Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[൫൩൭] ൫. മഹാസുതസോമജാതകവണ്ണനാ
[537] 5. Mahāsutasomajātakavaṇṇanā
കസ്മാ തുവം രസക ഏദിസാനീതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ അങ്ഗുലിമാലത്ഥേരദമനം ആരബ്ഭ കഥേസി. തസ്സ ഉപ്പത്തി ച പബ്ബജ്ജാ ച ഉപസമ്പദാ ച അങ്ഗുലിമാലസുത്തവണ്ണനായം (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩൪ ആദയോ) വുത്തനയേന വിത്ഥാരതോ വേദിതബ്ബാ. സോ പന സച്ചകിരിയായ മൂള്ഹഗബ്ഭായ ഇത്ഥിയാ സോത്ഥിഭാവം കത്വാ തതോ പട്ഠായ സുലഭപിണ്ഡോ ഹുത്വാ വിവേകമനുബ്രൂഹന്തോ അപരഭാഗേ അരഹത്തം പത്വാ അഭിഞ്ഞാതോവ അസീതിയാ മഹാഥേരാനം അബ്ഭന്തരോ അഹോസി. തസ്മിം കാലേ ധമ്മസഭായം കഥം സമുട്ഠാപേസും – ‘‘ആവുസോ, അഹോ വത ഭഗവതാ തഥാരൂപം ലുദ്ദം ലോഹിതപാണിം മഹാചോരം അങ്ഗുലിമാലം അദണ്ഡേന അസത്ഥേന ദമേത്വാ നിബ്ബിസേവനം കരോന്തേന ദുക്കരം കതം, അഹോ ബുദ്ധാ നാമ ദുക്കരകാരിനോ’’തി. സത്ഥാ ഗന്ധകുടിയം ഠിതോവ ദിബ്ബസോതേന തം കഥം സുത്വാ ‘‘അജ്ജ മമ ഗമനം ബഹുപകാരം ഭവിസ്സതി, മഹാധമ്മദേസനാ പവത്തിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ അനോപമായ ബുദ്ധലീലായ ധമ്മസഭം ഗന്ത്വാ വരപഞ്ഞത്താസനേ നിസീദിത്വാ ‘‘കായ നുത്ഥ, ഭിക്ഖവേ, ഏതരഹി കഥായ സന്നിസിന്നാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഇമായ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘അനച്ഛരിയം, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവ പരമാഭിസമ്ബോധിം പത്തേന മയാ ഏതസ്സ ദമനം, സ്വാഹം പുബ്ബചരിയം ചരന്തോ പദേസഞാണേ ഠിതോപി ഏതം ദമേസി’’ന്തി വത്വാ തേഹി യാചിതോ അതീതം ആഹരി.
Kasmā tuvaṃ rasaka edisānīti idaṃ satthā jetavane viharanto aṅgulimālattheradamanaṃ ārabbha kathesi. Tassa uppatti ca pabbajjā ca upasampadā ca aṅgulimālasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.34 ādayo) vuttanayena vitthārato veditabbā. So pana saccakiriyāya mūḷhagabbhāya itthiyā sotthibhāvaṃ katvā tato paṭṭhāya sulabhapiṇḍo hutvā vivekamanubrūhanto aparabhāge arahattaṃ patvā abhiññātova asītiyā mahātherānaṃ abbhantaro ahosi. Tasmiṃ kāle dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, aho vata bhagavatā tathārūpaṃ luddaṃ lohitapāṇiṃ mahācoraṃ aṅgulimālaṃ adaṇḍena asatthena dametvā nibbisevanaṃ karontena dukkaraṃ kataṃ, aho buddhā nāma dukkarakārino’’ti. Satthā gandhakuṭiyaṃ ṭhitova dibbasotena taṃ kathaṃ sutvā ‘‘ajja mama gamanaṃ bahupakāraṃ bhavissati, mahādhammadesanā pavattissatī’’ti ñatvā anopamāya buddhalīlāya dhammasabhaṃ gantvā varapaññattāsane nisīditvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, idāneva paramābhisambodhiṃ pattena mayā etassa damanaṃ, svāhaṃ pubbacariyaṃ caranto padesañāṇe ṭhitopi etaṃ damesi’’nti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.
അതീതേ കുരുരട്ഠേ ഇന്ദപത്ഥനഗരേ കോരബ്യോ നാമ രാജാ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി. തദാ ബോധിസത്തോ തസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തി. ദസമാസേ അതിക്കന്തേ സുവണ്ണവണ്ണം പുത്തം വിജായി, സുതവിത്തതായ പന നം ‘‘സുതസോമോ’’തി സഞ്ജാനിംസു. തമേനം രാജാ വയപ്പത്തം നിക്ഖസഹസ്സം ദത്വാ ദിസാപാമോക്ഖസ്സ ആചരിയസ്സ സന്തികേ സിപ്പുഗ്ഗഹണത്ഥായ തക്കസിലം പേസേസി. സോ ആചരിയഭാഗം ആദായ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ മഗ്ഗം പടിപജ്ജി. തദാ ബാരാണസിയം കാസിരഞ്ഞോ പുത്തോ ബ്രഹ്മദത്തകുമാരോപി തഥേവ വത്വാ പിതരാ പേസിതോ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ തമേവ മഗ്ഗം പടിപജ്ജി. അഥ സുതസോമോ മഗ്ഗം ഗന്ത്വാ നഗരദ്വാരേ സാലായ ഫലകേ വിസ്സമത്ഥായ നിസീദി. ബ്രഹ്മദത്തകുമാരോപി ഗന്ത്വാ തേന സദ്ധിം ഏകഫലകേ നിസീദി. അഥ നം സുതസോമോ പടിസന്ഥാരം കരോന്തോ ‘‘സമ്മ, മഗ്ഗകിലന്തോസി, കുതോ ആഗച്ഛസീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ബാരാണസിതോ’’തി വുത്തേ ‘‘കസ്സ പുത്തോസീ’’തി വത്വാ ‘‘കാസിരഞ്ഞോ പുത്തോമ്ഹീ’’തി വുത്തേ ‘‘കോ നാമോസീ’’തി വത്വാ ‘‘അഹം ബ്രഹ്മദത്തകുമാരോ നാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘കേന കാരണേന ഇധാഗതോസീ’’തി പുച്ഛി. സോ ‘‘സിപ്പുഗ്ഗഹണത്ഥായാ’’തി വത്വാ ‘‘ത്വമ്പി മഗ്ഗകിലന്തോസി, കുതോ ആഗച്ഛസീ’’തി തേനേവ നയേന ഇതരം പുച്ഛി. സോപി തസ്സ സബ്ബം ആചിക്ഖി. തേ ഉഭോപി ‘‘മയം ഖത്തിയാ, ഏകാചരിയസ്സേവ സന്തികേ സിപ്പുഗ്ഗഹണത്ഥായ ഗച്ഛാമാ’’തി അഞ്ഞമഞ്ഞം മിത്തഭാവം കത്വാ നഗരം പവിസിത്വാ ആചരിയകുലം ഗന്ത്വാ ആചരിയം വന്ദിത്വാ അത്തനോ ജാതിആദിം കഥേത്വാ സിപ്പുഗ്ഗഹണത്ഥായ ആഗതഭാവം കഥേസും. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛി. തേ ആചരിയഭാഗം ദത്വാ സിപ്പം പട്ഠപേസും.
Atīte kururaṭṭhe indapatthanagare korabyo nāma rājā dhammena rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatti. Dasamāse atikkante suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi, sutavittatāya pana naṃ ‘‘sutasomo’’ti sañjāniṃsu. Tamenaṃ rājā vayappattaṃ nikkhasahassaṃ datvā disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippuggahaṇatthāya takkasilaṃ pesesi. So ācariyabhāgaṃ ādāya nagarā nikkhamitvā maggaṃ paṭipajji. Tadā bārāṇasiyaṃ kāsirañño putto brahmadattakumāropi tatheva vatvā pitarā pesito nagarā nikkhamitvā tameva maggaṃ paṭipajji. Atha sutasomo maggaṃ gantvā nagaradvāre sālāya phalake vissamatthāya nisīdi. Brahmadattakumāropi gantvā tena saddhiṃ ekaphalake nisīdi. Atha naṃ sutasomo paṭisanthāraṃ karonto ‘‘samma, maggakilantosi, kuto āgacchasī’’ti pucchitvā ‘‘bārāṇasito’’ti vutte ‘‘kassa puttosī’’ti vatvā ‘‘kāsirañño puttomhī’’ti vutte ‘‘ko nāmosī’’ti vatvā ‘‘ahaṃ brahmadattakumāro nāmā’’ti vutte ‘‘kena kāraṇena idhāgatosī’’ti pucchi. So ‘‘sippuggahaṇatthāyā’’ti vatvā ‘‘tvampi maggakilantosi, kuto āgacchasī’’ti teneva nayena itaraṃ pucchi. Sopi tassa sabbaṃ ācikkhi. Te ubhopi ‘‘mayaṃ khattiyā, ekācariyasseva santike sippuggahaṇatthāya gacchāmā’’ti aññamaññaṃ mittabhāvaṃ katvā nagaraṃ pavisitvā ācariyakulaṃ gantvā ācariyaṃ vanditvā attano jātiādiṃ kathetvā sippuggahaṇatthāya āgatabhāvaṃ kathesuṃ. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Te ācariyabhāgaṃ datvā sippaṃ paṭṭhapesuṃ.
ന കേവലഞ്ച തേ ദ്വേവ, അഞ്ഞേപി തദാ ജമ്ബുദീപേ ഏകസതമത്താ രാജപുത്താ തസ്സ സന്തികേ സിപ്പം ഉഗ്ഗണ്ഹന്തി. സുതസോമോ തേസം ജേട്ഠന്തേവാസികോ ഹുത്വാ സിപ്പം ഉപദിസന്തോ നചിരസ്സേവ നിപ്ഫത്തിം പാപുണി. സോ അഞ്ഞസ്സ സന്തികം അഗന്ത്വാ ‘‘സഹായോ മേ’’തി ബ്രഹ്മദത്തസ്സ കുമാരസ്സേവ സന്തികം ഗന്ത്വാ തസ്സ പിട്ഠിആചരിയോ ഹുത്വാ സിപ്പം സിക്ഖാപേസി. ഇതരേസമ്പി അനുക്കമേന സിപ്പം നിട്ഠിതം. തേ അനുയോഗം ദത്വാ ആചരിയം വന്ദിത്വാ സുതസോമം പരിവാരേത്വാ നിക്ഖമിംസു. അഥ നേ സുതസോമോ മഗ്ഗന്തരേ ഠത്വാ ഉയ്യോജേന്തോ ‘‘തുമ്ഹേ അത്തനോ അത്തനോ പിതൂനം സിപ്പം ദസ്സേത്വാ രജ്ജേസു പതിട്ഠഹിസ്സഥ, പതിട്ഠിതാ ച പന മമോവാദം കരേയ്യാഥാ’’തി ആഹ. ‘‘കിം , ആചരിയാ’’തി? ‘‘പക്ഖദിവസേസു ഉപോസഥികാ ഹുത്വാ മാ ഘാതം കരേയ്യാഥാ’’തി. തേ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിംസു. ബോധിസത്തോപി അങ്ഗവിജ്ജാപാഠകത്താ ‘‘അനാഗതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തകുമാരം നിസ്സായ മഹാഭയം ഉപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ തേ ഏവം ഓവദിത്വാ ഉയ്യോജേസി. തേ സബ്ബേപി അത്തനോ അത്തനോ ജനപദം ഗന്ത്വാ പിതൂനം സിപ്പം ദസ്സേത്വാ രജ്ജേസു പതിട്ഠായ പതിട്ഠിതഭാവഞ്ചേവ ഓവാദേ വത്തനഭാവഞ്ച ജാനാപേതും പണ്ണാകാരേന സദ്ധിം പണ്ണാനി പഹിണിംസു. മഹാസത്തോ തം പവത്തിം സുത്വാ ‘‘അപ്പമത്താവ ഹോഥാ’’തി പണ്ണാനി പടിപേസേസി.
Na kevalañca te dveva, aññepi tadā jambudīpe ekasatamattā rājaputtā tassa santike sippaṃ uggaṇhanti. Sutasomo tesaṃ jeṭṭhantevāsiko hutvā sippaṃ upadisanto nacirasseva nipphattiṃ pāpuṇi. So aññassa santikaṃ agantvā ‘‘sahāyo me’’ti brahmadattassa kumārasseva santikaṃ gantvā tassa piṭṭhiācariyo hutvā sippaṃ sikkhāpesi. Itaresampi anukkamena sippaṃ niṭṭhitaṃ. Te anuyogaṃ datvā ācariyaṃ vanditvā sutasomaṃ parivāretvā nikkhamiṃsu. Atha ne sutasomo maggantare ṭhatvā uyyojento ‘‘tumhe attano attano pitūnaṃ sippaṃ dassetvā rajjesu patiṭṭhahissatha, patiṭṭhitā ca pana mamovādaṃ kareyyāthā’’ti āha. ‘‘Kiṃ , ācariyā’’ti? ‘‘Pakkhadivasesu uposathikā hutvā mā ghātaṃ kareyyāthā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchiṃsu. Bodhisattopi aṅgavijjāpāṭhakattā ‘‘anāgate bārāṇasiyaṃ brahmadattakumāraṃ nissāya mahābhayaṃ uppajjissatī’’ti ñatvā te evaṃ ovaditvā uyyojesi. Te sabbepi attano attano janapadaṃ gantvā pitūnaṃ sippaṃ dassetvā rajjesu patiṭṭhāya patiṭṭhitabhāvañceva ovāde vattanabhāvañca jānāpetuṃ paṇṇākārena saddhiṃ paṇṇāni pahiṇiṃsu. Mahāsatto taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘appamattāva hothā’’ti paṇṇāni paṭipesesi.
തേസു ബാരാണസിരാജാ വിനാ മംസേന ഭത്തം ന ഭുഞ്ജതി. ഉപോസഥദിവസത്ഥായപിസ്സ മംസം ഗഹേത്വാ ഠപേസി. അഥേകദിവസം ഏവം ഠപിതമംസം ഭത്തകാരകസ്സ പമാദേന രാജഗേഹേ കോലേയ്യകസുനഖാ ഖാദിംസു. ഭത്തകാരകോ തം മംസം അദിത്വാ കഹാപണമുട്ഠിം ആദായ ചരന്തോപി മംസം ഉപ്പാദേതും അസക്കോന്തോ ‘‘സചേ അമംസകഭത്തം ഉപനാമേസ്സാമി, ജീവിതം മേ നത്ഥി, കിം നു ഖോ കരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘അത്ഥേസോ ഉപായോ’’തി വികാലേ ആമകസുസാനം ഗന്ത്വാ മുഹുത്തമതസ്സ പുരിസസ്സ ഊരുമംസം ആഹരിത്വാ സുപക്കം പചിത്വാ ഭത്തം ഉപനാമേസി. രഞ്ഞോ മംസഖണ്ഡം ജിവ്ഹഗ്ഗേ ഠപിതമത്തമേവ സത്ത രസഹരണിസഹസ്സാനി ഫരി, സകലസരീരം ഖോഭേത്വാ അട്ഠാസി. കിംകാരണാ? പുബ്ബേ ചസ്സ സേവനതായ. സോ കിര അതീതാനന്തരേ അത്തഭാവേ യക്ഖോ ഹുത്വാ ബഹും മനുസ്സമംസം ഖാദിതപുബ്ബോ, തേനസ്സ തം പിയം അഹോസി . സോ ‘‘സചാഹം തുണ്ഹീയേവ ഭുഞ്ജിസ്സാമി, ന മേ അയം ഇമം മംസം കഥേസ്സതീ’’തി ചിന്തേത്വാ സഹ ഖേളേന ഭൂമിയം പാതേസി. ‘‘നിദ്ദോസം, ദേവ, ഖാദാഹീ’’തി വുത്തേ മനുസ്സേ പടിക്കമാപേത്വാ ‘‘അഹമേതസ്സ നിദ്ദോസഭാവം ജാനാമി, കിം നാമേതം മംസ’’ന്തി പുച്ഛി. ‘‘പുരിമദിവസേസു പരിഭോഗമംസമേവ, ദേവാ’’തി. ‘‘നനു അഞ്ഞസ്മിം കാലേ അയം രസോ നത്ഥീ’’തി? ‘‘അജ്ജ സുപക്കം, ദേവാ’’തി. ‘‘നനു പുബ്ബേപി ഏവമേവ പചസീ’’തി. അഥ നം തുണ്ഹീഭൂതം ഞത്വാ ‘‘സഭാവം കഥേഹി, നോ ചേ കഥേസി, ജീവിതം തേ നത്ഥീ’’തി ആഹ. സോ അഭയം യാചിത്വാ യഥാഭൂതം കഥേസി. രാജാ ‘‘മാ സദ്ദമകാസി, പകതിയാ പചനകമംസം ത്വം ഖാദിത്വാ മയ്ഹം മനുസ്സമംസമേവ പചാഹീ’’തി ആഹ. ‘‘നനു ദുക്കരം, ദേവാ’’തി? ‘‘മാ ഭായി, ന ദുക്കര’’ന്തി. ‘‘നിബദ്ധം കുതോ ലഭിസ്സാമി, ദേവാ’’തി? ‘‘നനു ബന്ധനാഗാരേ ബഹൂ മനുസ്സാ’’തി. സോ തതോ പട്ഠായ തഥാ അകാസി.
Tesu bārāṇasirājā vinā maṃsena bhattaṃ na bhuñjati. Uposathadivasatthāyapissa maṃsaṃ gahetvā ṭhapesi. Athekadivasaṃ evaṃ ṭhapitamaṃsaṃ bhattakārakassa pamādena rājagehe koleyyakasunakhā khādiṃsu. Bhattakārako taṃ maṃsaṃ aditvā kahāpaṇamuṭṭhiṃ ādāya carantopi maṃsaṃ uppādetuṃ asakkonto ‘‘sace amaṃsakabhattaṃ upanāmessāmi, jīvitaṃ me natthi, kiṃ nu kho karissāmī’’ti cintetvā ‘‘attheso upāyo’’ti vikāle āmakasusānaṃ gantvā muhuttamatassa purisassa ūrumaṃsaṃ āharitvā supakkaṃ pacitvā bhattaṃ upanāmesi. Rañño maṃsakhaṇḍaṃ jivhagge ṭhapitamattameva satta rasaharaṇisahassāni phari, sakalasarīraṃ khobhetvā aṭṭhāsi. Kiṃkāraṇā? Pubbe cassa sevanatāya. So kira atītānantare attabhāve yakkho hutvā bahuṃ manussamaṃsaṃ khāditapubbo, tenassa taṃ piyaṃ ahosi . So ‘‘sacāhaṃ tuṇhīyeva bhuñjissāmi, na me ayaṃ imaṃ maṃsaṃ kathessatī’’ti cintetvā saha kheḷena bhūmiyaṃ pātesi. ‘‘Niddosaṃ, deva, khādāhī’’ti vutte manusse paṭikkamāpetvā ‘‘ahametassa niddosabhāvaṃ jānāmi, kiṃ nāmetaṃ maṃsa’’nti pucchi. ‘‘Purimadivasesu paribhogamaṃsameva, devā’’ti. ‘‘Nanu aññasmiṃ kāle ayaṃ raso natthī’’ti? ‘‘Ajja supakkaṃ, devā’’ti. ‘‘Nanu pubbepi evameva pacasī’’ti. Atha naṃ tuṇhībhūtaṃ ñatvā ‘‘sabhāvaṃ kathehi, no ce kathesi, jīvitaṃ te natthī’’ti āha. So abhayaṃ yācitvā yathābhūtaṃ kathesi. Rājā ‘‘mā saddamakāsi, pakatiyā pacanakamaṃsaṃ tvaṃ khāditvā mayhaṃ manussamaṃsameva pacāhī’’ti āha. ‘‘Nanu dukkaraṃ, devā’’ti? ‘‘Mā bhāyi, na dukkara’’nti. ‘‘Nibaddhaṃ kuto labhissāmi, devā’’ti? ‘‘Nanu bandhanāgāre bahū manussā’’ti. So tato paṭṭhāya tathā akāsi.
അപരഭാഗേ ബന്ധനാഗാരേ മനുസ്സേസു ഖീണേസു ‘‘ഇദാനി കിം കരിസ്സാമി, ദേവാ’’തി ആഹ. ‘‘അന്തരാമഗ്ഗേ സഹസ്സഭണ്ഡികം ഖിപിത്വാ യോ തം ഗണ്ഹാതി, തം ‘ചോരോ’തി ഗഹേത്വാ മാരേഹീ’’തി ആഹ. സോ തഥാ അകാസി. അപരഭാഗേ രാജഭയേന സഹസ്സഭണ്ഡികം ഓലോകേന്തമ്പി അദിസ്വാ ‘‘ഇദാനി കിം കരിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ‘‘യദാ ഭേരിവേലായ നഗരം ആകുലം ഹോതി, തദാ ത്വം പന ഏകസ്മിം ഘരസന്ധിമ്ഹി വാ വീഥിയം വാ ചതുക്കേ വാ ഠത്വാ മനുസ്സേ മാരേത്വാ മംസം ഗണ്ഹാഹീ’’തി. സോ തതോ പട്ഠായ തഥാ കത്വാ ഥൂലമംസം ആദായ ഗച്ഛതി. തേസു തേസു ഠാനേസു കളേവരാനി ദിസ്സന്തി. മമ മാതാ ന പഞ്ഞായതി, മമ പിതാ ന പഞ്ഞായതി, മമ ഭാതാ ഭഗിനീ ച ന പഞ്ഞായതി, മനുസ്സാനം പരിദേവനസദ്ദോ സൂയതി. നാഗരാ ഭീതതസിതാ ‘‘ഇമേ മനുസ്സേ സീഹോ നു ഖോ ഖാദതി, ബ്യഗ്ഘോ നു ഖോ ഖാദതി, യക്ഖോ നു ഖോ ഖാദതീ’’തി ഓലോകേന്താ പഹാരമുഖം ദിസ്വാ ‘‘ഏകോ മനുസ്സഖാദകോ ചോരോ ഇമേ ഖാദതീ’’തി മഞ്ഞന്തി. മഹാജനാ രാജങ്ഗണേ സന്നിപതിത്വാ ഉപക്കോസിംസു. രാജാ ‘‘കിം, താതാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ദേവ ഇമസ്മിം നഗരേ മനുസ്സഖാദകോ ചോരോ അത്ഥി, തം ഗണ്ഹാപേഥാ’’തി ആഹംസു. ‘‘അഹം കഥം തം ജാനിസ്സാമി, കിം അഹം നഗരം രക്ഖന്തോപി ചരാമീ’’തി.
Aparabhāge bandhanāgāre manussesu khīṇesu ‘‘idāni kiṃ karissāmi, devā’’ti āha. ‘‘Antarāmagge sahassabhaṇḍikaṃ khipitvā yo taṃ gaṇhāti, taṃ ‘coro’ti gahetvā mārehī’’ti āha. So tathā akāsi. Aparabhāge rājabhayena sahassabhaṇḍikaṃ olokentampi adisvā ‘‘idāni kiṃ karissāmī’’ti āha. ‘‘Yadā bherivelāya nagaraṃ ākulaṃ hoti, tadā tvaṃ pana ekasmiṃ gharasandhimhi vā vīthiyaṃ vā catukke vā ṭhatvā manusse māretvā maṃsaṃ gaṇhāhī’’ti. So tato paṭṭhāya tathā katvā thūlamaṃsaṃ ādāya gacchati. Tesu tesu ṭhānesu kaḷevarāni dissanti. Mama mātā na paññāyati, mama pitā na paññāyati, mama bhātā bhaginī ca na paññāyati, manussānaṃ paridevanasaddo sūyati. Nāgarā bhītatasitā ‘‘ime manusse sīho nu kho khādati, byaggho nu kho khādati, yakkho nu kho khādatī’’ti olokentā pahāramukhaṃ disvā ‘‘eko manussakhādako coro ime khādatī’’ti maññanti. Mahājanā rājaṅgaṇe sannipatitvā upakkosiṃsu. Rājā ‘‘kiṃ, tātā’’ti pucchi. ‘‘Deva imasmiṃ nagare manussakhādako coro atthi, taṃ gaṇhāpethā’’ti āhaṃsu. ‘‘Ahaṃ kathaṃ taṃ jānissāmi, kiṃ ahaṃ nagaraṃ rakkhantopi carāmī’’ti.
മഹാജനാ ‘‘രാജാ നഗരേന അനത്ഥികോ, കാളഹത്ഥിസേനാപതിസ്സ ആചിക്ഖിസ്സാമാ’’തി ഗന്ത്വാ തസ്സ തം കഥേത്വാ ‘‘ചോരം പരിയേസിതും വട്ടതീ’’തി വദിംസു. സോ ‘‘സാധു സത്താഹം ആഗമേഥ, പരിയേസിത്വാ ചോരം ദസ്സാമീ’’തി മഹാജനേ ഉയ്യോജേത്വാ പുരിസേ ആണാപേസി, ‘‘താതാ, നഗരേ കിര മനുസ്സഖാദകോ ചോരോ അത്ഥി, തുമ്ഹേ തേസു തേസു ഠാനേസു നിലീയിത്വാ തം ഗണ്ഹഥാ’’തി. തേ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ തതോ പട്ഠായ നഗരം പരിഗ്ഗണ്ഹന്തി. ഭത്തകാരകോപി ഏകസ്മിം ഘരസന്ധിമ്ഹി സമ്പടിച്ഛന്നോ ഹുത്വാ ഏകം ഇത്ഥിം മാരേത്വാ ഘനഘനമംസം ആദായ പച്ഛിയം പൂരേതും ആരഭി. അഥ നം തേ പുരിസാ ഗഹേത്വാ പോഥേത്വാ പച്ഛാബാഹം ബന്ധിത്വാ ‘‘ഗഹിതോ മനുസ്സഖാദകോ ചോരോ’’തി മഹാസദ്ദം കരിംസു. മഹാജനോ തം പരിവാരേസി. അഥ നം സുട്ഠു ബന്ധിത്വാ മംസപച്ഛിം ഗീവായ ബന്ധിത്വാ ആദായ സേനാപതിസ്സ ദസ്സേസും. സേനാപതി തം ദിസ്വാ ‘‘കിം നു ഖോ ഏസ ഇമം മംസം ഖാദതി, ഉദാഹു അഞ്ഞേന മംസേന മിസ്സേത്വാ വിക്കിണാതി, ഉദാഹു അഞ്ഞസ്സ വചനേന മാരേതീ’’തി ചിന്തേത്വാ തമത്ഥം പുച്ഛന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –
Mahājanā ‘‘rājā nagarena anatthiko, kāḷahatthisenāpatissa ācikkhissāmā’’ti gantvā tassa taṃ kathetvā ‘‘coraṃ pariyesituṃ vaṭṭatī’’ti vadiṃsu. So ‘‘sādhu sattāhaṃ āgametha, pariyesitvā coraṃ dassāmī’’ti mahājane uyyojetvā purise āṇāpesi, ‘‘tātā, nagare kira manussakhādako coro atthi, tumhe tesu tesu ṭhānesu nilīyitvā taṃ gaṇhathā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tato paṭṭhāya nagaraṃ pariggaṇhanti. Bhattakārakopi ekasmiṃ gharasandhimhi sampaṭicchanno hutvā ekaṃ itthiṃ māretvā ghanaghanamaṃsaṃ ādāya pacchiyaṃ pūretuṃ ārabhi. Atha naṃ te purisā gahetvā pothetvā pacchābāhaṃ bandhitvā ‘‘gahito manussakhādako coro’’ti mahāsaddaṃ kariṃsu. Mahājano taṃ parivāresi. Atha naṃ suṭṭhu bandhitvā maṃsapacchiṃ gīvāya bandhitvā ādāya senāpatissa dassesuṃ. Senāpati taṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho esa imaṃ maṃsaṃ khādati, udāhu aññena maṃsena missetvā vikkiṇāti, udāhu aññassa vacanena māretī’’ti cintetvā tamatthaṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
൩൭൧.
371.
‘‘കസ്മാ തുവം രസക ഏദിസാനി, കരോസി കമ്മാനി സുദാരുണാനി;
‘‘Kasmā tuvaṃ rasaka edisāni, karosi kammāni sudāruṇāni;
ഹനാസി ഇത്ഥീ പുരിസേ ച മൂള്ഹോ, മംസസ്സ ഹേതു അദു ധനസ്സ കാരണാ’’തി.
Hanāsi itthī purise ca mūḷho, maṃsassa hetu adu dhanassa kāraṇā’’ti.
തത്ഥ രസകാതി ഭത്തകാരണം ആലപതി.
Tattha rasakāti bhattakāraṇaṃ ālapati.
ഇതോ പരം ഉത്താനസമ്ബന്ധാനി വചനപടിവചനാനി പാളിവസേനേവ വേദിതബ്ബാനി –
Ito paraṃ uttānasambandhāni vacanapaṭivacanāni pāḷivaseneva veditabbāni –
൩൭൨.
372.
‘‘ന അത്തഹേതൂ ന ധനസ്സ കാരണാ, ന പുത്തദാരസ്സ സഹായഞാതിനം;
‘‘Na attahetū na dhanassa kāraṇā, na puttadārassa sahāyañātinaṃ;
ഭത്താ ച മേ ഭഗവാ ഭൂമിപാലോ, സോ ഖാദതി മംസം ഭദന്തേദിസം.
Bhattā ca me bhagavā bhūmipālo, so khādati maṃsaṃ bhadantedisaṃ.
൩൭൩.
373.
‘‘സചേ തുവം ഭത്തുരത്ഥേ പയുത്തോ, കരോസി കമ്മാനി സുദാരുണാനി;
‘‘Sace tuvaṃ bhatturatthe payutto, karosi kammāni sudāruṇāni;
പാതോവ അന്തേപുരം പാപുണിത്വാ, ലപേയ്യാസി മേ രാജിനോ സമ്മുഖേ തം.
Pātova antepuraṃ pāpuṇitvā, lapeyyāsi me rājino sammukhe taṃ.
൩൭൪.
374.
‘‘തഥാ കരിസ്സാമി അഹം ഭദന്തേ, യഥാ തുവം ഭാസസി കാളഹത്ഥി;
‘‘Tathā karissāmi ahaṃ bhadante, yathā tuvaṃ bhāsasi kāḷahatthi;
പാതോവ അന്തേപുരം പാപുണിത്വാ, വക്ഖാമി തേ രാജിനോ സമ്മുഖേ ത’’ന്തി.
Pātova antepuraṃ pāpuṇitvā, vakkhāmi te rājino sammukhe ta’’nti.
തത്ഥ ഭഗവാതി ഗാരവാധിവചനം. സചേ തുവന്തി ‘‘സച്ചം നു ഖോ ഭണതി, ഉദാഹു മരണഭയേന മുസാ ഭണതീ’’തി വീമംസന്തോ ഏവമാഹ. തത്ഥ സുദാരുണാനീതി മനുസ്സഘാതകമ്മാനി. സമ്മുഖേ തന്തി സമ്മുഖേ ഠത്വാ ഏവം വദേയ്യാസീതി. സോ സമ്പടിച്ഛന്തോ ഗാഥമാഹ.
Tattha bhagavāti gāravādhivacanaṃ. Sace tuvanti ‘‘saccaṃ nu kho bhaṇati, udāhu maraṇabhayena musā bhaṇatī’’ti vīmaṃsanto evamāha. Tattha sudāruṇānīti manussaghātakammāni. Sammukhe tanti sammukhe ṭhatvā evaṃ vadeyyāsīti. So sampaṭicchanto gāthamāha.
അഥ നം സേനാപതി ഗാള്ഹബന്ധനമേവ സയാപേത്വാ വിഭാതായ രത്തിയാ അമച്ചേഹി ച നാഗരേഹി ച സദ്ധിം മന്തേത്വാ സബ്ബേസു ഏകച്ഛന്ദേസു ജാതേസു സബ്ബട്ഠാനേസു ആരക്ഖം ഠപേത്വാ നഗരം ഹത്ഥഗതം കത്വാ രസകസ്സ ഗീവായം മംസപച്ഛിം ബന്ധിത്വാ ആദായ രാജനിവേസനം പായാസി. സകലനഗരം വിരവി. രാജാ ഹിയ്യോ ഭുത്തപാതരാസോ സായമാസമ്പി അലഭിത്വാ ‘‘രസകോ ഇദാനി ആഗച്ഛിസ്സതി, ഇദാനി ആഗച്ഛസ്സതീ’’തി നിസിന്നോവ തം രത്തിം വീതിനാമേത്വാ ‘‘അജ്ജപി രസകോ നാഗച്ഛതി, നാഗരാനഞ്ച മഹാസദ്ദോ സൂയതി, കിം നൂ ഖോ ഏത’’ന്തി വാതപാനേന ഓലോകേന്തോ തം തഥാ ആനീയമാനം ദിസ്വാ ‘‘പാകടം ഇദം കാരണം ജാത’’ന്തി ചിന്തേത്വാ സതിം ഉപട്ഠപേത്വാ പല്ലങ്കേയേവ നിസീദി. കാളഹത്ഥിപി നം ഉപസങ്കമിത്വാ അനുയുഞ്ജി, സോപിസ്സ കഥേസി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
Atha naṃ senāpati gāḷhabandhanameva sayāpetvā vibhātāya rattiyā amaccehi ca nāgarehi ca saddhiṃ mantetvā sabbesu ekacchandesu jātesu sabbaṭṭhānesu ārakkhaṃ ṭhapetvā nagaraṃ hatthagataṃ katvā rasakassa gīvāyaṃ maṃsapacchiṃ bandhitvā ādāya rājanivesanaṃ pāyāsi. Sakalanagaraṃ viravi. Rājā hiyyo bhuttapātarāso sāyamāsampi alabhitvā ‘‘rasako idāni āgacchissati, idāni āgacchassatī’’ti nisinnova taṃ rattiṃ vītināmetvā ‘‘ajjapi rasako nāgacchati, nāgarānañca mahāsaddo sūyati, kiṃ nū kho eta’’nti vātapānena olokento taṃ tathā ānīyamānaṃ disvā ‘‘pākaṭaṃ idaṃ kāraṇaṃ jāta’’nti cintetvā satiṃ upaṭṭhapetvā pallaṅkeyeva nisīdi. Kāḷahatthipi naṃ upasaṅkamitvā anuyuñji, sopissa kathesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൩൭൫.
375.
‘‘തതോ രത്യാ വിവസാനേ, സൂരിയുഗ്ഗമനം പതി;
‘‘Tato ratyā vivasāne, sūriyuggamanaṃ pati;
കാളോ രസകമാദായ, രാജാനം ഉപസങ്കമി;
Kāḷo rasakamādāya, rājānaṃ upasaṅkami;
ഉപസങ്കമ്മ രാജാനം, ഇദം വചനമബ്രവി.
Upasaṅkamma rājānaṃ, idaṃ vacanamabravi.
൩൭൬.
376.
‘‘സച്ചം കിര മഹാരാജ, രസകോ പേസിതോ തയാ.
‘‘Saccaṃ kira mahārāja, rasako pesito tayā.
ഹനതി ഇത്ഥിപുരിസേ, തുവം മംസാനി ഖാദസി.
Hanati itthipurise, tuvaṃ maṃsāni khādasi.
൩൭൭.
377.
‘‘ഏവമേവ തഥാ കാള, രസകോ പേസിതോ മയാ;
‘‘Evameva tathā kāḷa, rasako pesito mayā;
മമ അത്ഥം കരോന്തസ്സ, കിമേതം പരിഭാസസീ’’തി.
Mama atthaṃ karontassa, kimetaṃ paribhāsasī’’ti.
തത്ഥ കാളാതി കാളഹത്ഥി. ഏവമേവാതി തേന സേനാപതിനാ തേജവന്തേന അനുയുത്തോ രാജാ മുസാ വത്തും അസക്കോന്തോ ഏവമാഹ. തത്ഥ തഥാതി ഇദം പുരിമസ്സ വേവചനം. മമ അത്ഥന്തി മമ വുഡ്ഢിം. കരോന്തസ്സാതി കരോന്തം. കിമേതന്തി കസ്മാ ഏതം. പരിഭാസസീതി അഹോ ദുക്കരം കരോസി, കാളഹത്ഥി ത്വം നാമ അഞ്ഞം ചോരം അഗ്ഗഹേത്വാ മമ പേസനകാരകം ഗണ്ഹാസീതി തസ്സ ഭയം ജനേന്തോ കഥേസി.
Tattha kāḷāti kāḷahatthi. Evamevāti tena senāpatinā tejavantena anuyutto rājā musā vattuṃ asakkonto evamāha. Tattha tathāti idaṃ purimassa vevacanaṃ. Mama atthanti mama vuḍḍhiṃ. Karontassāti karontaṃ. Kimetanti kasmā etaṃ. Paribhāsasīti aho dukkaraṃ karosi, kāḷahatthi tvaṃ nāma aññaṃ coraṃ aggahetvā mama pesanakārakaṃ gaṇhāsīti tassa bhayaṃ janento kathesi.
തം സുത്വാ സേനാപതി ‘‘അയം സകേനേവ മുഖേന പടിജാനാതി, അഹോ സാഹസികോ, ഏത്തകം നാമ കാലം ഇമേ മനുസ്സാ ഏതേന ഖാദിതാ, വാരേസ്സാമി ന’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ആഹ – ‘‘മഹാരാജ, മാ ഏവം കരി, മാ മനുസ്സമംസം ഖാദസീ’’തി. ‘‘കാളഹത്ഥി കിം കഥേസി, നാഹം വിരമിതും സക്കോമീ’’തി. ‘‘മഹാരാജ, സചേ ന വിരമിസ്സസി, അത്താനഞ്ച രട്ഠഞ്ച നാസേസ്സസീ’’തി. ‘‘ഏവം നസ്സന്തേപി അഹം നേവ തതോ വിരമിതും സക്കോമീ’’തി. തതോ സേനാപതി തസ്സ സഞ്ഞാപനത്ഥായ വത്ഥും ആഹരിത്വാ ദസ്സേതി – അതീതസ്മിഞ്ഹി കാലേ മഹാസമുദ്ദേ ഛ മഹാമച്ഛാ അഹേസും. തേസു ആനന്ദോ തിമിനന്ദോ അജ്ഝാരോഹോതി ഇമേ തയോ മച്ഛാ പഞ്ചയോജനസതികാ, തിമിങ്ഗലോ തിമിരപിങ്ഗലോ മഹാതിമിരപിങ്ഗലോതി ഇമേ തയോ മച്ഛാ സഹസ്സയോജനികാ ഹോന്തി. തേ സബ്ബേപി പാസാണസേവാലഭക്ഖാ അഹേസും. തേസു ആനന്ദോ മഹാസമുദ്ദസ്സ ഏകപസ്സേ വസതി. തം ബഹൂ മച്ഛാ ദസ്സനായ ഉപസങ്കമന്തി, ഏകദിവസം ‘‘സബ്ബേസം ദ്വിപദചതുപ്പദാനം സത്താനം രാജാ പഞ്ഞായതി, അമ്ഹാകം രാജാ നത്ഥി, മയമ്പേതം രാജാനം കരിസ്സാമാ’’തി ചിന്തേത്വാ സബ്ബേ ഏകച്ഛന്ദാ ഹുത്വാ ആനന്ദം രാജാനം കരിംസു. തേ മച്ഛാ തതോ പട്ഠായ തസ്സ സായം പാതോവ ഉപട്ഠാനം ഗച്ഛന്തി.
Taṃ sutvā senāpati ‘‘ayaṃ sakeneva mukhena paṭijānāti, aho sāhasiko, ettakaṃ nāma kālaṃ ime manussā etena khāditā, vāressāmi na’’nti cintetvā āha – ‘‘mahārāja, mā evaṃ kari, mā manussamaṃsaṃ khādasī’’ti. ‘‘Kāḷahatthi kiṃ kathesi, nāhaṃ viramituṃ sakkomī’’ti. ‘‘Mahārāja, sace na viramissasi, attānañca raṭṭhañca nāsessasī’’ti. ‘‘Evaṃ nassantepi ahaṃ neva tato viramituṃ sakkomī’’ti. Tato senāpati tassa saññāpanatthāya vatthuṃ āharitvā dasseti – atītasmiñhi kāle mahāsamudde cha mahāmacchā ahesuṃ. Tesu ānando timinando ajjhārohoti ime tayo macchā pañcayojanasatikā, timiṅgalo timirapiṅgalo mahātimirapiṅgaloti ime tayo macchā sahassayojanikā honti. Te sabbepi pāsāṇasevālabhakkhā ahesuṃ. Tesu ānando mahāsamuddassa ekapasse vasati. Taṃ bahū macchā dassanāya upasaṅkamanti, ekadivasaṃ ‘‘sabbesaṃ dvipadacatuppadānaṃ sattānaṃ rājā paññāyati, amhākaṃ rājā natthi, mayampetaṃ rājānaṃ karissāmā’’ti cintetvā sabbe ekacchandā hutvā ānandaṃ rājānaṃ kariṃsu. Te macchā tato paṭṭhāya tassa sāyaṃ pātova upaṭṭhānaṃ gacchanti.
അഥേകദിവസം ആനന്ദോ ഏകസ്മിം പബ്ബതേ പാസാണസേവാലം ഖാദന്തോ അജാനിത്വാ ‘‘സേവാലോ’’തി സഞ്ഞായ ഏകം മച്ഛം ഖാദി. തസ്സ തം മംസം ഖാദന്തസ്സ സകലസരീരം സങ്ഖോഭേസി. സോ ‘‘കിം നു ഖോ ഇദം അതിവിയ മധുര’’ന്തി നീഹരിത്വാ ഓലോകേന്തോ മച്ഛമംസഖണ്ഡം ദിസ്വാ ‘‘ഏത്തകം കാലം അജാനിത്വാ ന ഖാദാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘സായം പാതോപി മച്ഛാനം ആഗന്ത്വാ ഗമനകാലേ ഏകം ദ്വേ മച്ഛേ ഖാദിസ്സാമി, പാകടം കത്വാ ഖാദിയമാനേ ഏകോപി മം ന ഉപസങ്കമിസ്സതി, സബ്ബേ പലായിസ്സന്തി, പടിച്ഛന്നോ ഹുത്വാ പച്ഛാ ഓസക്കിതോസക്കിതം പഹരിത്വാ ഖാദിസ്സാമീ’’തി തഥാ കത്വാ ഖാദി. മച്ഛാ പരിക്ഖയം ഗച്ഛന്താ ചിന്തയിംസു. ‘‘കുതോ നു ഖോ ഞാതീനം ഭയം ഉപ്പജ്ജിസ്സതീ’’തി. അഥേകോ പണ്ഡിതോ മച്ഛോ ‘‘മയ്ഹം ആനന്ദസ്സ കിരിയാ ന രുച്ചതി, പരിഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമി ന’’ന്തി മച്ഛേസു ഉപട്ഠാനം ഗതേസു ആനന്ദസ്സ കണ്ണപത്തേ പടിച്ഛന്നോ അട്ഠാസി. ആനന്ദോ മച്ഛേ ഉയ്യോജേത്വാ സബ്ബപച്ഛതോ ഗച്ഛന്തം മച്ഛം ഖാദി. സോ പണ്ഡിതമച്ഛോ തസ്സ കിരിയം ദിസ്വാ ഇതരേസം ആരോചേസി. തേ സബ്ബേപി ഭീതതസിതാ പലായിംസു.
Athekadivasaṃ ānando ekasmiṃ pabbate pāsāṇasevālaṃ khādanto ajānitvā ‘‘sevālo’’ti saññāya ekaṃ macchaṃ khādi. Tassa taṃ maṃsaṃ khādantassa sakalasarīraṃ saṅkhobhesi. So ‘‘kiṃ nu kho idaṃ ativiya madhura’’nti nīharitvā olokento macchamaṃsakhaṇḍaṃ disvā ‘‘ettakaṃ kālaṃ ajānitvā na khādāmī’’ti cintetvā ‘‘sāyaṃ pātopi macchānaṃ āgantvā gamanakāle ekaṃ dve macche khādissāmi, pākaṭaṃ katvā khādiyamāne ekopi maṃ na upasaṅkamissati, sabbe palāyissanti, paṭicchanno hutvā pacchā osakkitosakkitaṃ paharitvā khādissāmī’’ti tathā katvā khādi. Macchā parikkhayaṃ gacchantā cintayiṃsu. ‘‘Kuto nu kho ñātīnaṃ bhayaṃ uppajjissatī’’ti. Atheko paṇḍito maccho ‘‘mayhaṃ ānandassa kiriyā na ruccati, pariggaṇhissāmi na’’nti macchesu upaṭṭhānaṃ gatesu ānandassa kaṇṇapatte paṭicchanno aṭṭhāsi. Ānando macche uyyojetvā sabbapacchato gacchantaṃ macchaṃ khādi. So paṇḍitamaccho tassa kiriyaṃ disvā itaresaṃ ārocesi. Te sabbepi bhītatasitā palāyiṃsu.
ആനന്ദോ തതോ പട്ഠായ മച്ഛമംസഗിദ്ധേന അഞ്ഞം ഗോചരം ന ഗണ്ഹി. സോ ജിഘച്ഛായ പീളിതോ കിലന്തോ ‘‘കഹം നു ഖോ ഇമേ ഗതാ’’തി തേ മച്ഛേ പരിയേസന്തോ ഏകം പബ്ബതം ദിസ്വാ ‘‘മമ ഭയേന ഇമം പബ്ബതം നിസ്സായ വസന്തി മഞ്ഞേ, പബ്ബതം പരിക്ഖിപിത്വാ ഉപധാരേസ്സാമീ’’തി നങ്ഗുട്ഠേന ച സീസേന ച ഉഭോ പസ്സേ പരിക്ഖിപിത്വാ ഗണ്ഹി. തതോ ‘‘സചേ ഇധ വസന്തി, പലായിസ്സന്തീ’’തി പബ്ബതം പരിക്ഖിപന്തം അത്തനോ നങ്ഗുട്ഠം ദിസ്വാ ‘‘അയം മച്ഛോ മം വഞ്ചേത്വാ പബ്ബതം നിസ്സായ വസതീ’’തി കുദ്ധോ പണ്ണാസയോജനമത്തം സകനങ്ഗുട്ഠഖണ്ഡം അഞ്ഞമച്ഛസഞ്ഞായ ദള്ഹം ഗഹേത്വാ മുരുമുരായന്തോ ഖാദി, ദുക്ഖവേദനാ ഉപ്പജ്ജി. ലോഹിതഗന്ധേന മച്ഛാ സന്നിപതിത്വാ ലുഞ്ജിത്വാ ഖാദന്താ യാവ സീസാ ആഗമംസു. മഹാസരീരതായ പരിവത്തേതും അസക്കോന്തോ തത്ഥേവ ജീവിതക്ഖയം പാപുണി, പബ്ബതരാസി വിയ അട്ഠിരാസി അഹോസി. ആകാസചാരിനോ താപസപരിബ്ബാജകാ മനുസ്സാനം കഥയിംസു. സകലജമ്ബുദീപേ മനുസ്സാ ജാനിംസു. തം വത്ഥും ആഹരിത്വാ ദസ്സേന്തോ കാളഹത്ഥി ആഹ –
Ānando tato paṭṭhāya macchamaṃsagiddhena aññaṃ gocaraṃ na gaṇhi. So jighacchāya pīḷito kilanto ‘‘kahaṃ nu kho ime gatā’’ti te macche pariyesanto ekaṃ pabbataṃ disvā ‘‘mama bhayena imaṃ pabbataṃ nissāya vasanti maññe, pabbataṃ parikkhipitvā upadhāressāmī’’ti naṅguṭṭhena ca sīsena ca ubho passe parikkhipitvā gaṇhi. Tato ‘‘sace idha vasanti, palāyissantī’’ti pabbataṃ parikkhipantaṃ attano naṅguṭṭhaṃ disvā ‘‘ayaṃ maccho maṃ vañcetvā pabbataṃ nissāya vasatī’’ti kuddho paṇṇāsayojanamattaṃ sakanaṅguṭṭhakhaṇḍaṃ aññamacchasaññāya daḷhaṃ gahetvā murumurāyanto khādi, dukkhavedanā uppajji. Lohitagandhena macchā sannipatitvā luñjitvā khādantā yāva sīsā āgamaṃsu. Mahāsarīratāya parivattetuṃ asakkonto tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi, pabbatarāsi viya aṭṭhirāsi ahosi. Ākāsacārino tāpasaparibbājakā manussānaṃ kathayiṃsu. Sakalajambudīpe manussā jāniṃsu. Taṃ vatthuṃ āharitvā dassento kāḷahatthi āha –
൩൭൮.
378.
‘‘ആനന്ദോ സബ്ബമച്ഛാനം, ഖാദിത്വാ രസഗിദ്ധിമാ;
‘‘Ānando sabbamacchānaṃ, khāditvā rasagiddhimā;
പരിക്ഖീണായ പരിസായ, അത്താനം ഖാദിയാ മതോ.
Parikkhīṇāya parisāya, attānaṃ khādiyā mato.
൩൭൯.
379.
‘‘ഏവം പമത്തോ രസഗാരവേ രത്തോ, ബാലോ യദീ ആയതി നാവബുജ്ഝതി;
‘‘Evaṃ pamatto rasagārave ratto, bālo yadī āyati nāvabujjhati;
വിധമ്മ പുത്തേ ചജി ഞാതകേ ച, പരിവത്തിയ അത്താനഞ്ഞേവ ഖാദതി.
Vidhamma putte caji ñātake ca, parivattiya attānaññeva khādati.
൩൮൦.
380.
‘‘ഇദം തേ സുത്വാന വിഗേതു ഛന്ദോ, മാ ഭക്ഖയീ രാജ മനുസ്സമംസം;
‘‘Idaṃ te sutvāna vigetu chando, mā bhakkhayī rāja manussamaṃsaṃ;
മാ ത്വം ഇമം കേവലം വാരിജോവ, ദ്വിപദാധിപ സുഞ്ഞമകാസി രട്ഠ’’ന്തി.
Mā tvaṃ imaṃ kevalaṃ vārijova, dvipadādhipa suññamakāsi raṭṭha’’nti.
തത്ഥ ആനന്ദോതി, മഹാരാജ, അതീതസ്മിം കാലേ മഹാസമുദ്ദേ പഞ്ചസതയോജനികോ ആനന്ദോ നാമ മഹാമച്ഛോ സബ്ബേസം മച്ഛാനം രാജാ മഹാസമുദ്ദസ്സ ഏകപസ്സേ ഠിതോ. ഖാദിത്വാതി സകജാതികാനം മച്ഛാനം രസഗിദ്ധിമാ മച്ഛേ ഖാദിത്വാ. പരിക്ഖീണായാതി മച്ഛപരിസായ ഖയപ്പത്തായ. അത്താനന്തി അഞ്ഞം ഗോചരം അഗ്ഗഹേത്വാ പബ്ബതം പരിക്ഖിപന്തോ പണ്ണാസയോജനമത്തം അത്തനോ നങ്ഗുട്ഠഖണ്ഡം അഞ്ഞമച്ഛസഞ്ഞായ ഖാദിത്വാ മതോ മരണപ്പത്തോ ഹുത്വാ ഇദാനി മഹാസമുദ്ദേ പബ്ബതമത്തോ അട്ഠിരാസി അഹോസി. ഏവം പമത്തോതി യഥാ മഹാമച്ഛോ ആനന്ദോ, ഏവമ്പി തഥാ ത്വം തണ്ഹാരസഗിദ്ധികോ ഹുത്വാ പമത്തോ പമാദഭാവപ്പത്തോ.
Tattha ānandoti, mahārāja, atītasmiṃ kāle mahāsamudde pañcasatayojaniko ānando nāma mahāmaccho sabbesaṃ macchānaṃ rājā mahāsamuddassa ekapasse ṭhito. Khāditvāti sakajātikānaṃ macchānaṃ rasagiddhimā macche khāditvā. Parikkhīṇāyāti macchaparisāya khayappattāya. Attānanti aññaṃ gocaraṃ aggahetvā pabbataṃ parikkhipanto paṇṇāsayojanamattaṃ attano naṅguṭṭhakhaṇḍaṃ aññamacchasaññāya khāditvā mato maraṇappatto hutvā idāni mahāsamudde pabbatamatto aṭṭhirāsi ahosi. Evaṃ pamattoti yathā mahāmaccho ānando, evampi tathā tvaṃ taṇhārasagiddhiko hutvā pamatto pamādabhāvappatto.
രസഗാരവേ രത്തോതി മനുസ്സമംസസ്സ രസഗാരവേ രത്തോ അതിരത്തചിത്തോ ഹോതി. ബാലോതി യദി ബാലോ ദുപ്പഞ്ഞോ ആയതിം അനാഗതേ കാലേ ഉപ്പജ്ജനകദുക്ഖം നാവബുജ്ഝതി ന ജാനാതി. വിധമ്മാതി വിധമേത്വാ വിനാസേത്വാ . പുത്തേതി പുത്തധീതരോ ച. ഞാതകേ ചാതി സേസഞാതകേ ച സഹായേ ച, വിധമ്മ പുത്തേ ച ചജിത്വാ ഞാതകേ ചാതി അത്ഥോ. പരിവത്തിയാതി അഞ്ഞം ആഹാരം അലഭിത്വാ ജിഘച്ഛായ പീളിതോ സകലനഗരം പരിവത്തിയ വിചരിത്വാ മനുസ്സമംസം അലഭിത്വാ അത്താനം ഖാദന്തോ ആനന്ദോ മച്ഛോ വിയ അത്താനഞ്ഞേവ ഖാദതി.
Rasagārave rattoti manussamaṃsassa rasagārave ratto atirattacitto hoti. Bāloti yadi bālo duppañño āyatiṃ anāgate kāle uppajjanakadukkhaṃ nāvabujjhati na jānāti. Vidhammāti vidhametvā vināsetvā . Putteti puttadhītaro ca. Ñātake cāti sesañātake ca sahāye ca, vidhamma putte ca cajitvā ñātake cāti attho. Parivattiyāti aññaṃ āhāraṃ alabhitvā jighacchāya pīḷito sakalanagaraṃ parivattiya vicaritvā manussamaṃsaṃ alabhitvā attānaṃ khādanto ānando maccho viya attānaññeva khādati.
ഇദം തേ സുത്വാനാതി, മഹാരാജ, തേ തുയ്ഹം മയാ ആനീതം ഇദം ഉദാഹരണം സുത്വാ ഛന്ദോ മനുസ്സമംസഖാദനച്ഛന്ദോ വിഗേതു വിഗച്ഛതു വിരമതു. മാ ഭക്ഖയീതി രാജ മനുസ്സമംസം മാ ഭക്ഖയി മാ ഖാദി. മാ ത്വം ഇമം കേവലന്തി മഹാസമുദ്ദം സുഞ്ഞം കരോന്തോ വാരിജോ ആനന്ദോ മച്ഛോ ഇവ, ഭോ ദ്വിപദാധിപ, ദ്വിപദാനം മനുസ്സാനം, ഇസ്സര മഹാരാജ, ത്വം കേവലം സച്ചതോ ഇമം തവ കാസിരട്ഠം നഗരം സുഞ്ഞം മാ അകാസീതി അത്ഥോ.
Idaṃ te sutvānāti, mahārāja, te tuyhaṃ mayā ānītaṃ idaṃ udāharaṇaṃ sutvā chando manussamaṃsakhādanacchando vigetu vigacchatu viramatu. Mā bhakkhayīti rāja manussamaṃsaṃ mā bhakkhayi mā khādi. Mā tvaṃ imaṃ kevalanti mahāsamuddaṃ suññaṃ karonto vārijo ānando maccho iva, bho dvipadādhipa, dvipadānaṃ manussānaṃ, issara mahārāja, tvaṃ kevalaṃ saccato imaṃ tava kāsiraṭṭhaṃ nagaraṃ suññaṃ mā akāsīti attho.
തം സുത്വാ രാജാ, ‘‘ഭോ കാളഹത്ഥി, ന ത്വമേവ ഉപമം ജാനാസി, അഹമ്പി ജാനാമീ’’തി മനുസ്സമംസഗിദ്ധതായ പോരാണകവത്ഥും ആഹരിത്വാ ദസ്സേന്തോ ആഹ –
Taṃ sutvā rājā, ‘‘bho kāḷahatthi, na tvameva upamaṃ jānāsi, ahampi jānāmī’’ti manussamaṃsagiddhatāya porāṇakavatthuṃ āharitvā dassento āha –
൩൮൧.
381.
‘‘സുജാതോ നാമ നാമേന, ഓരസോ തസ്സ അത്രജോ;
‘‘Sujāto nāma nāmena, oraso tassa atrajo;
ജമ്ബുപേസിമലദ്ധാന, മതോ സോ തസ്സ സങ്ഖയേ.
Jambupesimaladdhāna, mato so tassa saṅkhaye.
൩൮൨.
382.
‘‘ഏവമേവ അഹം കാള, ഭുത്വാ ഭക്ഖം രസുത്തമം;
‘‘Evameva ahaṃ kāḷa, bhutvā bhakkhaṃ rasuttamaṃ;
അലദ്ധാ മാനുസം മംസം, മഞ്ഞേ ഹിസ്സാമി ജീവിത’’ന്തി.
Aladdhā mānusaṃ maṃsaṃ, maññe hissāmi jīvita’’nti.
തത്ഥ സുജാതോ നാമാതി കാളഹത്ഥി കുടുമ്ബികോ നാമേന സുജാതോ നാമ, തസ്സ അത്രജോ പുത്തോ ഓരസോ ജമ്ബുപേസിം അലദ്ധാന അലഭിത്വാന. മതോതി യഥാ തസ്സാ ജമ്ബുപേസിയാ സങ്ഖയേ സോ കുടുമ്ബികപുത്തോ മതോ, ഏവമേവ അഹം രസുത്തമം അഞ്ഞരസാനം ഉത്തമം മനുസ്സാനം മംസം ഭുത്വാ ഭുഞ്ജിത്വാ അലദ്ധാ മനുസ്സമംസം ജീവിതം ഹിസ്സാമീതി മഞ്ഞേ മഞ്ഞാമി.
Tattha sujāto nāmāti kāḷahatthi kuṭumbiko nāmena sujāto nāma, tassa atrajo putto oraso jambupesiṃ aladdhāna alabhitvāna. Matoti yathā tassā jambupesiyā saṅkhaye so kuṭumbikaputto mato, evameva ahaṃ rasuttamaṃ aññarasānaṃ uttamaṃ manussānaṃ maṃsaṃ bhutvā bhuñjitvā aladdhā manussamaṃsaṃ jīvitaṃ hissāmīti maññe maññāmi.
അതീതേ കിര ബാരാണസിയം സുജാതോ നാമ കുടുമ്ബികോ ലോണമ്ബിലസേവനത്ഥായ ഹിമവന്തതോ ആഗതാനി പഞ്ച ഇസിസതാനി അത്തനോ ഉയ്യാനേ വസാപേത്വാ ഉപട്ഠാസി. ഘരേ ചസ്സ നിബദ്ധം പഞ്ചസതമത്താ ഭിക്ഖാ അഹോസി. തേ പന താപസാ കദാചി ജനപദേപി ഭിക്ഖായ ചരന്തി, കദാചി മഹാജമ്ബുപേസിം ആഹരിത്വാ ഖാദന്തി. തേസം ജമ്ബുപേസിം ആഹരിത്വാ ഖാദനകാലേ സുജാതോ ചിന്തേസി – ‘‘അജ്ജ ഭദ്ദന്താനം തയോ ചത്താരോ ദിവസാ അനാഗച്ഛന്താനം, കഹം നു ഖോ ഗതാ’’തി. സോ അത്തനോ പുത്തകം അങ്ഗുലിയം ഗാഹാപേത്വാ തേസം ഭത്തകിച്ചകാലേ തത്ഥ അഗമാസി. തസ്മിം സമയേ മഹല്ലകാനം മുഖവിക്ഖാലനകാലേ ഉദകം ദത്വാ സബ്ബനവകോ ജമ്ബുപേസിം ഖാദതി. സുജാതോ താപസേ വന്ദിത്വാ നിസിന്നോ – ‘‘കിം, ഭന്തേ, ഖാദഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘മഹാജമ്ബുപേസിം, ആവുസോ’’തി. തം സുത്വാ കുമാരോ പിപാസം ഉപ്പാദേസി. അഥസ്സ ഗണജേട്ഠകോ താപസോ ഥോകം ദാപേസി. സോ തം ഖാദിത്വാ മധുരരസേ ബജ്ഝിത്വാ – ‘‘ജമ്ബുപേസിം മേ ദേഥാ’’തി പുനപ്പുനം യാചി. കുടുമ്ബികോ ധമ്മം സുണന്തോ, ‘‘പുത്തക, മാ വിരവി, ഗേഹം ഗന്ത്വാ ഖാദിസ്സസീ’’തി തം വഞ്ചേത്വാ ‘‘ഇമം നിസ്സായ ഭദന്താ ഉക്കണ്ഠേയ്യു’’ന്തി തം സമസ്സാസേന്തോ ഇസിഗണം അനാപുച്ഛിത്വാ ഗേഹം ഗതോ. ഗതകാലതോ പട്ഠായ ചസ്സ പുത്തോ ‘‘ജമ്ബുപേസിം മേ ദേഥാ’’തി പരിദേവി. സുജാതോ ‘‘ഇസയോപി ആചിക്ഖിസ്സാമീ’’തി ഉയ്യാനം ഗതോ. തേ ഇസയോപി ‘‘ഇധ ചിരം വസിമ്ഹാ’’തി ഹിമവന്തമേവ ഗതാ. ആരാമേ ഇസയോ അപസ്സന്തോ തസ്സ ജമ്ബുഅമ്ബപനസമോചാദീനം പേസിയോ മധുസക്ഖരചുണ്ണസംയുത്താ അദാസി. താ തസ്സ ജിവ്ഹഗ്ഗേ ഠപിതമത്താ ഹലാഹലവിസസദിസാ ഹോന്തി. സോ സത്താഹം നിരാഹാരോ ഹുത്വാ ജീവിതക്ഖയം പാപുണി. രാജാ ഇദം കാരണം ആഹരിത്വാ ദസ്സേന്തോ ഏവമാഹ.
Atīte kira bārāṇasiyaṃ sujāto nāma kuṭumbiko loṇambilasevanatthāya himavantato āgatāni pañca isisatāni attano uyyāne vasāpetvā upaṭṭhāsi. Ghare cassa nibaddhaṃ pañcasatamattā bhikkhā ahosi. Te pana tāpasā kadāci janapadepi bhikkhāya caranti, kadāci mahājambupesiṃ āharitvā khādanti. Tesaṃ jambupesiṃ āharitvā khādanakāle sujāto cintesi – ‘‘ajja bhaddantānaṃ tayo cattāro divasā anāgacchantānaṃ, kahaṃ nu kho gatā’’ti. So attano puttakaṃ aṅguliyaṃ gāhāpetvā tesaṃ bhattakiccakāle tattha agamāsi. Tasmiṃ samaye mahallakānaṃ mukhavikkhālanakāle udakaṃ datvā sabbanavako jambupesiṃ khādati. Sujāto tāpase vanditvā nisinno – ‘‘kiṃ, bhante, khādathā’’ti pucchi. ‘‘Mahājambupesiṃ, āvuso’’ti. Taṃ sutvā kumāro pipāsaṃ uppādesi. Athassa gaṇajeṭṭhako tāpaso thokaṃ dāpesi. So taṃ khāditvā madhurarase bajjhitvā – ‘‘jambupesiṃ me dethā’’ti punappunaṃ yāci. Kuṭumbiko dhammaṃ suṇanto, ‘‘puttaka, mā viravi, gehaṃ gantvā khādissasī’’ti taṃ vañcetvā ‘‘imaṃ nissāya bhadantā ukkaṇṭheyyu’’nti taṃ samassāsento isigaṇaṃ anāpucchitvā gehaṃ gato. Gatakālato paṭṭhāya cassa putto ‘‘jambupesiṃ me dethā’’ti paridevi. Sujāto ‘‘isayopi ācikkhissāmī’’ti uyyānaṃ gato. Te isayopi ‘‘idha ciraṃ vasimhā’’ti himavantameva gatā. Ārāme isayo apassanto tassa jambuambapanasamocādīnaṃ pesiyo madhusakkharacuṇṇasaṃyuttā adāsi. Tā tassa jivhagge ṭhapitamattā halāhalavisasadisā honti. So sattāhaṃ nirāhāro hutvā jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Rājā idaṃ kāraṇaṃ āharitvā dassento evamāha.
തതോ കാളഹത്ഥി ‘‘അയം രാജാ അതിവിയ രസഗിദ്ധോ, അപരാനിപിസ്സ ഉദാഹരണാനി ആഹരിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ, ‘‘മഹാരാജ, വിരമാഹീ’’തി ആഹ. ‘‘അഹം വിരമിതും ന സക്കോമീ’’തി. ദേവ, സചേ ന വിരമിസ്സസി, തുവം ഞാതിമണ്ഡലതോ ചേവ രജ്ജസിരിതോ ച പരിഹായിസ്സസി. അതീതസ്മിഞ്ഹി, മഹാരാജ, ഇധേവ ബാരാണസിയം പഞ്ചസീലരക്ഖകം സോത്ഥിയകുലം അഹോസി . തസ്സ കുലസ്സ ഏകപുത്തകോ അഹോസി. സോ മാതാപിതൂനം പിയോ മനാപോ അഹോസി പണ്ഡിതോ ബ്യത്തോ തിണ്ണം വേദാനം പാരഗൂ. സോ സമവയേഹി തരുണേഹി സദ്ധിം ഗണബന്ധനേന വിചരി. സേസാ ഗണബന്ധാ മച്ഛമംസാദീനി ഖാദന്താ സുരം പിവന്തി. മാണവോ മംസാദീനി ന ഖാദതി, സുരം ന പിവതി. തേ മന്തയിംസു – ‘‘അയം സുരായ അപിവനതോ അമ്ഹാകം മൂലം ന ദേതി, ഉപായേന നം സുരം പായേസ്സാമാ’’തി. തേ സന്നിപതിത്വാ, ‘‘സമ്മ, ഛണകീളം കീളിസ്സാമാ’’തി ആഹംസു. ‘‘സമ്മ, തുമ്ഹേ സുരം പിവഥ, അഹം സുരം ന പിവാമി, തുമ്ഹേവ ഗച്ഛഥാ’’തി. ‘‘സമ്മ, തവ പിവനത്ഥായ ഖീരം ഗണ്ഹാപേസ്സാമാ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛി. ധുത്താ ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ പദുമിനിപത്തേസു തിഖിണസുരം ബന്ധാപേത്വാ ഠപയിംസു. അഥ നേസം പാനകാലേ മാണവസ്സ ഖീരം ഉപനയിംസു. അഥ ഏകോ ധുത്തോ ‘‘പോക്ഖരമധും, ഭോ, ആഹരാ’’തി ആഹരാപേത്വാ പദുമിനിപത്തപുടം ഹേട്ഠാ ഛിദ്ദം കത്വാ അങ്ഗുലീഹി മുഖേ ഠപേത്വാ ആകഡ്ഢി. ഏവം ഇതരേപി ആഹരാപേത്വാ പിവിംസു. മാണവോ ‘‘കിം നാമേത’’ന്തി പുച്ഛി. ‘‘പോക്ഖരമധുനാമാ’’തി. ‘‘അഹമ്പി ഥോകം ലഭിസ്സാമി, ദേഥ ഭോന്തോ’’തി. തസ്സപി ദാപയിംസു. സോ പോക്ഖരമധുസഞ്ഞായ സുരം പിവി. അഥസ്സ അങ്ഗാരപക്കമംസം അദംസു, തമ്പി ഖാദി.
Tato kāḷahatthi ‘‘ayaṃ rājā ativiya rasagiddho, aparānipissa udāharaṇāni āharissāmī’’ti cintetvā, ‘‘mahārāja, viramāhī’’ti āha. ‘‘Ahaṃ viramituṃ na sakkomī’’ti. Deva, sace na viramissasi, tuvaṃ ñātimaṇḍalato ceva rajjasirito ca parihāyissasi. Atītasmiñhi, mahārāja, idheva bārāṇasiyaṃ pañcasīlarakkhakaṃ sotthiyakulaṃ ahosi . Tassa kulassa ekaputtako ahosi. So mātāpitūnaṃ piyo manāpo ahosi paṇḍito byatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū. So samavayehi taruṇehi saddhiṃ gaṇabandhanena vicari. Sesā gaṇabandhā macchamaṃsādīni khādantā suraṃ pivanti. Māṇavo maṃsādīni na khādati, suraṃ na pivati. Te mantayiṃsu – ‘‘ayaṃ surāya apivanato amhākaṃ mūlaṃ na deti, upāyena naṃ suraṃ pāyessāmā’’ti. Te sannipatitvā, ‘‘samma, chaṇakīḷaṃ kīḷissāmā’’ti āhaṃsu. ‘‘Samma, tumhe suraṃ pivatha, ahaṃ suraṃ na pivāmi, tumheva gacchathā’’ti. ‘‘Samma, tava pivanatthāya khīraṃ gaṇhāpessāmā’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Dhuttā uyyānaṃ gantvā paduminipattesu tikhiṇasuraṃ bandhāpetvā ṭhapayiṃsu. Atha nesaṃ pānakāle māṇavassa khīraṃ upanayiṃsu. Atha eko dhutto ‘‘pokkharamadhuṃ, bho, āharā’’ti āharāpetvā paduminipattapuṭaṃ heṭṭhā chiddaṃ katvā aṅgulīhi mukhe ṭhapetvā ākaḍḍhi. Evaṃ itarepi āharāpetvā piviṃsu. Māṇavo ‘‘kiṃ nāmeta’’nti pucchi. ‘‘Pokkharamadhunāmā’’ti. ‘‘Ahampi thokaṃ labhissāmi, detha bhonto’’ti. Tassapi dāpayiṃsu. So pokkharamadhusaññāya suraṃ pivi. Athassa aṅgārapakkamaṃsaṃ adaṃsu, tampi khādi.
ഏവമസ്സ പുനപ്പുനം പിവന്തസ്സ മത്തകാലേ ‘‘ന ഏതം പോക്ഖരമധു, സുരാ ഏസാ’’തി വദിംസു. സോ ‘‘ഏത്തകം കാലം ഏവം മധുരരസം ന ജാനിം, ആഹരഥ, ഭോ, സുര’’ന്തി ആഹ. തേ ആഹരിത്വാ പുനപി അദംസു. പിപാസാ മഹതീ അഹോസി. അഥസ്സ പുനപി യാചന്തസ്സ ‘‘ഖീണാ’’തി വദിംസു. സോ ‘‘ഹന്ദ തം, ഭോ, ആഹരാപേഥാ’’തി അങ്ഗുലിമുദ്ദികം അദാസി, സോ സകലദിവസം തേഹി സദ്ധിം പിവിത്വാ മത്തോ രത്തക്ഖോ കമ്പന്തോ വിലപന്തോ ഗേഹം ഗന്ത്വാ നിപജ്ജി. അഥസ്സ പിതാ സുരായ പിവിതഭാവം ഞത്വാ വിഗതേ മത്തേ, ‘‘താത, അയുത്തം തേ കതം സോത്തിയകുലേ ജാതേന സുരം പിവന്തേന, മാ പുന ഏവം അകാസീ’’തി ആഹ. ‘‘താത, കോ മയ്ഹം ദോസോ’’തി. ‘‘സുരായ പിവിതഭാവോ’’തി. ‘‘താത, കിം കഥേസി, മയാ ഏവരൂപം മധുരരസം ഏത്തകം കാലം അലദ്ധപുബ്ബ’’ന്തി. ബ്രാഹ്മണോ പുനപ്പുനം യാചി. സോപി ‘‘ന സക്കോമി വിരമിതു’’ന്തി ആഹ. അഥ ബ്രാഹ്മണോ ‘‘ഏവം സന്തേ അമ്ഹാകം കുലവംസോ ച ഉച്ഛിജ്ജിസ്സതി, ധനഞ്ച വിനസ്സിസ്സതീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥമാഹ –
Evamassa punappunaṃ pivantassa mattakāle ‘‘na etaṃ pokkharamadhu, surā esā’’ti vadiṃsu. So ‘‘ettakaṃ kālaṃ evaṃ madhurarasaṃ na jāniṃ, āharatha, bho, sura’’nti āha. Te āharitvā punapi adaṃsu. Pipāsā mahatī ahosi. Athassa punapi yācantassa ‘‘khīṇā’’ti vadiṃsu. So ‘‘handa taṃ, bho, āharāpethā’’ti aṅgulimuddikaṃ adāsi, so sakaladivasaṃ tehi saddhiṃ pivitvā matto rattakkho kampanto vilapanto gehaṃ gantvā nipajji. Athassa pitā surāya pivitabhāvaṃ ñatvā vigate matte, ‘‘tāta, ayuttaṃ te kataṃ sottiyakule jātena suraṃ pivantena, mā puna evaṃ akāsī’’ti āha. ‘‘Tāta, ko mayhaṃ doso’’ti. ‘‘Surāya pivitabhāvo’’ti. ‘‘Tāta, kiṃ kathesi, mayā evarūpaṃ madhurarasaṃ ettakaṃ kālaṃ aladdhapubba’’nti. Brāhmaṇo punappunaṃ yāci. Sopi ‘‘na sakkomi viramitu’’nti āha. Atha brāhmaṇo ‘‘evaṃ sante amhākaṃ kulavaṃso ca ucchijjissati, dhanañca vinassissatī’’ti cintetvā gāthamāha –
൩൮൩.
383.
‘‘മാണവ അഭിരൂപോസി, കുലേ ജാതോസി സോത്ഥിയേ;
‘‘Māṇava abhirūposi, kule jātosi sotthiye;
ന ത്വം അരഹസി താത, അഭക്ഖം ഭക്ഖയേതവേ’’തി.
Na tvaṃ arahasi tāta, abhakkhaṃ bhakkhayetave’’ti.
തത്ഥ , മാണവാതി, മാണവ, ത്വം അഭിരൂപോ അസി, സോത്ഥിയേ കുലേ ജാതോപി അസി. അഭക്ഖം ഭക്ഖയേതവേതി, താത, ത്വം അഭക്ഖിതബ്ബയുത്തകം ഭക്ഖയിതും ന അരഹസി.
Tattha , māṇavāti, māṇava, tvaṃ abhirūpo asi, sotthiye kule jātopi asi. Abhakkhaṃ bhakkhayetaveti, tāta, tvaṃ abhakkhitabbayuttakaṃ bhakkhayituṃ na arahasi.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ, ‘‘താത, വിരമ, സചേ ന വിരമസി, അഹം തം ഇതോ ഗേഹാ നിക്ഖാമേസ്സാമി, തവ രട്ഠാ പബ്ബാജനീയകമ്മം കരിസ്സാമീ’’തി ആഹ. മാണവോ ‘‘ഏവം സന്തേപി അഹം സുരം ജഹിതും ന സക്കോമീ’’തി വത്വാ ഗാഥാദ്വയമാഹ –
Evañca pana vatvā, ‘‘tāta, virama, sace na viramasi, ahaṃ taṃ ito gehā nikkhāmessāmi, tava raṭṭhā pabbājanīyakammaṃ karissāmī’’ti āha. Māṇavo ‘‘evaṃ santepi ahaṃ suraṃ jahituṃ na sakkomī’’ti vatvā gāthādvayamāha –
൩൮൪.
384.
‘‘രസാനം അഞ്ഞതരം ഏതം, കസ്മാ മം ത്വം നിവാരയേ;
‘‘Rasānaṃ aññataraṃ etaṃ, kasmā maṃ tvaṃ nivāraye;
സോഹം തത്ഥ ഗമിസ്സാമി, യത്ഥ ലച്ഛാമി ഏദിസം.
Sohaṃ tattha gamissāmi, yattha lacchāmi edisaṃ.
൩൮൫.
385.
‘‘സോവാഹം നിപ്പതിസ്സാമി, നതേ വച്ഛാമി സന്തികേ;
‘‘Sovāhaṃ nippatissāmi, nate vacchāmi santike;
യസ്സ മേ ദസ്സനേന ത്വം, നാഭിനന്ദസി ബ്രാഹ്മണാ’’തി.
Yassa me dassanena tvaṃ, nābhinandasi brāhmaṇā’’ti.
തത്ഥ രസാനന്തി ലോണമ്ബിലതിത്തകകടുകഖാരികമധുരകസാവസങ്ഖാതാനം സത്തന്നം രസാനം അഞ്ഞതരം ഉത്തമരസമേതം മജ്ജം നാമ. സോവാഹന്തി സോ അഹം ഏവ. നിപ്പതിസ്സാമീതി നിക്ഖമിസ്സാമി.
Tattha rasānanti loṇambilatittakakaṭukakhārikamadhurakasāvasaṅkhātānaṃ sattannaṃ rasānaṃ aññataraṃ uttamarasametaṃ majjaṃ nāma. Sovāhanti so ahaṃ eva. Nippatissāmīti nikkhamissāmi.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ ‘‘നാഹം സുരാപാനാ വിരമിസ്സാമി, യം തേ രുച്ചതി, തം കരോഹീ’’തി ആഹ. അഥ ബ്രാഹ്മണോ ‘‘തയി അമ്ഹേ പരിച്ചജന്തേ മയമ്പി തം പരിച്ചജിസ്സാമാ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Evañca pana vatvā ‘‘nāhaṃ surāpānā viramissāmi, yaṃ te ruccati, taṃ karohī’’ti āha. Atha brāhmaṇo ‘‘tayi amhe pariccajante mayampi taṃ pariccajissāmā’’ti vatvā gāthamāha –
൩൮൬.
386.
‘‘അദ്ധാ അഞ്ഞേപി ദായാദേ, പുത്തേ ലച്ഛാമ മാണവ;
‘‘Addhā aññepi dāyāde, putte lacchāma māṇava;
ത്വഞ്ച ജമ്മ വിനസ്സസു, യത്ഥ പത്തം ന തം സുണേ’’തി.
Tvañca jamma vinassasu, yattha pattaṃ na taṃ suṇe’’ti.
തത്ഥ യത്ഥ പത്തന്തി യത്ഥ ഗതം തം ‘‘അസുകട്ഠാനേ നാമ വസതീ’’തി ന സുണോമ, തത്ഥ ഗച്ഛാഹീതി അത്ഥോ.
Tattha yattha pattanti yattha gataṃ taṃ ‘‘asukaṭṭhāne nāma vasatī’’ti na suṇoma, tattha gacchāhīti attho.
അഥ നം വിനിച്ഛയം നേത്വാ അപുത്തഭാവം കത്വാ നീഹരാപേസി. സോ അപരഭാഗേ നിപ്പച്ചയോ കപണോ ജിണ്ണപിലോതികം നിവാസേത്വാ കപാലഹത്ഥോ പിണ്ഡായ ചരന്തോ അഞ്ഞതരം കുട്ടം നിസ്സായ കാലമകാസി. ഇദം കാരണം ആഹരിത്വാ കാളഹത്ഥി രഞ്ഞോ ദസ്സേത്വാ, ‘‘മഹാരാജ, സചേ ത്വം അമ്ഹാകം വചനം ന കരിസ്സസി, പബ്ബാജനീയകമ്മം തേ കരിസ്സന്തീ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Atha naṃ vinicchayaṃ netvā aputtabhāvaṃ katvā nīharāpesi. So aparabhāge nippaccayo kapaṇo jiṇṇapilotikaṃ nivāsetvā kapālahattho piṇḍāya caranto aññataraṃ kuṭṭaṃ nissāya kālamakāsi. Idaṃ kāraṇaṃ āharitvā kāḷahatthi rañño dassetvā, ‘‘mahārāja, sace tvaṃ amhākaṃ vacanaṃ na karissasi, pabbājanīyakammaṃ te karissantī’’ti vatvā gāthamāha –
൩൮൭.
387.
‘‘ഏവമേവ തുവം രാജ, ദ്വിപദിന്ദ സുണോഹി മേ;
‘‘Evameva tuvaṃ rāja, dvipadinda suṇohi me;
പബ്ബാജേസ്സന്തി തം രട്ഠാ, സോണ്ഡം മാണവകം യഥാ’’തി.
Pabbājessanti taṃ raṭṭhā, soṇḍaṃ māṇavakaṃ yathā’’ti.
തത്ഥ ദ്വിപദിന്ദാതി ദ്വിപദാനം ഇന്ദ, ഭോ മഹാരാജ, മേ മമ വചനം സുണോഹി തുവം, ഏവമേവ സോണ്ഡം മാണവകം യഥാ തം ഭവന്തം രട്ഠതോ പബ്ബാജേസ്സന്തി.
Tattha dvipadindāti dvipadānaṃ inda, bho mahārāja, me mama vacanaṃ suṇohi tuvaṃ, evameva soṇḍaṃ māṇavakaṃ yathā taṃ bhavantaṃ raṭṭhato pabbājessanti.
ഏവം കാളഹത്ഥിനാ ഉപമായ ആഹടായപി രാജാ തതോ വിരമിതും അസക്കോന്തോ അപരമ്പി ഉദാഹരണം ദസ്സേതും ആഹ –
Evaṃ kāḷahatthinā upamāya āhaṭāyapi rājā tato viramituṃ asakkonto aparampi udāharaṇaṃ dassetuṃ āha –
൩൮൮.
388.
‘‘സുജാതോ നാമ നാമേന, ഭാവിതത്താന സാവകോ;
‘‘Sujāto nāma nāmena, bhāvitattāna sāvako;
അച്ഛരം കാമയന്തോവ, ന സോ ഭുഞ്ജി ന സോ പിവി.
Accharaṃ kāmayantova, na so bhuñji na so pivi.
൩൮൯.
389.
‘‘കുസഗ്ഗേനുദകമാദായ, സമുദ്ദേ ഉദകം മിനേ;
‘‘Kusaggenudakamādāya, samudde udakaṃ mine;
ഏവം മാനുസകാ കാമാ, ദിബ്ബകാമാന സന്തികേ.
Evaṃ mānusakā kāmā, dibbakāmāna santike.
൩൯൦.
390.
‘‘ഏവമേവ അഹം കാള, ഭുത്വാ ഭക്ഖം രസുത്തമം;
‘‘Evameva ahaṃ kāḷa, bhutvā bhakkhaṃ rasuttamaṃ;
അലദ്ധാ മാനുസം മംസം, മഞ്ഞേ ഹിസ്സാമി ജീവിത’’ന്തി.
Aladdhā mānusaṃ maṃsaṃ, maññe hissāmi jīvita’’nti.
വത്ഥു ഹേട്ഠാ വുത്തസദിസമേവ.
Vatthu heṭṭhā vuttasadisameva.
തത്ഥ ഭാവിതത്താനാതി ഭാവിതചിത്താനം തേസം പഞ്ചന്നം ഇസിസതാനം. അച്ഛരം കാമയന്തോവാതി സോ കിര തേസം ഇസീനം മഹാജമ്ബുപേസിയാ ഖാദനകാലേ അനാഗമനം വിദിത്വാ ‘‘കിം നു ഖോ കാരണാ ന ആഗച്ഛന്തി, സചേ കത്ഥചി ഗതാ, ജാനിസ്സാമി, നോ ചേ, അഥ നേസം സന്തികേ ധമ്മം സുണിസ്സാമീ’’തി ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ ഇസിഗണേ വന്ദിത്വാ ഗണജേട്ഠകസ്സ സന്തികേ ധമ്മം സുണന്തോ നിസിന്നോവ സൂരിയേ അത്ഥങ്ഗതേ ഉയ്യോജിയമാനോപി ‘‘അജ്ജ ഇധേവ വസിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ഇസിഗണം വന്ദിത്വാ പണ്ണസാലം പവിസിത്വാ നിപജ്ജി. രത്തിഭാഗേ സക്കോ ദേവരാജാ ദേവച്ഛരാസങ്ഘപരിവുതോ സദ്ധിം അത്തനോ പരിചാരികാഹി ഇസിഗണം വന്ദിതും ആഗതോ, സകലാരാമോ ഏകോഭാസോ അഹോസി. സുജാതോ ‘‘കിം നു ഖോ ഏത’’ന്തി ഉട്ഠായ പണ്ണസാലഛിദ്ദേന ഓലോകേന്തോ സക്കം ഇസിഗണം വന്ദിതും ആഗതം ദേവച്ഛരാപരിവുതം ദിസ്വാ അച്ഛരാനം സഹ ദസ്സനേന രാഗരത്തോ അഹോസി. സക്കോ നിസീദിത്വാ ധമ്മകഥം സുത്വാ സകട്ഠാനമേവ ഗതോ. കുടുമ്ബികോപി പുനദിവസേ ഇസിഗണം വന്ദിത്വാ പുച്ഛി – ‘‘ഭന്തേ, കോ നാമേസ രത്തിഭാഗേ തുമ്ഹാകം വന്ദനത്ഥായ ആഗതോ’’തി? ‘‘സക്കോ, ആവുസോ’’തി. ‘‘തം പരിവാരേത്വാ നിസിന്നാ കാ നാമേതാ’’തി? ‘‘ദേവച്ഛരാ നാമേതാ’’തി. സോ ഇസിഗണം വന്ദിത്വാ ഗേഹം ഗന്ത്വാ ഗതകാലതോ പട്ഠായ ‘‘അച്ഛരം മേ ദേഥ, അച്ഛരം മേ ദേഥാ’’തി വിലപി. ഞാതകാ പരിവാരേത്വാ ‘‘ഭൂതാവിട്ഠോ നു ഖോ’’തി അച്ഛരം പഹരിംസു. സോ ‘‘നാഹം ഏതം അച്ഛരം കഥേമി, ദേവച്ഛരം കഥേമീ’’തി വത്വാ ‘‘അയം അച്ഛരാ’’തി അലങ്കരിത്വാ ആനീതം ഭരിയമ്പി ഗണികമ്പി ഓലോകേന്തോ ‘‘നായം അച്ഛരാ, യക്ഖിനീ ഏസാ, ദേവച്ഛരം മേ ദേഥാ’’തി വിലപന്തോ നിരാഹാരോ ഹുത്വാ തത്ഥേവ ജീവിതക്ഖയം പാപുണി. തേന വുത്തം –
Tattha bhāvitattānāti bhāvitacittānaṃ tesaṃ pañcannaṃ isisatānaṃ. Accharaṃ kāmayantovāti so kira tesaṃ isīnaṃ mahājambupesiyā khādanakāle anāgamanaṃ viditvā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇā na āgacchanti, sace katthaci gatā, jānissāmi, no ce, atha nesaṃ santike dhammaṃ suṇissāmī’’ti uyyānaṃ gantvā isigaṇe vanditvā gaṇajeṭṭhakassa santike dhammaṃ suṇanto nisinnova sūriye atthaṅgate uyyojiyamānopi ‘‘ajja idheva vasissāmī’’ti vatvā isigaṇaṃ vanditvā paṇṇasālaṃ pavisitvā nipajji. Rattibhāge sakko devarājā devaccharāsaṅghaparivuto saddhiṃ attano paricārikāhi isigaṇaṃ vandituṃ āgato, sakalārāmo ekobhāso ahosi. Sujāto ‘‘kiṃ nu kho eta’’nti uṭṭhāya paṇṇasālachiddena olokento sakkaṃ isigaṇaṃ vandituṃ āgataṃ devaccharāparivutaṃ disvā accharānaṃ saha dassanena rāgaratto ahosi. Sakko nisīditvā dhammakathaṃ sutvā sakaṭṭhānameva gato. Kuṭumbikopi punadivase isigaṇaṃ vanditvā pucchi – ‘‘bhante, ko nāmesa rattibhāge tumhākaṃ vandanatthāya āgato’’ti? ‘‘Sakko, āvuso’’ti. ‘‘Taṃ parivāretvā nisinnā kā nāmetā’’ti? ‘‘Devaccharā nāmetā’’ti. So isigaṇaṃ vanditvā gehaṃ gantvā gatakālato paṭṭhāya ‘‘accharaṃ me detha, accharaṃ me dethā’’ti vilapi. Ñātakā parivāretvā ‘‘bhūtāviṭṭho nu kho’’ti accharaṃ pahariṃsu. So ‘‘nāhaṃ etaṃ accharaṃ kathemi, devaccharaṃ kathemī’’ti vatvā ‘‘ayaṃ accharā’’ti alaṅkaritvā ānītaṃ bhariyampi gaṇikampi olokento ‘‘nāyaṃ accharā, yakkhinī esā, devaccharaṃ me dethā’’ti vilapanto nirāhāro hutvā tattheva jīvitakkhayaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ –
‘‘അച്ഛരം കാമയന്തോവ, ന സോ ഭുഞ്ജി ന സോ പിവീ’’തി.
‘‘Accharaṃ kāmayantova, na so bhuñji na so pivī’’ti.
കുസഗ്ഗേനുദകമാദായ, സമുദ്ദേ ഉദകം മിനേതി, സമ്മ കാളഹത്ഥി, യോ കുസഗ്ഗേനേവ ഉദകം ഗഹേത്വാ ‘‘ഏത്തകം സിയാ മഹാസമുദ്ദേ ഉദക’’ന്തി തേന സദ്ധിം ഉപമായ മിനേയ്യ, സോ കേവലം മിനേയ്യേവ, കുസഗ്ഗേ പന ഉദകം അതിപരിത്തകമേവ. യഥാ തം, ഏവം മാനുസകാ കാമാ ദിബ്ബകാമാനം സന്തികേ, തസ്മാ സോ സുജാതോ അഞ്ഞം ഇത്ഥിം ന ഓലോകേസി, അച്ഛരമേവ പത്ഥേന്തോ മതോ. ഏവമേവാതി യഥാ സോ ദിബ്ബകാമം അലഭന്തോ ജീവിതം ജഹി, ഏവം അഹമ്പി ഉത്തമരസം മനുസ്സമംസം അലഭന്തോ ജീവിതം ജഹിസ്സാമീതി വദതി.
Kusaggenudakamādāya, samudde udakaṃ mineti, samma kāḷahatthi, yo kusaggeneva udakaṃ gahetvā ‘‘ettakaṃ siyā mahāsamudde udaka’’nti tena saddhiṃ upamāya mineyya, so kevalaṃ mineyyeva, kusagge pana udakaṃ atiparittakameva. Yathā taṃ, evaṃ mānusakā kāmā dibbakāmānaṃ santike, tasmā so sujāto aññaṃ itthiṃ na olokesi, accharameva patthento mato. Evamevāti yathā so dibbakāmaṃ alabhanto jīvitaṃ jahi, evaṃ ahampi uttamarasaṃ manussamaṃsaṃ alabhanto jīvitaṃ jahissāmīti vadati.
തം സുത്വാ കാളഹത്ഥി ‘‘അയം രാജാ അതിവിയ രസഗിദ്ധോ, സഞ്ഞാപേസ്സാമി ന’’ന്തി സകജാതികാനം മംസം ഖാദിത്വാ ആകാസചരാ സുവണ്ണഹംസാപി താവ വിനട്ഠാതി ദസ്സേതും ഗാഥാദ്വയമാഹ –
Taṃ sutvā kāḷahatthi ‘‘ayaṃ rājā ativiya rasagiddho, saññāpessāmi na’’nti sakajātikānaṃ maṃsaṃ khāditvā ākāsacarā suvaṇṇahaṃsāpi tāva vinaṭṭhāti dassetuṃ gāthādvayamāha –
൩൯൧.
391.
‘‘യഥാപി തേ ധതരട്ഠാ, ഹംസാ വേഹായസങ്ഗമാ;
‘‘Yathāpi te dhataraṭṭhā, haṃsā vehāyasaṅgamā;
അഭുത്തപരിഭോഗേന, സബ്ബേ അബ്ഭത്ഥതം ഗതാ.
Abhuttaparibhogena, sabbe abbhatthataṃ gatā.
൩൯൨.
392.
‘‘ഏവമേവ തുവം രാജ, ദ്വിപദിന്ദ സുണോഹി മേ;
‘‘Evameva tuvaṃ rāja, dvipadinda suṇohi me;
അഭക്ഖം രാജ ഭക്ഖേസി, തസ്മാ പബ്ബാജയന്തി ത’’ന്തി.
Abhakkhaṃ rāja bhakkhesi, tasmā pabbājayanti ta’’nti.
തത്ഥ അഭുത്തപരിഭോഗേനാതി അത്തനോ സമാനജാതികാനം പരിഭോഗേന. അബ്ഭത്ഥതം ഗതാതി സബ്ബേ മരണമേവ പത്താ. അതീതേ കിര ചിത്തകൂടേ സുവണ്ണഗുഹായം നവുതി ഹംസസഹസ്സാനി വസന്തി. തേ വസ്സികേ ചത്താരോ മാസേ ന നിക്ഖമന്തി, സചേ നിക്ഖമേയ്യും, ഉദകപുണ്ണേഹി പത്തേഹി ഉപ്പതിതും അസക്കോന്താ മഹാസമുദ്ദേയേവ പതേയ്യും, തസ്മാ ന ച നിക്ഖമന്തി. ഉപകട്ഠേ പന വസ്സകാലേ ജാതസ്സരതോ സയംജാതസാലിയോ ആഹരിത്വാ ഗുഹം പൂരേത്വാ സാലിം ഖാദന്താ വസന്തി. തേസം പന ഗുഹം പവിട്ഠകാലേ ഗുഹദ്വാരേ ഏകോ രഥചക്കപ്പമാണോ ഉണ്ണനാഭി നാമ മക്കടകോ ഏകേകസ്മിം മാസേ ഏകേകം ജാലം വിനന്ധതി. തസ്സ ഏകേകം സുത്തം ഗോരജ്ജുപ്പമാണം ഹോതി. ഹംസാ ‘‘തം ജാലം ഭിന്ദിസ്സതീ’’തി ഏകസ്സ തരുണഹംസസ്സ ദ്വേ കോട്ഠാസേ ദേന്തി. സോ വിഗതേ ദേവേ പുരതോ ഗന്ത്വാ തം ജാലം ഭിന്ദതി. തേന മഗ്ഗേന സേസാ ഗച്ഛന്തി. അഥേകസ്മിം കാലേ പഞ്ച മാസേ വസ്സോ വുട്ഠോ അഹോസി. ഹംസാ ഖീണഗോചരാ ‘‘കിം നു ഖോ കത്തബ്ബ’’ന്തി മന്തേത്വാ ‘‘മയം ജീവന്താ അണ്ഡാനി ലഭിസ്സാമാ’’തി പഠമം അണ്ഡാനി ഖാദിംസു, തതോ പോതകേ, തതോ ജിണ്ണഹംസേ. പഞ്ചമാസച്ചയേന വസ്സം അപഗതം. മക്കടകോ പഞ്ച ജാലാനി വിനന്ധി. ഹംസാ സകജാതികാനം മംസം ഖാദിത്വാ അപ്പഥാമാ ജാതാ. ദ്വിഗുണകോട്ഠാസലാഭീ ഹംസതരുണോ ജാലേ പഹരിത്വാ ചത്താരി ഭിന്ദി, പഞ്ചമം ഛിന്ദിതും നാസക്ഖി, തത്ഥേവ ലഗ്ഗി. അഥസ്സ സീസം വിജ്ഝിത്വാ മക്കടകോ ലോഹിതം പിവി. അഞ്ഞോപി ആഗന്ത്വാ ജാലം പഹരി, സോപി തത്ഥേവ ലഗ്ഗീതി ഏവം സബ്ബേസം മക്കടകോ ലോഹിതം പിവി. തദാ ധതരട്ഠകുലം ഉച്ഛിന്നന്തി വദന്തി. തേന വുത്തം ‘‘സബ്ബേ അബ്ഭത്ഥതംഗതാ’’തി.
Tattha abhuttaparibhogenāti attano samānajātikānaṃ paribhogena. Abbhatthataṃ gatāti sabbe maraṇameva pattā. Atīte kira cittakūṭe suvaṇṇaguhāyaṃ navuti haṃsasahassāni vasanti. Te vassike cattāro māse na nikkhamanti, sace nikkhameyyuṃ, udakapuṇṇehi pattehi uppatituṃ asakkontā mahāsamuddeyeva pateyyuṃ, tasmā na ca nikkhamanti. Upakaṭṭhe pana vassakāle jātassarato sayaṃjātasāliyo āharitvā guhaṃ pūretvā sāliṃ khādantā vasanti. Tesaṃ pana guhaṃ paviṭṭhakāle guhadvāre eko rathacakkappamāṇo uṇṇanābhi nāma makkaṭako ekekasmiṃ māse ekekaṃ jālaṃ vinandhati. Tassa ekekaṃ suttaṃ gorajjuppamāṇaṃ hoti. Haṃsā ‘‘taṃ jālaṃ bhindissatī’’ti ekassa taruṇahaṃsassa dve koṭṭhāse denti. So vigate deve purato gantvā taṃ jālaṃ bhindati. Tena maggena sesā gacchanti. Athekasmiṃ kāle pañca māse vasso vuṭṭho ahosi. Haṃsā khīṇagocarā ‘‘kiṃ nu kho kattabba’’nti mantetvā ‘‘mayaṃ jīvantā aṇḍāni labhissāmā’’ti paṭhamaṃ aṇḍāni khādiṃsu, tato potake, tato jiṇṇahaṃse. Pañcamāsaccayena vassaṃ apagataṃ. Makkaṭako pañca jālāni vinandhi. Haṃsā sakajātikānaṃ maṃsaṃ khāditvā appathāmā jātā. Dviguṇakoṭṭhāsalābhī haṃsataruṇo jāle paharitvā cattāri bhindi, pañcamaṃ chindituṃ nāsakkhi, tattheva laggi. Athassa sīsaṃ vijjhitvā makkaṭako lohitaṃ pivi. Aññopi āgantvā jālaṃ pahari, sopi tattheva laggīti evaṃ sabbesaṃ makkaṭako lohitaṃ pivi. Tadā dhataraṭṭhakulaṃ ucchinnanti vadanti. Tena vuttaṃ ‘‘sabbe abbhatthataṃgatā’’ti.
ഏവമേവ തുവന്തി യഥാ ഏതേ ഹംസാ അഭക്ഖം സകജാതികമംസം ഖാദിംസു, തഥാ ത്വമ്പി ഖാദസി, സകലനഗരം ഭയപ്പത്തം, വിരമ, മഹാരാജാതി. തസ്മാ പബ്ബാജയന്തി തന്തി യസ്മാ അഭക്ഖം സകജാതികമംസം ഭക്ഖേസി, തസ്മാ ഇമേ നഗരവാസിനോ തം രട്ഠാ പബ്ബാജയന്തി.
Evameva tuvanti yathā ete haṃsā abhakkhaṃ sakajātikamaṃsaṃ khādiṃsu, tathā tvampi khādasi, sakalanagaraṃ bhayappattaṃ, virama, mahārājāti. Tasmā pabbājayanti tanti yasmā abhakkhaṃ sakajātikamaṃsaṃ bhakkhesi, tasmā ime nagaravāsino taṃ raṭṭhā pabbājayanti.
രാജാ അഞ്ഞമ്പി ഉപമം വത്തുകാമോ അഹോസി. നാഗരാ പന ഉട്ഠായ, ‘‘സാമി സേനാപതി, കിം കരോസി, കിം മനുസ്സമംസഖാദകം ചോരം ഗഹേത്വാ വിചരസി, സചേ ന വിരമിസ്സതി, രട്ഠതോ നം പബ്ബാജേഹീ’’തി വത്വാ നാസ്സ കഥേതും അദംസു. രാജാ ബഹൂനം കഥം സുത്വാ ഭീതോ പുന വത്തും നാസക്ഖി. പുനപി നം സേനാപതി ‘‘കിം മഹാരാജ വിരമിതും സക്ഖിസ്സസി, ഉദാഹു ന സക്ഖിസ്സസീ’’തി വത്വാ ‘‘ന സക്കോമീ’’തി വുത്തേ സബ്ബം ഓരോധഗണഞ്ച പുത്തധീതരോ ച സബ്ബാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതേ പസ്സേ ഠപേത്വാ, ‘‘മഹാരാജ, ഇമേ ഞാതിമണ്ഡലേ ചേവ അമച്ചഗണഞ്ച രജ്ജസിരിഞ്ച ഓലോകേഹി, മാ വിനസ്സി, വിരമ മനുസ്സമംസതോ’’തി ആഹ. രാജാ ‘‘ന മയ്ഹം ഏതേ മനുസ്സമംസതോ പിയതരാ’’തി വത്വാ ‘‘തേന ഹി, മഹാരാജ, ഇമമ്ഹാ നഗരാ ച രട്ഠാ ച നിക്ഖമഥാ’’തി വുത്തേ, ‘‘കാളഹത്ഥി, ന മേ രജ്ജേനത്ഥോ, നഗരാ നിക്ഖമാമി, ഏകം പന മേ ഖഗ്ഗഞ്ച രസകഞ്ച ഭാജനഞ്ച ദേഹീ’’തി ആഹ. അഥസ്സ ഖഗ്ഗഞ്ച മംസപചനഭാജനഞ്ച പച്ഛിഞ്ച ഉക്ഖിപാപേത്വാ രസകഞ്ച ദത്വാ രട്ഠാ പബ്ബാജനീയകമ്മം കരിംസു.
Rājā aññampi upamaṃ vattukāmo ahosi. Nāgarā pana uṭṭhāya, ‘‘sāmi senāpati, kiṃ karosi, kiṃ manussamaṃsakhādakaṃ coraṃ gahetvā vicarasi, sace na viramissati, raṭṭhato naṃ pabbājehī’’ti vatvā nāssa kathetuṃ adaṃsu. Rājā bahūnaṃ kathaṃ sutvā bhīto puna vattuṃ nāsakkhi. Punapi naṃ senāpati ‘‘kiṃ mahārāja viramituṃ sakkhissasi, udāhu na sakkhissasī’’ti vatvā ‘‘na sakkomī’’ti vutte sabbaṃ orodhagaṇañca puttadhītaro ca sabbālaṅkārapaṭimaṇḍite passe ṭhapetvā, ‘‘mahārāja, ime ñātimaṇḍale ceva amaccagaṇañca rajjasiriñca olokehi, mā vinassi, virama manussamaṃsato’’ti āha. Rājā ‘‘na mayhaṃ ete manussamaṃsato piyatarā’’ti vatvā ‘‘tena hi, mahārāja, imamhā nagarā ca raṭṭhā ca nikkhamathā’’ti vutte, ‘‘kāḷahatthi, na me rajjenattho, nagarā nikkhamāmi, ekaṃ pana me khaggañca rasakañca bhājanañca dehī’’ti āha. Athassa khaggañca maṃsapacanabhājanañca pacchiñca ukkhipāpetvā rasakañca datvā raṭṭhā pabbājanīyakammaṃ kariṃsu.
സോ ഖഗ്ഗഞ്ച രസകഞ്ച ആദായ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ അരഞ്ഞം പവിസിത്വാ ഏകസ്മിം നിഗ്രോധമൂലേ വസനട്ഠാനം കത്വാ തത്ഥ വസന്തോ അടവിമഗ്ഗേ ഠത്വാ മനുസ്സേ മാരേത്വാ ആഹരിത്വാ രസകസ്സ ദേതി. സോപിസ്സ മംസം പചിത്വാ ഉപനാമേതി. ഏവം ഉഭോപി ജീവന്തി. മനുസ്സഗഹണകാലേ ‘‘അഹം അരേ മനുസ്സചോരോ പോരിസാദോ’’തി വത്വാ തസ്മിം പക്ഖന്തേ കോചി സകഭാവേന സണ്ഠാതും ന സക്കോതി, സബ്ബേ ഭൂമിയം പതന്തി. തേസു യം ഇച്ഛതി, തം ഉദ്ധംപാദം അധോസീസം കത്വാ ആഹരിത്വാ രസകസ്സ ദേതി. സോ ഏകദിവസം അരഞ്ഞേ കഞ്ചി മനുസ്സം അലഭിത്വാ ആഗതോ രസകേന ‘‘കിം ദേവാ’’തി വുത്തേ ‘‘ഉദ്ധനേ ഉക്ഖലിം ആരോപേഹീ’’തി ആഹ. ‘‘മംസം കഹം, ദേവാ’’തി? ‘‘ലഭിസ്സാമഹം മംസ’’ന്തി. സോ ‘‘നത്ഥി മേ ദാനി ജീവിത’’ന്തി കമ്പമാനോ ഉദ്ധനേ അഗ്ഗിം കത്വാ ഉക്ഖലിം ആരോപേസി. അഥ നം പോരിസാദോ അസിനാ മാരേത്വാ മംസം പചിത്വാ ഖാദി. തതോ പട്ഠായ ഏകകോവ ജാതോ സയമേവ പചിത്വാ ഖാദതി. ‘‘പോരിസാദോ മഗ്ഗേ മഗ്ഗപടിപന്നേ ഹനതീ’’തി സകലജമ്ബുദീപേ പാകടോ അഹോസി.
So khaggañca rasakañca ādāya nagarā nikkhamitvā araññaṃ pavisitvā ekasmiṃ nigrodhamūle vasanaṭṭhānaṃ katvā tattha vasanto aṭavimagge ṭhatvā manusse māretvā āharitvā rasakassa deti. Sopissa maṃsaṃ pacitvā upanāmeti. Evaṃ ubhopi jīvanti. Manussagahaṇakāle ‘‘ahaṃ are manussacoro porisādo’’ti vatvā tasmiṃ pakkhante koci sakabhāvena saṇṭhātuṃ na sakkoti, sabbe bhūmiyaṃ patanti. Tesu yaṃ icchati, taṃ uddhaṃpādaṃ adhosīsaṃ katvā āharitvā rasakassa deti. So ekadivasaṃ araññe kañci manussaṃ alabhitvā āgato rasakena ‘‘kiṃ devā’’ti vutte ‘‘uddhane ukkhaliṃ āropehī’’ti āha. ‘‘Maṃsaṃ kahaṃ, devā’’ti? ‘‘Labhissāmahaṃ maṃsa’’nti. So ‘‘natthi me dāni jīvita’’nti kampamāno uddhane aggiṃ katvā ukkhaliṃ āropesi. Atha naṃ porisādo asinā māretvā maṃsaṃ pacitvā khādi. Tato paṭṭhāya ekakova jāto sayameva pacitvā khādati. ‘‘Porisādo magge maggapaṭipanne hanatī’’ti sakalajambudīpe pākaṭo ahosi.
തദാ ഏകോ സമ്പന്നവിഭവോ ബ്രാഹ്മണോ പഞ്ചഹി സകടസതേഹി വോഹാരം കരോന്തോ പുബ്ബന്തതോ അപരന്തം സഞ്ചരതി. സോ ചിന്തേസി – ‘‘പോരിസാദോ നാമ കിര ചോരോ അന്തരാമഗ്ഗേ മനുസ്സേ മാരേസി, ധനം ദത്വാ തം അടവിം അതിക്കമിസ്സാമീ’’തി. സോ അടവിമുഖവാസീനം മനുസ്സാനം ‘‘തുമ്ഹേ മം അടവിതോ അതിക്കാമേഥാ’’തി സഹസ്സം ദത്വാ തേഹി സദ്ധിം മഗ്ഗം പടിപജ്ജി. ഗച്ഛന്തോ ച ബ്രാഹ്മണോ സബ്ബസത്ഥം പുരതോ കത്വാ സയം ന്ഹാതാനുലിത്തോ സബ്ബാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതോ സേതഗോണയുത്തേ സുഖയാനകേ നിസിന്നോ തേഹി അടവിവാസികപുരിസേഹി പരിവുതോ സബ്ബപച്ഛതോ അഗമാസി. തസ്മിം ഖണേ പോരിസാദോ രുക്ഖം ആരുയ്ഹ പുരിസേ ഉപധാരേന്തോ സേസമനുസ്സേസു ‘‘കിം ഇമേസു മയാ ഖാദിതബ്ബം അത്ഥീ’’തി വിഗതച്ഛന്ദോ ഹുത്വാ ബ്രാഹ്മണം ദിട്ഠകാലതോ പട്ഠായ തം ഖാദിതുകാമതായ പഗ്ഘരിതഖേളോ അഹോസി. സോ തസ്മിം അത്തനോ സന്തികം ആഗതേ രുക്ഖതോ ഓരുയ്ഹ ‘‘അഹം അരേ പോരിസാദോ’’തി നാമം തിക്ഖത്തും സാവേത്വാ ഖഗ്ഗം പരിവത്തേന്തോ വാലുകായ തേസം അക്ഖീനി പൂരേന്തോ വിയ പക്ഖന്ദി. ഏകോപി ഠാതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി, സബ്ബേ ഭൂമിയം ഉരേന നിപജ്ജിംസു. സോ സുഖയാനകേ നിസിന്നം ബ്രാഹ്മണം പാദേ ഗഹേത്വാ പിട്ഠിയം അധോസീസകം ഓലമ്ബേത്വാ സീസം ഗോപ്ഫകേഹി പഹരന്തോ ഉക്ഖിപിത്വാ പായാസി.
Tadā eko sampannavibhavo brāhmaṇo pañcahi sakaṭasatehi vohāraṃ karonto pubbantato aparantaṃ sañcarati. So cintesi – ‘‘porisādo nāma kira coro antarāmagge manusse māresi, dhanaṃ datvā taṃ aṭaviṃ atikkamissāmī’’ti. So aṭavimukhavāsīnaṃ manussānaṃ ‘‘tumhe maṃ aṭavito atikkāmethā’’ti sahassaṃ datvā tehi saddhiṃ maggaṃ paṭipajji. Gacchanto ca brāhmaṇo sabbasatthaṃ purato katvā sayaṃ nhātānulitto sabbālaṅkārapaṭimaṇḍito setagoṇayutte sukhayānake nisinno tehi aṭavivāsikapurisehi parivuto sabbapacchato agamāsi. Tasmiṃ khaṇe porisādo rukkhaṃ āruyha purise upadhārento sesamanussesu ‘‘kiṃ imesu mayā khāditabbaṃ atthī’’ti vigatacchando hutvā brāhmaṇaṃ diṭṭhakālato paṭṭhāya taṃ khāditukāmatāya paggharitakheḷo ahosi. So tasmiṃ attano santikaṃ āgate rukkhato oruyha ‘‘ahaṃ are porisādo’’ti nāmaṃ tikkhattuṃ sāvetvā khaggaṃ parivattento vālukāya tesaṃ akkhīni pūrento viya pakkhandi. Ekopi ṭhātuṃ samattho nāma natthi, sabbe bhūmiyaṃ urena nipajjiṃsu. So sukhayānake nisinnaṃ brāhmaṇaṃ pāde gahetvā piṭṭhiyaṃ adhosīsakaṃ olambetvā sīsaṃ gopphakehi paharanto ukkhipitvā pāyāsi.
തദാ തേ പുരിസാ ഉട്ഠായ, ‘‘ഭോ, പുരിസാ മയം ബ്രാഹ്മണസ്സ ഹത്ഥതോ കഹാപണസഹസ്സം ഗണ്ഹിമ്ഹാ, കോ നാമ അമ്ഹാകം പുരിസകാരോ, സക്കോന്താ വാ അസക്കോന്താ വാ ഥോകം അനുബന്ധാമാ’’തി വത്വാ അനുബന്ധിംസു. പോരിസാദോപി നിവത്തിത്വാ ഓലോകേന്തോ കഞ്ചി അദിത്വാ സണികം പായാസി. തസ്മിം ഖണേ ഥാമസമ്പന്നോ ഏകോ സൂരപുരിസോ വേഗേന തം പാപുണി. സോ തം ദിസ്വാ ഏകം വതിം ലങ്ഘന്തോ ഖദിരഖാണുകം അക്കമി, ഖാണുകോ പിട്ഠിപാദേന നിക്ഖമി. ലോഹിതേന പഗ്ഘരന്തേന ലങ്ഘമാനോ യാതി. അഥ നം സോ ദിസ്വാ, ‘‘ഭോ, മയാ ഏസ വിദ്ധോ, കേവലം തുമ്ഹേ പച്ഛതോ ഏഥ, ഗണ്ഹിസ്സാമി ന’’ന്തി ആഹ. തേ ദുബ്ബലഭാവം ഞത്വാ തം അനുബന്ധിംസു. സോ തേഹി അനുബദ്ധഭാവം ഞത്വാ ബ്രാഹ്മണം വിസ്സജ്ജേത്വാ അത്താനം സോത്ഥിമകാസി. അഥ അടവിവാസികപുരിസാ ബ്രാഹ്മണസ്സ ലദ്ധകാലതോ പട്ഠായ ‘‘കിം അമ്ഹാകം ചോരേനാ’’തി തതോ നിവത്തിംസു.
Tadā te purisā uṭṭhāya, ‘‘bho, purisā mayaṃ brāhmaṇassa hatthato kahāpaṇasahassaṃ gaṇhimhā, ko nāma amhākaṃ purisakāro, sakkontā vā asakkontā vā thokaṃ anubandhāmā’’ti vatvā anubandhiṃsu. Porisādopi nivattitvā olokento kañci aditvā saṇikaṃ pāyāsi. Tasmiṃ khaṇe thāmasampanno eko sūrapuriso vegena taṃ pāpuṇi. So taṃ disvā ekaṃ vatiṃ laṅghanto khadirakhāṇukaṃ akkami, khāṇuko piṭṭhipādena nikkhami. Lohitena paggharantena laṅghamāno yāti. Atha naṃ so disvā, ‘‘bho, mayā esa viddho, kevalaṃ tumhe pacchato etha, gaṇhissāmi na’’nti āha. Te dubbalabhāvaṃ ñatvā taṃ anubandhiṃsu. So tehi anubaddhabhāvaṃ ñatvā brāhmaṇaṃ vissajjetvā attānaṃ sotthimakāsi. Atha aṭavivāsikapurisā brāhmaṇassa laddhakālato paṭṭhāya ‘‘kiṃ amhākaṃ corenā’’ti tato nivattiṃsu.
പോരിസാദോപി അത്തനോ നിഗ്രോധമൂലം ഗന്ത്വാ പാരോഹന്തരം പവിസിത്വാ നിപന്നോ, ‘‘അയ്യേ രുക്ഖദേവതേ, സചേ മേ സത്താഹബ്ഭന്തരേയേവ വണം ഫാസുകം കാതും സക്ഖിസ്സസി, സകലജമ്ബുദീപേ ഏകസതഖത്തിയാനം ഗലലോഹിതേന തവ ഖന്ധം ധോവിത്വാ അന്തേഹി പരിക്ഖിപിത്വാ പഞ്ചമധുരമംസേന ബലികമ്മം കരിസ്സാമീ’’തി ആയാചനം കരി. തസ്സ അന്നപാനമംസം അലഭന്തസ്സ സരീരം സുസ്സിത്വാ അന്തോസത്താഹേയേവ വണോ ഫാസുകോ അഹോസി. സോ ദേവതാനുഭാവേന തസ്സ ഫാസുകഭാവം സല്ലക്ഖേസി. സോ കതിപാഹം മനുസ്സമംസം ഖാദിത്വാ ബലം ഗഹേത്വാ ചിന്തേസി – ‘‘ബഹുപകാരാ മേ ദേവതാ, ആയാചനാ അസ്സാ മുച്ചിസ്സാമീ’’തി. സോ ഖഗ്ഗം ആദായ രുക്ഖമൂലതോ നിക്ഖമിത്വാ ‘‘രാജാനോ ആനേസ്സാമീ’’തി പായാസി. അഥ നം പുരിമഭവേ യക്ഖകാലേ ഏകതോ മനുസ്സമംസഖാദകോ സഹായകയക്ഖോ അനുവിചരന്തം ദിസ്വാ ‘‘അയം മമ അതീതഭവേ സഹായോ’’തി ഞത്വാ, ‘‘സമ്മ, മം സഞ്ജാനാസീ’’തി പുച്ഛി. ‘‘ന സഞ്ജാനാമീ’’തി. അഥസ്സ പുരിമഭവേ കതകാരണം കഥേസി. സോ തം സഞ്ജാനിത്വാ പടിസന്ഥാരമകാസി. ‘‘കഹം നിബ്ബത്തോസീ’’തി പുട്ഠോ നിബ്ബത്തട്ഠാനഞ്ച രട്ഠാ പബ്ബാജിതകാരണഞ്ച ഇദാനി വസനട്ഠാനഞ്ച ഖാണുനാ വിദ്ധകാരണഞ്ച ദേവതായ ആയാചനാമോചനത്ഥം ഗമനകാരണഞ്ച സബ്ബം ആരോചേത്വാ ‘‘തയാപി മമേതം കിച്ചം നിത്ഥരിതബ്ബം, ഉഭോപി ഗച്ഛാമ, സമ്മാ’’തി ആഹ. ‘‘സമ്മ ന ഗച്ഛേയ്യാഹം, ഏകം പന മേ കമ്മം അത്ഥി, അഹം ഖോ പന അനഗ്ഘം പദലക്ഖണം നാമ ഏകം മന്തം ജാനാമി, സോ ബലഞ്ച ജവഞ്ച സദ്ദഞ്ച കരോതി, തം മന്തം ഗണ്ഹാഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛി. യക്ഖോപിസ്സ തം ദത്വാ പക്കാമി.
Porisādopi attano nigrodhamūlaṃ gantvā pārohantaraṃ pavisitvā nipanno, ‘‘ayye rukkhadevate, sace me sattāhabbhantareyeva vaṇaṃ phāsukaṃ kātuṃ sakkhissasi, sakalajambudīpe ekasatakhattiyānaṃ galalohitena tava khandhaṃ dhovitvā antehi parikkhipitvā pañcamadhuramaṃsena balikammaṃ karissāmī’’ti āyācanaṃ kari. Tassa annapānamaṃsaṃ alabhantassa sarīraṃ sussitvā antosattāheyeva vaṇo phāsuko ahosi. So devatānubhāvena tassa phāsukabhāvaṃ sallakkhesi. So katipāhaṃ manussamaṃsaṃ khāditvā balaṃ gahetvā cintesi – ‘‘bahupakārā me devatā, āyācanā assā muccissāmī’’ti. So khaggaṃ ādāya rukkhamūlato nikkhamitvā ‘‘rājāno ānessāmī’’ti pāyāsi. Atha naṃ purimabhave yakkhakāle ekato manussamaṃsakhādako sahāyakayakkho anuvicarantaṃ disvā ‘‘ayaṃ mama atītabhave sahāyo’’ti ñatvā, ‘‘samma, maṃ sañjānāsī’’ti pucchi. ‘‘Na sañjānāmī’’ti. Athassa purimabhave katakāraṇaṃ kathesi. So taṃ sañjānitvā paṭisanthāramakāsi. ‘‘Kahaṃ nibbattosī’’ti puṭṭho nibbattaṭṭhānañca raṭṭhā pabbājitakāraṇañca idāni vasanaṭṭhānañca khāṇunā viddhakāraṇañca devatāya āyācanāmocanatthaṃ gamanakāraṇañca sabbaṃ ārocetvā ‘‘tayāpi mametaṃ kiccaṃ nittharitabbaṃ, ubhopi gacchāma, sammā’’ti āha. ‘‘Samma na gaccheyyāhaṃ, ekaṃ pana me kammaṃ atthi, ahaṃ kho pana anagghaṃ padalakkhaṇaṃ nāma ekaṃ mantaṃ jānāmi, so balañca javañca saddañca karoti, taṃ mantaṃ gaṇhāhī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Yakkhopissa taṃ datvā pakkāmi.
പോരിസാദോ മന്തം ഉഗ്ഗഹേത്വാ തതോ പട്ഠായ വാതജവോ അതിസൂരോ അഹോസി. സോ സത്താഹബ്ഭന്തരേയേവ ഏകസതരാജാനോ ഉയ്യാനാദീനി ഗച്ഛന്തേ ദിസ്വാ വാതവേഗേന പക്ഖന്ദിത്വാ ‘‘അഹം അരേ മനുസ്സചോരോ പോരിസാദോ’’തി നാമം സാവേത്വാ വഗ്ഗന്തോ നദന്തോ ഭയപ്പത്തേ കത്വാ പാദേ ഗഹേത്വാ അധോസീസകേ കത്വാ പണ്ഹിയാ സീസം പഹരന്തോ വാതവേഗേന നേത്വാ ഹത്ഥതലേസു ഛിദ്ദാനി കത്വാ രജ്ജുയാ ആവുനിത്വാ നിഗ്രോധരുക്ഖേ ഓലമ്ബേസി അഗ്ഗപാദങ്ഗുലീഹി ഭൂമിയം ഫുസമാനാഹി. തേ സബ്ബേ രാജാനോ വാതേ പഹരന്തേ മിലാതകുരണ്ഡകദാമാനി വിയ പരിവത്തന്താ ഓലമ്ബിംസു. ‘‘സുതസോമോ പന മേ പിട്ഠിആചരിയോ ഹോതി, സചേ ഗണ്ഹിസ്സാമി, സകലജമ്ബുദീപോ തുച്ഛോ ഭവിസ്സതീ’’തി തം ന നേസി. സോ ‘‘ബലികമ്മം കരിസ്സാമീ’’തി അഗ്ഗിം കത്വാ സൂലേ തച്ഛന്തോ നിസീദി. രുക്ഖദേവതാ തം കിരിയം ദിസ്വാ ‘‘മയ്ഹം കിരേസ ബലികമ്മം കരോതി, വണമ്പിസ്സ മയാ കിഞ്ചി ഫാസുകം കതം നത്ഥി, ഇദാനി ഇമേസം മഹാവിനാസം കരിസ്സതി, കിം നു ഖോ കത്തബ്ബ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ‘‘അഹം ഏതം വാരേതും ന സക്ഖിസ്സാമീ’’തി ചാതുമഹാരാജികാനം സന്തികം ഗന്ത്വാ തമത്ഥം കഥേത്വാ ‘‘നിവാരേഥ ന’’ന്തി ആഹ. തേഹിപി ‘‘ന മയം പോരിസാദസ്സ കമ്മം നിവാരേതും സക്ഖിസ്സാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘കോ സക്ഖിസ്സതീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സക്കോ, ദേവരാജാ’’തി സുത്വാ സക്കം ഉപസങ്കമിത്വാ തമത്ഥം കഥേത്വാ ‘‘നിവാരേഥ ന’’ന്തി ആഹ. സോപി ‘‘നാഹം സക്കോമി നിവാരേതും, സമത്ഥം പന ആചിക്ഖിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ‘‘കോനാമോ’’തി വുത്തേ ‘‘സദേവകേ ലോകേ അഞ്ഞോ നത്ഥി, കുരുരട്ഠേ പന ഇന്ദപത്ഥനഗരേ കോരബ്യരാജപുത്തോ സുതസോമോ നാമ തം നിബ്ബിസേവനം കത്വാ ദമേസ്സതി, രാജൂനഞ്ച ജീവിതം ദസ്സതി, തഞ്ച മനുസ്സമംസാ ഓരമാപേസ്സതി, സകലജമ്ബുദീപേ അമതം വിയ ധമ്മം അഭിസിഞ്ചിസ്സതി, സചേപി രാജൂനം ജീവിതം ദാതുകാമോ, ‘സുതസോമം ആനേത്വാ ബലികമ്മം കാതും വട്ടതീ’തി വദേഹീ’’തി ആഹ.
Porisādo mantaṃ uggahetvā tato paṭṭhāya vātajavo atisūro ahosi. So sattāhabbhantareyeva ekasatarājāno uyyānādīni gacchante disvā vātavegena pakkhanditvā ‘‘ahaṃ are manussacoro porisādo’’ti nāmaṃ sāvetvā vagganto nadanto bhayappatte katvā pāde gahetvā adhosīsake katvā paṇhiyā sīsaṃ paharanto vātavegena netvā hatthatalesu chiddāni katvā rajjuyā āvunitvā nigrodharukkhe olambesi aggapādaṅgulīhi bhūmiyaṃ phusamānāhi. Te sabbe rājāno vāte paharante milātakuraṇḍakadāmāni viya parivattantā olambiṃsu. ‘‘Sutasomo pana me piṭṭhiācariyo hoti, sace gaṇhissāmi, sakalajambudīpo tuccho bhavissatī’’ti taṃ na nesi. So ‘‘balikammaṃ karissāmī’’ti aggiṃ katvā sūle tacchanto nisīdi. Rukkhadevatā taṃ kiriyaṃ disvā ‘‘mayhaṃ kiresa balikammaṃ karoti, vaṇampissa mayā kiñci phāsukaṃ kataṃ natthi, idāni imesaṃ mahāvināsaṃ karissati, kiṃ nu kho kattabba’’nti cintetvā ‘‘ahaṃ etaṃ vāretuṃ na sakkhissāmī’’ti cātumahārājikānaṃ santikaṃ gantvā tamatthaṃ kathetvā ‘‘nivāretha na’’nti āha. Tehipi ‘‘na mayaṃ porisādassa kammaṃ nivāretuṃ sakkhissāmā’’ti vutte ‘‘ko sakkhissatī’’ti pucchitvā ‘‘sakko, devarājā’’ti sutvā sakkaṃ upasaṅkamitvā tamatthaṃ kathetvā ‘‘nivāretha na’’nti āha. Sopi ‘‘nāhaṃ sakkomi nivāretuṃ, samatthaṃ pana ācikkhissāmī’’ti vatvā ‘‘konāmo’’ti vutte ‘‘sadevake loke añño natthi, kururaṭṭhe pana indapatthanagare korabyarājaputto sutasomo nāma taṃ nibbisevanaṃ katvā damessati, rājūnañca jīvitaṃ dassati, tañca manussamaṃsā oramāpessati, sakalajambudīpe amataṃ viya dhammaṃ abhisiñcissati, sacepi rājūnaṃ jīvitaṃ dātukāmo, ‘sutasomaṃ ānetvā balikammaṃ kātuṃ vaṭṭatī’ti vadehī’’ti āha.
സാ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ഖിപ്പം ആഗന്ത്വാ പബ്ബജിതവേസേന തസ്സ അവിദൂരേ പായാസി. സോ പദസദ്ദേന ‘‘രാജാ നു ഖോ കോചി പലാതോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഓലോകേന്തോ തം ദിസ്വാ ‘‘പബ്ബജിതാ നാമ ഖത്തിയാവ, ഇമം ഗഹേത്വാ ഏകസതം പൂരേത്വാ ബലികമ്മം കരിസ്സാമീ’’തി ഉട്ഠായ അസിഹത്ഥോ അനുബന്ധി, തിയോജനം അനുബന്ധിത്വാപി തം പാപുണിതും നാസക്ഖി, ഗത്തേഹി സേദാ മുച്ചിംസു. സോ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം പുബ്ബേ ഹത്ഥിമ്പി അസ്സമ്പി രഥമ്പി ധാവന്തം അനുബന്ധിത്വാ ഗണ്ഹാമി, അജ്ജ ഇമം പബ്ബജിതം സകായ ഗതിയാ ഗച്ഛന്തം സബ്ബഥാമേന ധാവന്തോപി ഗണ്ഹിതും ന സക്കോമി, കിം നു ഖോ കാരണ’’ന്തി. തതോ സോ ‘‘പബ്ബജിതാ നാമ വചനകരാ ഹോന്തി, ‘തിട്ഠാ’തി നം വത്വാ ഠിതം ഗഹേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘തിട്ഠ, സമണാ’’തി ആഹ. ‘‘അഹം താവ ഠിതോ, ത്വം പന ധാവിതും വായാമമകാസീ’’തി. അഥ നം, ‘‘ഭോ, പബ്ബജിതാ നാമ ജീവിതഹേതുപി അലികം ന ഭണന്തി, ത്വം പന മുസാവാദം കഥേസീ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Sā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā khippaṃ āgantvā pabbajitavesena tassa avidūre pāyāsi. So padasaddena ‘‘rājā nu kho koci palāto bhavissatī’’ti olokento taṃ disvā ‘‘pabbajitā nāma khattiyāva, imaṃ gahetvā ekasataṃ pūretvā balikammaṃ karissāmī’’ti uṭṭhāya asihattho anubandhi, tiyojanaṃ anubandhitvāpi taṃ pāpuṇituṃ nāsakkhi, gattehi sedā mucciṃsu. So cintesi – ‘‘ahaṃ pubbe hatthimpi assampi rathampi dhāvantaṃ anubandhitvā gaṇhāmi, ajja imaṃ pabbajitaṃ sakāya gatiyā gacchantaṃ sabbathāmena dhāvantopi gaṇhituṃ na sakkomi, kiṃ nu kho kāraṇa’’nti. Tato so ‘‘pabbajitā nāma vacanakarā honti, ‘tiṭṭhā’ti naṃ vatvā ṭhitaṃ gahessāmī’’ti cintetvā ‘‘tiṭṭha, samaṇā’’ti āha. ‘‘Ahaṃ tāva ṭhito, tvaṃ pana dhāvituṃ vāyāmamakāsī’’ti. Atha naṃ, ‘‘bho, pabbajitā nāma jīvitahetupi alikaṃ na bhaṇanti, tvaṃ pana musāvādaṃ kathesī’’ti vatvā gāthamāha –
൩൯൩.
393.
‘‘തിട്ഠാഹീതി മയാ വുത്തോ, സോ ത്വം ഗച്ഛസി പമ്മുഖോ;
‘‘Tiṭṭhāhīti mayā vutto, so tvaṃ gacchasi pammukho;
അട്ഠിതോ ത്വം ഠിതോമ്ഹീതി, ലപസി ബ്രഹ്മചാരിനി;
Aṭṭhito tvaṃ ṭhitomhīti, lapasi brahmacārini;
ഇദം തേ സമണായുത്തം, അസിഞ്ച മേ മഞ്ഞസി കങ്കപത്ത’’ന്തി.
Idaṃ te samaṇāyuttaṃ, asiñca me maññasi kaṅkapatta’’nti.
തസ്സത്ഥോ – സമണ, തിട്ഠാഹി ഇതി വചനം മയാ വുത്തോ സോ ത്വം പമ്മുഖോ പരമ്മുഖോ ഹുത്വാ ഗച്ഛസി, ബ്രഹ്മചാരിനി അട്ഠിതോ സമാനോ ത്വം ഠിതോ അമ്ഹി ഇതി ലപസി, അസിഞ്ച മേ കങ്കപത്തം മഞ്ഞസീതി.
Tassattho – samaṇa, tiṭṭhāhi iti vacanaṃ mayā vutto so tvaṃ pammukho parammukho hutvā gacchasi, brahmacārini aṭṭhito samāno tvaṃ ṭhito amhi iti lapasi, asiñca me kaṅkapattaṃ maññasīti.
തതോ ദേവതാ ഗാഥാദ്വയമാഹ –
Tato devatā gāthādvayamāha –
൩൯൪.
394.
‘‘ഠിതോഹമസ്മീ സധമ്മേസു രാജ, ന നാമഗോത്തം പരിവത്തയാമി;
‘‘Ṭhitohamasmī sadhammesu rāja, na nāmagottaṃ parivattayāmi;
ചോരഞ്ച ലോകേ അഠിതം വദന്തി;
Corañca loke aṭhitaṃ vadanti;
ആപായികം നേരയികം ഇതോ ചുതം.
Āpāyikaṃ nerayikaṃ ito cutaṃ.
൩൯൫.
395.
‘‘സചേ ത്വം സദ്ദഹസി രാജ, സുതം ഗണ്ഹാഹി ഖത്തിയ;
‘‘Sace tvaṃ saddahasi rāja, sutaṃ gaṇhāhi khattiya;
തേന യഞ്ഞം യജിത്വാന, ഏവം സഗ്ഗം ഗമിസ്സസീ’’തി.
Tena yaññaṃ yajitvāna, evaṃ saggaṃ gamissasī’’ti.
തത്ഥ സധമ്മേസൂതി, മഹാരാജ, അഹം സകേസു ദസസു കുസലകമ്മപഥധമ്മേസു ഠിതോ അസ്മി ഭവാമി. ന നാമഗോത്തന്തി ത്വം പുബ്ബേ ദഹരകാലേ ബ്രഹ്മദത്തോ ഹുത്വാ പിതരി കാലകതേ ബാരാണസിം രജ്ജം ലഭിത്വാ ബാരാണസിരാജാ ജാതോ, തം നാമം ജഹിത്വാ പോരിസാദോ ഹുത്വാ ഇദാനി കമ്മാസപാദോ ജാതോ, ഖത്തിയകുലേ ജാതോപി അഭക്ഖം മനുസ്സമംസം യസ്മാ ഭക്ഖേസി, തസ്മാ അത്തനോ നാമഗോത്തം യഥാ പരിവത്തേസി, തഥാ അഹം അത്തനോ നാമഗോത്തം ന പരിവത്തയാമി. ചോരഞ്ചാതി ലോകേ ചോരഞ്ച ദസകുസലകമ്മപഥേസു അഠിതം നാമ വദന്തി. ഇതോ ചുതന്തി ഇതോ ചുതം ഹുത്വാ അപായേ നിരയേ പതിട്ഠിതം. ഖത്തിയ, ഭൂമിപാല മഹാരാജ, ത്വം മമ വചനം സചേ സദ്ദഹസി, സുതസോമം ഗണ്ഹാഹി, തേന സുതസോമേന യഞ്ഞം യജിത്വാന ഏവം സഗ്ഗം ഗമിസ്സസി. ഭോ, പോരിസാദ മുസാവാദി തയാ മയ്ഹം ‘‘സകലജമ്ബുദീപേ രാജാനോ ആനേത്വാ ബഹികമ്മം കരിസ്സാമീ’’തി പടിസ്സുതം, ഇദാനി യേ വാ തേ വാ ദുബ്ബലരാജാനോ ആനേസി, ജമ്ബുദീപതലേ ജേട്ഠകം സുതസോമരാജാനം സചേ ത്വം ന ആനേസ്സസി, വചനം തേ മുസാ നാമ ഹോതി, തസ്മാ സുതസോമം ഗണ്ഹാഹീതി.
Tattha sadhammesūti, mahārāja, ahaṃ sakesu dasasu kusalakammapathadhammesu ṭhito asmi bhavāmi. Na nāmagottanti tvaṃ pubbe daharakāle brahmadatto hutvā pitari kālakate bārāṇasiṃ rajjaṃ labhitvā bārāṇasirājā jāto, taṃ nāmaṃ jahitvā porisādo hutvā idāni kammāsapādo jāto, khattiyakule jātopi abhakkhaṃ manussamaṃsaṃ yasmā bhakkhesi, tasmā attano nāmagottaṃ yathā parivattesi, tathā ahaṃ attano nāmagottaṃ na parivattayāmi. Corañcāti loke corañca dasakusalakammapathesu aṭhitaṃ nāma vadanti. Ito cutanti ito cutaṃ hutvā apāye niraye patiṭṭhitaṃ. Khattiya, bhūmipāla mahārāja, tvaṃ mama vacanaṃ sace saddahasi, sutasomaṃ gaṇhāhi, tena sutasomena yaññaṃ yajitvāna evaṃ saggaṃ gamissasi. Bho, porisāda musāvādi tayā mayhaṃ ‘‘sakalajambudīpe rājāno ānetvā bahikammaṃ karissāmī’’ti paṭissutaṃ, idāni ye vā te vā dubbalarājāno ānesi, jambudīpatale jeṭṭhakaṃ sutasomarājānaṃ sace tvaṃ na ānessasi, vacanaṃ te musā nāma hoti, tasmā sutasomaṃ gaṇhāhīti.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ ദേവതാ പബ്ബജിതവേസം അന്തരധാപേത്വാ സകേന വണ്ണേന ആകാസേ തരുണസൂരിയോ വിയ ജലമാനാ അട്ഠാസി. സോ തസ്സാ കഥം സുത്വാ രൂപഞ്ച ഓലോകേത്വാ ‘‘കാസി ത്വ’’ന്തി ആഹ. ഇമസ്മിം ‘‘രുക്ഖേ നിബ്ബത്തദേവതാ’’തി. സോ ‘‘ദിട്ഠാ മേ അത്തനോ, ദേവതാ’’തി തുസ്സിത്വാ, ‘‘സാമി ദേവരാജ, മാ സുതസോമസ്സ കാരണാ ചിന്തയി, അത്തനോ രുക്ഖം പവിസാ’’തി ആഹ. ദേവതാ തസ്സ പസ്സന്തസ്സേവ രുക്ഖം പാവിസി. തസ്മിം ഖണേ സൂരിയോ അത്ഥങ്ഗതോ, ചന്ദോ ഉഗ്ഗതോ. പോരിസാദോ വേദങ്ഗകുസലോ നക്ഖത്തചാരം ജാനാതി. സോ നഭം ഓലോകേത്വാ ‘‘സ്വേ ഫുസ്സനക്ഖത്തം ഭവിസ്സതി, സുതസോമോ ന്ഹായിതും ഉയ്യാനം ഗമിസ്സതി, തത്ഥ ഗണ്ഹിസ്സാമി, ആരക്ഖോ പനസ്സ മഹാ ഭവിസ്സതി, സമന്താ തിയോജനം സകലനഗരവാസിനോ രക്ഖന്താ ചരിസ്സന്തി, അസംവിഹിതേ ആരക്ഖേ പഠമയാമേയേവ മിഗാജിനം ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ മങ്ഗലപോക്ഖരണിം ഓതരിത്വാ ഠസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ പോക്ഖരണിം ഓരുയ്ഹ പദുമപത്തേന സീസം പടിച്ഛാദേത്വാ അട്ഠാസി. തസ്സ തേജേന മച്ഛകച്ഛപാദയോ ഓസക്കിത്വാ ഉദകപരിയന്തേ വഗ്ഗവഗ്ഗാ ഹുത്വാ വിചരിംസു.
Evañca pana vatvā devatā pabbajitavesaṃ antaradhāpetvā sakena vaṇṇena ākāse taruṇasūriyo viya jalamānā aṭṭhāsi. So tassā kathaṃ sutvā rūpañca oloketvā ‘‘kāsi tva’’nti āha. Imasmiṃ ‘‘rukkhe nibbattadevatā’’ti. So ‘‘diṭṭhā me attano, devatā’’ti tussitvā, ‘‘sāmi devarāja, mā sutasomassa kāraṇā cintayi, attano rukkhaṃ pavisā’’ti āha. Devatā tassa passantasseva rukkhaṃ pāvisi. Tasmiṃ khaṇe sūriyo atthaṅgato, cando uggato. Porisādo vedaṅgakusalo nakkhattacāraṃ jānāti. So nabhaṃ oloketvā ‘‘sve phussanakkhattaṃ bhavissati, sutasomo nhāyituṃ uyyānaṃ gamissati, tattha gaṇhissāmi, ārakkho panassa mahā bhavissati, samantā tiyojanaṃ sakalanagaravāsino rakkhantā carissanti, asaṃvihite ārakkhe paṭhamayāmeyeva migājinaṃ uyyānaṃ gantvā maṅgalapokkharaṇiṃ otaritvā ṭhassāmī’’ti cintetvā tattha gantvā pokkharaṇiṃ oruyha padumapattena sīsaṃ paṭicchādetvā aṭṭhāsi. Tassa tejena macchakacchapādayo osakkitvā udakapariyante vaggavaggā hutvā vicariṃsu.
കുതോ പന ലദ്ധോയം തേജോതി? പുബ്ബയോഗവസേന. സോ ഹി കസപദസബലസ്സ കാലേ ഖീരസലാകഭത്തം പട്ഠപേസി, തേന മഹാഥാമോ അഹോസി. അഗ്ഗിസാലഞ്ച കാരേത്വാ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ സീതവിനോദനത്ഥം അഗ്ഗിഞ്ച ദാരൂനി ച ദാരുച്ഛേദനവാസിഞ്ച ഫരസുഞ്ച അദാസി, തേന തേജവാ അഹോസി.
Kuto pana laddhoyaṃ tejoti? Pubbayogavasena. So hi kasapadasabalassa kāle khīrasalākabhattaṃ paṭṭhapesi, tena mahāthāmo ahosi. Aggisālañca kāretvā bhikkhusaṅghassa sītavinodanatthaṃ aggiñca dārūni ca dārucchedanavāsiñca pharasuñca adāsi, tena tejavā ahosi.
ഏവം തസ്മിം അന്തോഉയ്യാനം ഗതേയേവ ബലവപച്ചൂസസമയേ സമന്താ തിയോജനം ആരക്ഖം ഗണ്ഹിംസു. രാജാപി പാതോവ ഭുത്തപാതരാസോ അലങ്കതഹത്ഥിക്ഖന്ധവരഗതോ ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായ പരിവുതോ നഗരതോ നിക്ഖമി. തദാ തക്കസിലതോ നന്ദോ നാമ ബ്രാഹ്മണോ ചതസ്സോ സതാരഹാ ഗാഥായോ ആദായ വീസതിയോനജസതം മഗ്ഗം അതിക്കമിത്വാ തം നഗരം പത്വാ ദ്വാരഗാമേ വസിത്വാ സൂരിയേ ഉഗ്ഗതേ നഗരം പവിസന്തോ രാജാനം പാചീനദ്വാരേന നിക്ഖന്തം ദിസ്വാ ഹത്ഥം പസാരേത്വാ ജയാപേസി. രാജാ ദിസാചക്ഖുകോ ഹുത്വാ ഗച്ഛന്തോ ഉന്നതപ്പദേസേ ഠിതസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ പസാരിതഹത്ഥം ദിസ്വാ ഹത്ഥിനാ തം ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛി –
Evaṃ tasmiṃ antouyyānaṃ gateyeva balavapaccūsasamaye samantā tiyojanaṃ ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Rājāpi pātova bhuttapātarāso alaṅkatahatthikkhandhavaragato caturaṅginiyā senāya parivuto nagarato nikkhami. Tadā takkasilato nando nāma brāhmaṇo catasso satārahā gāthāyo ādāya vīsatiyonajasataṃ maggaṃ atikkamitvā taṃ nagaraṃ patvā dvāragāme vasitvā sūriye uggate nagaraṃ pavisanto rājānaṃ pācīnadvārena nikkhantaṃ disvā hatthaṃ pasāretvā jayāpesi. Rājā disācakkhuko hutvā gacchanto unnatappadese ṭhitassa brāhmaṇassa pasāritahatthaṃ disvā hatthinā taṃ upasaṅkamitvā pucchi –
൩൯൬.
396.
‘‘കിസ്മിം നു രട്ഠേ തവ ജാതിഭൂമി, അഥ കേന അത്ഥേന ഇധാനുപത്തോ;
‘‘Kismiṃ nu raṭṭhe tava jātibhūmi, atha kena atthena idhānupatto;
അക്ഖാഹി മേ ബ്രാഹ്മണ ഏതമത്ഥം, കിമിച്ഛസീ ദേമി തയജ്ജ പത്ഥിത’’ന്തി.
Akkhāhi me brāhmaṇa etamatthaṃ, kimicchasī demi tayajja patthita’’nti.
തസ്സത്ഥോ – ഭോ ബ്രാഹ്മണ, തവ ജാതിഭൂമി കിസ്മിം രട്ഠേ അത്ഥി നു, കേന അത്ഥേന പയോജനേന ഹേതുഭൂതേന ഇദ ഇമസ്മിം നഗരേ അനുപ്പത്തോ, ഭോ ബ്രാഹ്മണ, മയാ പുച്ഛിതോ സോ ത്വം ഏതമത്ഥം ഏതം പയോജനം മേ മയ്ഹം അക്ഖാഹി കഥേഹി, തയാ പത്ഥിതവത്ഥും തേ തുയ്ഹം അജ്ജ ഇദാനി ദദാമി, കിം വത്ഥും ഇച്ഛസീതി.
Tassattho – bho brāhmaṇa, tava jātibhūmi kismiṃ raṭṭhe atthi nu, kena atthena payojanena hetubhūtena ida imasmiṃ nagare anuppatto, bho brāhmaṇa, mayā pucchito so tvaṃ etamatthaṃ etaṃ payojanaṃ me mayhaṃ akkhāhi kathehi, tayā patthitavatthuṃ te tuyhaṃ ajja idāni dadāmi, kiṃ vatthuṃ icchasīti.
അഥ നം സോ ഗാഥമാഹ –
Atha naṃ so gāthamāha –
൩൯൭.
397.
‘‘ഗാഥാ ചതസ്സോ ധരണീമഹിസ്സര, സുഗമ്ഭീരത്ഥാ വരസാഗരൂപമാ;
‘‘Gāthā catasso dharaṇīmahissara, sugambhīratthā varasāgarūpamā;
തവേവ അത്ഥായ ഇധാഗതോസ്മി, സുണോഹി ഗാഥാ പരമത്ഥസംഹിതാ’’തി.
Taveva atthāya idhāgatosmi, suṇohi gāthā paramatthasaṃhitā’’ti.
തത്ഥ ധരണീമഹിസ്സരാതി ഭൂമിപാല ചതസ്സോ ഗാഥാ കിം ഭൂതാ?. സുഗമ്ഭീരത്ഥാ വരസാഗരൂപമാ, തവേവ തവ ഏവ അത്ഥായ ഇധ ഠാനം അനുപ്പത്തോ അസ്മി ഭവാമി. സുണോഹീതി കസ്സപദസബലേന ദേസിതാ പരമത്ഥസംഹിതാ ഇമാ സതാരഹാ ഗാഥായോ സുണോഹീതി അത്ഥോ.
Tattha dharaṇīmahissarāti bhūmipāla catasso gāthā kiṃ bhūtā?. Sugambhīratthā varasāgarūpamā, taveva tava eva atthāya idha ṭhānaṃ anuppatto asmi bhavāmi. Suṇohīti kassapadasabalena desitā paramatthasaṃhitā imā satārahā gāthāyo suṇohīti attho.
ഇതി വത്വാ, ‘‘മഹാരാജ, ഇമാ കസ്സപദസബലേന ദേസിതാ ചതസ്സോ സതാരഹാ ഗാഥായോ ‘‘തുമ്ഹേ സുതവിത്തകാ’തി സുത്വാ തുമ്ഹാകം ദേസേതും ആഗതോമ്ഹീ’’തി ആഹ. രാജാ തുട്ഠമാനസോ ഹുത്വാ, ‘‘ആചരിയ , സുട്ഠു തേ ആഗതം, മയാ പന നിവത്തിതും ന സക്കാ, അജ്ജ ഫുസ്സനക്ഖത്തയോഗേന സീസം ന്ഹായിതും ആഗതോമ്ഹി, അഹം പുനദിവസേ ആഗന്ത്വാ സോസ്സാമി, ത്വം മാ ഉക്കണ്ഠീ’’തി വത്വാ ‘‘ഗച്ഛഥ ബ്രാഹ്മണസ്സ അസുകഗേഹേ സയനം പഞ്ഞാപേത്വാ ഘാസച്ഛാദനം സംവിദഹഥാ’’തി അമച്ചേ ആണാപേത്വാ ഉയ്യാനം പാവിസി. തം അട്ഠാരസഹത്ഥേന പാകാരേന പരിക്ഖിത്തം അഹോസി. തം അഞ്ഞമഞ്ഞം സങ്ഘട്ടേന്താ സമന്താ ഹത്ഥിനോ പരിക്ഖിപിംസു, തതോ അസ്സാ, തതോ രഥാ, തതോ ധനുഗ്ഗഹാ, തതോ പത്തീതി, സങ്ഖുഭിതമഹാസമുദ്ദോ വിയ ഉന്നാദേന്തോ ബലകായോ അഹോസി. അഥ രാജാ ഓളാരികാനി ആഭരണാനി ഓമുഞ്ചിത്വാ മസ്സുകമ്മം കാരേത്വാ ഉബ്ബട്ടിതസരീരോ പോക്ഖരണിയാ അന്തോ രാജവിഭവേന ന്ഹത്വാ പച്ചുത്തരിത്വാ ഉദകഗ്ഗഹണസാടകേന നിവാസേത്വാ അട്ഠാസി. അഥസ്സ ദുസ്സഗന്ധമാലാലങ്കാരേ ഉപനയിംസു. പോരിസാദോ ചിന്തേസി – ‘‘രാജാ അലങ്കതകാലേ ഭാരികോ ഭവിസ്സതി, സല്ലഹുകകാലേയേവ നം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി. സോ നദന്തോ വഗ്ഗന്തോ ഉദകേ മച്ഛം ആലുളേന്തോ വിജ്ജുലതാ വിയ മത്ഥകേ ഖഗ്ഗം പരിബ്ഭമേന്തോ ‘‘അഹം അരേ മനുസ്സചോരോ പോരിസാദോ’’തി നാമം സാവേത്വാ അങ്ഗുലിം നലാടേ ഠപേത്വാ ഉദകാ ഉത്തരി. തസ്സ സദ്ദം സുത്വാവ ഹത്ഥാരോഹാ ഹത്ഥീഹി, അസ്സാരോഹാ അസ്സേഹി, രഥാരോഹാ രഥേഹി ഭസ്സിംസു. ബലകായോ ഗഹിതഗഹിതാനി ആവുധാനി ഛഡ്ഡേത്വാ ഉരേന ഭൂമിയം നിപജ്ജി.
Iti vatvā, ‘‘mahārāja, imā kassapadasabalena desitā catasso satārahā gāthāyo ‘‘tumhe sutavittakā’ti sutvā tumhākaṃ desetuṃ āgatomhī’’ti āha. Rājā tuṭṭhamānaso hutvā, ‘‘ācariya , suṭṭhu te āgataṃ, mayā pana nivattituṃ na sakkā, ajja phussanakkhattayogena sīsaṃ nhāyituṃ āgatomhi, ahaṃ punadivase āgantvā sossāmi, tvaṃ mā ukkaṇṭhī’’ti vatvā ‘‘gacchatha brāhmaṇassa asukagehe sayanaṃ paññāpetvā ghāsacchādanaṃ saṃvidahathā’’ti amacce āṇāpetvā uyyānaṃ pāvisi. Taṃ aṭṭhārasahatthena pākārena parikkhittaṃ ahosi. Taṃ aññamaññaṃ saṅghaṭṭentā samantā hatthino parikkhipiṃsu, tato assā, tato rathā, tato dhanuggahā, tato pattīti, saṅkhubhitamahāsamuddo viya unnādento balakāyo ahosi. Atha rājā oḷārikāni ābharaṇāni omuñcitvā massukammaṃ kāretvā ubbaṭṭitasarīro pokkharaṇiyā anto rājavibhavena nhatvā paccuttaritvā udakaggahaṇasāṭakena nivāsetvā aṭṭhāsi. Athassa dussagandhamālālaṅkāre upanayiṃsu. Porisādo cintesi – ‘‘rājā alaṅkatakāle bhāriko bhavissati, sallahukakāleyeva naṃ gaṇhissāmī’’ti. So nadanto vagganto udake macchaṃ āluḷento vijjulatā viya matthake khaggaṃ paribbhamento ‘‘ahaṃ are manussacoro porisādo’’ti nāmaṃ sāvetvā aṅguliṃ nalāṭe ṭhapetvā udakā uttari. Tassa saddaṃ sutvāva hatthārohā hatthīhi, assārohā assehi, rathārohā rathehi bhassiṃsu. Balakāyo gahitagahitāni āvudhāni chaḍḍetvā urena bhūmiyaṃ nipajji.
പോരിസാദോ സുതസോമം ഉക്ഖിപിത്വാ ഗണ്ഹി, സേസരാജാനോ പാദേ ഗഹേത്വാ അധോസീസകേ കത്വാ പണ്ഹിയാ സീസം പഹരന്തോ ഗച്ഛതി. ബോധിസത്തം പന ഉപഗന്ത്വാ ഓനതോ ഉക്ഖിപിത്വാ ഖന്ധേ നിസീദാപേസി. സോ ‘‘ദ്വാരേന ഗമനം പപഞ്ചോ ഭവിസ്സതീ’’തി സമ്മുഖട്ഠാനേയേവ അട്ഠാരസഹത്ഥം പാകാരം ലങ്ഘിത്വാ പുരതോ ഗലിതമദമത്തവാരണകുമ്ഭേ അക്കമിത്വാ പബ്ബതകൂടാനി പാതേന്തോ വിയ വാതജവാനം അസ്സതരാനം പിട്ഠേ അക്കമന്തോ പാതേത്വാ രഥധുരരഥസീസേസു അക്കമിത്വാ ഭമികം ഭമന്തോ വിയ നീലഫലകാനി നിഗ്രോധപത്താനി മദ്ദന്തോ വിയ ഏകവേഗേനേവ തിയോജനമത്തം മഗ്ഗം ഗന്ത്വാ ‘‘അത്ഥി നു ഖോ കോചി സുതസോമസ്സത്ഥായ പച്ഛതോ ആഗച്ഛന്തോ’’തി ഓലോകേത്വാ കഞ്ചി അദിത്വാ സണികം ഗച്ഛന്തോ സുതസോമസ്സ കേസേഹി ഉദകബിന്ദൂനി അത്തനോ ഉരേ പതിതാനി ദിസ്വാ ‘‘മരണസ്സ അഭായന്തോ നാമ നത്ഥി, സുതസോമോപി മരണഭയേന രോദതി മഞ്ഞേ’’തി ചിന്തേത്വാ ആഹ –
Porisādo sutasomaṃ ukkhipitvā gaṇhi, sesarājāno pāde gahetvā adhosīsake katvā paṇhiyā sīsaṃ paharanto gacchati. Bodhisattaṃ pana upagantvā onato ukkhipitvā khandhe nisīdāpesi. So ‘‘dvārena gamanaṃ papañco bhavissatī’’ti sammukhaṭṭhāneyeva aṭṭhārasahatthaṃ pākāraṃ laṅghitvā purato galitamadamattavāraṇakumbhe akkamitvā pabbatakūṭāni pātento viya vātajavānaṃ assatarānaṃ piṭṭhe akkamanto pātetvā rathadhurarathasīsesu akkamitvā bhamikaṃ bhamanto viya nīlaphalakāni nigrodhapattāni maddanto viya ekavegeneva tiyojanamattaṃ maggaṃ gantvā ‘‘atthi nu kho koci sutasomassatthāya pacchato āgacchanto’’ti oloketvā kañci aditvā saṇikaṃ gacchanto sutasomassa kesehi udakabindūni attano ure patitāni disvā ‘‘maraṇassa abhāyanto nāma natthi, sutasomopi maraṇabhayena rodati maññe’’ti cintetvā āha –
൩൯൮.
398.
‘‘ന വേ രുദന്തി മതിമന്തോ സപഞ്ഞാ, ബഹുസ്സുതാ യേ ബഹുഠാനചിന്തിനോ;
‘‘Na ve rudanti matimanto sapaññā, bahussutā ye bahuṭhānacintino;
ദീപഞ്ഹി ഏതം പരമം നരാനം, യം പണ്ഡിതാ സോകനുദാ ഭവന്തി.
Dīpañhi etaṃ paramaṃ narānaṃ, yaṃ paṇḍitā sokanudā bhavanti.
൩൯൯.
399.
‘‘അത്താനം ഞാതീ ഉദാഹു പുത്തദാരം, ധഞ്ഞം ധനം രജതം ജാതരൂപം;
‘‘Attānaṃ ñātī udāhu puttadāraṃ, dhaññaṃ dhanaṃ rajataṃ jātarūpaṃ;
കിമേവ ത്വം സുതസോമാനുതപ്പേ, കോരബ്യസേട്ഠ വചനം സുണോമ തേത’’ന്തി.
Kimeva tvaṃ sutasomānutappe, korabyaseṭṭha vacanaṃ suṇoma teta’’nti.
തത്ഥ, ഭോ സുതസോമ മഹാരാജ, യേ പണ്ഡിതാ കിം ഭൂതാ? മതിമന്തോ അത്ഥാനത്ഥം കാരണാകാരണം ജാനനപഞ്ഞായ സമന്നാഗതാ, സപ്പഞ്ഞാ വിചരണപഞ്ഞായ സമന്നാഗതാ, ബഹുസ്സുതാ ബഹുസ്സുതധരാ ബഹുട്ഠാനചിന്തിനോ ബഹുകാരണചിന്തനസീലാ, തേ പണ്ഡിതാ മരണഭയേ ഉപ്പന്നേ സതി ഭീതാ ഹുത്വാ വേ ഏകന്തേന ന രുദന്തി ന പരിദേവന്തി. ദീപം ഹീതി, ഭോ സുതസോമ മഹാരാജ ഹി കസ്മാ പന വദാമി, മഹാസമുദ്ദേ ഭിന്നനാവാനം വാണിജകാനം ജനാനം പതിട്ഠാഭൂതം മഹാദീപം ഇവ, ഏവമ്പി തഥാ ഏതം പണ്ഡിതം അപ്പടിസരണാനം നരാനം പരമം. യം യേന കാരണേന യേ പണ്ഡിതാ സോകീനം ജനാനം സോകനുദാ ഭവന്തി, ഭോ സുതസോമ മഹാരാജ, ത്വം മരണഭയേന പരിദേവീതി മഞ്ഞേ മഞ്ഞാമി. അത്താനന്തി, ഭോ സുതസോമ മഹാരാജ, അത്തഹേതു ഉദാഹു ഞാതിഹേതു പുത്തദാരഹേതു ഉദാഹു ധഞ്ഞധനരജതജാതരൂപഹേതു കിമേവ ത്വം കിമേവ ധമ്മജാതം ത്വം അനുതപ്പേ അനുതപ്പേയ്യാസി. കോരബ്യസേട്ഠ കുരുരട്ഠവാസീനം സേട്ഠ ഉത്തമ, ഭോ മഹാരാജ, ഏതം തവ വചനം സുണോമാതി.
Tattha, bho sutasoma mahārāja, ye paṇḍitā kiṃ bhūtā? Matimanto atthānatthaṃ kāraṇākāraṇaṃ jānanapaññāya samannāgatā, sappaññā vicaraṇapaññāya samannāgatā, bahussutā bahussutadharā bahuṭṭhānacintino bahukāraṇacintanasīlā, te paṇḍitā maraṇabhaye uppanne sati bhītā hutvā ve ekantena na rudanti na paridevanti. Dīpaṃ hīti, bho sutasoma mahārāja hi kasmā pana vadāmi, mahāsamudde bhinnanāvānaṃ vāṇijakānaṃ janānaṃ patiṭṭhābhūtaṃ mahādīpaṃ iva, evampi tathā etaṃ paṇḍitaṃ appaṭisaraṇānaṃ narānaṃ paramaṃ. Yaṃ yena kāraṇena ye paṇḍitā sokīnaṃ janānaṃ sokanudā bhavanti, bho sutasoma mahārāja, tvaṃ maraṇabhayena paridevīti maññe maññāmi. Attānanti, bho sutasoma mahārāja, attahetu udāhu ñātihetu puttadārahetu udāhu dhaññadhanarajatajātarūpahetu kimeva tvaṃ kimeva dhammajātaṃ tvaṃ anutappe anutappeyyāsi. Korabyaseṭṭha kururaṭṭhavāsīnaṃ seṭṭha uttama, bho mahārāja, etaṃ tava vacanaṃ suṇomāti.
സുതസോമോ ആഹ –
Sutasomo āha –
൪൦൦.
400.
‘‘നേവാഹമത്താനമനുത്ഥുനാമി, ന പുത്തദാരം ന ധനം ന രട്ഠം;
‘‘Nevāhamattānamanutthunāmi, na puttadāraṃ na dhanaṃ na raṭṭhaṃ;
സതഞ്ച ധമ്മോ ചരിതോ പുരാണോ, തം സങ്ഗരം ബ്രാഹ്മണസ്സാനുതപ്പേ.
Satañca dhammo carito purāṇo, taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇassānutappe.
൪൦൧.
401.
‘‘കതോ മയാ സങ്ഗരോ ബ്രാഹ്മണേന, രട്ഠേ സകേ ഇസ്സരിയേ ഠിതേന;
‘‘Kato mayā saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;
തം സങ്ഗരം ബ്രാഹ്മണസപ്പദായ, സച്ചാനുരക്ഖീ പുനരാവജിസ്സ’’ന്തി.
Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāvajissa’’nti.
തത്ഥ നേവാഹമത്താനമനുത്ഥുനാമീതി അഹം താവ അത്തത്ഥായ നേവ രോദാമി ന സോചാമി, ഇമേസമ്പി പുത്താദീനം അത്ഥായ ന രോദാമി ന സോചാമി, അപിച ഖോ പന സതം പണ്ഡിതാനം ചരിതോ പുരാണധമ്മോ അത്ഥി, യം സങ്ഗരം കത്വാ പച്ഛാ അനുതപ്പനം നാമ, തം സങ്ഗരം ബ്രാഹ്മണസ്സ അഹം അനുസോചാമീതി അത്ഥോ . സച്ചാനുരക്ഖീതി സച്ചം അനുരക്ഖന്തോ. സോ ഹി ബ്രാഹ്മണോ തക്കസിലതോ കസ്സപദസബലേന ദേസിതാ ചതസ്സോ സതാരഹാ ഗാഥായോ ആദായ ആഗതോ, തസ്സാഹം ആഗന്തുകവത്തം കാരേത്വാ ‘‘ന്ഹത്വാ ആഗതോ സുണിസ്സാമി, യാവ മമാഗമനാ ആഗമേഹീ’’തി സങ്ഗരം കത്വാ ആഗതോ, ത്വം താ ഗാഥായോ സോതും അദത്വാവ മം ഗണ്ഹി. സചേ മം വിസ്സജ്ജേസി, തം ധമ്മം സുത്വാ സച്ചാനുരക്ഖീ പുനരാവജിസ്സാമീതി വദതി.
Tattha nevāhamattānamanutthunāmīti ahaṃ tāva attatthāya neva rodāmi na socāmi, imesampi puttādīnaṃ atthāya na rodāmi na socāmi, apica kho pana sataṃ paṇḍitānaṃ carito purāṇadhammo atthi, yaṃ saṅgaraṃ katvā pacchā anutappanaṃ nāma, taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇassa ahaṃ anusocāmīti attho . Saccānurakkhīti saccaṃ anurakkhanto. So hi brāhmaṇo takkasilato kassapadasabalena desitā catasso satārahā gāthāyo ādāya āgato, tassāhaṃ āgantukavattaṃ kāretvā ‘‘nhatvā āgato suṇissāmi, yāva mamāgamanā āgamehī’’ti saṅgaraṃ katvā āgato, tvaṃ tā gāthāyo sotuṃ adatvāva maṃ gaṇhi. Sace maṃ vissajjesi, taṃ dhammaṃ sutvā saccānurakkhī punarāvajissāmīti vadati.
അഥ നം പോരിസാദോ ആഹ –
Atha naṃ porisādo āha –
൪൦൧.
401.
‘‘നേവാഹമേതം അഭിസദ്ദഹാമി, സുഖീ നരോ മച്ചുമുഖാ പമുത്തോ;
‘‘Nevāhametaṃ abhisaddahāmi, sukhī naro maccumukhā pamutto;
അമിത്തഹത്ഥം പുനരാവജേയ്യ, കോരബ്യസേട്ഠ ന ഹി മം ഉപേസി.
Amittahatthaṃ punarāvajeyya, korabyaseṭṭha na hi maṃ upesi.
൪൦൩.
403.
‘‘മുത്തോ തുവം പോരിസാദസ്സ ഹത്ഥാ, ഗന്ത്വാ സകം മന്ദിരം കാമകാമീ;
‘‘Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā, gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī;
മധുരം പിയം ജീവിതം ലദ്ധ രാജ, കുതോ തുവം ഏഹിസി മേ സകാസ’’ന്തി.
Madhuraṃ piyaṃ jīvitaṃ laddha rāja, kuto tuvaṃ ehisi me sakāsa’’nti.
തത്ഥ സുഖീതി സുഖപ്പത്തോ ഹുത്വാ. മച്ചുമുഖാ പമുത്തോതി മാദിസസ്സ ചോരസ്സ ഹത്ഥതോ മുത്തതായ മരണമുഖാ മുത്തോ നാമ ഹുത്വാ അമിത്തഹത്ഥം പുനരാവജേയ്യ ആഗച്ഛേയ്യ, അഹം ഏതം വചനം നേവ അഭിസദ്ദഹാമി, കോരബ്യസേട്ഠ ത്വം മമ സന്തികം ന ഹി ഉപേസി. മുത്തോതി സുതസോമ തുവം പോരിസാദസ്സ ഹത്ഥതോ മുത്തോ. സകം മന്ദിരന്തി രാജധാനിഗേഹം ഗന്ത്വാ. കാമകാമീതി കാമം കാമയമാനോ. ലദ്ധാതി അതിവിയ പിയം ജീവിതം ലഭിത്വാ തുവം മേ മമ സന്തികേ കുതോ കേന നാമ കാരണേന ഏഹിസി.
Tattha sukhīti sukhappatto hutvā. Maccumukhā pamuttoti mādisassa corassa hatthato muttatāya maraṇamukhā mutto nāma hutvā amittahatthaṃ punarāvajeyya āgaccheyya, ahaṃ etaṃ vacanaṃ neva abhisaddahāmi, korabyaseṭṭha tvaṃ mama santikaṃ na hi upesi. Muttoti sutasoma tuvaṃ porisādassa hatthato mutto. Sakaṃ mandiranti rājadhānigehaṃ gantvā. Kāmakāmīti kāmaṃ kāmayamāno. Laddhāti ativiya piyaṃ jīvitaṃ labhitvā tuvaṃ me mama santike kuto kena nāma kāraṇena ehisi.
തം സുത്വാ മഹാസത്തോ സീഹോ വിയ അസമ്ഭിതോ ആഹ –
Taṃ sutvā mahāsatto sīho viya asambhito āha –
൪൦൪.
404.
‘‘മതം വരേയ്യ പരിസുദ്ധസീലോ, ന ജീവിതം ഗരഹിതോ പാപധമ്മോ;
‘‘Mataṃ vareyya parisuddhasīlo, na jīvitaṃ garahito pāpadhammo;
ന ഹി തം നരം തായതി ദുഗ്ഗതീഹി, യസ്സാപി ഹേതു അലികം ഭണേയ്യ.
Na hi taṃ naraṃ tāyati duggatīhi, yassāpi hetu alikaṃ bhaṇeyya.
൪൦൫.
405.
‘‘സചേപി വാതോ ഗിരിമാവഹേയ്യ, ചന്ദോ ച സൂരിയോ ച ഛമാ പതേയ്യും;
‘‘Sacepi vāto girimāvaheyya, cando ca sūriyo ca chamā pateyyuṃ;
സബ്ബാ ച നജ്ജോ പടിസോതം വജേയ്യും, ന ത്വേവഹം രാജ മുസാ ഭണേയ്യം.
Sabbā ca najjo paṭisotaṃ vajeyyuṃ, na tvevahaṃ rāja musā bhaṇeyyaṃ.
൪൦൬.
406.
‘‘നഭം ഫലേയ്യ ഉദധീപി സുസ്സേ, സംവത്തയേ ഭൂതധരാ വസുന്ധരാ;
‘‘Nabhaṃ phaleyya udadhīpi susse, saṃvattaye bhūtadharā vasundharā;
സിലുച്ചയോ മേരു സമൂലമുപ്പതേ, ന ത്വേവഹം രാജ മുസാ ഭണേയ്യ’’ന്തി.
Siluccayo meru samūlamuppate, na tvevahaṃ rāja musā bhaṇeyya’’nti.
തത്ഥ മതം വരേയ്യാതി പോരിസാദ യോ നരോ പരിസുദ്ധസീലോ ജീവിതഹേതു അണുമത്തമ്പി പാപം ന കരോതി, സീലസമ്പന്നോ ഹുത്വാ വരേയ്യ തം മരണം ഇച്ഛേയ്യ, ഗരഹിതോ പാപധമ്മോ തം ജീവിതം ന സേയ്യോ, ദുസ്സീലോ പുഗ്ഗലോ യസ്സാപി ഹേതു അത്താദിനോപി ഹേതു അലികം വചനം ഭണേയ്യ, തം നരം ഏവരൂപം ദുഗ്ഗതീഹി തം അലികം ന തായതേ. സചേപി വാതോ ഗിരിമാവഹേയ്യാതി, സമ്മ പോരിസാദ, തയാ സദ്ധിം ഏകാചരിയകുലേ സിക്ഖിതോ ഏവരൂപോ സഹായകോ ഹുത്വാ അഹം ജീവിതഹേതു മുസാ ന കഥേമി, കിം ന സദ്ദഹസി. സചേ പുരത്ഥിമാദിഭേദോ വാതോ ഉട്ഠായ മഹന്തം ഗിരിം തൂലപിചും വിയ ആകാസേ ആവഹേയ്യ, ചന്ദോ ച സൂരിയോ ച അത്തനോ അത്തനോ വിമാനേന സദ്ധിം ഛമാ പഥവിയം പതേയ്യും, സബ്ബാപി നജ്ജോ പതിസോതം വജേയ്യും, ഭോ പോരിസാദ , ഏവരൂപം വചനം സചേ ഭണേയ്യ, തം സദ്ദഹിതബ്ബം, അഹം മുസാ ഭണേയ്യം ഇതി വചനം തുയ്ഹം ജനേഹി വുത്തം, ന ത്വേവ തം സദ്ദഹിതബ്ബം.
Tattha mataṃ vareyyāti porisāda yo naro parisuddhasīlo jīvitahetu aṇumattampi pāpaṃ na karoti, sīlasampanno hutvā vareyya taṃ maraṇaṃ iccheyya, garahito pāpadhammo taṃ jīvitaṃ na seyyo, dussīlo puggalo yassāpi hetu attādinopi hetu alikaṃ vacanaṃ bhaṇeyya, taṃ naraṃ evarūpaṃ duggatīhi taṃ alikaṃ na tāyate. Sacepi vāto girimāvaheyyāti, samma porisāda, tayā saddhiṃ ekācariyakule sikkhito evarūpo sahāyako hutvā ahaṃ jīvitahetu musā na kathemi, kiṃ na saddahasi. Sace puratthimādibhedo vāto uṭṭhāya mahantaṃ giriṃ tūlapicuṃ viya ākāse āvaheyya, cando ca sūriyo ca attano attano vimānena saddhiṃ chamā pathaviyaṃ pateyyuṃ, sabbāpi najjo patisotaṃ vajeyyuṃ, bho porisāda , evarūpaṃ vacanaṃ sace bhaṇeyya, taṃ saddahitabbaṃ, ahaṃ musā bhaṇeyyaṃ iti vacanaṃ tuyhaṃ janehi vuttaṃ, na tveva taṃ saddahitabbaṃ.
ഏവം വുത്തേപി സോ ന സദ്ദഹിയേവ. അഥ ബോധിസത്തോ ‘‘അയം മയ്ഹം ന സദ്ദഹതി, സപഥേനപി നം സദ്ദഹാപേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ, ‘‘സമ്മ പോരിസാദ, ഖന്ധതോ താവ മം ഓതാരേഹി, സപഥം കത്വാ തം സദ്ദഹാപേസ്സാമീ’’തി വുത്തേ തേന ഓതാരേത്വാ ഭൂമിയം ഠപിതോ സപഥം കരോന്തോ ആഹ –
Evaṃ vuttepi so na saddahiyeva. Atha bodhisatto ‘‘ayaṃ mayhaṃ na saddahati, sapathenapi naṃ saddahāpessāmī’’ti cintetvā, ‘‘samma porisāda, khandhato tāva maṃ otārehi, sapathaṃ katvā taṃ saddahāpessāmī’’ti vutte tena otāretvā bhūmiyaṃ ṭhapito sapathaṃ karonto āha –
൪൦൭.
407.
‘‘അസിഞ്ച സത്തിഞ്ച പരാമസാമി, സപഥമ്പി തേ സമ്മ അഹം കരോമി;
‘‘Asiñca sattiñca parāmasāmi, sapathampi te samma ahaṃ karomi;
തയാ പമുത്തോ അനണോ ഭവിത്വാ, സച്ചാനുരക്ഖീ പുനരാവജിസ്സ’’ന്തി.
Tayā pamutto anaṇo bhavitvā, saccānurakkhī punarāvajissa’’nti.
തസ്സത്ഥോ – സമ്മ പോരിസാദ, സചേ ഇച്ഛസി, ഏവരൂപേഹി ആവുധേഹി സംവിഹിതാരക്ഖേ ഖത്തിയകുലേ മേ നിബ്ബത്തി നാമ മാ ഹോതൂതി അസിഞ്ച സത്തിഞ്ച പരാമസാമി. സചേ അഞ്ഞേഹി രാജൂഹി അകത്തബ്ബം അഞ്ഞം വാ യം ഇച്ഛസി, തം സപഥമ്പി തേ, സമ്മ, അഹം കരോമി. യഥാഹം തയാ പമുത്തോ ഗന്ത്വാ ബ്രാഹ്മണസ്സ അനണോ ഹുത്വാ സച്ചമനുരക്ഖന്തോ പുനരാഗമിസ്സാമീതി.
Tassattho – samma porisāda, sace icchasi, evarūpehi āvudhehi saṃvihitārakkhe khattiyakule me nibbatti nāma mā hotūti asiñca sattiñca parāmasāmi. Sace aññehi rājūhi akattabbaṃ aññaṃ vā yaṃ icchasi, taṃ sapathampi te, samma, ahaṃ karomi. Yathāhaṃ tayā pamutto gantvā brāhmaṇassa anaṇo hutvā saccamanurakkhanto punarāgamissāmīti.
തതോ പോരിസാദോ ‘‘അയം സുതസോമോ ഖത്തിയേഹി അകത്തബ്ബം സപഥം കരോതി, കിം മേ ഇമിനാ, ഏസ ഏതു വാ മാ വാ, അഹമ്പി ഖത്തിയരാജാ, മമേവ ബാഹുലോഹിതം ഗഹേത്വാ ദേവതായ ബലികമ്മം കരിസ്സാമി, അയം അതിവിയ കിലമതീ’’തി ചിന്തേത്വാ –
Tato porisādo ‘‘ayaṃ sutasomo khattiyehi akattabbaṃ sapathaṃ karoti, kiṃ me iminā, esa etu vā mā vā, ahampi khattiyarājā, mameva bāhulohitaṃ gahetvā devatāya balikammaṃ karissāmi, ayaṃ ativiya kilamatī’’ti cintetvā –
൪൦൮.
408.
‘‘യോ തേ കതോ സങ്ഗരോ ബ്രാഹ്മണേന, രട്ഠേ സകേ ഇസ്സരിയേ ഠിതേന;
‘‘Yo te kato saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;
തം സങ്ഗരം ബ്രാഹ്മണസപ്പദായ, സച്ചാനുരക്ഖീ പുനരാവജസ്സൂ’’തി.
Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāvajassū’’ti.
തത്ഥ പുനരാവജസ്സൂതി പുന ആഗച്ഛേയ്യാസി.
Tattha punarāvajassūti puna āgaccheyyāsi.
അഥ നം മഹാസത്തോ, ‘‘സമ്മ, മാ ചിന്തയി, ചതസ്സോ സതാരഹാ ഗാഥാ സുത്വാ ധമ്മകഥികസ്സ പൂജം കത്വാ പാതോവാഗമിസ്സാമീ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Atha naṃ mahāsatto, ‘‘samma, mā cintayi, catasso satārahā gāthā sutvā dhammakathikassa pūjaṃ katvā pātovāgamissāmī’’ti vatvā gāthamāha –
൪൦൯.
409.
‘‘യോ മേ കതോ സങ്ഗരോ ബ്രാഹ്മണേന, രട്ഠേ സകേ ഇസ്സരിയേ ഠിതേന;
‘‘Yo me kato saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;
തം സങ്ഗരം ബ്രാഹ്മണസപ്പദായ, സച്ചാനുരക്ഖീ പുനരാവജിസ്സ’’ന്തി.
Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāvajissa’’nti.
അഥ നം പോരിസാദോ, ‘‘മഹാരാജ, തുമ്ഹേ ഖത്തിയേഹി അകത്തബ്ബം സപഥം കരിത്ഥ, തം അനുസ്സരേയ്യാഥാ’’തി വത്വാ, ‘‘സമ്മ പോരിസാദ, ത്വം മം ദഹരകാലതോ പട്ഠായ ജാനാസി, ഹാസേനപി മേ മുസാ ന കഥിതപുബ്ബാ, സോഹം ഇദാനി രജ്ജേ പതിട്ഠിതോ ധമ്മാധമ്മം ജാനന്തോ കിം മുസാ കഥേസ്സാമി, സദ്ദഹസി മയ്ഹം , അഹം തേ സ്വേ ബലികമ്മം പാപുണിസ്സാമീ’’തി സദ്ദഹാപിതോ ‘‘തേന ഹി ഗച്ഛ, മഹാരാജ, തുമ്ഹേസു അനാഗതേസു ബലികമ്മം ന ഭവിസ്സതി, ദേവതാപി തുമ്ഹേഹി വിനാ ന സമ്പടിച്ഛതി, മാ മേ ബലികമ്മസ്സ അന്തരായം കരിത്ഥാ’’തി മഹാസത്തം ഉയ്യോജേസി. സോ രാഹുമുഖാ മുത്തചന്ദോ വിയ നാഗബലോ ഥാമസമ്പന്നോ ഖിപ്പമേവ നഗരം സമ്പാപുണി. സേനാപിസ്സ ‘‘സുതസോമോ രാജാ പണ്ഡിതോ മധുരധമ്മകഥികോ ഏകം ദ്വേ കഥാ കഥേതും ലഭന്തോ പോരിസാദം ദമേത്വാ സീഹമുഖാ മുത്തമത്തവാരണോ വിയ ആഗമിസ്സതി, ‘ഇമേ രാജാനം പോരിസാദസ്സ ദത്വാ ആഗതാ’തി മഹാജനോ ഗരഹിസ്സതീ’’തി ചിന്തേത്വാ ബഹിനഗരേയേവ ഖന്ധാവാരം കത്വാ ഠിതാ തം ദൂരതോവ ആഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ പച്ചുഗ്ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ‘‘കച്ചി, മഹാരാജ, പോരിസാദേന കിലമിതോ’’തി പടിസന്ഥാരം കത്വാ ‘‘പോരിസാദേന മയ്ഹം മാതാപിതൂഹിപി ദുക്കരം കതം, തഥാരൂപോ നാമ ചണ്ഡോ സാഹസികോ പോരിസാദോ മമ ധമ്മകഥം സുത്വാ മം വിസ്സജ്ജേസീ’’തി വുത്തേ രാജാനം അലങ്കരിത്വാ ഹത്ഥിക്ഖന്ധം ആരോപേത്വാ പരിവാരേത്വാ നഗരം പാവിസി. തം ദിസ്വാ സബ്ബേ നാഗരാ തുസ്സിംസു.
Atha naṃ porisādo, ‘‘mahārāja, tumhe khattiyehi akattabbaṃ sapathaṃ karittha, taṃ anussareyyāthā’’ti vatvā, ‘‘samma porisāda, tvaṃ maṃ daharakālato paṭṭhāya jānāsi, hāsenapi me musā na kathitapubbā, sohaṃ idāni rajje patiṭṭhito dhammādhammaṃ jānanto kiṃ musā kathessāmi, saddahasi mayhaṃ , ahaṃ te sve balikammaṃ pāpuṇissāmī’’ti saddahāpito ‘‘tena hi gaccha, mahārāja, tumhesu anāgatesu balikammaṃ na bhavissati, devatāpi tumhehi vinā na sampaṭicchati, mā me balikammassa antarāyaṃ karitthā’’ti mahāsattaṃ uyyojesi. So rāhumukhā muttacando viya nāgabalo thāmasampanno khippameva nagaraṃ sampāpuṇi. Senāpissa ‘‘sutasomo rājā paṇḍito madhuradhammakathiko ekaṃ dve kathā kathetuṃ labhanto porisādaṃ dametvā sīhamukhā muttamattavāraṇo viya āgamissati, ‘ime rājānaṃ porisādassa datvā āgatā’ti mahājano garahissatī’’ti cintetvā bahinagareyeva khandhāvāraṃ katvā ṭhitā taṃ dūratova āgacchantaṃ disvā paccuggantvā vanditvā ‘‘kacci, mahārāja, porisādena kilamito’’ti paṭisanthāraṃ katvā ‘‘porisādena mayhaṃ mātāpitūhipi dukkaraṃ kataṃ, tathārūpo nāma caṇḍo sāhasiko porisādo mama dhammakathaṃ sutvā maṃ vissajjesī’’ti vutte rājānaṃ alaṅkaritvā hatthikkhandhaṃ āropetvā parivāretvā nagaraṃ pāvisi. Taṃ disvā sabbe nāgarā tussiṃsu.
സോപി ധമ്മഗരുതായ ധമ്മസോണ്ഡതായ മാതാപിതരോ അദിസ്വാവ ‘‘പച്ഛാപി നേ പസ്സിസ്സാമീ’’തി രാജനിവേസനം പവിസിത്വാ രാജാസനേ നിസീദിത്വാ ബ്രാഹ്മണം പക്കോസാപേത്വാ മസ്സുകമ്മാദീനിസ്സ ആണാപേത്വാ തം കപ്പിതകേസമസ്സും ന്ഹാതാനുലിത്തം വത്ഥാലങ്കാരപടിമണ്ഡിതം കത്വാ ആനേത്വാ ദസ്സിതകാലേ സയം പച്ഛാ ന്ഹത്വാ തസ്സ അത്തനോ ഭോജനം ദാപേത്വാ തസ്മിം ഭുത്തേ സയം ഭുഞ്ജിത്വാ തം മഹാരഹേ പല്ലങ്കേ നിസീദാപേത്വാ ധമ്മഗരുകതായ അസ്സ ഗന്ധമാലാദീഹി പൂജം കത്വാ സയം നീചേ ആസനേ നിസീദിത്വാ ‘‘തുമ്ഹേഹി മയ്ഹം ആഭതാ സതാരഹാ ഗാഥാ സുണോമ ആചരിയാ’’തി യാചി. തമത്ഥം ദീപേന്തോ സത്ഥാ ഗാഥമാഹ –
Sopi dhammagarutāya dhammasoṇḍatāya mātāpitaro adisvāva ‘‘pacchāpi ne passissāmī’’ti rājanivesanaṃ pavisitvā rājāsane nisīditvā brāhmaṇaṃ pakkosāpetvā massukammādīnissa āṇāpetvā taṃ kappitakesamassuṃ nhātānulittaṃ vatthālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ katvā ānetvā dassitakāle sayaṃ pacchā nhatvā tassa attano bhojanaṃ dāpetvā tasmiṃ bhutte sayaṃ bhuñjitvā taṃ mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā dhammagarukatāya assa gandhamālādīhi pūjaṃ katvā sayaṃ nīce āsane nisīditvā ‘‘tumhehi mayhaṃ ābhatā satārahā gāthā suṇoma ācariyā’’ti yāci. Tamatthaṃ dīpento satthā gāthamāha –
൪൧൦.
410.
‘‘മുത്തോ ച സോ പോരിസാദസ്സ ഹത്ഥാ, ഗന്ത്വാന തം ബ്രാഹ്മണം ഏതദവോച;
‘‘Mutto ca so porisādassa hatthā, gantvāna taṃ brāhmaṇaṃ etadavoca;
സുണോമി ഗാഥായോ സതാരഹായോ, യാ മേ സുതാ അസ്സു ഹിതായ ബ്രഹ്മേ’’തി.
Suṇomi gāthāyo satārahāyo, yā me sutā assu hitāya brahme’’ti.
തത്ഥ ഏതദവോചാതി ഏതം അവോച.
Tattha etadavocāti etaṃ avoca.
അഥ ബ്രാഹ്മണോ ബോധിസത്തേന യാചിതകാലേ ഗന്ധേഹി ഹത്ഥേ ഉബ്ബട്ടേത്വാ പസിബ്ബകാ മനോരമം പോത്ഥകം നീഹരിത്വാ ഉഭോഹി ഹത്ഥേഹി ഗഹേത്വാ ‘‘തേന ഹി, മഹാരാജ, കസ്സപദസബലേന ദേസിതാ രാഗമദാദിനിമ്മദനാ അമതമഹാനിബ്ബാനസമ്പാപികാ ചതസ്സോ സതാരഹാ ഗാഥായോ സുണോഹീ’’തി വത്വാ പോത്ഥകം ഓലോകേന്തോ ആഹ –
Atha brāhmaṇo bodhisattena yācitakāle gandhehi hatthe ubbaṭṭetvā pasibbakā manoramaṃ potthakaṃ nīharitvā ubhohi hatthehi gahetvā ‘‘tena hi, mahārāja, kassapadasabalena desitā rāgamadādinimmadanā amatamahānibbānasampāpikā catasso satārahā gāthāyo suṇohī’’ti vatvā potthakaṃ olokento āha –
൪൧൧.
411.
‘‘സകിദേവ സുതസോമ, സബ്ഭി ഹോതി സമാഗമോ;
‘‘Sakideva sutasoma, sabbhi hoti samāgamo;
സാ നം സങ്ഗതി പാലേതി, നാസബ്ഭി ബഹു സങ്ഗമോ.
Sā naṃ saṅgati pāleti, nāsabbhi bahu saṅgamo.
൪൧൨.
412.
‘‘സബ്ഭിരേവ സമാസേഥ, സബ്ഭി കുബ്ബേഥ സന്ഥവം;
‘‘Sabbhireva samāsetha, sabbhi kubbetha santhavaṃ;
സതം സദ്ധമ്മമഞ്ഞായ, സേയ്യോ ഹോതി ന പാപിയോ.
Sataṃ saddhammamaññāya, seyyo hoti na pāpiyo.
൪൧൩.
413.
‘‘ജീരന്തി വേ രാജരഥാ സുചിത്താ, അഥോ സരീരമ്പി ജരം ഉപേതി;
‘‘Jīranti ve rājarathā sucittā, atho sarīrampi jaraṃ upeti;
സതഞ്ച ധമ്മോ ന ജരം ഉപേതി, സന്തോ ഹവേ സബ്ഭി പവേദയന്തി.
Satañca dhammo na jaraṃ upeti, santo have sabbhi pavedayanti.
൪൧൪.
414.
‘‘നഭഞ്ച ദൂരേ പഥവീ ച ദൂരേ, പാരം സമുദ്ദസ്സ തദാഹു ദൂരേ;
‘‘Nabhañca dūre pathavī ca dūre, pāraṃ samuddassa tadāhu dūre;
തതോ ഹവേ ദൂരതരം വദന്തി, സതഞ്ച ധമ്മോ അസതഞ്ച രാജാ’’തി.
Tato have dūrataraṃ vadanti, satañca dhammo asatañca rājā’’ti.
തത്ഥ സകിദേവാതി ഏകവാരമേവ. സബ്ഭീതി സപ്പുരിസേഹി. സാ നന്തി സാ സബ്ഭി സപ്പുരിസേഹി സങ്ഗതി സമാഗമോ ഏകവാരം പവത്തോപി തം പുഗ്ഗലം പാലേതി രക്ഖതി. നാസബ്ഭീതി അസപ്പുരിസേഹി പന ബഹു സുചിരമ്പി കതോ സങ്ഗമോ ഏകട്ഠാനേ നിവാസോ ന പാലേതി, ന ഥാവരോ ഹോതീതി അത്ഥോ. സമാസേഥാതി സദ്ധിം നിസീദേയ്യ, സബ്ബേപി ഇരിയാപഥേ പണ്ഡിതേഹേവ സദ്ധിം പവത്തേയ്യാതി അത്ഥോ. സന്ഥവന്തി മിത്തസന്ഥവം. സതം സദ്ധമ്മന്തി പണ്ഡിതാനം ബുദ്ധാദീനം സത്തതിംസബോധിപക്ഖിയധമ്മസങ്ഖാതം സദ്ധമ്മം. സേയ്യോതി ഏതം ധമ്മം ഞത്വാ വഡ്ഢിയേവ ഹോതി, ഹാനി നാമ നത്ഥീതി അത്ഥോ. രാജരഥാതി രാജൂനം ആരോഹനീയരഥാ. സുചിത്താതി സുപരികമ്മകതാ. സബ്ഭി പവേദയന്തീതി ബുദ്ധാദയോ സന്തോ ‘‘സബ്ഭീ’’തി സങ്ഖം ഗതം സോഭനം ഉത്തമം നിബ്ബാനം പവേദേന്തി ഥോമേന്തി, സോ നിബ്ബാനസങ്ഖാതോ സതം ധമ്മോ ജരം ന ഉപേതി ന ജീരതി. നഭന്തി ആകാസോ. ദൂരേതി പഥവീ ഹി സപ്പതിട്ഠാ സഗഹണാ, ആകാസോ നിരാലമ്ബോ അപ്പതിട്ഠോ, ഇതി ഉഭോ ഏതേ ഏകാബദ്ധാപി വിസംയോഗട്ഠേന അനുപലിത്തട്ഠേന ച ദൂരേ നാമ ഹോന്തി. പാരന്തി ഓരിമതീരതോ പരതീരം. തദാഹൂതി തം ആഹു.
Tattha sakidevāti ekavārameva. Sabbhīti sappurisehi. Sā nanti sā sabbhi sappurisehi saṅgati samāgamo ekavāraṃ pavattopi taṃ puggalaṃ pāleti rakkhati. Nāsabbhīti asappurisehi pana bahu sucirampi kato saṅgamo ekaṭṭhāne nivāso na pāleti, na thāvaro hotīti attho. Samāsethāti saddhiṃ nisīdeyya, sabbepi iriyāpathe paṇḍiteheva saddhiṃ pavatteyyāti attho. Santhavanti mittasanthavaṃ. Sataṃ saddhammanti paṇḍitānaṃ buddhādīnaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātaṃ saddhammaṃ. Seyyoti etaṃ dhammaṃ ñatvā vaḍḍhiyeva hoti, hāni nāma natthīti attho. Rājarathāti rājūnaṃ ārohanīyarathā. Sucittāti suparikammakatā. Sabbhi pavedayantīti buddhādayo santo ‘‘sabbhī’’ti saṅkhaṃ gataṃ sobhanaṃ uttamaṃ nibbānaṃ pavedenti thomenti, so nibbānasaṅkhāto sataṃ dhammo jaraṃ na upeti na jīrati. Nabhanti ākāso. Dūreti pathavī hi sappatiṭṭhā sagahaṇā, ākāso nirālambo appatiṭṭho, iti ubho ete ekābaddhāpi visaṃyogaṭṭhena anupalittaṭṭhena ca dūre nāma honti. Pāranti orimatīrato paratīraṃ. Tadāhūti taṃ āhu.
ഇതി ബ്രാഹ്മണോ ചതസ്സോ സതാരഹാ ഗാഥാ കസ്സപദസബലേന ദേസിതനിയാമേന ദേസേത്വാ തുണ്ഹീ അഹോസി . തം സുത്വാ മഹാസത്തോ ‘‘സപ്ഫലം വത മേ ആഗമന’’ന്തി തുട്ഠചിത്തോ ഹുത്വാ ‘‘ഇമാ ഗാഥാ നേവ സാവകഭാസിതാ, ന ഇസിഭാസിതാ, ന കേനചി ഭാസിതാ, സബ്ബഞ്ഞുനാവ ഭാസിതാ, കിം നു ഖോ അഗ്ഘന്തീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘ഇമാസം സകലമ്പി ചക്കവാളം യാവ ബ്രഹ്മലോകാ സത്തരതനപുണ്ണം കത്വാ ദദമാനോപി നേവ അനുച്ഛവികം കാതും സക്കോതി, അഹം ഖോ പനസ്സ തിയോജനസതേ കുരുരട്ഠേ സത്തയോജനികേ ഇന്ദപത്ഥനഗരേ രജ്ജം ദാതും പഹോമി, അത്ഥി നു ഖ്വസ്സ രജ്ജം കാരേതും ഭാഗ്യ’’ന്തി അങ്ഗവിജ്ജാനുഭാവേന ഓലോകേന്തോ നാദ്ദസ. തതോ സേനാപതിട്ഠാനാദീനി ഓലോകേന്തോ ഏകഗാമഭോജകമത്തസ്സപി ഭാഗ്യം അദിസ്വാ ധനലാഭസ്സ ഓലോകേന്തോ കോടിധനതോ പട്ഠായ ഓലോകേത്വാ ചതുന്നംയേവ കഹാപണസഹസ്സാനം ഭാഗ്യം ദിസ്വാ ‘‘ഏത്തകേന നം പൂജേസ്സാമീ’’തി ചതസ്സോ സഹസ്സത്ഥവികാ ദാപേത്വാ, ‘‘ആചരിയ, തുമ്ഹേ അഞ്ഞേസം ഖത്തിയാനം ഇമാ ഗാഥാ ദേസേത്വാ കിത്തകം ധനം ലഭഥാ’’തി പുച്ഛതി. ‘‘ഏകേകായ ഗാഥായ സതം സതം, മഹാരാജ, തേനേവ താ സതാരഹാ നാമ ജാതാ’’തി. അഥ നം മഹാസത്തോ, ‘‘ആചരിയ, ത്വം അത്തനാ ഗഹേത്വാ വിക്കേയ്യഭണ്ഡസ്സ അഗ്ഘമ്പി ന ജാനാസി , ഇതോ പട്ഠായ ഏകേകാ ഗാഥാ സഹസ്സാരഹാ നാമ ഹോന്തൂ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Iti brāhmaṇo catasso satārahā gāthā kassapadasabalena desitaniyāmena desetvā tuṇhī ahosi . Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘sapphalaṃ vata me āgamana’’nti tuṭṭhacitto hutvā ‘‘imā gāthā neva sāvakabhāsitā, na isibhāsitā, na kenaci bhāsitā, sabbaññunāva bhāsitā, kiṃ nu kho agghantī’’ti cintetvā ‘‘imāsaṃ sakalampi cakkavāḷaṃ yāva brahmalokā sattaratanapuṇṇaṃ katvā dadamānopi neva anucchavikaṃ kātuṃ sakkoti, ahaṃ kho panassa tiyojanasate kururaṭṭhe sattayojanike indapatthanagare rajjaṃ dātuṃ pahomi, atthi nu khvassa rajjaṃ kāretuṃ bhāgya’’nti aṅgavijjānubhāvena olokento nāddasa. Tato senāpatiṭṭhānādīni olokento ekagāmabhojakamattassapi bhāgyaṃ adisvā dhanalābhassa olokento koṭidhanato paṭṭhāya oloketvā catunnaṃyeva kahāpaṇasahassānaṃ bhāgyaṃ disvā ‘‘ettakena naṃ pūjessāmī’’ti catasso sahassatthavikā dāpetvā, ‘‘ācariya, tumhe aññesaṃ khattiyānaṃ imā gāthā desetvā kittakaṃ dhanaṃ labhathā’’ti pucchati. ‘‘Ekekāya gāthāya sataṃ sataṃ, mahārāja, teneva tā satārahā nāma jātā’’ti. Atha naṃ mahāsatto, ‘‘ācariya, tvaṃ attanā gahetvā vikkeyyabhaṇḍassa agghampi na jānāsi , ito paṭṭhāya ekekā gāthā sahassārahā nāma hontū’’ti vatvā gāthamāha –
൪൧൫.
415.
‘‘സഹസ്സിയാ ഇമാ ഗാഥാ, നഹിമാ ഗാഥാ സതാരഹാ;
‘‘Sahassiyā imā gāthā, nahimā gāthā satārahā;
ചത്താരി ത്വം സഹസ്സാനി, ഖിപ്പം ഗണ്ഹാഹി ബ്രാഹ്മണാ’’തി.
Cattāri tvaṃ sahassāni, khippaṃ gaṇhāhi brāhmaṇā’’ti.
തസ്സത്ഥോ – ബ്രാഹ്മണ, ഇമാ ഗാഥാ സഹസ്സിയാ സഹസ്സാരഹാ, ഇമാ ഗാഥാ സതാരഹാ ന ഹി ഹോന്തു, ബ്രാഹ്മണ, ത്വം ചത്താരി സഹസ്സാനി ഖിപ്പം ഗണ്ഹാതി.
Tassattho – brāhmaṇa, imā gāthā sahassiyā sahassārahā, imā gāthā satārahā na hi hontu, brāhmaṇa, tvaṃ cattāri sahassāni khippaṃ gaṇhāti.
അഥസ്സ ഏകം സുഖയാനകം ദത്വാ ‘‘ബ്രാഹ്മണം സോത്ഥിനാ ഗേഹം സമ്പാപേഥാ’’തി പുരിസേ ആണാപേത്വാ തം ഉയ്യോജേസി. തസ്മിം ഖണേ ‘‘സുതസോമരഞ്ഞാ സതാരഹാ ഗാഥാ സഹസ്സാരഹാ കത്വാ പൂജിതാ സാധു സാധൂ’’തി മഹാസാധുകാരസദ്ദോ അഹോസി. തസ്സ മാതാപിതരോ തം സദ്ദം സുത്വാ ‘‘കിം സദ്ദോ നാമേസാ’’തി പുച്ഛിത്വാ യഥാഭൂതം സുത്വാ അത്തനോ ധനലോഭതായ മഹാസത്തസ്സ കുജ്ഝിംസു. സോപി ബ്രാഹ്മണം ഉയ്യോജേത്വാ തേസം സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ അട്ഠാസി. അഥസ്സ പിതാ ‘‘കഥം, താത, ഏവരൂപസ്സ സാഹസികസ്സ ചോരസ്സ ഹത്ഥതോ മുത്തോസീ’’തി പടിസന്ഥാരമത്തമ്പി അകത്വാ അത്തനോ ധനലോഭതായ ‘‘സച്ചം കിര, താത, തയാ ചതസ്സോ ഗാഥാ സുത്വാ ചത്താരി സഹസ്സാനി ദിന്നാനീ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സച്ച’’ന്തി വുത്തേ ഗാഥമാഹ –
Athassa ekaṃ sukhayānakaṃ datvā ‘‘brāhmaṇaṃ sotthinā gehaṃ sampāpethā’’ti purise āṇāpetvā taṃ uyyojesi. Tasmiṃ khaṇe ‘‘sutasomaraññā satārahā gāthā sahassārahā katvā pūjitā sādhu sādhū’’ti mahāsādhukārasaddo ahosi. Tassa mātāpitaro taṃ saddaṃ sutvā ‘‘kiṃ saddo nāmesā’’ti pucchitvā yathābhūtaṃ sutvā attano dhanalobhatāya mahāsattassa kujjhiṃsu. Sopi brāhmaṇaṃ uyyojetvā tesaṃ santikaṃ gantvā vanditvā aṭṭhāsi. Athassa pitā ‘‘kathaṃ, tāta, evarūpassa sāhasikassa corassa hatthato muttosī’’ti paṭisanthāramattampi akatvā attano dhanalobhatāya ‘‘saccaṃ kira, tāta, tayā catasso gāthā sutvā cattāri sahassāni dinnānī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte gāthamāha –
൪൧൬.
416.
‘‘ആസീതിയാ നാവുതിയാ ച ഗാഥാ, സതാരഹാ ചാപി ഭവേയ്യ ഗാഥാ;
‘‘Āsītiyā nāvutiyā ca gāthā, satārahā cāpi bhaveyya gāthā;
പച്ചത്തമേവ സുതസോമ ജാനഹി, സഹസ്സിയാ നാമ കാ അത്ഥി ഗാഥാ’’തി.
Paccattameva sutasoma jānahi, sahassiyā nāma kā atthi gāthā’’ti.
തസ്സത്ഥോ – ഗാഥാ നാമ, താത, ആസീതിയാ ച നാവുതിയാ ച സതാരഹാ ചാപി ഭവേയ്യ, പച്ചത്തമേവ അത്തനാവ ജാനാഹി, സഹസ്സാരഹാ നാമ ഗാഥാ കാ കസ്സ സന്തികേ അത്ഥീതി.
Tassattho – gāthā nāma, tāta, āsītiyā ca nāvutiyā ca satārahā cāpi bhaveyya, paccattameva attanāva jānāhi, sahassārahā nāma gāthā kā kassa santike atthīti.
അഥ നം മഹാസത്തോ ‘‘നാഹം, താത, ധനേന വുദ്ധിം ഇച്ഛാമി, സുതേന പന ഇച്ഛാമീ’’തി സഞ്ഞാപേന്തോ ആഹ –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘nāhaṃ, tāta, dhanena vuddhiṃ icchāmi, sutena pana icchāmī’’ti saññāpento āha –
൪൧൭.
417.
‘‘ഇച്ഛാമി വോഹം സുതവുദ്ധിമത്തനോ, സന്തോതി മം സപ്പുരിസാ ഭജേയ്യും;
‘‘Icchāmi vohaṃ sutavuddhimattano, santoti maṃ sappurisā bhajeyyuṃ;
അഹം സവന്തീഹി മഹോദധീവ, ന ഹി താത തപ്പാമി സുഭാസിതേന.
Ahaṃ savantīhi mahodadhīva, na hi tāta tappāmi subhāsitena.
൪൧൮.
418.
‘‘അഗ്ഗി യഥാ തിണകട്ഠം ദഹന്തോ, ന കപ്പതീ സാഗരോവ നദീഭി;
‘‘Aggi yathā tiṇakaṭṭhaṃ dahanto, na kappatī sāgarova nadībhi;
ഏവമ്പി തേ പണ്ഡിതാ രാജസേട്ഠ, സുത്വാ ന തപ്പന്തി സുഭാസിതേന.
Evampi te paṇḍitā rājaseṭṭha, sutvā na tappanti subhāsitena.
൪൧൯.
419.
‘‘സകസ്സ ദാസസ്സ യദാ സുണോമി, ഗാഥം അഹം അത്ഥവതിം ജനിന്ദ;
‘‘Sakassa dāsassa yadā suṇomi, gāthaṃ ahaṃ atthavatiṃ janinda;
തമേവ സക്കച്ച നിസാമയാമി, ന ഹി താത ധമ്മേസു മമത്ഥി തിത്തീ’’തി.
Tameva sakkacca nisāmayāmi, na hi tāta dhammesu mamatthi tittī’’ti.
തത്ഥ വോതി നിപാതമത്തം. ‘‘സന്തോ’’തി ഏതേ ച മം ഭജേയ്യും ഇതി ഇച്ഛാമി. സവന്തീഹീതി നദീഹി. സകസ്സാതി തിട്ഠതു, നന്ദ, ബ്രാഹ്മണോ, യദാ അഹം അത്തനോ ദാസസ്സപി സന്തികേ സുണോമി, താത, ധമ്മേസു മമ തിത്തി ന ഹി അത്ഥീതി.
Tattha voti nipātamattaṃ. ‘‘Santo’’ti ete ca maṃ bhajeyyuṃ iti icchāmi. Savantīhīti nadīhi. Sakassāti tiṭṭhatu, nanda, brāhmaṇo, yadā ahaṃ attano dāsassapi santike suṇomi, tāta, dhammesu mama titti na hi atthīti.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ ‘‘മാ മം, താത, ധനഹേതു പരിഭാസസി, അഹം ധമ്മം സുത്വാ ആഗമിസ്സാമീ’’തി സപഥം കത്വാ ആഗതോ, ഇദാനാഹം പോരിസാദസ്സ സന്തികം ഗമിസ്സാമി, ഇദം തേ രജ്ജം ഗണ്ഹഥാ’’തി രജ്ജം നിയ്യാദേന്തോ ഗാഥമാഹ –
Evañca pana vatvā ‘‘mā maṃ, tāta, dhanahetu paribhāsasi, ahaṃ dhammaṃ sutvā āgamissāmī’’ti sapathaṃ katvā āgato, idānāhaṃ porisādassa santikaṃ gamissāmi, idaṃ te rajjaṃ gaṇhathā’’ti rajjaṃ niyyādento gāthamāha –
൪൨൦.
420.
‘‘ഇദം തേ രട്ഠം സധനം സയോഗ്ഗം, സകായുരം സബ്ബകാമൂപപന്നം;
‘‘Idaṃ te raṭṭhaṃ sadhanaṃ sayoggaṃ, sakāyuraṃ sabbakāmūpapannaṃ;
കിം കാമഹേതു പരിഭാസസി മം, ഗച്ഛാമഹം പോരിസാദസ്സ ഞത്തേ’’തി.
Kiṃ kāmahetu paribhāsasi maṃ, gacchāmahaṃ porisādassa ñatte’’ti.
തത്ഥ ഞത്തേതി സന്തികേ.
Tattha ñatteti santike.
തസ്മിം സമയേ പിതുരഞ്ഞോ ഹദയം ഉണ്ഹം അഹോസി. സോ, ‘‘താത സുതസോമ, കിം നാമേതം കഥേസി, മയം ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായ ചോരം ഗഹേസ്സാമാ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Tasmiṃ samaye piturañño hadayaṃ uṇhaṃ ahosi. So, ‘‘tāta sutasoma, kiṃ nāmetaṃ kathesi, mayaṃ caturaṅginiyā senāya coraṃ gahessāmā’’ti vatvā gāthamāha –
൪൨൧.
421.
‘‘അത്താനുരക്ഖായ ഭവന്തി ഹേതേ, ഹത്ഥാരോഹാ രഥികാ പത്തികാ ച;
‘‘Attānurakkhāya bhavanti hete, hatthārohā rathikā pattikā ca;
അസ്സാരോഹാ യേ ച ധനുഗ്ഗഹാസേ, സേനം പയുഞ്ജാമ ഹനാമ സത്തു’’ന്തി.
Assārohā ye ca dhanuggahāse, senaṃ payuñjāma hanāma sattu’’nti.
തത്ഥ ഹനാമാതി സചേ ഏവം പയോജിതാ സേനാ തം ഗഹേതും ന സക്കോന്തി, അഥ നം സകലരട്ഠവാസിനോ ഗഹേത്വാ ഗന്ത്വാ ഹനാമ സത്തും, മാരേമ തം അമ്ഹാകം പച്ചാമിത്തന്തി അത്ഥോ.
Tattha hanāmāti sace evaṃ payojitā senā taṃ gahetuṃ na sakkonti, atha naṃ sakalaraṭṭhavāsino gahetvā gantvā hanāma sattuṃ, mārema taṃ amhākaṃ paccāmittanti attho.
അഥ നം മാതാപിതരോ അസ്സുപുണ്ണമുഖാ രോദമാനാ വിലപന്താ, ‘‘താത, മാ ഗച്ഛ, ഗന്തും ന ലബ്ഭാ’’തി യാചിംസു. സോളസസഹസ്സാ നാടകിത്ഥിയോപി സേസപരിജനോപി ‘‘അമ്ഹേ അനാഥേ കത്വാ കുഹിം ഗച്ഛസി, ദേവാ’’തി പരിദേവിംസു. സകലനഗരേ കോചി സകഭാവേന സണ്ഠാതും അസക്കോന്തോ ‘‘സുതസോമോ പോരിസാദസ്സ കിര പടിഞ്ഞം ദത്വാ ആഗതോ, ഇദാനി ചതസ്സോ സതാരഹാ ഗാഥാ സുത്വാ ധമ്മകഥികസ്സ സക്കാരം കത്വാ മാതാപിതരോ വന്ദിത്വാ പുനപി കിര ചോരസ്സ സന്തികം ഗമിസ്സതീ’’തി സകലനഗരം ഏകകോലാഹലം അഹോസി. സോപി മാതാപിതൂനം വചനം സുത്വാ ഗാഥമാഹ –
Atha naṃ mātāpitaro assupuṇṇamukhā rodamānā vilapantā, ‘‘tāta, mā gaccha, gantuṃ na labbhā’’ti yāciṃsu. Soḷasasahassā nāṭakitthiyopi sesaparijanopi ‘‘amhe anāthe katvā kuhiṃ gacchasi, devā’’ti parideviṃsu. Sakalanagare koci sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto ‘‘sutasomo porisādassa kira paṭiññaṃ datvā āgato, idāni catasso satārahā gāthā sutvā dhammakathikassa sakkāraṃ katvā mātāpitaro vanditvā punapi kira corassa santikaṃ gamissatī’’ti sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ ahosi. Sopi mātāpitūnaṃ vacanaṃ sutvā gāthamāha –
൪൨൨.
422.
‘‘സുദുക്കരം പോരിസാദോ അകാസി, ജീവം ഗഹേത്വാന അവസ്സജീ മം;
‘‘Sudukkaraṃ porisādo akāsi, jīvaṃ gahetvāna avassajī maṃ;
തം താദിസം പുബ്ബകിച്ചം സരന്തോ, ദുബ്ഭേ അഹം തസ്സ കഥം ജനിന്ദാ’’തി.
Taṃ tādisaṃ pubbakiccaṃ saranto, dubbhe ahaṃ tassa kathaṃ janindā’’ti.
തത്ഥ ജീവം ഗഹേത്വാനാതി ജീവഗ്ഗാഹം ഗഹേത്വാ. തം താദിസന്തി തം തേന കതം തഥാരൂപം. പുബ്ബകിച്ചന്തി പുരിമം ഉപകാരം. ജനിന്ദാതി പിതരം ആലപതി.
Tattha jīvaṃ gahetvānāti jīvaggāhaṃ gahetvā. Taṃ tādisanti taṃ tena kataṃ tathārūpaṃ. Pubbakiccanti purimaṃ upakāraṃ. Janindāti pitaraṃ ālapati.
സോ മാതാപിതരോ അസ്സാസേത്വാ, ‘‘അമ്മ താതാ, തുമ്ഹേ മയ്ഹം മാ ചിന്തയിത്ഥ, കതകല്യാണോ അഹം, മമ ഛകാമസ്സഗ്ഗിസ്സരിയം ന ദുല്ലഭ’’ന്തി മാതാപിതരോ വന്ദിത്വാ ആപുച്ഛിത്വാ സേസജനം അനുസാസിത്വാ പക്കാമി. തമത്ഥം പകാസേന്തോ സത്ഥാ ആഹ –
So mātāpitaro assāsetvā, ‘‘amma tātā, tumhe mayhaṃ mā cintayittha, katakalyāṇo ahaṃ, mama chakāmassaggissariyaṃ na dullabha’’nti mātāpitaro vanditvā āpucchitvā sesajanaṃ anusāsitvā pakkāmi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
൪൨൩.
423.
‘‘വന്ദിത്വാ സോ പിതരം മാതരഞ്ച, അനുസാസിത്വാ നേഗമഞ്ച ബലഞ്ച;
‘‘Vanditvā so pitaraṃ mātarañca, anusāsitvā negamañca balañca;
സച്ചവാദീ സച്ചാനുരക്ഖമാനോ, അഗമാസി സോ യത്ഥ പോരിസാദോ’’തി.
Saccavādī saccānurakkhamāno, agamāsi so yattha porisādo’’ti.
തത്ഥ സച്ചാനുരക്ഖമാനോതി സച്ചം അനുരക്ഖമാനോ. അഗമാസീതി തം രത്തിം നിവേസനേയേവ വസിത്വാ പുനദിവസേ അരുണുഗ്ഗമനവേലായ മാതാപിതരോ വന്ദിത്വാ ആപുച്ഛിത്വാ സേസജനം അനുസാസിത്വാ അസ്സുമുഖേന നാനപ്പകാരം പരിദേവന്തേന ഇത്ഥാഗാരാദിനാ മഹാജനേന അനുഗതോ നഗരാ നിക്ഖമ്മ തം ജനം നിവത്തേതും അസക്കോന്തോ മഹാമഗ്ഗേ ദണ്ഡകേന തിരിയം ലേഖം കഡ്ഢിത്വാ ‘‘സചേ മയി സിനേഹോ അത്ഥി, ഇമം മാ അതിക്കമിംസൂ’’തി ആഹ. മഹാജനോ സീലവതോ തേജവന്തസ്സ ആണം അതിക്കമിതും അസക്കോന്തോ മഹാസദ്ദേന പരിദേവമാനോ തം സീഹവിജമ്ഭിതേന ഗച്ഛന്തം ഓലോകേത്വാ തസ്മിം ദസ്സനൂപചാരം അതിക്കന്തേ ഏകരവം രവന്തോ നഗരം പാവിസി. സോപി ആഗതമഗ്ഗേനേവ തസ്സ സന്തികം ഗതോ. തേന വുത്തം ‘‘അഗമാസി സോ യത്ഥ പോരിസാദോ’’തി.
Tattha saccānurakkhamānoti saccaṃ anurakkhamāno. Agamāsīti taṃ rattiṃ nivesaneyeva vasitvā punadivase aruṇuggamanavelāya mātāpitaro vanditvā āpucchitvā sesajanaṃ anusāsitvā assumukhena nānappakāraṃ paridevantena itthāgārādinā mahājanena anugato nagarā nikkhamma taṃ janaṃ nivattetuṃ asakkonto mahāmagge daṇḍakena tiriyaṃ lekhaṃ kaḍḍhitvā ‘‘sace mayi sineho atthi, imaṃ mā atikkamiṃsū’’ti āha. Mahājano sīlavato tejavantassa āṇaṃ atikkamituṃ asakkonto mahāsaddena paridevamāno taṃ sīhavijambhitena gacchantaṃ oloketvā tasmiṃ dassanūpacāraṃ atikkante ekaravaṃ ravanto nagaraṃ pāvisi. Sopi āgatamaggeneva tassa santikaṃ gato. Tena vuttaṃ ‘‘agamāsi so yattha porisādo’’ti.
തതോ പോരിസാദോ ചിന്തേസി – ‘‘സചേ മമ സഹായോ സുതസോമോ ആഗന്തുകാമോ, ആഗച്ഛതു, അനാഗന്തുകാമോ, അനാഗച്ഛതു, രുക്ഖദേവതാ യം മയ്ഹം ഇച്ഛതി , തം കരോതു, ഇമേ രാജാനോ മാരേത്വാ പഞ്ചമധുരമംസേന ബലികമ്മം കരിസ്സാമീ’’തി ചിതകം കത്വാ അഗ്ഗിം ജാലേത്വാ ‘‘അങ്ഗാരരാസി താവ ഹോതൂ’’തി തസ്സ സൂലേ തച്ഛന്തസ്സ നിസിന്നകാലേ സുതസോമോ ആഗതോ. അഥ നം പോരിസാദോ ദിസ്വാ തുട്ഠചിത്തോ, ‘‘സമ്മ, ഗന്ത്വാ കത്തബ്ബകിച്ചം തേ കത’’ന്തി പുച്ഛി. മഹാസത്തോ, ‘‘ആമ മഹാരാജ, കസ്സപദസബലേന ദേസിതാ ഗാഥാ മേ സുതാ, ധമ്മകഥികസ്സ ച സക്കാരോ കതോ, തസ്മാ ഗന്ത്വാ കത്തബ്ബകിച്ചം കതം നാമ ഹോതീ’’തി ദസ്സേതും ഗാഥമാഹ –
Tato porisādo cintesi – ‘‘sace mama sahāyo sutasomo āgantukāmo, āgacchatu, anāgantukāmo, anāgacchatu, rukkhadevatā yaṃ mayhaṃ icchati , taṃ karotu, ime rājāno māretvā pañcamadhuramaṃsena balikammaṃ karissāmī’’ti citakaṃ katvā aggiṃ jāletvā ‘‘aṅgārarāsi tāva hotū’’ti tassa sūle tacchantassa nisinnakāle sutasomo āgato. Atha naṃ porisādo disvā tuṭṭhacitto, ‘‘samma, gantvā kattabbakiccaṃ te kata’’nti pucchi. Mahāsatto, ‘‘āma mahārāja, kassapadasabalena desitā gāthā me sutā, dhammakathikassa ca sakkāro kato, tasmā gantvā kattabbakiccaṃ kataṃ nāma hotī’’ti dassetuṃ gāthamāha –
൪൨൪.
424.
‘‘കതോ മയാ സങ്ഗരോ ബ്രാഹ്മണേന, രട്ഠേ സകേ ഇസ്സരിയേ ഠിതേന;
‘‘Kato mayā saṅgaro brāhmaṇena, raṭṭhe sake issariye ṭhitena;
തം സങ്ഗരം ബ്രാഹ്മണസപ്പദായ, സച്ചാനുരക്ഖീ പുനരാഗതോസ്മി;
Taṃ saṅgaraṃ brāhmaṇasappadāya, saccānurakkhī punarāgatosmi;
യജസ്സു യഞ്ഞം ഖാദ മം പോരിസാദാ’’തി.
Yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādā’’ti.
തത്ഥ യജസ്സൂതി മം മാരേത്വാ ദേവതായ വാ യഞ്ഞം യജസ്സു, മംസം വാ മേ ഖാദാഹീതി അത്ഥോ.
Tattha yajassūti maṃ māretvā devatāya vā yaññaṃ yajassu, maṃsaṃ vā me khādāhīti attho.
തം സുത്വാ പോരിസാദോ ‘‘അയം രാജാ ന ഭായതി, വിഗതമരണഭയോ ഹുത്വാ കഥേതി, കിസ്സ നു ഖോ ഏസ ആനുഭാവോ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘അഞ്ഞം നത്ഥി, അയം ‘കസ്സപദസബലേന ദേസിതാ ഗാഥാ മേ സുതാ’തി വദതി, താസം ഏതേന ആസുഭാവേന ഭവിതബ്ബം, അഹമ്പി തം കഥാപേത്വാ താ ഗാഥായോ സോസ്സാമി, ഏവം അഹമ്പി നിബ്ഭയോ ഭവിസ്സാമീ’’തി സന്നിട്ഠാനം കത്വാ ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā porisādo ‘‘ayaṃ rājā na bhāyati, vigatamaraṇabhayo hutvā katheti, kissa nu kho esa ānubhāvo’’ti cintetvā ‘‘aññaṃ natthi, ayaṃ ‘kassapadasabalena desitā gāthā me sutā’ti vadati, tāsaṃ etena āsubhāvena bhavitabbaṃ, ahampi taṃ kathāpetvā tā gāthāyo sossāmi, evaṃ ahampi nibbhayo bhavissāmī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā gāthamāha –
൪൨൫.
425.
‘‘ന ഹായതേ ഖാദിതം മയ്ഹം പച്ഛാ, ചിതകാ അയം താവ സധൂമികാവ;
‘‘Na hāyate khāditaṃ mayhaṃ pacchā, citakā ayaṃ tāva sadhūmikāva;
നിദ്ധൂമകേ പചിതം സാധുപക്കം, സുണോമി ഗാഥായോ സതാരഹായോ’’തി.
Niddhūmake pacitaṃ sādhupakkaṃ, suṇomi gāthāyo satārahāyo’’ti.
തത്ഥ ഖാദിതന്തി ഖാദനം. തം ഖാദനം മയ്ഹം പച്ഛാ വാ പുരേ വാ ന പരിഹായതി, പച്ഛാപി ഹി ത്വം മയാ ഖാദിതബ്ബോവ. നിദ്ധൂമകേ പചിതന്തി നിദ്ധൂമേ നിജ്ഝാലേ അഗ്ഗിമ്ഹി പക്കമംസം സാധുപക്കം നാമ ഹോതി.
Tattha khāditanti khādanaṃ. Taṃ khādanaṃ mayhaṃ pacchā vā pure vā na parihāyati, pacchāpi hi tvaṃ mayā khāditabbova. Niddhūmake pacitanti niddhūme nijjhāle aggimhi pakkamaṃsaṃ sādhupakkaṃ nāma hoti.
തം സുത്വാ മഹാസത്തോ ‘‘അയം പോരിസാദോ പാപധമ്മോ, ഇമം ഥോകം നിഗ്ഗഹേത്വാ ലജ്ജാപേത്വാ കഥേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ആഹ –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘ayaṃ porisādo pāpadhammo, imaṃ thokaṃ niggahetvā lajjāpetvā kathessāmī’’ti cintetvā āha –
൪൨൬.
426.
‘‘അധമ്മികോ ത്വം പോരിസാദകാസി, രട്ഠാ ച ഭട്ഠോ ഉദരസ്സ ഹേതു;
‘‘Adhammiko tvaṃ porisādakāsi, raṭṭhā ca bhaṭṭho udarassa hetu;
ധമ്മഞ്ചിമാ അഭിവദന്തി ഗാഥാ, ധമ്മോ ച അധമ്മോ ച കുഹിം സമേതി.
Dhammañcimā abhivadanti gāthā, dhammo ca adhammo ca kuhiṃ sameti.
൪൨൭.
427.
‘‘അധമ്മികസ്സ ലുദ്ദസ്സ, നിച്ചം ലോഹിതപാണിനോ;
‘‘Adhammikassa luddassa, niccaṃ lohitapāṇino;
നത്ഥി സച്ചം കുതോ ധമ്മോ, കിം സുതേന കരിസ്സസീ’’തി.
Natthi saccaṃ kuto dhammo, kiṃ sutena karissasī’’ti.
തത്ഥ ധമ്മഞ്ചിമാതി ഇമാ ച ഗാഥാ നവലോകുത്തരധമ്മം അഭിവദന്തി. കുഹിം സമേതീതി കത്ഥ സമാഗച്ഛതി. ധമ്മോ ഹി സുഗതിം പാപേതി നിബ്ബാനം വാ, അധമ്മോ ദുഗ്ഗതിം. കുതോ ധമ്മോതി വചീസച്ചമത്തമ്പി നത്ഥി, കുതോ ധമ്മോ. കിം സുതേനാതി ത്വം ഏതേന സുതേന കിം കരിസ്സസി, മത്തികാഭാജനം വിയ ഹി സീഹവസായ അഭാജനം ത്വം ധമ്മസ്സ.
Tattha dhammañcimāti imā ca gāthā navalokuttaradhammaṃ abhivadanti. Kuhiṃ sametīti kattha samāgacchati. Dhammo hi sugatiṃ pāpeti nibbānaṃ vā, adhammo duggatiṃ. Kuto dhammoti vacīsaccamattampi natthi, kuto dhammo. Kiṃ sutenāti tvaṃ etena sutena kiṃ karissasi, mattikābhājanaṃ viya hi sīhavasāya abhājanaṃ tvaṃ dhammassa.
സോ ഏവം കഥിതേപി നേവ കുജ്ഝി. കസ്മാ? മഹാസത്തസ്സ മേത്താഭാവനായ മഹത്തേന. അഥ നം ‘‘കിം പന സമ്മ സുതസോമ അഹമേവ അധമ്മികോ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
So evaṃ kathitepi neva kujjhi. Kasmā? Mahāsattassa mettābhāvanāya mahattena. Atha naṃ ‘‘kiṃ pana samma sutasoma ahameva adhammiko’’ti vatvā gāthamāha –
൪൨൮.
428.
‘‘യോ മംസഹേതു മിഗവം ചരേയ്യ, യോ വാ ഹനേ പുരിസമത്തഹേതു;
‘‘Yo maṃsahetu migavaṃ careyya, yo vā hane purisamattahetu;
ഉഭോപി തേ പേച്ച സമാ ഭവന്തി, കസ്മാ നോ അധമ്മികം ബ്രൂസി മം ത്വ’’ന്തി.
Ubhopi te pecca samā bhavanti, kasmā no adhammikaṃ brūsi maṃ tva’’nti.
തത്ഥ കസ്മാ നോതി യേ ജമ്ബുദീപതലേ രാജാനോ അലങ്കതപടിയത്താ മഹാബലപരിവാരാ രഥവരഗതാ മിഗവം ചരന്താ തിഖിണേഹി സരേഹി മിഗേ വിജ്ഝിത്വാ മാരേന്തി, തേ അവത്വാ കസ്മാ ത്വം മഞ്ഞേവ അധമ്മികന്തി വദതി. യദി തേ നിദ്ദോസാ, അഹമ്പി നിദ്ദോസോ ഏവാതി ദീപേതി.
Tattha kasmā noti ye jambudīpatale rājāno alaṅkatapaṭiyattā mahābalaparivārā rathavaragatā migavaṃ carantā tikhiṇehi sarehi mige vijjhitvā mārenti, te avatvā kasmā tvaṃ maññeva adhammikanti vadati. Yadi te niddosā, ahampi niddoso evāti dīpeti.
തം സുത്വാ മഹാസത്തോ തസ്സ ലദ്ധിം ഭിന്ദന്തോ ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā mahāsatto tassa laddhiṃ bhindanto gāthamāha –
൪൨൯.
429.
‘‘പഞ്ച പഞ്ച ന ഖാ ഭക്ഖാ, ഖത്തിയേന പജാനതാ;
‘‘Pañca pañca na khā bhakkhā, khattiyena pajānatā;
അഭക്ഖം രാജ ഭക്ഖേസി, തസ്മാ അധമ്മികോ തുവ’’ന്തി.
Abhakkhaṃ rāja bhakkhesi, tasmā adhammiko tuva’’nti.
തസ്സത്ഥോ – സമ്മ പോരിസാദ, ഖത്തിയേന നാമ ഖത്തിയധമ്മം ജാനന്തേന പഞ്ച പഞ്ച ഹത്ഥിആദയോ ദസേവ സത്താ മംസവസേന ന ഖാ ഭക്ഖാ ന ഖോ ഖാദിതബ്ബയുത്തകാ. ‘‘ന ഖോ’’ത്വേവ വാ പാഠോ. അപരോ നയോ ഖത്തിയേന ഖത്തിയധമ്മം ജാനന്തേന പഞ്ചനഖേസു സത്തേസു സസകോ, സല്ലകോ, ഗോധാ, കപി കുമ്മോതി ഇമേ പഞ്ചേവ സത്താ ഭക്ഖിതബ്ബയുത്തകാ, ന അഞ്ഞേ, ത്വം പന അഭക്ഖം മനുസ്സമംസം ഭക്ഖേസി, തേന അധമ്മികോതി.
Tassattho – samma porisāda, khattiyena nāma khattiyadhammaṃ jānantena pañca pañca hatthiādayo daseva sattā maṃsavasena na khā bhakkhā na kho khāditabbayuttakā. ‘‘Na kho’’tveva vā pāṭho. Aparo nayo khattiyena khattiyadhammaṃ jānantena pañcanakhesu sattesu sasako, sallako, godhā, kapi kummoti ime pañceva sattā bhakkhitabbayuttakā, na aññe, tvaṃ pana abhakkhaṃ manussamaṃsaṃ bhakkhesi, tena adhammikoti.
ഇതി സോ നിഗ്ഗഹം പത്വാ അഞ്ഞം നിസ്സരണം അദിസ്വാ അത്തനോ പാപം പടിച്ഛാദേന്തോ ഗാഥമാഹ –
Iti so niggahaṃ patvā aññaṃ nissaraṇaṃ adisvā attano pāpaṃ paṭicchādento gāthamāha –
൪൩൦.
430.
‘‘മുത്തോ തുവം പോരിസാദസ്സ ഹത്ഥാ, ഗന്ത്വാ സകം മന്ദിരം കാമകാമീ;
‘‘Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā, gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī;
അമിത്തഹത്ഥം പുനരാഗതോസി, ന ഖത്തധമ്മേ കുസലോസി രാജാ’’തി.
Amittahatthaṃ punarāgatosi, na khattadhamme kusalosi rājā’’ti.
തത്ഥ ന ഖത്തധമ്മേതി ത്വം ഖത്തിയധമ്മസങ്ഖാതേ നീതിസത്ഥേ ന കുസലോസി, അത്തനോ അത്ഥാനത്ഥം ന ജാനാസി, അകാരണേനേവ തേ ലോകേ പണ്ഡിതോതി കിത്തി പത്ഥടാ, അഹം പന തേ പണ്ഡിതഭാവം ന പസ്സാമി ന ജാനാമി, അതിബാലോസീഹി വദതി.
Tattha na khattadhammeti tvaṃ khattiyadhammasaṅkhāte nītisatthe na kusalosi, attano atthānatthaṃ na jānāsi, akāraṇeneva te loke paṇḍitoti kitti patthaṭā, ahaṃ pana te paṇḍitabhāvaṃ na passāmi na jānāmi, atibālosīhi vadati.
അഥ നം മഹാസത്തോ, ‘‘സമ്മ, ഖത്തിയധമ്മേ കുസലേന നാമ മാദിസേനേവ ഭവിതബ്ബം. അഹഞ്ഹി തം ജാനാമി, ന പന തദത്ഥായ പടിപജ്ജാമീ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Atha naṃ mahāsatto, ‘‘samma, khattiyadhamme kusalena nāma mādiseneva bhavitabbaṃ. Ahañhi taṃ jānāmi, na pana tadatthāya paṭipajjāmī’’ti vatvā gāthamāha –
൪൩൧.
431.
‘‘യേ ഖത്തധമ്മേ കുസലാ ഭവന്തി, പായേന തേ നേരയികാ ഭവന്തി;
‘‘Ye khattadhamme kusalā bhavanti, pāyena te nerayikā bhavanti;
തസ്മാ അഹം ഖത്തധമ്മം പഹായ, സച്ചാനുരക്ഖീ പുനരാഗതോസ്മി;
Tasmā ahaṃ khattadhammaṃ pahāya, saccānurakkhī punarāgatosmi;
യജസ്സു യഞ്ഞം ഖാദ മം പോരിസാദാ’’തി.
Yajassu yaññaṃ khāda maṃ porisādā’’ti.
തത്ഥ കുസലാതി തദത്ഥായ പടിപജ്ജനകുസലാ. പായേനാതി യേഭുയ്യേന നേരയികാ. യേ പന തത്ഥ ന നിബ്ബത്തന്തി, തേ സേസാപായേസു നിബ്ബത്തന്തി.
Tattha kusalāti tadatthāya paṭipajjanakusalā. Pāyenāti yebhuyyena nerayikā. Ye pana tattha na nibbattanti, te sesāpāyesu nibbattanti.
പോരിസാദോ ആഹ –
Porisādo āha –
൪൩൨.
432.
‘‘പാസാദവാസാ പഥവീഗവാസ്സാ, കാമിത്ഥിയോ കാസികചന്ദനഞ്ച;
‘‘Pāsādavāsā pathavīgavāssā, kāmitthiyo kāsikacandanañca;
സബ്ബം തഹിം ലഭസി സാമിതായ, സച്ചേന കിം പസ്സസി ആനിസംസ’’ന്തി.
Sabbaṃ tahiṃ labhasi sāmitāya, saccena kiṃ passasi ānisaṃsa’’nti.
തത്ഥ പാസാദവാസാതി, സമ്മ സുതസോമ, തവ തിണ്ണം ഉതൂനം അനുച്ഛവികാ ദിബ്ബവിമാനകപ്പാ തയോ നിവാസപാസാദാ. പഥവീഗവാസ്സാതി പഥവീ ച ഗാവോ ച അസ്സാ ച ബഹൂ. കാമിത്ഥിയോതി കാമവത്ഥുഭൂതാ ഇത്ഥിയോ. കാസികചന്ദനഞ്ചാതി കാസികവത്ഥഞ്ച ലോഹിതചന്ദനഞ്ച. സബ്ബം തഹിന്തി ഏതഞ്ച അഞ്ഞഞ്ച ഉപഭോഗപരിഭോഗം സബ്ബം ത്വം തഹിം അത്തനോ നഗരേ സാമിതായ ലഭസി, സാമീ ഹുത്വാ യഥാ ഇച്ഛസി, തഥാ പരിഭുഞ്ജിതും ലഭതി, സോ ത്വം സബ്ബമേതം പഹായ സച്ചാനുരക്ഖീ ഇധാഗച്ഛന്തോ സച്ചേന കിം ആനിസംസം പസ്സസീതി.
Tattha pāsādavāsāti, samma sutasoma, tava tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikā dibbavimānakappā tayo nivāsapāsādā. Pathavīgavāssāti pathavī ca gāvo ca assā ca bahū. Kāmitthiyoti kāmavatthubhūtā itthiyo. Kāsikacandanañcāti kāsikavatthañca lohitacandanañca. Sabbaṃ tahinti etañca aññañca upabhogaparibhogaṃ sabbaṃ tvaṃ tahiṃ attano nagare sāmitāya labhasi, sāmī hutvā yathā icchasi, tathā paribhuñjituṃ labhati, so tvaṃ sabbametaṃ pahāya saccānurakkhī idhāgacchanto saccena kiṃ ānisaṃsaṃ passasīti.
ബോധിസത്തോ ആഹ –
Bodhisatto āha –
൪൩൩.
433.
‘‘യേ കേചിമേ അത്ഥി രസാ പഥബ്യാ, സച്ചം തേസം സാദുതരം രസാനം;
‘‘Ye kecime atthi rasā pathabyā, saccaṃ tesaṃ sādutaraṃ rasānaṃ;
സച്ചേ ഠിതാ സമണബ്രാഹ്മണാ ച, തരന്തി ജാതിമരണസ്സ പാര’’ന്തി.
Sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā ca, taranti jātimaraṇassa pāra’’nti.
തത്ഥ സാദുതരന്തി യസ്മാ സബ്ബേപി രസാ സത്താനം സച്ചകാലേയേവ പണീതാ മധുരാ ഹോന്തി, തസ്മാ സച്ചം തേസം സാദുതരം രസാനം, യസ്മാ വാ വിരതിസച്ചവചീസച്ചേ ഠിതാ ജാതിമരണസങ്ഖാതസ്സ തേഭൂമകവട്ടസ്സ പാരം അമതമഹാനിബ്ബാനം തരന്തി പാപുണന്തി, തസ്മാപി തം സാദുതരന്തി.
Tattha sādutaranti yasmā sabbepi rasā sattānaṃ saccakāleyeva paṇītā madhurā honti, tasmā saccaṃ tesaṃ sādutaraṃ rasānaṃ, yasmā vā viratisaccavacīsacce ṭhitā jātimaraṇasaṅkhātassa tebhūmakavaṭṭassa pāraṃ amatamahānibbānaṃ taranti pāpuṇanti, tasmāpi taṃ sādutaranti.
ഏവമസ്സ മഹാസത്തോ സച്ചേ ആനിസംസം കഥേസി. തതോ പോരിസാദോ വികസിതപദുമപുണ്ണചന്ദസസ്സിരികമേവസ്സ മുഖം ഓലോകേത്വാ ‘‘അയം സുതസോമോ അങ്ഗാരചിതകം മഞ്ച സൂലം തച്ഛന്തം പസ്സതി, ചിത്തുത്രാസമത്തമ്പിസ്സ നത്ഥി, കിം നു ഖോ ഏസ സതാരഹഗാഥാനം ആനുഭാവോ, ഉദാഹു സച്ചസ്സ, അഞ്ഞസ്സേവ വാ കസ്സചീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘പുച്ഛിസ്സാമി താവ ന’’ന്തി പുച്ഛന്തോ ഗാഥമാഹ –
Evamassa mahāsatto sacce ānisaṃsaṃ kathesi. Tato porisādo vikasitapadumapuṇṇacandasassirikamevassa mukhaṃ oloketvā ‘‘ayaṃ sutasomo aṅgāracitakaṃ mañca sūlaṃ tacchantaṃ passati, cittutrāsamattampissa natthi, kiṃ nu kho esa satārahagāthānaṃ ānubhāvo, udāhu saccassa, aññasseva vā kassacī’’ti cintetvā ‘‘pucchissāmi tāva na’’nti pucchanto gāthamāha –
൪൩൪.
434.
‘‘മുത്തോ തുവം പോരിസാദസ്സ ഹത്ഥാ, ഗന്ത്വാ സകം മന്ദിരം കാമകാമീ;
‘‘Mutto tuvaṃ porisādassa hatthā, gantvā sakaṃ mandiraṃ kāmakāmī;
അമിത്തഹത്ഥം പുനരാഗതോസി, ന ഹി നൂന തേ മരണഭയം ജനിന്ദ;
Amittahatthaṃ punarāgatosi, na hi nūna te maraṇabhayaṃ janinda;
അലീനചിത്തോ അസി സച്ചവാദീ’’തി.
Alīnacitto asi saccavādī’’ti.
മഹാസത്തോപിസ്സ ആചിക്ഖന്തോ ആഹ –
Mahāsattopissa ācikkhanto āha –
൪൩൫.
435.
‘‘കതാ മേ കല്യാണാ അനേകരൂപാ, യഞ്ഞാ യിട്ഠാ യേ വിപുലാ പസത്ഥാ;
‘‘Katā me kalyāṇā anekarūpā, yaññā yiṭṭhā ye vipulā pasatthā;
വിസോധിതോ പരലോകസ്സ മഗ്ഗോ, ധമ്മേ ഠിതോ കോ മരണസ്സ ഭായേ.
Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
൪൩൬.
436.
‘‘കതാ മേ കല്യാണാ അനേകരൂപാ, യഞ്ഞാ യിട്ഠാ യേ വിപുലാ പസത്ഥാ;
‘‘Katā me kalyāṇā anekarūpā, yaññā yiṭṭhā ye vipulā pasatthā;
അനാനുതപ്പം പരലോകം ഗമിസ്സം, യജസ്സു യഞ്ഞം അദ മം പോരിസാദ.
Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisāda.
൪൩൭.
437.
‘‘പിതാ ച മാതാ ച ഉപട്ഠിതാ മേ, ധമ്മേന മേ ഇസ്സരിയം പസത്ഥം;
‘‘Pitā ca mātā ca upaṭṭhitā me, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;
വിസോധിതോ പരലോകസ്സ മഗ്ഗോ, ധമ്മേ ഠിതോ കോ മരണസ്സ ഭായേ.
Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
൪൩൮.
438.
‘‘പിതാ ച മാതാ ച ഉപട്ഠിതാ മേ, ധമ്മേന മേ ഇസ്സരിയം പസത്ഥം;
‘‘Pitā ca mātā ca upaṭṭhitā me, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;
അനാനുതപ്പം പരലോകം ഗമിസ്സം, യജസ്സു യഞ്ഞം അദ മം പോരിസാദ.
Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisāda.
൪൩൯.
439.
‘‘ഞാതീസു മിത്തേസു കതാ മേ കാരാ, ധമ്മേന മേ ഇസ്സരിയം പസത്ഥം;
‘‘Ñātīsu mittesu katā me kārā, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;
വിസോധിതോ പരലോകസ്സ മഗ്ഗോ, ധമ്മേ ഠിതോ കോ മരണസ്സ ഭായേ.
Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
൪൪൦.
440.
‘‘ഞാതീസു മിത്തേസു കതാ മേ കാരാ, ധമ്മേന മേ ഇസ്സരിയം പസത്ഥം;
‘‘Ñātīsu mittesu katā me kārā, dhammena me issariyaṃ pasatthaṃ;
അനാനുതപ്പം പരലോകം ഗമിസ്സം, യജസ്സു യഞ്ഞം അദ മം പോരിസാദ.
Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisāda.
൪൪൧.
441.
‘‘ദിന്നം മേ ദാനം ബഹുധാ ബഹൂനം, സന്തപ്പിതാ സമണബ്രാഹ്മണാ ച;
‘‘Dinnaṃ me dānaṃ bahudhā bahūnaṃ, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca;
വിസോധിതോ പരലോകസ്സ മഗ്ഗോ, ധമ്മേ ഠിതോ കോ മരണസ്സ ഭായേ.
Visodhito paralokassa maggo, dhamme ṭhito ko maraṇassa bhāye.
൪൪൨.
442.
‘‘ദിന്നം മേ ദാനം ബഹുധാ ബഹൂനം, സന്തപ്പിതാ സമണബ്രാഹ്മണാ ച;
‘‘Dinnaṃ me dānaṃ bahudhā bahūnaṃ, santappitā samaṇabrāhmaṇā ca;
അനാനുതപ്പം പരലോകം ഗമിസ്സം, യജസ്സു യഞ്ഞം അദ മം പോരിസാദാ’’തി.
Anānutappaṃ paralokaṃ gamissaṃ, yajassu yaññaṃ ada maṃ porisādā’’ti.
തത്ഥ കല്യാണാതി കല്യാണകമ്മാ. അനേകരൂപാതി ദാനാദിവസേന അനേകവിധാ. യഞ്ഞാതി ദസവിധദാനവത്ഥുപരിച്ചാഗവസേന അതിവിപുലാ പണ്ഡിതേഹി പസത്ഥാ യഞ്ഞാപി യിട്ഠാ പവത്തിതാ. ധമ്മേ ഠിതോതി ഏവം ധമ്മേ പതിട്ഠിതോ മാദിസോ കോ നാമ മരണസ്സ ഭായേയ്യ. അനാനുതപ്പന്തി അനാനുതപ്പമാനോ. ധമ്മേന മേ ഇസ്സരിയം പസത്ഥന്തി ദസവിധം രാജധമ്മം അകോപേത്വാ ധമ്മേനേവ മയാ രജ്ജം പസാസിതം. കാരാതി ഞാതീസു ഞാതികിച്ചാനി, മിത്തേസു ച മിത്തകിച്ചാനി. ദാനന്തി സവത്ഥുകചേതനാ. ബഹുധാതി ബഹൂഹി ആകാരേഹി. ബഹൂനന്തി ന പഞ്ചന്നം, ന ദസന്നം, സതസ്സപി സഹസ്സസ്സപി സതസഹസ്സസ്സപി ദിന്നമേവ. സന്തപ്പിതാതി ഗഹിതഗഹിതഭാജനാനി പൂരേത്വാ സുട്ഠു തപ്പിതാ.
Tattha kalyāṇāti kalyāṇakammā. Anekarūpāti dānādivasena anekavidhā. Yaññāti dasavidhadānavatthupariccāgavasena ativipulā paṇḍitehi pasatthā yaññāpi yiṭṭhā pavattitā. Dhamme ṭhitoti evaṃ dhamme patiṭṭhito mādiso ko nāma maraṇassa bhāyeyya. Anānutappanti anānutappamāno. Dhammena me issariyaṃ pasatthanti dasavidhaṃ rājadhammaṃ akopetvā dhammeneva mayā rajjaṃ pasāsitaṃ. Kārāti ñātīsu ñātikiccāni, mittesu ca mittakiccāni. Dānanti savatthukacetanā. Bahudhāti bahūhi ākārehi. Bahūnanti na pañcannaṃ, na dasannaṃ, satassapi sahassassapi satasahassassapi dinnameva. Santappitāti gahitagahitabhājanāni pūretvā suṭṭhu tappitā.
തം സുത്വാ പോരിസാദോ ‘‘അയം സുതസോമമഹാരാജാ സപ്പുരിസോ ഞാണസമ്പന്നോ മധുരധമ്മകഥികോ, സചാഹം ഏതം ഖാദേയ്യം, മുദ്ധാ മേ സത്തധാ ഫലേയ്യ, പഥവീ വാ പന മേ വിവരം ദദേയ്യാ’’തി ഭീതതസിതോ ഹുത്വാ, ‘‘സമ്മ, ന ത്വം മയാ ഖാദിതബ്ബരൂപോ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā porisādo ‘‘ayaṃ sutasomamahārājā sappuriso ñāṇasampanno madhuradhammakathiko, sacāhaṃ etaṃ khādeyyaṃ, muddhā me sattadhā phaleyya, pathavī vā pana me vivaraṃ dadeyyā’’ti bhītatasito hutvā, ‘‘samma, na tvaṃ mayā khāditabbarūpo’’ti vatvā gāthamāha –
൪൪൩.
443.
‘‘വിസം പജാനം പുരിസോ അദേയ്യ, ആസീവിസം ജലിതമുഗ്ഗതേജം;
‘‘Visaṃ pajānaṃ puriso adeyya, āsīvisaṃ jalitamuggatejaṃ;
മുദ്ധാപി തസ്സ വിഫലേയ്യ സത്തധാ, യോ താദിസം സച്ചവാദിം അദേയ്യാ’’തി.
Muddhāpi tassa viphaleyya sattadhā, yo tādisaṃ saccavādiṃ adeyyā’’ti.
തത്ഥ വിസന്തി തത്ഥേവ മാരണസമത്ഥം ഹലാഹലവിസം. ജലിതന്തി അത്തനോ വിസതേജേന ജലിതം തേനേവ ഉഗ്ഗതേജം അഗ്ഗിക്ഖന്ധം വിയ ചരന്തം ആസീവിസം വാ പന സോ ഗീവായ ഗണ്ഹേയ്യ.
Tattha visanti tattheva māraṇasamatthaṃ halāhalavisaṃ. Jalitanti attano visatejena jalitaṃ teneva uggatejaṃ aggikkhandhaṃ viya carantaṃ āsīvisaṃ vā pana so gīvāya gaṇheyya.
ഇതി സോ മഹാസത്തം ‘‘ഹലാഹലവിസസദിസോ ത്വം, കോ തം ഖാദിസ്സതീ’’തി വത്വാ ഗാഥാ സോതുകാമോ തം യാചിത്വാ തേന ധമ്മഗാരവജനനത്ഥം ‘‘ഏവരൂപാനം അനവജ്ജഗാഥാനം ത്വം അഭാജന’’ന്തി പടിക്ഖിത്തോപി ‘‘സകലജമ്ബുദീപേ ഇമിനാ സദിസോ പണ്ഡിതോ നത്ഥി, അയം മമ ഹത്ഥാ മുച്ചിത്വാ ഗന്ത്വാ താ ഗാഥാ സുത്വാ ധമ്മകഥികസ്സ സക്കാരം കത്വാ നലാടേന മച്ചും ആദായ പുനാഗതോ, അതിവിയ സാധുരൂപാ ഗാഥാ ഭവിസ്സന്തീ’’തി സുട്ഠുതരം സഞ്ജാതധമ്മസ്സവനാദരോ ഹുത്വാ തം യാചന്തോ ഗാഥമാഹ –
Iti so mahāsattaṃ ‘‘halāhalavisasadiso tvaṃ, ko taṃ khādissatī’’ti vatvā gāthā sotukāmo taṃ yācitvā tena dhammagāravajananatthaṃ ‘‘evarūpānaṃ anavajjagāthānaṃ tvaṃ abhājana’’nti paṭikkhittopi ‘‘sakalajambudīpe iminā sadiso paṇḍito natthi, ayaṃ mama hatthā muccitvā gantvā tā gāthā sutvā dhammakathikassa sakkāraṃ katvā nalāṭena maccuṃ ādāya punāgato, ativiya sādhurūpā gāthā bhavissantī’’ti suṭṭhutaraṃ sañjātadhammassavanādaro hutvā taṃ yācanto gāthamāha –
൪൪൪.
444.
‘‘സുത്വാ ധമ്മം വിജാനന്തി, നരാ കല്യാണപാപകം;
‘‘Sutvā dhammaṃ vijānanti, narā kalyāṇapāpakaṃ;
അപി ഗാഥാ സുണിത്വാന, ധമ്മേ മേ രമതേ മനോ’’തി.
Api gāthā suṇitvāna, dhamme me ramate mano’’ti.
തസ്സത്ഥോ – ‘‘സമ്മ സുതസോമ, നരാ നാമ ധമ്മം സുത്വാ കല്യാണമ്പി പാപകമ്പി ജാനന്തി, അപ്പേവ നാമ താ ഗാഥാ സുത്വാ മമപി കുസലകമ്മപഥധമ്മേ മനോ രമേയ്യാ’’തി.
Tassattho – ‘‘samma sutasoma, narā nāma dhammaṃ sutvā kalyāṇampi pāpakampi jānanti, appeva nāma tā gāthā sutvā mamapi kusalakammapathadhamme mano rameyyā’’ti.
അഥ മഹാസത്തോ ‘‘സോതുകാമോ ദാനി പോരിസാദോ, കഥേസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ‘‘തേന ഹി, സമ്മ, സാധുകം സുണാഹീ’’തി തം ഓഹിതസോതം കത്വാ നന്ദബ്രാഹ്മണേന കഥിതനിയാമേനേവ ഗാഥാനം ഥുതിം കത്വാ ഛസു കാമാവചരദേവേസു ഏകകോലാഹലം കത്വാ ദേവതാസു സാധുകാരം ദദമാനാസു പോരിസാദസ്സ ധമ്മം കഥേസി –
Atha mahāsatto ‘‘sotukāmo dāni porisādo, kathessāmī’’ti cintetvā ‘‘tena hi, samma, sādhukaṃ suṇāhī’’ti taṃ ohitasotaṃ katvā nandabrāhmaṇena kathitaniyāmeneva gāthānaṃ thutiṃ katvā chasu kāmāvacaradevesu ekakolāhalaṃ katvā devatāsu sādhukāraṃ dadamānāsu porisādassa dhammaṃ kathesi –
൪൪൫.
445.
‘‘സകിദേവ മഹാരാജ, സബ്ഭി ഹോതി സമാഗമോ;
‘‘Sakideva mahārāja, sabbhi hoti samāgamo;
സാ നം സങ്ഗതി പാലേതി, നാസബ്ഭി ബഹു സങ്ഗമോ.
Sā naṃ saṅgati pāleti, nāsabbhi bahu saṅgamo.
൪൪൬.
446.
‘‘സബ്ഭിരേവ സമാസേഥ, സബ്ഭി കുബ്ബേഥ സന്ഥവം;
‘‘Sabbhireva samāsetha, sabbhi kubbetha santhavaṃ;
സതം സന്ധമ്മമഞ്ഞായ, സേയ്യോ ഹോതി ന പാപിയോ.
Sataṃ sandhammamaññāya, seyyo hoti na pāpiyo.
൪൪൭.
447.
‘‘ജീരന്തി വേ രാജരഥാ സുചിത്താ, അഥോ സരീരമ്പി ജരം ഉപേതി;
‘‘Jīranti ve rājarathā sucittā, atho sarīrampi jaraṃ upeti;
സതഞ്ച ധമ്മോ ന ജരം ഉപേതി, സന്തോ ഹവേ സബ്ഭി പവേദയന്തി.
Satañca dhammo na jaraṃ upeti, santo have sabbhi pavedayanti.
൪൪൮.
448.
‘‘നഭഞ്ച ദൂരേ പഥവീ ച ദൂരേ, പാരം സമുദ്ദസ്സ തദാഹു ദൂരേ;
‘‘Nabhañca dūre pathavī ca dūre, pāraṃ samuddassa tadāhu dūre;
തതോ ഹവേ ദൂരതരം വദന്തി, സതഞ്ച ധമ്മോ അസതഞ്ച രാജാ’’തി.
Tato have dūrataraṃ vadanti, satañca dhammo asatañca rājā’’ti.
തസ്സ തേന സുകഥിതത്താ ചേവ അത്തനോ പണ്ഡിതഭാവേന ച താ ഗാഥാ സബ്ബഞ്ഞുബുദ്ധകഥിതാ വിയാതി ചിന്തേന്തസ്സ സകലസരീരം പഞ്ചവണ്ണായ പീതിയാ പരിപൂരി, ബോധിസത്തേ മുദുചിത്തം അഹോസി, സേതച്ഛത്തദായകം പിതരം വിയ നം അമഞ്ഞി. സോ ‘‘അഹം സുതസോമസ്സ ദാതബ്ബം കിഞ്ചി ഹിരഞ്ഞസുവണ്ണം ന പസ്സാമി, ഏകേകായ പനസ്സ ഗാഥായ ഏകേകം വരം ദസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥമാഹ –
Tassa tena sukathitattā ceva attano paṇḍitabhāvena ca tā gāthā sabbaññubuddhakathitā viyāti cintentassa sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā paripūri, bodhisatte muducittaṃ ahosi, setacchattadāyakaṃ pitaraṃ viya naṃ amaññi. So ‘‘ahaṃ sutasomassa dātabbaṃ kiñci hiraññasuvaṇṇaṃ na passāmi, ekekāya panassa gāthāya ekekaṃ varaṃ dassāmī’’ti cintetvā gāthamāha –
൪൪൯.
449.
‘‘ഗാഥാ ഇമാ അത്ഥവതീ സുബ്യഞ്ജനാ, സുഭാസിതാ തുയ്ഹ ജനിന്ദ സുത്വാ;
‘‘Gāthā imā atthavatī subyañjanā, subhāsitā tuyha janinda sutvā;
ആനന്ദി വിത്തോ സുമനോ പതീതോ, ചത്താരി തേ സമ്മ വരേ ദദാമീ’’തി.
Ānandi vitto sumano patīto, cattāri te samma vare dadāmī’’ti.
തത്ഥ ആനന്ദീതി ആനന്ദജാതോ. സേസാനി തസ്സേവ വേവചനാനി. ചത്താരോപി ഹേതേ തുട്ഠാകാരാ ഏവ.
Tattha ānandīti ānandajāto. Sesāni tasseva vevacanāni. Cattāropi hete tuṭṭhākārā eva.
അഥ നം മഹാസത്തോ ‘‘കിം നാമ ത്വം വരം ദസ്സസീ’’തി അപസാദേന്തോ ഗാഥമാഹ –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘kiṃ nāma tvaṃ varaṃ dassasī’’ti apasādento gāthamāha –
൪൫൦.
450.
‘‘യോ നത്തനോ മരണം ബുജ്ഝസി തുവം, ഹിതാഹിതം വിനിപാതഞ്ച സഗ്ഗം;
‘‘Yo nattano maraṇaṃ bujjhasi tuvaṃ, hitāhitaṃ vinipātañca saggaṃ;
ഗിദ്ധോ രസേ ദുച്ചരിതേ നിവിട്ഠോ, കിം ത്വം വരം ദസ്സസി പാപധമ്മ.
Giddho rase duccarite niviṭṭho, kiṃ tvaṃ varaṃ dassasi pāpadhamma.
൪൫൧.
451.
‘‘അഹഞ്ച തം ‘ദേഹി വര’ന്തി വജ്ജം, ത്വം ചാപി ദത്വാ ന അവാകരേയ്യ;
‘‘Ahañca taṃ ‘dehi vara’nti vajjaṃ, tvaṃ cāpi datvā na avākareyya;
സന്ദിട്ഠികം കലഹമിമം വിവാദം, കോ പണ്ഡിതോ ജാനമുപബ്ബജേയ്യാ’’തി.
Sandiṭṭhikaṃ kalahamimaṃ vivādaṃ, ko paṇḍito jānamupabbajeyyā’’ti.
തത്ഥ യോതി യോ ത്വം ‘‘മരണധമ്മോഹമസ്മീ’’തി അത്തനോപി മരണം ന ബുജ്ഝസി ന ജാനാസി, പാപകമ്മമേവ കരോസി. ഹിതാഹിതന്തി ‘‘ഇദം മേ കമ്മം ഹിതം, ഇദം അഹിതം, ഇദം വിനിപാതം നേസ്സതി, ഇദം സഗ്ഗ’’ന്തി ന ജാനാസി. രസേതി മനുസ്സമംസരസേ. വജ്ജന്തി വദേയ്യം. ന അവാകരേയ്യാതി വാചായ ദത്വാ ‘‘ദേഹി മേ വര’’ന്തി വുച്ചമാനോ ന അവാകരേയ്യാസി ന ദദേയ്യാസി. ഉപബ്ബജേയ്യാതി കോ ഇമം കലഹം പണ്ഡിതോ ഉപഗച്ഛേയ്യ.
Tattha yoti yo tvaṃ ‘‘maraṇadhammohamasmī’’ti attanopi maraṇaṃ na bujjhasi na jānāsi, pāpakammameva karosi. Hitāhitanti ‘‘idaṃ me kammaṃ hitaṃ, idaṃ ahitaṃ, idaṃ vinipātaṃ nessati, idaṃ sagga’’nti na jānāsi. Raseti manussamaṃsarase. Vajjanti vadeyyaṃ. Na avākareyyāti vācāya datvā ‘‘dehi me vara’’nti vuccamāno na avākareyyāsi na dadeyyāsi. Upabbajeyyāti ko imaṃ kalahaṃ paṇḍito upagaccheyya.
തതോ പോരിസാദോ ‘‘നായം മയ്ഹം സദ്ദഹതി, സദ്ദഹാപേസ്സാമി ന’’ന്തി ഗാഥമാഹ –
Tato porisādo ‘‘nāyaṃ mayhaṃ saddahati, saddahāpessāmi na’’nti gāthamāha –
൪൫൨.
452.
‘‘ന തം വരം അരഹതി ജന്തു ദാതും, യം വാപി ദത്വാ ന അവാകരേയ്യ;
‘‘Na taṃ varaṃ arahati jantu dātuṃ, yaṃ vāpi datvā na avākareyya;
വരസ്സു സമ്മ അവികമ്പമാനോ, പാണം ചജിത്വാനപി ദസ്സമേവാ’’തി.
Varassu samma avikampamāno, pāṇaṃ cajitvānapi dassamevā’’ti.
തത്ഥ അവികമ്പമാനോതി അനോലീയമാനോ.
Tattha avikampamānoti anolīyamāno.
അഥ മഹാസത്തോ ‘‘അയം അതിവിയ സൂരോ ഹുത്വാ കഥേതി, കരിസ്സതി മേ വചനം, വരം ഗണ്ഹിസ്സാമി, സചേ പന ‘‘മനുസ്സമംസം ന ഖാദിതബ്ബ’ന്തി പഠമമേവ വരം വാരയിസ്സം, അതിവിയ കിലമിസ്സതി, പഠമം അഞ്ഞേ തയോ വരേ ഗഹേത്വാ പച്ഛാ ഏതം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ ആഹ –
Atha mahāsatto ‘‘ayaṃ ativiya sūro hutvā katheti, karissati me vacanaṃ, varaṃ gaṇhissāmi, sace pana ‘‘manussamaṃsaṃ na khāditabba’nti paṭhamameva varaṃ vārayissaṃ, ativiya kilamissati, paṭhamaṃ aññe tayo vare gahetvā pacchā etaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā āha –
൪൫൩.
453.
‘‘അരിയസ്സ അരിയേന സമേതി സഖ്യം, പഞ്ഞസ്സ പഞ്ഞാണവതാ സമേതി;
‘‘Ariyassa ariyena sameti sakhyaṃ, paññassa paññāṇavatā sameti;
പസ്സേയ്യ തം വസ്സസതം അരോഗം, ഏതം വരാനം പഠമം വരാമീ’’തി.
Passeyya taṃ vassasataṃ arogaṃ, etaṃ varānaṃ paṭhamaṃ varāmī’’ti.
തത്ഥ അരിയസ്സാതി ആചാരഅരിയസ്സ. സഖ്യന്തി സഖിധമ്മോ മിത്തധമ്മോ. പഞ്ഞാണവതാതി ഞാണസമ്പന്നേന. സമേതീതി ഗങ്ഗോദകം വിയ യമുനോദകേന സംസന്ദതി. ധാതുസോ ഹി സത്താ സംസന്ദന്തി. പസ്സേയ്യ തന്തി സുതസോമോ പോരിസാദസ്സ ചിരം ജീവിതം ഇച്ഛന്തോ വിയ പഠമം അത്തനോ ജീവിതവരം യാചതി. പണ്ഡിതസ്സ ഹി ‘‘മമ ജീവിതം ദേഹീ’’തി വത്തും അയുത്തം, അപിച സോ ‘മയ്ഹമേവ ഏസ ആരോഗ്യം ഇച്ഛതീ’തി ചിന്തേത്വാ തുസ്സിസ്സതീതി ഏവമാഹ.
Tattha ariyassāti ācāraariyassa. Sakhyanti sakhidhammo mittadhammo. Paññāṇavatāti ñāṇasampannena. Sametīti gaṅgodakaṃ viya yamunodakena saṃsandati. Dhātuso hi sattā saṃsandanti. Passeyya tanti sutasomo porisādassa ciraṃ jīvitaṃ icchanto viya paṭhamaṃ attano jīvitavaraṃ yācati. Paṇḍitassa hi ‘‘mama jīvitaṃ dehī’’ti vattuṃ ayuttaṃ, apica so ‘mayhameva esa ārogyaṃ icchatī’ti cintetvā tussissatīti evamāha.
സോപി തം സുത്വാവ ‘‘അയം ഇസ്സരിയാ ധംസേത്വാ ഇദാനി മംസം ഖാദിതുകാമസ്സ ഏവം മഹാഅനത്ഥകരസ്സ മഹാചോരസ്സ മയ്ഹമേവ ജീവിതം ഇച്ഛതി, അഹോ മമ ഹിതകാമോ’’തി തുട്ഠമാനസോ വഞ്ചേത്വാ വരസ്സ ഗഹിതഭാവം അജാനിത്വാ തം വരം ദദമാനോ ഗാഥമാഹ –
Sopi taṃ sutvāva ‘‘ayaṃ issariyā dhaṃsetvā idāni maṃsaṃ khāditukāmassa evaṃ mahāanatthakarassa mahācorassa mayhameva jīvitaṃ icchati, aho mama hitakāmo’’ti tuṭṭhamānaso vañcetvā varassa gahitabhāvaṃ ajānitvā taṃ varaṃ dadamāno gāthamāha –
൪൫൪.
454.
‘‘അരിയസ്സ അരിയേന സമേതി സഖ്യം, പഞ്ഞസ്സ പഞ്ഞാണവതാ സമേതി;
‘‘Ariyassa ariyena sameti sakhyaṃ, paññassa paññāṇavatā sameti;
പസ്സാസി മം വസ്സസതം അരോഗം, ഏതം വരാനം പഠമം ദദാമീ’’തി.
Passāsi maṃ vassasataṃ arogaṃ, etaṃ varānaṃ paṭhamaṃ dadāmī’’ti.
തത്ഥ വരാനന്തി ചതുന്നം വരാനം പഠമം.
Tattha varānanti catunnaṃ varānaṃ paṭhamaṃ.
തതോ ബോധിസത്തോ ആഹ –
Tato bodhisatto āha –
൪൫൫.
455.
‘‘യേ ഖത്തിയാസേ ഇധ ഭൂമിപാലാ, മുദ്ധാഭിസിത്താ കതനാമധേയ്യാ;
‘‘Ye khattiyāse idha bhūmipālā, muddhābhisittā katanāmadheyyā;
ന താദിസേ ഭൂമിപതീ അദേസി, ഏതം വരാനം ദുതിയം വരാമീ’’തി.
Na tādise bhūmipatī adesi, etaṃ varānaṃ dutiyaṃ varāmī’’ti.
തത്ഥ കതനാമധേയ്യാതി മുദ്ധനി അഭിസിത്തത്താവ ‘‘മുദ്ധാഭിസിത്താ’’തി കതനാമധേയ്യാ. ന താദിസേതി താദിസേ ഖത്തിയേ ന അദേസി മാ ഖാദി.
Tattha katanāmadheyyāti muddhani abhisittattāva ‘‘muddhābhisittā’’ti katanāmadheyyā. Na tādiseti tādise khattiye na adesi mā khādi.
ഇതി സോ ദുതിയം വരം ഗണ്ഹന്തോ പരോസതാനം ഖത്തിയാനം ജീവിതവരം ഗണ്ഹി. പോരിസാദോപിസ്സ ദദമാനോ ആഹ –
Iti so dutiyaṃ varaṃ gaṇhanto parosatānaṃ khattiyānaṃ jīvitavaraṃ gaṇhi. Porisādopissa dadamāno āha –
൪൫൬.
456.
‘‘യേ ഖത്തിയാസേ ഇധ ഭൂമിപാലാ, മുദ്ധാഭിസിത്താ കതനാമധേയ്യാ;
‘‘Ye khattiyāse idha bhūmipālā, muddhābhisittā katanāmadheyyā;
ന താദിസേ ഭൂമിപതീ അദേമി, ഏതം വരാനം ദുതിയം ദദാമീ’’തി.
Na tādise bhūmipatī ademi, etaṃ varānaṃ dutiyaṃ dadāmī’’ti.
കിം പന തേ തേസം സദ്ദം സുണന്തി, ന സുണന്തീതി? ന സബ്ബം സുണന്തി. പോരിസാദേന ഹി രുക്ഖസ്സ ധൂമജാലഉപദ്ദവഭയേന പടിക്കമിത്വാ അഗ്ഗി കതോ, അഗ്ഗിനോ ച രുക്ഖസ്സ ച അന്തരേ നിസീദിത്വാ മഹാസത്തോ തേന സദ്ധിം കഥേസി, തസ്മാ സബ്ബം അസുത്വാ ഉപഡ്ഢുപഡ്ഢം സുണിംസു. തേ ‘‘ഇദാനി സുതസോമോ പോരിസാദം ദമേസ്സതി, മാ ഭായഥാ’’തി അഞ്ഞമഞ്ഞം സമസ്സാസേസും. തസ്മിം ഖണേ മഹാസത്തോ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Kiṃ pana te tesaṃ saddaṃ suṇanti, na suṇantīti? Na sabbaṃ suṇanti. Porisādena hi rukkhassa dhūmajālaupaddavabhayena paṭikkamitvā aggi kato, aggino ca rukkhassa ca antare nisīditvā mahāsatto tena saddhiṃ kathesi, tasmā sabbaṃ asutvā upaḍḍhupaḍḍhaṃ suṇiṃsu. Te ‘‘idāni sutasomo porisādaṃ damessati, mā bhāyathā’’ti aññamaññaṃ samassāsesuṃ. Tasmiṃ khaṇe mahāsatto imaṃ gāthamāha –
൪൫൭.
457.
‘‘പരോസതം ഖത്തിയാ തേ ഗഹീതാ, തലാവുതാ അസ്സുമുഖാ രുദന്താ;
‘‘Parosataṃ khattiyā te gahītā, talāvutā assumukhā rudantā;
സകേ തേ രട്ഠേ പടിപാദയാഹി, ഏതം വരാനം തതിയം വരാമീ’’തി.
Sake te raṭṭhe paṭipādayāhi, etaṃ varānaṃ tatiyaṃ varāmī’’ti.
തത്ഥ പരോസതന്തി അതിരേകസതം. തേ ഗഹീതാതി തയാ ഗഹിതാ. തലാവുതാതി ഹത്ഥതലേസു ആവുതാ.
Tattha parosatanti atirekasataṃ. Te gahītāti tayā gahitā. Talāvutāti hatthatalesu āvutā.
ഇതി മഹാസത്തോ തതിയം വരം ഗണ്ഹന്തോ തേസം ഖത്തിയാനം സകരട്ഠനിയ്യാതനവരം ഗണ്ഹി. കിംകാരണാ? സോ അഖാദന്തോപി വേരഭയേന സബ്ബേ തേ ദാസേ കത്വാ അരഞ്ഞേയേവ വാസേയ്യ, മാരേത്വാ വാ ഛഡ്ഡേയ്യ, പച്ചന്തം നേത്വാ വാ വിക്കിണേയ്യ, തസ്മാ തേസം സകരട്ഠനിയ്യാതനവരം ഗണ്ഹി. ഇതരോപിസ്സ ദദമാനോ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Iti mahāsatto tatiyaṃ varaṃ gaṇhanto tesaṃ khattiyānaṃ sakaraṭṭhaniyyātanavaraṃ gaṇhi. Kiṃkāraṇā? So akhādantopi verabhayena sabbe te dāse katvā araññeyeva vāseyya, māretvā vā chaḍḍeyya, paccantaṃ netvā vā vikkiṇeyya, tasmā tesaṃ sakaraṭṭhaniyyātanavaraṃ gaṇhi. Itaropissa dadamāno imaṃ gāthamāha –
൪൫൮.
458.
‘‘പരോസതം ഖത്തിയാ മേ ഗഹീതാ, തലാവുതാ അസ്സുമുഖാ രുദന്താ;
‘‘Parosataṃ khattiyā me gahītā, talāvutā assumukhā rudantā;
സകേ തേ രട്ഠേ പടിപാദയാമി, ഏതം വരാനം തതിയം ദദാമീ’’തി.
Sake te raṭṭhe paṭipādayāmi, etaṃ varānaṃ tatiyaṃ dadāmī’’ti.
ചതുത്ഥം പന വരം ഗണ്ഹന്തോ ബോധിസത്തോ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Catutthaṃ pana varaṃ gaṇhanto bodhisatto imaṃ gāthamāha –
൪൫൯.
459.
‘‘ഛിദ്ദം തേ രട്ഠം ബ്യഥിതാ ഭയാ ഹി, പുഥൂ നരാ ലേണമനുപ്പവിട്ഠാ;
‘‘Chiddaṃ te raṭṭhaṃ byathitā bhayā hi, puthū narā leṇamanuppaviṭṭhā;
മനുസ്സമംസം വിരമേഹി രാജ, ഏതം വരാനം ചതുത്ഥം വരാമീ’’തി.
Manussamaṃsaṃ viramehi rāja, etaṃ varānaṃ catutthaṃ varāmī’’ti.
തത്ഥ ഛിദ്ദന്തി ന ഘനവാസം തത്ഥ തത്ഥ ഗാമാദീനം ഉട്ഠിതത്താ സവിവരം. ബ്യഥിതാ ഭയാഹീതി ‘‘പോരിസാദോ ഇദാനി ആഗമിസ്സതീ’’തി തവ ഭയേന കമ്പിതാ. ലേണമനുപ്പവിട്ഠാതി ദാരകേ ഹത്ഥേസു ഗഹേത്വാ തിണഗഹനാദിനിലീയനട്ഠാനം പവിട്ഠാ. മനുസ്സമംസന്തി ദുഗ്ഗന്ധം ജേഗുച്ഛം പടിക്കൂലം മനുസ്സമംസം പജഹ. നിസ്സക്കത്ഥേ വാ ഉപയോഗം, മനുസ്സമംസതോ വിരമാഹീതി അത്ഥോ.
Tattha chiddanti na ghanavāsaṃ tattha tattha gāmādīnaṃ uṭṭhitattā savivaraṃ. Byathitā bhayāhīti ‘‘porisādo idāni āgamissatī’’ti tava bhayena kampitā. Leṇamanuppaviṭṭhāti dārake hatthesu gahetvā tiṇagahanādinilīyanaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Manussamaṃsanti duggandhaṃ jegucchaṃ paṭikkūlaṃ manussamaṃsaṃ pajaha. Nissakkatthe vā upayogaṃ, manussamaṃsato viramāhīti attho.
ഏവം വുത്തേ പോരിസാദോ പാണിം പഹരിത്വാ ഹസന്തോ ‘‘സമ്മ സുതസോമ കിം നാമേതം കഥേസി, കഥാഹം തുമ്ഹാകം ഏതം വരം ദസ്സാമി, സചേ ഗണ്ഹിതുകാമോ, അഞ്ഞം ഗണ്ഹാഹീ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Evaṃ vutte porisādo pāṇiṃ paharitvā hasanto ‘‘samma sutasoma kiṃ nāmetaṃ kathesi, kathāhaṃ tumhākaṃ etaṃ varaṃ dassāmi, sace gaṇhitukāmo, aññaṃ gaṇhāhī’’ti vatvā gāthamāha –
൪൬൦.
460.
‘‘അദ്ധാ ഹി സോ ഭക്ഖോ മമ മനാപോ, ഏതസ്സ ഹേതുമ്ഹി വനം പവിട്ഠോ;
‘‘Addhā hi so bhakkho mama manāpo, etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho;
സോഹം കഥം ഏത്തോ ഉപാരമേയ്യം, അഞ്ഞം വരാനം ചതുത്ഥം വരസ്സൂ’’തി.
Sohaṃ kathaṃ etto upārameyyaṃ, aññaṃ varānaṃ catutthaṃ varassū’’ti.
തത്ഥ വനന്തി രജ്ജം പഹായ ഇമം വനം പവിട്ഠോ.
Tattha vananti rajjaṃ pahāya imaṃ vanaṃ paviṭṭho.
അഥ നം മഹാസത്തോ ‘‘ത്വം ‘മനുസ്സമംസസ്സ പിയതരത്താ തതോ വിരമിതും ന സക്കോമീ’’തി വദസി. യോ ഹി പിയം നിസ്സായ പാപം കരോതി, അയം ബാലോ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘tvaṃ ‘manussamaṃsassa piyatarattā tato viramituṃ na sakkomī’’ti vadasi. Yo hi piyaṃ nissāya pāpaṃ karoti, ayaṃ bālo’’ti vatvā gāthamāha –
൪൬൧.
461.
‘‘ന വേ ‘പിയം മേ’തി ജനിന്ദ താദിസോ, അത്തം നിരംകച്ച പിയാനി സേവതി;
‘‘Na ve ‘piyaṃ me’ti janinda tādiso, attaṃ niraṃkacca piyāni sevati;
അത്താവ സേയ്യോ പരമാ ച സേയ്യോ, ലബ്ഭാ പിയാ ഓചിതത്ഥേന പച്ഛാ’’തി.
Attāva seyyo paramā ca seyyo, labbhā piyā ocitatthena pacchā’’ti.
തത്ഥ താദിസോതി ജനിന്ദ താദിസോ യുവാ അഭിരൂപോ മഹായസോ ‘‘ഇദം നാമ മേ പിയ’’ന്തി പിയവത്ഥുലോഭേന തത്ഥ അത്താനം നിരംകത്വാ സബ്ബസുഗതീഹി ചേവ സുഖവിസേസേഹി ച ചവിത്വാ നിരയേ പാതേത്വാ ന വേ പിയാനി സേവതി. പരമാ ച സേയ്യോതി പുരിസസ്സ ഹി പരമാ പിയവത്ഥുമ്ഹാ അത്താവ വരതരോ. കിംകാരണാ? ലബ്ഭാ പിയാതി, പിയാ നാമ വിസയവസേന ചേവ പുഞ്ഞേന ച ഓചിതത്ഥേന വഡ്ഢിതത്ഥേന ദിട്ഠധമ്മേ ചേവ പരത്ഥ ച ദേവമനുസ്സസമ്പത്തിം പത്വാ സക്കാ ലദ്ധും.
Tattha tādisoti janinda tādiso yuvā abhirūpo mahāyaso ‘‘idaṃ nāma me piya’’nti piyavatthulobhena tattha attānaṃ niraṃkatvā sabbasugatīhi ceva sukhavisesehi ca cavitvā niraye pātetvā na ve piyāni sevati. Paramā ca seyyoti purisassa hi paramā piyavatthumhā attāva varataro. Kiṃkāraṇā? Labbhā piyāti, piyā nāma visayavasena ceva puññena ca ocitatthena vaḍḍhitatthena diṭṭhadhamme ceva parattha ca devamanussasampattiṃ patvā sakkā laddhuṃ.
ഏവം വുത്തേ പോരിസാദോ ഭയപ്പത്തോ ഹുത്വാ ‘‘അഹം സുതസോമേന ഗഹിതം വരം വിസ്സജ്ജാപേതുമ്പി മനുസ്സമംസതോ വിരമിതുമ്പി ന സക്കോമി, കിം നു ഖോ കരിസ്സാമീ’’തി അസ്സുപുണ്ണേഹി നേത്തേഹി ഗാഥമാഹ –
Evaṃ vutte porisādo bhayappatto hutvā ‘‘ahaṃ sutasomena gahitaṃ varaṃ vissajjāpetumpi manussamaṃsato viramitumpi na sakkomi, kiṃ nu kho karissāmī’’ti assupuṇṇehi nettehi gāthamāha –
൪൬൨.
462.
‘‘പിയം മേ മാനുസം മംസം, സുതസോമ വിജാനഹി;
‘‘Piyaṃ me mānusaṃ maṃsaṃ, sutasoma vijānahi;
നമ്ഹി സക്കാ നിവാരേതും, അഞ്ഞം വരം സമ്മ വരസ്സൂ’’തി.
Namhi sakkā nivāretuṃ, aññaṃ varaṃ samma varassū’’ti.
തത്ഥ വിജാനഹീതി ത്വമ്പി ജാനാഹി.
Tattha vijānahīti tvampi jānāhi.
തതോ ബോധിസത്തോ ആഹ –
Tato bodhisatto āha –
൪൬൩.
463.
‘‘യോ വേ ‘പിയം മേ’തി പിയാനുരക്ഖീ, അത്തം നിരംകച്ച പിയാനി സേവതി;
‘‘Yo ve ‘piyaṃ me’ti piyānurakkhī, attaṃ niraṃkacca piyāni sevati;
സോണ്ഡോവ പിത്വാ വിസമിസ്സപാനം, തേനേവ സോ ഹോതി ദുക്ഖീ പരത്ഥ.
Soṇḍova pitvā visamissapānaṃ, teneva so hoti dukkhī parattha.
൪൬൪.
464.
‘‘യോ ചീധ സങ്ഖായ പിയാനി ഹിത്വാ, കിച്ഛേനപി സേവതി അരിയധമ്മേ;
‘‘Yo cīdha saṅkhāya piyāni hitvā, kicchenapi sevati ariyadhamme;
ദുക്ഖിതോവ പിത്വാന യഥോസധാനി, തേനേവ സോ ഹോതി സുഖീ പരത്ഥാ’’തി.
Dukkhitova pitvāna yathosadhāni, teneva so hoti sukhī paratthā’’ti.
തത്ഥ യോ വേതി, സമ്മ പോരിസാദ, യോ പുരിസോ ‘‘ഇദം മേ പിയ’’ന്തി പാപകിരിയായ അത്താനം നിരംകത്വാ പിയാനി വത്ഥൂനി സേവതി, സോ സുരാപേമേന വിസമിസ്സം സുരം പിത്വാ സോണ്ഡോ വിയ തേന പാപകമ്മേന പരത്ഥ നിരയാദീസു ദുക്ഖീ ഹോതി. സങ്ഖായാതി ജാനിത്വാ തുലേത്വാ. പിയാനി ഹിത്വാതി അധമ്മപടിസംയുത്താനി പിയാനി ഛഡ്ഡേത്വാ.
Tattha yo veti, samma porisāda, yo puriso ‘‘idaṃ me piya’’nti pāpakiriyāya attānaṃ niraṃkatvā piyāni vatthūni sevati, so surāpemena visamissaṃ suraṃ pitvā soṇḍo viya tena pāpakammena parattha nirayādīsu dukkhī hoti. Saṅkhāyāti jānitvā tuletvā. Piyāni hitvāti adhammapaṭisaṃyuttāni piyāni chaḍḍetvā.
ഏവം വുത്തേ പോരിസാദോ കലൂനം പരിദേവന്തോ ഗാഥമാഹ –
Evaṃ vutte porisādo kalūnaṃ paridevanto gāthamāha –
൪൬൫.
465.
‘‘ഓഹായഹം പിതരം മാതരഞ്ച, മനാപിയേ കാമഗുണേ ച പഞ്ച;
‘‘Ohāyahaṃ pitaraṃ mātarañca, manāpiye kāmaguṇe ca pañca;
ഏതസ്സ ഹേതുമ്ഹി വനം പവിട്ഠോ, തം തേ വരം കിന്തി മഹം ദദാമീ’’തി.
Etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho, taṃ te varaṃ kinti mahaṃ dadāmī’’ti.
തത്ഥ ഏതസ്സാതി മനുസ്സമംസസ്സ. കിന്തി മഹന്തി കിന്തി കത്വാ അഹം തം വരം ദേമി.
Tattha etassāti manussamaṃsassa. Kinti mahanti kinti katvā ahaṃ taṃ varaṃ demi.
തതോ മഹാസത്തോ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Tato mahāsatto imaṃ gāthamāha –
൪൬൬.
466.
‘‘ന പണ്ഡിതാ ദിഗുണമാഹു വാക്യം, സച്ചപ്പടിഞ്ഞാവ ഭവന്തി സന്തോ;
‘‘Na paṇḍitā diguṇamāhu vākyaṃ, saccappaṭiññāva bhavanti santo;
‘വരസ്സു സമ്മ’ ഇതി മം അവോച, ഇച്ചബ്രവീ ത്വം ന ഹി തേ സമേതീ’’തി.
‘Varassu samma’ iti maṃ avoca, iccabravī tvaṃ na hi te sametī’’ti.
തത്ഥ ദിഗുണന്തി, സമ്മ പോരിസാദ, പണ്ഡിതാ നാമ ഏകം വത്വാ പുന തം വിസംവാദേന്താ ദുതിയം വചനം ന കഥേന്തി. ഇതി മം അവോചാതി, ‘‘സമ്മ സുതസോമ വരസ്സു വര’’ന്തി ഏവം മം അഭാസസി. ഇച്ചബ്രവീതി തസ്മാ യം ത്വം ഇതി അബ്രവി, തം തേ ഇദാനി ന സമേതി.
Tattha diguṇanti, samma porisāda, paṇḍitā nāma ekaṃ vatvā puna taṃ visaṃvādentā dutiyaṃ vacanaṃ na kathenti. Iti maṃ avocāti, ‘‘samma sutasoma varassu vara’’nti evaṃ maṃ abhāsasi. Iccabravīti tasmā yaṃ tvaṃ iti abravi, taṃ te idāni na sameti.
സോ പുന രോദന്തോ ഏവ ഗാഥമാഹ –
So puna rodanto eva gāthamāha –
൪൬൭.
467.
‘‘അപുഞ്ഞലാഭം അയസം അകിത്തിം, പാപം ബഹും ദുച്ചരിതം കിലേസം;
‘‘Apuññalābhaṃ ayasaṃ akittiṃ, pāpaṃ bahuṃ duccaritaṃ kilesaṃ;
മനുസ്സമംസസ്സ കതേ ഉപാഗാ, തം തേ വരം കിന്തി മഹം ദദേയ്യ’’ന്തി.
Manussamaṃsassa kate upāgā, taṃ te varaṃ kinti mahaṃ dadeyya’’nti.
തത്ഥ പാപന്തി കമ്മപഥം അപ്പത്തം. ദുച്ചരിതന്തി കമ്മപഥപ്പത്തം. കിലേസന്തി ദുക്ഖം. മനുസ്സമംസസ്സ കതേതി മനുസ്സമംസസ്സ ഹേതു. ഉപാഗാതി ഉപഗതോമ്ഹി. തം തേതി തം തുയ്ഹം കഥാഹം വരം ദേമി, മാ മം വാരയി, അനുകമ്പം കാരുഞ്ഞം മയി കരോഹി, അഞ്ഞം വരം ഗണ്ഹാഹീതി ആഹ.
Tattha pāpanti kammapathaṃ appattaṃ. Duccaritanti kammapathappattaṃ. Kilesanti dukkhaṃ. Manussamaṃsassa kateti manussamaṃsassa hetu. Upāgāti upagatomhi. Taṃ teti taṃ tuyhaṃ kathāhaṃ varaṃ demi, mā maṃ vārayi, anukampaṃ kāruññaṃ mayi karohi, aññaṃ varaṃ gaṇhāhīti āha.
അഥ മഹാസത്തോ ആഹ –
Atha mahāsatto āha –
൪൬൮.
468.
‘‘ന തം വരം അരഹതി ജന്തു ദാതും, യം വാപി ദത്വാ ന അവാകരേയ്യ;
‘‘Na taṃ varaṃ arahati jantu dātuṃ, yaṃ vāpi datvā na avākareyya;
വരസ്സു സമ്മ അവികമ്പമാനോ, പാണം ചജിത്വാനപി ദസ്സമേവാ’’തി.
Varassu samma avikampamāno, pāṇaṃ cajitvānapi dassamevā’’ti.
ഏവം തേന പഠമം വുത്തഗാഥം ആഹരിത്വാ ദസ്സേത്വാ വരദാനേ ഉസ്സാഹേന്തോ ഗാഥാ ആഹ –
Evaṃ tena paṭhamaṃ vuttagāthaṃ āharitvā dassetvā varadāne ussāhento gāthā āha –
൪൬൯.
469.
‘‘പാണം ചജന്തി സന്തോ നാപി ധമ്മം, സച്ചപ്പടിഞ്ഞാവ ഭവന്തി സന്തോ;
‘‘Pāṇaṃ cajanti santo nāpi dhammaṃ, saccappaṭiññāva bhavanti santo;
ദത്വാ വരം ഖിപ്പമവാകരോഹി, ഏതേന സമ്പജ്ജ സുരാജസേട്ഠ.
Datvā varaṃ khippamavākarohi, etena sampajja surājaseṭṭha.
൪൭൦.
470.
‘‘ചജേ ധനം അങ്ഗവരസ്സ ഹേതു, അങ്ഗം ചജേ ജീവിതം രക്ഖമാനോ;
‘‘Caje dhanaṃ aṅgavarassa hetu, aṅgaṃ caje jīvitaṃ rakkhamāno;
അങ്ഗം ധനം ജീവിതഞ്ചാപി സബ്ബം, ചജേ നരോ ധമ്മമനുസ്സരന്തോ’’തി.
Aṅgaṃ dhanaṃ jīvitañcāpi sabbaṃ, caje naro dhammamanussaranto’’ti.
തത്ഥ പാണന്തി ജീവിതം. സന്തോ നാമ അപി ജീവിതം ചജന്തി, ന ധമ്മം. ഖിപ്പമവാകരോഹീതി ഇധ ഖിപ്പം മയ്ഹം ദേഹീതി അത്ഥോ. ഏതേനാതി ഏതേന ധമ്മേന ചേവ സച്ചേന ച സമ്പജ്ജ സമ്പന്നോ ഉപപന്നോ ഹോഹി. സുരാജസേട്ഠാതി തം പഗ്ഗണ്ഹന്തോ ആലപതി. ചജേ ധനന്തി, സമ്മ പോരിസാദ, പണ്ഡിതോ പുരിസോ ഹത്ഥപാദാദിമ്ഹി അങ്ഗേ ഛിജ്ജമാനേ തസ്സ രക്ഖണത്ഥായ ബഹുമ്പി ധനം ചജേയ്യ. ധമ്മമനുസ്സരന്തോതി അങ്ഗധനജീവിതാനി പരിച്ചജന്തോപി ‘‘സതം ധമ്മം ന വീതിക്കമിസ്സാമീ’’തി ഏവം ധമ്മം അനുസ്സരന്തോ.
Tattha pāṇanti jīvitaṃ. Santo nāma api jīvitaṃ cajanti, na dhammaṃ. Khippamavākarohīti idha khippaṃ mayhaṃ dehīti attho. Etenāti etena dhammena ceva saccena ca sampajja sampanno upapanno hohi. Surājaseṭṭhāti taṃ paggaṇhanto ālapati. Caje dhananti, samma porisāda, paṇḍito puriso hatthapādādimhi aṅge chijjamāne tassa rakkhaṇatthāya bahumpi dhanaṃ cajeyya. Dhammamanussarantoti aṅgadhanajīvitāni pariccajantopi ‘‘sataṃ dhammaṃ na vītikkamissāmī’’ti evaṃ dhammaṃ anussaranto.
ഏവം മഹാസത്തോ ഇമേഹി കാരണേഹി തം സച്ചേ പതിട്ഠാപേത്വാ ഇദാനി അത്തനോ ഗുരുഭാവം ദസ്സേതും ഗാഥമാഹ –
Evaṃ mahāsatto imehi kāraṇehi taṃ sacce patiṭṭhāpetvā idāni attano gurubhāvaṃ dassetuṃ gāthamāha –
൪൭൧.
471.
‘‘യസ്മാ ഹി ധമ്മം പുരിസോ വിജഞ്ഞാ, യേ ചസ്സ കങ്ഖം വിനയന്തി സന്തോ;
‘‘Yasmā hi dhammaṃ puriso vijaññā, ye cassa kaṅkhaṃ vinayanti santo;
തം ഹിസ്സ ദീപഞ്ച പരായണഞ്ച, ന തേന മിത്തിം ജിരയേഥ പഞ്ഞോ’’തി.
Taṃ hissa dīpañca parāyaṇañca, na tena mittiṃ jirayetha pañño’’ti.
തത്ഥ യസ്മാതി യമ്ഹാ പുരിസാ. ധമ്മന്തി കുസലാകുസലജോതകം കാരണം. വിജഞ്ഞാതി വിജാനേയ്യ. തം ഹിസ്സാതി തം ആചരിയകുലം ഏതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ പതിട്ഠാനട്ഠേന ദീപം, ഉപ്പന്നേ ഭയേ ഗന്തബ്ബട്ഠാനട്ഠേന പരായണഞ്ച. ന തേന മിത്തിന്തി തേന ആചരിയപുഗ്ഗലേന സഹ സോ പണ്ഡിതോ കേനചിപി കാരണേന മിത്തിം ന ജീരയേഥ ന വിനാസേയ്യ.
Tattha yasmāti yamhā purisā. Dhammanti kusalākusalajotakaṃ kāraṇaṃ. Vijaññāti vijāneyya. Taṃ hissāti taṃ ācariyakulaṃ etassa puggalassa patiṭṭhānaṭṭhena dīpaṃ, uppanne bhaye gantabbaṭṭhānaṭṭhena parāyaṇañca. Na tena mittinti tena ācariyapuggalena saha so paṇḍito kenacipi kāraṇena mittiṃ na jīrayetha na vināseyya.
ഏവഞ്ച പന വത്വാ, ‘‘സമ്മ പോരിസാദ, ഗുണവന്തസ്സ ആചരിയസ്സ വചനം നാമ ഭിന്ദിതും ന വട്ടതി, അഹഞ്ച തരുണകാലേപി തവ പിട്ഠിആചരിയോ ഹുത്വാ ബഹും സിക്ഖം സിക്ഖാപേസിം, ഇദാനിപി ബുദ്ധലീലായ സതാരഹാ ഗാഥാ തേ കഥേസിം, തേന മേ വചനം കാതും അരഹസീ’’തി ആഹ. തം സുത്വാ പോരിസാദോ ‘‘അയം സുതസോമോ മയ്ഹം ആചരിയോ ചേവ പണ്ഡിതോ ച, വരോ ചസ്സ മയാ ദിന്നോ, കിം സക്കാ കാതും, ഏകസ്മിം അത്തഭാവേ മരണം നാമ ധുവം, മനുസ്സമംസം ന ഖാദിസ്സാമി, ദസ്സാമിസ്സ വര’’ന്തി അസ്സുധാരാഹി പവത്തമാനാഹി ഉട്ഠായ സുതസോമനരിന്ദസ്സ പാദേസു പതിത്വാ വരം ദദമാനോ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Evañca pana vatvā, ‘‘samma porisāda, guṇavantassa ācariyassa vacanaṃ nāma bhindituṃ na vaṭṭati, ahañca taruṇakālepi tava piṭṭhiācariyo hutvā bahuṃ sikkhaṃ sikkhāpesiṃ, idānipi buddhalīlāya satārahā gāthā te kathesiṃ, tena me vacanaṃ kātuṃ arahasī’’ti āha. Taṃ sutvā porisādo ‘‘ayaṃ sutasomo mayhaṃ ācariyo ceva paṇḍito ca, varo cassa mayā dinno, kiṃ sakkā kātuṃ, ekasmiṃ attabhāve maraṇaṃ nāma dhuvaṃ, manussamaṃsaṃ na khādissāmi, dassāmissa vara’’nti assudhārāhi pavattamānāhi uṭṭhāya sutasomanarindassa pādesu patitvā varaṃ dadamāno imaṃ gāthamāha –
൪൭൨.
472.
‘‘അദ്ധാ ഹി സോ ഭക്ഖോ മമ മനാപോ, ഏതസ്സ ഹേതുമ്ഹി വനം പവിട്ഠോ;
‘‘Addhā hi so bhakkho mama manāpo, etassa hetumhi vanaṃ paviṭṭho;
സചേ ച മം യാചസി ഏതമത്ഥം, ഏതമ്പി തേ സമ്മ വരം ദദാമീ’’തി.
Sace ca maṃ yācasi etamatthaṃ, etampi te samma varaṃ dadāmī’’ti.
അഥ നം മഹാസത്തോ ഏവമാഹ – ‘‘സമ്മ, സീലേ ഠിതസ്സ മരണമ്പി വരം, ഗണ്ഹാമി, മഹാരാജ, തയാ ദിന്നം വരം, അജ്ജ പട്ഠായ അരിയപഥേ പതിട്ഠിതോസി, ഏവം സന്തേപി തം യാചാമി, സചേ തേ മയി സിനേഹോ അത്ഥി, പഞ്ച സീലാനി ഗണ്ഹ, മഹാരാജാ’’തി. ‘‘സാധു, സമ്മ, ദേഹി മേ സീലാനീ’’തി. ‘‘ഗണ്ഹ മഹാരാജാ’’തി. സോ മഹാസത്തം പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. മഹാസത്തോപി നം പഞ്ചസീലേസു പതിട്ഠാപേസി. തസ്മിം ഖണേ തത്ഥ സന്നിപതിതാ ഭുമ്മാ ദേവാ മഹാസത്തേ പീതിം ജനേത്വാ ‘‘അവീചിതോ യാവ ഭവഗ്ഗാ അഞ്ഞോ പോരിസാദം മനുസ്സമംസതോ നിവാരേതും സമത്ഥോ നാമ നത്ഥി, അഹോ സുതസോമേന ദുക്കരതരം കത’’ന്തി മഹന്തേന സദ്ദേന വനം ഉന്നാദേന്താ സാധുകാരം അദംസു. തേസം സദ്ദം സുത്വാ ചാതുമഹാരാജികാതി ഏവം യാവ ബ്രഹ്മലോകാ ഏകകോലാഹലം അഹോസി. രുക്ഖേ ലഗ്ഗിതരാജാനോപി തം ദേവതാനം സാധുകാരസദ്ദം സുണിംസു. രുക്ഖദേവതാപി സകവിമാനേ ഠിതാവ സാധുകാരമദാസി. ഇതി ദേവതാനം സദ്ദോവ സൂയതി, രൂപം ന ദിസ്സതി. ദേവതാനം സാധുകാരസദ്ദം സുത്വാ രാജാനോ ചിന്തയിംസു – ‘‘സുതസോമം നിസ്സായ നോ ജീവിതം ലദ്ധം, ദുക്കരം കതം സുതസോമേന പോരിസാദം ദമേന്തേനാ’’തി ബോധിസത്തസ്സ ഥുതിം കരിംസു. പോരിസാദോ മഹാസത്തസ്സ പാദേ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി. അഥ നം ബോധിസത്തോ – ‘‘സമ്മ, ഖത്തിയേ മോചേഹീ’’തി ആഹ. സോ ചിന്തേസി ‘‘അഹം ഏതേസം പച്ചാമിത്തോ, ഏതേ മയാ മോചിതാ ‘ഗണ്ഹഥ നോ പച്ചാമിത്ത’ന്തി മം ഹിംസേയ്യും, മയാ ജീവിതം ചജന്തേനപി ന സക്കാ സുതസോമസ്സ സന്തികാ ഗഹിതം സീലം ഭിന്ദിതും, ഇമിനാ സദ്ധിയേവ ഗന്ത്വാ മോചേസ്സാമി, ഏവം മേ ഭയം ന ഭവിസ്സതീ’’തി. അഥ ബോധിസത്തം വന്ദിത്വാ, ‘‘സുതസോമ, ഉഭോപി ഗന്ത്വാ ഖത്തിയേ മോചേസ്സാമാ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Atha naṃ mahāsatto evamāha – ‘‘samma, sīle ṭhitassa maraṇampi varaṃ, gaṇhāmi, mahārāja, tayā dinnaṃ varaṃ, ajja paṭṭhāya ariyapathe patiṭṭhitosi, evaṃ santepi taṃ yācāmi, sace te mayi sineho atthi, pañca sīlāni gaṇha, mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, samma, dehi me sīlānī’’ti. ‘‘Gaṇha mahārājā’’ti. So mahāsattaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Mahāsattopi naṃ pañcasīlesu patiṭṭhāpesi. Tasmiṃ khaṇe tattha sannipatitā bhummā devā mahāsatte pītiṃ janetvā ‘‘avīcito yāva bhavaggā añño porisādaṃ manussamaṃsato nivāretuṃ samattho nāma natthi, aho sutasomena dukkarataraṃ kata’’nti mahantena saddena vanaṃ unnādentā sādhukāraṃ adaṃsu. Tesaṃ saddaṃ sutvā cātumahārājikāti evaṃ yāva brahmalokā ekakolāhalaṃ ahosi. Rukkhe laggitarājānopi taṃ devatānaṃ sādhukārasaddaṃ suṇiṃsu. Rukkhadevatāpi sakavimāne ṭhitāva sādhukāramadāsi. Iti devatānaṃ saddova sūyati, rūpaṃ na dissati. Devatānaṃ sādhukārasaddaṃ sutvā rājāno cintayiṃsu – ‘‘sutasomaṃ nissāya no jīvitaṃ laddhaṃ, dukkaraṃ kataṃ sutasomena porisādaṃ damentenā’’ti bodhisattassa thutiṃ kariṃsu. Porisādo mahāsattassa pāde vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ bodhisatto – ‘‘samma, khattiye mocehī’’ti āha. So cintesi ‘‘ahaṃ etesaṃ paccāmitto, ete mayā mocitā ‘gaṇhatha no paccāmitta’nti maṃ hiṃseyyuṃ, mayā jīvitaṃ cajantenapi na sakkā sutasomassa santikā gahitaṃ sīlaṃ bhindituṃ, iminā saddhiyeva gantvā mocessāmi, evaṃ me bhayaṃ na bhavissatī’’ti. Atha bodhisattaṃ vanditvā, ‘‘sutasoma, ubhopi gantvā khattiye mocessāmā’’ti vatvā gāthamāha –
൪൭൩.
473.
‘‘സത്ഥാ ച മേ ഹോസി സഖാ ച മേസി, വചനമ്പി തേ സമ്മ അഹം അകാസിം;
‘‘Satthā ca me hosi sakhā ca mesi, vacanampi te samma ahaṃ akāsiṃ;
തുവമ്പി മേ സമ്മ കരോഹി വാക്യം, ഉഭോപി ഗന്ത്വാന പമോചയാമാ’’തി.
Tuvampi me samma karohi vākyaṃ, ubhopi gantvāna pamocayāmā’’ti.
തത്ഥ സത്ഥാതി സഗ്ഗമഗ്ഗസ്സ ദേസിതത്താ സത്ഥാ ച, തരുണകാലതോ പട്ഠായ സഖാ ച.
Tattha satthāti saggamaggassa desitattā satthā ca, taruṇakālato paṭṭhāya sakhā ca.
അഥ നം ബോധിസത്തോ ആഹ –
Atha naṃ bodhisatto āha –
൪൭൪.
474.
‘‘സത്ഥാ ച തേ ഹോമി സഖാ ച ത്യമ്ഹി, വചനമ്പി മേ സമ്മ തുവം അകാസി;
‘‘Satthā ca te homi sakhā ca tyamhi, vacanampi me samma tuvaṃ akāsi;
അഹമ്പി തേ സമ്മ കരോമി വാക്യം, ഉഭോപി ഗന്ത്വാന പമോചയാമാ’’തി.
Ahampi te samma karomi vākyaṃ, ubhopi gantvāna pamocayāmā’’ti.
ഏവം വത്വാ തേ ഉപസങ്കമിത്വാ ആഹ –
Evaṃ vatvā te upasaṅkamitvā āha –
൪൭൫.
475.
‘‘കമ്മാസപാദേന വിഹേഠിതത്ഥ, തലാവുതാ അസ്സുമുഖാ രുദന്താ;
‘‘Kammāsapādena viheṭhitattha, talāvutā assumukhā rudantā;
ന ജാതു ദുബ്ഭേഥ ഇമസ്സ രഞ്ഞോ, സച്ചപ്പടിഞ്ഞം മേ പടിസ്സുണാഥാ’’തി.
Na jātu dubbhetha imassa rañño, saccappaṭiññaṃ me paṭissuṇāthā’’ti.
തത്ഥ കമ്മാസപാദേനാതി ഇദം മഹാസത്തോ ‘‘ഉഭോപി ഗന്ത്വാന പമോചയാമാ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ ‘‘ഖത്തിയാ നാമ മാനഥദ്ധാ ഹോന്തി, മുത്തമത്താവ ‘ഇമിനാ മയം വിഹേഠിതമ്ഹാ’തി പോരിസാദം പോഥേയ്യുമ്പി ഹനേയ്യുമ്പി, ന ഖോ പനേസ തേസു ദുബ്ഭിസ്സതി, അഹം ഏകകോവ ഗന്ത്വാ പടിഞ്ഞം താവ നേസം ഗണ്ഹിസ്സാമീ’’തി ചിന്തേത്വാ തത്ഥ ഗന്ത്വാ തേ ഹത്ഥതലേ ആവുനിത്വാ അഗ്ഗപാദങ്ഗുലീഹി ഭൂമിം ഫുസമാനാഹി രുക്ഖസാഖാസു ഓലഗ്ഗിതേ വാതപ്പഹരണകാലേ നാഗദന്തേസു ഓലഗ്ഗിതകുരണ്ഡകദാമാനി വിയ സമ്പരിവത്തന്തേ അദ്ദസ. തേപി തം ദിസ്വാ ‘‘ഇദാനിമ്ഹാ മയം അരോഗാ’’തി ഏകപ്പഹാരേനേവ മഹാവിരവം രവിംസു. അഥ നേ മഹാസത്തോ ‘‘മാ ഭായിത്ഥാ’’തി അസ്സാസേത്വാ ‘‘മയാ പോരിസാദോ ദമിതോ, തുമ്ഹാകം അഭയം ഗഹിതം, തുമ്ഹേ പന മേ വചനം കരോഥാ’’തി വത്വാ ഏവമാഹ. തത്ഥ ന ജാതൂതി ഏകംസേനേവ ന ദുബ്ഭേഥ.
Tattha kammāsapādenāti idaṃ mahāsatto ‘‘ubhopi gantvāna pamocayāmā’’ti sampaṭicchitvā ‘‘khattiyā nāma mānathaddhā honti, muttamattāva ‘iminā mayaṃ viheṭhitamhā’ti porisādaṃ potheyyumpi haneyyumpi, na kho panesa tesu dubbhissati, ahaṃ ekakova gantvā paṭiññaṃ tāva nesaṃ gaṇhissāmī’’ti cintetvā tattha gantvā te hatthatale āvunitvā aggapādaṅgulīhi bhūmiṃ phusamānāhi rukkhasākhāsu olaggite vātappaharaṇakāle nāgadantesu olaggitakuraṇḍakadāmāni viya samparivattante addasa. Tepi taṃ disvā ‘‘idānimhā mayaṃ arogā’’ti ekappahāreneva mahāviravaṃ raviṃsu. Atha ne mahāsatto ‘‘mā bhāyitthā’’ti assāsetvā ‘‘mayā porisādo damito, tumhākaṃ abhayaṃ gahitaṃ, tumhe pana me vacanaṃ karothā’’ti vatvā evamāha. Tattha na jātūti ekaṃseneva na dubbhetha.
തേ ആഹംസു –
Te āhaṃsu –
൪൭൬.
476.
‘‘കമ്മാസപാദേന വിഹേഠിതമ്ഹാ, തലാവുതാ അസ്സുമുഖാ രുദന്താ;
‘‘Kammāsapādena viheṭhitamhā, talāvutā assumukhā rudantā;
ന ജാതു ദുബ്ഭേമ ഇമസ്സ രഞ്ഞോ, സച്ചപ്പടിഞ്ഞം തേ പടിസ്സുണാമാ’’തി.
Na jātu dubbhema imassa rañño, saccappaṭiññaṃ te paṭissuṇāmā’’ti.
തത്ഥ പടിസ്സുണാമാതി ‘‘ഏവം പടിഞ്ഞം അധിവാസേമ സമ്പടിച്ഛാമ, അപിച ഖോ പന മയം കിലന്താ കഥേതും ന സക്കോമ, തുമ്ഹേ സബ്ബസത്താനം സരണം, തുമ്ഹേവ കഥേഥ, മയം വോ വചനം സുത്വാ പടിഞ്ഞം ദസ്സാമാ’’തി.
Tattha paṭissuṇāmāti ‘‘evaṃ paṭiññaṃ adhivāsema sampaṭicchāma, apica kho pana mayaṃ kilantā kathetuṃ na sakkoma, tumhe sabbasattānaṃ saraṇaṃ, tumheva kathetha, mayaṃ vo vacanaṃ sutvā paṭiññaṃ dassāmā’’ti.
അഥ നേ ബോധിസത്തോ ‘‘തേന ഹി പടിഞ്ഞം ദേഥാ’’തി വത്വാ ഗാഥമാഹ –
Atha ne bodhisatto ‘‘tena hi paṭiññaṃ dethā’’ti vatvā gāthamāha –
൪൭൭.
477.
‘‘യഥാ പിതാ വാ അഥ വാപി മാതാ, അനുകമ്പകാ അത്ഥകാമാ പജാനം,.
‘‘Yathā pitā vā atha vāpi mātā, anukampakā atthakāmā pajānaṃ,.
ഏവമേവ വോ ഹോതു അയഞ്ച രാജാ, തുമ്ഹേ ച വോ ഹോഥ യഥേവ പുത്താ’’തി.
Evameva vo hotu ayañca rājā, tumhe ca vo hotha yatheva puttā’’ti.
അഥ നം തേപി സമ്പടിച്ഛമാനാ ഇമം ഗാഥമാഹംസു –
Atha naṃ tepi sampaṭicchamānā imaṃ gāthamāhaṃsu –
൪൭൮.
478.
‘‘യഥാ പിതാ വാ അഥ വാപി മാതാ, അനുകമ്പകാ അത്ഥകാമാ പജാനം;
‘‘Yathā pitā vā atha vāpi mātā, anukampakā atthakāmā pajānaṃ;
ഏവമേവ നോ ഹോതു അയഞ്ച രാജാ, മയമ്പി ഹേസ്സാമ യഥേവ പുത്താ’’തി.
Evameva no hotu ayañca rājā, mayampi hessāma yatheva puttā’’ti.
തത്ഥ തുമ്ഹേ ച വോതി വോ-കാരോ നിപാതമത്തം.
Tattha tumhe ca voti vo-kāro nipātamattaṃ.
ഇതി മഹാസത്തോ തേസം പടിഞ്ഞം ഗഹേത്വാ പോരിസാദം പക്കോസിത്വാ ‘‘ഏഹി, സമ്മ, ഖത്തിയേ മോചേഹീ’’തി ആഹ. സോ ഖഗ്ഗം ഗഹേത്വാ ഏകസ്സ രഞ്ഞോ ബന്ധനം ഛിന്ദി. രാജാ സത്താഹം നിരാഹാരോ വേദനപ്പത്തോ സഹ ബന്ധനഛേദാ മുച്ഛിതോ ഭൂമിയം പതി. തം ദിസ്വാ മഹാസത്തോ കാരുഞ്ഞം കത്വാ, ‘‘സമ്മ പോരിസാദ, മാ ഏവം ഛിന്ദീ’’തി ഏകം രാജാനം ഉഭോഹി ഹത്ഥേഹി ദള്ഹം ഗഹേത്വാ ഉരേ കത്വാ ‘‘ഇദാനി ബന്ധനം ഛിന്ദാഹീ’’തി ആഹ. പോരിസാദോ ഖഗ്ഗേന ഛിന്ദി. മഹാസത്തോ ഥാമസമ്പന്നതായ നം ഉരേ നിപജ്ജാപേത്വാ ഓരസപുത്തം വിയ മുദുചിത്തേന ഓതാരേത്വാ ഭൂമിയം നിപജ്ജാപേസി. ഏവം സബ്ബേപി തേ ഭൂമിയം നിപജ്ജാപേത്വാ വണേ ധോവിത്വാ ദാരകാനം കണ്ണതോ സുത്തകം വിയ സണികം രജ്ജുയോ നിക്കഡ്ഢിത്വാ പുബ്ബലോഹിതം ധോവിത്വാ വണേ നിദ്ദോസേ കത്വാ, ‘‘സമ്മ പോരിസാദ, ഏകം രുക്ഖതചം പാസാണേ ഘംസിത്വാ ആഹരാ’’തി ആഹരാപേത്വാ സച്ചകിരിയം കത്വാ തേസം ഹത്ഥതലാനി മക്ഖേസി. തങ്ഖണഞ്ഞേവ വണോ ഫാസുകം അഹോസി. പോരിസാദോ തണ്ഡുലം ഗഹേത്വാ തരലം പചി , ഉഭോ ജനാ പരോസതം ഖത്തിയേ പായേസും. ഇതി തേ സബ്ബേവ സന്തപ്പിതാ, സൂരിയോ അത്ഥങ്ഗതോ. പുനദിവസേ പാതോ ച മജ്ഝന്ഹികേ ച സായഞ്ച തരലമേവ പായേത്വാ തതിയദിവസേ സസിത്ഥകയാഗും പായേസും, താവതാ തേ അരോഗാ അഹേസും.
Iti mahāsatto tesaṃ paṭiññaṃ gahetvā porisādaṃ pakkositvā ‘‘ehi, samma, khattiye mocehī’’ti āha. So khaggaṃ gahetvā ekassa rañño bandhanaṃ chindi. Rājā sattāhaṃ nirāhāro vedanappatto saha bandhanachedā mucchito bhūmiyaṃ pati. Taṃ disvā mahāsatto kāruññaṃ katvā, ‘‘samma porisāda, mā evaṃ chindī’’ti ekaṃ rājānaṃ ubhohi hatthehi daḷhaṃ gahetvā ure katvā ‘‘idāni bandhanaṃ chindāhī’’ti āha. Porisādo khaggena chindi. Mahāsatto thāmasampannatāya naṃ ure nipajjāpetvā orasaputtaṃ viya muducittena otāretvā bhūmiyaṃ nipajjāpesi. Evaṃ sabbepi te bhūmiyaṃ nipajjāpetvā vaṇe dhovitvā dārakānaṃ kaṇṇato suttakaṃ viya saṇikaṃ rajjuyo nikkaḍḍhitvā pubbalohitaṃ dhovitvā vaṇe niddose katvā, ‘‘samma porisāda, ekaṃ rukkhatacaṃ pāsāṇe ghaṃsitvā āharā’’ti āharāpetvā saccakiriyaṃ katvā tesaṃ hatthatalāni makkhesi. Taṅkhaṇaññeva vaṇo phāsukaṃ ahosi. Porisādo taṇḍulaṃ gahetvā taralaṃ paci , ubho janā parosataṃ khattiye pāyesuṃ. Iti te sabbeva santappitā, sūriyo atthaṅgato. Punadivase pāto ca majjhanhike ca sāyañca taralameva pāyetvā tatiyadivase sasitthakayāguṃ pāyesuṃ, tāvatā te arogā ahesuṃ.
അഥ നേ മഹാസത്തോ ‘‘ഗന്തും സക്ഖിസ്സഥാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘ഗച്ഛാമാ’’തി വുത്തേ ‘‘ഏഹി, സമ്മ പോരിസാദ, സകം രട്ഠം ഗച്ഛാമാ’’തി ആഹ. സോ രോദമാനോ തസ്സ പാദേസു പതിത്വാ ‘‘ത്വം, സമ്മ, രാജാനോ ഗഹേത്വാ ഗച്ഛ, അഹം ഇധേവ വനമൂലഫലാനി ഖാദന്തോ വസിസ്സാമീ’’തി ആഹ. ‘‘സമ്മ, ഇധ കിം കരിസ്സസി, രമണീയം തേ രട്ഠം, ബാരാണസിയം രജ്ജം കാരേഹീ’’തി. ‘‘സമ്മ കിം കഥേസി, ന സക്കാ മയാ തത്ഥ ഗന്തും, സകലനഗരവാസിനോ ഹി മേ വേരിനോ, തേ ‘ഇമിനാ മയ്ഹം മാതാ ഖാദിതാ, മയ്ഹം പിതാ, മയ്ഹം ഭാതാ’തി മം പരിഭാസിസ്സന്തി, ‘ഗണ്ഹഥ ഇമം ചോര’ന്തി ഏകേകദണ്ഡേന വാ ഏകേകലേഡ്ഡുനാ വാ മം ജീവിതാ വോരോപേസ്സന്തി, അഹഞ്ച തുമ്ഹാകം സന്തികേ സീലേസു പതിട്ഠിതോ, ജീവിതഹേതുപി ന സക്കാ മയാ പരം മാരേതും, തസ്മാ നാഹം ഗച്ഛാമി, അഹം മനുസ്സമംസതോ വിരതത്താ കിത്തകം ജീവിസ്സാമി, ഇദാനി മമ തുമ്ഹാകം ദസ്സനം നത്ഥീ’’തി രോദിത്വാ ‘‘ഗച്ഛഥ തുമ്ഹേ’’തി ആഹ. അഥ മഹാസത്തോ തസ്സ പിട്ഠിം പരിമജ്ജിത്വാ, ‘‘സമ്മ പോരിസാദ, മാ ചിന്തയി, സുതസോമോ നാമാഹം, മയാ താദിസോ കക്ഖളോ ഫരുസോ വിനീതോ, ബാരാണസിവാസികേസു കിം വത്തബ്ബം അത്ഥി, അഹം തം തത്ഥ പതിട്ഠാപേസ്സാമി, അസക്കോന്തോ അത്തനോ രജ്ജം ദ്വിധാ ഭിന്ദിത്വാ ദസ്സാമീ’’തി വത്വാ ‘‘തുമ്ഹാകമ്പി നഗരേ മമ വേരിനോ അത്ഥിയേവാ’’തി വുത്തേ ‘‘ഇമിനാ മമ വചനം കരോന്തേന ദുക്കരം കതം, യേന കേനചി ഉപായേന പോരാണകയസേ പതിട്ഠപേതബ്ബോ ഏസ മയാ’’തി ചിന്തേത്വാ തസ്സ പലോഭനത്ഥായ നഗരസമ്പത്തിം വണ്ണേന്തോ ആഹ –
Atha ne mahāsatto ‘‘gantuṃ sakkhissathā’’ti pucchitvā ‘‘gacchāmā’’ti vutte ‘‘ehi, samma porisāda, sakaṃ raṭṭhaṃ gacchāmā’’ti āha. So rodamāno tassa pādesu patitvā ‘‘tvaṃ, samma, rājāno gahetvā gaccha, ahaṃ idheva vanamūlaphalāni khādanto vasissāmī’’ti āha. ‘‘Samma, idha kiṃ karissasi, ramaṇīyaṃ te raṭṭhaṃ, bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kārehī’’ti. ‘‘Samma kiṃ kathesi, na sakkā mayā tattha gantuṃ, sakalanagaravāsino hi me verino, te ‘iminā mayhaṃ mātā khāditā, mayhaṃ pitā, mayhaṃ bhātā’ti maṃ paribhāsissanti, ‘gaṇhatha imaṃ cora’nti ekekadaṇḍena vā ekekaleḍḍunā vā maṃ jīvitā voropessanti, ahañca tumhākaṃ santike sīlesu patiṭṭhito, jīvitahetupi na sakkā mayā paraṃ māretuṃ, tasmā nāhaṃ gacchāmi, ahaṃ manussamaṃsato viratattā kittakaṃ jīvissāmi, idāni mama tumhākaṃ dassanaṃ natthī’’ti roditvā ‘‘gacchatha tumhe’’ti āha. Atha mahāsatto tassa piṭṭhiṃ parimajjitvā, ‘‘samma porisāda, mā cintayi, sutasomo nāmāhaṃ, mayā tādiso kakkhaḷo pharuso vinīto, bārāṇasivāsikesu kiṃ vattabbaṃ atthi, ahaṃ taṃ tattha patiṭṭhāpessāmi, asakkonto attano rajjaṃ dvidhā bhinditvā dassāmī’’ti vatvā ‘‘tumhākampi nagare mama verino atthiyevā’’ti vutte ‘‘iminā mama vacanaṃ karontena dukkaraṃ kataṃ, yena kenaci upāyena porāṇakayase patiṭṭhapetabbo esa mayā’’ti cintetvā tassa palobhanatthāya nagarasampattiṃ vaṇṇento āha –
൪൭൯.
479.
‘‘ചതുപ്പദം സകുണഞ്ചാപി മംസം, സൂദേഹി രന്ധം സുകതം സുനിട്ഠിതം;
‘‘Catuppadaṃ sakuṇañcāpi maṃsaṃ, sūdehi randhaṃ sukataṃ suniṭṭhitaṃ;
സുധംവ ഇന്ദോ പരിഭുഞ്ജിയാന, ഹിത്വാ കഥേകോ രമസീ അരഞ്ഞേ.
Sudhaṃva indo paribhuñjiyāna, hitvā katheko ramasī araññe.
൪൮൦.
480.
‘‘താ ഖത്തിയാ വേല്ലിവിലാകമജ്ഝാ, അലങ്കതാ സമ്പരിവാരയിത്വാ;
‘‘Tā khattiyā vellivilākamajjhā, alaṅkatā samparivārayitvā;
ഇന്ദംവ ദേവേസു പമോദയിംസു, ഹിത്വാ കഥേകോ രമസീ അരഞ്ഞേ.
Indaṃva devesu pamodayiṃsu, hitvā katheko ramasī araññe.
൪൮൧.
481.
‘‘തമ്ബൂപധാനേ ബഹുഗോണകമ്ഹി, സുഭമ്ഹി സബ്ബസ്സയനമ്ഹി സങ്ഗേ;
‘‘Tambūpadhāne bahugoṇakamhi, subhamhi sabbassayanamhi saṅge;
സേയ്യസ്സ മജ്ഝമ്ഹി സുഖം സയിത്വാ
Seyyassa majjhamhi sukhaṃ sayitvā
ഹിത്വാ കഥേകോ രമസീ അരഞ്ഞേ.
Hitvā katheko ramasī araññe.
൪൮൨.
482.
‘‘പാണിസ്സരം കുമ്ഭഥൂണം നിസീഥേ, അഥോപി വേ നിപ്പുരിസമ്പി തൂരിയം;
‘‘Pāṇissaraṃ kumbhathūṇaṃ nisīthe, athopi ve nippurisampi tūriyaṃ;
ബഹും സുഗീതഞ്ച സുവാദിതഞ്ച, ഹിത്വാ കഥേകോ രമസീ അരഞ്ഞേ.
Bahuṃ sugītañca suvāditañca, hitvā katheko ramasī araññe.
൪൮൩.
483.
‘‘ഉയ്യാനസമ്പന്നം പഹൂതമാല്യം, മിഗാജിനൂപേതം പുരം സുരമ്മം;
‘‘Uyyānasampannaṃ pahūtamālyaṃ, migājinūpetaṃ puraṃ surammaṃ;
ഹയേഹി നാഗേഹി രഥേഹുപേതം, ഹിത്വാ കഥേകോ രമസീ അരഞ്ഞേ’’തി.
Hayehi nāgehi rathehupetaṃ, hitvā katheko ramasī araññe’’ti.
തത്ഥ സുകതന്തി നാനപ്പകാരേഹി സുട്ഠു കതം. സുനിട്ഠിതന്തി നാനാസമ്ഭാരയോജനേന സുട്ഠു നിട്ഠിതം. കഥേകോതി കഥം ഏകോ. രമസീതി മൂലഫലാദീനി ഖാദന്തോ കഥം രമിസ്സസി, ‘‘ഏഹി, മഹാരാജ, ഗമിസ്സാമാ’’തി. വേല്ലിവിലാകമജ്ഝാതി ഏത്ഥ വേല്ലീതി രാസി, വിലാകമജ്ഝാതി വിലഗ്ഗമജ്ഝാ. ഉത്തത്തഘനസുവണ്ണരാസിപഭാ ചേവ തനുദീഘമജ്ഝാ ചാതി ദസ്സേതി. ദേവേസൂതി ദേവലോകേസു അച്ഛരാ ഇന്ദം വിയ രമണീയേ ബാരാണസിനഗരേ പുബ്ബേ തം പമോദയിംസു, താ ഹിത്വാ ഇധ കിം കരിസ്സസി, ‘‘ഏഹി, സമ്മ, ഗച്ഛാമാ’’തി. തമ്ബൂപധാനേതി രത്തൂപധാനേ. സബ്ബസ്സയനമ്ഹീതി സബ്ബത്ഥരണത്ഥതേ സയനേ. സങ്ഗേതി അനേകഭൂമികേ ദസ്സേത്വാ അദ്ധരത്തഅങ്ഗയുത്തേ തത്ഥ ത്വം പുബ്ബേ സയീതി അത്ഥോ. സുഖന്തി താദിസസ്സ സയനസ്സ മജ്ഝമ്ഹി സുഖം സയിത്വാന ഇദാനി കഥം അരഞ്ഞേ രമിസ്സസി, ‘‘ഏഹി ഗച്ഛാമ, സമ്മാ’’തി. നിസീഥേതി രത്തിഭാഗേ. ഹിത്വാതി ഏവരൂപം സമ്പത്തിം ഛഡ്ഡേത്വാ. ഉയ്യാനസമ്പന്നം പഹൂതമാല്യന്തി, മഹാരാജ, തവ ഉയ്യാനസമ്പന്നം നാനാവിധപുപ്ഫം. മിഗാജിനൂപേതം പുരം സുരമ്മന്തി തം ഉയ്യാനം മിഗാജിനം നാമ നാമേന, തേന ഉപേതം പുരമ്പി തേ സുട്ഠു രമ്മം. ഹിത്വാതി ഏവരൂപം മനോരമം നഗരം ഛഡ്ഡേത്വാ.
Tattha sukatanti nānappakārehi suṭṭhu kataṃ. Suniṭṭhitanti nānāsambhārayojanena suṭṭhu niṭṭhitaṃ. Kathekoti kathaṃ eko. Ramasīti mūlaphalādīni khādanto kathaṃ ramissasi, ‘‘ehi, mahārāja, gamissāmā’’ti. Vellivilākamajjhāti ettha vellīti rāsi, vilākamajjhāti vilaggamajjhā. Uttattaghanasuvaṇṇarāsipabhā ceva tanudīghamajjhā cāti dasseti. Devesūti devalokesu accharā indaṃ viya ramaṇīye bārāṇasinagare pubbe taṃ pamodayiṃsu, tā hitvā idha kiṃ karissasi, ‘‘ehi, samma, gacchāmā’’ti. Tambūpadhāneti rattūpadhāne. Sabbassayanamhīti sabbattharaṇatthate sayane. Saṅgeti anekabhūmike dassetvā addharattaaṅgayutte tattha tvaṃ pubbe sayīti attho. Sukhanti tādisassa sayanassa majjhamhi sukhaṃ sayitvāna idāni kathaṃ araññe ramissasi, ‘‘ehi gacchāma, sammā’’ti. Nisītheti rattibhāge. Hitvāti evarūpaṃ sampattiṃ chaḍḍetvā. Uyyānasampannaṃ pahūtamālyanti, mahārāja, tava uyyānasampannaṃ nānāvidhapupphaṃ. Migājinūpetaṃ puraṃ surammanti taṃ uyyānaṃ migājinaṃ nāma nāmena, tena upetaṃ purampi te suṭṭhu rammaṃ. Hitvāti evarūpaṃ manoramaṃ nagaraṃ chaḍḍetvā.
ഇതി മഹാസത്തോ ‘‘അപ്പേവ നാമേസ പുബ്ബേ ഉപഭുത്തപരിഭോഗരസം സരിത്വാ ഗന്തുകാമോ ഭവേയ്യാ’’തി പഠമം ഭോജനേന പലോഭേസി, ദുതിയം കിലേസേന, തതിയം സയനേന, ചതുത്ഥം നച്ചഗീതവാദിതേന, പഞ്ചമം ഉയ്യാനേന ചേവ നഗരേന ചാതി ഇമേഹി ഏത്തകേഹി പലോഭേത്വാ ‘‘ഏഹി, മഹാരാജ, അഹം തം ആദായ ഗന്ത്വാ ബാരാണസിയം പതിട്ഠാപേത്വാ പച്ഛാ സകരട്ഠം ഗമിസ്സാമി, സചേ ബാരാണസിരജ്ജം ന ലഭിസ്സസി, ഉപഡ്ഢരജ്ജം തേ ദസ്സാമി, കിം തേ അരഞ്ഞവാസേന, മമ വചനം കരോഹീ’’തി ആഹ. സോ തസ്സ വചനം സുത്വാ ഗന്തുകാമോ ഹുത്വാ ‘‘സുതസോമോ മയ്ഹം അത്ഥകാമോ അനുകമ്പകോ, പഠമം മം കല്യാണേ പതിട്ഠാപേത്വാ ‘ഇദാനി പോരാണകയസേവ പതിട്ഠാപേസ്സാമീ’തി വദതി, സക്ഖിസ്സതി ചേസ പതിട്ഠാപേതും, ഇമിനാ സദ്ധിംയേവ ഗന്തും വട്ടതി, കിം മേ അരഞ്ഞവാസേനാ’’തി ചിന്തേത്വാ തുട്ഠചിത്തോ തസ്സ ഗുണം നിസ്സായ വണ്ണം കഥേതുകാമോ ‘‘സമ്മ, സുതസോമ, കല്യാണമിത്തസംസഗ്ഗതോ സാധുതരം, പാപമിത്തസംസഗ്ഗതോ വാ പാപതരം നാമ നത്ഥീ’’തി വത്വാ ആഹ –
Iti mahāsatto ‘‘appeva nāmesa pubbe upabhuttaparibhogarasaṃ saritvā gantukāmo bhaveyyā’’ti paṭhamaṃ bhojanena palobhesi, dutiyaṃ kilesena, tatiyaṃ sayanena, catutthaṃ naccagītavāditena, pañcamaṃ uyyānena ceva nagarena cāti imehi ettakehi palobhetvā ‘‘ehi, mahārāja, ahaṃ taṃ ādāya gantvā bārāṇasiyaṃ patiṭṭhāpetvā pacchā sakaraṭṭhaṃ gamissāmi, sace bārāṇasirajjaṃ na labhissasi, upaḍḍharajjaṃ te dassāmi, kiṃ te araññavāsena, mama vacanaṃ karohī’’ti āha. So tassa vacanaṃ sutvā gantukāmo hutvā ‘‘sutasomo mayhaṃ atthakāmo anukampako, paṭhamaṃ maṃ kalyāṇe patiṭṭhāpetvā ‘idāni porāṇakayaseva patiṭṭhāpessāmī’ti vadati, sakkhissati cesa patiṭṭhāpetuṃ, iminā saddhiṃyeva gantuṃ vaṭṭati, kiṃ me araññavāsenā’’ti cintetvā tuṭṭhacitto tassa guṇaṃ nissāya vaṇṇaṃ kathetukāmo ‘‘samma, sutasoma, kalyāṇamittasaṃsaggato sādhutaraṃ, pāpamittasaṃsaggato vā pāpataraṃ nāma natthī’’ti vatvā āha –
൪൮൪.
484.
‘‘കാളപക്ഖേ യഥാ ചന്ദോ, ഹായതേവ സുവേ സുവേ;
‘‘Kāḷapakkhe yathā cando, hāyateva suve suve;
കാളപക്ഖൂപമോ രാജ, അസതം ഹോതി സമാഗമോ.
Kāḷapakkhūpamo rāja, asataṃ hoti samāgamo.
൪൮൫.
485.
‘‘യഥാഹം രസകമാഗമ്മ, സൂദം കാപുരിസാധമം;
‘‘Yathāhaṃ rasakamāgamma, sūdaṃ kāpurisādhamaṃ;
അകാസിം പാപകം കമ്മം, യേന ഗച്ഛാമി ദുഗ്ഗതിം.
Akāsiṃ pāpakaṃ kammaṃ, yena gacchāmi duggatiṃ.
൪൮൬.
486.
‘‘സുക്കപക്ഖേ യഥാ ചന്ദോ, വഡ്ഢതേവ സുവേ സുവേ;
‘‘Sukkapakkhe yathā cando, vaḍḍhateva suve suve;
സുക്കപക്ഖൂപമോ രാജ, സതം ഹോതി സമാഗമോ.
Sukkapakkhūpamo rāja, sataṃ hoti samāgamo.
൪൮൭.
487.
‘‘യഥാഹം തുവമാഗമ്മ, സുതസോമ വിജാനഹി;
‘‘Yathāhaṃ tuvamāgamma, sutasoma vijānahi;
കാഹാമി കുസലം കമ്മം, യേന ഗച്ഛാമി സുഗ്ഗതിം.
Kāhāmi kusalaṃ kammaṃ, yena gacchāmi suggatiṃ.
൪൮൮.
488.
‘‘ഥലേ യഥാ വാരി ജനിന്ദ വുട്ഠം, അനദ്ധനേയ്യം ന ചിരട്ഠിതീകം;
‘‘Thale yathā vāri janinda vuṭṭhaṃ, anaddhaneyyaṃ na ciraṭṭhitīkaṃ;
ഏവമ്പി ഹോതി അസതം സമാഗമോ, അനദ്ധനേയ്യോ ഉദകം ഥലേവ.
Evampi hoti asataṃ samāgamo, anaddhaneyyo udakaṃ thaleva.
൪൮൯.
489.
‘‘സരേ യഥാ വാരി ജനിന്ദ വുട്ഠം, ചിരട്ഠിതീകം നരവീരസേട്ഠ;
‘‘Sare yathā vāri janinda vuṭṭhaṃ, ciraṭṭhitīkaṃ naravīraseṭṭha;
ഏവമ്പി വേ ഹോതി സതം സമാഗമോ, ചിരട്ഠിതീകോ ഉദകം സരേവ.
Evampi ve hoti sataṃ samāgamo, ciraṭṭhitīko udakaṃ sareva.
൪൯൦.
490.
‘‘അബ്യായികോ ഹോതി സതം സമാഗമോ, യാവമ്പി തിട്ഠേയ്യ തഥേവ ഹോതി;
‘‘Abyāyiko hoti sataṃ samāgamo, yāvampi tiṭṭheyya tatheva hoti;
ഖിപ്പഞ്ഹി വേതി അസതം സമാഗമോ, തസ്മാ സതം ധമ്മോ അസബ്ഭി ആരകാ’’തി.
Khippañhi veti asataṃ samāgamo, tasmā sataṃ dhammo asabbhi ārakā’’ti.
തത്ഥ സുവേ സുവേതി ദിവസേ ദിവസേ. അനദ്ധനേയ്യന്തി ന അദ്ധാനക്ഖമം. സരേതി സമുദ്ദേ. നരവീരസേട്ഠാതി നരേസു വീരിയേന സേട്ഠ. ഉദകം സരേവാതി സമുദ്ദേ വുട്ഠഉദകം വിയ. അബ്യായികോതി അവിഗച്ഛനകോ. യാവമ്പി തിട്ഠേയ്യാതി യത്തകം കാലം ജീവിതം തിട്ഠേയ്യ, തത്തകം കാലം തഥേവ ഹോതി, ന ജീരതി സപ്പുരിസേഹി മിത്തഭാവോതി.
Tattha suve suveti divase divase. Anaddhaneyyanti na addhānakkhamaṃ. Sareti samudde. Naravīraseṭṭhāti naresu vīriyena seṭṭha. Udakaṃ sarevāti samudde vuṭṭhaudakaṃ viya. Abyāyikoti avigacchanako. Yāvampitiṭṭheyyāti yattakaṃ kālaṃ jīvitaṃ tiṭṭheyya, tattakaṃ kālaṃ tatheva hoti, na jīrati sappurisehi mittabhāvoti.
ഇതി പോരിസാദോ സത്തഹി ഗാഥാഹി മഹാസത്തസ്സേവ വണ്ണം കഥേസി. മഹാസത്തോപി പോരിസാദഞ്ച തേ ച രാജാനോ ഗഹേത്വാ അത്തനോ പച്ചന്തഗാമം അഗമാസി. പച്ചന്തഗാമവാസിനോ മഹാസത്തം ദിസ്വാ നഗരം ഗന്ത്വാ അമച്ചാനം ആചിക്ഖിംസു. അമച്ചാ ബലകായം ആദായ ഗന്ത്വാ പരിവാരയിംസു. മഹാസത്തോ തേന പരിവാരേന ബാരാണസിരജ്ജം അഗമാസി. അന്തരാമഗ്ഗേ ജനപദവാസിനോ ബോധിസത്തസ്സ പണ്ണാകാരം ദത്വാ അനുഗച്ഛിംസു, മഹന്തോ പരിവാരോ അഹോസി, തേന സദ്ധിം ബാരാണസിം പാപുണി. തദാ പോരിസാദസ്സ പുത്തോ രാജാ ഹോതി, സേനാപതി കാളഹത്ഥിയേവ. നാഗരാ രഞ്ഞോ ആരോചയിംസു – ‘‘മഹാരാജ, സുതസോമോ കിര പോരിസാദം ദമേത്വാ ആദായ ഇധാഗച്ഛതി, നഗരമസ്സ പവിസിതും ന ദസ്സാമാ’’തി സീഘം നഗരദ്വാരാനി പിദഹിത്വാ ആവുധഹത്ഥാ അട്ഠംസു. മഹാസത്തോ ദ്വാരാനം പിഹിതഭാവം ഞത്വാ പോരിസാദഞ്ച പരോസതഞ്ച രാജാനോ ഓഹായ കതിപയേഹി അമച്ചേഹി സദ്ധിം ആഗന്ത്വാ ‘‘അഹം സുതസോമരാജാ, ദ്വാരം വിവരഥാ’’തി ആഹ. പുരിസാ ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേസും. സോ ‘‘ഖിപ്പം വിവരഥാ’’തി വിവരാപേസി. മഹാസത്തോ നഗരം പാവിസി. രാജാ ച കാളഹത്ഥി ചസ്സ പച്ചുഗ്ഗമനം കത്വാ ആദായ പാസാദം ആരോപയിംസു.
Iti porisādo sattahi gāthāhi mahāsattasseva vaṇṇaṃ kathesi. Mahāsattopi porisādañca te ca rājāno gahetvā attano paccantagāmaṃ agamāsi. Paccantagāmavāsino mahāsattaṃ disvā nagaraṃ gantvā amaccānaṃ ācikkhiṃsu. Amaccā balakāyaṃ ādāya gantvā parivārayiṃsu. Mahāsatto tena parivārena bārāṇasirajjaṃ agamāsi. Antarāmagge janapadavāsino bodhisattassa paṇṇākāraṃ datvā anugacchiṃsu, mahanto parivāro ahosi, tena saddhiṃ bārāṇasiṃ pāpuṇi. Tadā porisādassa putto rājā hoti, senāpati kāḷahatthiyeva. Nāgarā rañño ārocayiṃsu – ‘‘mahārāja, sutasomo kira porisādaṃ dametvā ādāya idhāgacchati, nagaramassa pavisituṃ na dassāmā’’ti sīghaṃ nagaradvārāni pidahitvā āvudhahatthā aṭṭhaṃsu. Mahāsatto dvārānaṃ pihitabhāvaṃ ñatvā porisādañca parosatañca rājāno ohāya katipayehi amaccehi saddhiṃ āgantvā ‘‘ahaṃ sutasomarājā, dvāraṃ vivarathā’’ti āha. Purisā gantvā rañño ārocesuṃ. So ‘‘khippaṃ vivarathā’’ti vivarāpesi. Mahāsatto nagaraṃ pāvisi. Rājā ca kāḷahatthi cassa paccuggamanaṃ katvā ādāya pāsādaṃ āropayiṃsu.
സോ രാജപല്ലങ്കേ നിസീദിത്വാ പോരിസാദസ്സ അഗ്ഗമഹേസിം സേസാമച്ചേ ച പക്കോസാപേത്വാ കാളഹത്ഥിം ആഹ – ‘‘കാളഹത്ഥി, കസ്മാ രഞ്ഞോ നഗരം പവിസിതും ന ദേഥാ’’തി? ‘‘സോ രജ്ജം കാരേന്തോ ഇമസ്മിം നഗരേ ബഹൂ മനുസ്സേ ഖാദി, ഖത്തിയേഹി അകത്തബ്ബം കരി, സകലജമ്ബുദീപം ഛിദ്ദമകാസി, ഏവരൂപോ പാപധമ്മോ, തേന കാരണേനാ’’തി. ‘‘ഇദാനി ‘സോ ഏവരൂപം കരിസ്സതീ’തി മാ ചിന്തയിത്ഥ, അഹം തം ദമേത്വാ സീലേസു പതിട്ഠാപേസിം, ജീവിതഹേതുപി കഞ്ചി ന വിഹേഠേസ്സതി, നത്ഥി വോ തതോ ഭയം, ഏവം മാ കരിത്ഥ, പുത്തേഹി നാമ മാതാപിതരോ പടിജഗ്ഗിതബ്ബാ, മാതാപിതുപോസകാ ഹി സഗ്ഗം ഗച്ഛന്തി, ഇതരേ നിരയ’’ന്തി ഏവം സോ നിചാസനേ നിസിന്നസ്സ പുത്തരാജസ്സ ഓവാദം ദത്വാ, ‘‘കാളഹത്ഥി, ത്വം രഞ്ഞോ സഹായോ ചേവ സേവകോ ച, രഞ്ഞാപി മഹന്തേ ഇസ്സരിയേ പതിട്ഠാപിതോ, തയാപി രഞ്ഞോ അത്ഥം ചരിതും വട്ടതീ’’തി സേനാപതിമ്പി അനുസാസിത്വാ, ‘‘ദേവി, ത്വമ്പി കുലഗേഹാ ആഗന്ത്വാ തസ്സ സന്തികേ അഗ്ഗമഹേസിട്ഠാനം പത്വാ പുത്തധീതാഹി വഡ്ഢിപ്പത്താ, തയാപി തസ്സ അത്ഥം ചരിതും വട്ടതീ’’തി ദേവിയാപി ഓവാദം ദത്വാ തമേവത്ഥം മത്ഥകം പാപേതും ധമ്മം ദേസേന്തോ ഗാഥാ ആഹ –
So rājapallaṅke nisīditvā porisādassa aggamahesiṃ sesāmacce ca pakkosāpetvā kāḷahatthiṃ āha – ‘‘kāḷahatthi, kasmā rañño nagaraṃ pavisituṃ na dethā’’ti? ‘‘So rajjaṃ kārento imasmiṃ nagare bahū manusse khādi, khattiyehi akattabbaṃ kari, sakalajambudīpaṃ chiddamakāsi, evarūpo pāpadhammo, tena kāraṇenā’’ti. ‘‘Idāni ‘so evarūpaṃ karissatī’ti mā cintayittha, ahaṃ taṃ dametvā sīlesu patiṭṭhāpesiṃ, jīvitahetupi kañci na viheṭhessati, natthi vo tato bhayaṃ, evaṃ mā karittha, puttehi nāma mātāpitaro paṭijaggitabbā, mātāpituposakā hi saggaṃ gacchanti, itare niraya’’nti evaṃ so nicāsane nisinnassa puttarājassa ovādaṃ datvā, ‘‘kāḷahatthi, tvaṃ rañño sahāyo ceva sevako ca, raññāpi mahante issariye patiṭṭhāpito, tayāpi rañño atthaṃ carituṃ vaṭṭatī’’ti senāpatimpi anusāsitvā, ‘‘devi, tvampi kulagehā āgantvā tassa santike aggamahesiṭṭhānaṃ patvā puttadhītāhi vaḍḍhippattā, tayāpi tassa atthaṃ carituṃ vaṭṭatī’’ti deviyāpi ovādaṃ datvā tamevatthaṃ matthakaṃ pāpetuṃ dhammaṃ desento gāthā āha –
൪൯൧.
491.
‘‘ന സോ രാജാ യോ അജേയ്യം ജിനാതി, ന സോ സഖാ യോ സഖാരം ജിനാതി;
‘‘Na so rājā yo ajeyyaṃ jināti, na so sakhā yo sakhāraṃ jināti;
ന സാ ഭരിയാ യാ പതിനോ ന വിഭേതി, ന തേ പുത്താ യേ ന ഭരന്തി ജിണ്ണം.
Na sā bhariyā yā patino na vibheti, na te puttā ye na bharanti jiṇṇaṃ.
൪൯൨.
492.
‘‘ന സാ സഭാ യത്ഥ ന സന്തി സന്തോ, ന തേ സന്തോ യേ ന ഭണന്തി ധമ്മം;
‘‘Na sā sabhā yattha na santi santo, na te santo ye na bhaṇanti dhammaṃ;
രാഗഞ്ച ദോസഞ്ച പഹായ മോഹം, ധമ്മം ഭണന്താവ ഭവന്തി സന്തോ.
Rāgañca dosañca pahāya mohaṃ, dhammaṃ bhaṇantāva bhavanti santo.
൪൯൩.
493.
‘‘നാഭാസമാനം ജാനന്തി, മിസ്സം ബാലേഹി പണ്ഡിതം;
‘‘Nābhāsamānaṃ jānanti, missaṃ bālehi paṇḍitaṃ;
ഭാസമാനഞ്ച ജാനന്തി, ദേസേന്തം അമതം പദം.
Bhāsamānañca jānanti, desentaṃ amataṃ padaṃ.
൪൯൪.
494.
‘‘ഭാസയേ ജോതയേ ധമ്മം, പഗ്ഗണ്ഹേ ഇസിനം ധജം;
‘‘Bhāsaye jotaye dhammaṃ, paggaṇhe isinaṃ dhajaṃ;
സുഭാസിതദ്ധജാ ഇസയോ, ധമ്മോ ഹി ഇസിനം ധജോ’’തി.
Subhāsitaddhajā isayo, dhammo hi isinaṃ dhajo’’ti.
തത്ഥ അജേയ്യന്തി അജേയ്യാ നാമ മാതാപിതരോ, തേ ജിനന്തോ രാജാ നാമ ന ഹോതി. സചേ ത്വമ്പി പിതു സന്തകം രജ്ജം ലഭിത്വാ തസ്സ പടിസത്തു ഹോസി, അകിച്ചകാരീ നാമ ഭവിസ്സസി . സഖാരം ജിനാതീതി കൂടഡ്ഡേന ജിനാതി. സചേ ത്വം, കാളഹത്ഥി, രഞ്ഞാ സദ്ധിം മിത്തധമ്മം ന പൂരേസി, അധമ്മട്ഠോ ഹുത്വാ നിരയേ നിബ്ബത്തിസ്സസി. ന വിഭേതീതി ന ഭായതി. സചേ ത്വം രഞ്ഞോ ന ഭായസി, ഭരിയാധമ്മേ ഠിതാ നാമ ന ഹോസി, അകിച്ചകാരീ നാമ ഭവിസ്സസി. ജിണ്ണന്തി മഹല്ലകം. തസ്മിഞ്ഹി കാലേ അഭരന്താ പുത്താ പുത്താ നാമ ന ഹോന്തി.
Tattha ajeyyanti ajeyyā nāma mātāpitaro, te jinanto rājā nāma na hoti. Sace tvampi pitu santakaṃ rajjaṃ labhitvā tassa paṭisattu hosi, akiccakārī nāma bhavissasi . Sakhāraṃ jinātīti kūṭaḍḍena jināti. Sace tvaṃ, kāḷahatthi, raññā saddhiṃ mittadhammaṃ na pūresi, adhammaṭṭho hutvā niraye nibbattissasi. Na vibhetīti na bhāyati. Sace tvaṃ rañño na bhāyasi, bhariyādhamme ṭhitā nāma na hosi, akiccakārī nāma bhavissasi. Jiṇṇanti mahallakaṃ. Tasmiñhi kāle abharantā puttā puttā nāma na honti.
സന്തോതി പണ്ഡിതാ. യേ ന ഭണന്തി ധമ്മന്തി യേ പുച്ഛിതാ സച്ചസഭാവം ന വദന്തി, ന തേ പണ്ഡിതാ നാമ. ധമ്മം ഭണന്താവാതി ഏതേ രാഗാദയോ പഹായ പരസ്സ ഹിതാനുകമ്പകാ ഹുത്വാ സഭാവം ഭണന്താവ പണ്ഡിതാ നാമ ഹോന്തി. നാഭാസമാനന്തി ന അഭാസമാനം. അമതം പദന്തി അമതമഹാനിബ്ബാനം ദേസേന്തം ‘‘പണ്ഡിതോ’’തി ജാനന്തി, തേനേവ പോരിസാദോ മം ഞത്വാ പസന്നചിത്തോ ചത്താരോ വരേ ദത്വാ പഞ്ചസു സീലേസു പതിട്ഠിതോ. ഭാസയേതി പണ്ഡിതോ പുരിസോ ധമ്മം ഭാസേയ്യ ജോതേയ്യ, ബുദ്ധാദയോ ഇസയോ യസ്മാ ധമ്മോ ഏതേസം ധജോ, തസ്മാ സുഭാസിതദ്ധജാ നാമ സുഭാസിതം പഗ്ഗണ്ഹന്തി, ബാലാ പന സുഭാസിതം പഗ്ഗണ്ഹന്താ നാമ നത്ഥീതി.
Santoti paṇḍitā. Ye na bhaṇanti dhammanti ye pucchitā saccasabhāvaṃ na vadanti, na te paṇḍitā nāma. Dhammaṃ bhaṇantāvāti ete rāgādayo pahāya parassa hitānukampakā hutvā sabhāvaṃ bhaṇantāva paṇḍitā nāma honti. Nābhāsamānanti na abhāsamānaṃ. Amataṃ padanti amatamahānibbānaṃ desentaṃ ‘‘paṇḍito’’ti jānanti, teneva porisādo maṃ ñatvā pasannacitto cattāro vare datvā pañcasu sīlesu patiṭṭhito. Bhāsayeti paṇḍito puriso dhammaṃ bhāseyya joteyya, buddhādayo isayo yasmā dhammo etesaṃ dhajo, tasmā subhāsitaddhajā nāma subhāsitaṃ paggaṇhanti, bālā pana subhāsitaṃ paggaṇhantā nāma natthīti.
ഇമസ്സ ധമ്മകഥം സുത്വാ രാജാ ച സേനാപതി ച ദേവീ ച തുട്ഠാ ‘‘ഗച്ഛാമ, മഹാരാജ, ആനേമാ’’തി വത്വാ നഗരേ ഭേരിം ചരാപേത്വാ നാഗരേ സന്നിപാതേത്വാ ‘‘തുമ്ഹേ മാ ഭായിത്ഥ, രാജാ കിര ധമ്മേ പതിട്ഠിതോ, ഏഥ നം ആനേമാ’’തി മഹാജനം ആദായ മഹാസത്തം പുരതോ കത്വാ രഞ്ഞോ സന്തികം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ കപ്പകേ ഉപട്ഠാപേത്വാ കപ്പിതകേസമസ്സും ന്ഹാതാനുലിത്തപസാധിതം രാജാനം രതനരാസിമ്ഹി ഠപേത്വാ അഭിസിഞ്ചിത്വാ നഗരം പവേസേസും. പോരിസാദോ രാജാ ഹുത്വാ പരോസതാനം ഖത്തിയാനം മഹാസത്തസ്സ ച മഹാസക്കാരം കാരേസി. ‘‘സുതസോമനരിന്ദേന കിര പോരിസാദം ദമേത്വാ രജ്ജേ പതിട്ഠാപിതോ’’തി സകലജമ്ബുദീപേ മഹാകോലാഹലം ഉദപാദി. ഇന്ദപത്ഥനഗരവാസിനോപി ‘‘രാജാ നോ ആഗച്ഛതൂ’’തി ദൂതം പഹിണിംസു. സോ തത്ഥ മാസമത്തം വസിത്വാ, ‘‘സമ്മ, ഗച്ഛാമഹം, ത്വം അപ്പമത്തോ ഹോഹി, നഗരദ്വാരേസു ച മജ്ഝേ ചാതി പഞ്ച ദാനസാലായോ കാരേഹി, ദസ രാജധമ്മേ അകോപേത്വാ അഗതിഗമനം പരിഹരാ’’തി പോരിസാദം ഓവദി. പരോസതാഹി രാജധാനീഹി ബലകായോ യേഭുയ്യേന സന്നിപതി . സോ തേന ബലകായേന പരിവുതോ ബാരാണസിതോ നിക്ഖമി. പോരിസാദോപി നിക്ഖമിത്വാ ഉപഡ്ഢപഥാ നിവത്തി. മഹാസത്തോ അവാഹനാനം രാജൂനം വാഹനാനി ദത്വാ ഉയ്യോജേസി. തേപി രാജാനോ തേന സദ്ധിം സമ്മോദിത്വാ മഹാസത്തം വന്ദനാദീനി കത്വാ അത്തനോ അത്തനോ ജനപദം അഗമിംസു.
Imassa dhammakathaṃ sutvā rājā ca senāpati ca devī ca tuṭṭhā ‘‘gacchāma, mahārāja, ānemā’’ti vatvā nagare bheriṃ carāpetvā nāgare sannipātetvā ‘‘tumhe mā bhāyittha, rājā kira dhamme patiṭṭhito, etha naṃ ānemā’’ti mahājanaṃ ādāya mahāsattaṃ purato katvā rañño santikaṃ gantvā vanditvā kappake upaṭṭhāpetvā kappitakesamassuṃ nhātānulittapasādhitaṃ rājānaṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā nagaraṃ pavesesuṃ. Porisādo rājā hutvā parosatānaṃ khattiyānaṃ mahāsattassa ca mahāsakkāraṃ kāresi. ‘‘Sutasomanarindena kira porisādaṃ dametvā rajje patiṭṭhāpito’’ti sakalajambudīpe mahākolāhalaṃ udapādi. Indapatthanagaravāsinopi ‘‘rājā no āgacchatū’’ti dūtaṃ pahiṇiṃsu. So tattha māsamattaṃ vasitvā, ‘‘samma, gacchāmahaṃ, tvaṃ appamatto hohi, nagaradvāresu ca majjhe cāti pañca dānasālāyo kārehi, dasa rājadhamme akopetvā agatigamanaṃ pariharā’’ti porisādaṃ ovadi. Parosatāhi rājadhānīhi balakāyo yebhuyyena sannipati . So tena balakāyena parivuto bārāṇasito nikkhami. Porisādopi nikkhamitvā upaḍḍhapathā nivatti. Mahāsatto avāhanānaṃ rājūnaṃ vāhanāni datvā uyyojesi. Tepi rājāno tena saddhiṃ sammoditvā mahāsattaṃ vandanādīni katvā attano attano janapadaṃ agamiṃsu.
മഹാസത്തോപി നഗരം പത്വാ ഇന്ദപത്ഥനഗരവാസീഹി ദേവനഗരം വിയ അലങ്കതനഗരം പവിസിത്വാ മാതാപിതരോ വന്ദിത്വാ മധുരപടിസന്ഥാരം കത്വാ മഹാതലം അഭിരുഹി. സോ ധമ്മേന രജ്ജം കാരേന്തോ ചിന്തേസി – ‘‘രുക്ഖദേവതാ മയ്ഹം ബഹൂപകാരാ, ബലികമ്മലാഭമസ്സാ കരിസ്സാമീ’’തി. സോ തസ്സ നിഗ്രോധസ്സ അവിദൂരേ മഹന്തം തളാകം കാരേത്വാ ബഹൂനി കുലാനി പേസേത്വാ ഗാമം നിവേസേസി. ഗാമോ മഹാ അഹോസി അസീതിമത്തആപണസഹസ്സപടിമണ്ഡിതോ. തമ്പി രുക്ഖമൂലം സാഖന്തതോ പട്ഠായ സമതലം കാരേത്വാ പരിക്ഖിത്തവേദികതോരണദ്വാരയുത്തം അകാസി, ദേവതാ അഭിപ്പസീദി. കമ്മാസപാദസ്സ ദമിതട്ഠാനേ നിവുട്ഠത്താ പന സോ ഗാമോ കമ്മാസദമ്മനിഗമോ നാമ ജാതോ. തേപി സബ്ബേ രാജാനോ മഹാസത്തസ്സ ഓവാദേ ഠത്വാ ദാനാദീനി പുഞ്ഞാനി കത്വാ ആയുപരിയോസാനേ സഗ്ഗം പൂരയിംസു.
Mahāsattopi nagaraṃ patvā indapatthanagaravāsīhi devanagaraṃ viya alaṅkatanagaraṃ pavisitvā mātāpitaro vanditvā madhurapaṭisanthāraṃ katvā mahātalaṃ abhiruhi. So dhammena rajjaṃ kārento cintesi – ‘‘rukkhadevatā mayhaṃ bahūpakārā, balikammalābhamassā karissāmī’’ti. So tassa nigrodhassa avidūre mahantaṃ taḷākaṃ kāretvā bahūni kulāni pesetvā gāmaṃ nivesesi. Gāmo mahā ahosi asītimattaāpaṇasahassapaṭimaṇḍito. Tampi rukkhamūlaṃ sākhantato paṭṭhāya samatalaṃ kāretvā parikkhittavedikatoraṇadvārayuttaṃ akāsi, devatā abhippasīdi. Kammāsapādassa damitaṭṭhāne nivuṭṭhattā pana so gāmo kammāsadammanigamo nāma jāto. Tepi sabbe rājāno mahāsattassa ovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā āyupariyosāne saggaṃ pūrayiṃsu.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഇദാനേവാഹം അങ്ഗുലിമാലം ദമേമി, പുബ്ബേപേസ മയാ ദമിതോയേവാ’’തി വത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി ‘‘തദാ പോരിസാദോ രാജാ അങ്ഗുലിമാലോ അഹോസി, കാളഹത്ഥി സാരിപുത്തോ, നന്ദബ്രാഹ്മണോ ആനന്ദോ, രുക്ഖദേവതാ കസ്സപോ, സക്കോ അനുരുദ്ധോ, സേസരാജാനോ ബുദ്ധപരിസാ, മാതാപിതരോ മഹാരാജകുലാനി, സുതസോമരാജാ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā ‘‘na, bhikkhave, idānevāhaṃ aṅgulimālaṃ damemi, pubbepesa mayā damitoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā porisādo rājā aṅgulimālo ahosi, kāḷahatthi sāriputto, nandabrāhmaṇo ānando, rukkhadevatā kassapo, sakko anuruddho, sesarājāno buddhaparisā, mātāpitaro mahārājakulāni, sutasomarājā pana ahameva ahosi’’nti.
മഹാസുതസോമജാതകവണ്ണനാ പഞ്ചമാ.
Mahāsutasomajātakavaṇṇanā pañcamā.
ജാതകുദ്ദാനം –
Jātakuddānaṃ –
സുമുഖോ പന ഹംസവരോ ച മഹാ, സുധഭോജനികോ ച പരോ പവരോ;
Sumukho pana haṃsavaro ca mahā, sudhabhojaniko ca paro pavaro;
സകുണാലദിജാധിപതിവ്ഹയനോ, സുതസോമവരുത്തമസവ്ഹയനോതി.
Sakuṇāladijādhipativhayano, sutasomavaruttamasavhayanoti.
അസീതിനിപാതവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Asītinipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
പഞ്ചമോ ഭാഗോ നിട്ഠിതോ.
Pañcamo bhāgo niṭṭhito.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൫൩൭. മഹാസുതസോമജാതകം • 537. Mahāsutasomajātakaṃ