస్సర, సుగమ్భీరత్థా వరసాగరూపమా;

    ‘‘Gāthā catasso dharaṇīmahissara, sugambhīratthā varasāgarūpamā;

    తవేవ అత్థాయ ఇధాగతోస్మి, సుణోహి గాథా పరమత్థసంహితా’’తి.

    Taveva atthāya idhāgatosmi, suṇohi gāthā paramatthasaṃhitā’’ti.

    తత్థ ధరణీమహిస్సరాతి భూమిపాల చతస్సో గాథా కిం భూతా?. సుగమ్భీరత్థా వరసాగరూపమా, తవేవ తవ ఏవ అత్థాయ ఇధ ఠానం అనుప్పత్తో అస్మి భవామి. సుణోహీతి కస్సపదసబలేన దేసితా పరమత్థసంహితా ఇమా సతారహా గాథాయో సుణోహీతి అత్థో.

    Tattha dharaṇīmahissarāti bhūmipāla catasso gāthā kiṃ bhūtā?. Sugambhīratthā varasāgarūpamā, taveva tava eva atthāya idha ṭhānaṃ anuppatto asmi bhavāmi. Suṇohīti kassapadasabalena desitā paramatthasaṃhitā imā satārahā gāthāyo suṇohīti attho.

    ఇతి వత్వా, ‘‘మహారాజ, ఇమా కస్సపదసబలేన దేసితా చతస్సో సతారహా గాథాయో ‘‘తుమ్హే సుతవిత్తకా’తి సుత్వా తుమ్హాకం దేసేతుం ఆగతోమ్హీ’’తి ఆహ. రాజా తుట్ఠమానసో హుత్వా, ‘‘ఆచరియ , సుట్ఠు తే ఆగతం, మయా పన నివత్తితుం న సక్కా, అజ్జ ఫుస్సనక్ఖత్తయోగేన సీసం న్హాయితుం ఆగతోమ్హి, అహం పునదివసే ఆగన్త్వా సోస్సామి, త్వం మా ఉక్కణ్ఠీ’’తి వత్వా ‘‘గచ్ఛథ బ్రాహ్మణస్స అసుకగేహే సయనం పఞ్ఞాపేత్వా ఘాసచ్ఛాదనం సంవిదహథా’’తి అమచ్చే ఆణాపేత్వా ఉయ్యానం పావిసి. తం అట్ఠారసహత్థేన పాకారేన పరిక్ఖిత్తం అహోసి. తం అఞ్ఞమఞ్ఞం సఙ్ఘట్టేన్తా సమన్తా హత్థినో పరిక్ఖిపింసు, తతో అస్సా, తతో రథా, తతో ధనుగ్గహా, తతో పత్తీతి, సఙ్ఖుభితమహాసముద్దో వియ ఉన్నాదేన్తో బలకాయో అహోసి. అథ రాజా ఓళారికాని ఆభరణాని ఓముఞ్చిత్వా మస్సుకమ్మం కారేత్వా ఉబ్బట్టితసరీరో పోక్ఖరణియా అన్తో రాజవిభవేన న్హత్వా పచ్చుత్తరిత్వా ఉదకగ్గహణసాటకేన నివాసేత్వా అట్ఠాసి. అథస్స దుస్సగన్ధమాలాలఙ్కారే ఉపనయింసు. పోరిసాదో చిన్తేసి – ‘‘రాజా అలఙ్కతకాలే భారికో భవిస్సతి, సల్లహుకకాలేయేవ నం గణ్హిస్సామీ’’తి. సో నదన్తో వగ్గన్తో ఉదకే మచ్ఛం ఆలుళేన్తో విజ్జులతా వియ మత్థకే ఖగ్గం పరిబ్భమేన్తో ‘‘అహం అరే మనుస్సచోరో పోరిసాదో’’తి నామం సావేత్వా అఙ్గులిం నలాటే ఠపేత్వా ఉదకా ఉత్తరి. తస్స సద్దం సుత్వావ హత్థారోహా హత్థీహి, అస్సారోహా అస్సేహి, రథారోహా రథేహి భస్సింసు. బలకాయో గహితగహితాని ఆవుధాని ఛడ్డేత్వా ఉరేన భూమియం నిపజ్జి.

    Iti vatvā, ‘‘mahārāja, imā kassapadasabalena desitā catasso satārahā gāthāyo ‘‘tumhe sutavittakā’ti sutvā tumhākaṃ desetuṃ āgatomhī’’ti āha. Rājā tuṭṭhamānaso hutvā, ‘‘ācariya , suṭṭhu te āgataṃ, mayā pana nivattituṃ na sakkā, ajja phussanakkhattayogena sīsaṃ nhāyituṃ āgatomhi, ahaṃ punadivase āgantvā sossāmi, tvaṃ mā ukkaṇṭhī’’ti vatvā ‘‘gacchatha brāhmaṇassa asukagehe sayanaṃ paññāpetvā ghāsacchādanaṃ saṃvidahathā’’ti amacce āṇāpetvā uyyānaṃ pāvisi. Taṃ aṭṭhārasahatthena pākārena parikkhittaṃ ahosi. Taṃ aññamaññaṃ saṅghaṭṭentā samantā hatthino parikkhipiṃsu, tato assā, tato rathā, tato dhanuggahā, tato pattīti, saṅkhubhitamahāsamuddo viya unnādento balakāyo ahosi. Atha rājā oḷārikāni ābharaṇāni omuñcitvā massukammaṃ kāretvā ubbaṭṭitasarīro pokkharaṇiyā anto rājavibhavena nhatvā paccuttaritvā udakaggahaṇasāṭakena nivāsetvā aṭṭhāsi. Athassa dussagandhamālālaṅkāre upanayiṃsu. Porisādo cintesi – ‘‘rājā alaṅkatakāle bhāriko bhavissati, sallahukakāleyeva naṃ gaṇhissāmī’’ti. So nadanto vagganto udake macchaṃ āluḷento vijjulatā viya matthake khaggaṃ paribbhamento ‘‘ahaṃ are manussacoro porisādo’’ti nāmaṃ sāvetvā aṅguliṃ nalāṭe ṭhapetvā udakā uttari. Tassa saddaṃ sutvāva hatthārohā hatthīhi, assārohā assehi, rathārohā rathehi bhassiṃsu. Balakāyo gahitagahitāni āvudhāni chaḍḍetvā urena bhūmiyaṃ nipajji.

    పోరిసాదో సుతసోమం ఉక్ఖిపిత్వా గణ్హి, సేసరాజానో పాదే గహేత్వా అధోసీసకే కత్వా పణ్హియా సీసం పహరన్తో గచ్ఛతి. బోధిసత్తం పన ఉపగన్త్వా ఓనతో ఉక్ఖిపిత్వా ఖన్ధే నిసీదాపేసి. సో ‘‘ద్వారేన గమనం పపఞ్చో భవిస్సతీ’’తి సమ్ముఖట్ఠానేయేవ అట్ఠారసహత్థం పాకారం లఙ్ఘిత్వా పురతో గలితమదమత్తవారణకుమ్భే అక్కమిత్వా పబ్బతకూటాని పాతేన్తో వియ వాతజవానం అస్సతరానం పిట్ఠే అక్కమన్తో పాతేత్వా రథధురరథసీసేసు అక్కమిత్వా భమికం భమన్తో వియ నీలఫలకాని నిగ్రోధపత్తాని మద్దన్తో వియ ఏకవేగేనేవ తియోజనమత్తం మగ్గం గన్త్వా ‘‘అత్థి ను ఖో కోచి సుతసోమస్సత్థాయ పచ్ఛతో ఆగచ్ఛన్తో’’తి ఓలోకేత్వా కఞ్చి అదిత్వా సణికం గచ్ఛన్తో సుతసోమస్స కేసేహి ఉదకబిన్దూని అత్తనో ఉరే పతితాని దిస్వా ‘‘మరణస్స అభాయన్తో నామ నత్థి, సుతసోమోపి మరణభయేన రోదతి మఞ్ఞే’’తి చిన్తేత్వా ఆహ –

    Porisādo sutasomaṃ ukkhipitvā gaṇhi, sesarājāno pāde gahetvā adhosīsake katvā paṇhiyā sīsaṃ paharanto gacchati. Bodhisattaṃ pana upagantvā onato ukkhipitvā khandhe nisīdāpesi. So ‘‘dvārena gamanaṃ papañco bhavissatī’’ti sammukhaṭṭhāneyeva aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ laṅghitvā purato galitamadamattavāraṇakumbhe akkamitvā pabbatakūṭāni pātento viya vātajavānaṃ assatarānaṃ piṭṭhe akkamanto pātetvā rathadhurarathasīsesu akkamitvā bhamikaṃ bhamanto viya nīlaphalakāni nigrodhapattāni maddanto viya ekavegeneva tiyojanamattaṃ maggaṃ gantvā ‘‘atthi nu kho koci sutasomassatthāya pacchato āgacchanto’’ti oloketvā kañci aditvā saṇikaṃ gacchanto sutasomassa kesehi udakabindūni attano ure patitāni disvā ‘‘maraṇassa abhāyanto nāma natthi, sutasomopi maraṇabhayena rodati maññe’’ti cintetvā āha –

    ౩౯౮.

    398.

    ‘‘న వే రుదన్తి మతిమన్తో సపఞ్ఞా, బహుస్సుతా యే బహుఠానచిన్తినో;

    ‘‘Na ve rudanti matimanto sapaññā, bahussutā ye bahuṭhānacintino;

    దీపఞ్హి ఏతం పరమం నరానం, యం పణ్డితా సోకనుదా భవన్తి.

    Dīpañhi etaṃ paramaṃ narānaṃ, yaṃ paṇḍitā sokanudā bhavanti.

    ౩౯౯.

    399.

    ‘‘అత్తానం ఞాతీ ఉదాహు పుత్తదారం, ధఞ్ఞం ధనం రజతం జాతరూపం;

    ‘‘Attānaṃ ñātī udāhu puttadāraṃ, dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ;

    కిమేవ త్వం సుతసోమానుతప్పే, కోరబ్యసేట్ఠ వచనం సుణోమ తేత’’న్తి.

    Kimeva tvaṃ sutasomānutappe, korabyaseṭṭha vacanaṃ suṇoma teta’’nti.

    తత్థ, భో సుతసోమ మహారాజ, యే పణ్డితా కిం భూతా? మతిమన్తో అత్థానత్థం కారణాకారణం జాననపఞ్ఞాయ సమన్నాగతా, సప్పఞ్ఞా విచరణపఞ్ఞాయ సమన్నాగతా, బహుస్సుతా బహుస్సుతధరా బహుట్ఠానచిన్తినో బహుకారణచిన్తనసీలా, తే పణ్డితా మరణభయే ఉప్పన్నే సతి భీతా హుత్వా వే ఏకన్తేన న రుదన్తి న పరిదేవన్తి. దీపం హీతి, భో సుతసోమ మహారాజ హి కస్మా పన వదామి, మహాసముద్దే భిన్ననావానం వాణిజకానం జనానం పతిట్ఠాభూతం మహాదీపం ఇవ, ఏవమ్పి తథా ఏతం పణ్డితం అప్పటిసరణానం నరానం పరమం. యం యేన కారణేన యే పణ్డితా సోకీనం జనానం సోకనుదా భవన్తి, భో సుతసోమ మహారాజ, త్వం మరణభయేన పరిదేవీతి మఞ్ఞే మఞ్ఞామి. అత్తానన్తి, భో సుతసోమ మహారాజ, అత్తహేతు ఉదాహు ఞాతిహేతు పుత్తదారహేతు ఉదాహు ధఞ్ఞధనరజతజాతరూపహేతు కిమేవ త్వం కిమేవ ధమ్మజాతం త్వం అనుతప్పే అనుతప్పేయ్యాసి. కోరబ్యసేట్ఠ కురురట్ఠవాసీనం సేట్ఠ ఉత్తమ, భో మహారాజ, ఏతం తవ వచనం సుణోమాతి.

    Tattha, bho sutasoma mahārāja, ye paṇḍitā kiṃ bhūtā? Matimanto atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ jānanapaññāya samannāgatā, sappaññā vicaraṇapaññāya samannāgatā, bahussutā bahussutadharā bahuṭṭhānacintino bahukāraṇacintanasīlā, te paṇḍitā maraṇabhaye uppanne sati bhītā hutvā ve ekantena na rudanti na paridevanti. Dīpaṃ hīti, bho sutasoma mahārāja hi kasmā pana vadāmi, mahāsamudde bhinnanāvānaṃ vāṇijakānaṃ janānaṃ patiṭṭhābhūtaṃ mahādīpaṃ iva, evampi tathā etaṃ paṇḍitaṃ appaṭisaraṇānaṃ narānaṃ paramaṃ. Yaṃ yena kāraṇena ye paṇḍitā sokīnaṃ janānaṃ sokanudā bhavanti, bho sutasoma mahārāja, tvaṃ maraṇabhayena paridevīti maññe maññāmi. Attānanti, bho sutasoma mahārāja, attahetu udāhu ñātihetu puttadārahetu udāhu dhaññadhanarajatajātarūpahetu kimeva tvaṃ kimeva dhammajātaṃ tvaṃ anutappe anutappeyyāsi. Korabyaseṭṭha kururaṭṭhavāsīnaṃ seṭṭha uttama, bho mahārāja, etaṃ tava vacanaṃ suṇomāti.

    సుతసోమో ఆహ –

    Sutasomo āha –

    ౪౦౦.

    400.

    ‘‘నేవాహమత్తానమనుత్థునామి, న పుత్తదారం న ధనం న రట్ఠం;

    ‘‘Nevāhamattānamanutthunāmi, na puttadāraṃ na dhanaṃ na raṭṭhaṃ;

    సతఞ్చ ధమ్మో చరితో పురాణో, తం సఙ్గరం బ్రాహ్మణస్సానుతప్పే.

    Satañca dhammo carito purāṇo, taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇassānutappe.

    ౪౦౧.

    401.

    ‘‘కతో మయా సఙ్గరో బ్రాహ్మణేన, రట్ఠే సకే ఇస్సరియే ఠితేన;

    ‘‘Kato mayā saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;

    తం సఙ్గరం బ్రాహ్మణసప్పదాయ, సచ్చానురక్ఖీ పునరావజిస్స’’న్తి.

    Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāvajissa’’nti.

    తత్థ నేవాహమత్తానమనుత్థునామీతి అహం తావ అత్తత్థాయ నేవ రోదామి న సోచామి, ఇమేసమ్పి పుత్తాదీనం అత్థాయ న రోదామి న సోచామి, అపిచ ఖో పన సతం పణ్డితానం చరితో పురాణధమ్మో అత్థి, యం సఙ్గరం కత్వా పచ్ఛా అనుతప్పనం నామ, తం సఙ్గరం బ్రాహ్మణస్స అహం అనుసోచామీతి అత్థో . సచ్చానురక్ఖీతి సచ్చం అనురక్ఖన్తో. సో హి బ్రాహ్మణో తక్కసిలతో కస్సపదసబలేన దేసితా చతస్సో సతారహా గాథాయో ఆదాయ ఆగతో, తస్సాహం ఆగన్తుకవత్తం కారేత్వా ‘‘న్హత్వా ఆగతో సుణిస్సామి, యావ మమాగమనా ఆగమేహీ’’తి సఙ్గరం కత్వా ఆగతో, త్వం తా గాథాయో సోతుం అదత్వావ మం గణ్హి. సచే మం విస్సజ్జేసి, తం ధమ్మం సుత్వా సచ్చానురక్ఖీ పునరావజిస్సామీతి వదతి.

    Tattha nevāhamattānamanutthunāmīti ahaṃ tāva attatthāya neva rodāmi na socāmi, imesampi puttādīnaṃ atthāya na rodāmi na socāmi, apica kho pana sataṃ paṇḍitānaṃ carito purāṇadhammo atthi, yaṃ saṅgaraṃ katvā pacchā anutappanaṃ nāma, taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇassa ahaṃ anusocāmīti attho . Saccānurakkhīti saccaṃ anurakkhanto. So hi brāhmaṇo takkasilato kassapadasabalena desitā catasso satārahā gāthāyo ādāya āgato, tassāhaṃ āgantukavattaṃ kāretvā ‘‘nhatvā āgato suṇissāmi, yāva mamāgamanā āgamehī’’ti saṅgaraṃ katvā āgato, tvaṃ tā gāthāyo sotuṃ adatvāva maṃ gaṇhi. Sace maṃ vissajjesi, taṃ dhammaṃ sutvā saccānurakkhī punarāvajissāmīti vadati.

    అథ నం పోరిసాదో ఆహ –

    Atha naṃ porisādo āha –

    ౪౦౧.

    401.

    ‘‘నేవాహమేతం అభిసద్దహామి, సుఖీ నరో మచ్చుముఖా పముత్తో;

    ‘‘Nevāhametaṃ abhisaddahāmi, sukhī naro maccumukhā pamutto;

    అమిత్తహత్థం పునరావజేయ్య, కోరబ్యసేట్ఠ న హి మం ఉపేసి.

    Amittahatthaṃ punarāvajeyya, korabyaseṭṭha na hi maṃ upesi.

    ౪౦౩.

    403.

    ‘‘ముత్తో తువం పోరిసాదస్స హత్థా, గన్త్వా సకం మన్దిరం కామకామీ;

    ‘‘Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā, gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī;

    మధురం పియం జీవితం లద్ధ రాజ, కుతో తువం ఏహిసి మే సకాస’’న్తి.

    Madhuraṃ piyaṃ jīvitaṃ laddha rāja, kuto tuvaṃ ehisi me sakāsa’’nti.

    తత్థ సుఖీతి సుఖప్పత్తో హుత్వా. మచ్చుముఖా పముత్తోతి మాదిసస్స చోరస్స హత్థతో ముత్తతాయ మరణముఖా ముత్తో నామ హుత్వా అమిత్తహత్థం పునరావజేయ్య ఆగచ్ఛేయ్య, అహం ఏతం వచనం నేవ అభిసద్దహామి, కోరబ్యసేట్ఠ త్వం మమ సన్తికం న హి ఉపేసి. ముత్తోతి సుతసోమ తువం పోరిసాదస్స హత్థతో ముత్తో. సకం మన్దిరన్తి రాజధానిగేహం గన్త్వా. కామకామీతి కామం కామయమానో. లద్ధాతి అతివియ పియం జీవితం లభిత్వా తువం మే మమ సన్తికే కుతో కేన నామ కారణేన ఏహిసి.

    Tattha sukhīti sukhappatto hutvā. Maccumukhā pamuttoti mādisassa corassa hatthato muttatāya maraṇamukhā mutto nāma hutvā amittahatthaṃ punarāvajeyya āgaccheyya, ahaṃ etaṃ vacanaṃ neva abhisaddahāmi, korabyaseṭṭha tvaṃ mama santikaṃ na hi upesi. Muttoti sutasoma tuvaṃ porisādassa hatthato mutto. Sakaṃ mandiranti rājadhānigehaṃ gantvā. Kāmakāmīti kāmaṃ kāmayamāno. Laddhāti ativiya piyaṃ jīvitaṃ labhitvā tuvaṃ me mama santike kuto kena nāma kāraṇena ehisi.

    తం సుత్వా మహాసత్తో సీహో వియ అసమ్భితో ఆహ –

    Taṃ sutvā mahāsatto sīho viya asambhito āha –

    ౪౦౪.

    404.

    ‘‘మతం వరేయ్య పరిసుద్ధసీలో, న జీవితం గరహితో పాపధమ్మో;

    ‘‘Mataṃ vareyya parisuddhasīlo, na jīvitaṃ garahito pāpadhammo;

    న హి తం నరం తాయతి దుగ్గతీహి, యస్సాపి హేతు అలికం భణేయ్య.

    Na hi taṃ naraṃ tāyati duggatīhi, yassāpi hetu alikaṃ bhaṇeyya.

    ౪౦౫.

    405.

    ‘‘సచేపి వాతో గిరిమావహేయ్య, చన్దో చ సూరియో చ ఛమా పతేయ్యుం;

    ‘‘Sacepi vāto girimāvaheyya, cando ca sūriyo ca chamā pateyyuṃ;

    సబ్బా చ నజ్జో పటిసోతం వజేయ్యుం, న త్వేవహం రాజ ముసా భణేయ్యం.

    Sabbā ca najjo paṭisotaṃ vajeyyuṃ, na tvevahaṃ rāja musā bhaṇeyyaṃ.

    ౪౦౬.

    406.

    ‘‘నభం ఫలేయ్య ఉదధీపి సుస్సే, సంవత్తయే భూతధరా వసున్ధరా;

    ‘‘Nabhaṃ phaleyya udadhīpi susse, saṃvattaye bhūtadharā vasundharā;

    సిలుచ్చయో మేరు సమూలముప్పతే, న త్వేవహం రాజ ముసా భణేయ్య’’న్తి.

    Siluccayo meru samūlamuppate, na tvevahaṃ rāja musā bhaṇeyya’’nti.

    తత్థ మతం వరేయ్యాతి పోరిసాద యో నరో పరిసుద్ధసీలో జీవితహేతు అణుమత్తమ్పి పాపం న కరోతి, సీలసమ్పన్నో హుత్వా వరేయ్య తం మరణం ఇచ్ఛేయ్య, గరహితో పాపధమ్మో తం జీవితం న సేయ్యో, దుస్సీలో పుగ్గలో యస్సాపి హేతు అత్తాదినోపి హేతు అలికం వచనం భణేయ్య, తం నరం ఏవరూపం దుగ్గతీహి తం అలికం న తాయతే. సచేపి వాతో గిరిమావహేయ్యాతి, సమ్మ పోరిసాద, తయా సద్ధిం ఏకాచరియకులే సిక్ఖితో ఏవరూపో సహాయకో హుత్వా అహం జీవితహేతు ముసా న కథేమి, కిం న సద్దహసి. సచే పురత్థిమాదిభేదో వాతో ఉట్ఠాయ మహన్తం గిరిం తూలపిచుం వియ ఆకాసే ఆవహేయ్య, చన్దో చ సూరియో చ అత్తనో అత్తనో విమానేన సద్ధిం ఛమా పథవియం పతేయ్యుం, సబ్బాపి నజ్జో పతిసోతం వజేయ్యుం, భో పోరిసాద , ఏవరూపం వచనం సచే భణేయ్య, తం సద్దహితబ్బం, అహం ముసా భణేయ్యం ఇతి వచనం తుయ్హం జనేహి వుత్తం, న త్వేవ తం సద్దహితబ్బం.

    Tattha mataṃ vareyyāti porisāda yo naro parisuddhasīlo jīvitahetu aṇumattampi pāpaṃ na karoti, sīlasampanno hutvā vareyya taṃ maraṇaṃ iccheyya, garahito pāpadhammo taṃ jīvitaṃ na seyyo, dussīlo puggalo yassāpi hetu attādinopi hetu alikaṃ vacanaṃ bhaṇeyya, taṃ naraṃ evarūpaṃ duggatīhi taṃ alikaṃ na tāyate. Sacepi vāto girimāvaheyyāti, samma porisāda, tayā saddhiṃ ekācariyakule sikkhito evarūpo sahāyako hutvā ahaṃ jīvitahetu musā na kathemi, kiṃ na saddahasi. Sace puratthimādibhedo vāto uṭṭhāya mahantaṃ giriṃ tūlapicuṃ viya ākāse āvaheyya, cando ca sūriyo ca attano attano vimānena saddhiṃ chamā pathaviyaṃ pateyyuṃ, sabbāpi najjo patisotaṃ vajeyyuṃ, bho porisāda , evarūpaṃ vacanaṃ sace bhaṇeyya, taṃ saddahitabbaṃ, ahaṃ musā bhaṇeyyaṃ iti vacanaṃ tuyhaṃ janehi vuttaṃ, na tveva taṃ saddahitabbaṃ.

    ఏవం వుత్తేపి సో న సద్దహియేవ. అథ బోధిసత్తో ‘‘అయం మయ్హం న సద్దహతి, సపథేనపి నం సద్దహాపేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా, ‘‘సమ్మ పోరిసాద, ఖన్ధతో తావ మం ఓతారేహి, సపథం కత్వా తం సద్దహాపేస్సామీ’’తి వుత్తే తేన ఓతారేత్వా భూమియం ఠపితో సపథం కరోన్తో ఆహ –

    Evaṃ vuttepi so na saddahiyeva. Atha bodhisatto ‘‘ayaṃ mayhaṃ na saddahati, sapathenapi naṃ saddahāpessāmī’’ti cintetvā, ‘‘samma porisāda, khandhato tāva maṃ otārehi, sapathaṃ katvā taṃ saddahāpessāmī’’ti vutte tena otāretvā bhūmiyaṃ ṭhapito sapathaṃ karonto āha –

    ౪౦౭.

    407.

    ‘‘అసిఞ్చ సత్తిఞ్చ పరామసామి, సపథమ్పి తే సమ్మ అహం కరోమి;

    ‘‘Asiñca sattiñca parāmasāmi, sapathampi te samma ahaṃ karomi;

    తయా పముత్తో అనణో భవిత్వా, సచ్చానురక్ఖీ పునరావజిస్స’’న్తి.

    Tayā pamutto anaṇo bhavitvā, saccānurakkhī punarāvajissa’’nti.

    తస్సత్థో – సమ్మ పోరిసాద, సచే ఇచ్ఛసి, ఏవరూపేహి ఆవుధేహి సంవిహితారక్ఖే ఖత్తియకులే మే నిబ్బత్తి నామ మా హోతూతి అసిఞ్చ సత్తిఞ్చ పరామసామి. సచే అఞ్ఞేహి రాజూహి అకత్తబ్బం అఞ్ఞం వా యం ఇచ్ఛసి, తం సపథమ్పి తే, సమ్మ, అహం కరోమి. యథాహం తయా పముత్తో గన్త్వా బ్రాహ్మణస్స అనణో హుత్వా సచ్చమనురక్ఖన్తో పునరాగమిస్సామీతి.

    Tassattho – samma porisāda, sace icchasi, evarūpehi āvudhehi saṃvihitārakkhe khattiyakule me nibbatti nāma mā hotūti asiñca sattiñca parāmasāmi. Sace aññehi rājūhi akattabbaṃ aññaṃ vā yaṃ icchasi, taṃ sapathampi te, samma, ahaṃ karomi. Yathāhaṃ tayā pamutto gantvā brāhmaṇassa anaṇo hutvā saccamanurakkhanto punarāgamissāmīti.

    తతో పోరిసాదో ‘‘అయం సుతసోమో ఖత్తియేహి అకత్తబ్బం సపథం కరోతి, కిం మే ఇమినా, ఏస ఏతు వా మా వా, అహమ్పి ఖత్తియరాజా, మమేవ బాహులోహితం గహేత్వా దేవతాయ బలికమ్మం కరిస్సామి, అయం అతివియ కిలమతీ’’తి చిన్తేత్వా –

    Tato porisādo ‘‘ayaṃ sutasomo khattiyehi akattabbaṃ sapathaṃ karoti, kiṃ me iminā, esa etu vā mā vā, ahampi khattiyarājā, mameva bāhulohitaṃ gahetvā devatāya balikammaṃ karissāmi, ayaṃ ativiya kilamatī’’ti cintetvā –

    ౪౦౮.

    408.

    ‘‘యో తే కతో సఙ్గరో బ్రాహ్మణేన, రట్ఠే సకే ఇస్సరియే ఠితేన;

    ‘‘Yo te kato saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;

    తం సఙ్గరం బ్రాహ్మణసప్పదాయ, సచ్చానురక్ఖీ పునరావజస్సూ’’తి.

    Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāvajassū’’ti.

    తత్థ పునరావజస్సూతి పున ఆగచ్ఛేయ్యాసి.

    Tattha punarāvajassūti puna āgaccheyyāsi.

    అథ నం మహాసత్తో, ‘‘సమ్మ, మా చిన్తయి, చతస్సో సతారహా గాథా సుత్వా ధమ్మకథికస్స పూజం కత్వా పాతోవాగమిస్సామీ’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Atha naṃ mahāsatto, ‘‘samma, mā cintayi, catasso satārahā gāthā sutvā dhammakathikassa pūjaṃ katvā pātovāgamissāmī’’ti vatvā gāthamāha –

    ౪౦౯.

    409.

    ‘‘యో మే కతో సఙ్గరో బ్రాహ్మణేన, రట్ఠే సకే ఇస్సరియే ఠితేన;

    ‘‘Yo me kato saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;

    తం సఙ్గరం బ్రాహ్మణసప్పదాయ, సచ్చానురక్ఖీ పునరావజిస్స’’న్తి.

    Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāvajissa’’nti.

    అథ నం పోరిసాదో, ‘‘మహారాజ, తుమ్హే ఖత్తియేహి అకత్తబ్బం సపథం కరిత్థ, తం అనుస్సరేయ్యాథా’’తి వత్వా, ‘‘సమ్మ పోరిసాద, త్వం మం దహరకాలతో పట్ఠాయ జానాసి, హాసేనపి మే ముసా న కథితపుబ్బా, సోహం ఇదాని రజ్జే పతిట్ఠితో ధమ్మాధమ్మం జానన్తో కిం ముసా కథేస్సామి, సద్దహసి మయ్హం , అహం తే స్వే బలికమ్మం పాపుణిస్సామీ’’తి సద్దహాపితో ‘‘తేన హి గచ్ఛ, మహారాజ, తుమ్హేసు అనాగతేసు బలికమ్మం న భవిస్సతి, దేవతాపి తుమ్హేహి వినా న సమ్పటిచ్ఛతి, మా మే బలికమ్మస్స అన్తరాయం కరిత్థా’’తి మహాసత్తం ఉయ్యోజేసి. సో రాహుముఖా ముత్తచన్దో వియ నాగబలో థామసమ్పన్నో ఖిప్పమేవ నగరం సమ్పాపుణి. సేనాపిస్స ‘‘సుతసోమో రాజా పణ్డితో మధురధమ్మకథికో ఏకం ద్వే కథా కథేతుం లభన్తో పోరిసాదం దమేత్వా సీహముఖా ముత్తమత్తవారణో వియ ఆగమిస్సతి, ‘ఇమే రాజానం పోరిసాదస్స దత్వా ఆగతా’తి మహాజనో గరహిస్సతీ’’తి చిన్తేత్వా బహినగరేయేవ ఖన్ధావారం కత్వా ఠితా తం దూరతోవ ఆగచ్ఛన్తం దిస్వా పచ్చుగ్గన్త్వా వన్దిత్వా ‘‘కచ్చి, మహారాజ, పోరిసాదేన కిలమితో’’తి పటిసన్థారం కత్వా ‘‘పోరిసాదేన మయ్హం మాతాపితూహిపి దుక్కరం కతం, తథారూపో నామ చణ్డో సాహసికో పోరిసాదో మమ ధమ్మకథం సుత్వా మం విస్సజ్జేసీ’’తి వుత్తే రాజానం అలఙ్కరిత్వా హత్థిక్ఖన్ధం ఆరోపేత్వా పరివారేత్వా నగరం పావిసి. తం దిస్వా సబ్బే నాగరా తుస్సింసు.

    Atha naṃ porisādo, ‘‘mahārāja, tumhe khattiyehi akattabbaṃ sapathaṃ karittha, taṃ anussareyyāthā’’ti vatvā, ‘‘samma porisāda, tvaṃ maṃ daharakālato paṭṭhāya jānāsi, hāsenapi me musā na kathitapubbā, sohaṃ idāni rajje patiṭṭhito dhammādhammaṃ jānanto kiṃ musā kathessāmi, saddahasi mayhaṃ , ahaṃ te sve balikammaṃ pāpuṇissāmī’’ti saddahāpito ‘‘tena hi gaccha, mahārāja, tumhesu anāgatesu balikammaṃ na bhavissati, devatāpi tumhehi vinā na sampaṭicchati, mā me balikammassa antarāyaṃ karitthā’’ti mahāsattaṃ uyyojesi. So rāhumukhā muttacando viya nāgabalo thāmasampanno khippameva nagaraṃ sampāpuṇi. Senāpissa ‘‘sutasomo rājā paṇḍito madhuradhammakathiko ekaṃ dve kathā kathetuṃ labhanto porisādaṃ dametvā sīhamukhā muttamattavāraṇo viya āgamissati, ‘ime rājānaṃ porisādassa datvā āgatā’ti mahājano garahissatī’’ti cintetvā bahinagareyeva khandhāvāraṃ katvā ṭhitā taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā paccuggantvā vanditvā ‘‘kacci, mahārāja, porisādena kilamito’’ti paṭisanthāraṃ katvā ‘‘porisādena mayhaṃ mātāpitūhipi dukkaraṃ kataṃ, tathārūpo nāma caṇḍo sāhasiko porisādo mama dhammakathaṃ sutvā maṃ vissajjesī’’ti vutte rājānaṃ alaṅkaritvā hatthikkhandhaṃ āropetvā parivāretvā nagaraṃ pāvisi. Taṃ disvā sabbe nāgarā tussiṃsu.

    సోపి ధమ్మగరుతాయ ధమ్మసోణ్డతాయ మాతాపితరో అదిస్వావ ‘‘పచ్ఛాపి నే పస్సిస్సామీ’’తి రాజనివేసనం పవిసిత్వా రాజాసనే నిసీదిత్వా బ్రాహ్మణం పక్కోసాపేత్వా మస్సుకమ్మాదీనిస్స ఆణాపేత్వా తం కప్పితకేసమస్సుం న్హాతానులిత్తం వత్థాలఙ్కారపటిమణ్డితం కత్వా ఆనేత్వా దస్సితకాలే సయం పచ్ఛా న్హత్వా తస్స అత్తనో భోజనం దాపేత్వా తస్మిం భుత్తే సయం భుఞ్జిత్వా తం మహారహే పల్లఙ్కే నిసీదాపేత్వా ధమ్మగరుకతాయ అస్స గన్ధమాలాదీహి పూజం కత్వా సయం నీచే ఆసనే నిసీదిత్వా ‘‘తుమ్హేహి మయ్హం ఆభతా సతారహా గాథా సుణోమ ఆచరియా’’తి యాచి. తమత్థం దీపేన్తో సత్థా గాథమాహ –

    Sopi dhammagarutāya dhammasoṇḍatāya mātāpitaro adisvāva ‘‘pacchāpi ne passissāmī’’ti rājanivesanaṃ pavisitvā rājāsane nisīditvā brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā massukammādīnissa āṇāpetvā taṃ kappitakesamassuṃ nhātānulittaṃ vatthālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ katvā ānetvā dassitakāle sayaṃ pacchā nhatvā tassa attano bhojanaṃ dāpetvā tasmiṃ bhutte sayaṃ bhuñjitvā taṃ mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā dhammagarukatāya assa gandhamālādīhi pūjaṃ katvā sayaṃ nīce āsane nisīditvā ‘‘tumhehi mayhaṃ ābhatā satārahā gāthā suṇoma ācariyā’’ti yāci. Tamatthaṃ dīpento satthā gāthamāha –

    ౪౧౦.

    410.

    ‘‘ముత్తో చ సో పోరిసాదస్స హత్థా, గన్త్వాన తం బ్రాహ్మణం ఏతదవోచ;

    ‘‘Mutto ca so porisādassa hatthā, gantvāna taṃ brāhmaṇaṃ etadavoca;

    సుణోమి గాథాయో సతారహాయో, యా మే సుతా అస్సు హితాయ బ్రహ్మే’’తి.

    Suṇomi gāthāyo satārahāyo, yā me sutā assu hitāya brahme’’ti.

    తత్థ ఏతదవోచాతి ఏతం అవోచ.

    Tattha etadavocāti etaṃ avoca.

    అథ బ్రాహ్మణో బోధిసత్తేన యాచితకాలే గన్ధేహి హత్థే ఉబ్బట్టేత్వా పసిబ్బకా మనోరమం పోత్థకం నీహరిత్వా ఉభోహి హత్థేహి గహేత్వా ‘‘తేన హి, మహారాజ, కస్సపదసబలేన దేసితా రాగమదాదినిమ్మదనా అమతమహానిబ్బానసమ్పాపికా చతస్సో సతారహా గాథాయో సుణోహీ’’తి వత్వా పోత్థకం ఓలోకేన్తో ఆహ –

    Atha brāhmaṇo bodhisattena yācitakāle gandhehi hatthe ubbaṭṭetvā pasibbakā manoramaṃ potthakaṃ nīharitvā ubhohi hatthehi gahetvā ‘‘tena hi, mahārāja, kassapadasabalena desitā rāgamadādinimmadanā amatamahānibbānasampāpikā catasso satārahā gāthāyo suṇohī’’ti vatvā potthakaṃ olokento āha –

    ౪౧౧.

    411.

    ‘‘సకిదేవ సుతసోమ, సబ్భి హోతి సమాగమో;

    ‘‘Sakideva sutasoma, sabbhi hoti samāgamo;

    సా నం సఙ్గతి పాలేతి, నాసబ్భి బహు సఙ్గమో.

    Sā naṃ saṅgati pāleti, nāsabbhi bahu saṅgamo.

    ౪౧౨.

    412.

    ‘‘సబ్భిరేవ సమాసేథ, సబ్భి కుబ్బేథ సన్థవం;

    ‘‘Sabbhireva samāsetha, sabbhi kubbetha santhavaṃ;

    సతం సద్ధమ్మమఞ్ఞాయ, సేయ్యో హోతి న పాపియో.

    Sataṃ saddhammamaññāya, seyyo hoti na pāpiyo.

    ౪౧౩.

    413.

    ‘‘జీరన్తి వే రాజరథా సుచిత్తా, అథో సరీరమ్పి జరం ఉపేతి;

    ‘‘Jīranti ve rājarathā sucittā, atho sarīrampi jaraṃ upeti;

    సతఞ్చ ధమ్మో న జరం ఉపేతి, సన్తో హవే సబ్భి పవేదయన్తి.

    Satañca dhammo na jaraṃ upeti, santo have sabbhi pavedayanti.

    ౪౧౪.

    414.

    ‘‘నభఞ్చ దూరే పథవీ చ దూరే, పారం సముద్దస్స తదాహు దూరే;

    ‘‘Nabhañca dūre pathavī ca dūre, pāraṃ samuddassa tadāhu dūre;

    తతో హవే దూరతరం వదన్తి, సతఞ్చ ధమ్మో అసతఞ్చ రాజా’’తి.

    Tato have dūrataraṃ vadanti, satañca dhammo asatañca rājā’’ti.

    తత్థ సకిదేవాతి ఏకవారమేవ. సబ్భీతి సప్పురిసేహి. సా నన్తి సా సబ్భి సప్పురిసేహి సఙ్గతి సమాగమో ఏకవారం పవత్తోపి తం పుగ్గలం పాలేతి రక్ఖతి. నాసబ్భీతి అసప్పురిసేహి పన బహు సుచిరమ్పి కతో సఙ్గమో ఏకట్ఠానే నివాసో న పాలేతి, న థావరో హోతీతి అత్థో. సమాసేథాతి సద్ధిం నిసీదేయ్య, సబ్బేపి ఇరియాపథే పణ్డితేహేవ సద్ధిం పవత్తేయ్యాతి అత్థో. సన్థవన్తి మిత్తసన్థవం. సతం సద్ధమ్మన్తి పణ్డితానం బుద్ధాదీనం సత్తతింసబోధిపక్ఖియధమ్మసఙ్ఖాతం సద్ధమ్మం. సేయ్యోతి ఏతం ధమ్మం ఞత్వా వడ్ఢియేవ హోతి, హాని నామ నత్థీతి అత్థో. రాజరథాతి రాజూనం ఆరోహనీయరథా. సుచిత్తాతి సుపరికమ్మకతా. సబ్భి పవేదయన్తీతి బుద్ధాదయో సన్తో ‘‘సబ్భీ’’తి సఙ్ఖం గతం సోభనం ఉత్తమం నిబ్బానం పవేదేన్తి థోమేన్తి, సో నిబ్బానసఙ్ఖాతో సతం ధమ్మో జరం న ఉపేతి న జీరతి. నభన్తి ఆకాసో. దూరేతి పథవీ హి సప్పతిట్ఠా సగహణా, ఆకాసో నిరాలమ్బో అప్పతిట్ఠో, ఇతి ఉభో ఏతే ఏకాబద్ధాపి విసంయోగట్ఠేన అనుపలిత్తట్ఠేన చ దూరే నామ హోన్తి. పారన్తి ఓరిమతీరతో పరతీరం. తదాహూతి తం ఆహు.

    Tattha sakidevāti ekavārameva. Sabbhīti sappurisehi. Sā nanti sā sabbhi sappurisehi saṅgati samāgamo ekavāraṃ pavattopi taṃ puggalaṃ pāleti rakkhati. Nāsabbhīti asappurisehi pana bahu sucirampi kato saṅgamo ekaṭṭhāne nivāso na pāleti, na thāvaro hotīti attho. Samāsethāti saddhiṃ nisīdeyya, sabbepi iriyāpathe paṇḍiteheva saddhiṃ pavatteyyāti attho. Santhavanti mittasanthavaṃ. Sataṃ saddhammanti paṇḍitānaṃ buddhādīnaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātaṃ saddhammaṃ. Seyyoti etaṃ dhammaṃ ñatvā vaḍḍhiyeva hoti, hāni nāma natthīti attho. Rājarathāti rājūnaṃ ārohanīyarathā. Sucittāti suparikammakatā. Sabbhi pavedayantīti buddhādayo santo ‘‘sabbhī’’ti saṅkhaṃ gataṃ sobhanaṃ uttamaṃ nibbānaṃ pavedenti thomenti, so nibbānasaṅkhāto sataṃ dhammo jaraṃ na upeti na jīrati. Nabhanti ākāso. Dūreti pathavī hi sappatiṭṭhā sagahaṇā, ākāso nirālambo appatiṭṭho, iti ubho ete ekābaddhāpi visaṃyogaṭṭhena anupalittaṭṭhena ca dūre nāma honti. Pāranti orimatīrato paratīraṃ. Tadāhūti taṃ āhu.

    ఇతి బ్రాహ్మణో చతస్సో సతారహా గాథా కస్సపదసబలేన దేసితనియామేన దేసేత్వా తుణ్హీ అహోసి . తం సుత్వా మహాసత్తో ‘‘సప్ఫలం వత మే ఆగమన’’న్తి తుట్ఠచిత్తో హుత్వా ‘‘ఇమా గాథా నేవ సావకభాసితా, న ఇసిభాసితా, న కేనచి భాసితా, సబ్బఞ్ఞునావ భాసితా, కిం ను ఖో అగ్ఘన్తీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘ఇమాసం సకలమ్పి చక్కవాళం యావ బ్రహ్మలోకా సత్తరతనపుణ్ణం కత్వా దదమానోపి నేవ అనుచ్ఛవికం కాతుం సక్కోతి, అహం ఖో పనస్స తియోజనసతే కురురట్ఠే సత్తయోజనికే ఇన్దపత్థనగరే రజ్జం దాతుం పహోమి, అత్థి ను ఖ్వస్స రజ్జం కారేతుం భాగ్య’’న్తి అఙ్గవిజ్జానుభావేన ఓలోకేన్తో నాద్దస. తతో సేనాపతిట్ఠానాదీని ఓలోకేన్తో ఏకగామభోజకమత్తస్సపి భాగ్యం అదిస్వా ధనలాభస్స ఓలోకేన్తో కోటిధనతో పట్ఠాయ ఓలోకేత్వా చతున్నంయేవ కహాపణసహస్సానం భాగ్యం దిస్వా ‘‘ఏత్తకేన నం పూజేస్సామీ’’తి చతస్సో సహస్సత్థవికా దాపేత్వా, ‘‘ఆచరియ, తుమ్హే అఞ్ఞేసం ఖత్తియానం ఇమా గాథా దేసేత్వా కిత్తకం ధనం లభథా’’తి పుచ్ఛతి. ‘‘ఏకేకాయ గాథాయ సతం సతం, మహారాజ, తేనేవ తా సతారహా నామ జాతా’’తి. అథ నం మహాసత్తో, ‘‘ఆచరియ, త్వం అత్తనా గహేత్వా విక్కేయ్యభణ్డస్స అగ్ఘమ్పి న జానాసి , ఇతో పట్ఠాయ ఏకేకా గాథా సహస్సారహా నామ హోన్తూ’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Iti brāhmaṇo catasso satārahā gāthā kassapadasabalena desitaniyāmena desetvā tuṇhī ahosi . Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘sapphalaṃ vata me āgamana’’nti tuṭṭhacitto hutvā ‘‘imā gāthā neva sāvakabhāsitā, na isibhāsitā, na kenaci bhāsitā, sabbaññunāva bhāsitā, kiṃ nu kho agghantī’’ti cintetvā ‘‘imāsaṃ sakalampi cakkavāḷaṃ yāva brahmalokā sattaratanapuṇṇaṃ katvā dadamānopi neva anucchavikaṃ kātuṃ sakkoti, ahaṃ kho panassa tiyojanasate kururaṭṭhe sattayojanike indapatthanagare rajjaṃ dātuṃ pahomi, atthi nu khvassa rajjaṃ kāretuṃ bhāgya’’nti aṅgavijjānubhāvena olokento nāddasa. Tato senāpatiṭṭhānādīni olokento ekagāmabhojakamattassapi bhāgyaṃ adisvā dhanalābhassa olokento koṭidhanato paṭṭhāya oloketvā catunnaṃyeva kahāpaṇasahassānaṃ bhāgyaṃ disvā ‘‘ettakena naṃ pūjessāmī’’ti catasso sahassatthavikā dāpetvā, ‘‘ācariya, tumhe aññesaṃ khattiyānaṃ imā gāthā desetvā kittakaṃ dhanaṃ labhathā’’ti pucchati. ‘‘Ekekāya gāthāya sataṃ sataṃ, mahārāja, teneva tā satārahā nāma jātā’’ti. Atha naṃ mahāsatto, ‘‘ācariya, tvaṃ attanā gahetvā vikkeyyabhaṇḍassa agghampi na jānāsi , ito paṭṭhāya ekekā gāthā sahassārahā nāma hontū’’ti vatvā gāthamāha –

    ౪౧౫.

    415.

    ‘‘సహస్సియా ఇమా గాథా, నహిమా గాథా సతారహా;

    ‘‘Sahassiyā imā gāthā, nahimā gāthā satārahā;

    చత్తారి త్వం సహస్సాని, ఖిప్పం గణ్హాహి బ్రాహ్మణా’’తి.

    Cattāri tvaṃ sahassāni, khippaṃ gaṇhāhi brāhmaṇā’’ti.

    తస్సత్థో – బ్రాహ్మణ, ఇమా గాథా సహస్సియా సహస్సారహా, ఇమా గాథా సతారహా న హి హోన్తు, బ్రాహ్మణ, త్వం చత్తారి సహస్సాని ఖిప్పం గణ్హాతి.

    Tassattho – brāhmaṇa, imā gāthā sahassiyā sahassārahā, imā gāthā satārahā na hi hontu, brāhmaṇa, tvaṃ cattāri sahassāni khippaṃ gaṇhāti.

    అథస్స ఏకం సుఖయానకం దత్వా ‘‘బ్రాహ్మణం సోత్థినా గేహం సమ్పాపేథా’’తి పురిసే ఆణాపేత్వా తం ఉయ్యోజేసి. తస్మిం ఖణే ‘‘సుతసోమరఞ్ఞా సతారహా గాథా సహస్సారహా కత్వా పూజితా సాధు సాధూ’’తి మహాసాధుకారసద్దో అహోసి. తస్స మాతాపితరో తం సద్దం సుత్వా ‘‘కిం సద్దో నామేసా’’తి పుచ్ఛిత్వా యథాభూతం సుత్వా అత్తనో ధనలోభతాయ మహాసత్తస్స కుజ్ఝింసు. సోపి బ్రాహ్మణం ఉయ్యోజేత్వా తేసం సన్తికం గన్త్వా వన్దిత్వా అట్ఠాసి. అథస్స పితా ‘‘కథం, తాత, ఏవరూపస్స సాహసికస్స చోరస్స హత్థతో ముత్తోసీ’’తి పటిసన్థారమత్తమ్పి అకత్వా అత్తనో ధనలోభతాయ ‘‘సచ్చం కిర, తాత, తయా చతస్సో గాథా సుత్వా చత్తారి సహస్సాని దిన్నానీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘సచ్చ’’న్తి వుత్తే గాథమాహ –

    Athassa ekaṃ sukhayānakaṃ datvā ‘‘brāhmaṇaṃ sotthinā gehaṃ sampāpethā’’ti purise āṇāpetvā taṃ uyyojesi. Tasmiṃ khaṇe ‘‘sutasomaraññā satārahā gāthā sahassārahā katvā pūjitā sādhu sādhū’’ti mahāsādhukārasaddo ahosi. Tassa mātāpitaro taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ saddo nāmesā’’ti pucchitvā yathābhūtaṃ sutvā attano dhanalobhatāya mahāsattassa kujjhiṃsu. Sopi brāhmaṇaṃ uyyojetvā tesaṃ santikaṃ gantvā vanditvā aṭṭhāsi. Athassa pitā ‘‘kathaṃ, tāta, evarūpassa sāhasikassa corassa hatthato muttosī’’ti paṭisanthāramattampi akatvā attano dhanalobhatāya ‘‘saccaṃ kira, tāta, tayā catasso gāthā sutvā cattāri sahassāni dinnānī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte gāthamāha –

    ౪౧౬.

    416.

    ‘‘ఆసీతియా నావుతియా చ గాథా, సతారహా చాపి భవేయ్య గాథా;

    ‘‘Āsītiyā nāvutiyā ca gāthā, satārahā cāpi bhaveyya gāthā;

    పచ్చత్తమేవ సుతసోమ జానహి, సహస్సియా నామ కా అత్థి గాథా’’తి.

    Paccattameva sutasoma jānahi, sahassiyā nāma kā atthi gāthā’’ti.

    తస్సత్థో – గాథా నామ, తాత, ఆసీతియా చ నావుతియా చ సతారహా చాపి భవేయ్య, పచ్చత్తమేవ అత్తనావ జానాహి, సహస్సారహా నామ గాథా కా కస్స సన్తికే అత్థీతి.

    Tassattho – gāthā nāma, tāta, āsītiyā ca nāvutiyā ca satārahā cāpi bhaveyya, paccattameva attanāva jānāhi, sahassārahā nāma gāthā kā kassa santike atthīti.

    అథ నం మహాసత్తో ‘‘నాహం, తాత, ధనేన వుద్ధిం ఇచ్ఛామి, సుతేన పన ఇచ్ఛామీ’’తి సఞ్ఞాపేన్తో ఆహ –

    Atha naṃ mahāsatto ‘‘nāhaṃ, tāta, dhanena vuddhiṃ icchāmi, sutena pana icchāmī’’ti saññāpento āha –

    ౪౧౭.

    417.

    ‘‘ఇచ్ఛామి వోహం సుతవుద్ధిమత్తనో, సన్తోతి మం సప్పురిసా భజేయ్యుం;

    ‘‘Icchāmi vohaṃ sutavuddhimattano, santoti maṃ sappurisā bhajeyyuṃ;

    అహం సవన్తీహి మహోదధీవ, న హి తాత తప్పామి సుభాసితేన.

    Ahaṃ savantīhi mahodadhīva, na hi tāta tappāmi subhāsitena.

    ౪౧౮.

    418.

    ‘‘అగ్గి యథా తిణకట్ఠం దహన్తో, న కప్పతీ సాగరోవ నదీభి;

    ‘‘Aggi yathā tiṇakaṭṭhaṃ dahanto, na kappatī sāgarova nadībhi;

    ఏవమ్పి తే పణ్డితా రాజసేట్ఠ, సుత్వా న తప్పన్తి సుభాసితేన.

    Evampi te paṇḍitā rājaseṭṭha, sutvā na tappanti subhāsitena.

    ౪౧౯.

    419.

    ‘‘సకస్స దాసస్స యదా సుణోమి, గాథం అహం అత్థవతిం జనిన్ద;

    ‘‘Sakassa dāsassa yadā suṇomi, gāthaṃ ahaṃ atthavatiṃ janinda;

    తమేవ సక్కచ్చ నిసామయామి, న హి తాత ధమ్మేసు మమత్థి తిత్తీ’’తి.

    Tameva sakkacca nisāmayāmi, na hi tāta dhammesu mamatthi tittī’’ti.

    తత్థ వోతి నిపాతమత్తం. ‘‘సన్తో’’తి ఏతే చ మం భజేయ్యుం ఇతి ఇచ్ఛామి. సవన్తీహీతి నదీహి. సకస్సాతి తిట్ఠతు, నన్ద, బ్రాహ్మణో, యదా అహం అత్తనో దాసస్సపి సన్తికే సుణోమి, తాత, ధమ్మేసు మమ తిత్తి న హి అత్థీతి.

    Tattha voti nipātamattaṃ. ‘‘Santo’’ti ete ca maṃ bhajeyyuṃ iti icchāmi. Savantīhīti nadīhi. Sakassāti tiṭṭhatu, nanda, brāhmaṇo, yadā ahaṃ attano dāsassapi santike suṇomi, tāta, dhammesu mama titti na hi atthīti.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా ‘‘మా మం, తాత, ధనహేతు పరిభాససి, అహం ధమ్మం సుత్వా ఆగమిస్సామీ’’తి సపథం కత్వా ఆగతో, ఇదానాహం పోరిసాదస్స సన్తికం గమిస్సామి, ఇదం తే రజ్జం గణ్హథా’’తి రజ్జం నియ్యాదేన్తో గాథమాహ –

    Evañca pana vatvā ‘‘mā maṃ, tāta, dhanahetu paribhāsasi, ahaṃ dhammaṃ sutvā āgamissāmī’’ti sapathaṃ katvā āgato, idānāhaṃ porisādassa santikaṃ gamissāmi, idaṃ te rajjaṃ gaṇhathā’’ti rajjaṃ niyyādento gāthamāha –

    ౪౨౦.

    420.

    ‘‘ఇదం తే రట్ఠం సధనం సయోగ్గం, సకాయురం సబ్బకామూపపన్నం;

    ‘‘Idaṃ te raṭṭhaṃ sadhanaṃ sayoggaṃ, sakāyuraṃ sabbakāmūpapannaṃ;

    కిం కామహేతు పరిభాససి మం, గచ్ఛామహం పోరిసాదస్స ఞత్తే’’తి.

    Kiṃ kāmahetu paribhāsasi maṃ, gacchāmahaṃ porisādassa ñatte’’ti.

    తత్థ ఞత్తేతి సన్తికే.

    Tattha ñatteti santike.

    తస్మిం సమయే పితురఞ్ఞో హదయం ఉణ్హం అహోసి. సో, ‘‘తాత సుతసోమ, కిం నామేతం కథేసి, మయం చతురఙ్గినియా సేనాయ చోరం గహేస్సామా’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Tasmiṃ samaye piturañño hadayaṃ uṇhaṃ ahosi. So, ‘‘tāta sutasoma, kiṃ nāmetaṃ kathesi, mayaṃ caturaṅginiyā senāya coraṃ gahessāmā’’ti vatvā gāthamāha –

    ౪౨౧.

    421.

    ‘‘అత్తానురక్ఖాయ భవన్తి హేతే, హత్థారోహా రథికా పత్తికా చ;

    ‘‘Attānurakkhāya bhavanti hete, hatthārohā rathikā pattikā ca;

    అస్సారోహా యే చ ధనుగ్గహాసే, సేనం పయుఞ్జామ హనామ సత్తు’’న్తి.

    Assārohā ye ca dhanuggahāse, senaṃ payuñjāma hanāma sattu’’nti.

    తత్థ హనామాతి సచే ఏవం పయోజితా సేనా తం గహేతుం న సక్కోన్తి, అథ నం సకలరట్ఠవాసినో గహేత్వా గన్త్వా హనామ సత్తుం, మారేమ తం అమ్హాకం పచ్చామిత్తన్తి అత్థో.

    Tattha hanāmāti sace evaṃ payojitā senā taṃ gahetuṃ na sakkonti, atha naṃ sakalaraṭṭhavāsino gahetvā gantvā hanāma sattuṃ, mārema taṃ amhākaṃ paccāmittanti attho.

    అథ నం మాతాపితరో అస్సుపుణ్ణముఖా రోదమానా విలపన్తా, ‘‘తాత, మా గచ్ఛ, గన్తుం న లబ్భా’’తి యాచింసు. సోళససహస్సా నాటకిత్థియోపి సేసపరిజనోపి ‘‘అమ్హే అనాథే కత్వా కుహిం గచ్ఛసి, దేవా’’తి పరిదేవింసు. సకలనగరే కోచి సకభావేన సణ్ఠాతుం అసక్కోన్తో ‘‘సుతసోమో పోరిసాదస్స కిర పటిఞ్ఞం దత్వా ఆగతో, ఇదాని చతస్సో సతారహా గాథా సుత్వా ధమ్మకథికస్స సక్కారం కత్వా మాతాపితరో వన్దిత్వా పునపి కిర చోరస్స సన్తికం గమిస్సతీ’’తి సకలనగరం ఏకకోలాహలం అహోసి. సోపి మాతాపితూనం వచనం సుత్వా గాథమాహ –

    Atha naṃ mātāpitaro assupuṇṇamukhā rodamānā vilapantā, ‘‘tāta, mā gaccha, gantuṃ na labbhā’’ti yāciṃsu. Soḷasasahassā nāṭakitthiyopi sesaparijanopi ‘‘amhe anāthe katvā kuhiṃ gacchasi, devā’’ti parideviṃsu. Sakalanagare koci sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto ‘‘sutasomo porisādassa kira paṭiññaṃ datvā āgato, idāni catasso satārahā gāthā sutvā dhammakathikassa sakkāraṃ katvā mātāpitaro vanditvā punapi kira corassa santikaṃ gamissatī’’ti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi. Sopi mātāpitūnaṃ vacanaṃ sutvā gāthamāha –

    ౪౨౨.

    422.

    ‘‘సుదుక్కరం పోరిసాదో అకాసి, జీవం గహేత్వాన అవస్సజీ మం;

    ‘‘Sudukkaraṃ porisādo akāsi, jīvaṃ gahetvāna avassajī maṃ;

    తం తాదిసం పుబ్బకిచ్చం సరన్తో, దుబ్భే అహం తస్స కథం జనిన్దా’’తి.

    Taṃ tādisaṃ pubbakiccaṃ saranto, dubbhe ahaṃ tassa kathaṃ janindā’’ti.

    తత్థ జీవం గహేత్వానాతి జీవగ్గాహం గహేత్వా. తం తాదిసన్తి తం తేన కతం తథారూపం. పుబ్బకిచ్చన్తి పురిమం ఉపకారం. జనిన్దాతి పితరం ఆలపతి.

    Tattha jīvaṃ gahetvānāti jīvaggāhaṃ gahetvā. Taṃ tādisanti taṃ tena kataṃ tathārūpaṃ. Pubbakiccanti purimaṃ upakāraṃ. Janindāti pitaraṃ ālapati.

    సో మాతాపితరో అస్సాసేత్వా, ‘‘అమ్మ తాతా, తుమ్హే మయ్హం మా చిన్తయిత్థ, కతకల్యాణో అహం, మమ ఛకామస్సగ్గిస్సరియం న దుల్లభ’’న్తి మాతాపితరో వన్దిత్వా ఆపుచ్ఛిత్వా సేసజనం అనుసాసిత్వా పక్కామి. తమత్థం పకాసేన్తో సత్థా ఆహ –

    So mātāpitaro assāsetvā, ‘‘amma tātā, tumhe mayhaṃ mā cintayittha, katakalyāṇo ahaṃ, mama chakāmassaggissariyaṃ na dullabha’’nti mātāpitaro vanditvā āpucchitvā sesajanaṃ anusāsitvā pakkāmi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ౪౨౩.

    423.

    ‘‘వన్దిత్వా సో పితరం మాతరఞ్చ, అనుసాసిత్వా నేగమఞ్చ బలఞ్చ;

    ‘‘Vanditvā so pitaraṃ mātarañca, anusāsitvā negamañca balañca;

    సచ్చవాదీ సచ్చానురక్ఖమానో, అగమాసి సో యత్థ పోరిసాదో’’తి.

    Saccavādī saccānurakkhamāno, agamāsi so yattha porisādo’’ti.

    తత్థ సచ్చానురక్ఖమానోతి సచ్చం అనురక్ఖమానో. అగమాసీతి తం రత్తిం నివేసనేయేవ వసిత్వా పునదివసే అరుణుగ్గమనవేలాయ మాతాపితరో వన్దిత్వా ఆపుచ్ఛిత్వా సేసజనం అనుసాసిత్వా అస్సుముఖేన నానప్పకారం పరిదేవన్తేన ఇత్థాగారాదినా మహాజనేన అనుగతో నగరా నిక్ఖమ్మ తం జనం నివత్తేతుం అసక్కోన్తో మహామగ్గే దణ్డకేన తిరియం లేఖం కడ్ఢిత్వా ‘‘సచే మయి సినేహో అత్థి, ఇమం మా అతిక్కమింసూ’’తి ఆహ. మహాజనో సీలవతో తేజవన్తస్స ఆణం అతిక్కమితుం అసక్కోన్తో మహాసద్దేన పరిదేవమానో తం సీహవిజమ్భితేన గచ్ఛన్తం ఓలోకేత్వా తస్మిం దస్సనూపచారం అతిక్కన్తే ఏకరవం రవన్తో నగరం పావిసి. సోపి ఆగతమగ్గేనేవ తస్స సన్తికం గతో. తేన వుత్తం ‘‘అగమాసి సో యత్థ పోరిసాదో’’తి.

    Tattha saccānurakkhamānoti saccaṃ anurakkhamāno. Agamāsīti taṃ rattiṃ nivesaneyeva vasitvā punadivase aruṇuggamanavelāya mātāpitaro vanditvā āpucchitvā sesajanaṃ anusāsitvā assumukhena nānappakāraṃ paridevantena itthāgārādinā mahājanena anugato nagarā nikkhamma taṃ janaṃ nivattetuṃ asakkonto mahāmagge daṇḍakena tiriyaṃ lekhaṃ kaḍḍhitvā ‘‘sace mayi sineho atthi, imaṃ mā atikkamiṃsū’’ti āha. Mahājano sīlavato tejavantassa āṇaṃ atikkamituṃ asakkonto mahāsaddena paridevamāno taṃ sīhavijambhitena gacchantaṃ oloketvā tasmiṃ dassanūpacāraṃ atikkante ekaravaṃ ravanto nagaraṃ pāvisi. Sopi āgatamaggeneva tassa santikaṃ gato. Tena vuttaṃ ‘‘agamāsi so yattha porisādo’’ti.

    తతో పోరిసాదో చిన్తేసి – ‘‘సచే మమ సహాయో సుతసోమో ఆగన్తుకామో, ఆగచ్ఛతు, అనాగన్తుకామో, అనాగచ్ఛతు, రుక్ఖదేవతా యం మయ్హం ఇచ్ఛతి , తం కరోతు, ఇమే రాజానో మారేత్వా పఞ్చమధురమంసేన బలికమ్మం కరిస్సామీ’’తి చితకం కత్వా అగ్గిం జాలేత్వా ‘‘అఙ్గారరాసి తావ హోతూ’’తి తస్స సూలే తచ్ఛన్తస్స నిసిన్నకాలే సుతసోమో ఆగతో. అథ నం పోరిసాదో దిస్వా తుట్ఠచిత్తో, ‘‘సమ్మ, గన్త్వా కత్తబ్బకిచ్చం తే కత’’న్తి పుచ్ఛి. మహాసత్తో, ‘‘ఆమ మహారాజ, కస్సపదసబలేన దేసితా గాథా మే సుతా, ధమ్మకథికస్స చ సక్కారో కతో, తస్మా గన్త్వా కత్తబ్బకిచ్చం కతం నామ హోతీ’’తి దస్సేతుం గాథమాహ –

    Tato porisādo cintesi – ‘‘sace mama sahāyo sutasomo āgantukāmo, āgacchatu, anāgantukāmo, anāgacchatu, rukkhadevatā yaṃ mayhaṃ icchati , taṃ karotu, ime rājāno māretvā pañcamadhuramaṃsena balikammaṃ karissāmī’’ti citakaṃ katvā aggiṃ jāletvā ‘‘aṅgārarāsi tāva hotū’’ti tassa sūle tacchantassa nisinnakāle sutasomo āgato. Atha naṃ porisādo disvā tuṭṭhacitto, ‘‘samma, gantvā kattabbakiccaṃ te kata’’nti pucchi. Mahāsatto, ‘‘āma mahārāja, kassapadasabalena desitā gāthā me sutā, dhammakathikassa ca sakkāro kato, tasmā gantvā kattabbakiccaṃ kataṃ nāma hotī’’ti dassetuṃ gāthamāha –

    ౪౨౪.

    424.

    ‘‘కతో మయా సఙ్గరో బ్రాహ్మణేన, రట్ఠే సకే ఇస్సరియే ఠితేన;

    ‘‘Kato mayā saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;

    తం సఙ్గరం బ్రాహ్మణసప్పదాయ, సచ్చానురక్ఖీ పునరాగతోస్మి;

    Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāgatosmi;

    యజస్సు యఞ్ఞం ఖాద మం పోరిసాదా’’తి.

    Yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādā’’ti.

    తత్థ యజస్సూతి మం మారేత్వా దేవతాయ వా యఞ్ఞం యజస్సు, మంసం వా మే ఖాదాహీతి అత్థో.

    Tattha yajassūti maṃ māretvā devatāya vā yaññaṃ yajassu, maṃsaṃ vā me khādāhīti attho.

    తం సుత్వా పోరిసాదో ‘‘అయం రాజా న భాయతి, విగతమరణభయో హుత్వా కథేతి, కిస్స ను ఖో ఏస ఆనుభావో’’తి చిన్తేత్వా ‘‘అఞ్ఞం నత్థి, అయం ‘కస్సపదసబలేన దేసితా గాథా మే సుతా’తి వదతి, తాసం ఏతేన ఆసుభావేన భవితబ్బం, అహమ్పి తం కథాపేత్వా తా గాథాయో సోస్సామి, ఏవం అహమ్పి నిబ్భయో భవిస్సామీ’’తి సన్నిట్ఠానం కత్వా గాథమాహ –

    Taṃ sutvā porisādo ‘‘ayaṃ rājā na bhāyati, vigatamaraṇabhayo hutvā katheti, kissa nu kho esa ānubhāvo’’ti cintetvā ‘‘aññaṃ natthi, ayaṃ ‘kassapadasabalena desitā gāthā me sutā’ti vadati, tāsaṃ etena āsubhāvena bhavitabbaṃ, ahampi taṃ kathāpetvā tā gāthāyo sossāmi, evaṃ ahampi nibbhayo bhavissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā gāthamāha –

    ౪౨౫.

    425.

    ‘‘న హాయతే ఖాదితం మయ్హం పచ్ఛా, చితకా అయం తావ సధూమికావ;

    ‘‘Na hāyate khāditaṃ mayhaṃ pacchā, citakā ayaṃ tāva sadhūmikāva;

    నిద్ధూమకే పచితం సాధుపక్కం, సుణోమి గాథాయో సతారహాయో’’తి.

    Niddhūmake pacitaṃ sādhupakkaṃ, suṇomi gāthāyo satārahāyo’’ti.

    తత్థ ఖాదితన్తి ఖాదనం. తం ఖాదనం మయ్హం పచ్ఛా వా పురే వా న పరిహాయతి, పచ్ఛాపి హి త్వం మయా ఖాదితబ్బోవ. నిద్ధూమకే పచితన్తి నిద్ధూమే నిజ్ఝాలే అగ్గిమ్హి పక్కమంసం సాధుపక్కం నామ హోతి.

    Tattha khāditanti khādanaṃ. Taṃ khādanaṃ mayhaṃ pacchā vā pure vā na parihāyati, pacchāpi hi tvaṃ mayā khāditabbova. Niddhūmake pacitanti niddhūme nijjhāle aggimhi pakkamaṃsaṃ sādhupakkaṃ nāma hoti.

    తం సుత్వా మహాసత్తో ‘‘అయం పోరిసాదో పాపధమ్మో, ఇమం థోకం నిగ్గహేత్వా లజ్జాపేత్వా కథేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ఆహ –

    Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘ayaṃ porisādo pāpadhammo, imaṃ thokaṃ niggahetvā lajjāpetvā kathessāmī’’ti cintetvā āha –

    ౪౨౬.

    426.

    ‘‘అధమ్మికో త్వం పోరిసాదకాసి, రట్ఠా చ భట్ఠో ఉదరస్స హేతు;

    ‘‘Adhammiko tvaṃ porisādakāsi, raṭṭhā ca bhaṭṭho udarassa hetu;

    ధమ్మఞ్చిమా అభివదన్తి గాథా, ధమ్మో చ అధమ్మో చ కుహిం సమేతి.

    Dhammañcimā abhivadanti gāthā, dhammo ca adhammo ca kuhiṃ sameti.

    ౪౨౭.

    427.

    ‘‘అధమ్మికస్స లుద్దస్స, నిచ్చం లోహితపాణినో;

    ‘‘Adhammikassa luddassa, niccaṃ lohitapāṇino;

    నత్థి సచ్చం కుతో ధమ్మో, కిం సుతేన కరిస్ససీ’’తి.

    Natthi saccaṃ kuto dhammo, kiṃ sutena karissasī’’ti.

    తత్థ ధమ్మఞ్చిమాతి ఇమా చ గాథా నవలోకుత్తరధమ్మం అభివదన్తి. కుహిం సమేతీతి కత్థ సమాగచ్ఛతి. ధమ్మో హి సుగతిం పాపేతి నిబ్బానం వా, అధమ్మో దుగ్గతిం. కుతో ధమ్మోతి వచీసచ్చమత్తమ్పి నత్థి, కుతో ధమ్మో. కిం సుతేనాతి త్వం ఏతేన సుతేన కిం కరిస్ససి, మత్తికాభాజనం వియ హి సీహవసాయ అభాజనం త్వం ధమ్మస్స.

    Tattha dhammañcimāti imā ca gāthā navalokuttaradhammaṃ abhivadanti. Kuhiṃ sametīti kattha samāgacchati. Dhammo hi sugatiṃ pāpeti nibbānaṃ vā, adhammo duggatiṃ. Kuto dhammoti vacīsaccamattampi natthi, kuto dhammo. Kiṃ sutenāti tvaṃ etena sutena kiṃ karissasi, mattikābhājanaṃ viya hi sīhavasāya abhājanaṃ tvaṃ dhammassa.

    సో ఏవం కథితేపి నేవ కుజ్ఝి. కస్మా? మహాసత్తస్స మేత్తాభావనాయ మహత్తేన. అథ నం ‘‘కిం పన సమ్మ సుతసోమ అహమేవ అధమ్మికో’’తి వత్వా గాథమాహ –

    So evaṃ kathitepi neva kujjhi. Kasmā? Mahāsattassa mettābhāvanāya mahattena. Atha naṃ ‘‘kiṃ pana samma sutasoma ahameva adhammiko’’ti vatvā gāthamāha –

    ౪౨౮.

    428.

    ‘‘యో మంసహేతు మిగవం చరేయ్య, యో వా హనే పురిసమత్తహేతు;

    ‘‘Yo maṃsahetu migavaṃ careyya, yo vā hane purisamattahetu;

    ఉభోపి తే పేచ్చ సమా భవన్తి, కస్మా నో అధమ్మికం బ్రూసి మం త్వ’’న్తి.

    Ubhopi te pecca samā bhavanti, kasmā no adhammikaṃ brūsi maṃ tva’’nti.

    తత్థ కస్మా నోతి యే జమ్బుదీపతలే రాజానో అలఙ్కతపటియత్తా మహాబలపరివారా రథవరగతా మిగవం చరన్తా తిఖిణేహి సరేహి మిగే విజ్ఝిత్వా మారేన్తి, తే అవత్వా కస్మా త్వం మఞ్ఞేవ అధమ్మికన్తి వదతి. యది తే నిద్దోసా, అహమ్పి నిద్దోసో ఏవాతి దీపేతి.

    Tattha kasmā noti ye jambudīpatale rājāno alaṅkatapaṭiyattā mahābalaparivārā rathavaragatā migavaṃ carantā tikhiṇehi sarehi mige vijjhitvā mārenti, te avatvā kasmā tvaṃ maññeva adhammikanti vadati. Yadi te niddosā, ahampi niddoso evāti dīpeti.

    తం సుత్వా మహాసత్తో తస్స లద్ధిం భిన్దన్తో గాథమాహ –

    Taṃ sutvā mahāsatto tassa laddhiṃ bhindanto gāthamāha –

    ౪౨౯.

    429.

    ‘‘పఞ్చ పఞ్చ న ఖా భక్ఖా, ఖత్తియేన పజానతా;

    ‘‘Pañca pañca na khā bhakkhā, khattiyena pajānatā;

    అభక్ఖం రాజ భక్ఖేసి, తస్మా అధమ్మికో తువ’’న్తి.

    Abhakkhaṃ rāja bhakkhesi, tasmā adhammiko tuva’’nti.

    తస్సత్థో – సమ్మ పోరిసాద, ఖత్తియేన నామ ఖత్తియధమ్మం జానన్తేన పఞ్చ పఞ్చ హత్థిఆదయో దసేవ సత్తా మంసవసేన న ఖా భక్ఖా న ఖో ఖాదితబ్బయుత్తకా. ‘‘న ఖో’’త్వేవ వా పాఠో. అపరో నయో ఖత్తియేన ఖత్తియధమ్మం జానన్తేన పఞ్చనఖేసు సత్తేసు ససకో, సల్లకో, గోధా, కపి కుమ్మోతి ఇమే పఞ్చేవ సత్తా భక్ఖితబ్బయుత్తకా, న అఞ్ఞే, త్వం పన అభక్ఖం మనుస్సమంసం భక్ఖేసి, తేన అధమ్మికోతి.

    Tassattho – samma porisāda, khattiyena nāma khattiyadhammaṃ jānantena pañca pañca hatthiādayo daseva sattā maṃsavasena na khā bhakkhā na kho khāditabbayuttakā. ‘‘Na kho’’tveva vā pāṭho. Aparo nayo khattiyena khattiyadhammaṃ jānantena pañcanakhesu sattesu sasako, sallako, godhā, kapi kummoti ime pañceva sattā bhakkhitabbayuttakā, na aññe, tvaṃ pana abhakkhaṃ manussamaṃsaṃ bhakkhesi, tena adhammikoti.

    ఇతి సో నిగ్గహం పత్వా అఞ్ఞం నిస్సరణం అదిస్వా అత్తనో పాపం పటిచ్ఛాదేన్తో గాథమాహ –

    Iti so niggahaṃ patvā aññaṃ nissaraṇaṃ adisvā attano pāpaṃ paṭicchādento gāthamāha –

    ౪౩౦.

    430.

    ‘‘ముత్తో తువం పోరిసాదస్స హత్థా, గన్త్వా సకం మన్దిరం కామకామీ;

    ‘‘Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā, gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī;

    అమిత్తహత్థం పునరాగతోసి, న ఖత్తధమ్మే కుసలోసి రాజా’’తి.

    Amittahatthaṃ punarāgatosi, na khattadhamme kusalosi rājā’’ti.

    తత్థ న ఖత్తధమ్మేతి త్వం ఖత్తియధమ్మసఙ్ఖాతే నీతిసత్థే న కుసలోసి, అత్తనో అత్థానత్థం న జానాసి, అకారణేనేవ తే లోకే పణ్డితోతి కిత్తి పత్థటా, అహం పన తే పణ్డితభావం న పస్సామి న జానామి, అతిబాలోసీహి వదతి.

    Tattha na khattadhammeti tvaṃ khattiyadhammasaṅkhāte nītisatthe na kusalosi, attano atthānatthaṃ na jānāsi, akāraṇeneva te loke paṇḍitoti kitti patthaṭā, ahaṃ pana te paṇḍitabhāvaṃ na passāmi na jānāmi, atibālosīhi vadati.

    అథ నం మహాసత్తో, ‘‘సమ్మ, ఖత్తియధమ్మే కుసలేన నామ మాదిసేనేవ భవితబ్బం. అహఞ్హి తం జానామి, న పన తదత్థాయ పటిపజ్జామీ’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Atha naṃ mahāsatto, ‘‘samma, khattiyadhamme kusalena nāma mādiseneva bhavitabbaṃ. Ahañhi taṃ jānāmi, na pana tadatthāya paṭipajjāmī’’ti vatvā gāthamāha –

    ౪౩౧.

    431.

    ‘‘యే ఖత్తధమ్మే కుసలా భవన్తి, పాయేన తే నేరయికా భవన్తి;

    ‘‘Ye khattadhamme kusalā bhavanti, pāyena te nerayikā bhavanti;

    తస్మా అహం ఖత్తధమ్మం పహాయ, సచ్చానురక్ఖీ పునరాగతోస్మి;

    Tasmā ahaṃ khattadhammaṃ pahāya, saccānurakkhī punarāgatosmi;

    యజస్సు యఞ్ఞం ఖాద మం పోరిసాదా’’తి.

    Yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādā’’ti.

    తత్థ కుసలాతి తదత్థాయ పటిపజ్జనకుసలా. పాయేనాతి యేభుయ్యేన నేరయికా. యే పన తత్థ న నిబ్బత్తన్తి, తే సేసాపాయేసు నిబ్బత్తన్తి.

    Tattha kusalāti tadatthāya paṭipajjanakusalā. Pāyenāti yebhuyyena nerayikā. Ye pana tattha na nibbattanti, te sesāpāyesu nibbattanti.

    పోరిసాదో ఆహ –

    Porisādo āha –

    ౪౩౨.

    432.

    ‘‘పాసాదవాసా పథవీగవాస్సా, కామిత్థియో కాసికచన్దనఞ్చ;

    ‘‘Pāsādavāsā pathavīgavāssā, kāmitthiyo kāsikacandanañca;

    సబ్బం తహిం లభసి సామితాయ, సచ్చేన కిం పస్ససి ఆనిసంస’’న్తి.

    Sabbaṃ tahiṃ labhasi sāmitāya, saccena kiṃ passasi ānisaṃsa’’nti.

    తత్థ పాసాదవాసాతి, సమ్మ సుతసోమ, తవ తిణ్ణం ఉతూనం అనుచ్ఛవికా దిబ్బవిమానకప్పా తయో నివాసపాసాదా. పథవీగవాస్సాతి పథవీ చ గావో చ అస్సా చ బహూ. కామిత్థియోతి కామవత్థుభూతా ఇత్థియో. కాసికచన్దనఞ్చాతి కాసికవత్థఞ్చ లోహితచన్దనఞ్చ. సబ్బం తహిన్తి ఏతఞ్చ అఞ్ఞఞ్చ ఉపభోగపరిభోగం సబ్బం త్వం తహిం అత్తనో నగరే సామితాయ లభసి, సామీ హుత్వా యథా ఇచ్ఛసి, తథా పరిభుఞ్జితుం లభతి, సో త్వం సబ్బమేతం పహాయ సచ్చానురక్ఖీ ఇధాగచ్ఛన్తో సచ్చేన కిం ఆనిసంసం పస్ససీతి.

    Tattha pāsādavāsāti, samma sutasoma, tava tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikā dibbavimānakappā tayo nivāsapāsādā. Pathavīgavāssāti pathavī ca gāvo ca assā ca bahū. Kāmitthiyoti kāmavatthubhūtā itthiyo. Kāsikacandanañcāti kāsikavatthañca lohitacandanañca. Sabbaṃ tahinti etañca aññañca upabhogaparibhogaṃ sabbaṃ tvaṃ tahiṃ attano nagare sāmitāya labhasi, sāmī hutvā yathā icchasi, tathā paribhuñjituṃ labhati, so tvaṃ sabbametaṃ pahāya saccānurakkhī idhāgacchanto saccena kiṃ ānisaṃsaṃ passasīti.

    బోధిసత్తో ఆహ –

    Bodhisatto āha –

    ౪౩౩.

    433.

    ‘‘యే కేచిమే అత్థి రసా పథబ్యా, సచ్చం తేసం సాదుతరం రసానం;

    ‘‘Ye kecime atthi rasā pathabyā, saccaṃ tesaṃ sādutaraṃ rasānaṃ;

    సచ్చే ఠితా సమణబ్రాహ్మణా చ, తరన్తి జాతిమరణస్స పార’’న్తి.

    Sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā ca, taranti jātimaraṇassa pāra’’nti.

    తత్థ సాదుతరన్తి యస్మా సబ్బేపి రసా సత్తానం సచ్చకాలేయేవ పణీతా మధురా హోన్తి, తస్మా సచ్చం తేసం సాదుతరం రసానం, యస్మా వా విరతిసచ్చవచీసచ్చే ఠితా జాతిమరణసఙ్ఖాతస్స తేభూమకవట్టస్స పారం అమతమహానిబ్బానం తరన్తి పాపుణన్తి, తస్మాపి తం సాదుతరన్తి.

    Tattha sādutaranti yasmā sabbepi rasā sattānaṃ saccakāleyeva paṇītā madhurā honti, tasmā saccaṃ tesaṃ sādutaraṃ rasānaṃ, yasmā vā viratisaccavacīsacce ṭhitā jātimaraṇasaṅkhātassa tebhūmakavaṭṭassa pāraṃ amatamahānibbānaṃ taranti pāpuṇanti, tasmāpi taṃ sādutaranti.

    ఏవమస్స మహాసత్తో సచ్చే ఆనిసంసం కథేసి. తతో పోరిసాదో వికసితపదుమపుణ్ణచన్దసస్సిరికమేవస్స ముఖం ఓలోకేత్వా ‘‘అయం సుతసోమో అఙ్గారచితకం మఞ్చ సూలం తచ్ఛన్తం పస్సతి, చిత్తుత్రాసమత్తమ్పిస్స నత్థి, కిం ను ఖో ఏస సతారహగాథానం ఆనుభావో, ఉదాహు సచ్చస్స, అఞ్ఞస్సేవ వా కస్సచీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘పుచ్ఛిస్సామి తావ న’’న్తి పుచ్ఛన్తో గాథమాహ –

    Evamassa mahāsatto sacce ānisaṃsaṃ kathesi. Tato porisādo vikasitapadumapuṇṇacandasassirikamevassa mukhaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ sutasomo aṅgāracitakaṃ mañca sūlaṃ tacchantaṃ passati, cittutrāsamattampissa natthi, kiṃ nu kho esa satārahagāthānaṃ ānubhāvo, udāhu saccassa, aññasseva vā kassacī’’ti cintetvā ‘‘pucchissāmi tāva na’’nti pucchanto gāthamāha –

    ౪౩౪.

    434.

    ‘‘ముత్తో తువం పోరిసాదస్స హత్థా, గన్త్వా సకం మన్దిరం కామకామీ;

    ‘‘Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā, gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī;

    అమిత్తహత్థం పునరాగతోసి, న హి నూన తే మరణభయం జనిన్ద;

    Amittahatthaṃ punarāgatosi, na hi nūna te maraṇabhayaṃ janinda;

    అలీనచిత్తో అసి సచ్చవాదీ’’తి.

    Alīnacitto asi saccavādī’’ti.

    మహాసత్తోపిస్స ఆచిక్ఖన్తో ఆహ –

    Mahāsattopissa ācikkhanto āha –

    ౪౩౫.

    435.

    ‘‘కతా మే కల్యాణా అనేకరూపా, యఞ్ఞా యిట్ఠా యే విపులా పసత్థా;

    ‘‘Katā me kalyāṇā anekarūpā, yaññā yiṭṭhā ye vipulā pasatthā;

    విసోధితో పరలోకస్స మగ్గో, ధమ్మే ఠితో కో మరణస్స భాయే.

    Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.

    ౪౩౬.

    436.

    ‘‘కతా మే కల్యాణా అనేకరూపా, యఞ్ఞా యిట్ఠా యే విపులా పసత్థా;

    ‘‘Katā me kalyāṇā anekarūpā, yaññā yiṭṭhā ye vipulā pasatthā;

    అనానుతప్పం పరలోకం గమిస్సం, యజస్సు యఞ్ఞం అద మం పోరిసాద.

    Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisāda.

    ౪౩౭.

    437.

    ‘‘పితా చ మాతా చ ఉపట్ఠితా మే, ధమ్మేన మే ఇస్సరియం పసత్థం;

    ‘‘Pitā ca mātā ca upaṭṭhitā me, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;

    విసోధితో పరలోకస్స మగ్గో, ధమ్మే ఠితో కో మరణస్స భాయే.

    Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.

    ౪౩౮.

    438.

    ‘‘పితా చ మాతా చ ఉపట్ఠితా మే, ధమ్మేన మే ఇస్సరియం పసత్థం;

    ‘‘Pitā ca mātā ca upaṭṭhitā me, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;

    అనానుతప్పం పరలోకం గమిస్సం, యజస్సు యఞ్ఞం అద మం పోరిసాద.

    Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisāda.

    ౪౩౯.

    439.

    ‘‘ఞాతీసు మిత్తేసు కతా మే కారా, ధమ్మేన మే ఇస్సరియం పసత్థం;

    ‘‘Ñātīsu mittesu katā me kārā, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;

    విసోధితో పరలోకస్స మగ్గో, ధమ్మే ఠితో కో మరణస్స భాయే.

    Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.

    ౪౪౦.

    440.

    ‘‘ఞాతీసు మిత్తేసు కతా మే కారా, ధమ్మేన మే ఇస్సరియం పసత్థం;

    ‘‘Ñātīsu mittesu katā me kārā, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;

    అనానుతప్పం పరలోకం గమిస్సం, యజస్సు యఞ్ఞం అద మం పోరిసాద.

    Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisāda.

    ౪౪౧.

    441.

    ‘‘దిన్నం మే దానం బహుధా బహూనం, సన్తప్పితా సమణబ్రాహ్మణా చ;

    ‘‘Dinnaṃ me dānaṃ bahudhā bahūnaṃ, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca;

    విసోధితో పరలోకస్స మగ్గో, ధమ్మే ఠితో కో మరణస్స భాయే.

    Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.

    ౪౪౨.

    442.

    ‘‘దిన్నం మే దానం బహుధా బహూనం, సన్తప్పితా సమణబ్రాహ్మణా చ;

    ‘‘Dinnaṃ me dānaṃ bahudhā bahūnaṃ, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca;

    అనానుతప్పం పరలోకం గమిస్సం, యజస్సు యఞ్ఞం అద మం పోరిసాదా’’తి.

    Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisādā’’ti.

    తత్థ కల్యాణాతి కల్యాణకమ్మా. అనేకరూపాతి దానాదివసేన అనేకవిధా. యఞ్ఞాతి దసవిధదానవత్థుపరిచ్చాగవసేన అతివిపులా పణ్డితేహి పసత్థా యఞ్ఞాపి యిట్ఠా పవత్తితా. ధమ్మే ఠితోతి ఏవం ధమ్మే పతిట్ఠితో మాదిసో కో నామ మరణస్స భాయేయ్య. అనానుతప్పన్తి అనానుతప్పమానో. ధమ్మేన మే ఇస్సరియం పసత్థన్తి దసవిధం రాజధమ్మం అకోపేత్వా ధమ్మేనేవ మయా రజ్జం పసాసితం. కారాతి ఞాతీసు ఞాతికిచ్చాని, మిత్తేసు చ మిత్తకిచ్చాని. దానన్తి సవత్థుకచేతనా. బహుధాతి బహూహి ఆకారేహి. బహూనన్తి న పఞ్చన్నం, న దసన్నం, సతస్సపి సహస్సస్సపి సతసహస్సస్సపి దిన్నమేవ. సన్తప్పితాతి గహితగహితభాజనాని పూరేత్వా సుట్ఠు తప్పితా.

    Tattha kalyāṇāti kalyāṇakammā. Anekarūpāti dānādivasena anekavidhā. Yaññāti dasavidhadānavatthupariccāgavasena ativipulā paṇḍitehi pasatthā yaññāpi yiṭṭhā pavattitā. Dhamme ṭhitoti evaṃ dhamme patiṭṭhito mādiso ko nāma maraṇassa bhāyeyya. Anānutappanti anānutappamāno. Dhammena me issariyaṃ pasatthanti dasavidhaṃ rājadhammaṃ akopetvā dhammeneva mayā rajjaṃ pasāsitaṃ. Kārāti ñātīsu ñātikiccāni, mittesu ca mittakiccāni. Dānanti savatthukacetanā. Bahudhāti bahūhi ākārehi. Bahūnanti na pañcannaṃ, na dasannaṃ, satassapi sahassassapi satasahassassapi dinnameva. Santappitāti gahitagahitabhājanāni pūretvā suṭṭhu tappitā.

    తం సుత్వా పోరిసాదో ‘‘అయం సుతసోమమహారాజా సప్పురిసో ఞాణసమ్పన్నో మధురధమ్మకథికో, సచాహం ఏతం ఖాదేయ్యం, ముద్ధా మే సత్తధా ఫలేయ్య, పథవీ వా పన మే వివరం దదేయ్యా’’తి భీతతసితో హుత్వా, ‘‘సమ్మ, న త్వం మయా ఖాదితబ్బరూపో’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Taṃ sutvā porisādo ‘‘ayaṃ sutasomamahārājā sappuriso ñāṇasampanno madhuradhammakathiko, sacāhaṃ etaṃ khādeyyaṃ, muddhā me sattadhā phaleyya, pathavī vā pana me vivaraṃ dadeyyā’’ti bhītatasito hutvā, ‘‘samma, na tvaṃ mayā khāditabbarūpo’’ti vatvā gāthamāha –

    ౪౪౩.

    443.

    ‘‘విసం పజానం పురిసో అదేయ్య, ఆసీవిసం జలితముగ్గతేజం;

    ‘‘Visaṃ pajānaṃ puriso adeyya, āsīvisaṃ jalitamuggatejaṃ;

    ముద్ధాపి తస్స విఫలేయ్య సత్తధా, యో తాదిసం సచ్చవాదిం అదేయ్యా’’తి.

    Muddhāpi tassa viphaleyya sattadhā, yo tādisaṃ saccavādiṃ adeyyā’’ti.

    తత్థ విసన్తి తత్థేవ మారణసమత్థం హలాహలవిసం. జలితన్తి అత్తనో విసతేజేన జలితం తేనేవ ఉగ్గతేజం అగ్గిక్ఖన్ధం వియ చరన్తం ఆసీవిసం వా పన సో గీవాయ గణ్హేయ్య.

    Tattha visanti tattheva māraṇasamatthaṃ halāhalavisaṃ. Jalitanti attano visatejena jalitaṃ teneva uggatejaṃ aggikkhandhaṃ viya carantaṃ āsīvisaṃ vā pana so gīvāya gaṇheyya.

    ఇతి సో మహాసత్తం ‘‘హలాహలవిససదిసో త్వం, కో తం ఖాదిస్సతీ’’తి వత్వా గాథా సోతుకామో తం యాచిత్వా తేన ధమ్మగారవజననత్థం ‘‘ఏవరూపానం అనవజ్జగాథానం త్వం అభాజన’’న్తి పటిక్ఖిత్తోపి ‘‘సకలజమ్బుదీపే ఇమినా సదిసో పణ్డితో నత్థి, అయం మమ హత్థా ముచ్చిత్వా గన్త్వా తా గాథా సుత్వా ధమ్మకథికస్స సక్కారం కత్వా నలాటేన మచ్చుం ఆదాయ పునాగతో, అతివియ సాధురూపా గాథా భవిస్సన్తీ’’తి సుట్ఠుతరం సఞ్జాతధమ్మస్సవనాదరో హుత్వా తం యాచన్తో గాథమాహ –

    Iti so mahāsattaṃ ‘‘halāhalavisasadiso tvaṃ, ko taṃ khādissatī’’ti vatvā gāthā sotukāmo taṃ yācitvā tena dhammagāravajananatthaṃ ‘‘evarūpānaṃ anavajjagāthānaṃ tvaṃ abhājana’’nti paṭikkhittopi ‘‘sakalajambudīpe iminā sadiso paṇḍito natthi, ayaṃ mama hatthā muccitvā gantvā tā gāthā sutvā dhammakathikassa sakkāraṃ katvā nalāṭena maccuṃ ādāya punāgato, ativiya sādhurūpā gāthā bhavissantī’’ti suṭṭhutaraṃ sañjātadhammassavanādaro hutvā taṃ yācanto gāthamāha –

    ౪౪౪.

    444.

    ‘‘సుత్వా ధమ్మం విజానన్తి, నరా కల్యాణపాపకం;

    ‘‘Sutvā dhammaṃ vijānanti, narā kalyāṇapāpakaṃ;

    అపి గాథా సుణిత్వాన, ధమ్మే మే రమతే మనో’’తి.

    Api gāthā suṇitvāna, dhamme me ramate mano’’ti.

    తస్సత్థో – ‘‘సమ్మ సుతసోమ, నరా నామ ధమ్మం సుత్వా కల్యాణమ్పి పాపకమ్పి జానన్తి, అప్పేవ నామ తా గాథా సుత్వా మమపి కుసలకమ్మపథధమ్మే మనో రమేయ్యా’’తి.

    Tassattho – ‘‘samma sutasoma, narā nāma dhammaṃ sutvā kalyāṇampi pāpakampi jānanti, appeva nāma tā gāthā sutvā mamapi kusalakammapathadhamme mano rameyyā’’ti.

    అథ మహాసత్తో ‘‘సోతుకామో దాని పోరిసాదో, కథేస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘తేన హి, సమ్మ, సాధుకం సుణాహీ’’తి తం ఓహితసోతం కత్వా నన్దబ్రాహ్మణేన కథితనియామేనేవ గాథానం థుతిం కత్వా ఛసు కామావచరదేవేసు ఏకకోలాహలం కత్వా దేవతాసు సాధుకారం దదమానాసు పోరిసాదస్స ధమ్మం కథేసి –

    Atha mahāsatto ‘‘sotukāmo dāni porisādo, kathessāmī’’ti cintetvā ‘‘tena hi, samma, sādhukaṃ suṇāhī’’ti taṃ ohitasotaṃ katvā nandabrāhmaṇena kathitaniyāmeneva gāthānaṃ thutiṃ katvā chasu kāmāvacaradevesu ekakolāhalaṃ katvā devatāsu sādhukāraṃ dadamānāsu porisādassa dhammaṃ kathesi –

    ౪౪౫.

    445.

    ‘‘సకిదేవ మహారాజ, సబ్భి హోతి సమాగమో;

    ‘‘Sakideva mahārāja, sabbhi hoti samāgamo;

    సా నం సఙ్గతి పాలేతి, నాసబ్భి బహు సఙ్గమో.

    Sā naṃ saṅgati pāleti, nāsabbhi bahu saṅgamo.

    ౪౪౬.

    446.

    ‘‘సబ్భిరేవ సమాసేథ, సబ్భి కుబ్బేథ సన్థవం;

    ‘‘Sabbhireva samāsetha, sabbhi kubbetha santhavaṃ;

    సతం సన్ధమ్మమఞ్ఞాయ, సేయ్యో హోతి న పాపియో.

    Sataṃ sandhammamaññāya, seyyo hoti na pāpiyo.

    ౪౪౭.

    447.

    ‘‘జీరన్తి వే రాజరథా సుచిత్తా, అథో సరీరమ్పి జరం ఉపేతి;

    ‘‘Jīranti ve rājarathā sucittā, atho sarīrampi jaraṃ upeti;

    సతఞ్చ ధమ్మో న జరం ఉపేతి, సన్తో హవే సబ్భి పవేదయన్తి.

    Satañca dhammo na jaraṃ upeti, santo have sabbhi pavedayanti.

    ౪౪౮.

    448.

    ‘‘నభఞ్చ దూరే పథవీ చ దూరే, పారం సముద్దస్స తదాహు దూరే;

    ‘‘Nabhañca dūre pathavī ca dūre, pāraṃ samuddassa tadāhu dūre;

    తతో హవే దూరతరం వదన్తి, సతఞ్చ ధమ్మో అసతఞ్చ రాజా’’తి.

    Tato have dūrataraṃ vadanti, satañca dhammo asatañca rājā’’ti.

    తస్స తేన సుకథితత్తా చేవ అత్తనో పణ్డితభావేన చ తా గాథా సబ్బఞ్ఞుబుద్ధకథితా వియాతి చిన్తేన్తస్స సకలసరీరం పఞ్చవణ్ణాయ పీతియా పరిపూరి, బోధిసత్తే ముదుచిత్తం అహోసి, సేతచ్ఛత్తదాయకం పితరం వియ నం అమఞ్ఞి. సో ‘‘అహం సుతసోమస్స దాతబ్బం కిఞ్చి హిరఞ్ఞసువణ్ణం న పస్సామి, ఏకేకాయ పనస్స గాథాయ ఏకేకం వరం దస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా గాథమాహ –

    Tassa tena sukathitattā ceva attano paṇḍitabhāvena ca tā gāthā sabbaññubuddhakathitā viyāti cintentassa sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā paripūri, bodhisatte muducittaṃ ahosi, setacchattadāyakaṃ pitaraṃ viya naṃ amaññi. So ‘‘ahaṃ sutasomassa dātabbaṃ kiñci hiraññasuvaṇṇaṃ na passāmi, ekekāya panassa gāthāya ekekaṃ varaṃ dassāmī’’ti cintetvā gāthamāha –

    ౪౪౯.

    449.

    ‘‘గాథా ఇమా అత్థవతీ సుబ్యఞ్జనా, సుభాసితా తుయ్హ జనిన్ద సుత్వా;

    ‘‘Gāthā imā atthavatī subyañjanā, subhāsitā tuyha janinda sutvā;

    ఆనన్ది విత్తో సుమనో పతీతో, చత్తారి తే సమ్మ వరే దదామీ’’తి.

    Ānandi vitto sumano patīto, cattāri te samma vare dadāmī’’ti.

    తత్థ ఆనన్దీతి ఆనన్దజాతో. సేసాని తస్సేవ వేవచనాని. చత్తారోపి హేతే తుట్ఠాకారా ఏవ.

    Tattha ānandīti ānandajāto. Sesāni tasseva vevacanāni. Cattāropi hete tuṭṭhākārā eva.

    అథ నం మహాసత్తో ‘‘కిం నామ త్వం వరం దస్ససీ’’తి అపసాదేన్తో గాథమాహ –

    Atha naṃ mahāsatto ‘‘kiṃ nāma tvaṃ varaṃ dassasī’’ti apasādento gāthamāha –

    ౪౫౦.

    450.

    ‘‘యో నత్తనో మరణం బుజ్ఝసి తువం, హితాహితం వినిపాతఞ్చ సగ్గం;

    ‘‘Yo nattano maraṇaṃ bujjhasi tuvaṃ, hitāhitaṃ vinipātañca saggaṃ;

    గిద్ధో రసే దుచ్చరితే నివిట్ఠో, కిం త్వం వరం దస్ససి పాపధమ్మ.

    Giddho rase duccarite niviṭṭho, kiṃ tvaṃ varaṃ dassasi pāpadhamma.

    ౪౫౧.

    451.

    ‘‘అహఞ్చ తం ‘దేహి వర’న్తి వజ్జం, త్వం చాపి దత్వా న అవాకరేయ్య;

    ‘‘Ahañca taṃ ‘dehi vara’nti vajjaṃ, tvaṃ cāpi datvā na avākareyya;

    సన్దిట్ఠికం కలహమిమం వివాదం, కో పణ్డితో జానముపబ్బజేయ్యా’’తి.

    Sandiṭṭhikaṃ kalahamimaṃ vivādaṃ, ko paṇḍito jānamupabbajeyyā’’ti.

    తత్థ యోతి యో త్వం ‘‘మరణధమ్మోహమస్మీ’’తి అత్తనోపి మరణం న బుజ్ఝసి న జానాసి, పాపకమ్మమేవ కరోసి. హితాహితన్తి ‘‘ఇదం మే కమ్మం హితం, ఇదం అహితం, ఇదం వినిపాతం నేస్సతి, ఇదం సగ్గ’’న్తి న జానాసి. రసేతి మనుస్సమంసరసే. వజ్జన్తి వదేయ్యం. న అవాకరేయ్యాతి వాచాయ దత్వా ‘‘దేహి మే వర’’న్తి వుచ్చమానో న అవాకరేయ్యాసి న దదేయ్యాసి. ఉపబ్బజేయ్యాతి కో ఇమం కలహం పణ్డితో ఉపగచ్ఛేయ్య.

    Tattha yoti yo tvaṃ ‘‘maraṇadhammohamasmī’’ti attanopi maraṇaṃ na bujjhasi na jānāsi, pāpakammameva karosi. Hitāhitanti ‘‘idaṃ me kammaṃ hitaṃ, idaṃ ahitaṃ, idaṃ vinipātaṃ nessati, idaṃ sagga’’nti na jānāsi. Raseti manussamaṃsarase. Vajjanti vadeyyaṃ. Na avākareyyāti vācāya datvā ‘‘dehi me vara’’nti vuccamāno na avākareyyāsi na dadeyyāsi. Upabbajeyyāti ko imaṃ kalahaṃ paṇḍito upagaccheyya.

    తతో పోరిసాదో ‘‘నాయం మయ్హం సద్దహతి, సద్దహాపేస్సామి న’’న్తి గాథమాహ –

    Tato porisādo ‘‘nāyaṃ mayhaṃ saddahati, saddahāpessāmi na’’nti gāthamāha –

    ౪౫౨.

    452.

    ‘‘న తం వరం అరహతి జన్తు దాతుం, యం వాపి దత్వా న అవాకరేయ్య;

    ‘‘Na taṃ varaṃ arahati jantu dātuṃ, yaṃ vāpi datvā na avākareyya;

    వరస్సు సమ్మ అవికమ్పమానో, పాణం చజిత్వానపి దస్సమేవా’’తి.

    Varassu samma avikampamāno, pāṇaṃ cajitvānapi dassamevā’’ti.

    తత్థ అవికమ్పమానోతి అనోలీయమానో.

    Tattha avikampamānoti anolīyamāno.

    అథ మహాసత్తో ‘‘అయం అతివియ సూరో హుత్వా కథేతి, కరిస్సతి మే వచనం, వరం గణ్హిస్సామి, సచే పన ‘‘మనుస్సమంసం న ఖాదితబ్బ’న్తి పఠమమేవ వరం వారయిస్సం, అతివియ కిలమిస్సతి, పఠమం అఞ్ఞే తయో వరే గహేత్వా పచ్ఛా ఏతం గణ్హిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా ఆహ –

    Atha mahāsatto ‘‘ayaṃ ativiya sūro hutvā katheti, karissati me vacanaṃ, varaṃ gaṇhissāmi, sace pana ‘‘manussamaṃsaṃ na khāditabba’nti paṭhamameva varaṃ vārayissaṃ, ativiya kilamissati, paṭhamaṃ aññe tayo vare gahetvā pacchā etaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā āha –

    ౪౫౩.

    453.

    ‘‘అరియస్స అరియేన సమేతి సఖ్యం, పఞ్ఞస్స పఞ్ఞాణవతా సమేతి;

    ‘‘Ariyassa ariyena sameti sakhyaṃ, paññassa paññāṇavatā sameti;

    పస్సేయ్య తం వస్ససతం అరోగం, ఏతం వరానం పఠమం వరామీ’’తి.

    Passeyya taṃ vassasataṃ arogaṃ, etaṃ varānaṃ paṭhamaṃ varāmī’’ti.

    తత్థ అరియస్సాతి ఆచారఅరియస్స. సఖ్యన్తి సఖిధమ్మో మిత్తధమ్మో. పఞ్ఞాణవతాతి ఞాణసమ్పన్నేన. సమేతీతి గఙ్గోదకం వియ యమునోదకేన సంసన్దతి. ధాతుసో హి సత్తా సంసన్దన్తి. పస్సేయ్య తన్తి సుతసోమో పోరిసాదస్స చిరం జీవితం ఇచ్ఛన్తో వియ పఠమం అత్తనో జీవితవరం యాచతి. పణ్డితస్స హి ‘‘మమ జీవితం దేహీ’’తి వత్తుం అయుత్తం, అపిచ సో ‘మయ్హమేవ ఏస ఆరోగ్యం ఇచ్ఛతీ’తి చిన్తేత్వా తుస్సిస్సతీతి ఏవమాహ.

    Tattha ariyassāti ācāraariyassa. Sakhyanti sakhidhammo mittadhammo. Paññāṇavatāti ñāṇasampannena. Sametīti gaṅgodakaṃ viya yamunodakena saṃsandati. Dhātuso hi sattā saṃsandanti. Passeyya tanti sutasomo porisādassa ciraṃ jīvitaṃ icchanto viya paṭhamaṃ attano jīvitavaraṃ yācati. Paṇḍitassa hi ‘‘mama jīvitaṃ dehī’’ti vattuṃ ayuttaṃ, apica so ‘mayhameva esa ārogyaṃ icchatī’ti cintetvā tussissatīti evamāha.

    సోపి తం సుత్వావ ‘‘అయం ఇస్సరియా ధంసేత్వా ఇదాని మంసం ఖాదితుకామస్స ఏవం మహాఅనత్థకరస్స మహాచోరస్స మయ్హమేవ జీవితం ఇచ్ఛతి, అహో మమ హితకామో’’తి తుట్ఠమానసో వఞ్చేత్వా వరస్స గహితభావం అజానిత్వా తం వరం దదమానో గాథమాహ –

    Sopi taṃ sutvāva ‘‘ayaṃ issariyā dhaṃsetvā idāni maṃsaṃ khāditukāmassa evaṃ mahāanatthakarassa mahācorassa mayhameva jīvitaṃ icchati, aho mama hitakāmo’’ti tuṭṭhamānaso vañcetvā varassa gahitabhāvaṃ ajānitvā taṃ varaṃ dadamāno gāthamāha –

    ౪౫౪.

    454.

    ‘‘అరియస్స అరియేన సమేతి సఖ్యం, పఞ్ఞస్స పఞ్ఞాణవతా సమేతి;

    ‘‘Ariyassa ariyena sameti sakhyaṃ, paññassa paññāṇavatā sameti;

    పస్సాసి మం వస్ససతం అరోగం, ఏతం వరానం పఠమం దదామీ’’తి.

    Passāsi maṃ vassasataṃ arogaṃ, etaṃ varānaṃ paṭhamaṃ dadāmī’’ti.

    తత్థ వరానన్తి చతున్నం వరానం పఠమం.

    Tattha varānanti catunnaṃ varānaṃ paṭhamaṃ.

    తతో బోధిసత్తో ఆహ –

    Tato bodhisatto āha –

    ౪౫౫.

    455.

    ‘‘యే ఖత్తియాసే ఇధ భూమిపాలా, ముద్ధాభిసిత్తా కతనామధేయ్యా;

    ‘‘Ye khattiyāse idha bhūmipālā, muddhābhisittā katanāmadheyyā;

    న తాదిసే భూమిపతీ అదేసి, ఏతం వరానం దుతియం వరామీ’’తి.

    Na tādise bhūmipatī adesi, etaṃ varānaṃ dutiyaṃ varāmī’’ti.

    తత్థ కతనామధేయ్యాతి ముద్ధని అభిసిత్తత్తావ ‘‘ముద్ధాభిసిత్తా’’తి కతనామధేయ్యా. న తాదిసేతి తాదిసే ఖత్తియే న అదేసి మా ఖాది.

    Tattha katanāmadheyyāti muddhani abhisittattāva ‘‘muddhābhisittā’’ti katanāmadheyyā. Na tādiseti tādise khattiye na adesi mā khādi.

    ఇతి సో దుతియం వరం గణ్హన్తో పరోసతానం ఖత్తియానం జీవితవరం గణ్హి. పోరిసాదోపిస్స దదమానో ఆహ –

    Iti so dutiyaṃ varaṃ gaṇhanto parosatānaṃ khattiyānaṃ jīvitavaraṃ gaṇhi. Porisādopissa dadamāno āha –

    ౪౫౬.

    456.

    ‘‘యే ఖత్తియాసే ఇధ భూమిపాలా, ముద్ధాభిసిత్తా కతనామధేయ్యా;

    ‘‘Ye khattiyāse idha bhūmipālā, muddhābhisittā katanāmadheyyā;

    న తాదిసే భూమిపతీ అదేమి, ఏతం వరానం దుతియం దదామీ’’తి.

    Na tādise bhūmipatī ademi, etaṃ varānaṃ dutiyaṃ dadāmī’’ti.

    కిం పన తే తేసం సద్దం సుణన్తి, న సుణన్తీతి? న సబ్బం సుణన్తి. పోరిసాదేన హి రుక్ఖస్స ధూమజాలఉపద్దవభయేన పటిక్కమిత్వా అగ్గి కతో, అగ్గినో చ రుక్ఖస్స చ అన్తరే నిసీదిత్వా మహాసత్తో తేన సద్ధిం కథేసి, తస్మా సబ్బం అసుత్వా ఉపడ్ఢుపడ్ఢం సుణింసు. తే ‘‘ఇదాని సుతసోమో పోరిసాదం దమేస్సతి, మా భాయథా’’తి అఞ్ఞమఞ్ఞం సమస్సాసేసుం. తస్మిం ఖణే మహాసత్తో ఇమం గాథమాహ –

    Kiṃ pana te tesaṃ saddaṃ suṇanti, na suṇantīti? Na sabbaṃ suṇanti. Porisādena hi rukkhassa dhūmajālaupaddavabhayena paṭikkamitvā aggi kato, aggino ca rukkhassa ca antare nisīditvā mahāsatto tena saddhiṃ kathesi, tasmā sabbaṃ asutvā upaḍḍhupaḍḍhaṃ suṇiṃsu. Te ‘‘idāni sutasomo porisādaṃ damessati, mā bhāyathā’’ti aññamaññaṃ samassāsesuṃ. Tasmiṃ khaṇe mahāsatto imaṃ gāthamāha –

    ౪౫౭.

    457.

    ‘‘పరోసతం ఖత్తియా తే గహీతా, తలావుతా అస్సుముఖా రుదన్తా;

    ‘‘Parosataṃ khattiyā te gahītā, talāvutā assumukhā rudantā;

    సకే తే రట్ఠే పటిపాదయాహి, ఏతం వరానం తతియం వరామీ’’తి.

    Sake te raṭṭhe paṭipādayāhi, etaṃ varānaṃ tatiyaṃ varāmī’’ti.

    తత్థ పరోసతన్తి అతిరేకసతం. తే గహీతాతి తయా గహితా. తలావుతాతి హత్థతలేసు ఆవుతా.

    Tattha parosatanti atirekasataṃ. Te gahītāti tayā gahitā. Talāvutāti hatthatalesu āvutā.

    ఇతి మహాసత్తో తతియం వరం గణ్హన్తో తేసం ఖత్తియానం సకరట్ఠనియ్యాతనవరం గణ్హి. కింకారణా? సో అఖాదన్తోపి వేరభయేన సబ్బే తే దాసే కత్వా అరఞ్ఞేయేవ వాసేయ్య, మారేత్వా వా ఛడ్డేయ్య, పచ్చన్తం నేత్వా వా విక్కిణేయ్య, తస్మా తేసం సకరట్ఠనియ్యాతనవరం గణ్హి. ఇతరోపిస్స దదమానో ఇమం గాథమాహ –

    Iti mahāsatto tatiyaṃ varaṃ gaṇhanto tesaṃ khattiyānaṃ sakaraṭṭhaniyyātanavaraṃ gaṇhi. Kiṃkāraṇā? So akhādantopi verabhayena sabbe te dāse katvā araññeyeva vāseyya, māretvā vā chaḍḍeyya, paccantaṃ netvā vā vikkiṇeyya, tasmā tesaṃ sakaraṭṭhaniyyātanavaraṃ gaṇhi. Itaropissa dadamāno imaṃ gāthamāha –

    ౪౫౮.

    458.

    ‘‘పరోసతం ఖత్తియా మే గహీతా, తలావుతా అస్సుముఖా రుదన్తా;

    ‘‘Parosataṃ khattiyā me gahītā, talāvutā assumukhā rudantā;

    సకే తే రట్ఠే పటిపాదయామి, ఏతం వరానం తతియం దదామీ’’తి.

    Sake te raṭṭhe paṭipādayāmi, etaṃ varānaṃ tatiyaṃ dadāmī’’ti.

    చతుత్థం పన వరం గణ్హన్తో బోధిసత్తో ఇమం గాథమాహ –

    Catutthaṃ pana varaṃ gaṇhanto bodhisatto imaṃ gāthamāha –

    ౪౫౯.

    459.

    ‘‘ఛిద్దం తే రట్ఠం బ్యథితా భయా హి, పుథూ నరా లేణమనుప్పవిట్ఠా;

    ‘‘Chiddaṃ te raṭṭhaṃ byathitā bhayā hi, puthū narā leṇamanuppaviṭṭhā;

    మనుస్సమంసం విరమేహి రాజ, ఏతం వరానం చతుత్థం వరామీ’’తి.

    Manussamaṃsaṃ viramehi rāja, etaṃ varānaṃ catutthaṃ varāmī’’ti.

    తత్థ ఛిద్దన్తి న ఘనవాసం తత్థ తత్థ గామాదీనం ఉట్ఠితత్తా సవివరం. బ్యథితా భయాహీతి ‘‘పోరిసాదో ఇదాని ఆగమిస్సతీ’’తి తవ భయేన కమ్పితా. లేణమనుప్పవిట్ఠాతి దారకే హత్థేసు గహేత్వా తిణగహనాదినిలీయనట్ఠానం పవిట్ఠా. మనుస్సమంసన్తి దుగ్గన్ధం జేగుచ్ఛం పటిక్కూలం మనుస్సమంసం పజహ. నిస్సక్కత్థే వా ఉపయోగం, మనుస్సమంసతో విరమాహీతి అత్థో.

    Tattha chiddanti na ghanavāsaṃ tattha tattha gāmādīnaṃ uṭṭhitattā savivaraṃ. Byathitā bhayāhīti ‘‘porisādo idāni āgamissatī’’ti tava bhayena kampitā. Leṇamanuppaviṭṭhāti dārake hatthesu gahetvā tiṇagahanādinilīyanaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Manussamaṃsanti duggandhaṃ jegucchaṃ paṭikkūlaṃ manussamaṃsaṃ pajaha. Nissakkatthe vā upayogaṃ, manussamaṃsato viramāhīti attho.

    ఏవం వుత్తే పోరిసాదో పాణిం పహరిత్వా హసన్తో ‘‘సమ్మ సుతసోమ కిం నామేతం కథేసి, కథాహం తుమ్హాకం ఏతం వరం దస్సామి, సచే గణ్హితుకామో, అఞ్ఞం గణ్హాహీ’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Evaṃ vutte porisādo pāṇiṃ paharitvā hasanto ‘‘samma sutasoma kiṃ nāmetaṃ kathesi, kathāhaṃ tumhākaṃ etaṃ varaṃ dassāmi, sace gaṇhitukāmo, aññaṃ gaṇhāhī’’ti vatvā gāthamāha –

    ౪౬౦.

    460.

    ‘‘అద్ధా హి సో భక్ఖో మమ మనాపో, ఏతస్స హేతుమ్హి వనం పవిట్ఠో;

    ‘‘Addhā hi so bhakkho mama manāpo, etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho;

    సోహం కథం ఏత్తో ఉపారమేయ్యం, అఞ్ఞం వరానం చతుత్థం వరస్సూ’’తి.

    Sohaṃ kathaṃ etto upārameyyaṃ, aññaṃ varānaṃ catutthaṃ varassū’’ti.

    తత్థ వనన్తి రజ్జం పహాయ ఇమం వనం పవిట్ఠో.

    Tattha vananti rajjaṃ pahāya imaṃ vanaṃ paviṭṭho.

    అథ నం మహాసత్తో ‘‘త్వం ‘మనుస్సమంసస్స పియతరత్తా తతో విరమితుం న సక్కోమీ’’తి వదసి. యో హి పియం నిస్సాయ పాపం కరోతి, అయం బాలో’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Atha naṃ mahāsatto ‘‘tvaṃ ‘manussamaṃsassa piyatarattā tato viramituṃ na sakkomī’’ti vadasi. Yo hi piyaṃ nissāya pāpaṃ karoti, ayaṃ bālo’’ti vatvā gāthamāha –

    ౪౬౧.

    461.

    ‘‘న వే ‘పియం మే’తి జనిన్ద తాదిసో, అత్తం నిరంకచ్చ పియాని సేవతి;

    ‘‘Na ve ‘piyaṃ me’ti janinda tādiso, attaṃ niraṃkacca piyāni sevati;

    అత్తావ సేయ్యో పరమా చ సేయ్యో, లబ్భా పియా ఓచితత్థేన పచ్ఛా’’తి.

    Attāva seyyo paramā ca seyyo, labbhā piyā ocitatthena pacchā’’ti.

    తత్థ తాదిసోతి జనిన్ద తాదిసో యువా అభిరూపో మహాయసో ‘‘ఇదం నామ మే పియ’’న్తి పియవత్థులోభేన తత్థ అత్తానం నిరంకత్వా సబ్బసుగతీహి చేవ సుఖవిసేసేహి చ చవిత్వా నిరయే పాతేత్వా న వే పియాని సేవతి. పరమా చ సేయ్యోతి పురిసస్స హి పరమా పియవత్థుమ్హా అత్తావ వరతరో. కింకారణా? లబ్భా పియాతి, పియా నామ విసయవసేన చేవ పుఞ్ఞేన చ ఓచితత్థేన వడ్ఢితత్థేన దిట్ఠధమ్మే చేవ పరత్థ చ దేవమనుస్ససమ్పత్తిం పత్వా సక్కా లద్ధుం.

    Tattha tādisoti janinda tādiso yuvā abhirūpo mahāyaso ‘‘idaṃ nāma me piya’’nti piyavatthulobhena tattha attānaṃ niraṃkatvā sabbasugatīhi ceva sukhavisesehi ca cavitvā niraye pātetvā na ve piyāni sevati. Paramā ca seyyoti purisassa hi paramā piyavatthumhā attāva varataro. Kiṃkāraṇā? Labbhā piyāti, piyā nāma visayavasena ceva puññena ca ocitatthena vaḍḍhitatthena diṭṭhadhamme ceva parattha ca devamanussasampattiṃ patvā sakkā laddhuṃ.

    ఏవం వుత్తే పోరిసాదో భయప్పత్తో హుత్వా ‘‘అహం సుతసోమేన గహితం వరం విస్సజ్జాపేతుమ్పి మనుస్సమంసతో విరమితుమ్పి న సక్కోమి, కిం ను ఖో కరిస్సామీ’’తి అస్సుపుణ్ణేహి నేత్తేహి గాథమాహ –

    Evaṃ vutte porisādo bhayappatto hutvā ‘‘ahaṃ sutasomena gahitaṃ varaṃ vissajjāpetumpi manussamaṃsato viramitumpi na sakkomi, kiṃ nu kho karissāmī’’ti assupuṇṇehi nettehi gāthamāha –

    ౪౬౨.

    462.

    ‘‘పియం మే మానుసం మంసం, సుతసోమ విజానహి;

    ‘‘Piyaṃ me mānusaṃ maṃsaṃ, sutasoma vijānahi;

    నమ్హి సక్కా నివారేతుం, అఞ్ఞం వరం సమ్మ వరస్సూ’’తి.

    Namhi sakkā nivāretuṃ, aññaṃ varaṃ samma varassū’’ti.

    తత్థ విజానహీతి త్వమ్పి జానాహి.

    Tattha vijānahīti tvampi jānāhi.

    తతో బోధిసత్తో ఆహ –

    Tato bodhisatto āha –

    ౪౬౩.

    463.

    ‘‘యో వే ‘పియం మే’తి పియానురక్ఖీ, అత్తం నిరంకచ్చ పియాని సేవతి;

    ‘‘Yo ve ‘piyaṃ me’ti piyānurakkhī, attaṃ niraṃkacca piyāni sevati;

    సోణ్డోవ పిత్వా విసమిస్సపానం, తేనేవ సో హోతి దుక్ఖీ పరత్థ.

    Soṇḍova pitvā visamissapānaṃ, teneva so hoti dukkhī parattha.

    ౪౬౪.

    464.

    ‘‘యో చీధ సఙ్ఖాయ పియాని హిత్వా, కిచ్ఛేనపి సేవతి అరియధమ్మే;

    ‘‘Yo cīdha saṅkhāya piyāni hitvā, kicchenapi sevati ariyadhamme;

    దుక్ఖితోవ పిత్వాన యథోసధాని, తేనేవ సో హోతి సుఖీ పరత్థా’’తి.

    Dukkhitova pitvāna yathosadhāni, teneva so hoti sukhī paratthā’’ti.

    తత్థ యో వేతి, సమ్మ పోరిసాద, యో పురిసో ‘‘ఇదం మే పియ’’న్తి పాపకిరియాయ అత్తానం నిరంకత్వా పియాని వత్థూని సేవతి, సో సురాపేమేన విసమిస్సం సురం పిత్వా సోణ్డో వియ తేన పాపకమ్మేన పరత్థ నిరయాదీసు దుక్ఖీ హోతి. సఙ్ఖాయాతి జానిత్వా తులేత్వా. పియాని హిత్వాతి అధమ్మపటిసంయుత్తాని పియాని ఛడ్డేత్వా.

    Tattha yo veti, samma porisāda, yo puriso ‘‘idaṃ me piya’’nti pāpakiriyāya attānaṃ niraṃkatvā piyāni vatthūni sevati, so surāpemena visamissaṃ suraṃ pitvā soṇḍo viya tena pāpakammena parattha nirayādīsu dukkhī hoti. Saṅkhāyāti jānitvā tuletvā. Piyāni hitvāti adhammapaṭisaṃyuttāni piyāni chaḍḍetvā.

    ఏవం వుత్తే పోరిసాదో కలూనం పరిదేవన్తో గాథమాహ –

    Evaṃ vutte porisādo kalūnaṃ paridevanto gāthamāha –

    ౪౬౫.

    465.

    ‘‘ఓహాయహం పితరం మాతరఞ్చ, మనాపియే కామగుణే చ పఞ్చ;

    ‘‘Ohāyahaṃ pitaraṃ mātarañca, manāpiye kāmaguṇe ca pañca;

    ఏతస్స హేతుమ్హి వనం పవిట్ఠో, తం తే వరం కిన్తి మహం దదామీ’’తి.

    Etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho, taṃ te varaṃ kinti mahaṃ dadāmī’’ti.

    తత్థ ఏతస్సాతి మనుస్సమంసస్స. కిన్తి మహన్తి కిన్తి కత్వా అహం తం వరం దేమి.

    Tattha etassāti manussamaṃsassa. Kinti mahanti kinti katvā ahaṃ taṃ varaṃ demi.

    తతో మహాసత్తో ఇమం గాథమాహ –

    Tato mahāsatto imaṃ gāthamāha –

    ౪౬౬.

    466.

    ‘‘న పణ్డితా దిగుణమాహు వాక్యం, సచ్చప్పటిఞ్ఞావ భవన్తి సన్తో;

    ‘‘Na paṇḍitā diguṇamāhu vākyaṃ, saccappaṭiññāva bhavanti santo;

    ‘వరస్సు సమ్మ’ ఇతి మం అవోచ, ఇచ్చబ్రవీ త్వం న హి తే సమేతీ’’తి.

    ‘Varassu samma’ iti maṃ avoca, iccabravī tvaṃ na hi te sametī’’ti.

    తత్థ దిగుణన్తి, సమ్మ పోరిసాద, పణ్డితా నామ ఏకం వత్వా పున తం విసంవాదేన్తా దుతియం వచనం న కథేన్తి. ఇతి మం అవోచాతి, ‘‘సమ్మ సుతసోమ వరస్సు వర’’న్తి ఏవం మం అభాససి. ఇచ్చబ్రవీతి తస్మా యం త్వం ఇతి అబ్రవి, తం తే ఇదాని న సమేతి.

    Tattha diguṇanti, samma porisāda, paṇḍitā nāma ekaṃ vatvā puna taṃ visaṃvādentā dutiyaṃ vacanaṃ na kathenti. Iti maṃ avocāti, ‘‘samma sutasoma varassu vara’’nti evaṃ maṃ abhāsasi. Iccabravīti tasmā yaṃ tvaṃ iti abravi, taṃ te idāni na sameti.

    సో పున రోదన్తో ఏవ గాథమాహ –

    So puna rodanto eva gāthamāha –

    ౪౬౭.

    467.

    ‘‘అపుఞ్ఞలాభం అయసం అకిత్తిం, పాపం బహుం దుచ్చరితం కిలేసం;

    ‘‘Apuññalābhaṃ ayasaṃ akittiṃ, pāpaṃ bahuṃ duccaritaṃ kilesaṃ;

    మనుస్సమంసస్స కతే ఉపాగా, తం తే వరం కిన్తి మహం దదేయ్య’’న్తి.

    Manussamaṃsassa kate upāgā, taṃ te varaṃ kinti mahaṃ dadeyya’’nti.

    తత్థ పాపన్తి కమ్మపథం అప్పత్తం. దుచ్చరితన్తి కమ్మపథప్పత్తం. కిలేసన్తి దుక్ఖం. మనుస్సమంసస్స కతేతి మనుస్సమంసస్స హేతు. ఉపాగాతి ఉపగతోమ్హి. తం తేతి తం తుయ్హం కథాహం వరం దేమి, మా మం వారయి, అనుకమ్పం కారుఞ్ఞం మయి కరోహి, అఞ్ఞం వరం గణ్హాహీతి ఆహ.

    Tattha pāpanti kammapathaṃ appattaṃ. Duccaritanti kammapathappattaṃ. Kilesanti dukkhaṃ. Manussamaṃsassa kateti manussamaṃsassa hetu. Upāgāti upagatomhi. Taṃ teti taṃ tuyhaṃ kathāhaṃ varaṃ demi, mā maṃ vārayi, anukampaṃ kāruññaṃ mayi karohi, aññaṃ varaṃ gaṇhāhīti āha.

    అథ మహాసత్తో ఆహ –

    Atha mahāsatto āha –

    ౪౬౮.

    468.

    ‘‘న తం వరం అరహతి జన్తు దాతుం, యం వాపి దత్వా న అవాకరేయ్య;

    ‘‘Na taṃ varaṃ arahati jantu dātuṃ, yaṃ vāpi datvā na avākareyya;

    వరస్సు సమ్మ అవికమ్పమానో, పాణం చజిత్వానపి దస్సమేవా’’తి.

    Varassu samma avikampamāno, pāṇaṃ cajitvānapi dassamevā’’ti.

    ఏవం తేన పఠమం వుత్తగాథం ఆహరిత్వా దస్సేత్వా వరదానే ఉస్సాహేన్తో గాథా ఆహ –

    Evaṃ tena paṭhamaṃ vuttagāthaṃ āharitvā dassetvā varadāne ussāhento gāthā āha –

    ౪౬౯.

    469.

    ‘‘పాణం చజన్తి సన్తో నాపి ధమ్మం, సచ్చప్పటిఞ్ఞావ భవన్తి సన్తో;

    ‘‘Pāṇaṃ cajanti santo nāpi dhammaṃ, saccappaṭiññāva bhavanti santo;

    దత్వా వరం ఖిప్పమవాకరోహి, ఏతేన సమ్పజ్జ సురాజసేట్ఠ.

    Datvā varaṃ khippamavākarohi, etena sampajja surājaseṭṭha.

    ౪౭౦.

    470.

    ‘‘చజే ధనం అఙ్గవరస్స హేతు, అఙ్గం చజే జీవితం రక్ఖమానో;

    ‘‘Caje dhanaṃ aṅgavarassa hetu, aṅgaṃ caje jīvitaṃ rakkhamāno;

    అఙ్గం ధనం జీవితఞ్చాపి సబ్బం, చజే నరో ధమ్మమనుస్సరన్తో’’తి.

    Aṅgaṃ dhanaṃ jīvitañcāpi sabbaṃ, caje naro dhammamanussaranto’’ti.

    తత్థ పాణన్తి జీవితం. సన్తో నామ అపి జీవితం చజన్తి, న ధమ్మం. ఖిప్పమవాకరోహీతి ఇధ ఖిప్పం మయ్హం దేహీతి అత్థో. ఏతేనాతి ఏతేన ధమ్మేన చేవ సచ్చేన చ సమ్పజ్జ సమ్పన్నో ఉపపన్నో హోహి. సురాజసేట్ఠాతి తం పగ్గణ్హన్తో ఆలపతి. చజే ధనన్తి, సమ్మ పోరిసాద, పణ్డితో పురిసో హత్థపాదాదిమ్హి అఙ్గే ఛిజ్జమానే తస్స రక్ఖణత్థాయ బహుమ్పి ధనం చజేయ్య. ధమ్మమనుస్సరన్తోతి అఙ్గధనజీవితాని పరిచ్చజన్తోపి ‘‘సతం ధమ్మం న వీతిక్కమిస్సామీ’’తి ఏవం ధమ్మం అనుస్సరన్తో.

    Tattha pāṇanti jīvitaṃ. Santo nāma api jīvitaṃ cajanti, na dhammaṃ. Khippamavākarohīti idha khippaṃ mayhaṃ dehīti attho. Etenāti etena dhammena ceva saccena ca sampajja sampanno upapanno hohi. Surājaseṭṭhāti taṃ paggaṇhanto ālapati. Caje dhananti, samma porisāda, paṇḍito puriso hatthapādādimhi aṅge chijjamāne tassa rakkhaṇatthāya bahumpi dhanaṃ cajeyya. Dhammamanussarantoti aṅgadhanajīvitāni pariccajantopi ‘‘sataṃ dhammaṃ na vītikkamissāmī’’ti evaṃ dhammaṃ anussaranto.

    ఏవం మహాసత్తో ఇమేహి కారణేహి తం సచ్చే పతిట్ఠాపేత్వా ఇదాని అత్తనో గురుభావం దస్సేతుం గాథమాహ –

    Evaṃ mahāsatto imehi kāraṇehi taṃ sacce patiṭṭhāpetvā idāni attano gurubhāvaṃ dassetuṃ gāthamāha –

    ౪౭౧.

    471.

    ‘‘యస్మా హి ధమ్మం పురిసో విజఞ్ఞా, యే చస్స కఙ్ఖం వినయన్తి సన్తో;

    ‘‘Yasmā hi dhammaṃ puriso vijaññā, ye cassa kaṅkhaṃ vinayanti santo;

    తం హిస్స దీపఞ్చ పరాయణఞ్చ, న తేన మిత్తిం జిరయేథ పఞ్ఞో’’తి.

    Taṃ hissa dīpañca parāyaṇañca, na tena mittiṃ jirayetha pañño’’ti.

    తత్థ యస్మాతి యమ్హా పురిసా. ధమ్మన్తి కుసలాకుసలజోతకం కారణం. విజఞ్ఞాతి విజానేయ్య. తం హిస్సాతి తం ఆచరియకులం ఏతస్స పుగ్గలస్స పతిట్ఠానట్ఠేన దీపం, ఉప్పన్నే భయే గన్తబ్బట్ఠానట్ఠేన పరాయణఞ్చ. న తేన మిత్తిన్తి తేన ఆచరియపుగ్గలేన సహ సో పణ్డితో కేనచిపి కారణేన మిత్తిం న జీరయేథ న వినాసేయ్య.

    Tattha yasmāti yamhā purisā. Dhammanti kusalākusalajotakaṃ kāraṇaṃ. Vijaññāti vijāneyya. Taṃ hissāti taṃ ācariyakulaṃ etassa puggalassa patiṭṭhānaṭṭhena dīpaṃ, uppanne bhaye gantabbaṭṭhānaṭṭhena parāyaṇañca. Na tena mittinti tena ācariyapuggalena saha so paṇḍito kenacipi kāraṇena mittiṃ na jīrayetha na vināseyya.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా, ‘‘సమ్మ పోరిసాద, గుణవన్తస్స ఆచరియస్స వచనం నామ భిన్దితుం న వట్టతి, అహఞ్చ తరుణకాలేపి తవ పిట్ఠిఆచరియో హుత్వా బహుం సిక్ఖం సిక్ఖాపేసిం, ఇదానిపి బుద్ధలీలాయ సతారహా గాథా తే కథేసిం, తేన మే వచనం కాతుం అరహసీ’’తి ఆహ. తం సుత్వా పోరిసాదో ‘‘అయం సుతసోమో మయ్హం ఆచరియో చేవ పణ్డితో చ, వరో చస్స మయా దిన్నో, కిం సక్కా కాతుం, ఏకస్మిం అత్తభావే మరణం నామ ధువం, మనుస్సమంసం న ఖాదిస్సామి, దస్సామిస్స వర’’న్తి అస్సుధారాహి పవత్తమానాహి ఉట్ఠాయ సుతసోమనరిన్దస్స పాదేసు పతిత్వా వరం దదమానో ఇమం గాథమాహ –

    Evañca pana vatvā, ‘‘samma porisāda, guṇavantassa ācariyassa vacanaṃ nāma bhindituṃ na vaṭṭati, ahañca taruṇakālepi tava piṭṭhiācariyo hutvā bahuṃ sikkhaṃ sikkhāpesiṃ, idānipi buddhalīlāya satārahā gāthā te kathesiṃ, tena me vacanaṃ kātuṃ arahasī’’ti āha. Taṃ sutvā porisādo ‘‘ayaṃ sutasomo mayhaṃ ācariyo ceva paṇḍito ca, varo cassa mayā dinno, kiṃ sakkā kātuṃ, ekasmiṃ attabhāve maraṇaṃ nāma dhuvaṃ, manussamaṃsaṃ na khādissāmi, dassāmissa vara’’nti assudhārāhi pavattamānāhi uṭṭhāya sutasomanarindassa pādesu patitvā varaṃ dadamāno imaṃ gāthamāha –

    ౪౭౨.

    472.

    ‘‘అద్ధా హి సో భక్ఖో మమ మనాపో, ఏతస్స హేతుమ్హి వనం పవిట్ఠో;

    ‘‘Addhā hi so bhakkho mama manāpo, etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho;

    సచే చ మం యాచసి ఏతమత్థం, ఏతమ్పి తే సమ్మ వరం దదామీ’’తి.

    Sace ca maṃ yācasi etamatthaṃ, etampi te samma varaṃ dadāmī’’ti.

    అథ నం మహాసత్తో ఏవమాహ – ‘‘సమ్మ, సీలే ఠితస్స మరణమ్పి వరం, గణ్హామి, మహారాజ, తయా దిన్నం వరం, అజ్జ పట్ఠాయ అరియపథే పతిట్ఠితోసి, ఏవం సన్తేపి తం యాచామి, సచే తే మయి సినేహో అత్థి, పఞ్చ సీలాని గణ్హ, మహారాజా’’తి. ‘‘సాధు, సమ్మ, దేహి మే సీలానీ’’తి. ‘‘గణ్హ మహారాజా’’తి. సో మహాసత్తం పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా ఏకమన్తం నిసీది. మహాసత్తోపి నం పఞ్చసీలేసు పతిట్ఠాపేసి. తస్మిం ఖణే తత్థ సన్నిపతితా భుమ్మా దేవా మహాసత్తే పీతిం జనేత్వా ‘‘అవీచితో యావ భవగ్గా అఞ్ఞో పోరిసాదం మనుస్సమంసతో నివారేతుం సమత్థో నామ నత్థి, అహో సుతసోమేన దుక్కరతరం కత’’న్తి మహన్తేన సద్దేన వనం ఉన్నాదేన్తా సాధుకారం అదంసు. తేసం సద్దం సుత్వా చాతుమహారాజికాతి ఏవం యావ బ్రహ్మలోకా ఏకకోలాహలం అహోసి. రుక్ఖే లగ్గితరాజానోపి తం దేవతానం సాధుకారసద్దం సుణింసు. రుక్ఖదేవతాపి సకవిమానే ఠితావ సాధుకారమదాసి. ఇతి దేవతానం సద్దోవ సూయతి, రూపం న దిస్సతి. దేవతానం సాధుకారసద్దం సుత్వా రాజానో చిన్తయింసు – ‘‘సుతసోమం నిస్సాయ నో జీవితం లద్ధం, దుక్కరం కతం సుతసోమేన పోరిసాదం దమేన్తేనా’’తి బోధిసత్తస్స థుతిం కరింసు. పోరిసాదో మహాసత్తస్స పాదే వన్దిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. అథ నం బోధిసత్తో – ‘‘సమ్మ, ఖత్తియే మోచేహీ’’తి ఆహ. సో చిన్తేసి ‘‘అహం ఏతేసం పచ్చామిత్తో, ఏతే మయా మోచితా ‘గణ్హథ నో పచ్చామిత్త’న్తి మం హింసేయ్యుం, మయా జీవితం చజన్తేనపి న సక్కా సుతసోమస్స సన్తికా గహితం సీలం భిన్దితుం, ఇమినా సద్ధియేవ గన్త్వా మోచేస్సామి, ఏవం మే భయం న భవిస్సతీ’’తి. అథ బోధిసత్తం వన్దిత్వా, ‘‘సుతసోమ, ఉభోపి గన్త్వా ఖత్తియే మోచేస్సామా’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Atha naṃ mahāsatto evamāha – ‘‘samma, sīle ṭhitassa maraṇampi varaṃ, gaṇhāmi, mahārāja, tayā dinnaṃ varaṃ, ajja paṭṭhāya ariyapathe patiṭṭhitosi, evaṃ santepi taṃ yācāmi, sace te mayi sineho atthi, pañca sīlāni gaṇha, mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, samma, dehi me sīlānī’’ti. ‘‘Gaṇha mahārājā’’ti. So mahāsattaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Mahāsattopi naṃ pañcasīlesu patiṭṭhāpesi. Tasmiṃ khaṇe tattha sannipatitā bhummā devā mahāsatte pītiṃ janetvā ‘‘avīcito yāva bhavaggā añño porisādaṃ manussamaṃsato nivāretuṃ samattho nāma natthi, aho sutasomena dukkarataraṃ kata’’nti mahantena saddena vanaṃ unnādentā sādhukāraṃ adaṃsu. Tesaṃ saddaṃ sutvā cātumahārājikāti evaṃ yāva brahmalokā ekakolāhalaṃ ahosi. Rukkhe laggitarājānopi taṃ devatānaṃ sādhukārasaddaṃ suṇiṃsu. Rukkhadevatāpi sakavimāne ṭhitāva sādhukāramadāsi. Iti devatānaṃ saddova sūyati, rūpaṃ na dissati. Devatānaṃ sādhukārasaddaṃ sutvā rājāno cintayiṃsu – ‘‘sutasomaṃ nissāya no jīvitaṃ laddhaṃ, dukkaraṃ kataṃ sutasomena porisādaṃ damentenā’’ti bodhisattassa thutiṃ kariṃsu. Porisādo mahāsattassa pāde vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ bodhisatto – ‘‘samma, khattiye mocehī’’ti āha. So cintesi ‘‘ahaṃ etesaṃ paccāmitto, ete mayā mocitā ‘gaṇhatha no paccāmitta’nti maṃ hiṃseyyuṃ, mayā jīvitaṃ cajantenapi na sakkā sutasomassa santikā gahitaṃ sīlaṃ bhindituṃ, iminā saddhiyeva gantvā mocessāmi, evaṃ me bhayaṃ na bhavissatī’’ti. Atha bodhisattaṃ vanditvā, ‘‘sutasoma, ubhopi gantvā khattiye mocessāmā’’ti vatvā gāthamāha –

    ౪౭౩.

    473.

    ‘‘సత్థా చ మే హోసి సఖా చ మేసి, వచనమ్పి తే సమ్మ అహం అకాసిం;

    ‘‘Satthā ca me hosi sakhā ca mesi, vacanampi te samma ahaṃ akāsiṃ;

    తువమ్పి మే సమ్మ కరోహి వాక్యం, ఉభోపి గన్త్వాన పమోచయామా’’తి.

    Tuvampi me samma karohi vākyaṃ, ubhopi gantvāna pamocayāmā’’ti.

    తత్థ సత్థాతి సగ్గమగ్గస్స దేసితత్తా సత్థా చ, తరుణకాలతో పట్ఠాయ సఖా చ.

    Tattha satthāti saggamaggassa desitattā satthā ca, taruṇakālato paṭṭhāya sakhā ca.

    అథ నం బోధిసత్తో ఆహ –

    Atha naṃ bodhisatto āha –

    ౪౭౪.

    474.

    ‘‘సత్థా చ తే హోమి సఖా చ త్యమ్హి, వచనమ్పి మే సమ్మ తువం అకాసి;

    ‘‘Satthā ca te homi sakhā ca tyamhi, vacanampi me samma tuvaṃ akāsi;

    అహమ్పి తే సమ్మ కరోమి వాక్యం, ఉభోపి గన్త్వాన పమోచయామా’’తి.

    Ahampi te samma karomi vākyaṃ, ubhopi gantvāna pamocayāmā’’ti.

    ఏవం వత్వా తే ఉపసఙ్కమిత్వా ఆహ –

    Evaṃ vatvā te upasaṅkamitvā āha –

    ౪౭౫.

    475.

    ‘‘కమ్మాసపాదేన విహేఠితత్థ, తలావుతా అస్సుముఖా రుదన్తా;

    ‘‘Kammāsapādena viheṭhitattha, talāvutā assumukhā rudantā;

    న జాతు దుబ్భేథ ఇమస్స రఞ్ఞో, సచ్చప్పటిఞ్ఞం మే పటిస్సుణాథా’’తి.

    Na jātu dubbhetha imassa rañño, saccappaṭiññaṃ me paṭissuṇāthā’’ti.

    తత్థ కమ్మాసపాదేనాతి ఇదం మహాసత్తో ‘‘ఉభోపి గన్త్వాన పమోచయామా’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా ‘‘ఖత్తియా నామ మానథద్ధా హోన్తి, ముత్తమత్తావ ‘ఇమినా మయం విహేఠితమ్హా’తి పోరిసాదం పోథేయ్యుమ్పి హనేయ్యుమ్పి, న ఖో పనేస తేసు దుబ్భిస్సతి, అహం ఏకకోవ గన్త్వా పటిఞ్ఞం తావ నేసం గణ్హిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా తత్థ గన్త్వా తే హత్థతలే ఆవునిత్వా అగ్గపాదఙ్గులీహి భూమిం ఫుసమానాహి రుక్ఖసాఖాసు ఓలగ్గితే వాతప్పహరణకాలే నాగదన్తేసు ఓలగ్గితకురణ్డకదామాని వియ సమ్పరివత్తన్తే అద్దస. తేపి తం దిస్వా ‘‘ఇదానిమ్హా మయం అరోగా’’తి ఏకప్పహారేనేవ మహావిరవం రవింసు. అథ నే మహాసత్తో ‘‘మా భాయిత్థా’’తి అస్సాసేత్వా ‘‘మయా పోరిసాదో దమితో, తుమ్హాకం అభయం గహితం, తుమ్హే పన మే వచనం కరోథా’’తి వత్వా ఏవమాహ. తత్థ న జాతూతి ఏకంసేనేవ న దుబ్భేథ.

    Tattha kammāsapādenāti idaṃ mahāsatto ‘‘ubhopi gantvāna pamocayāmā’’ti sampaṭicchitvā ‘‘khattiyā nāma mānathaddhā honti, muttamattāva ‘iminā mayaṃ viheṭhitamhā’ti porisādaṃ potheyyumpi haneyyumpi, na kho panesa tesu dubbhissati, ahaṃ ekakova gantvā paṭiññaṃ tāva nesaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā tattha gantvā te hatthatale āvunitvā aggapādaṅgulīhi bhūmiṃ phusamānāhi rukkhasākhāsu olaggite vātappaharaṇakāle nāgadantesu olaggitakuraṇḍakadāmāni viya samparivattante addasa. Tepi taṃ disvā ‘‘idānimhā mayaṃ arogā’’ti ekappahāreneva mahāviravaṃ raviṃsu. Atha ne mahāsatto ‘‘mā bhāyitthā’’ti assāsetvā ‘‘mayā porisādo damito, tumhākaṃ abhayaṃ gahitaṃ, tumhe pana me vacanaṃ karothā’’ti vatvā evamāha. Tattha na jātūti ekaṃseneva na dubbhetha.

    తే ఆహంసు –

    Te āhaṃsu –

    ౪౭౬.

    476.

    ‘‘కమ్మాసపాదేన విహేఠితమ్హా, తలావుతా అస్సుముఖా రుదన్తా;

    ‘‘Kammāsapādena viheṭhitamhā, talāvutā assumukhā rudantā;

    న జాతు దుబ్భేమ ఇమస్స రఞ్ఞో, సచ్చప్పటిఞ్ఞం తే పటిస్సుణామా’’తి.

    Na jātu dubbhema imassa rañño, saccappaṭiññaṃ te paṭissuṇāmā’’ti.

    తత్థ పటిస్సుణామాతి ‘‘ఏవం పటిఞ్ఞం అధివాసేమ సమ్పటిచ్ఛామ, అపిచ ఖో పన మయం కిలన్తా కథేతుం న సక్కోమ, తుమ్హే సబ్బసత్తానం సరణం, తుమ్హేవ కథేథ, మయం వో వచనం సుత్వా పటిఞ్ఞం దస్సామా’’తి.

    Tattha paṭissuṇāmāti ‘‘evaṃ paṭiññaṃ adhivāsema sampaṭicchāma, apica kho pana mayaṃ kilantā kathetuṃ na sakkoma, tumhe sabbasattānaṃ saraṇaṃ, tumheva kathetha, mayaṃ vo vacanaṃ sutvā paṭiññaṃ dassāmā’’ti.

    అథ నే బోధిసత్తో ‘‘తేన హి పటిఞ్ఞం దేథా’’తి వత్వా గాథమాహ –

    Atha ne bodhisatto ‘‘tena hi paṭiññaṃ dethā’’ti vatvā gāthamāha –

    ౪౭౭.

    477.

    ‘‘యథా పితా వా అథ వాపి మాతా, అనుకమ్పకా అత్థకామా పజానం,.

    ‘‘Yathā pitā vā atha vāpi mātā, anukampakā atthakāmā pajānaṃ,.

    ఏవమేవ వో హోతు అయఞ్చ రాజా, తుమ్హే చ వో హోథ యథేవ పుత్తా’’తి.

    Evameva vo hotu ayañca rājā, tumhe ca vo hotha yatheva puttā’’ti.

    అథ నం తేపి సమ్పటిచ్ఛమానా ఇమం గాథమాహంసు –

    Atha naṃ tepi sampaṭicchamānā imaṃ gāthamāhaṃsu –

    ౪౭౮.

    478.

    ‘‘యథా పితా వా అథ వాపి మాతా, అనుకమ్పకా అత్థకామా పజానం;

    ‘‘Yathā pitā vā atha vāpi mātā, anukampakā atthakāmā pajānaṃ;

    ఏవమేవ నో హోతు అయఞ్చ రాజా, మయమ్పి హేస్సామ యథేవ పుత్తా’’తి.

    Evameva no hotu ayañca rājā, mayampi hessāma yatheva puttā’’ti.

    తత్థ తుమ్హే చ వోతి వో-కారో నిపాతమత్తం.

    Tattha tumhe ca voti vo-kāro nipātamattaṃ.

    ఇతి మహాసత్తో తేసం పటిఞ్ఞం గహేత్వా పోరిసాదం పక్కోసిత్వా ‘‘ఏహి, సమ్మ, ఖత్తియే మోచేహీ’’తి ఆహ. సో ఖగ్గం గహేత్వా ఏకస్స రఞ్ఞో బన్ధనం ఛిన్ది. రాజా సత్తాహం నిరాహారో వేదనప్పత్తో సహ బన్ధనఛేదా ముచ్ఛితో భూమియం పతి. తం దిస్వా మహాసత్తో కారుఞ్ఞం కత్వా, ‘‘సమ్మ పోరిసాద, మా ఏవం ఛిన్దీ’’తి ఏకం రాజానం ఉభోహి హత్థేహి దళ్హం గహేత్వా ఉరే కత్వా ‘‘ఇదాని బన్ధనం ఛిన్దాహీ’’తి ఆహ. పోరిసాదో ఖగ్గేన ఛిన్ది. మహాసత్తో థామసమ్పన్నతాయ నం ఉరే నిపజ్జాపేత్వా ఓరసపుత్తం వియ ముదుచిత్తేన ఓతారేత్వా భూమియం నిపజ్జాపేసి. ఏవం సబ్బేపి తే భూమియం నిపజ్జాపేత్వా వణే ధోవిత్వా దారకానం కణ్ణతో సుత్తకం వియ సణికం రజ్జుయో నిక్కడ్ఢిత్వా పుబ్బలోహితం ధోవిత్వా వణే నిద్దోసే కత్వా, ‘‘సమ్మ పోరిసాద, ఏకం రుక్ఖతచం పాసాణే ఘంసిత్వా ఆహరా’’తి ఆహరాపేత్వా సచ్చకిరియం కత్వా తేసం హత్థతలాని మక్ఖేసి. తఙ్ఖణఞ్ఞేవ వణో ఫాసుకం అహోసి. పోరిసాదో తణ్డులం గహేత్వా తరలం పచి , ఉభో జనా పరోసతం ఖత్తియే పాయేసుం. ఇతి తే సబ్బేవ సన్తప్పితా, సూరియో అత్థఙ్గతో. పునదివసే పాతో చ మజ్ఝన్హికే చ సాయఞ్చ తరలమేవ పాయేత్వా తతియదివసే ససిత్థకయాగుం పాయేసుం, తావతా తే అరోగా అహేసుం.

    Iti mahāsatto tesaṃ paṭiññaṃ gahetvā porisādaṃ pakkositvā ‘‘ehi, samma, khattiye mocehī’’ti āha. So khaggaṃ gahetvā ekassa rañño bandhanaṃ chindi. Rājā sattāhaṃ nirāhāro vedanappatto saha bandhanachedā mucchito bhūmiyaṃ pati. Taṃ disvā mahāsatto kāruññaṃ katvā, ‘‘samma porisāda, mā evaṃ chindī’’ti ekaṃ rājānaṃ ubhohi hatthehi daḷhaṃ gahetvā ure katvā ‘‘idāni bandhanaṃ chindāhī’’ti āha. Porisādo khaggena chindi. Mahāsatto thāmasampannatāya naṃ ure nipajjāpetvā orasaputtaṃ viya muducittena otāretvā bhūmiyaṃ nipajjāpesi. Evaṃ sabbepi te bhūmiyaṃ nipajjāpetvā vaṇe dhovitvā dārakānaṃ kaṇṇato suttakaṃ viya saṇikaṃ rajjuyo nikkaḍḍhitvā pubbalohitaṃ dhovitvā vaṇe niddose katvā, ‘‘samma porisāda, ekaṃ rukkhatacaṃ pāsāṇe ghaṃsitvā āharā’’ti āharāpetvā saccakiriyaṃ katvā tesaṃ hatthatalāni makkhesi. Taṅkhaṇaññeva vaṇo phāsukaṃ ahosi. Porisādo taṇḍulaṃ gahetvā taralaṃ paci , ubho janā parosataṃ khattiye pāyesuṃ. Iti te sabbeva santappitā, sūriyo atthaṅgato. Punadivase pāto ca majjhanhike ca sāyañca taralameva pāyetvā tatiyadivase sasitthakayāguṃ pāyesuṃ, tāvatā te arogā ahesuṃ.

    అథ నే మహాసత్తో ‘‘గన్తుం సక్ఖిస్సథా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘గచ్ఛామా’’తి వుత్తే ‘‘ఏహి, సమ్మ పోరిసాద, సకం రట్ఠం గచ్ఛామా’’తి ఆహ. సో రోదమానో తస్స పాదేసు పతిత్వా ‘‘త్వం, సమ్మ, రాజానో గహేత్వా గచ్ఛ, అహం ఇధేవ వనమూలఫలాని ఖాదన్తో వసిస్సామీ’’తి ఆహ. ‘‘సమ్మ, ఇధ కిం కరిస్ససి, రమణీయం తే రట్ఠం, బారాణసియం రజ్జం కారేహీ’’తి. ‘‘సమ్మ కిం కథేసి, న సక్కా మయా తత్థ గన్తుం, సకలనగరవాసినో హి మే వేరినో, తే ‘ఇమినా మయ్హం మాతా ఖాదితా, మయ్హం పితా, మయ్హం భాతా’తి మం పరిభాసిస్సన్తి, ‘గణ్హథ ఇమం చోర’న్తి ఏకేకదణ్డేన వా ఏకేకలేడ్డునా వా మం జీవితా వోరోపేస్సన్తి, అహఞ్చ తుమ్హాకం సన్తికే సీలేసు పతిట్ఠితో, జీవితహేతుపి న సక్కా మయా పరం మారేతుం, తస్మా నాహం గచ్ఛామి, అహం మనుస్సమంసతో విరతత్తా కిత్తకం జీవిస్సామి, ఇదాని మమ తుమ్హాకం దస్సనం నత్థీ’’తి రోదిత్వా ‘‘గచ్ఛథ తుమ్హే’’తి ఆహ. అథ మహాసత్తో తస్స పిట్ఠిం పరిమజ్జిత్వా, ‘‘సమ్మ పోరిసాద, మా చిన్తయి, సుతసోమో నామాహం, మయా తాదిసో కక్ఖళో ఫరుసో వినీతో, బారాణసివాసికేసు కిం వత్తబ్బం అత్థి, అహం తం తత్థ పతిట్ఠాపేస్సామి, అసక్కోన్తో అత్తనో రజ్జం ద్విధా భిన్దిత్వా దస్సామీ’’తి వత్వా ‘‘తుమ్హాకమ్పి నగరే మమ వేరినో అత్థియేవా’’తి వుత్తే ‘‘ఇమినా మమ వచనం కరోన్తేన దుక్కరం కతం, యేన కేనచి ఉపాయేన పోరాణకయసే పతిట్ఠపేతబ్బో ఏస మయా’’తి చిన్తేత్వా తస్స పలోభనత్థాయ నగరసమ్పత్తిం వణ్ణేన్తో ఆహ –

    Atha ne mahāsatto ‘‘gantuṃ sakkhissathā’’ti pucchitvā ‘‘gacchāmā’’ti vutte ‘‘ehi, samma porisāda, sakaṃ raṭṭhaṃ gacchāmā’’ti āha. So rodamāno tassa pādesu patitvā ‘‘tvaṃ, samma, rājāno gahetvā gaccha, ahaṃ idheva vanamūlaphalāni khādanto vasissāmī’’ti āha. ‘‘Samma, idha kiṃ karissasi, ramaṇīyaṃ te raṭṭhaṃ, bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kārehī’’ti. ‘‘Samma kiṃ kathesi, na sakkā mayā tattha gantuṃ, sakalanagaravāsino hi me verino, te ‘iminā mayhaṃ mātā khāditā, mayhaṃ pitā, mayhaṃ bhātā’ti maṃ paribhāsissanti, ‘gaṇhatha imaṃ cora’nti ekekadaṇḍena vā ekekaleḍḍunā vā maṃ jīvitā voropessanti, ahañca tumhākaṃ santike sīlesu patiṭṭhito, jīvitahetupi na sakkā mayā paraṃ māretuṃ, tasmā nāhaṃ gacchāmi, ahaṃ manussamaṃsato viratattā kittakaṃ jīvissāmi, idāni mama tumhākaṃ dassanaṃ natthī’’ti roditvā ‘‘gacchatha tumhe’’ti āha. Atha mahāsatto tassa piṭṭhiṃ parimajjitvā, ‘‘samma porisāda, mā cintayi, sutasomo nāmāhaṃ, mayā tādiso kakkhaḷo pharuso vinīto, bārāṇasivāsikesu kiṃ vattabbaṃ atthi, ahaṃ taṃ tattha patiṭṭhāpessāmi, asakkonto attano rajjaṃ dvidhā bhinditvā dassāmī’’ti vatvā ‘‘tumhākampi nagare mama verino atthiyevā’’ti vutte ‘‘iminā mama vacanaṃ karontena dukkaraṃ kataṃ, yena kenaci upāyena porāṇakayase patiṭṭhapetabbo esa mayā’’ti cintetvā tassa palobhanatthāya nagarasampattiṃ vaṇṇento āha –

    ౪౭౯.

    479.

    ‘‘చతుప్పదం సకుణఞ్చాపి మంసం, సూదేహి రన్ధం సుకతం సునిట్ఠితం;

    ‘‘Catuppadaṃ sakuṇañcāpi maṃsaṃ, sūdehi randhaṃ sukataṃ suniṭṭhitaṃ;

    సుధంవ ఇన్దో పరిభుఞ్జియాన, హిత్వా కథేకో రమసీ అరఞ్ఞే.

    Sudhaṃva indo paribhuñjiyāna, hitvā katheko ramasī araññe.

    ౪౮౦.

    480.

    ‘‘తా ఖత్తియా వేల్లివిలాకమజ్ఝా, అలఙ్కతా సమ్పరివారయిత్వా;

    ‘‘Tā khattiyā vellivilākamajjhā, alaṅkatā samparivārayitvā;

    ఇన్దంవ దేవేసు పమోదయింసు, హిత్వా కథేకో రమసీ అరఞ్ఞే.

    Indaṃva devesu pamodayiṃsu, hitvā katheko ramasī araññe.

    ౪౮౧.

    481.

    ‘‘తమ్బూపధానే బహుగోణకమ్హి, సుభమ్హి సబ్బస్సయనమ్హి సఙ్గే;

    ‘‘Tambūpadhāne bahugoṇakamhi, subhamhi sabbassayanamhi saṅge;

    సేయ్యస్స మజ్ఝమ్హి సుఖం సయిత్వా

    Seyyassa majjhamhi sukhaṃ sayitvā

    హిత్వా కథేకో రమసీ అరఞ్ఞే.

    Hitvā katheko ramasī araññe.

    ౪౮౨.

    482.

    ‘‘పాణిస్సరం కుమ్భథూణం నిసీథే, అథోపి వే నిప్పురిసమ్పి తూరియం;

    ‘‘Pāṇissaraṃ kumbhathūṇaṃ nisīthe, athopi ve nippurisampi tūriyaṃ;

    బహుం సుగీతఞ్చ సువాదితఞ్చ, హిత్వా కథేకో రమసీ అరఞ్ఞే.

    Bahuṃ sugītañca suvāditañca, hitvā katheko ramasī araññe.

    ౪౮౩.

    483.

    ‘‘ఉయ్యానసమ్పన్నం పహూతమాల్యం, మిగాజినూపేతం పురం సురమ్మం;

    ‘‘Uyyānasampannaṃ pahūtamālyaṃ, migājinūpetaṃ puraṃ surammaṃ;

    హయేహి నాగేహి రథేహుపేతం, హిత్వా కథేకో రమసీ అరఞ్ఞే’’తి.

    Hayehi nāgehi rathehupetaṃ, hitvā katheko ramasī araññe’’ti.

    తత్థ సుకతన్తి నానప్పకారేహి సుట్ఠు కతం. సునిట్ఠితన్తి నానాసమ్భారయోజనేన సుట్ఠు నిట్ఠితం. కథేకోతి కథం ఏకో. రమసీతి మూలఫలాదీని ఖాదన్తో కథం రమిస్ససి, ‘‘ఏహి, మహారాజ, గమిస్సామా’’తి. వేల్లివిలాకమజ్ఝాతి ఏత్థ వేల్లీతి రాసి, విలాకమజ్ఝాతి విలగ్గమజ్ఝా. ఉత్తత్తఘనసువణ్ణరాసిపభా చేవ తనుదీఘమజ్ఝా చాతి దస్సేతి. దేవేసూతి దేవలోకేసు అచ్ఛరా ఇన్దం వియ రమణీయే బారాణసినగరే పుబ్బే తం పమోదయింసు, తా హిత్వా ఇధ కిం కరిస్ససి, ‘‘ఏహి, సమ్మ, గచ్ఛామా’’తి. తమ్బూపధానేతి రత్తూపధానే. సబ్బస్సయనమ్హీతి సబ్బత్థరణత్థతే సయనే. సఙ్గేతి అనేకభూమికే దస్సేత్వా అద్ధరత్తఅఙ్గయుత్తే తత్థ త్వం పుబ్బే సయీతి అత్థో. సుఖన్తి తాదిసస్స సయనస్స మజ్ఝమ్హి సుఖం సయిత్వాన ఇదాని కథం అరఞ్ఞే రమిస్ససి, ‘‘ఏహి గచ్ఛామ, సమ్మా’’తి. నిసీథేతి రత్తిభాగే. హిత్వాతి ఏవరూపం సమ్పత్తిం ఛడ్డేత్వా. ఉయ్యానసమ్పన్నం పహూతమాల్యన్తి, మహారాజ, తవ ఉయ్యానసమ్పన్నం నానావిధపుప్ఫం. మిగాజినూపేతం పురం సురమ్మన్తి తం ఉయ్యానం మిగాజినం నామ నామేన, తేన ఉపేతం పురమ్పి తే సుట్ఠు రమ్మం. హిత్వాతి ఏవరూపం మనోరమం నగరం ఛడ్డేత్వా.

    Tattha sukatanti nānappakārehi suṭṭhu kataṃ. Suniṭṭhitanti nānāsambhārayojanena suṭṭhu niṭṭhitaṃ. Kathekoti kathaṃ eko. Ramasīti mūlaphalādīni khādanto kathaṃ ramissasi, ‘‘ehi, mahārāja, gamissāmā’’ti. Vellivilākamajjhāti ettha vellīti rāsi, vilākamajjhāti vilaggamajjhā. Uttattaghanasuvaṇṇarāsipabhā ceva tanudīghamajjhā cāti dasseti. Devesūti devalokesu accharā indaṃ viya ramaṇīye bārāṇasinagare pubbe taṃ pamodayiṃsu, tā hitvā idha kiṃ karissasi, ‘‘ehi, samma, gacchāmā’’ti. Tambūpadhāneti rattūpadhāne. Sabbassayanamhīti sabbattharaṇatthate sayane. Saṅgeti anekabhūmike dassetvā addharattaaṅgayutte tattha tvaṃ pubbe sayīti attho. Sukhanti tādisassa sayanassa majjhamhi sukhaṃ sayitvāna idāni kathaṃ araññe ramissasi, ‘‘ehi gacchāma, sammā’’ti. Nisītheti rattibhāge. Hitvāti evarūpaṃ sampattiṃ chaḍḍetvā. Uyyānasampannaṃ pahūtamālyanti, mahārāja, tava uyyānasampannaṃ nānāvidhapupphaṃ. Migājinūpetaṃ puraṃ surammanti taṃ uyyānaṃ migājinaṃ nāma nāmena, tena upetaṃ purampi te suṭṭhu rammaṃ. Hitvāti evarūpaṃ manoramaṃ nagaraṃ chaḍḍetvā.

    ఇతి మహాసత్తో ‘‘అప్పేవ నామేస పుబ్బే ఉపభుత్తపరిభోగరసం సరిత్వా గన్తుకామో భవేయ్యా’’తి పఠమం భోజనేన పలోభేసి, దుతియం కిలేసేన, తతియం సయనేన, చతుత్థం నచ్చగీతవాదితేన, పఞ్చమం ఉయ్యానేన చేవ నగరేన చాతి ఇమేహి ఏత్తకేహి పలోభేత్వా ‘‘ఏహి, మహారాజ, అహం తం ఆదాయ గన్త్వా బారాణసియం పతిట్ఠాపేత్వా పచ్ఛా సకరట్ఠం గమిస్సామి, సచే బారాణసిరజ్జం న లభిస్ససి, ఉపడ్ఢరజ్జం తే దస్సామి, కిం తే అరఞ్ఞవాసేన, మమ వచనం కరోహీ’’తి ఆహ. సో తస్స వచనం సుత్వా గన్తుకామో హుత్వా ‘‘సుతసోమో మయ్హం అత్థకామో అనుకమ్పకో, పఠమం మం కల్యాణే పతిట్ఠాపేత్వా ‘ఇదాని పోరాణకయసేవ పతిట్ఠాపేస్సామీ’తి వదతి, సక్ఖిస్సతి చేస పతిట్ఠాపేతుం, ఇమినా సద్ధింయేవ గన్తుం వట్టతి, కిం మే అరఞ్ఞవాసేనా’’తి చిన్తేత్వా తుట్ఠచిత్తో తస్స గుణం నిస్సాయ వణ్ణం కథేతుకామో ‘‘సమ్మ, సుతసోమ, కల్యాణమిత్తసంసగ్గతో సాధుతరం, పాపమిత్తసంసగ్గతో వా పాపతరం నామ నత్థీ’’తి వత్వా ఆహ –

    Iti mahāsatto ‘‘appeva nāmesa pubbe upabhuttaparibhogarasaṃ saritvā gantukāmo bhaveyyā’’ti paṭhamaṃ bhojanena palobhesi, dutiyaṃ kilesena, tatiyaṃ sayanena, catutthaṃ naccagītavāditena, pañcamaṃ uyyānena ceva nagarena cāti imehi ettakehi palobhetvā ‘‘ehi, mahārāja, ahaṃ taṃ ādāya gantvā bārāṇasiyaṃ patiṭṭhāpetvā pacchā sakaraṭṭhaṃ gamissāmi, sace bārāṇasirajjaṃ na labhissasi, upaḍḍharajjaṃ te dassāmi, kiṃ te araññavāsena, mama vacanaṃ karohī’’ti āha. So tassa vacanaṃ sutvā gantukāmo hutvā ‘‘sutasomo mayhaṃ atthakāmo anukampako, paṭhamaṃ maṃ kalyāṇe patiṭṭhāpetvā ‘idāni porāṇakayaseva patiṭṭhāpessāmī’ti vadati, sakkhissati cesa patiṭṭhāpetuṃ, iminā saddhiṃyeva gantuṃ vaṭṭati, kiṃ me araññavāsenā’’ti cintetvā tuṭṭhacitto tassa guṇaṃ nissāya vaṇṇaṃ kathetukāmo ‘‘samma, sutasoma, kalyāṇamittasaṃsaggato sādhutaraṃ, pāpamittasaṃsaggato vā pāpataraṃ nāma natthī’’ti vatvā āha –

    ౪౮౪.

    484.

    ‘‘కాళపక్ఖే యథా చన్దో, హాయతేవ సువే సువే;

    ‘‘Kāḷapakkhe yathā cando, hāyateva suve suve;

    కాళపక్ఖూపమో రాజ, అసతం హోతి సమాగమో.

    Kāḷapakkhūpamo rāja, asataṃ hoti samāgamo.

    ౪౮౫.

    485.

    ‘‘యథాహం రసకమాగమ్మ, సూదం కాపురిసాధమం;

    ‘‘Yathāhaṃ rasakamāgamma, sūdaṃ kāpurisādhamaṃ;

    అకాసిం పాపకం కమ్మం, యేన గచ్ఛామి దుగ్గతిం.

    Akāsiṃ pāpakaṃ kammaṃ, yena gacchāmi duggatiṃ.

    ౪౮౬.

    486.

    ‘‘సుక్కపక్ఖే యథా చన్దో, వడ్ఢతేవ సువే సువే;

    ‘‘Sukkapakkhe yathā cando, vaḍḍhateva suve suve;

    సుక్కపక్ఖూపమో రాజ, సతం హోతి సమాగమో.

    Sukkapakkhūpamo rāja, sataṃ hoti samāgamo.

    ౪౮౭.

    487.

    ‘‘యథాహం తువమాగమ్మ, సుతసోమ విజానహి;

    ‘‘Yathāhaṃ tuvamāgamma, sutasoma vijānahi;

    కాహామి కుసలం కమ్మం, యేన గచ్ఛామి సుగ్గతిం.

    Kāhāmi kusalaṃ kammaṃ, yena gacchāmi suggatiṃ.

    ౪౮౮.

    488.

    ‘‘థలే యథా వారి జనిన్ద వుట్ఠం, అనద్ధనేయ్యం న చిరట్ఠితీకం;

    ‘‘Thale yathā vāri janinda vuṭṭhaṃ, anaddhaneyyaṃ na ciraṭṭhitīkaṃ;

    ఏవమ్పి హోతి అసతం సమాగమో, అనద్ధనేయ్యో ఉదకం థలేవ.

    Evampi hoti asataṃ samāgamo, anaddhaneyyo udakaṃ thaleva.

    ౪౮౯.

    489.

    ‘‘సరే యథా వారి జనిన్ద వుట్ఠం, చిరట్ఠితీకం నరవీరసేట్ఠ;

    ‘‘Sare yathā vāri janinda vuṭṭhaṃ, ciraṭṭhitīkaṃ naravīraseṭṭha;

    ఏవమ్పి వే హోతి సతం సమాగమో, చిరట్ఠితీకో ఉదకం సరేవ.

    Evampi ve hoti sataṃ samāgamo, ciraṭṭhitīko udakaṃ sareva.

    ౪౯౦.

    490.

    ‘‘అబ్యాయికో హోతి సతం సమాగమో, యావమ్పి తిట్ఠేయ్య తథేవ హోతి;

    ‘‘Abyāyiko hoti sataṃ samāgamo, yāvampi tiṭṭheyya tatheva hoti;

    ఖిప్పఞ్హి వేతి అసతం సమాగమో, తస్మా సతం ధమ్మో అసబ్భి ఆరకా’’తి.

    Khippañhi veti asataṃ samāgamo, tasmā sataṃ dhammo asabbhi ārakā’’ti.

    తత్థ సువే సువేతి దివసే దివసే. అనద్ధనేయ్యన్తి న అద్ధానక్ఖమం. సరేతి సముద్దే. నరవీరసేట్ఠాతి నరేసు వీరియేన సేట్ఠ. ఉదకం సరేవాతి సముద్దే వుట్ఠఉదకం వియ. అబ్యాయికోతి అవిగచ్ఛనకో. యావమ్పి తిట్ఠేయ్యాతి యత్తకం కాలం జీవితం తిట్ఠేయ్య, తత్తకం కాలం తథేవ హోతి, న జీరతి సప్పురిసేహి మిత్తభావోతి.

    Tattha suve suveti divase divase. Anaddhaneyyanti na addhānakkhamaṃ. Sareti samudde. Naravīraseṭṭhāti naresu vīriyena seṭṭha. Udakaṃ sarevāti samudde vuṭṭhaudakaṃ viya. Abyāyikoti avigacchanako. Yāvampitiṭṭheyyāti yattakaṃ kālaṃ jīvitaṃ tiṭṭheyya, tattakaṃ kālaṃ tatheva hoti, na jīrati sappurisehi mittabhāvoti.

    ఇతి పోరిసాదో సత్తహి గాథాహి మహాసత్తస్సేవ వణ్ణం కథేసి. మహాసత్తోపి పోరిసాదఞ్చ తే చ రాజానో గహేత్వా అత్తనో పచ్చన్తగామం అగమాసి. పచ్చన్తగామవాసినో మహాసత్తం దిస్వా నగరం గన్త్వా అమచ్చానం ఆచిక్ఖింసు. అమచ్చా బలకాయం ఆదాయ గన్త్వా పరివారయింసు. మహాసత్తో తేన పరివారేన బారాణసిరజ్జం అగమాసి. అన్తరామగ్గే జనపదవాసినో బోధిసత్తస్స పణ్ణాకారం దత్వా అనుగచ్ఛింసు, మహన్తో పరివారో అహోసి, తేన సద్ధిం బారాణసిం పాపుణి. తదా పోరిసాదస్స పుత్తో రాజా హోతి, సేనాపతి కాళహత్థియేవ. నాగరా రఞ్ఞో ఆరోచయింసు – ‘‘మహారాజ, సుతసోమో కిర పోరిసాదం దమేత్వా ఆదాయ ఇధాగచ్ఛతి, నగరమస్స పవిసితుం న దస్సామా’’తి సీఘం నగరద్వారాని పిదహిత్వా ఆవుధహత్థా అట్ఠంసు. మహాసత్తో ద్వారానం పిహితభావం ఞత్వా పోరిసాదఞ్చ పరోసతఞ్చ రాజానో ఓహాయ కతిపయేహి అమచ్చేహి సద్ధిం ఆగన్త్వా ‘‘అహం సుతసోమరాజా, ద్వారం వివరథా’’తి ఆహ. పురిసా గన్త్వా రఞ్ఞో ఆరోచేసుం. సో ‘‘ఖిప్పం వివరథా’’తి వివరాపేసి. మహాసత్తో నగరం పావిసి. రాజా చ కాళహత్థి చస్స పచ్చుగ్గమనం కత్వా ఆదాయ పాసాదం ఆరోపయింసు.

    Iti porisādo sattahi gāthāhi mahāsattasseva vaṇṇaṃ kathesi. Mahāsattopi porisādañca te ca rājāno gahetvā attano paccantagāmaṃ agamāsi. Paccantagāmavāsino mahāsattaṃ disvā nagaraṃ gantvā amaccānaṃ ācikkhiṃsu. Amaccā balakāyaṃ ādāya gantvā parivārayiṃsu. Mahāsatto tena parivārena bārāṇasirajjaṃ agamāsi. Antarāmagge janapadavāsino bodhisattassa paṇṇākāraṃ datvā anugacchiṃsu, mahanto parivāro ahosi, tena saddhiṃ bārāṇasiṃ pāpuṇi. Tadā porisādassa putto rājā hoti, senāpati kāḷahatthiyeva. Nāgarā rañño ārocayiṃsu – ‘‘mahārāja, sutasomo kira porisādaṃ dametvā ādāya idhāgacchati, nagaramassa pavisituṃ na dassāmā’’ti sīghaṃ nagaradvārāni pidahitvā āvudhahatthā aṭṭhaṃsu. Mahāsatto dvārānaṃ pihitabhāvaṃ ñatvā porisādañca parosatañca rājāno ohāya katipayehi amaccehi saddhiṃ āgantvā ‘‘ahaṃ sutasomarājā, dvāraṃ vivarathā’’ti āha. Purisā gantvā rañño ārocesuṃ. So ‘‘khippaṃ vivarathā’’ti vivarāpesi. Mahāsatto nagaraṃ pāvisi. Rājā ca kāḷahatthi cassa paccuggamanaṃ katvā ādāya pāsādaṃ āropayiṃsu.

    సో రాజపల్లఙ్కే నిసీదిత్వా పోరిసాదస్స అగ్గమహేసిం సేసామచ్చే చ పక్కోసాపేత్వా కాళహత్థిం ఆహ – ‘‘కాళహత్థి, కస్మా రఞ్ఞో నగరం పవిసితుం న దేథా’’తి? ‘‘సో రజ్జం కారేన్తో ఇమస్మిం నగరే బహూ మనుస్సే ఖాది, ఖత్తియేహి అకత్తబ్బం కరి, సకలజమ్బుదీపం ఛిద్దమకాసి, ఏవరూపో పాపధమ్మో, తేన కారణేనా’’తి. ‘‘ఇదాని ‘సో ఏవరూపం కరిస్సతీ’తి మా చిన్తయిత్థ, అహం తం దమేత్వా సీలేసు పతిట్ఠాపేసిం, జీవితహేతుపి కఞ్చి న విహేఠేస్సతి, నత్థి వో తతో భయం, ఏవం మా కరిత్థ, పుత్తేహి నామ మాతాపితరో పటిజగ్గితబ్బా, మాతాపితుపోసకా హి సగ్గం గచ్ఛన్తి, ఇతరే నిరయ’’న్తి ఏవం సో నిచాసనే నిసిన్నస్స పుత్తరాజస్స ఓవాదం దత్వా, ‘‘కాళహత్థి, త్వం రఞ్ఞో సహాయో చేవ సేవకో చ, రఞ్ఞాపి మహన్తే ఇస్సరియే పతిట్ఠాపితో, తయాపి రఞ్ఞో అత్థం చరితుం వట్టతీ’’తి సేనాపతిమ్పి అనుసాసిత్వా, ‘‘దేవి, త్వమ్పి కులగేహా ఆగన్త్వా తస్స సన్తికే అగ్గమహేసిట్ఠానం పత్వా పుత్తధీతాహి వడ్ఢిప్పత్తా, తయాపి తస్స అత్థం చరితుం వట్టతీ’’తి దేవియాపి ఓవాదం దత్వా తమేవత్థం మత్థకం పాపేతుం ధమ్మం దేసేన్తో గాథా ఆహ –

    So rājapallaṅke nisīditvā porisādassa aggamahesiṃ sesāmacce ca pakkosāpetvā kāḷahatthiṃ āha – ‘‘kāḷahatthi, kasmā rañño nagaraṃ pavisituṃ na dethā’’ti? ‘‘So rajjaṃ kārento imasmiṃ nagare bahū manusse khādi, khattiyehi akattabbaṃ kari, sakalajambudīpaṃ chiddamakāsi, evarūpo pāpadhammo, tena kāraṇenā’’ti. ‘‘Idāni ‘so evarūpaṃ karissatī’ti mā cintayittha, ahaṃ taṃ dametvā sīlesu patiṭṭhāpesiṃ, jīvitahetupi kañci na viheṭhessati, natthi vo tato bhayaṃ, evaṃ mā karittha, puttehi nāma mātāpitaro paṭijaggitabbā, mātāpituposakā hi saggaṃ gacchanti, itare niraya’’nti evaṃ so nicāsane nisinnassa puttarājassa ovādaṃ datvā, ‘‘kāḷahatthi, tvaṃ rañño sahāyo ceva sevako ca, raññāpi mahante issariye patiṭṭhāpito, tayāpi rañño atthaṃ carituṃ vaṭṭatī’’ti senāpatimpi anusāsitvā, ‘‘devi, tvampi kulagehā āgantvā tassa santike aggamahesiṭṭhānaṃ patvā puttadhītāhi vaḍḍhippattā, tayāpi tassa atthaṃ carituṃ vaṭṭatī’’ti deviyāpi ovādaṃ datvā tamevatthaṃ matthakaṃ pāpetuṃ dhammaṃ desento gāthā āha –

    ౪౯౧.

    491.

    ‘‘న సో రాజా యో అజేయ్యం జినాతి, న సో సఖా యో సఖారం జినాతి;

    ‘‘Na so rājā yo ajeyyaṃ jināti, na so sakhā yo sakhāraṃ jināti;

    న సా భరియా యా పతినో న విభేతి, న తే పుత్తా యే న భరన్తి జిణ్ణం.

    Na sā bhariyā yā patino na vibheti, na te puttā ye na bharanti jiṇṇaṃ.

    ౪౯౨.

    492.

    ‘‘న సా సభా యత్థ న సన్తి సన్తో, న తే సన్తో యే న భణన్తి ధమ్మం;

    ‘‘Na sā sabhā yattha na santi santo, na te santo ye na bhaṇanti dhammaṃ;

    రాగఞ్చ దోసఞ్చ పహాయ మోహం, ధమ్మం భణన్తావ భవన్తి సన్తో.

    Rāgañca dosañca pahāya mohaṃ, dhammaṃ bhaṇantāva bhavanti santo.

    ౪౯౩.

    493.

    ‘‘నాభాసమానం జానన్తి, మిస్సం బాలేహి పణ్డితం;

    ‘‘Nābhāsamānaṃ jānanti, missaṃ bālehi paṇḍitaṃ;

    భాసమానఞ్చ జానన్తి, దేసేన్తం అమతం పదం.

    Bhāsamānañca jānanti, desentaṃ amataṃ padaṃ.

    ౪౯౪.

    494.

    ‘‘భాసయే జోతయే ధమ్మం, పగ్గణ్హే ఇసినం ధజం;

    ‘‘Bhāsaye jotaye dhammaṃ, paggaṇhe isinaṃ dhajaṃ;

    సుభాసితద్ధజా ఇసయో, ధమ్మో హి ఇసినం ధజో’’తి.

    Subhāsitaddhajā isayo, dhammo hi isinaṃ dhajo’’ti.

    తత్థ అజేయ్యన్తి అజేయ్యా నామ మాతాపితరో, తే జినన్తో రాజా నామ న హోతి. సచే త్వమ్పి పితు సన్తకం రజ్జం లభిత్వా తస్స పటిసత్తు హోసి, అకిచ్చకారీ నామ భవిస్ససి . సఖారం జినాతీతి కూటడ్డేన జినాతి. సచే త్వం, కాళహత్థి, రఞ్ఞా సద్ధిం మిత్తధమ్మం న పూరేసి, అధమ్మట్ఠో హుత్వా నిరయే నిబ్బత్తిస్ససి. న విభేతీతి న భాయతి. సచే త్వం రఞ్ఞో న భాయసి, భరియాధమ్మే ఠితా నామ న హోసి, అకిచ్చకారీ నామ భవిస్ససి. జిణ్ణన్తి మహల్లకం. తస్మిఞ్హి కాలే అభరన్తా పుత్తా పుత్తా నామ న హోన్తి.

    Tattha ajeyyanti ajeyyā nāma mātāpitaro, te jinanto rājā nāma na hoti. Sace tvampi pitu santakaṃ rajjaṃ labhitvā tassa paṭisattu hosi, akiccakārī nāma bhavissasi . Sakhāraṃ jinātīti kūṭaḍḍena jināti. Sace tvaṃ, kāḷahatthi, raññā saddhiṃ mittadhammaṃ na pūresi, adhammaṭṭho hutvā niraye nibbattissasi. Na vibhetīti na bhāyati. Sace tvaṃ rañño na bhāyasi, bhariyādhamme ṭhitā nāma na hosi, akiccakārī nāma bhavissasi. Jiṇṇanti mahallakaṃ. Tasmiñhi kāle abharantā puttā puttā nāma na honti.

    సన్తోతి పణ్డితా. యే న భణన్తి ధమ్మన్తి యే పుచ్ఛితా సచ్చసభావం న వదన్తి, న తే పణ్డితా నామ. ధమ్మం భణన్తావాతి ఏతే రాగాదయో పహాయ పరస్స హితానుకమ్పకా హుత్వా సభావం భణన్తావ పణ్డితా నామ హోన్తి. నాభాసమానన్తి న అభాసమానం. అమతం పదన్తి అమతమహానిబ్బానం దేసేన్తం ‘‘పణ్డితో’’తి జానన్తి, తేనేవ పోరిసాదో మం ఞత్వా పసన్నచిత్తో చత్తారో వరే దత్వా పఞ్చసు సీలేసు పతిట్ఠితో. భాసయేతి పణ్డితో పురిసో ధమ్మం భాసేయ్య జోతేయ్య, బుద్ధాదయో ఇసయో యస్మా ధమ్మో ఏతేసం ధజో, తస్మా సుభాసితద్ధజా నామ సుభాసితం పగ్గణ్హన్తి, బాలా పన సుభాసితం పగ్గణ్హన్తా నామ నత్థీతి.

    Santoti paṇḍitā. Ye na bhaṇanti dhammanti ye pucchitā saccasabhāvaṃ na vadanti, na te paṇḍitā nāma. Dhammaṃ bhaṇantāvāti ete rāgādayo pahāya parassa hitānukampakā hutvā sabhāvaṃ bhaṇantāva paṇḍitā nāma honti. Nābhāsamānanti na abhāsamānaṃ. Amataṃ padanti amatamahānibbānaṃ desentaṃ ‘‘paṇḍito’’ti jānanti, teneva porisādo maṃ ñatvā pasannacitto cattāro vare datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhito. Bhāsayeti paṇḍito puriso dhammaṃ bhāseyya joteyya, buddhādayo isayo yasmā dhammo etesaṃ dhajo, tasmā subhāsitaddhajā nāma subhāsitaṃ paggaṇhanti, bālā pana subhāsitaṃ paggaṇhantā nāma natthīti.

    ఇమస్స ధమ్మకథం సుత్వా రాజా చ సేనాపతి చ దేవీ చ తుట్ఠా ‘‘గచ్ఛామ, మహారాజ, ఆనేమా’’తి వత్వా నగరే భేరిం చరాపేత్వా నాగరే సన్నిపాతేత్వా ‘‘తుమ్హే మా భాయిత్థ, రాజా కిర ధమ్మే పతిట్ఠితో, ఏథ నం ఆనేమా’’తి మహాజనం ఆదాయ మహాసత్తం పురతో కత్వా రఞ్ఞో సన్తికం గన్త్వా వన్దిత్వా కప్పకే ఉపట్ఠాపేత్వా కప్పితకేసమస్సుం న్హాతానులిత్తపసాధితం రాజానం రతనరాసిమ్హి ఠపేత్వా అభిసిఞ్చిత్వా నగరం పవేసేసుం. పోరిసాదో రాజా హుత్వా పరోసతానం ఖత్తియానం మహాసత్తస్స చ మహాసక్కారం కారేసి. ‘‘సుతసోమనరిన్దేన కిర పోరిసాదం దమేత్వా రజ్జే పతిట్ఠాపితో’’తి సకలజమ్బుదీపే మహాకోలాహలం ఉదపాది. ఇన్దపత్థనగరవాసినోపి ‘‘రాజా నో ఆగచ్ఛతూ’’తి దూతం పహిణింసు. సో తత్థ మాసమత్తం వసిత్వా, ‘‘సమ్మ, గచ్ఛామహం, త్వం అప్పమత్తో హోహి, నగరద్వారేసు చ మజ్ఝే చాతి పఞ్చ దానసాలాయో కారేహి, దస రాజధమ్మే అకోపేత్వా అగతిగమనం పరిహరా’’తి పోరిసాదం ఓవది. పరోసతాహి రాజధానీహి బలకాయో యేభుయ్యేన సన్నిపతి . సో తేన బలకాయేన పరివుతో బారాణసితో నిక్ఖమి. పోరిసాదోపి నిక్ఖమిత్వా ఉపడ్ఢపథా నివత్తి. మహాసత్తో అవాహనానం రాజూనం వాహనాని దత్వా ఉయ్యోజేసి. తేపి రాజానో తేన సద్ధిం సమ్మోదిత్వా మహాసత్తం వన్దనాదీని కత్వా అత్తనో అత్తనో జనపదం అగమింసు.

    Imassa dhammakathaṃ sutvā rājā ca senāpati ca devī ca tuṭṭhā ‘‘gacchāma, mahārāja, ānemā’’ti vatvā nagare bheriṃ carāpetvā nāgare sannipātetvā ‘‘tumhe mā bhāyittha, rājā kira dhamme patiṭṭhito, etha naṃ ānemā’’ti mahājanaṃ ādāya mahāsattaṃ purato katvā rañño santikaṃ gantvā vanditvā kappake upaṭṭhāpetvā kappitakesamassuṃ nhātānulittapasādhitaṃ rājānaṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā nagaraṃ pavesesuṃ. Porisādo rājā hutvā parosatānaṃ khattiyānaṃ mahāsattassa ca mahāsakkāraṃ kāresi. ‘‘Sutasomanarindena kira porisādaṃ dametvā rajje patiṭṭhāpito’’ti sakalajambudīpe mahākolāhalaṃ udapādi. Indapatthanagaravāsinopi ‘‘rājā no āgacchatū’’ti dūtaṃ pahiṇiṃsu. So tattha māsamattaṃ vasitvā, ‘‘samma, gacchāmahaṃ, tvaṃ appamatto hohi, nagaradvāresu ca majjhe cāti pañca dānasālāyo kārehi, dasa rājadhamme akopetvā agatigamanaṃ pariharā’’ti porisādaṃ ovadi. Parosatāhi rājadhānīhi balakāyo yebhuyyena sannipati . So tena balakāyena parivuto bārāṇasito nikkhami. Porisādopi nikkhamitvā upaḍḍhapathā nivatti. Mahāsatto avāhanānaṃ rājūnaṃ vāhanāni datvā uyyojesi. Tepi rājāno tena saddhiṃ sammoditvā mahāsattaṃ vandanādīni katvā attano attano janapadaṃ agamiṃsu.

    మహాసత్తోపి నగరం పత్వా ఇన్దపత్థనగరవాసీహి దేవనగరం వియ అలఙ్కతనగరం పవిసిత్వా మాతాపితరో వన్దిత్వా మధురపటిసన్థారం కత్వా మహాతలం అభిరుహి. సో ధమ్మేన రజ్జం కారేన్తో చిన్తేసి – ‘‘రుక్ఖదేవతా మయ్హం బహూపకారా, బలికమ్మలాభమస్సా కరిస్సామీ’’తి. సో తస్స నిగ్రోధస్స అవిదూరే మహన్తం తళాకం కారేత్వా బహూని కులాని పేసేత్వా గామం నివేసేసి. గామో మహా అహోసి అసీతిమత్తఆపణసహస్సపటిమణ్డితో. తమ్పి రుక్ఖమూలం సాఖన్తతో పట్ఠాయ సమతలం కారేత్వా పరిక్ఖిత్తవేదికతోరణద్వారయుత్తం అకాసి, దేవతా అభిప్పసీది. కమ్మాసపాదస్స దమితట్ఠానే నివుట్ఠత్తా పన సో గామో కమ్మాసదమ్మనిగమో నామ జాతో. తేపి సబ్బే రాజానో మహాసత్తస్స ఓవాదే ఠత్వా దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా ఆయుపరియోసానే సగ్గం పూరయింసు.

    Mahāsattopi nagaraṃ patvā indapatthanagaravāsīhi devanagaraṃ viya alaṅkatanagaraṃ pavisitvā mātāpitaro vanditvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā mahātalaṃ abhiruhi. So dhammena rajjaṃ kārento cintesi – ‘‘rukkhadevatā mayhaṃ bahūpakārā, balikammalābhamassā karissāmī’’ti. So tassa nigrodhassa avidūre mahantaṃ taḷākaṃ kāretvā bahūni kulāni pesetvā gāmaṃ nivesesi. Gāmo mahā ahosi asītimattaāpaṇasahassapaṭimaṇḍito. Tampi rukkhamūlaṃ sākhantato paṭṭhāya samatalaṃ kāretvā parikkhittavedikatoraṇadvārayuttaṃ akāsi, devatā abhippasīdi. Kammāsapādassa damitaṭṭhāne nivuṭṭhattā pana so gāmo kammāsadammanigamo nāma jāto. Tepi sabbe rājāno mahāsattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā āyupariyosāne saggaṃ pūrayiṃsu.

    సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా సచ్చాని పకాసేత్వా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవాహం అఙ్గులిమాలం దమేమి, పుబ్బేపేస మయా దమితోయేవా’’తి వత్వా జాతకం సమోధానేసి ‘‘తదా పోరిసాదో రాజా అఙ్గులిమాలో అహోసి, కాళహత్థి సారిపుత్తో, నన్దబ్రాహ్మణో ఆనన్దో, రుక్ఖదేవతా కస్సపో, సక్కో అనురుద్ధో, సేసరాజానో బుద్ధపరిసా, మాతాపితరో మహారాజకులాని, సుతసోమరాజా పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā ‘‘na, bhikkhave, idānevāhaṃ aṅgulimālaṃ damemi, pubbepesa mayā damitoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā porisādo rājā aṅgulimālo ahosi, kāḷahatthi sāriputto, nandabrāhmaṇo ānando, rukkhadevatā kassapo, sakko anuruddho, sesarājāno buddhaparisā, mātāpitaro mahārājakulāni, sutasomarājā pana ahameva ahosi’’nti.

    మహాసుతసోమజాతకవణ్ణనా పఞ్చమా.

    Mahāsutasomajātakavaṇṇanā pañcamā.

    జాతకుద్దానం –

    Jātakuddānaṃ –

    సుముఖో పన హంసవరో చ మహా, సుధభోజనికో చ పరో పవరో;

    Sumukho pana haṃsavaro ca mahā, sudhabhojaniko ca paro pavaro;

    సకుణాలదిజాధిపతివ్హయనో, సుతసోమవరుత్తమసవ్హయనోతి.

    Sakuṇāladijādhipativhayano, sutasomavaruttamasavhayanoti.

    అసీతినిపాతవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Asītinipātavaṇṇanā niṭṭhitā.

    పఞ్చమో భాగో నిట్ఠితో.

    Pañcamo bhāgo niṭṭhito.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౫౩౭. మహాసుతసోమజాతకం • 537. Mahāsutasomajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact