Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય (ટીકા) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ૮. મહાતણ્હાસઙ્ખયસુત્તવણ્ણના

    8. Mahātaṇhāsaṅkhayasuttavaṇṇanā

    ૩૯૬. લદ્ધિમત્તન્તિ મિચ્છાગાહમત્તં, ન દિટ્ઠાભિનિવેસો. સસ્સતદિટ્ઠીતિ નિચ્ચાભિનિવેસો. સોતિ અરિટ્ઠો ભિક્ખુ. કથેત્વા સમોધાનેન્તન્તિ યોજના. સમોધાનેન્તન્તિ ચ નિગમેન્તન્તિ અત્થો. તત્થ તત્થેવાતિ તેસુ તેસુ એવ ભવેસુ નિરુજ્ઝન્તિ, ન ભવન્તરં સઙ્કમન્તિ. વિઞ્ઞાણં પન અભિન્નસભાવં અનઞ્ઞન્તિ અધિપ્પાયો. ઇધલોકતોતિ ઇમસ્મા અત્તભાવા. પરલોકન્તિ પરભવસઞ્ઞિતં અત્તભાવં. સન્ધાવતીતિ નિચ્ચતાય કેનચિ અસમ્બદ્ધં વિય ગચ્છતિ. તેન ઇધલોકતો પરલોકગમનમાહ. સંસરતીતિ ઇમિના પરલોકતો ઇધાગમનં. સન્ધાવતીતિ વા ભવન્તરસઙ્કમનમાહ. સંસરતીતિ તત્થ તત્થ અપરાપરસઞ્ચરણં.

    396.Laddhimattanti micchāgāhamattaṃ, na diṭṭhābhiniveso. Sassatadiṭṭhīti niccābhiniveso. Soti ariṭṭho bhikkhu. Kathetvā samodhānentanti yojanā. Samodhānentanti ca nigamentanti attho. Tattha tatthevāti tesu tesu eva bhavesu nirujjhanti, na bhavantaraṃ saṅkamanti. Viññāṇaṃ pana abhinnasabhāvaṃ anaññanti adhippāyo. Idhalokatoti imasmā attabhāvā. Paralokanti parabhavasaññitaṃ attabhāvaṃ. Sandhāvatīti niccatāya kenaci asambaddhaṃ viya gacchati. Tena idhalokato paralokagamanamāha. Saṃsaratīti iminā paralokato idhāgamanaṃ. Sandhāvatīti vā bhavantarasaṅkamanamāha. Saṃsaratīti tattha tattha aparāparasañcaraṇaṃ.

    ‘‘પચ્ચયે સતિ ભવતી’’તિઆદિના વિઞ્ઞાણસ્સ અન્વયતો બ્યતિરેકતો ચ પટિચ્ચસમુપ્પન્નભાવં દસ્સેન્તો સસ્સતભાવં પટિક્ખિપતિ. બુદ્ધેન અકથિતં કથેસીતિ ઇમિના ‘‘યં અભાસિતં અલપિતં તથાગતેન, તં ભાસિતં લપિતં તથાગતેનાતિ દીપેતી’’તિ (ચૂળવ॰ ૩૫૨, ૩૫૩) ઇમસ્મિં ભેદકરવત્થુસ્મિં સન્દિસ્સતીતિ દસ્સેતિ. જિનચક્કે પહારં દેતીતિ ‘‘તદેવિદં વિઞ્ઞાણં…પે॰… અનઞ્ઞ’’ન્તિ નિચ્ચતં પટિજાનન્તો – ‘‘સબ્બે સઙ્ખારા અનિચ્ચા (ધ॰ પ॰ ૨૭૭), રૂપં, ભિક્ખવે, અનિચ્ચ’’ન્તિ (સં॰ નિ॰ ૩.૯૩-૯૪) ચ આદિનયપ્પવત્તે સત્થુ ધમ્મચક્કે ખીલં ઉપ્પાદેન્તો પહારં દેતિ. સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણેન અનિચ્ચન્તિ દિટ્ઠં પવેદિતઞ્ચ વિઞ્ઞાણં નિચ્ચન્તિ પટિજાનન્તો વેસારજ્જઞાણં પટિબાહતિ. સોતુકામં જનન્તિ અરિયધમ્માધિગમસ્સ એકન્તઉપાયભૂતં વિપસ્સનામગ્ગં સોતુકામં જનં નિચ્ચગ્ગાહપગ્ગણ્હનેન વિસંવાદેતિ. તતો એવ અરિયપથે અરિયધમ્મવીથિયં તસ્સા પટિક્ખિપનેન તિરિયં નિપતિત્વા.

    ‘‘Paccaye sati bhavatī’’tiādinā viññāṇassa anvayato byatirekato ca paṭiccasamuppannabhāvaṃ dassento sassatabhāvaṃ paṭikkhipati. Buddhena akathitaṃ kathesīti iminā ‘‘yaṃ abhāsitaṃ alapitaṃ tathāgatena, taṃ bhāsitaṃ lapitaṃ tathāgatenāti dīpetī’’ti (cūḷava. 352, 353) imasmiṃ bhedakaravatthusmiṃ sandissatīti dasseti. Jinacakke pahāraṃ detīti ‘‘tadevidaṃ viññāṇaṃ…pe… anañña’’nti niccataṃ paṭijānanto – ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā (dha. pa. 277), rūpaṃ, bhikkhave, anicca’’nti (saṃ. ni. 3.93-94) ca ādinayappavatte satthu dhammacakke khīlaṃ uppādento pahāraṃ deti. Sabbaññutaññāṇena aniccanti diṭṭhaṃ paveditañca viññāṇaṃ niccanti paṭijānanto vesārajjañāṇaṃ paṭibāhati. Sotukāmaṃ jananti ariyadhammādhigamassa ekantaupāyabhūtaṃ vipassanāmaggaṃ sotukāmaṃ janaṃ niccaggāhapaggaṇhanena visaṃvādeti. Tato eva ariyapathe ariyadhammavīthiyaṃ tassā paṭikkhipanena tiriyaṃ nipatitvā.

    ૩૯૮. વિઞ્ઞાણસીસેન અત્તના ગહિતં અત્તાનં વિભાવેન્તો ‘‘ય્વાયં, ભન્તે’’તિઆદિમાહ. તત્થ વદો વેદેય્યોતિઆદયો સસ્સતદિટ્ઠિયા એવ અભિનિવેસાકારા. વદતીતિ વદો, વચીકમ્મસ્સ કારકોતિ અત્થો. ઇમિના હિ કારકભાવુપાયિકસત્તાનં હિતસુખાવબોધનસમત્થતં અત્તનો દસ્સેતિ. વેદિયોવ વેદેય્યો, જાનાતિ અનુભવતિ ચાતિ અત્થો. ઈદિસાનઞ્હિ પદાનં બહુલા કત્તુસાધનતં સદ્દવિદૂ મઞ્ઞન્તિ. વેદયતીતિ તં તં અનુભવિતબ્બં અનુભવતિ. તહિં તહિન્તિ તેસુ તેસુ ભવયોનિગતિઠિતિસત્તાવાસસત્તનિકાયેસુ.

    398. Viññāṇasīsena attanā gahitaṃ attānaṃ vibhāvento ‘‘yvāyaṃ, bhante’’tiādimāha. Tattha vado vedeyyotiādayo sassatadiṭṭhiyā eva abhinivesākārā. Vadatīti vado, vacīkammassa kārakoti attho. Iminā hi kārakabhāvupāyikasattānaṃ hitasukhāvabodhanasamatthataṃ attano dasseti. Vediyova vedeyyo, jānāti anubhavati cāti attho. Īdisānañhi padānaṃ bahulā kattusādhanataṃ saddavidū maññanti. Vedayatīti taṃ taṃ anubhavitabbaṃ anubhavati. Tahiṃ tahinti tesu tesu bhavayonigatiṭhitisattāvāsasattanikāyesu.

    ૩૯૯. તં વાદં પગ્ગય્હ ઠિતત્તા સાતિસ્સ છિન્નપચ્ચયતા અવિરુળ્હધમ્મતા ચ વેદિતબ્બા. હેટ્ઠાતિ અલગદ્દસુત્તસંવણ્ણનં (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૨.૨૩૬-૨૩૭) સન્ધાયાહ. પરતો હેટ્ઠાતિ વુત્તટ્ઠાનેપિ એસેવ નયો. પાટિયેક્કો અનુસન્ધીતિ તીહિપિ અનુસન્ધીહિ અવોમિસ્સો વિસુંયેવેકો અનુસન્ધિ. નનુ ચાયમ્પિ સાતિસ્સ અજ્ઝાસયવસેન પવત્તિતત્તા અજ્ઝાસયાનુસન્ધિયેવાતિ? ન, નિય્યાનમુખેન અપ્પવત્તત્તા. નિય્યાનઞ્હિ પુરક્ખત્વા પુચ્છાદિવસેન પવત્તા ઇતરા દેસનાપુચ્છાનુસન્ધિઆદયો. ઇધ તદભાવતો વુત્તં ‘‘પાટિયેક્કો અનુસન્ધી’’તિ. પરિસાય લદ્ધિં સોધેન્તોતિ યાદિસી સાતિસ્સ લદ્ધિ, તદભાવદસ્સનવસેન પરિસાય લદ્ધિં સોધેન્તો, પરિસાય લદ્ધિસોધનેનેવ સાતિ ગણતો નિસ્સારિતો નામ જાતો.

    399. Taṃ vādaṃ paggayha ṭhitattā sātissa chinnapaccayatā aviruḷhadhammatā ca veditabbā. Heṭṭhāti alagaddasuttasaṃvaṇṇanaṃ (ma. ni. aṭṭha. 2.236-237) sandhāyāha. Parato heṭṭhāti vuttaṭṭhānepi eseva nayo. Pāṭiyekko anusandhīti tīhipi anusandhīhi avomisso visuṃyeveko anusandhi. Nanu cāyampi sātissa ajjhāsayavasena pavattitattā ajjhāsayānusandhiyevāti? Na, niyyānamukhena appavattattā. Niyyānañhi purakkhatvā pucchādivasena pavattā itarā desanāpucchānusandhiādayo. Idha tadabhāvato vuttaṃ ‘‘pāṭiyekko anusandhī’’ti. Parisāya laddhiṃ sodhentoti yādisī sātissa laddhi, tadabhāvadassanavasena parisāya laddhiṃ sodhento, parisāya laddhisodhaneneva sāti gaṇato nissārito nāma jāto.

    ૪૦૦. યં યદેવાતિ ઇદં યદિપિ અવિસેસતો પચ્ચયધમ્મગ્ગહણં, ‘‘વિઞ્ઞાણન્ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતી’’તિ પન વુત્તત્તા તંતંવિઞ્ઞાણસ્સ સમઞ્ઞાનિમિત્તપચ્ચયજાતં ગહિતન્તિ દટ્ઠબ્બં. તેન વુત્તં પાળિયં – ‘‘ચક્ખુવિઞ્ઞાણન્ત્વેવ સઙ્ખ્યં ગચ્છતી’’તિઆદિ. અથ વા તંતંદ્વારનિયતં ઇતરમ્પિ સબ્બં તસ્સ તસ્સ વિઞ્ઞાણસ્સ પચ્ચયજાતં ઇધ ‘‘યં યદેવા’’તિ ગહિતં, તત્થ પન યં અસાધારણં, તેન સમઞ્ઞાતિ ‘‘ચક્ખુવિઞ્ઞાણન્ત્વેવા’’તિઆદિ વુત્તં. દ્વારસઙ્કન્તિયા અભાવન્તિ વિઞ્ઞાણસ્સ દ્વારન્તરસઙ્કમનસ્સ અભાવં. સ્વાયં ઓળારિકનયેન મન્દબુદ્ધીનં સુખાવબોધનત્થં નયદસ્સનવસેન વુત્તો. ન હિ કદાચિ પચ્ચુપ્પન્નં વિઞ્ઞાણં વિગચ્છન્તં અનન્તરવિઞ્ઞાણં સઙ્કમતિ અનન્તરાદિપચ્ચયાલાભે તસ્સ અનુપ્પજ્જનતો.

    400.Yaṃ yadevāti idaṃ yadipi avisesato paccayadhammaggahaṇaṃ, ‘‘viññāṇantveva saṅkhyaṃ gacchatī’’ti pana vuttattā taṃtaṃviññāṇassa samaññānimittapaccayajātaṃ gahitanti daṭṭhabbaṃ. Tena vuttaṃ pāḷiyaṃ – ‘‘cakkhuviññāṇantveva saṅkhyaṃ gacchatī’’tiādi. Atha vā taṃtaṃdvāraniyataṃ itarampi sabbaṃ tassa tassa viññāṇassa paccayajātaṃ idha ‘‘yaṃ yadevā’’ti gahitaṃ, tattha pana yaṃ asādhāraṇaṃ, tena samaññāti ‘‘cakkhuviññāṇantvevā’’tiādi vuttaṃ. Dvārasaṅkantiyā abhāvanti viññāṇassa dvārantarasaṅkamanassa abhāvaṃ. Svāyaṃ oḷārikanayena mandabuddhīnaṃ sukhāvabodhanatthaṃ nayadassanavasena vutto. Na hi kadāci paccuppannaṃ viññāṇaṃ vigacchantaṃ anantaraviññāṇaṃ saṅkamati anantarādipaccayālābhe tassa anuppajjanato.

    એવમેવાતિ યથા અગ્ગિ ઉપાદાનં પટિચ્ચ જલન્તો અનુપાદાનો તત્થેવ નિબ્બાયતિ, ન કત્થચિ સઙ્કમતિ, એવમેવ. ‘‘પચ્ચયવેકલ્લેન તત્થેવ નિરુજ્ઝતી’’તિ કસ્મા વુત્તં, ન હેત્થ અનુપ્પાદનિરોધો ઇચ્છિતો તાદિસસ્સ નિરોધસ્સ ઇધ અનધિપ્પેતત્તા, અથ ખો ખણનિરોધો, સો ચ સાભાવિકત્તા ન પચ્ચયવેકલ્લહેતુકો? સચ્ચમેતં, તંતંદ્વારિકસ્સ પન વિઞ્ઞાણસ્સ દ્વારન્તરં અસઙ્કમિત્વા તત્થ તત્થેવ નિરુજ્ઝનં ઇધાધિપ્પેતં. યેસઞ્ચ પચ્ચયાનં વસેન દ્વારન્તરિકવિઞ્ઞાણેન ભવિતબ્બં, તેસં તદભાવતો પચ્ચયવેકલ્લગ્ગહણં, તસ્મા પચ્ચયવેકલ્લેન ન સોતાદીનિ સઙ્કમિત્વા સોતવિઞ્ઞાણન્તિઆદિ સઙ્ખ્યં ગચ્છતીતિ યોજના. એતેન યં વિઞ્ઞાણં ચક્ખુરૂપાદિપચ્ચયસામગ્ગિયા વસેન ચક્ખુવિઞ્ઞાણસઙ્ખ્યં ગચ્છતિ, તત્થ તત્થેવ નિરુજ્ઝતિ તાવકાલિકભાવતો, તસ્સ પન સોતસદ્દાદિપચ્ચયાભાવતો કુતો સોતવિઞ્ઞાણાદિસમઞ્ઞા, એવમપ્પવત્તિતો તસ્સ કુતો સઙ્કમોતિ દસ્સિતં હોતિ. વિઞ્ઞાણપ્પવત્તેતિ વિઞ્ઞાણપ્પવત્તિયં. દ્વારસઙ્કન્તિમત્તન્તિ દ્વારન્તરસઙ્કમનમત્તમ્પિ ન વદામિ તત્થ તત્થેવ ભિજ્જનતો પચ્ચયસ્સ ઉપ્પાદવન્તતો સતિ ચ ઉપ્પાદે અવસ્સંભાવી નિરોધોતિ હુત્વા અભાવટ્ઠેન અનિચ્ચતા દીપિતા હોતીતિ.

    Evamevāti yathā aggi upādānaṃ paṭicca jalanto anupādāno tattheva nibbāyati, na katthaci saṅkamati, evameva. ‘‘Paccayavekallena tattheva nirujjhatī’’ti kasmā vuttaṃ, na hettha anuppādanirodho icchito tādisassa nirodhassa idha anadhippetattā, atha kho khaṇanirodho, so ca sābhāvikattā na paccayavekallahetuko? Saccametaṃ, taṃtaṃdvārikassa pana viññāṇassa dvārantaraṃ asaṅkamitvā tattha tattheva nirujjhanaṃ idhādhippetaṃ. Yesañca paccayānaṃ vasena dvārantarikaviññāṇena bhavitabbaṃ, tesaṃ tadabhāvato paccayavekallaggahaṇaṃ, tasmā paccayavekallena na sotādīni saṅkamitvā sotaviññāṇantiādi saṅkhyaṃ gacchatīti yojanā. Etena yaṃ viññāṇaṃ cakkhurūpādipaccayasāmaggiyā vasena cakkhuviññāṇasaṅkhyaṃ gacchati, tattha tattheva nirujjhati tāvakālikabhāvato, tassa pana sotasaddādipaccayābhāvato kuto sotaviññāṇādisamaññā, evamappavattito tassa kuto saṅkamoti dassitaṃ hoti. Viññāṇappavatteti viññāṇappavattiyaṃ. Dvārasaṅkantimattanti dvārantarasaṅkamanamattampi na vadāmi tattha tattheva bhijjanato paccayassa uppādavantato sati ca uppāde avassaṃbhāvī nirodhoti hutvā abhāvaṭṭhena aniccatā dīpitā hotīti.

    ૪૦૧. ‘‘પટિચ્ચસમુપ્પન્નં વિઞ્ઞાણં વુત્તં મયા, અઞ્ઞત્ર પચ્ચયા નત્થિ વિઞ્ઞાણસ્સ સમ્ભવો’’તિ પાળિયા અન્વયતો ચ બ્યતિરેકતો ચ વિઞ્ઞાણસ્સ સઙ્ખતતાવ દસ્સિતાતિ આહ ‘‘સપ્પચ્ચયભાવં દસ્સેત્વા’’તિ. હેતુપચ્ચયેહિ જાતં નિબ્બત્તં ‘‘ભૂત’’ન્તિ ઇધાધિપ્પેતં, તં અત્થતો પઞ્ચક્ખન્ધા તબ્બિનિમુત્તસ્સ સપ્પચ્ચયસ્સ અભાવતો, યઞ્ચ ખન્ધપઞ્ચકં અત્તનો તેસઞ્ચ ભિક્ખૂનં, તં ‘‘ભૂતમિદ’’ન્તિ ભગવા અવોચાતિ આહ ‘‘ઇદં ખન્ધપઞ્ચક’’ન્તિ. અત્તનો ફલં આહરતીતિ આહારો, પચ્ચયો. સમ્ભવતિ એતસ્માતિ સમ્ભવો, આહારો સમ્ભવો એતસ્સાતિ આહારસમ્ભવં. તેનાહ ‘‘પચ્ચયસમ્ભવ’’ન્તિ. તસ્સ પચ્ચયસ્સ નિરોધાતિ યેન અવિજ્જાદિના પચ્ચયેન ખન્ધપઞ્ચકં સમ્ભવતિ, તસ્સ પચ્ચયસ્સ અનુપ્પાદનિરોધા. ખણનિરોધો પન કારણનિરપેક્ખો.

    401. ‘‘Paṭiccasamuppannaṃ viññāṇaṃ vuttaṃ mayā, aññatra paccayā natthi viññāṇassa sambhavo’’ti pāḷiyā anvayato ca byatirekato ca viññāṇassa saṅkhatatāva dassitāti āha ‘‘sappaccayabhāvaṃ dassetvā’’ti. Hetupaccayehi jātaṃ nibbattaṃ ‘‘bhūta’’nti idhādhippetaṃ, taṃ atthato pañcakkhandhā tabbinimuttassa sappaccayassa abhāvato, yañca khandhapañcakaṃ attano tesañca bhikkhūnaṃ, taṃ ‘‘bhūtamida’’nti bhagavā avocāti āha ‘‘idaṃ khandhapañcaka’’nti. Attano phalaṃ āharatīti āhāro, paccayo. Sambhavati etasmāti sambhavo, āhāro sambhavo etassāti āhārasambhavaṃ. Tenāha ‘‘paccayasambhava’’nti. Tassa paccayassa nirodhāti yena avijjādinā paccayena khandhapañcakaṃ sambhavati, tassa paccayassa anuppādanirodhā. Khaṇanirodho pana kāraṇanirapekkho.

    નોસ્સૂતિ સંસયજોતનો નિપાતોતિ આહ ‘‘ભૂતં નુ ખો ઇદં, ન નુ ખો ભૂત’’ન્તિ. ભૂતમિદં નોસ્સૂતિ ચ ઇમિના ખન્ધપઞ્ચકમેવ નુ ખો ઇદં, ઉદાહુ અત્તત્તનિયન્તિ એવંજાતિકો સંસયનાકારો ગહિતો. તદાહારસમ્ભવં નોસ્સૂતિ પન ઇમિના સહેતુકં નુ ખો ઇદં ભૂતં, ઉદાહુ અહેતુકન્તિ યથા અહેતુકભાવાપન્નો સંસયનાકારો ગહિતો, એવં વિસમહેતુકભાવાપન્નોપિ સંસયનાકારો ગહિતોતિ દટ્ઠબ્બં. વિસમહેતુનોપિ પરમત્થતો ભૂતસ્સ અહેતુકભાવતો. વિસમહેતુવાદોપિ પરેહિ પરિકપ્પિતમત્તતાય સભાવનિયતિયદિચ્છાદિવાદેહિ સમાનયોગક્ખમોતિ. નિરોધધમ્મં નોસ્સૂતિ ઇમિના યથા અનિચ્ચં નુ ખો ઇદં ભૂતં, ઉદાહુ નિચ્ચન્તિ અનિચ્ચતં પટિચ્ચ સંસયનાકારો ગહિતો, એવં દુક્ખં નુ ખો, ઉદાહુ ન દુક્ખં, અનત્તા નુ ખો, ઉદાહુ ન અનત્તાતિપિ સંસયનાકારો ગહિતોયેવાતિ દટ્ઠબ્બં અનિચ્ચસ્સ દુક્ખભાવાદિઅવસ્સંભાવતો, નિચ્ચે ચ તદુભયાભાવતો. યાથાવસરસલક્ખણતોતિ અવિપરીતસરસતો સલક્ખણતો ચ, કિચ્ચતો ચેવ સભાવતો ચાતિ અત્થો. વિપસ્સનાય અધિટ્ઠાનભૂતાપિ પઞ્ઞા વિપસ્સના એવાતિ વુત્તં ‘‘વિપસ્સનાપઞ્ઞાયા’’તિ. સરસતોતિ ચ સભાવતો. સલક્ખણતોતિ સામઞ્ઞલક્ખણતો. તેનાહ ‘‘વિપસ્સનાપઞ્ઞાય સમ્મા પસ્સન્તસ્સા’’તિ. વુત્તનયેનેવાતિ ‘‘યાથાવસરસલક્ખણતો’’તિ વુત્તનયેનેવ. યે યેતિ તસ્સં પરિસાયં યે યે ભિક્ખૂ. સલ્લક્ખેસુન્તિ સમ્મદેવ ઉપધારેસું.

    Nossūti saṃsayajotano nipātoti āha ‘‘bhūtaṃ nu kho idaṃ, na nu kho bhūta’’nti. Bhūtamidaṃ nossūti ca iminā khandhapañcakameva nu kho idaṃ, udāhu attattaniyanti evaṃjātiko saṃsayanākāro gahito. Tadāhārasambhavaṃ nossūti pana iminā sahetukaṃ nu kho idaṃ bhūtaṃ, udāhu ahetukanti yathā ahetukabhāvāpanno saṃsayanākāro gahito, evaṃ visamahetukabhāvāpannopi saṃsayanākāro gahitoti daṭṭhabbaṃ. Visamahetunopi paramatthato bhūtassa ahetukabhāvato. Visamahetuvādopi parehi parikappitamattatāya sabhāvaniyatiyadicchādivādehi samānayogakkhamoti. Nirodhadhammaṃ nossūti iminā yathā aniccaṃ nu kho idaṃ bhūtaṃ, udāhu niccanti aniccataṃ paṭicca saṃsayanākāro gahito, evaṃ dukkhaṃ nu kho, udāhu na dukkhaṃ, anattā nu kho, udāhu na anattātipi saṃsayanākāro gahitoyevāti daṭṭhabbaṃ aniccassa dukkhabhāvādiavassaṃbhāvato, nicce ca tadubhayābhāvato. Yāthāvasarasalakkhaṇatoti aviparītasarasato salakkhaṇato ca, kiccato ceva sabhāvato cāti attho. Vipassanāya adhiṭṭhānabhūtāpi paññā vipassanā evāti vuttaṃ ‘‘vipassanāpaññāyā’’ti. Sarasatoti ca sabhāvato. Salakkhaṇatoti sāmaññalakkhaṇato. Tenāha ‘‘vipassanāpaññāya sammā passantassā’’ti. Vuttanayenevāti ‘‘yāthāvasarasalakkhaṇato’’ti vuttanayeneva. Ye yeti tassaṃ parisāyaṃ ye ye bhikkhū. Sallakkhesunti sammadeva upadhāresuṃ.

    તેહીતિ તેહિ ભિક્ખૂહિ. તત્થાતિ તિસ્સં વિપસ્સનાપઞ્ઞાયં. નિત્તણ્હભાવન્તિ તણ્હાભાવં ‘‘એતં મમ’’ન્તિ તણ્હાગ્ગાહસ્સ પહીનતં. એતેનપિ ભગવા ‘‘અહં, ભિક્ખવે, ધમ્મેસુપિ તણ્હાપહાનમેવ વણ્ણેમિ, સાતિ પન મોઘપુરિસો અત્તભાવેપિ તણ્હાસંવદ્ધનિં વિપરીતદિટ્ઠિં પગ્ગય્હ તિટ્ઠતી’’તિ સાતિં નિગ્ગણ્હાતિ. સભાવદસ્સનેનાતિ ધમ્માનં અવિપરીતસભાવદસ્સનેન. પચ્ચયદસ્સનેનાતિ કારણદસ્સનેન અનવસેસતો હેતુનો પચ્ચયસ્સ ચ દસ્સનેન. અલ્લીયેથાતિ તણ્હાદિટ્ઠિવસેન નિસ્સયેથ. તેનાહ ‘‘તણ્હાદિટ્ઠીહી’’તિ. કેલાયેથાતિ પરિહરણકેળિયા પરિહરેય્યાથ. તેનાહ ‘‘કીળમાના વિહરેય્યાથા’’તિ. ધનં વિય ઇચ્છન્તાતિ ધનં વિય દ્રબ્યં વિય ઇચ્છં તણ્હં જનેન્તા. તેનાહ ‘‘ગેધં આપજ્જેય્યાથા’’તિ. મમત્તં ઉપ્પાદેય્યાથાતિ ‘‘મમમિદ’’ન્તિ તણ્હાદિટ્ઠિવસેન અભિનિવેસં જનેય્યાથ. નિકન્તિવસેનપિ ગહણત્થાય નો દેસિતો, તસ્સ વા સણ્હસુખુમસ્સ વિપસ્સનાધમ્મસ્સ ગહણં નામ નિકન્તિયા એવ સિયા, ન ઓળારિકતણ્હાયાતિ વુત્તં ‘‘નિકન્તિવસેના’’તિ.

    Tehīti tehi bhikkhūhi. Tatthāti tissaṃ vipassanāpaññāyaṃ. Nittaṇhabhāvanti taṇhābhāvaṃ ‘‘etaṃ mama’’nti taṇhāggāhassa pahīnataṃ. Etenapi bhagavā ‘‘ahaṃ, bhikkhave, dhammesupi taṇhāpahānameva vaṇṇemi, sāti pana moghapuriso attabhāvepi taṇhāsaṃvaddhaniṃ viparītadiṭṭhiṃ paggayha tiṭṭhatī’’ti sātiṃ niggaṇhāti. Sabhāvadassanenāti dhammānaṃ aviparītasabhāvadassanena. Paccayadassanenāti kāraṇadassanena anavasesato hetuno paccayassa ca dassanena. Allīyethāti taṇhādiṭṭhivasena nissayetha. Tenāha ‘‘taṇhādiṭṭhīhī’’ti. Kelāyethāti pariharaṇakeḷiyā parihareyyātha. Tenāha ‘‘kīḷamānā vihareyyāthā’’ti. Dhanaṃ viya icchantāti dhanaṃ viya drabyaṃ viya icchaṃ taṇhaṃ janentā. Tenāha ‘‘gedhaṃ āpajjeyyāthā’’ti. Mamattaṃ uppādeyyāthāti ‘‘mamamida’’nti taṇhādiṭṭhivasena abhinivesaṃ janeyyātha. Nikantivasenapi gahaṇatthāya no desito, tassa vā saṇhasukhumassa vipassanādhammassa gahaṇaṃ nāma nikantiyā eva siyā, na oḷārikataṇhāyāti vuttaṃ ‘‘nikantivasenā’’ti.

    ૪૦૨. પટિચ્ચ એતસ્મા ફલં એતીતિ પચ્ચયો, સબ્બો કારણવિસેસોતિ આહ ‘‘ખન્ધાનં પચ્ચયં દસ્સેન્તો’’તિ. યાવ અવિજ્જા હિ સબ્બો નેસં કારણવિસેસો ઇધ દસ્સિતો. પુન આદિતો પટ્ઠાય યાવ પરિયોસાના, અન્તતો પટ્ઠાય યાવ આદીતિ અનુલોમતો પટિલોમતો ચ વટ્ટવિવટ્ટદસ્સનવસેન નાનાનયેહિ પટિચ્ચસમુપ્પાદો દસ્સિતો, નિચ્ચગ્ગાહસ્સ નિમિત્તભૂતો કિલેસોપિ ઇધ નત્થીતિ દીપેતિ. તમ્પિ વુત્તત્થમેવાતિ તમ્પિ ‘‘ઇમે ચ, ભિક્ખવે, ચત્તારો આહારા’’તિઆદિ યાવ ‘‘તણ્હાપભવા’’તિ પાળિપદં, તાવ વુત્તત્થમેવ સમ્માદિટ્ઠિસુત્તવણ્ણનાયં (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૮૯). સેસં પટિચ્ચસમુપ્પાદકથાભાવતો વિસુદ્ધિમગ્ગે (વિસુદ્ધિ॰ ૨.૫૭૦) વિત્થારિતાવાતિ ઇમિનાવ સઙ્ગહિતં.

    402. Paṭicca etasmā phalaṃ etīti paccayo, sabbo kāraṇavisesoti āha ‘‘khandhānaṃ paccayaṃ dassento’’ti. Yāva avijjā hi sabbo nesaṃ kāraṇaviseso idha dassito. Puna ādito paṭṭhāya yāva pariyosānā, antato paṭṭhāya yāva ādīti anulomato paṭilomato ca vaṭṭavivaṭṭadassanavasena nānānayehi paṭiccasamuppādo dassito, niccaggāhassa nimittabhūto kilesopi idha natthīti dīpeti. Tampi vuttatthamevāti tampi ‘‘ime ca, bhikkhave, cattāro āhārā’’tiādi yāva ‘‘taṇhāpabhavā’’ti pāḷipadaṃ, tāva vuttatthameva sammādiṭṭhisuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.89). Sesaṃ paṭiccasamuppādakathābhāvato visuddhimagge (visuddhi. 2.570) vitthāritāvāti imināva saṅgahitaṃ.

    ૪૦૪. ઇમસ્મિં સતિ ઇદં હોતીતિઆદીસુ યં વત્તબ્બં, તં પરમત્થદીપનિયં ઉદાનટ્ઠકથાયં (ઉદા॰ અટ્ઠ॰ ૧) વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બં.

    404.Imasmiṃ sati idaṃ hotītiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ paramatthadīpaniyaṃ udānaṭṭhakathāyaṃ (udā. aṭṭha. 1) vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ૪૦૭. પટિધાવનાતિ પટિસરણં, પુબ્બે અત્તનો આગતં અતીતં અદ્ધાનં ઉદ્દિસ્સ તણ્હાદિટ્ઠિવસેન પટિગમનન્તિ અત્થો. નનુ વિચિકિચ્છાવસેન પાળિયં પટિધાવના આગતાતિ? સચ્ચં આગતા, સા પન તણ્હાદિટ્ઠિહેતુકાતિ ‘‘તણ્હાદિટ્ઠિવસેના’’તિ વુત્તં. તત્થાતિ તસ્મિં યથાધિગતે ઞાણદસ્સને.

    407.Paṭidhāvanāti paṭisaraṇaṃ, pubbe attano āgataṃ atītaṃ addhānaṃ uddissa taṇhādiṭṭhivasena paṭigamananti attho. Nanu vicikicchāvasena pāḷiyaṃ paṭidhāvanā āgatāti? Saccaṃ āgatā, sā pana taṇhādiṭṭhihetukāti ‘‘taṇhādiṭṭhivasenā’’ti vuttaṃ. Tatthāti tasmiṃ yathādhigate ñāṇadassane.

    નિચ્ચલભાવન્તિ સુપ્પતિટ્ઠિતભાવં, તિત્થિયવાદવાતેહિ અકમ્પિયભાવઞ્ચ. ગરૂતિ ગરુગુણયુત્તો. ભારિકો પાસાણચ્છત્તસદિસો. અકામા અનુવત્તિતબ્બોતિ સદ્ધામત્તકેનેવ અનુવત્તનમાહ, ન અવેચ્ચપ્પસાદેન. કિચ્ચન્તિ સત્થુકિચ્ચં. બ્રાહ્મણાનન્તિ જાતિમન્તબ્રાહ્મણાનં. વતસમાદાનાનીતિ મગવતાદિવતસમાદાનાનિ. દિટ્ઠિકુતૂહલાનીતિ તંતંદિટ્ઠિગ્ગાહવસેન ‘‘ઇદં સચ્ચં, ઇદં સચ્ચ’’ન્તિઆદિના ગહેતબ્બકુતૂહલાનિ. એવં નિસ્સટ્ઠાનીતિ યથા મયા તુમ્હાકં ઓવાદો દિન્નો, એવં નિસ્સટ્ઠાનિ વતાદીનિ તં અતિક્કમિત્વા કિં ગણ્હેય્યાથ. સયં ઞાણેન ઞાતન્તિ પરનેય્યતં મુઞ્ચિત્વા અત્તનો એવ ઞાણેન યાથાવતો ઞાતં. એવંભૂતઞ્ચ સયં પચ્ચક્ખતો દિટ્ઠં નામ હોતીતિ આહ ‘‘સયં પઞ્ઞાચક્ખુના દિટ્ઠ’’ન્તિ. સયં વિભાવિતન્તિ તેહિ ભિક્ખૂહિ તસ્સ અત્થસ્સ પચ્ચત્તં વિભૂતભાવં આપાદિતં. ઉપનીતાતિ ઉપક્કમેન ધમ્મદેસનાનુસારેન નીતા. મયાતિ કત્તરિ કરણવચનં. ધમ્મેનાતિ કારણેન. એતં વચનન્તિ એતં ‘‘સન્દિટ્ઠિકો’’તિઆદિવચનં.

    Niccalabhāvanti suppatiṭṭhitabhāvaṃ, titthiyavādavātehi akampiyabhāvañca. Garūti garuguṇayutto. Bhāriko pāsāṇacchattasadiso. Akāmā anuvattitabboti saddhāmattakeneva anuvattanamāha, na aveccappasādena. Kiccanti satthukiccaṃ. Brāhmaṇānanti jātimantabrāhmaṇānaṃ. Vatasamādānānīti magavatādivatasamādānāni. Diṭṭhikutūhalānīti taṃtaṃdiṭṭhiggāhavasena ‘‘idaṃ saccaṃ, idaṃ sacca’’ntiādinā gahetabbakutūhalāni. Evaṃ nissaṭṭhānīti yathā mayā tumhākaṃ ovādo dinno, evaṃ nissaṭṭhāni vatādīni taṃ atikkamitvā kiṃ gaṇheyyātha. Sayaṃ ñāṇena ñātanti paraneyyataṃ muñcitvā attano eva ñāṇena yāthāvato ñātaṃ. Evaṃbhūtañca sayaṃ paccakkhato diṭṭhaṃ nāma hotīti āha ‘‘sayaṃ paññācakkhunā diṭṭha’’nti. Sayaṃ vibhāvitanti tehi bhikkhūhi tassa atthassa paccattaṃ vibhūtabhāvaṃ āpāditaṃ. Upanītāti upakkamena dhammadesanānusārena nītā. Mayāti kattari karaṇavacanaṃ. Dhammenāti kāraṇena. Etaṃ vacananti etaṃ ‘‘sandiṭṭhiko’’tiādivacanaṃ.

    ૪૦૮. તં સમ્મોહટ્ઠાનં અસ્સ લોકસ્સ. સમોધાનેનાતિ સમાગમેન. ગબ્ભતિ અત્તભાવભાવેન વત્તતીતિ ગબ્ભો, કલલાદિઅવત્થો ધમ્મપબન્ધો, તન્નિસ્સિતત્તા પન સત્તસન્તાનો ‘‘ગબ્ભો’’તિ વુત્તો યથા ‘‘મઞ્ચા ઉક્કુટ્ઠિં કરોન્તી’’તિ. તન્નિસ્સયભાવતો માતુકુચ્છિ ‘‘ગબ્ભો’’તિ વેદિતબ્બો, ગબ્ભો વિયાતિ વા. યથા હિ નિવાસટ્ઠાનતાય સત્તાનં ઓવરકો ‘‘ગબ્ભો’’તિ વુચ્ચતિ, એવં ગબ્ભસેય્યકાનં યાવ અભિજાતિ નિવાસટ્ઠાનતાય માતુકુચ્છિ ‘‘ગબ્ભો’’તિ વુત્તોતિ.

    408.Taṃ sammohaṭṭhānaṃ assa lokassa. Samodhānenāti samāgamena. Gabbhati attabhāvabhāvena vattatīti gabbho, kalalādiavattho dhammapabandho, tannissitattā pana sattasantāno ‘‘gabbho’’ti vutto yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. Tannissayabhāvato mātukucchi ‘‘gabbho’’ti veditabbo, gabbho viyāti vā. Yathā hi nivāsaṭṭhānatāya sattānaṃ ovarako ‘‘gabbho’’ti vuccati, evaṃ gabbhaseyyakānaṃ yāva abhijāti nivāsaṭṭhānatāya mātukucchi ‘‘gabbho’’ti vuttoti.

    યમેકરત્તિન્તિ યસ્સં એકરત્તિયં. ભુમ્મત્થે હિ ઇદં ઉપયોગવચનં, અચ્ચન્તસંયોગે વા. પઠમન્તિ સબ્બપઠમં પટિસન્ધિક્ખણે. ગબ્ભેતિ માતુકુચ્છિયં. માણવોતિ સત્તો. યેભુય્યેન સત્તા રત્તિયં પટિસન્ધિં ગણ્હન્તીતિ રત્તિગ્ગહણં. અબ્ભુટ્ઠિતોવાતિ ઉટ્ઠિતઅબ્ભો વિય, અભિમુખભાવેન વા ઉટ્ઠિતો એવ મરણસ્સાતિ અધિપ્પાયો. સો યાતીતિ સો માણવો યાતિ પઠમક્ખણતો પટ્ઠાય ગચ્છતેવ. સ ગચ્છં ન નિવત્તતીતિ સો એવં ગચ્છન્તો ખણમત્તમ્પિ ન નિવત્તતિ, અઞ્ઞદત્થુ મરણમેવ ઉપગચ્છતીતિ ગાથાય અત્થો.

    Yamekarattinti yassaṃ ekarattiyaṃ. Bhummatthe hi idaṃ upayogavacanaṃ, accantasaṃyoge vā. Paṭhamanti sabbapaṭhamaṃ paṭisandhikkhaṇe. Gabbheti mātukucchiyaṃ. Māṇavoti satto. Yebhuyyena sattā rattiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhantīti rattiggahaṇaṃ. Abbhuṭṭhitovāti uṭṭhitaabbho viya, abhimukhabhāvena vā uṭṭhito eva maraṇassāti adhippāyo. So yātīti so māṇavo yāti paṭhamakkhaṇato paṭṭhāya gacchateva. Sa gacchaṃ na nivattatīti so evaṃ gacchanto khaṇamattampi na nivattati, aññadatthu maraṇameva upagacchatīti gāthāya attho.

    ઉતુસમયં સન્ધાય વુત્તં, ન લોકસમઞ્ઞાતરજસ્સ લગ્ગનદિવસમત્તં. ઇદાનિ વુત્તમેવત્થં પાકટતરં કાતું ‘‘માતુગામસ્સ કિર યસ્મિ’’ન્તિઆદિ વુત્તં. તત્થાતિ તસ્મિં ગબ્ભાસયે. સણ્ઠહિત્વાતિ નિબ્બત્તિત્વા. ભિજ્જિત્વાતિ અગ્ગહિતગબ્ભા એવ ભિન્ના હુત્વા. અયઞ્હિ તસ્સા સભાવો. વત્થુ સુદ્ધં હોતીતિ પગ્ઘરિતલોહિતત્તા અનામયત્તા ચ ગબ્ભાસયો સુદ્ધો હોતિ. સુદ્ધવત્થુત્તા તતો પરં કતિપયદિવસાનિ ખેત્તમેવ હોતિ ગબ્ભસણ્ઠહનસ્સ પરિત્તસ્સ લોહિતલેસસ્સ વિજ્જમાનત્તા. સમ્ભવસ્સ પન કથં સબ્ભાવોતિ આહ ‘‘તસ્મિં સમયે’’તિઆદિ. ઇત્થિસન્તાનેપિ સુક્કધાતુ લબ્ભતેવ. તેનાહ ‘‘અઙ્ગપરામસનેનપિ દારકો નિબ્બત્તતિયેવા’’તિ. યથા પારિકાય નાભિપરામસનેન સામસ્સ બોધિસત્તસ્સ, દિટ્ઠમઙ્ગલિકાય નાભિપરામસનેન મણ્ડબ્યસ્સ નિબ્બત્તિ. ગન્ધબ્બોતિ ગન્ધનતો ઉપ્પજ્જનગતિયા નિમિત્તુપટ્ઠાપનેન સૂચનતો ગન્ધોતિ લદ્ધનામેન ભવગામિકમ્મુના અબ્બતિ પવત્તતીતિ ગન્ધબ્બો, તત્થ ઉપ્પજ્જનકસત્તો. તેનાહ ‘‘તત્રૂપગસત્તો’’તિ. કમ્મયન્તયન્તિતોતિ તત્રૂપપત્તિઆવહેન કમ્મસઙ્ખાતેન પેલ્લનકયન્તેન તથત્તાય પેલ્લિતો ઉપનીતો. મહન્તેન જીવિતસંસયેનાતિ વિજાયનપરિક્કિલેસેન ‘‘જીવિસ્સામિ ખો, ન નુ ખો જીવિસ્સામિ અહં વા, પુત્તો વા મે’’તિ એવં પવત્તેન જીવિતસંસયેન વિપુલેન ગરુતરેન સંસયેન. તં ઠાનન્તિ થનપ્પદેસમાહ. કીળન્તિ તેનાતિ કીળનં, કીળનમેવ કીળનકં.

    Utusamayaṃ sandhāya vuttaṃ, na lokasamaññātarajassa lagganadivasamattaṃ. Idāni vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘mātugāmassa kira yasmi’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tasmiṃ gabbhāsaye. Saṇṭhahitvāti nibbattitvā. Bhijjitvāti aggahitagabbhā eva bhinnā hutvā. Ayañhi tassā sabhāvo. Vatthu suddhaṃ hotīti paggharitalohitattā anāmayattā ca gabbhāsayo suddho hoti. Suddhavatthuttā tato paraṃ katipayadivasāni khettameva hoti gabbhasaṇṭhahanassa parittassa lohitalesassa vijjamānattā. Sambhavassa pana kathaṃ sabbhāvoti āha ‘‘tasmiṃ samaye’’tiādi. Itthisantānepi sukkadhātu labbhateva. Tenāha ‘‘aṅgaparāmasanenapi dārako nibbattatiyevā’’ti. Yathā pārikāya nābhiparāmasanena sāmassa bodhisattassa, diṭṭhamaṅgalikāya nābhiparāmasanena maṇḍabyassa nibbatti. Gandhabboti gandhanato uppajjanagatiyā nimittupaṭṭhāpanena sūcanato gandhoti laddhanāmena bhavagāmikammunā abbati pavattatīti gandhabbo, tattha uppajjanakasatto. Tenāha ‘‘tatrūpagasatto’’ti. Kammayantayantitoti tatrūpapattiāvahena kammasaṅkhātena pellanakayantena tathattāya pellito upanīto. Mahantena jīvitasaṃsayenāti vijāyanaparikkilesena ‘‘jīvissāmi kho, na nu kho jīvissāmi ahaṃ vā, putto vā me’’ti evaṃ pavattena jīvitasaṃsayena vipulena garutarena saṃsayena. Taṃ ṭhānanti thanappadesamāha. Kīḷanti tenāti kīḷanaṃ, kīḷanameva kīḷanakaṃ.

    ૪૦૯. સારજ્જતીતિ સારત્તચિત્તો હોતિ. બ્યાપજ્જતીતિ બ્યાપન્નચિત્તો હોતિ. કાયે કેસાદિદ્વત્તિંસાસુચિસમુદાયે તંસભાવારમ્મણા સતિ કાયસતિ. અનુપટ્ઠપેત્વાતિ અનુપ્પાદેત્વા, યથાસભાવતો કાયં અનુપધારેત્વાતિ અત્થો. પરિત્તચેતસોતિ કિલેસેહિ પરિતો ખણ્ડિતચિત્તો. તેનાહ ‘‘અકુસલચિત્તો’’તિ. એતે અકુસલધમ્મા. નિરુજ્ઝન્તીતિ નિરોધં પત્તા હોન્તિ. તણ્હાવસેન અભિનન્દતીતિ સપ્પીતિકતણ્હાવસેન અભિમુખં હુત્વા નન્દતિ. અભિવદતીતિ તણ્હાવસેન તં તં આરમ્મણં અભિનિવિસ્સ વદતિ. અજ્ઝોસાયાતિ અનઞ્ઞસાધારણં વિય આરમ્મણં તણ્હાવસેન અનુપવિસિત્વા. તેનાહ ‘‘ગિલિત્વા પરિનિટ્ઠપેત્વા’’તિ. દુક્ખં કથં અભિનન્દતીતિ એત્થ દુક્ખહેતુકં અભિનન્દન્તો દુક્ખં અભિનન્દતિ નામાતિ દટ્ઠબ્બં. અટ્ઠકથાયં પન યાવતા યસ્સ દુક્ખે દિટ્ઠિતણ્હા અભિનન્દના અપ્પહીના, તાવતાયં દુક્ખં અભિનન્દતિ નામાતિ દસ્સેતું ‘‘અહં દુક્ખિતો મમ દુક્ખન્તિ ગણ્હન્તો અભિનન્દતિ નામા’’તિ વુત્તં. તેન ગાહદ્વયહેતુકા તત્થ અભિનન્દનાતિ દસ્સેતિ. પુન એકવારન્તિ પુનપિ એકવારં. ફલહેતુસન્ધિહેતુફલસન્ધિવસેન દ્વિસન્ધી. ‘‘ગબ્ભસ્સાવક્કન્તિ હોતી’’તિઆદિના અત્થતો સરૂપતો ચ એતરહિ ફલસઙ્ખેપસ્સ. સરૂપેનેવ ચ ઇતરદ્વયસ્સ દેસિતત્તા આહ ‘‘તિસઙ્ખેપ’’ન્તિ.

    409.Sārajjatīti sārattacitto hoti. Byāpajjatīti byāpannacitto hoti. Kāye kesādidvattiṃsāsucisamudāye taṃsabhāvārammaṇā sati kāyasati. Anupaṭṭhapetvāti anuppādetvā, yathāsabhāvato kāyaṃ anupadhāretvāti attho. Parittacetasoti kilesehi parito khaṇḍitacitto. Tenāha ‘‘akusalacitto’’ti. Ete akusaladhammā. Nirujjhantīti nirodhaṃ pattā honti. Taṇhāvasena abhinandatīti sappītikataṇhāvasena abhimukhaṃ hutvā nandati. Abhivadatīti taṇhāvasena taṃ taṃ ārammaṇaṃ abhinivissa vadati. Ajjhosāyāti anaññasādhāraṇaṃ viya ārammaṇaṃ taṇhāvasena anupavisitvā. Tenāha ‘‘gilitvā pariniṭṭhapetvā’’ti. Dukkhaṃ kathaṃ abhinandatīti ettha dukkhahetukaṃ abhinandanto dukkhaṃ abhinandati nāmāti daṭṭhabbaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana yāvatā yassa dukkhe diṭṭhitaṇhā abhinandanā appahīnā, tāvatāyaṃ dukkhaṃ abhinandati nāmāti dassetuṃ ‘‘ahaṃ dukkhito mama dukkhanti gaṇhanto abhinandati nāmā’’ti vuttaṃ. Tena gāhadvayahetukā tattha abhinandanāti dasseti. Puna ekavāranti punapi ekavāraṃ. Phalahetusandhihetuphalasandhivasena dvisandhī. ‘‘Gabbhassāvakkanti hotī’’tiādinā atthato sarūpato ca etarahi phalasaṅkhepassa. Sarūpeneva ca itaradvayassa desitattā āha ‘‘tisaṅkhepa’’nti.

    ૪૧૦-૪૧૪. સમથયાનિકસ્સ ભિક્ખુનો વેદનામુખેન સઙ્ખેપેનેવ યાવ અરહત્તા કમ્મટ્ઠાનં ઇધ કથિતન્તિ આહ ‘‘સંખિત્તેન તણ્હાસઙ્ખયવિમુત્તિં ધારેથા’’તિ. ‘‘ઇમં તણ્હાસઙ્ખયવિમુત્તિ’’ન્તિ ચ ભગવા યથાદેસિતં દેસનં અવોચાતિ વુત્તં ‘‘ઇમં…પે॰… વિમુત્તિદેસન’’ન્તિ . યદિ એવં કથં દેસના વિમુત્તીતિ આહ ‘‘દેસના હિ…પે॰… વિમુત્તીતિ વુત્તા’’તિ. યસ્સા તણ્હાય વસેન સાતિ ભિક્ખુ સસ્સતગ્ગાહમહાસઙ્ઘાટપટિમુક્કો, સા સબ્બબુદ્ધાનં દેસના હત્થાવલમ્બમાનેપિ દુરુગ્ઘાટિયા જાતાતિ આહ ‘‘મહાતણ્હાજાલતણ્હાસઙ્ઘાટપટિમુક્ક’’ન્તિ. મહાતણ્હાજાલેતિ મહન્તે તણ્હાજટે. તણ્હાસઙ્ઘાટેતિ તણ્હાય સઙ્ઘાટે. તથાભૂતો ચ તસ્સ અબ્ભન્તરે કતો નામ હોતીતિ આહ ‘‘અનુપવિટ્ઠો અન્તોગધો’’તિ. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

    410-414. Samathayānikassa bhikkhuno vedanāmukhena saṅkhepeneva yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ idha kathitanti āha ‘‘saṃkhittena taṇhāsaṅkhayavimuttiṃ dhārethā’’ti. ‘‘Imaṃ taṇhāsaṅkhayavimutti’’nti ca bhagavā yathādesitaṃ desanaṃ avocāti vuttaṃ ‘‘imaṃ…pe… vimuttidesana’’nti . Yadi evaṃ kathaṃ desanā vimuttīti āha ‘‘desanā hi…pe… vimuttīti vuttā’’ti. Yassā taṇhāya vasena sāti bhikkhu sassataggāhamahāsaṅghāṭapaṭimukko, sā sabbabuddhānaṃ desanā hatthāvalambamānepi durugghāṭiyā jātāti āha ‘‘mahātaṇhājālataṇhāsaṅghāṭapaṭimukka’’nti. Mahātaṇhājāleti mahante taṇhājaṭe. Taṇhāsaṅghāṭeti taṇhāya saṅghāṭe. Tathābhūto ca tassa abbhantare kato nāma hotīti āha ‘‘anupaviṭṭho antogadho’’ti. Sesaṃ suviññeyyameva.

    મહાતણ્હાસઙ્ખયસુત્તવણ્ણનાય લીનત્થપ્પકાસના સમત્તા.

    Mahātaṇhāsaṅkhayasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / મજ્ઝિમનિકાય • Majjhimanikāya / ૮. મહાતણ્હાસઙ્ખયસુત્તં • 8. Mahātaṇhāsaṅkhayasuttaṃ

    અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / મજ્ઝિમનિકાય (અટ્ઠકથા) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ૮. મહાતણ્હાસઙ્ખયસુત્તવણ્ણના • 8. Mahātaṇhāsaṅkhayasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact