Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੨. ਮਹਾવਚ੍ਛਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
2. Mahāvacchattheragāthāvaṇṇanā
ਪਞ੍ਞਾਬਲੀਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਮਹਾવਚ੍ਛਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਂ ਕਿਰ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਚ ਪਾਨੀਯਦਾਨਮਦਾਸਿ। ਪੁਨ ਸਿਖਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਉਪਾਸਕੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਬਹੁਂ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮਂ ਅਕਾਸਿ, ਸੋ ਤੇਹਿ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਹਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਸੁਗਤੀਸੁਯੇવ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਮਗਧਰਟ੍ਠੇ ਨਾਲ਼ਕਗਾਮੇ ਸਮਿਦ੍ਧਿਸ੍ਸ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਹਾવਚ੍ਛੋਤਿ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾવਕਭਾવਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਸੋਪਿ ਨਾਮ ਮਹਾਪਞ੍ਞੋ। ਯਸ੍ਸ ਸਾવਕਤ੍ਤਂ ਉਪਾਗਤੋ, ਸੋ ਏવ ਮਞ੍ਞੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਲੋਕੇ ਅਗ੍ਗਪੁਗ੍ਗਲੋ’’ਤਿ ਭਗવਤਿ ਸਦ੍ਧਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋ ਨਚਿਰਸ੍ਸੇવ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੫੦.੫੧-੫੬) –
Paññābalīti āyasmato mahāvacchattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato bhikkhusaṅghassa ca pānīyadānamadāsi. Puna sikhissa bhagavato kāle upāsako hutvā vivaṭṭūpanissayaṃ bahuṃ puññakammaṃ akāsi, so tehi puññakammehi tattha tattha sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe nāḷakagāme samiddhissa nāma brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti. Tassa mahāvacchoti nāmaṃ ahosi. So vayappatto āyasmato sāriputtassa bhagavato sāvakabhāvaṃ sutvā ‘‘sopi nāma mahāpañño. Yassa sāvakattaṃ upāgato, so eva maññe imasmiṃ loke aggapuggalo’’ti bhagavati saddhaṃ uppādetvā satthu santike pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ anuyuñjanto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.51-56) –
‘‘ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ, ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘੇ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇ।
‘‘Padumuttarabuddhassa, bhikkhusaṅghe anuttare;
ਪਸਨ੍ਨਚਿਤ੍ਤੋ ਸੁਮਨੋ, ਪਾਨੀਯਘਟਮਪੂਰਯਿਂ॥
Pasannacitto sumano, pānīyaghaṭamapūrayiṃ.
‘‘ਪਬ੍ਬਤਗ੍ਗੇ ਦੁਮਗ੍ਗੇ વਾ, ਆਕਾਸੇ વਾਥ ਭੂਮਿਯਂ।
‘‘Pabbatagge dumagge vā, ākāse vātha bhūmiyaṃ;
ਯਦਾ ਪਾਨੀਯਮਿਚ੍ਛਾਮਿ, ਖਿਪ੍ਪਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੇ ਮਮ॥
Yadā pānīyamicchāmi, khippaṃ nibbattate mama.
‘‘ਸਤਸਹਸ੍ਸਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਦਾਨਮਦਦਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਦਕਦਾਨਸ੍ਸਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, dakadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਭવਾ ਸਬ੍ਬੇ ਸਮੂਹਤਾ।
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… bhavā sabbe samūhatā;
ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤਾ, ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਏવਂ ਪਨ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਂ ਅਨੁਭવਨ੍ਤੋ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਭਾવવਿਭਾવਨੇਨ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨਂ ਉਸ੍ਸਾਹਜਨਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਬਲੀ’’ਤਿ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Evaṃ pana arahattaṃ patvā vimuttisukhaṃ anubhavanto sāsanassa niyyānikabhāvavibhāvanena sabrahmacārīnaṃ ussāhajananatthaṃ ‘‘paññābalī’’ti gāthaṃ abhāsi.
੧੨. ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਬਲੀਤਿ ਪਾਰਿਹਾਰਿਯਪਞ੍ਞਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਚ વਸੇਨ ਅਭਿਣ੍ਹਸੋ ਸਾਤਿਸਯੇਨ ਪਞ੍ਞਾਬਲੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਸੀਲવਤੂਪਪਨ੍ਨੋਤਿ ਉਕ੍ਕਂਸਗਤੇਨ ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲੇਨ, ਧੁਤਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤੇਹਿ વਤੇਹਿ ਚ ਉਪਪਨ੍ਨੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਸਮਾਹਿਤੋਤਿ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਭੇਦੇਨ ਸਮਾਧਿਨਾ ਸਮਾਹਿਤੋ। ਝਾਨਰਤੋਤਿ ਤਤੋ ਏવ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨੇ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨੇ ਚ ਰਤੋ ਸਤਤਾਭਿਯੁਤ੍ਤੋ। ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਸਤਿਯਾ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸવਸੇਨ ਸਤਿਮਾ। ਯਦਤ੍ਥਿਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਨਪੇਤਂ ਅਤ੍ਥਿਯਂ, ਯੇਨ ਅਤ੍ਥਿਯਂ ਯਦਤ੍ਥਿਯਂ। ਯਥਾ ਪਚ੍ਚਯੇ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨਂ ਅਤ੍ਥਿਯਂ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਮਾਨੋ। ਸਾਮਿਪਰਿਭੋਗੇਨ ਹਿ ਤਂ ਅਤ੍ਥਿਯਂ ਹੋਤਿ ਦਾਯਜ੍ਜਪਰਿਭੋਗੇਨ વਾ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ ਭੋਜਨਨ੍ਤਿ ਚ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਭੁਞ੍ਜਿਯਤਿ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਯਤੀਤਿ વਾ ਭੋਜਨਂ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਚ੍ਚਯਾ। ‘‘ਯਦਤ੍ਥਿਕ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਪਾਠੋ। ਯਦਤ੍ਥਂ ਯਸ੍ਸਤ੍ਥਾਯ ਸਤ੍ਥਾਰਾ ਪਚ੍ਚਯਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤਾ, ਤਦਤ੍ਥਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਠਿਤਿਆਦਿਅਤ੍ਥਂ, ਤਞ੍ਚ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਨੁਪਾਦਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਂ ਭੋਜਨਪਚ੍ਚਯੇ ਭੁਞ੍ਜਮਾਨੋ ਤਤੋ ਏવ ਕਙ੍ਖੇਥ ਕਾਲਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨੁਪਾਦਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਕਾਲਂ ਆਗਮੇਯ੍ਯ। ਇਧ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਾਸਨੇ વੀਤਰਾਗੋ। ਬਾਹਿਰਕਸ੍ਸ ਪਨ ਕਾਮੇਸੁ વੀਤਰਾਗਸ੍ਸ ਇਦਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ।
12. Tattha paññābalīti pārihāriyapaññāya vipassanāpaññāya ca vasena abhiṇhaso sātisayena paññābalena samannāgato. Sīlavatūpapannoti ukkaṃsagatena catupārisuddhisīlena, dhutadhammasaṅkhātehi vatehi ca upapanno samannāgato. Samāhitoti upacārappanābhedena samādhinā samāhito. Jhānaratoti tato eva ārammaṇūpanijjhāne lakkhaṇūpanijjhāne ca rato satatābhiyutto. Sabbakālaṃ satiyā avippavāsavasena satimā. Yadatthiyanti atthato anapetaṃ atthiyaṃ, yena atthiyaṃ yadatthiyaṃ. Yathā paccaye paribhuñjantassa paribhuñjanaṃ atthiyaṃ hoti, tathā bhojanaṃ bhuñjamāno. Sāmiparibhogena hi taṃ atthiyaṃ hoti dāyajjaparibhogena vā, na aññathā bhojananti ca nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Bhuñjiyati paribhuñjiyatīti vā bhojanaṃ, cattāro paccayā. ‘‘Yadatthika’’nti vā pāṭho. Yadatthaṃ yassatthāya satthārā paccayā anuññātā, tadatthaṃ kāyassa ṭhitiādiatthaṃ, tañca anupādisesanibbānatthaṃ. Tasmā anupādāparinibbānatthaṃ bhojanapaccaye bhuñjamāno tato eva kaṅkhetha kālaṃ attano anupādāparinibbānakālaṃ āgameyya. Idha imasmiṃ sāsane vītarāgo. Bāhirakassa pana kāmesu vītarāgassa idaṃ natthīti adhippāyo.
ਮਹਾવਚ੍ਛਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Mahāvacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੨. ਮਹਾવਚ੍ਛਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 2. Mahāvacchattheragāthā