| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
೩. ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
3. Mahāvedallasuttavaṇṇanā
೪೪೯. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಸಗಾರವಸಪ್ಪತಿಸ್ಸವಚನಮೇತಂ। ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿಕೋತಿ ತಸ್ಸ ಥೇರಸ್ಸ ನಾಮಂ। ಪಟಿಸಲ್ಲಾನಾ ವುಟ್ಠಿತೋತಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತೋ। ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞಾಯ ದುಟ್ಠಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ, ಅಪ್ಪಞ್ಞೋ ನಿಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋತಿ ಕಾರಣಪರಿಚ್ಛೇದಪುಚ್ಛಾ, ಕಿತ್ತಕೇನ ನು ಖೋ ಏವಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಚ್ಛಾ ಚ ನಾಮೇಸಾ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ, ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ, ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ, ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ, ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ಹೋತಿ। ತಾಸಮಿದಂ ನಾನಾಕರಣಂ –
449.Evaṃme sutanti mahāvedallasuttaṃ. Tattha āyasmāti sagāravasappatissavacanametaṃ. Mahākoṭṭhikoti tassa therassa nāmaṃ. Paṭisallānā vuṭṭhitoti phalasamāpattito vuṭṭhito. Duppañño duppaññoti ettha paññāya duṭṭhaṃ nāma natthi, appañño nippaññoti attho. Kittāvatā nu khoti kāraṇaparicchedapucchā, kittakena nu kho evaṃ vuccatīti attho. Pucchā ca nāmesā adiṭṭhajotanāpucchā, diṭṭhasaṃsandanāpucchā, vimaticchedanāpucchā, anumatipucchā, kathetukamyatāpucchāti pañcavidhā hoti. Tāsamidaṃ nānākaraṇaṃ –
ಕತಮಾ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ? ಪಕತಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಅಞ್ಞಾತಂ ಹೋತಿ ಅದಿಟ್ಠಂ ಅತುಲಿತಂ ಅತೀರಿತಂ ಅವಿಭೂತಂ ಅವಿಭಾವಿತಂ, ತಸ್ಸ ಞಾಣಾಯ ದಸ್ಸನಾಯ ತುಲನಾಯ ತೀರಣಾಯ ವಿಭೂತಾಯ ವಿಭಾವನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅಯಂ ಅದಿಟ್ಠಜೋತನಾಪುಚ್ಛಾ।
Katamā adiṭṭhajotanāpucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ, tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ adiṭṭhajotanāpucchā.
ಕತಮಾ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ? ಪಕತಿಯಾ ಲಕ್ಖಣಂ ಞಾತಂ ಹೋತಿ ದಿಟ್ಠಂ ತುಲಿತಂ ತೀರಿತಂ ವಿಭೂತಂ ವಿಭಾವಿತಂ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅಯಂ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ।
Katamā diṭṭhasaṃsandanāpucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ, aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ diṭṭhasaṃsandanāpucchā.
ಕತಮಾ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ? ಪಕತಿಯಾ ಸಂಸಯಪಕ್ಖನ್ದೋ ಹೋತಿ ವಿಮತಿಪಕ್ಖನ್ದೋ, ದ್ವೇಳ್ಹಕಜಾತೋ, ‘‘ಏವಂ ನು ಖೋ, ನ ನು ಖೋ, ಕಿಂ ನು ಖೋ, ಕಥಂ ನು ಖೋ’’ತಿ, ಸೋ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನತ್ಥಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅಯಂ ವಿಮತಿಚ್ಛೇದನಾಪುಚ್ಛಾ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೦; ಚೂಳನಿ॰ ಪುಣ್ಣಕಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೧೨)।
Katamā vimaticchedanāpucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhando hoti vimatipakkhando, dveḷhakajāto, ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti, so vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati. Ayaṃ vimaticchedanāpucchā (mahāni. 150; cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12).
‘‘ತಂ ಕಿಂ ಮಞ್ಞಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ರೂಪಂ ನಿಚ್ಚಂ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಂ ವಾತಿ? ಅನಿಚ್ಚಂ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೨೧) ಏವರೂಪಾ ಅನುಮತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಕಾಲೇ ಪುಚ್ಛಾ ಅನುಮತಿಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ।
‘‘Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, rūpaṃ niccaṃ vā aniccaṃ vāti? Aniccaṃ, bhante’’ti (mahāva. 21) evarūpā anumatiṃ gahetvā dhammadesanākāle pucchā anumatipucchā nāma.
‘‘ಚತ್ತಾರೋಮೇ , ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾ, ಕತಮೇ ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೩೯೦) ಏವರೂಪಾ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ಸಯಮೇವ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಕಾಮಸ್ಸ ಪುಚ್ಛಾ ಕಥೇತುಕಮ್ಯತಾಪುಚ್ಛಾ ನಾಮ। ತಾಸು ಇಧ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।
‘‘Cattārome , bhikkhave, satipaṭṭhānā, katame cattāro’’ti (saṃ. ni. 5.390) evarūpā bhikkhusaṅghaṃ sayameva pucchitvā sayameva vissajjetukāmassa pucchā kathetukamyatāpucchā nāma. Tāsu idha diṭṭhasaṃsandanāpucchā adhippetā.
ಥೇರೋ ಹಿ ಅತ್ತನೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಪಞ್ಹಂ ಸಮುಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನನ್ತೋ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇಸಿ। ಏಕಚ್ಚೋ ಹಿ ಪಞ್ಹಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತುಂಯೇವ ಸಕ್ಕೋತಿ ನ ನಿಚ್ಛೇತುಂ; ಏಕಚ್ಚೋ ನಿಚ್ಛೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತುಂ; ಏಕಚ್ಚೋ ಉಭಯಮ್ಪಿ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ; ಏಕಚ್ಚೋ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿ। ತೇಸು ಥೇರೋ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿಯೇವ। ಕಸ್ಮಾ? ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ। ಮಹಾಪಞ್ಞಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಹಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ, ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರೋ, ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋ, ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ, ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ, ಅಯಮೇವ ಆಯಸ್ಮಾತಿ ಸಮ್ಬಹುಲಾ ಥೇರಾ ವಿಸೇಸಟ್ಠಾನಂ ಅಧಿಗತಾ। ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಸಾವಕಪಾರಮೀಞಾಣಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ, ಮಹಾಪಞ್ಞೇನ ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ತಂ ಠಾನಂ ಅಧಿಗತೋ। ಪಞ್ಞಾಯ ಹಿ ಥೇರೇನ ಸದಿಸೋ ನತ್ಥಿ। ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾನಂ ಯದಿದಂ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೯)।
Thero hi attano divāṭṭhāne nisīditvā sayameva pañhaṃ samuṭṭhapetvā sayaṃ vinicchinanto idaṃ suttaṃ ādito paṭṭhāya matthakaṃ pāpesi. Ekacco hi pañhaṃ samuṭṭhāpetuṃyeva sakkoti na nicchetuṃ; ekacco nicchetuṃ sakkoti na samuṭṭhāpetuṃ; ekacco ubhayampi na sakkoti; ekacco ubhayampi sakkoti. Tesu thero ubhayampi sakkotiyeva. Kasmā? Mahāpaññatāya. Mahāpaññaṃ nissāya hi imasmiṃ sāsane sāriputtatthero, mahākaccānatthero, puṇṇatthero, kumārakassapatthero, ānandatthero, ayameva āyasmāti sambahulā therā visesaṭṭhānaṃ adhigatā. Na hi sakkā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgatena bhikkhunā sāvakapāramīñāṇassa matthakaṃ pāpuṇituṃ, mahāpaññena pana sakkāti mahāpaññatāya sāriputtatthero taṃ ṭhānaṃ adhigato. Paññāya hi therena sadiso natthi. Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ mahāpaññānaṃ yadidaṃ sāriputto’’ti (a. ni. 1.189).
ತಥಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಭಗವತಾ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮಾನೇತ್ವಾ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜೇತುಂ, ಮಹಾಪಞ್ಞೇನ ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನತ್ಥೇರೋ ತತ್ಥ ಪಟಿಬಲೋ ಜಾತೋ, ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಂಖಿತ್ತೇನ ಭಾಸಿತಸ್ಸ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಅತ್ಥಂ ವಿಭಜನ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೭)।
Tathā na sakkā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgatena bhikkhunā bhagavatā saṃkhittena bhāsitassa sabbaññutaññāṇena saddhiṃ saṃsanditvā samānetvā vitthārena atthaṃ vibhajetuṃ, mahāpaññena pana sakkāti mahāpaññatāya mahākaccānatthero tattha paṭibalo jāto, teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthaṃ vibhajantānaṃ yadidaṃ mahākaccāno’’ti (a. ni. 1.197).
ತಥಾ ನ ಸಕ್ಕಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇನ್ತೇನ ದಸ ಕಥಾವತ್ಥೂನಿ ಆಹರಿತ್ವಾ ಸತ್ತ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ವಿಭಜನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಕಥಂ ಕಥೇತುಂ, ಮಹಾಪಞ್ಞೇನ ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಪುಣ್ಣತ್ಥೇರೋ ಚತುಪರಿಸಮಜ್ಝೇ ಅಲಙ್ಕತಧಮ್ಮಾಸನೇ ಚಿತ್ತಬೀಜನಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ಲೀಳಾಯನ್ತೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ವಿಯ ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇಸಿ। ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಧಮ್ಮಕಥಿಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಪುಣ್ಣೋ ಮನ್ತಾಣಿಪುತ್ತೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೧೯೬)।
Tathā na sakkā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgatena bhikkhunā dhammakathaṃ kathentena dasa kathāvatthūni āharitvā satta visuddhiyo vibhajantena dhammakathaṃ kathetuṃ, mahāpaññena pana sakkāti mahāpaññatāya puṇṇatthero catuparisamajjhe alaṅkatadhammāsane cittabījaniṃ gahetvā nisinno līḷāyanto puṇṇacando viya dhammaṃ kathesi. Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ dhammakathikānaṃ yadidaṃ puṇṇo mantāṇiputto’’ti (a. ni. 1.196).
ತಥಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಧಮ್ಮಂ ಕಥೇನ್ತೋ ಇತೋ ವಾ ಏತ್ತೋ ವಾ ಅನುಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಯಟ್ಠಿಕೋಟಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ಧೋ ವಿಯ, ಏಕಪದಿಕಂ ದಣ್ಡಕಸೇತುಂ ಆರುಳ್ಹೋ ವಿಯ ಚ ಗಚ್ಛತಿ। ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ಪನ ಚತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪಮಾ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಚ ಆಹರಿತ್ವಾ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಥೇಸಿ। ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಪನ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಚತುಪ್ಪದಿಕಂ ಗಾಥಂ ನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉಪಮಾ ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಚ ಆಹರಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜೇನ್ತೋ ಜಾತಸ್ಸರೇ ಪಞ್ಚವಣ್ಣಾನಿ ಕುಸುಮಾನಿ ಫುಲ್ಲಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಸಿನೇರುಮತ್ಥಕೇ ವಟ್ಟಿಸಹಸ್ಸಂ ತೇಲಪದೀಪಂ ಜಾಲೇನ್ತೋ ವಿಯ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ಕಥೇಸಿ। ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಚಿತ್ತಕಥಿಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಕುಮಾರಕಸ್ಸಪೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೭)।
Tathā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgato bhikkhu dhammaṃ kathento ito vā etto vā anukkamitvā yaṭṭhikoṭiṃ gahetvā andho viya, ekapadikaṃ daṇḍakasetuṃ āruḷho viya ca gacchati. Mahāpañño pana catuppadikaṃ gāthaṃ nikkhipitvā upamā ca kāraṇāni ca āharitvā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ gahetvā heṭṭhupariyaṃ karonto kathesi. Mahāpaññatāya pana kumārakassapatthero catuppadikaṃ gāthaṃ nikkhipitvā upamā ca kāraṇāni ca āharitvā tehi saddhiṃ yojento jātassare pañcavaṇṇāni kusumāni phullāpento viya sinerumatthake vaṭṭisahassaṃ telapadīpaṃ jālento viya tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ heṭṭhupariyaṃ karonto kathesi. Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ cittakathikānaṃ yadidaṃ kumārakassapo’’ti (a. ni. 1.217).
ತಥಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಚತೂಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಚತುಪ್ಪದಿಕಮ್ಪಿ ಗಾಥಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಮಹಾಪಞ್ಞೋ ಪನ ಏಕಪದೇ ಠತ್ವಾ ಪದಸತಮ್ಪಿ ಪದಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಆನನ್ದತ್ಥೇರೋ ಪನ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಏಕಪದುದ್ಧಾರೇ ಠತ್ವಾ ಸಕಿಂಯೇವ ಸುತ್ವಾ ಪುನ ಅಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಸಟ್ಠಿ ಪದಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪನ್ನರಸ ಗಾಥಾಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಲ್ಲಿಯಾ ಪುಪ್ಫಾನಿ ಆಕಡ್ಢಿತ್ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ವಿಯ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಗಣ್ಹಾತಿ। ಗಹಿತಗಹಿತಂ ಪಾಸಾಣೇ ಖತಲೇಖಾ ವಿಯ, ಸುವಣ್ಣಘಟೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಸೀಹವಸಾ ವಿಯ ಚ ಗಹಿತಾಕಾರೇನೇವ ತಿಟ್ಠತಿ। ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಗತಿಮನ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ , ಸತಿಮನ್ತಾನಂ, ಧಿತಿಮನ್ತಾನಂ, ಬಹುಸ್ಸುತಾನಂ, ಉಪಟ್ಠಾಕಾನಂ ಯದಿದಂ ಆನನ್ದೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೯-೨೨೩)।
Tathā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgato bhikkhu catūhi māsehi catuppadikampi gāthaṃ gahetuṃ na sakkoti. Mahāpañño pana ekapade ṭhatvā padasatampi padasahassampi gaṇhāti. Ānandatthero pana mahāpaññatāya ekapaduddhāre ṭhatvā sakiṃyeva sutvā puna apucchanto saṭṭhi padasahassāni pannarasa gāthāsahassāni valliyā pupphāni ākaḍḍhitvā gaṇhanto viya ekappahāreneva gaṇhāti. Gahitagahitaṃ pāsāṇe khatalekhā viya, suvaṇṇaghaṭe pakkhittasīhavasā viya ca gahitākāreneva tiṭṭhati. Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ gatimantānaṃ yadidaṃ ānando , satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, bahussutānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223).
ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಯಾಯ ವಾ ತಾಯ ವಾ ಅಪ್ಪಮತ್ತಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಸ್ಸ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪುಣಿತುಂ। ಮಹಾಪಞ್ಞೇನ ಪನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿತತ್ಥೇರೋ ಅಧಿಗಮಪರಿಪುಚ್ಛಾಸವನಪುಬ್ಬಯೋಗಾನಂ ವಸೇನ ಅನನ್ತನಯುಸ್ಸದಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಂ ಪತ್ತೋ। ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ಏತದಗ್ಗೇ ಠಪೇಸಿ – ‘‘ಏತದಗ್ಗಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಮ ಸಾವಕಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಯದಿದಂ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿತೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೧.೨೧೮)।
Na hi sakkā yāya vā tāya vā appamattikāya paññāya samannāgatena bhikkhunā catupaṭisambhidāpabhedassa matthakaṃ pāpuṇituṃ. Mahāpaññena pana sakkāti mahāpaññatāya mahākoṭṭhitatthero adhigamaparipucchāsavanapubbayogānaṃ vasena anantanayussadaṃ paṭisambhidāpabhedaṃ patto. Teneva naṃ bhagavā etadagge ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ paṭisambhidāpattānaṃ yadidaṃ mahākoṭṭhito’’ti (a. ni. 1.218).
ಇತಿ ಥೇರೋ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾಯ ಪಞ್ಹಂ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತುಮ್ಪಿ ನಿಚ್ಛೇತುಮ್ಪೀತಿ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಸೋ ದಿವಾಟ್ಠಾನೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಸಯಮೇವ ಸಬ್ಬಪಞ್ಹೇ ಸಮುಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಯಂ ವಿನಿಚ್ಛಿನನ್ತೋ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ಆದಿತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ, ‘‘ಸೋಭನಾ ವತ ಅಯಂ ಧಮ್ಮದೇಸನಾ, ಜೇಟ್ಠಭಾತಿಕೇನ ನಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ, ತತೋ ಅಯಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಏಕಮತಿಯಾ ಏಕಜ್ಝಾಸಯೇನ ಚ ಠಪಿತಾ ಅತಿಗರುಕಾ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಪಾಸಾಣಚ್ಛತ್ತಸದಿಸಾ, ಚತುರೋಘನಿತ್ಥರಣತ್ಥಿಕಾನಂ ತಿತ್ಥೇ ಠಪಿತನಾವಾ ವಿಯ, ಮಗ್ಗಗಮನತ್ಥಿಕಾನಂ ಸಹಸ್ಸಯುತ್ತಆಜಞ್ಞರಥೋ ವಿಯ ಬಹುಪಕಾರಾ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನತ್ಥಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ತಾಸು ಇಧ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನಾಪುಚ್ಛಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ’’ತಿ।
Iti thero mahāpaññatāya pañhaṃ samuṭṭhāpetumpi nicchetumpīti ubhayampi sakkoti. So divāṭṭhāne nisīditvā sayameva sabbapañhe samuṭṭhapetvā sayaṃ vinicchinanto idaṃ suttaṃ ādito paṭṭhāya matthakaṃ pāpetvā, ‘‘sobhanā vata ayaṃ dhammadesanā, jeṭṭhabhātikena naṃ dhammasenāpatinā saddhiṃ saṃsandissāmi, tato ayaṃ dvinnampi amhākaṃ ekamatiyā ekajjhāsayena ca ṭhapitā atigarukā bhavissati pāsāṇacchattasadisā, caturoghanittharaṇatthikānaṃ titthe ṭhapitanāvā viya, maggagamanatthikānaṃ sahassayuttaājaññaratho viya bahupakārā bhavissatī’’ti diṭṭhasaṃsandanatthaṃ pañhaṃ pucchi. Tena vuttaṃ – ‘‘tāsu idha diṭṭhasaṃsandanāpucchā adhippetā’’ti.
ನಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಸ್ಮಾ ನಪ್ಪಜಾನಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ದುಪ್ಪಞ್ಞೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ। ಇದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ನಪ್ಪಜಾನಾತೀತಿ ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ, ಇತೋ ಉದ್ಧಂ ನತ್ಥೀತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ನ ಪಜಾನಾತಿ। ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋತಿ ಇತೋ ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದೇತೀತಿ ಪವತ್ತಿದುಕ್ಖಪಭಾವಿಕಾ ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ನ ಪಜಾನಾತಿ। ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧೋತಿ ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅಯಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯೋ ಚ ಇದಂ ನಾಮ ಠಾನಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚನ್ತಿ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ನ ಪಜಾನಾತಿ। ಅಯಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾತಿ ಅಯಂ ಪಟಿಪದಾ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಂ ಯಾಥಾವಸರಸಲಕ್ಖಣತೋ ನ ಪಜಾನಾತೀತಿ। ಅನನ್ತರವಾರೇಪಿ ಇಮಿನಾವ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪನೇತ್ಥ ಚತುಸಚ್ಚಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಿಕೋ ಪುಗ್ಗಲೋ ಕಥಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Nappajānātīti ettha yasmā nappajānāti, tasmā duppaññoti vuccatīti ayamattho. Esa nayo sabbattha. Idaṃ dukkhanti nappajānātīti idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkhaṃ, ito uddhaṃ natthīti dukkhasaccaṃ yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānāti. Ayaṃ dukkhasamudayoti ito dukkhaṃ samudetīti pavattidukkhapabhāvikā taṇhā samudayasaccanti yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānāti. Ayaṃ dukkhanirodhoti idaṃ dukkhaṃ ayaṃ dukkhasamudayo ca idaṃ nāma ṭhānaṃ patvā nirujjhatīti ubhinnaṃ appavatti nibbānaṃ nirodhasaccanti yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānāti. Ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti ayaṃ paṭipadā dukkhanirodhaṃ gacchatīti maggasaccaṃ yāthāvasarasalakkhaṇato na pajānātīti. Anantaravārepi imināva nayena attho veditabbo. Saṅkhepato panettha catusaccakammaṭṭhāniko puggalo kathitoti veditabbo.
ಅಯಞ್ಹಿ ಆಚರಿಯಸನ್ತಿಕೇ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಸವನತೋ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಠಪೇತ್ವಾ ತಣ್ಹಂ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ, ತಣ್ಹಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ, ಉಭಿನ್ನಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಿರೋಧಸಚ್ಚಂ, ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ಪರಿಜಾನನ್ತೋ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ ಪಜಹನ್ತೋ ನಿರೋಧಪಾಪನೋ ಮಗ್ಗೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚನ್ತಿ ಏವಂ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ। ತತ್ಥ ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ವಟ್ಟಂ, ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ, ವಟ್ಟೇ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ಹೋತಿ, ನೋ ವಿವಟ್ಟೇ, ತಸ್ಮಾ ಅಯಂ ಅಭಿನಿವಿಸಮಾನೋ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚೇ ಅಭಿನಿವಿಸತಿ।
Ayañhi ācariyasantike cattāri saccāni savanato uggaṇhāti. Ṭhapetvā taṇhaṃ tebhūmakā dhammā dukkhasaccaṃ, taṇhā samudayasaccaṃ, ubhinnaṃ appavatti nibbānaṃ nirodhasaccaṃ, dukkhasaccaṃ parijānanto samudayasaccaṃ pajahanto nirodhapāpano maggo maggasaccanti evaṃ uggahetvā abhinivisati. Tattha purimāni dve saccāni vaṭṭaṃ, pacchimāni vivaṭṭaṃ, vaṭṭe abhiniveso hoti, no vivaṭṭe, tasmā ayaṃ abhinivisamāno dukkhasacce abhinivisati.
ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ ನಾಮ ರೂಪಾದಯೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ಧಾತುಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಸೇನ ಓತರಿತ್ವಾ, ‘‘ಚತ್ತಾರಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಚತುನ್ನಞ್ಚ ಮಹಾಭೂತಾನಂ ಉಪಾದಾಯ ರೂಪಂ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ವವತ್ಥಪೇತಿ। ತದಾರಮ್ಮಣಾ ವೇದನಾ ಸಞ್ಞಾ ಸಙ್ಖಾರಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಾಮನ್ತಿ ಏವಂ ಯಮಕತಾಲಕ್ಖನ್ಧಂ ಭಿನ್ದನ್ತೋ ವಿಯ ‘‘ದ್ವೇವ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ನಾಮರೂಪ’’ನ್ತಿ ವವತ್ಥಪೇತಿ। ತಂ ಪನೇತಂ ನ ಅಹೇತುಕಂ ಸಹೇತುಕಂ ಸಪ್ಪಚ್ಚಯಂ, ಕೋ ಚಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯೇ ಚೇವ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇ ಚ ವವತ್ಥಪೇತ್ವಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ಧಮ್ಮಾ ಹುತ್ವಾ ಅಭಾವಟ್ಠೇನ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತಿ, ತತೋ ಉದಯವಯಪ್ಪಟಿಪೀಳನಾಕಾರೇನ ದುಕ್ಖಾ, ಅವಸವತ್ತನಾಕಾರೇನ ಅನತ್ತಾತಿ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಂ ಪಾಪುಣಾತಿ।
Dukkhasaccaṃ nāma rūpādayo pañcakkhandhāti vavatthapetvā dhātukammaṭṭhānavasena otaritvā, ‘‘cattāri mahābhūtāni catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpaṃ rūpa’’nti vavatthapeti. Tadārammaṇā vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ nāmanti evaṃ yamakatālakkhandhaṃ bhindanto viya ‘‘dveva ime dhammā nāmarūpa’’nti vavatthapeti. Taṃ panetaṃ na ahetukaṃ sahetukaṃ sappaccayaṃ, ko cassa paccayo avijjādayo dhammāti evaṃ paccaye ceva paccayuppannadhamme ca vavatthapetvā ‘‘sabbepi dhammā hutvā abhāvaṭṭhena aniccā’’ti aniccalakkhaṇaṃ āropeti, tato udayavayappaṭipīḷanākārena dukkhā, avasavattanākārena anattāti tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā sammasanto lokuttaramaggaṃ pāpuṇāti.
ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಏಕಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ಏಕಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ। ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಪಟಿವೇಧೇನ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಪಟಿವೇಧೇನ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ, ಸಮುದಯಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೇನ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯಾಭಿಸಮಯೇನ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯೇನ ಅಭಿಸಮೇತಿ। ಸೋ ತೀಣಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ। ತಸ್ಮಿಞ್ಚಸ್ಸ ಖಣೇ ಅಹಂ ದುಕ್ಖಂ ಪರಿಜಾನಾಮಿ, ಸಮುದಯಂ ಪಜಹಾಮಿ, ನಿರೋಧಂ ಸಚ್ಛಿಕರೋಮಿ, ಮಗ್ಗಂ ಭಾವೇಮೀತಿ ಆಭೋಗಸಮನ್ನಾಹಾರಮನಸಿಕಾರಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ನತ್ಥಿ। ಏತಸ್ಸ ಪನ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸೇವ ಮಗ್ಗೋ ತೀಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಸಾಧೇನ್ತೋವ ನಿರೋಧಂ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ।
Maggakkhaṇe cattāri saccāni ekapaṭivedhena paṭivijjhati, ekābhisamayena abhisameti. Dukkhaṃ pariññāpaṭivedhena paṭivijjhati. Samudayaṃ pahānapaṭivedhena, nirodhaṃ sacchikiriyāpaṭivedhena, maggaṃ bhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhati. Dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti, samudayaṃ pahānābhisamayena, nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena, maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti. So tīṇi saccāni kiccato paṭivijjhati, nirodhaṃ ārammaṇato. Tasmiñcassa khaṇe ahaṃ dukkhaṃ parijānāmi, samudayaṃ pajahāmi, nirodhaṃ sacchikaromi, maggaṃ bhāvemīti ābhogasamannāhāramanasikārapaccavekkhaṇā natthi. Etassa pana pariggaṇhantasseva maggo tīsu saccesu pariññādikiccaṃ sādhentova nirodhaṃ ārammaṇato paṭivijjhatīti.
ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞವಾತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಏತ್ಥ ಹೇಟ್ಠಿಮಕೋಟಿಯಾ ಸೋತಾಪನ್ನೋ, ಉಪರಿಮಕೋಟಿಯಾ ಖೀಣಾಸವೋ ಪಞ್ಞವಾತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಯೋ ಪನ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪಾಳಿತೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಚ ಅನುಸನ್ಧಿತೋ ಚ ಪುಬ್ಬಾಪರತೋ ಚ ಉಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಹೇಟ್ಠುಪರಿಯಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಚರತಿ, ಅನಿಚ್ಚದುಕ್ಖಾನತ್ತವಸೇನ ಪರಿಗ್ಗಹಮತ್ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ, ಅಯಂ ಪಞ್ಞವಾ ನಾಮ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ನಾಮಾತಿ? ವಿಞ್ಞಾಣಚರಿತೋ ನಾಮೇಸ, ಪಞ್ಞವಾತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಅಥ ಯೋ ತಿಲಕ್ಖಣಂ ಆರೋಪೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿಪಾಟಿಯಾ ಸಮ್ಮಸನ್ತೋ ಅಜ್ಜ ಅಜ್ಜೇವ ಅರಹತ್ತನ್ತಿ ಚರತಿ, ಅಯಂ ಪಞ್ಞವಾ ನಾಮ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ನಾಮಾತಿ? ಭಜಾಪಿಯಮಾನೋ ಪಞ್ಞವಾಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ। ಸುತ್ತೇ ಪನ ಪಟಿವೇಧೋವ ಕಥಿತೋ।
Tasmā paññavāti vuccatīti ettha heṭṭhimakoṭiyā sotāpanno, uparimakoṭiyā khīṇāsavo paññavāti niddiṭṭho. Yo pana tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ pāḷito ca atthato ca anusandhito ca pubbāparato ca uggahetvā heṭṭhupariyaṃ karonto vicarati, aniccadukkhānattavasena pariggahamattampi natthi, ayaṃ paññavā nāma, duppañño nāmāti? Viññāṇacarito nāmesa, paññavāti na vattabbo. Atha yo tilakkhaṇaṃ āropetvā vipassanāpaṭipāṭiyā sammasanto ajja ajjeva arahattanti carati, ayaṃ paññavā nāma, duppañño nāmāti? Bhajāpiyamāno paññavāpakkhaṃ bhajati. Sutte pana paṭivedhova kathito.
ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಯೇನ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಏಸ ಪಞ್ಞವಾ ನಾಮ ಜಾತೋ, ತಸ್ಸ ಆಗಮನವಿಪಸ್ಸನಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಕಮ್ಮಕಾರಕಚಿತ್ತಂ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸುಖನ್ತಿಪಿ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಸುಖವೇದನಮ್ಪಿ ವಿಜಾನಾತಿ। ಉಪರಿಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಮಿನಾ ಥೇರೋ ‘‘ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಮಾನೋ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ವೇದಯಾಮೀತಿ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೧೩; ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೮೦) ನಯೇನ ಆಗತವೇದನಾವಸೇನ ಅರೂಪಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಕಥೇಸಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Viññāṇaṃ viññāṇanti idha kiṃ pucchati? Yena viññāṇena saṅkhāre sammasitvā esa paññavā nāma jāto, tassa āgamanavipassanā viññāṇaṃ kammakārakacittaṃ pucchāmīti pucchati. Sukhantipi vijānātīti sukhavedanampi vijānāti. Uparipadadvayepi eseva nayo. Iminā thero ‘‘sukhaṃ vedanaṃ vedayamāno sukhaṃ vedanaṃ vedayāmīti pajānātī’’tiādinā (ma. ni. 1.113; dī. ni. 2.380) nayena āgatavedanāvasena arūpakammaṭṭhānaṃ kathesi. Tassattho satipaṭṭhāne vuttanayeneva veditabbo.
ಸಂಸಟ್ಠಾತಿ ಏಕುಪ್ಪಾದಾದಿಲಕ್ಖಣೇನ ಸಂಯೋಗಟ್ಠೇನ ಸಂಸಟ್ಠಾ, ಉದಾಹು ವಿಸಂಸಟ್ಠಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ಥೇರೋ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಞ್ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಭೂಮನ್ತರಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಸಮಯಂ ಅಜಾನನ್ತೋ ವಿಯ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾಯ ಪನ ಮಗ್ಗವಿಞ್ಞಾಣೇನ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣೇನೇವ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವಂ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಥೇರೋಪಿಸ್ಸ ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇನ್ತೋ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಸಟ್ಠಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ನ ಚ ಲಬ್ಭಾ ಇಮೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಲೋಕಿಯಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇಪಿ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ। ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾ ವಿನಿಬ್ಭುಜಿತ್ವಾತಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ವಿನಿವಟ್ಟೇತ್ವಾ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ವಾ ವತ್ಥುತೋ ವಾ ಉಪ್ಪಾದತೋ ವಾ ನಿರೋಧತೋ ವಾ ನಾನಾಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಪನ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸಯೋ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ। ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಂ ಪತ್ವಾ ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಲೋಕುತ್ತರಂ ಪತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾ।
Saṃsaṭṭhāti ekuppādādilakkhaṇena saṃyogaṭṭhena saṃsaṭṭhā, udāhu visaṃsaṭṭhāti pucchati. Ettha ca thero maggapaññañca vipassanāviññāṇañcāti ime dve lokiyalokuttaradhamme missetvā bhūmantaraṃ bhinditvā samayaṃ ajānanto viya pucchatīti na veditabbo. Maggapaññāya pana maggaviññāṇena, vipassanāpaññāya ca vipassanāviññāṇeneva saddhiṃ saṃsaṭṭhabhāvaṃ pucchatīti veditabbo. Theropissa tamevatthaṃ vissajjento ime dhammā saṃsaṭṭhātiādimāha. Tattha na ca labbhā imesaṃ dhammānanti imesaṃ lokiyamaggakkhaṇepi lokuttaramaggakkhaṇepi ekato uppannānaṃ dvinnaṃ dhammānaṃ. Vinibbhujitvā vinibbhujitvāti visuṃ visuṃ katvā vinivaṭṭetvā, ārammaṇato vā vatthuto vā uppādato vā nirodhato vā nānākaraṇaṃ dassetuṃ na sakkāti attho. Tesaṃ tesaṃ pana dhammānaṃ visayo nāma atthi. Lokiyadhammaṃ patvā hi cittaṃ jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, lokuttaraṃ patvā paññā.
ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋಪಿ ಹಿ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ, ‘‘ಭಿಕ್ಖು, ತ್ವಂ ಕತಮಂ ಪಞ್ಞಂ ಅಧಿಗತೋ, ಕಿಂ ಪಠಮಮಗ್ಗಪಞ್ಞಂ, ಉದಾಹು ದುತಿಯ ತತಿಯ ಚತುತ್ಥ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ನ ಏವಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ಕಿಂ ಫಸ್ಸೋ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖು, ಕಿಂ ವೇದನೋ, ಕಿಂ ಸಞ್ಞೋ, ಕಿಂ ಚೇತನೋತಿ ನ ಚ ಪುಚ್ಛತಿ, ಚಿತ್ತವಸೇನ ಪನ, ‘‘ಕಿಞ್ಚಿತ್ತೋ ತ್ವಂ, ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೧೩೫) ಪುಚ್ಛತಿ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೋಪಿ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಧಮ್ಮಾ, ಮನೋಸೇಟ್ಠಾ ಮನೋಮಯಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಪ॰ ೧, ೨) ಚ, ‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ? ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಕಾಮಾವಚರಂ ಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧) ಚ ಏವಂ ಚಿತ್ತವಸೇನೇವ ಪಞ್ಞಾಪೇತಿ। ಲೋಕುತ್ತರಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪನ ಕಿಂ ಫಸ್ಸೋ ತ್ವಂ ಭಿಕ್ಖು, ಕಿಂ ವೇದನೋ, ಕಿಂ ಸಞ್ಞೋ, ಕಿಂ ಚೇತನೋತಿ ನ ಪುಚ್ಛತಿ। ಕತಮಾ ತೇ, ಭಿಕ್ಖು, ಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಗತಾ, ಕಿಂ ಪಠಮಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ, ಉದಾಹು ದುತಿಯತತಿಯಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಞಾವಸೇನೇವ ಪುಚ್ಛತಿ।
Sammāsambuddhopi hi lokiyadhammaṃ pucchanto, ‘‘bhikkhu, tvaṃ katamaṃ paññaṃ adhigato, kiṃ paṭhamamaggapaññaṃ, udāhu dutiya tatiya catuttha maggapañña’’nti na evaṃ pucchati. Kiṃ phasso tvaṃ, bhikkhu, kiṃ vedano, kiṃ sañño, kiṃ cetanoti na ca pucchati, cittavasena pana, ‘‘kiñcitto tvaṃ, bhikkhū’’ti (pārā. 135) pucchati. Kusalākusalaṃ paññapentopi ‘‘manopubbaṅgamā dhammā, manoseṭṭhā manomayā’’ti (dha. pa. 1, 2) ca, ‘‘katame dhammā kusalā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’ti (dha. sa. 1) ca evaṃ cittavaseneva paññāpeti. Lokuttaraṃ pucchanto pana kiṃ phasso tvaṃ bhikkhu, kiṃ vedano, kiṃ sañño, kiṃ cetanoti na pucchati. Katamā te, bhikkhu, paññā adhigatā, kiṃ paṭhamamaggapaññā, udāhu dutiyatatiyacatutthamaggapaññāti evaṃ paññāvaseneva pucchati.
ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂಯುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಪಞ್ಚಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ಕತಮಾನಿ ಪಞ್ಚ? ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಕತ್ಥ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ? ಚತೂಸು ಸೋತಾಪತ್ತಿಯಙ್ಗೇಸು ಏತ್ಥ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕತ್ಥ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ? ಚತೂಸು ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನೇಸು ಏತ್ಥ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕತ್ಥ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ? ಚತೂಸು ಸತಿಪಟ್ಠಾನೇಸು ಏತ್ಥ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕತ್ಥ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ? ಚತೂಸು ಝಾನೇಸು ಏತ್ಥ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕತ್ಥ ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ? ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಏತ್ಥ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೪೭೮)। ಏವಂ ಸವಿಸಯಸ್ಮಿಂಯೇವ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಥಿತಾ।
Indriyasaṃyuttepi ‘‘pañcimāni, bhikkhave, indriyāni. Katamāni pañca? Saddhindriyaṃ vīriyindriyaṃ satindriyaṃ samādhindriyaṃ paññindriyaṃ. Kattha ca, bhikkhave, saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ? Catūsu sotāpattiyaṅgesu ettha saddhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kattha ca, bhikkhave, vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ? Catūsu sammappadhānesu ettha vīriyindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kattha ca, bhikkhave, satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ? Catūsu satipaṭṭhānesu ettha satindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kattha ca, bhikkhave, samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ? Catūsu jhānesu ettha samādhindriyaṃ daṭṭhabbaṃ. Kattha ca, bhikkhave, paññindriyaṃ daṭṭhabbaṃ? Catūsu ariyasaccesu ettha paññindriyaṃ daṭṭhabba’’nti (saṃ. ni. 5.478). Evaṃ savisayasmiṃyeva lokiyalokuttarā dhammā kathitā.
ಯಥಾ ಹಿ ಚತ್ತಾರೋ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಾ ರಾಜಾತಿ ರಾಜಪಞ್ಚಮೇಸು ಸಹಾಯೇಸು ನಕ್ಖತ್ತಂ ಕೀಳಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ವೀಥಿಂ ಓತಿಣ್ಣೇಸು ಏಕಸ್ಸ ಸೇಟ್ಠಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗತಕಾಲೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ, ‘‘ಇಮೇಸಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ದೇಥ, ಗನ್ಧಮಾಲಾಲಙ್ಕಾರಾದೀನಿ ದೇಥಾ’’ತಿ ಗೇಹೇ ವಿಚಾರೇತಿ। ದುತಿಯಸ್ಸ ತತಿಯಸ್ಸ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಗೇಹಂ ಗತಕಾಲೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ, ‘‘ಇಮೇಸಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ದೇಥ, ಗನ್ಧಮಾಲಾಲಙ್ಕಾರಾದೀನಿ ದೇಥಾ’’ತಿ ಗೇಹೇ ವಿಚಾರೇತಿ। ಅಥ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಾ ರಞ್ಞೋ ಗೇಹಂ ಗತಕಾಲೇ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ರಾಜಾ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಸ್ಸರೋವ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪನ ಕಾಲೇ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇಯೇವ, ‘‘ಇಮೇಸಂ ಖಾದನೀಯಂ ಭೋಜನೀಯಂ ದೇಥ, ಗನ್ಧಮಾಲಾಲಙ್ಕಾರಾದೀನಿ ದೇಥಾ’’ತಿ ವಿಚಾರೇತಿ। ಏವಮೇವಂ ಖೋ ಸದ್ಧಾಪಞ್ಚಮಕೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯೇಸು ತೇಸು ಸಹಾಯೇಸು ಏಕತೋ ವೀಥಿಂ ಓತರನ್ತೇಸು ವಿಯ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೇಸುಪಿ ಯಥಾ ಪಠಮಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ ವಿಚಾರೇತಿ, ಏವಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಯಙ್ಗಾನಿ ಪತ್ವಾ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಲಕ್ಖಣಂ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಸೇಸಾನಿ ತದನ್ವಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾ ದುತಿಯಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ ವಿಚಾರೇತಿ, ಏವಂ ಸಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾನಿ ಪತ್ವಾ ಪಗ್ಗಹಣಲಕ್ಖಣಂ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಸೇಸಾನಿ ತದನ್ವಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾ ತತಿಯಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ ವಿಚಾರೇತಿ, ಏವಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾನಿ ಪತ್ವಾ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣಂ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಸೇಸಾನಿ ತದನ್ವಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಯಥಾ ಚತುತ್ಥಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ಗೇಹಸಾಮಿಕೋವ ವಿಚಾರೇತಿ, ಏವಂ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖೇ ಪತ್ವಾ ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಂ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಸೇಸಾನಿ ತದನ್ವಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಾ ರಞ್ಞೋ ಗೇಹಂ ಗತಕಾಲೇ ಪನ ಯಥಾ ಇತರೇ ಚತ್ತಾರೋ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದನ್ತಿ, ರಾಜಾವ ಗೇಹೇ ವಿಚಾರೇತಿ, ಏವಮೇವ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪತ್ವಾ ಪಜಾನನಲಕ್ಖಣಂ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಮೇವ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಹೋತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ, ಸೇಸಾನಿ ತದನ್ವಯಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।
Yathā hi cattāro seṭṭhiputtā rājāti rājapañcamesu sahāyesu nakkhattaṃ kīḷissāmāti vīthiṃ otiṇṇesu ekassa seṭṭhiputtassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova, ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti. Dutiyassa tatiyassa catutthassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova, ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti. Atha sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle kiñcāpi rājā sabbattha issarova, imasmiṃ pana kāle attano geheyeva, ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti vicāreti. Evamevaṃ kho saddhāpañcamakesu indriyesu tesu sahāyesu ekato vīthiṃ otarantesu viya ekārammaṇe uppajjamānesupi yathā paṭhamassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ sotāpattiyaṅgāni patvā adhimokkhalakkhaṇaṃ saddhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā dutiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ sammappadhānāni patvā paggahaṇalakkhaṇaṃ vīriyindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā tatiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ satipaṭṭhānāni patvā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ satindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā catutthassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ jhānavimokkhe patvā avikkhepalakkhaṇaṃ samādhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle pana yathā itare cattāro tuṇhī nisīdanti, rājāva gehe vicāreti, evameva ariyasaccāni patvā pajānanalakkhaṇaṃ paññindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti.
ಇತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪತ್ತಾನಂ ಅಗ್ಗೇ ಠಪಿತೋ ಮಹಾಕೋಟ್ಠಿತತ್ಥೇರೋ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಚಿತ್ತಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ; ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪಞ್ಞಂ ಜೇಟ್ಠಕಂ ಪಞ್ಞಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಿ। ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋಪಿ ತಥೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ।
Iti paṭisambhidāpattānaṃ agge ṭhapito mahākoṭṭhitatthero lokiyadhammaṃ pucchanto cittaṃ jeṭṭhakaṃ cittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā pucchi; lokuttaradhammaṃ pucchanto paññaṃ jeṭṭhakaṃ paññaṃ pubbaṅgamaṃ katvā pucchi. Dhammasenāpatisāriputtattheropi tatheva vissajjesīti.
ಯಂ ಹಾವುಸೋ, ಪಜಾನಾತೀತಿ ಯಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಮಿದಂ ದುಕ್ಖನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಪಜಾನಾತಿ। ತಂ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಮಗ್ಗವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ತಥೇವ ತಂ ವಿಜಾನಾತಿ। ಯಂ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಯಂ ಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಜಾನಾತಿ। ತಂ ಪಜಾನಾತೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಪಿ ತಥೇವ ತಂ ಪಜಾನಾತಿ। ತಸ್ಮಾ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ। ಸಂಸಟ್ಠಾತಿ ಏಕುಪ್ಪಾದಏಕನಿರೋಧಏಕವತ್ಥುಕಏಕಾರಮ್ಮಣತಾಯ ಸಂಸಟ್ಠಾ।
Yaṃ hāvuso, pajānātīti yaṃ catusaccadhammamidaṃ dukkhantiādinā nayena maggapaññā pajānāti. Taṃ vijānātīti maggaviññāṇampi tatheva taṃ vijānāti. Yaṃ vijānātīti yaṃ saṅkhāragataṃ aniccantiādinā nayena vipassanāviññāṇaṃ vijānāti. Taṃ pajānātīti vipassanāpaññāpi tatheva taṃ pajānāti. Tasmā ime dhammāti tena kāraṇena ime dhammā. Saṃsaṭṭhāti ekuppādaekanirodhaekavatthukaekārammaṇatāya saṃsaṭṭhā.
ಪಞ್ಞಾ ಭಾವೇತಬ್ಬಾತಿ ಇದಂ ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ಪನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಭಾವೇತಬ್ಬಮೇವ ಹೋತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯನ್ತಿ ಇದಂ ವಿಪಸ್ಸನಾವಿಞ್ಞಾಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪನ ಪಞ್ಞಾ ತೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪರಿಜಾನಿತಬ್ಬಾವ ಹೋತಿ।
Paññā bhāvetabbāti idaṃ maggapaññaṃ sandhāya vuttaṃ. Taṃsampayuttaṃ pana viññāṇaṃ tāya saddhiṃ bhāvetabbameva hoti. Viññāṇaṃ pariññeyyanti idaṃ vipassanāviññāṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Taṃsampayuttā pana paññā tena saddhiṃ parijānitabbāva hoti.
೪೫೦. ವೇದನಾ ವೇದನಾತಿ ಇದಂ ಕಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛತಿ? ವೇದನಾಲಕ್ಖಣಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತೇಭೂಮಿಕಸಮ್ಮಸನಚಾರವೇದನಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ। ಸುಖಮ್ಪಿ ವೇದೇತೀತಿ ಸುಖಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದೇತಿ ಅನುಭವತಿ। ಪರತೋ ಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ‘‘ರೂಪಞ್ಚ ಹಿದಂ, ಮಹಾಲಿ, ಏಕನ್ತದುಕ್ಖಂ ಅಭವಿಸ್ಸ, ದುಕ್ಖಾನುಪತಿತಂ ದುಕ್ಖಾವಕ್ಕನ್ತಂ ಅನವಕ್ಕನ್ತಂ ಸುಖೇನ, ನಯಿದಂ ಸತ್ತಾ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಾರಜ್ಜೇಯ್ಯುಂ। ಯಸ್ಮಾ ಚ ಖೋ, ಮಹಾಲಿ, ರೂಪಂ ಸುಖಂ ಸುಖಾನುಪತಿತಂ ಸುಖಾವಕ್ಕನ್ತಂ ಅನವಕ್ಕನ್ತಂ ದುಕ್ಖೇನ, ತಸ್ಮಾ ಸತ್ತಾ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಾರಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಾರಾಗಾ ಸಂಯುಜ್ಜನ್ತಿ, ಸಂಯೋಗಾ ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತಿ। ವೇದನಾ ಚ ಹಿದಂ… ಸಞ್ಞಾ… ಸಙ್ಖಾರಾ… ವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ಹಿದಂ, ಮಹಾಲಿ, ಏಕನ್ತದುಕ್ಖಂ ಅಭವಿಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಸಂಕಿಲಿಸ್ಸನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೭೦) ಇಮಿನಾ ಹಿ ಮಹಾಲಿಸುತ್ತಪರಿಯಾಯೇನ ಇಧ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸುಖಂ ದುಕ್ಖಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖನ್ತಿ ಕಥಿತಂ। ಅಪಿಚ ಪುರಿಮಂ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾ ಸುಖಾ ವೇದನಾ ವೇದೇತಿ; ಪುರಿಮಂ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾ ದುಕ್ಖಾ ವೇದನಾ ವೇದೇತಿ; ಪುರಿಮಂ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಂ ವೇದನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಅಪರಾ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ ವೇದೇತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವೇದನಾಯೇವ ಹಿ ವೇದೇತಿ, ನ ಅಞ್ಞೋ ಕೋಚಿ ವೇದಿತಾ ನಾಮ ಅತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಮೇತಂ।
450.Vedanā vedanāti idaṃ kasmā pucchati? Vedanālakkhaṇaṃ pucchissāmīti pucchati. Evaṃ santepi tebhūmikasammasanacāravedanāva adhippetāti sallakkhetabbā. Sukhampi vedetīti sukhaṃ ārammaṇaṃ vedeti anubhavati. Parato padadvayepi eseva nayo. ‘‘Rūpañca hidaṃ, mahāli, ekantadukkhaṃ abhavissa, dukkhānupatitaṃ dukkhāvakkantaṃ anavakkantaṃ sukhena, nayidaṃ sattā rūpasmiṃ sārajjeyyuṃ. Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatitaṃ sukhāvakkantaṃ anavakkantaṃ dukkhena, tasmā sattā rūpasmiṃ sārajjanti, sārāgā saṃyujjanti, saṃyogā saṃkilissanti. Vedanā ca hidaṃ… saññā… saṅkhārā… viññāṇañca hidaṃ, mahāli, ekantadukkhaṃ abhavissa…pe… saṃkilissantī’’ti (saṃ. ni. 3.70) iminā hi mahālisuttapariyāyena idha ārammaṇaṃ sukhaṃ dukkhaṃ adukkhamasukhanti kathitaṃ. Apica purimaṃ sukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā aparā sukhā vedanā vedeti; purimaṃ dukkhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā aparā dukkhā vedanā vedeti; purimaṃ adukkhamasukhaṃ vedanaṃ ārammaṇaṃ katvā aparā adukkhamasukhā vedanā vedetīti evamettha attho daṭṭhabbo. Vedanāyeva hi vedeti, na añño koci veditā nāma atthīti vuttametaṃ.
ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಞಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಸಬ್ಬಸಞ್ಞಾಯ ಲಕ್ಖಣಂ। ಕಿಂ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಸಞ್ಞಾಯಾತಿ? ಸಬ್ಬಸಞ್ಞಾಯ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಸಞ್ಞಾಯ ಲಕ್ಖಣನ್ತಿಪಿ ಏಕಮೇವೇತಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ತೇಭೂಮಿಕಸಮ್ಮಸನಚಾರಸಞ್ಞಾವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತಬ್ಬಾ। ನೀಲಕಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ನೀಲಪುಪ್ಫೇ ವಾ ವತ್ಥೇ ವಾ ಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಉಪಚಾರಂ ವಾ ಅಪ್ಪನಂ ವಾ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ। ಇಮಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಅತ್ಥೇ ಪರಿಕಮ್ಮಸಞ್ಞಾಪಿ ಉಪಚಾರಸಞ್ಞಾಪಿ ಅಪ್ಪನಾಸಞ್ಞಾಪಿ ವಟ್ಟತಿ। ನೀಲೇ ನೀಲನ್ತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಞ್ಞಾಪಿ ವಟ್ಟತಿಯೇವ। ಪೀತಕಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Saññāsaññāti idha kiṃ pucchati? Sabbasaññāya lakkhaṇaṃ. Kiṃ sabbatthakasaññāyāti? Sabbasaññāya lakkhaṇantipi sabbatthakasaññāya lakkhaṇantipi ekamevetaṃ, evaṃ santepi tebhūmikasammasanacārasaññāva adhippetāti sallakkhetabbā. Nīlakampi sañjānātīti nīlapupphe vā vatthe vā parikammaṃ katvā upacāraṃ vā appanaṃ vā pāpento sañjānāti. Imasmiñhi atthe parikammasaññāpi upacārasaññāpi appanāsaññāpi vaṭṭati. Nīle nīlanti uppajjanakasaññāpi vaṭṭatiyeva. Pītakādīsupi eseva nayo.
ಯಾ ಚಾವುಸೋ, ವೇದನಾತಿ ಏತ್ಥ ವೇದನಾ, ಸಞ್ಞಾ, ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾ ಕಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಾತಿ? ಅಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕತ್ತಾ। ಪಞ್ಞಾಯ ಹಿ ಗಹಿತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾವ ವೇದನಾದಯೋ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ನೋ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ। ತಂ ಪನ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಇಮೇಸು ಗಹಿತೇಸು ಪಞ್ಞಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ ಅನ್ತಮಸೋ ದ್ವೇ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಮ್ಮಾಪಿ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಯಥಾ ಹಿ ತಯೋ ಪುರಿಸಾ ಸುತ್ತಂ ಸುತ್ತನ್ತಿ ವದೇಯ್ಯುಂ, ಚತುತ್ಥೋ ರತನಾವುತಸುತ್ತನ್ತಿ। ತೇಸು ಪುರಿಮಾ ತಯೋ ತಕ್ಕಗತಮ್ಪಿ ಪಟ್ಟಿವಟ್ಟಕಾದಿಗತಮ್ಪಿ ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಬಹುಂ ಸುತ್ತಂ ಲಭನ್ತಿ ಅನ್ತಮಸೋ ಮಕ್ಕಟಕಸುತ್ತಮ್ಪಿ। ರತನಾವುತಸುತ್ತಂ ಪರಿಯೇಸನ್ತೋ ಮನ್ದಂ ಲಭತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಹೇಟ್ಠತೋ ವಾ ಪಞ್ಞಾ ವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಪಯೋಗಂ ಲಭಾಪಿತಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠತ್ತಾವ ಇಧ ನ ಗಹಿತಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಯಂ ಹಾವುಸೋ, ವೇದೇತೀತಿ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದನಾ ವೇದೇತಿ, ಸಞ್ಞಾಪಿ ತದೇವ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ। ಯಂ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಞ್ಞಾ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ವಿಞ್ಞಾಣಮ್ಪಿ ತದೇವ ವಿಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Yā cāvuso, vedanāti ettha vedanā, saññā, viññāṇanti imāni tīṇi gahetvā paññā kasmā na gahitāti? Asabbasaṅgāhikattā. Paññāya hi gahitāya paññāya sampayuttāva vedanādayo labbhanti, no vippayuttā. Taṃ pana aggahetvā imesu gahitesu paññāya sampayuttā ca vippayuttā ca antamaso dve pañcaviññāṇadhammāpi labbhanti. Yathā hi tayo purisā suttaṃ suttanti vadeyyuṃ, catuttho ratanāvutasuttanti. Tesu purimā tayo takkagatampi paṭṭivaṭṭakādigatampi yaṃkiñci bahuṃ suttaṃ labhanti antamaso makkaṭakasuttampi. Ratanāvutasuttaṃ pariyesanto mandaṃ labhati, evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Heṭṭhato vā paññā viññāṇena saddhiṃ sampayogaṃ labhāpitā vissaṭṭhattāva idha na gahitāti vadanti. Yaṃ hāvuso, vedetīti yaṃ ārammaṇaṃ vedanā vedeti, saññāpi tadeva sañjānāti. Yaṃ sañjānātīti yaṃ ārammaṇaṃ saññā sañjānāti, viññāṇampi tadeva vijānātīti attho.
ಇದಾನಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ವಿಜಾನಾತಿ ಪಜಾನಾತೀತಿ ಏತ್ಥ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಉಪಸಗ್ಗಮತ್ತಮೇವ ವಿಸೇಸೋ। ಜಾನಾತೀತಿ ಪದಂ ಪನ ಅವಿಸೇಸೋ। ತಸ್ಸಾಪಿ ಜಾನನತ್ಥೇ ವಿಸೇಸೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸಞ್ಞಾ ಹಿ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಂ ಸಞ್ಜಾನನಮತ್ತಮೇವ, ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಞ್ಚೇವ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಞ್ಚ ಪಾಪೇತಿ, ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಪನ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಂ ಪಾಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಪಞ್ಞಾ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ, ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಂ ಪಾಪೇತುಮ್ಪಿ ಸಕ್ಕೋತಿ।
Idāni sañjānāti vijānāti pajānātīti ettha viseso veditabbo. Tattha upasaggamattameva viseso. Jānātīti padaṃ pana aviseso. Tassāpi jānanatthe viseso veditabbo. Saññā hi nīlādivasena ārammaṇaṃ sañjānanamattameva, aniccaṃ dukkhaṃ anattāti lakkhaṇapaṭivedhaṃ pāpetuṃ na sakkoti. Viññāṇaṃ nīlādivasena ārammaṇañceva sañjānāti, aniccādilakkhaṇapaṭivedhañca pāpeti, ussakkitvā pana maggapātubhāvaṃ pāpetuṃ na sakkoti. Paññā nīlādivasena ārammaṇampi sañjānāti, aniccādivasena lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti, ussakkitvā maggapātubhāvaṃ pāpetumpi sakkoti.
ಯಥಾ ಹಿ ಹೇರಞ್ಞಿಕಫಲಕೇ ಕಹಾಪಣರಾಸಿಮ್ಹಿ ಕತೇ ಅಜಾತಬುದ್ಧಿ ದಾರಕೋ ಗಾಮಿಕಪುರಿಸೋ ಮಹಾಹೇರಞ್ಞಿಕೋತಿ ತೀಸು ಜನೇಸು ಓಲೋಕೇತ್ವಾ ಠಿತೇಸು ಅಜಾತಬುದ್ಧಿ ದಾರಕೋ ಕಹಾಪಣಾನಂ ಚಿತ್ತವಿಚಿತ್ತಚತುರಸ್ಸಮಣ್ಡಲಭಾವಮೇವ ಜಾನಾತಿ, ಇದಂ ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗಂ ರತನಸಮ್ಮತನ್ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ। ಗಾಮಿಕಪುರಿಸೋ ಚಿತ್ತಾದಿಭಾವಞ್ಚೇವ ಜಾನಾತಿ, ಮನುಸ್ಸಾನಂ ಉಪಭೋಗಪರಿಭೋಗರತನಸಮ್ಮತಭಾವಞ್ಚ। ‘‘ಅಯಂ ಕೂಟೋ ಅಯಂ ಛೇಕೋ ಅಯಂ ಕರತೋ ಅಯಂ ಸಣ್ಹೋ’’ತಿ ಪನ ನ ಜಾನಾತಿ। ಮಹಾಹೇರಞ್ಞಿಕೋ ಚಿತ್ತಾದಿಭಾವಮ್ಪಿ ರತನಸಮ್ಮತಭಾವಮ್ಪಿ ಕೂಟಾದಿಭಾವಮ್ಪಿ ಜಾನಾತಿ, ಜಾನನ್ತೋ ಚ ಪನ ನಂ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾಪಿ ಜಾನಾತಿ, ಆಕೋಟಿತಸ್ಸ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾಪಿ, ಗನ್ಧಂ ಘಾಯಿತ್ವಾಪಿ, ರಸಂ ಸಾಯಿತ್ವಾಪಿ, ಹತ್ಥೇನ ಗರುಕಲಹುಕಭಾವಂ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾಪಿ ಅಸುಕಗಾಮೇ ಕತೋತಿಪಿ ಜಾನಾತಿ, ಅಸುಕನಿಗಮೇ ಅಸುಕನಗರೇ ಅಸುಕಪಬ್ಬತಚ್ಛಾಯಾಯ ಅಸುಕನದೀತೀರೇ ಕತೋತಿಪಿ, ಅಸುಕಾಚರಿಯೇನ ಕತೋತಿಪಿ ಜಾನಾತಿ। ಏವಮೇವಂ ಸಞ್ಞಾ ಅಜಾತಬುದ್ಧಿದಾರಕಸ್ಸ ಕಹಾಪಣದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಮತ್ತಮೇವ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ। ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಗಾಮಿಕಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಹಾಪಣದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ। ಪಞ್ಞಾ ಮಹಾಹೇರಞ್ಞಿಕಸ್ಸ ಕಹಾಪಣದಸ್ಸನಂ ವಿಯ ನೀಲಾದಿವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿವಸೇನ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ, ಉಸ್ಸಕ್ಕಿತ್ವಾ ಮಗ್ಗಪಾತುಭಾವಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತಿ। ಸೋ ಪನ ನೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝೋ।
Yathā hi heraññikaphalake kahāpaṇarāsimhi kate ajātabuddhi dārako gāmikapuriso mahāheraññikoti tīsu janesu oloketvā ṭhitesu ajātabuddhi dārako kahāpaṇānaṃ cittavicittacaturassamaṇḍalabhāvameva jānāti, idaṃ manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ ratanasammatanti na jānāti. Gāmikapuriso cittādibhāvañceva jānāti, manussānaṃ upabhogaparibhogaratanasammatabhāvañca. ‘‘Ayaṃ kūṭo ayaṃ cheko ayaṃ karato ayaṃ saṇho’’ti pana na jānāti. Mahāheraññiko cittādibhāvampi ratanasammatabhāvampi kūṭādibhāvampi jānāti, jānanto ca pana naṃ rūpaṃ disvāpi jānāti, ākoṭitassa saddaṃ sutvāpi, gandhaṃ ghāyitvāpi, rasaṃ sāyitvāpi, hatthena garukalahukabhāvaṃ upadhāretvāpi asukagāme katotipi jānāti, asukanigame asukanagare asukapabbatacchāyāya asukanadītīre katotipi, asukācariyena katotipi jānāti. Evamevaṃ saññā ajātabuddhidārakassa kahāpaṇadassanaṃ viya nīlādivasena ārammaṇamattameva sañjānāti. Viññāṇaṃ gāmikapurisassa kahāpaṇadassanaṃ viya nīlādivasena ārammaṇampi sañjānāti, aniccādivasena lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti. Paññā mahāheraññikassa kahāpaṇadassanaṃ viya nīlādivasena ārammaṇampi sañjānāti, aniccādivasena lakkhaṇapaṭivedhampi pāpeti, ussakkitvā maggapātubhāvampi pāpeti. So pana nesaṃ viseso duppaṭivijjho.
ತೇನಾಹ ಆಯಸ್ಮಾ ನಾಗಸೇನೋ – ‘‘ದುಕ್ಕರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಕತನ್ತಿ। ಕಿಂ, ಭನ್ತೇ, ನಾಗಸೇನ ಭಗವತಾ ದುಕ್ಕರಂ ಕತನ್ತಿ? ದುಕ್ಕರಂ, ಮಹಾರಾಜ, ಭಗವತಾ ಕತಂ, ಇಮೇಸಂ ಅರೂಪೀನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ವವತ್ಥಾನಂ ಅಕ್ಖಾತಂ, ಅಯಂ ಫಸ್ಸೋ, ಅಯಂ ವೇದನಾ, ಅಯಂ ಸಞ್ಞಾ, ಅಯಂ ಚೇತನಾ, ಇದಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಮಿ॰ ಪ॰ ೨.೭.೧೬)। ಯಥಾ ಹಿ ತಿಲತೇಲಂ, ಸಾಸಪತೇಲಂ, ಮಧುಕತೇಲಂ, ಏರಣ್ಡಕತೇಲಂ, ವಸಾತೇಲನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ತೇಲಾನಿ ಏಕಚಾಟಿಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ದಿವಸಂ ಯಮಕಮನ್ಥೇಹಿ ಮನ್ಥೇತ್ವಾ ತತೋ ಇದಂ ತಿಲತೇಲಂ, ಇದಂ ಸಾಸಪತೇಲನ್ತಿ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಉದ್ಧರಣಂ ನಾಮ ದುಕ್ಕರಂ, ಇದಂ ತತೋ ದುಕ್ಕರತರಂ। ಭಗವಾ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಸುಪ್ಪಟಿವಿದ್ಧತ್ತಾ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಇಮೇಸಂ ಅರೂಪೀನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಏಕಾರಮ್ಮಣೇ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ವವತ್ಥಾನಂ ಅಕ್ಖಾಸಿ। ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಮಹಾನದೀನಂ ಸಮುದ್ದಂ ಪವಿಟ್ಠಟ್ಠಾನೇ, ‘‘ಇದಂ ಗಙ್ಗಾಯ ಉದಕಂ, ಇದಂ ಯಮುನಾಯಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಉದಕಉದ್ಧರಣೇನಾಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Tenāha āyasmā nāgaseno – ‘‘dukkaraṃ, mahārāja, bhagavatā katanti. Kiṃ, bhante, nāgasena bhagavatā dukkaraṃ katanti? Dukkaraṃ, mahārāja, bhagavatā kataṃ, imesaṃ arūpīnaṃ cittacetasikānaṃ dhammānaṃ ekārammaṇe pavattamānānaṃ vavatthānaṃ akkhātaṃ, ayaṃ phasso, ayaṃ vedanā, ayaṃ saññā, ayaṃ cetanā, idaṃ citta’’nti (mi. pa. 2.7.16). Yathā hi tilatelaṃ, sāsapatelaṃ, madhukatelaṃ, eraṇḍakatelaṃ, vasātelanti imāni pañca telāni ekacāṭiyaṃ pakkhipitvā divasaṃ yamakamanthehi manthetvā tato idaṃ tilatelaṃ, idaṃ sāsapatelanti ekekassa pāṭiyekkaṃ uddharaṇaṃ nāma dukkaraṃ, idaṃ tato dukkarataraṃ. Bhagavā pana sabbaññutaññāṇassa suppaṭividdhattā dhammissaro dhammarājā imesaṃ arūpīnaṃ dhammānaṃ ekārammaṇe pavattamānānaṃ vavatthānaṃ akkhāsi. Pañcannaṃ mahānadīnaṃ samuddaṃ paviṭṭhaṭṭhāne, ‘‘idaṃ gaṅgāya udakaṃ, idaṃ yamunāyā’’ti evaṃ pāṭiyekkaṃ udakauddharaṇenāpi ayamattho veditabbo.
೪೫೧. ನಿಸ್ಸಟ್ಠೇನಾತಿ ನಿಸ್ಸಟೇನ ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇನ ವಾ। ತತ್ಥ ನಿಸ್ಸಟೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹೀತಿ ನಿಸ್ಸಕ್ಕವಚನಂ। ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಕರಣವಚನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪಞ್ಚಹಿ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ನಿಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮನೋದ್ವಾರೇ ಪವತ್ತೇನ ಪಞ್ಚಹಿ ವಾ ಇನ್ದ್ರಿಯೇಹಿ ತಸ್ಸ ವತ್ಥುಭಾವಂ ಅನುಪಗಮನತಾಯ ಪರಿಚ್ಚತ್ತೇನಾತಿ। ಪರಿಸುದ್ಧೇನಾತಿ ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸೇನ। ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣೇನಾತಿ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇನ। ಕಿಂ ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಿಂ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ನೇಯ್ಯಂ ನಾಮ ಅತ್ಥಿ ಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ॰ ೬೯) ಹಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ನೇಯ್ಯನ್ತಿ ಕಥಂ ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಚಿತ್ತೇನ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿ ನೇಯ್ಯಾತಿ? ರೂಪಾವಚರಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ಠಿತೇನ ಅರೂಪಾವಚರಸಮಾಪತ್ತಿಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ಠಿತಸ್ಸ ಹಿ ಸಾ ಇಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಆಕಾಸಾನಞ್ಚಾಯತನಂ ನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಥ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಕಸ್ಮಾ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ? ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅಭಿನಿವೇಸಾಭಾವತೋ। ತತ್ಥ ಹಿ ಕಲಾಪತೋ ನಯತೋ ಸಮ್ಮಸನಂ ಲಬ್ಭತಿ, ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಸದಿಸಸ್ಸಾಪಿ ಹಿ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅಭಿನಿವೇಸೋ ನ ಜಾಯತಿ। ತಸ್ಮಾ ಥೇರೋಪಿ, ‘‘ಏವಂ ಕಿರಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಹುತ್ವಾ ಸಮ್ಭೋನ್ತಿ, ಹುತ್ವಾ ಪಟಿವೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೯೪) ಕಲಾಪತೋ ನಯತೋ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀತಿ। ಭಗವಾ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹತ್ಥಗತತ್ತಾ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಯಮ್ಪಿ ಪರೋಪಞ್ಞಾಸ ಧಮ್ಮೇ ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕಂ ಅಂಗುದ್ಧಾರೇನೇವ ಉದ್ಧರಿತ್ವಾ, ‘‘ಯಾವತಾ ಸಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ, ತಾವತಾ ಅಞ್ಞಾಪಟಿವೇಧೋ’’ತಿ ಆಹ।
451.Nissaṭṭhenāti nissaṭena pariccattena vā. Tattha nissaṭenāti atthe sati pañcahi indriyehīti nissakkavacanaṃ. Pariccattenāti atthe sati karaṇavacanaṃ veditabbaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – pañcahi indriyehi nissaritvā manodvāre pavattena pañcahi vā indriyehi tassa vatthubhāvaṃ anupagamanatāya pariccattenāti. Parisuddhenāti nirupakkilesena. Manoviññāṇenāti rūpāvacaracatutthajjhānacittena. Kiṃ neyyanti kiṃ jānitabbaṃ. ‘‘Yaṃkiñci neyyaṃ nāma atthi dhamma’’ntiādīsu (mahāni. 69) hi jānitabbaṃ neyyanti vuttaṃ. Ākāsānañcāyatanaṃ neyyanti kathaṃ rūpāvacaracatutthajjhānacittena arūpāvacarasamāpatti neyyāti? Rūpāvacaracatutthajjhāne ṭhitena arūpāvacarasamāpattiṃ nibbattetuṃ sakkā hoti. Ettha ṭhitassa hi sā ijjhati. Tasmā ‘‘ākāsānañcāyatanaṃ neyya’’ntiādimāha. Atha nevasaññānāsaññāyatanaṃ kasmā na vuttanti? Pāṭiyekkaṃ abhinivesābhāvato. Tattha hi kalāpato nayato sammasanaṃ labbhati, dhammasenāpatisadisassāpi hi bhikkhuno pāṭiyekkaṃ abhiniveso na jāyati. Tasmā theropi, ‘‘evaṃ kirame dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī’’ti (ma. ni. 3.94) kalāpato nayato sammasitvā vissajjesīti. Bhagavā pana sabbaññutaññāṇassa hatthagatattā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyampi paropaññāsa dhamme pāṭiyekkaṃ aṃguddhāreneva uddharitvā, ‘‘yāvatā saññāsamāpattiyo, tāvatā aññāpaṭivedho’’ti āha.
ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಜಾನಾತೀತಿ ದಸ್ಸನಪರಿಣಾಯಕಟ್ಠೇನ ಚಕ್ಖುಭೂತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಜಾನಾತಿ। ತತ್ಥ ದ್ವೇ ಪಞ್ಞಾ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ ಚ। ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ ಪಜಾನಾತಿ। ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ ಲಕ್ಖಣಪಟಿವೇಧೇನ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಜಾನನಂ ಕಥಿತಂ। ಕಿಮತ್ಥಿಯಾತಿ ಕೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿಞ್ಞತ್ಥಾತಿಆದೀಸು ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಜಾನಾತೀತಿ ಅಭಿಞ್ಞತ್ಥಾ। ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಪರಿಜಾನಾತೀತಿ ಪರಿಞ್ಞತ್ಥಾ। ಪಹಾತಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮೇ ಪಜಹತೀತಿ ಪಹಾನತ್ಥಾ। ಸಾ ಪನೇಸಾ ಲೋಕಿಯಾಪಿ ಅಭಿಞ್ಞತ್ಥಾ ಚ ಪರಿಞ್ಞತ್ಥಾ ಚ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನತೋ ಪಹಾನತ್ಥಾ। ಲೋಕುತ್ತರಾಪಿ ಅಭಿಞ್ಞತ್ಥಾ ಚ ಪರಿಞ್ಞತ್ಥಾ ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದತೋ ಪಹಾನತ್ಥಾ। ತತ್ಥ ಲೋಕಿಯಾ ಕಿಚ್ಚತೋ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ ಚ ಪಜಾನಾತಿ, ಲೋಕುತ್ತರಾ ಅಸಮ್ಮೋಹತೋ।
Paññācakkhunā pajānātīti dassanapariṇāyakaṭṭhena cakkhubhūtāya paññāya pajānāti. Tattha dve paññā samādhipaññā vipassanāpaññā ca. Samādhipaññāya kiccato asammohato ca pajānāti. Vipassanāpaññāya lakkhaṇapaṭivedhena ārammaṇato jānanaṃ kathitaṃ. Kimatthiyāti ko etissā attho. Abhiññatthātiādīsu abhiññeyye dhamme abhijānātīti abhiññatthā. Pariññeyye dhamme parijānātīti pariññatthā. Pahātabbe dhamme pajahatīti pahānatthā. Sā panesā lokiyāpi abhiññatthā ca pariññatthā ca vikkhambhanato pahānatthā. Lokuttarāpi abhiññatthā ca pariññatthā ca samucchedato pahānatthā. Tattha lokiyā kiccato asammohato ca pajānāti, lokuttarā asammohato.
೪೫೨. ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಉಪ್ಪಾದಾಯಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ ಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಚ। ಪರತೋ ಚ ಘೋಸೋತಿ ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ। ಯೋನಿಸೋ ಚ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪಾಯಮನಸಿಕಾರೋ। ತತ್ಥ ಸಾವಕೇಸು ಅಪಿ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ ದ್ವೇ ಪಚ್ಚಯಾ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟನ್ತಿಯೇವ। ಥೇರೋ ಹಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸಾಧಿಕಂ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಂ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಅಣುಮತ್ತಮ್ಪಿ ಕಿಲೇಸಂ ಪಜಹಿತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ। ‘‘ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಪ್ಪಭವಾ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೬೦) ಅಸ್ಸಜಿತ್ಥೇರತೋ ಇಮಂ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾವಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧೋ ಜಾತೋ। ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಂ ಪನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಞ್ಚ ಪರತೋಘೋಸಕಮ್ಮಂ ನತ್ಥಿ, ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಞ್ಚ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಞ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ್ತಿ।
452.Sammādiṭṭhiyā uppādāyāti vipassanāsammādiṭṭhiyā ca maggasammādiṭṭhiyā ca. Parato ca ghosoti sappāyadhammassavanaṃ. Yoniso ca manasikāroti attano upāyamanasikāro. Tattha sāvakesu api dhammasenāpatino dve paccayā laddhuṃ vaṭṭantiyeva. Thero hi kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ pāramiyo pūretvāpi attano dhammatāya aṇumattampi kilesaṃ pajahituṃ nāsakkhi. ‘‘Ye dhammā hetuppabhavā’’ti (mahāva. 60) assajittherato imaṃ gāthaṃ sutvāvassa paṭivedho jāto. Paccekabuddhānaṃ pana sabbaññubuddhānañca paratoghosakammaṃ natthi, yonisomanasikārasmiṃyeva ṭhatvā paccekabodhiñca sabbaññutaññāṇañca nibbattenti.
ಅನುಗ್ಗಹಿತಾತಿ ಲದ್ಧೂಪಕಾರಾ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠೀತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿ। ಫಲಕ್ಖಣೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಫಲಂ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಫಲಾ। ತದೇವ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಂ ಫಲಂ ಆನಿಸಂಸೋ ಅಸ್ಸಾತಿ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಫಲಾನಿಸಂಸಾ। ದುತಿಯಪದೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಚತುತ್ಥಫಲಪಞ್ಞಾ ಪಞ್ಞಾವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ, ಅವಸೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೀಲಾನುಗ್ಗಹಿತಾತಿಆದೀಸು ಸೀಲನ್ತಿ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ। ಸುತನ್ತಿ ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ। ಸಾಕಚ್ಛಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಚ್ಛೇದನಕಥಾ। ಸಮಥೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಿಕಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ। ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಸತ್ತವಿಧಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾ। ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಞ್ಹಿ ಪೂರೇನ್ತಸ್ಸ, ಸಪ್ಪಾಯಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ ಸುಣನ್ತಸ್ಸ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಂ ಛಿನ್ದನ್ತಸ್ಸ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಿಕಾಸು ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತೀಸು ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ, ಸತ್ತವಿಧಂ ಅನುಪಸ್ಸನಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಫಲಂ ದೇತಿ।
Anuggahitāti laddhūpakārā. Sammādiṭṭhīti arahattamaggasammādiṭṭhi. Phalakkhaṇe nibbattā cetovimutti phalaṃ assāti cetovimuttiphalā. Tadeva cetovimuttisaṅkhātaṃ phalaṃ ānisaṃso assāti cetovimuttiphalānisaṃsā. Dutiyapadepi eseva nayo. Ettha ca catutthaphalapaññā paññāvimutti nāma, avasesā dhammā cetovimuttīti veditabbā. Sīlānuggahitātiādīsu sīlanti catupārisuddhisīlaṃ. Sutanti sappāyadhammassavanaṃ. Sākacchāti kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanakathā. Samathoti vipassanāpādikā aṭṭha samāpattiyo. Vipassanāti sattavidhā anupassanā. Catupārisuddhisīlañhi pūrentassa, sappāyadhammassavanaṃ suṇantassa, kammaṭṭhāne khalanapakkhalanaṃ chindantassa, vipassanāpādikāsu aṭṭhasamāpattīsu kammaṃ karontassa, sattavidhaṃ anupassanaṃ bhāventassa arahattamaggo uppajjitvā phalaṃ deti.
ಯಥಾ ಹಿ ಮಧುರಂ ಅಮ್ಬಪಕ್ಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತುಕಾಮೋ ಅಮ್ಬಪೋತಕಸ್ಸ ಸಮನ್ತಾ ಉದಕಕೋಟ್ಠಕಂ ಥಿರಂ ಕತ್ವಾ ಬನ್ಧತಿ। ಘಟಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉದಕಂ ಆಸಿಞ್ಚತಿ। ಉದಕಸ್ಸ ಅನಿಕ್ಖಮನತ್ಥಂ ಮರಿಯಾದಂ ಥಿರಂ ಕರೋತಿ। ಯಾ ಹೋತಿ ಸಮೀಪೇ ವಲ್ಲಿ ವಾ ಸುಕ್ಖದಣ್ಡಕೋ ವಾ ಕಿಪಿಲ್ಲಿಕಪುಟೋ ವಾ ಮಕ್ಕಟಕಜಾಲಂ ವಾ, ತಂ ಅಪನೇತಿ। ಖಣಿತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಮೂಲಾನಿ ಪರಿಖಣತಿ। ಏವಮಸ್ಸ ಅಪ್ಪಮತ್ತಸ್ಸ ಇಮಾನಿ ಪಞ್ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಕರೋತೋ ಸೋ ಅಮ್ಬೋ ವಡ್ಢಿತ್ವಾ ಫಲಂ ದೇತಿ। ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ಕೋಟ್ಠಕಬನ್ಧನಂ ವಿಯ ಹಿ ಸೀಲಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಉದಕಸಿಞ್ಚನಂ ವಿಯ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ, ಮರಿಯಾದಾಯ ಥಿರಭಾವಕರಣಂ ವಿಯ ಸಮಥೋ, ಸಮೀಪೇ ವಲ್ಲಿಆದೀನಂ ಹರಣಂ ವಿಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನೇ ಖಲನಪಕ್ಖಲನಚ್ಛೇದನಂ, ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ಖಣಿತ್ತಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮೂಲಖಣನಂ ವಿಯ ಸತ್ತನ್ನಂ ಅನುಪಸ್ಸನಾನಂ ಭಾವನಾ। ತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಿತಸ್ಸ ಅಮ್ಬರುಕ್ಖಸ್ಸ ಮಧುರಫಲದಾನಕಾಲೋ ವಿಯ ಇಮಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಇಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ಅನುಗ್ಗಹಿತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಯಾ ಅರಹತ್ತಫಲದಾನಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Yathā hi madhuraṃ ambapakkaṃ paribhuñjitukāmo ambapotakassa samantā udakakoṭṭhakaṃ thiraṃ katvā bandhati. Ghaṭaṃ gahetvā kālena kālaṃ udakaṃ āsiñcati. Udakassa anikkhamanatthaṃ mariyādaṃ thiraṃ karoti. Yā hoti samīpe valli vā sukkhadaṇḍako vā kipillikapuṭo vā makkaṭakajālaṃ vā, taṃ apaneti. Khaṇittiṃ gahetvā kālena kālaṃ mūlāni parikhaṇati. Evamassa appamattassa imāni pañca kāraṇāni karoto so ambo vaḍḍhitvā phalaṃ deti. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Rukkhassa samantato koṭṭhakabandhanaṃ viya hi sīlaṃ daṭṭhabbaṃ, kālena kālaṃ udakasiñcanaṃ viya dhammassavanaṃ, mariyādāya thirabhāvakaraṇaṃ viya samatho, samīpe valliādīnaṃ haraṇaṃ viya kammaṭṭhāne khalanapakkhalanacchedanaṃ, kālena kālaṃ khaṇittiṃ gahetvā mūlakhaṇanaṃ viya sattannaṃ anupassanānaṃ bhāvanā. Tehi pañcahi kāraṇehi anuggahitassa ambarukkhassa madhuraphaladānakālo viya imassa bhikkhuno imehi pañcahi dhammehi anuggahitāya sammādiṭṭhiyā arahattaphaladānaṃ veditabbaṃ.
೪೫೩. ಕತಿ ಪನಾವುಸೋ, ಭವಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಮೂಲಮೇವ ಗತೋ ಅನುಸನ್ಧಿ, ದುಪ್ಪಞ್ಞೋ ಯೇಹಿ ಭವೇಹಿ ನ ಉಟ್ಠಾತಿ, ತೇ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ತತ್ಥ ಕಾಮಭವೋತಿ ಕಾಮಭವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ಕಮ್ಮಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಉಪಾದಿನ್ನಕ್ಖನ್ಧಾಪೀತಿ ಉಭಯಮೇಕತೋ ಕತ್ವಾ ಕಾಮಭವೋತಿ ಆಹ। ರೂಪಾರೂಪಭವೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆಯತಿನ್ತಿ ಅನಾಗತೇ। ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೀತಿ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ। ಇಧ ವಟ್ಟಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ತತ್ರಾತತ್ರಾಭಿನನ್ದನಾತಿ ರೂಪಾಭಿನನ್ದನಾ ಸದ್ದಾಭಿನನ್ದನಾತಿ ಏವಂ ತಹಿಂ ತಹಿಂ ಅಭಿನನ್ದನಾ, ಕರಣವಚನೇ ಚೇತಂ ಪಚ್ಚತ್ತಂ। ತತ್ರತತ್ರಾಭಿನನ್ದನಾಯ ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ಹೋತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಗಮನಂ ಹೋತಿ, ಆಗಮನಂ ಹೋತಿ, ಗಮನಾಗಮನಂ ಹೋತಿ, ವಟ್ಟಂ ವತ್ತತೀತಿ ವಟ್ಟಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಇದಾನಿ ವಿವಟ್ಟಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ‘‘ಕಥಂ ಪನಾವುಸೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಅವಿಜ್ಜಾವಿರಾಗಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಖಯನಿರೋಧೇನ। ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದಾತಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗವಿಜ್ಜಾಯ ಉಪ್ಪಾದೇನ। ಕಿಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ಪುಬ್ಬೇ ನಿರುದ್ಧಾ, ಅಥ ವಿಜ್ಜಾ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ? ಉಭಯಮೇತಂ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಪದೀಪುಜ್ಜಲನೇನ ಅನ್ಧಕಾರವಿಗಮೋ ವಿಯ ವಿಜ್ಜುಪ್ಪಾದೇನ ಅವಿಜ್ಜಾ ನಿರುದ್ಧಾವ ಹೋತಿ। ತಣ್ಹಾನಿರೋಧಾತಿ ತಣ್ಹಾಯ ಖಯನಿರೋಧೇನ। ಪುನಬ್ಭವಾಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಏವಂ ಆಯತಿಂ ಪುನಬ್ಭವಸ್ಸ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ಗಮನಂ ಆಗಮನಂ ಗಮನಾಗಮನಂ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ವಟ್ಟಂ ನ ವತ್ತತೀತಿ ವಿವಟ್ಟಂ ಮತ್ಥಕಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ।
453.Katipanāvuso, bhavāti idha kiṃ pucchati? Mūlameva gato anusandhi, duppañño yehi bhavehi na uṭṭhāti, te pucchissāmīti pucchati. Tattha kāmabhavoti kāmabhavūpagaṃ kammaṃ kammābhinibbattā upādinnakkhandhāpīti ubhayamekato katvā kāmabhavoti āha. Rūpārūpabhavesupi eseva nayo. Āyatinti anāgate. Punabbhavassa abhinibbattīti punabbhavābhinibbatti. Idha vaṭṭaṃ pucchissāmīti pucchati. Tatrātatrābhinandanāti rūpābhinandanā saddābhinandanāti evaṃ tahiṃ tahiṃ abhinandanā, karaṇavacane cetaṃ paccattaṃ. Tatratatrābhinandanāya punabbhavābhinibbatti hotīti attho. Ettāvatā hi gamanaṃ hoti, āgamanaṃ hoti, gamanāgamanaṃ hoti, vaṭṭaṃ vattatīti vaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassesi. Idāni vivaṭṭaṃ pucchanto ‘‘kathaṃ panāvuso’’tiādimāha. Tassa vissajjane avijjāvirāgāti avijjāya khayanirodhena. Vijjuppādāti arahattamaggavijjāya uppādena. Kiṃ avijjā pubbe niruddhā, atha vijjā pubbe uppannāti? Ubhayametaṃ na vattabbaṃ. Padīpujjalanena andhakāravigamo viya vijjuppādena avijjā niruddhāva hoti. Taṇhānirodhāti taṇhāya khayanirodhena. Punabbhavābhinibbatti na hotīti evaṃ āyatiṃ punabbhavassa abhinibbatti na hoti, gamanaṃ āgamanaṃ gamanāgamanaṃ upacchijjati, vaṭṭaṃ na vattatīti vivaṭṭaṃ matthakaṃ pāpetvā dassesi.
೪೫೪. ಕತಮಂ ಪನಾವುಸೋತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಉಭತೋಭಾಗವಿಮುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಕಾಲೇನ ಕಾಲಂ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ। ತಸ್ಸ ನಿರೋಧಪಾದಕಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಪಠಮಂ ಝಾನನ್ತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾನಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಚ್ಛೇದೋ ನಾಮ ಜಾನಿತಬ್ಬೋ, ಇದಂ ಝಾನಂ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ಚತುರಙ್ಗಿಕಂ ತಿವಙ್ಗಿಕಂ ದುವಙ್ಗಿಕನ್ತಿ ಅಙ್ಗವವತ್ಥಾನಂ ಕೋಟ್ಠಾಸಪರಿಚ್ಛೇದಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ವಿತಕ್ಕೋತಿಆದೀಸು ಪನ ಅಭಿನಿರೋಪನಲಕ್ಖಣೋ ವಿತಕ್ಕೋ, ಅನುಮಜ್ಜನಲಕ್ಖಣೋ ವಿಚಾರೋ, ಫರಣಲಕ್ಖಣಾ ಪೀತಿ, ಸಾತಲಕ್ಖಣಂ ಸುಖಂ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾತಿ ಇಮೇ ಪಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾ ವತ್ತನ್ತಿ। ಕತಙ್ಗವಿಪ್ಪಹೀನನ್ತಿ ಇಧ ಪನ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನಕೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಉಪಕಾರಾನುಪಕಾರಾನಿ ಅಙ್ಗಾನಿ ಜಾನಿತಬ್ಬಾನಿ, ತಾನಿ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವ। ಇತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿರೋಧಪಾದಕಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಗಹಿತಂ, ಉಪರಿ ತಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸತಿ। ಅನ್ತರಾ ಪನ ಛ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ಸಂಖಿತ್ತಾ, ನಯಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
454.Katamaṃ panāvusoti idha kiṃ pucchati? Ubhatobhāgavimutto bhikkhu kālena kālaṃ nirodhaṃ samāpajjati. Tassa nirodhapādakaṃ paṭhamajjhānaṃ pucchissāmīti pucchati. Paṭhamaṃ jhānanti idha kiṃ pucchati? Nirodhaṃ samāpajjanakena bhikkhunā aṅgavavatthānaṃ koṭṭhāsaparicchedo nāma jānitabbo, idaṃ jhānaṃ pañcaṅgikaṃ caturaṅgikaṃ tivaṅgikaṃ duvaṅgikanti aṅgavavatthānaṃ koṭṭhāsaparicchedaṃ pucchissāmīti pucchati. Vitakkotiādīsu pana abhiniropanalakkhaṇo vitakko, anumajjanalakkhaṇo vicāro, pharaṇalakkhaṇā pīti, sātalakkhaṇaṃ sukhaṃ, avikkhepalakkhaṇā cittekaggatāti ime pañca dhammā vattanti. Kataṅgavippahīnanti idha pana kiṃ pucchati? Nirodhaṃ samāpajjanakena bhikkhunā upakārānupakārāni aṅgāni jānitabbāni, tāni pucchissāmīti pucchati, vissajjanaṃ panettha pākaṭameva. Iti heṭṭhā nirodhapādakaṃ paṭhamajjhānaṃ gahitaṃ, upari tassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiṃ pucchissati. Antarā pana cha samāpattiyo saṃkhittā, nayaṃ vā dassetvā vissaṭṭhāti veditabbā.
೪೫೫. ಇದಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಣನಿಸ್ಸಯೇ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದೇ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಪಞ್ಚಿಮಾನಿ, ಆವುಸೋತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಗೋಚರವಿಸಯನ್ತಿ ಗೋಚರಭೂತಂ ವಿಸಯಂ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸಾತಿ ಚಕ್ಖು ಸೋತಸ್ಸ ಸೋತಂ ವಾ ಚಕ್ಖುಸ್ಸಾತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಗೋಚರವಿಸಯಂ ನ ಪಚ್ಚನುಭೋತಿ। ಸಚೇ ಹಿ ನೀಲಾದಿಭೇದಂ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಂ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಸೋತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ಉಪನೇಯ್ಯ, ‘‘ಇಙ್ಘ ತಾವ ನಂ ವವತ್ಥಪೇಹಿ ವಿಭಾವೇಹಿ, ಕಿಂ ನಾಮೇತಂ ಆರಮ್ಮಣ’’ನ್ತಿ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ವಿನಾಪಿ ಮುಖೇನ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಏವಂ ವದೇಯ್ಯ – ‘‘ಅರೇ ಅನ್ಧಬಾಲ , ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಮ್ಪಿ ಪರಿಧಾವಮಾನೋ ಅಞ್ಞತ್ರ ಮಯಾ ಕುಹಿಂ ಏತಸ್ಸ ಜಾನನಕಂ ಲಭಿಸ್ಸಸಿ, ಆಹರ ನಂ ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇ ಉಪನೇಹಿ, ಅಹಮೇತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಜಾನಿಸ್ಸಾಮಿ, ಯದಿ ವಾ ನೀಲಂ ಯದಿ ವಾ ಪೀತಕಂ, ನ ಹಿ ಏಸೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ವಿಸಯೋ, ಮಯ್ಹೇವೇಸೋ ವಿಸಯೋ’’ತಿ। ಸೇಸದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಮೇತಾನಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಗೋಚರಂ ವಿಸಯಂ ನ ಪಚ್ಚನುಭೋನ್ತಿ ನಾಮ। ಕಿಂ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ಕಿಂ ಪಟಿಸರಣಂ, ಕಿಂ ಏತಾನಿ ಪಟಿಸರನ್ತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಮನೋ ಪಟಿಸರಣನ್ತಿ ಜವನಮನೋ ಪಟಿಸರಣಂ। ಮನೋ ಚ ನೇಸನ್ತಿ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಮನೋ ವಾ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಜವನಮನೋ ವಾ ಏತೇಸಂ ಗೋಚರವಿಸಯಂ ರಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಅನುಭೋತಿ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಞ್ಹಿ ರೂಪದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇವ, ಏತ್ಥ ರಜ್ಜನಂ ವಾ ದುಸ್ಸನಂ ವಾ ಮುಯ್ಹನಂ ವಾ ನತ್ಥಿ। ಏತಸ್ಮಿಂ ಪನ ದ್ವಾರೇ ಜವನಂ ರಜ್ಜತಿ ವಾ ದುಸ್ಸತಿ ವಾ ಮುಯ್ಹತಿ ವಾ। ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
455. Idāni viññāṇanissaye pañca pasāde pucchanto pañcimāni, āvusotiādimāha. Tattha gocaravisayanti gocarabhūtaṃ visayaṃ. Aññamaññassāti cakkhu sotassa sotaṃ vā cakkhussāti evaṃ ekekassa gocaravisayaṃ na paccanubhoti. Sace hi nīlādibhedaṃ rūpārammaṇaṃ samodhānetvā sotindriyassa upaneyya, ‘‘iṅgha tāva naṃ vavatthapehi vibhāvehi, kiṃ nāmetaṃ ārammaṇa’’nti. Cakkhuviññāṇañhi vināpi mukhena attano dhammatāya evaṃ vadeyya – ‘‘are andhabāla , vassasatampi vassasahassampi paridhāvamāno aññatra mayā kuhiṃ etassa jānanakaṃ labhissasi, āhara naṃ cakkhupasāde upanehi, ahametaṃ ārammaṇaṃ jānissāmi, yadi vā nīlaṃ yadi vā pītakaṃ, na hi eso aññassa visayo, mayheveso visayo’’ti. Sesadvāresupi eseva nayo. Evametāni aññamaññassa gocaraṃ visayaṃ na paccanubhonti nāma. Kiṃ paṭisaraṇanti etesaṃ kiṃ paṭisaraṇaṃ, kiṃ etāni paṭisarantīti pucchati. Mano paṭisaraṇanti javanamano paṭisaraṇaṃ. Mano ca nesanti manodvārikajavanamano vā pañcadvārikajavanamano vā etesaṃ gocaravisayaṃ rajjanādivasena anubhoti. Cakkhuviññāṇañhi rūpadassanamattameva, ettha rajjanaṃ vā dussanaṃ vā muyhanaṃ vā natthi. Etasmiṃ pana dvāre javanaṃ rajjati vā dussati vā muyhati vā. Sotaviññāṇādīsupi eseva nayo.
ತತ್ರಾಯಂ ಉಪಮಾ – ಪಞ್ಚ ಕಿರ ದುಬ್ಬಲಭೋಜಕಾ ರಾಜಾನಂ ಸೇವಿತ್ವಾ ಕಿಚ್ಛೇನ ಕಸಿರೇನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚಕುಲಿಕೇ ಗಾಮೇ ಪರಿತ್ತಕಂ ಆಯಂ ಲಭಿಂಸು। ತೇಸಂ ತತ್ಥ ಮಚ್ಛಭಾಗೋ ಮಂಸಭಾಗೋ ಯುತ್ತಿಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಬನ್ಧಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಮಾಪಹಾರಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಅಟ್ಠಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಸೋಳಸಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಬಾತ್ತಿಂಸಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ಚತುಸಟ್ಠಿಕಹಾಪಣೋ ವಾ, ದಣ್ಡೋತಿ ಏತ್ತಕಮತ್ತಮೇವ ಪಾಪುಣಾತಿ। ಸತವತ್ಥುಕಂ ಪಞ್ಚಸತವತ್ಥುಕಂ ಸಹಸ್ಸವತ್ಥುಕಂ ಮಹಾಬಲಿಂ ರಾಜಾವ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಚಕುಲಿಕಗಾಮೋ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ; ಪಞ್ಚ ದುಬ್ಬಲಭೋಜಕಾ ವಿಯ ಪಞ್ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ; ರಾಜಾ ವಿಯ ಜವನಂ; ದುಬ್ಬಲಭೋಜಕಾನಂ ಪರಿತ್ತಕಂ ಆಯಪಾಪುಣನಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ರೂಪದಸ್ಸನಾದಿಮತ್ತಂ। ರಜ್ಜನಾದೀನಿ ಪನ ಏತೇಸು ನತ್ಥಿ। ರಞ್ಞೋ ಮಹಾಬಲಿಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ತೇಸು ದ್ವಾರೇಸು ಜವನಸ್ಸ ರಜ್ಜನಾದೀನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
Tatrāyaṃ upamā – pañca kira dubbalabhojakā rājānaṃ sevitvā kicchena kasirena ekasmiṃ pañcakulike gāme parittakaṃ āyaṃ labhiṃsu. Tesaṃ tattha macchabhāgo maṃsabhāgo yuttikahāpaṇo vā, bandhakahāpaṇo vā, māpahārakahāpaṇo vā, aṭṭhakahāpaṇo vā, soḷasakahāpaṇo vā, bāttiṃsakahāpaṇo vā, catusaṭṭhikahāpaṇo vā, daṇḍoti ettakamattameva pāpuṇāti. Satavatthukaṃ pañcasatavatthukaṃ sahassavatthukaṃ mahābaliṃ rājāva gaṇhāti. Tattha pañcakulikagāmo viya pañca pasādā daṭṭhabbā; pañca dubbalabhojakā viya pañca viññāṇāni; rājā viya javanaṃ; dubbalabhojakānaṃ parittakaṃ āyapāpuṇanaṃ viya cakkhuviññāṇādīnaṃ rūpadassanādimattaṃ. Rajjanādīni pana etesu natthi. Rañño mahābaliggahaṇaṃ viya tesu dvāresu javanassa rajjanādīni veditabbāni.
೪೫೬. ಪಞ್ಚಿಮಾನಿ, ಆವುಸೋತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಅನ್ತೋನಿರೋಧಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದೇ। ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವತ್ತಮಾನೇ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಪಸಾದಾನಂ ಬಲವಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಯೋ ಪನ ತಂ ಪವತ್ತಂ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಅನ್ತೋನಿರೋಧೇ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದಾ ಕಿಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠನ್ತೀತಿ ಇದಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಆಯುಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ । ಉಸ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಕಮ್ಮಜತೇಜಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋಪಿ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ವಿನಾ ನ ತಿಟ್ಠತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಉಸ್ಮಾ ಆಯುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತೀ’’ತಿ ಆಹ। ಝಾಯತೋತಿ ಜಲತೋ। ಅಚ್ಚಿಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಜಾಲಸಿಖಂ ಪಟಿಚ್ಚ। ಆಭಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಲೋಕೋ ನಾಮ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಆಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಅಚ್ಚೀತಿ ತಂ ಆಲೋಕಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಜಾಲಸಿಖಾ ಪಞ್ಞಾಯತಿ।
456.Pañcimāni, āvusoti idha kiṃ pucchati? Antonirodhasmiṃ pañca pasāde. Kiriyamayapavattasmiñhi vattamāne arūpadhammā pasādānaṃ balavapaccayā honti. Yo pana taṃ pavattaṃ nirodhetvā nirodhasamāpattiṃ samāpanno, tassa antonirodhe pañca pasādā kiṃ paṭicca tiṭṭhantīti idaṃ pucchissāmīti pucchati. Āyuṃ paṭiccāti jīvitindriyaṃ paṭicca tiṭṭhanti . Usmaṃ paṭiccāti jīvitindriyaṃ kammajatejaṃ paṭicca tiṭṭhati. Yasmā pana kammajatejopi jīvitindriyena vinā na tiṭṭhati, tasmā ‘‘usmā āyuṃ paṭicca tiṭṭhatī’’ti āha. Jhāyatoti jalato. Acciṃ paṭiccāti jālasikhaṃ paṭicca. Ābhā paññāyatīti āloko nāma paññāyati. Ābhaṃ paṭicca accīti taṃ ālokaṃ paṭicca jālasikhā paññāyati.
ಏವಮೇವ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಆಯು ಉಸ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ಏತ್ಥ ಜಾಲಸಿಖಾ ವಿಯ ಕಮ್ಮಜತೇಜೋ। ಆಲೋಕೋ ವಿಯ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಜಾಲಸಿಖಾ ಹಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಆಲೋಕಂ ಗಹೇತ್ವಾವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಸಾ ತೇನ ಅತ್ತನಾ ಜನಿತಆಲೋಕೇನೇವ ಸಯಮ್ಪಿ ಅಣು ಥೂಲಾ ದೀಘಾ ರಸ್ಸಾತಿ ಪಾಕಟಾ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಜಾಲಪವತ್ತಿಯಾ ಜನಿತಆಲೋಕೇನ ತಸ್ಸಾಯೇವ ಜಾಲಪವತ್ತಿಯಾ ಪಾಕಟಭಾವೋ ವಿಯ ಉಸ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ನಿಬ್ಬತ್ತೇನ ಕಮ್ಮಜಮಹಾಭೂತಸಮ್ಭವೇನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಉಸ್ಮಾಯ ಅನುಪಾಲನಂ। ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಞ್ಹಿ ದಸಪಿ ವಸ್ಸಾನಿ…ಪೇ॰… ವಸ್ಸಸತಮ್ಪಿ ಕಮ್ಮಜತೇಜಪವತ್ತಂ ಪಾಲೇತಿ। ಇತಿ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಉಪಾದಾರೂಪಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಾನಿ ಹೋನ್ತೀತಿ ಆಯು ಉಸ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತಿ। ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಮಹಾಭೂತಾನಿ ಪಾಲೇತೀತಿ ಉಸ್ಮಾ ಆಯುಂ ಪಟಿಚ್ಚ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Evameva kho, āvuso, āyu usmaṃ paṭicca tiṭṭhatīti ettha jālasikhā viya kammajatejo. Āloko viya jīvitindriyaṃ. Jālasikhā hi uppajjamānā ālokaṃ gahetvāva uppajjati. Sā tena attanā janitaālokeneva sayampi aṇu thūlā dīghā rassāti pākaṭā hoti. Tattha jālapavattiyā janitaālokena tassāyeva jālapavattiyā pākaṭabhāvo viya usmaṃ paṭicca nibbattena kammajamahābhūtasambhavena jīvitindriyena usmāya anupālanaṃ. Jīvitindriyañhi dasapi vassāni…pe… vassasatampi kammajatejapavattaṃ pāleti. Iti mahābhūtāni upādārūpānaṃ nissayapaccayādivasena paccayāni hontīti āyu usmaṃ paṭicca tiṭṭhati. Jīvitindriyaṃ mahābhūtāni pāletīti usmā āyuṃ paṭicca tiṭṭhatīti veditabbā.
೪೫೭. ಆಯುಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಆಯುಮೇವ। ವೇದನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾತಿ ವೇದನಾ ಧಮ್ಮಾವ। ವುಟ್ಠಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಾನಂ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಯೋ ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಅರೂಪಪವತ್ತೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ಸಞ್ಞಞ್ಚ ವೇದನಞ್ಚ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಾ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಏವಂ ಪನ ರೂಪಾರೂಪಪವತ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ। ಯಥಾ ಕಿಂ? ಯಥಾ ಏಕೋ ಪುರಿಸೋ ಜಾಲಾಪವತ್ತೇ ಉಕ್ಖಣ್ಠಿತೋ ಉದಕೇನ ಪಹರಿತ್ವಾ ಜಾಲಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಛಾರಿಕಾಯ ಅಙ್ಗಾರೇ ಪಿಧಾಯ ತುಣ್ಹೀ ನಿಸೀದತಿ। ಯದಾ ಪನಸ್ಸ ಪುನ ಜಾಲಾಯ ಅತ್ಥೋ ಹೋತಿ, ಛಾರಿಕಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಅಙ್ಗಾರೇ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಉಪಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ಮುಖವಾತಂ ವಾ ತಾಲವಣ್ಟವಾತಂ ವಾ ದದಾತಿ। ಅಥ ಜಾಲಾಪವತ್ತಂ ಪುನ ಪವತ್ತತಿ। ಏವಮೇವ ಜಾಲಾಪವತ್ತಂ ವಿಯ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ। ಪುರಿಸಸ್ಸ ಜಾಲಾಪವತ್ತೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ಉದಕಪ್ಪಹಾರೇನ ಜಾಲಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಛಾರಿಕಾಯ ಅಙ್ಗಾರೇ ಪಿಧಾಯ ತುಣ್ಹೀಭೂತಸ್ಸ ನಿಸಜ್ಜಾ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅರೂಪಪವತ್ತೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠಿತ್ವಾ ಸಞ್ಞಞ್ಚ ವೇದನಞ್ಚ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪಜ್ಜನಂ। ಛಾರಿಕಾಯ ಪಿಹಿತಅಙ್ಗಾರಾ ವಿಯ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಪುರಿಸಸ್ಸ ಪುನ ಜಾಲಾಯ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಛಾರಿಕಾಪನಯನಾದೀನಿ ವಿಯ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಾಪಗಮನಂ। ಅಗ್ಗಿಜಾಲಾಯ ಪವತ್ತಿ ವಿಯ ಪುನ ಅರೂಪಧಮ್ಮೇಸು ಉಪ್ಪನ್ನೇಸು ರೂಪಾರೂಪಪವತ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
457.Āyusaṅkhārāti āyumeva. Vedaniyā dhammāti vedanā dhammāva. Vuṭṭhānaṃ paññāyatīti samāpattito vuṭṭhānaṃ paññāyati. Yo hi bhikkhu arūpapavatte ukkaṇṭhitvā saññañca vedanañca nirodhetvā nirodhaṃ samāpanno, tassa yathāparicchinnakālavasena rūpajīvitindriyapaccayā arūpadhammā uppajjanti. Evaṃ pana rūpārūpapavattaṃ pavattati. Yathā kiṃ? Yathā eko puriso jālāpavatte ukkhaṇṭhito udakena paharitvā jālaṃ appavattaṃ katvā chārikāya aṅgāre pidhāya tuṇhī nisīdati. Yadā panassa puna jālāya attho hoti, chārikaṃ apanetvā aṅgāre parivattetvā upādānaṃ datvā mukhavātaṃ vā tālavaṇṭavātaṃ vā dadāti. Atha jālāpavattaṃ puna pavattati. Evameva jālāpavattaṃ viya arūpadhammā. Purisassa jālāpavatte ukkaṇṭhitvā udakappahārena jālaṃ appavattaṃ katvā chārikāya aṅgāre pidhāya tuṇhībhūtassa nisajjā viya bhikkhuno arūpapavatte ukkaṇṭhitvā saññañca vedanañca nirodhetvā nirodhasamāpajjanaṃ. Chārikāya pihitaaṅgārā viya rūpajīvitindriyaṃ. Purisassa puna jālāya atthe sati chārikāpanayanādīni viya bhikkhuno yathāparicchinnakālāpagamanaṃ. Aggijālāya pavatti viya puna arūpadhammesu uppannesu rūpārūpapavatti veditabbā.
ಆಯು ಉಸ್ಮಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಕಮ್ಮಜತೇಜೋಧಾತು, ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಧಮ್ಮಾ ಯದಾ ಇಮಂ ರೂಪಕಾಯಂ ಜಹನ್ತಿ, ಅಥಾಯಂ ಅಚೇತನಂ ಕಟ್ಠಂ ವಿಯ ಪಥವಿಯಂ ಛಡ್ಡಿತೋ ಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವುತ್ತಞ್ಚೇತಂ –
Āyu usmā ca viññāṇanti rūpajīvitindriyaṃ, kammajatejodhātu, cittanti ime tayo dhammā yadā imaṃ rūpakāyaṃ jahanti, athāyaṃ acetanaṃ kaṭṭhaṃ viya pathaviyaṃ chaḍḍito setīti attho. Vuttañcetaṃ –
‘‘ಆಯು ಉಸ್ಮಾ ಚ ವಿಞ್ಞಾಣಂ, ಯದಾ ಕಾಯಂ ಜಹನ್ತಿಮಂ।
‘‘Āyu usmā ca viññāṇaṃ, yadā kāyaṃ jahantimaṃ;
ಅಪವಿದ್ಧೋ ತದಾ ಸೇತಿ, ಪರಭತ್ತಂ ಅಚೇತನ’’ನ್ತಿ॥ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೯೫)।
Apaviddho tadā seti, parabhattaṃ acetana’’nti. (saṃ. ni. 3.95);
ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಾ। ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾತಿ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾ। ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾತಿ ಸಞ್ಞಾವೇದನಾ। ಆಯೂತಿ ರೂಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ। ಪರಿಭಿನ್ನಾನೀತಿ ಉಪಹತಾನಿ, ವಿನಟ್ಠಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಕೇಚಿ ‘‘ನಿರೋಧಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾವ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಚಿತ್ತಂ ಅನಿರುದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಚಿತ್ತಕಾ ಅಯಂ ಸಮಾಪತ್ತೀತಿ ವದನ್ತಿ। ತೇ ವತ್ತಬ್ಬಾ – ‘‘ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾಪಿಸ್ಸ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ವಾಚಾ ಅನಿರುದ್ಧಾ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನೇನ ಧಮ್ಮಮ್ಪಿ ಕಥೇನ್ತೇನ ಸಜ್ಝಾಯಮ್ಪಿ ಕರೋನ್ತೇನ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ। ‘‘ಯೋ ಚಾಯಂ ಮತೋ ಕಾಲಙ್ಕತೋ, ತಸ್ಸಾಪಿ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುದ್ಧಾ’’ತಿ ವಚನತೋ ಚಿತ್ತಂ ಅನಿರುದ್ಧಂ ಭವೇಯ್ಯ, ತಸ್ಮಾ ಕಾಲಙ್ಕತೇ ಮಾತಾಪಿತರೋ ವಾ ಅರಹನ್ತೇ ವಾ ಝಾಪಯನ್ತೇನ ಅನನ್ತರಿಯಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಭವೇಯ್ಯ। ಇತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನೇ ಅಭಿನಿವೇಸಂ ಅಕತ್ವಾ ಆಚರಿಯಾನಂ ನಯೇ ಠತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತಬ್ಬೋ। ಅತ್ಥೋ ಹಿ ಪಟಿಸರಣಂ, ನ ಬ್ಯಞ್ಜನಂ।
Kāyasaṅkhārāti assāsapassāsā. Vacīsaṅkhārāti vitakkavicārā. Cittasaṅkhārāti saññāvedanā. Āyūti rūpajīvitindriyaṃ. Paribhinnānīti upahatāni, vinaṭṭhānīti attho. Tattha keci ‘‘nirodhasamāpannassa cittasaṅkhārāva niruddhā’’ti vacanato cittaṃ aniruddhaṃ hoti, tasmā sacittakā ayaṃ samāpattīti vadanti. Te vattabbā – ‘‘vacīsaṅkhārāpissa niruddhā’’ti vacanato vācā aniruddhā hoti, tasmā nirodhaṃ samāpannena dhammampi kathentena sajjhāyampi karontena nisīditabbaṃ siyā. ‘‘Yo cāyaṃ mato kālaṅkato, tassāpi cittasaṅkhārā niruddhā’’ti vacanato cittaṃ aniruddhaṃ bhaveyya, tasmā kālaṅkate mātāpitaro vā arahante vā jhāpayantena anantariyakammaṃ kataṃ bhaveyya. Iti byañjane abhinivesaṃ akatvā ācariyānaṃ naye ṭhatvā attho upaparikkhitabbo. Attho hi paṭisaraṇaṃ, na byañjanaṃ.
ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನೀತಿ ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವತ್ತಮಾನೇ ಬಹಿದ್ಧಾ ಆರಮ್ಮಣೇಸು ಪಸಾದೇ ಘಟ್ಟೇನ್ತೇಸು ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ಕಿಲಮನ್ತಾನಿ ಉಪಹತಾನಿ ಮಕ್ಖಿತಾನಿ ವಿಯ ಹೋನ್ತಿ, ವಾತಾದೀಹಿ ಉಟ್ಠಿತೇನ ರಜೇನ ಚತುಮಹಾಪಥೇ ಠಪಿತಆದಾಸೋ ವಿಯ। ಯಥಾ ಪನ ಥವಿಕಾಯಂ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಮಞ್ಜೂಸಾದೀಸು ಠಪಿತೋ ಆದಾಸೋ ಅನ್ತೋಯೇವ ವಿರೋಚತಿ, ಏವಂ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪನ್ನಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ಅನ್ತೋನಿರೋಧೇ ಪಞ್ಚ ಪಸಾದಾ ಅತಿವಿರೋಚನ್ತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನೀ’’ತಿ।
Indriyāni vippasannānīti kiriyamayapavattasmiñhi vattamāne bahiddhā ārammaṇesu pasāde ghaṭṭentesu indriyāni kilamantāni upahatāni makkhitāni viya honti, vātādīhi uṭṭhitena rajena catumahāpathe ṭhapitaādāso viya. Yathā pana thavikāyaṃ pakkhipitvā mañjūsādīsu ṭhapito ādāso antoyeva virocati, evaṃ nirodhaṃ samāpannassa bhikkhuno antonirodhe pañca pasādā ativirocanti. Tena vuttaṃ ‘‘indriyāni vippasannānī’’ti.
೪೫೮. ಕತಿ ಪನಾವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪನಸ್ಸ ಸುಖಸ್ಸ ಚ ಪಹಾನಾತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅಪಗಮನಪಚ್ಚಯಾ ಕಥಿತಾ। ಅನಿಮಿತ್ತಾಯಾತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅವಸೇಸಸಮಾಪತ್ತಿವುಟ್ಠಾನಞ್ಹಿ ಭವಙ್ಗೇನ ಹೋತಿ, ನಿರೋಧಾ ವುಟ್ಠಾನಂ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾನಿಸ್ಸನ್ದಾಯ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾತಿ ತಮೇವ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನನ್ತಿ ರೂಪಾದೀನಂ ಸಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾನಂ। ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾಪಗತಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಧಾತುಯಾ ಮನಸಿಕಾರೋ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಸಹಜಾತಂ ಮನಸಿಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಇತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ನಿರೋಧಪಾದಕಂ ಪಠಮಜ್ಝಾನಂ ಗಹಿತಂ, ನಿರೋಧಸ್ಸ ಅನನ್ತರಪಚ್ಚಯಂ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಂ ಗಹಿತಂ, ಇಧ ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಗಹಿತಾತಿ।
458.Katipanāvuso, paccayāti idha kiṃ pucchati? Nirodhassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ pucchissāmīti pucchati. Vissajjane panassa sukhassa ca pahānāti cattāro apagamanapaccayā kathitā. Animittāyāti idha kiṃ pucchati? Nirodhato vuṭṭhānakaphalasamāpattiṃ pucchissāmīti pucchati. Avasesasamāpattivuṭṭhānañhi bhavaṅgena hoti, nirodhā vuṭṭhānaṃ pana vipassanānissandāya phalasamāpattiyāti tameva pucchati. Sabbanimittānanti rūpādīnaṃ sabbārammaṇānaṃ. Animittāya ca dhātuyā manasikāroti sabbanimittāpagatāya nibbānadhātuyā manasikāro. Phalasamāpattisahajātaṃ manasikāraṃ sandhāyāha. Iti heṭṭhā nirodhapādakaṃ paṭhamajjhānaṃ gahitaṃ, nirodhassa anantarapaccayaṃ nevasaññānāsaññāyatanaṃ gahitaṃ, idha nirodhato vuṭṭhānakaphalasamāpatti gahitāti.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿರೋಧಕಥಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾ ಹೋತಿ। ಸಾ, ‘‘ದ್ವೀಹಿ ಬಲೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ತಯೋ ಚ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಸೋಳಸಹಿ ಞಾಣಚರಿಯಾಹಿ ನವಹಿ ಸಮಾಧಿಚರಿಯಾಹಿ ವಸೀಭಾವತಾಪಞ್ಞಾ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೮೩) ಆಗತಾ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪನಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ ಕಥಿತಾ।
Imasmiṃ ṭhāne nirodhakathā kathetabbā hoti. Sā, ‘‘dvīhi balehi samannāgatattā tayo ca saṅkhārānaṃ paṭippassaddhiyā soḷasahi ñāṇacariyāhi navahi samādhicariyāhi vasībhāvatāpaññā nirodhasamāpattiyā ñāṇa’’nti evaṃ paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.83) āgatā. Visuddhimagge panassā sabbākārena vinicchayakathā kathitā.
ಇದಾನಿ ವಲಞ್ಜನಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ಕತಿ ಪನಾವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾತಿಆದಿಮಾಹ। ನಿರೋಧತೋ ಹಿ ವುಟ್ಠಾನಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಾ ಠಿತಿ ನಾಮ ನ ಹೋತಿ, ಏಕಂ ದ್ವೇ ಚಿತ್ತವಾರಮೇವ ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಭವಙ್ಗಂ ಓತರತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಭಿಕ್ಖು ಸತ್ತ ದಿವಸೇ ಅರೂಪಪವತ್ತಂ ನಿರೋಧೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನೋ ನಿರೋಧವುಟ್ಠಾನಕಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ನ ಚಿರಂ ತಿಟ್ಠತಿ। ವಲಞ್ಜನಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಪನ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋವ ಪಮಾಣಂ। ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಠಿತಿ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಠಿತಿಯಾ’’ತಿ। ತಸ್ಸಾ ಚಿರಟ್ಠಿತತ್ಥಂ ಕತಿ ಪಚ್ಚಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಪನಸ್ಸಾ ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರೋತಿ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದೋ ವುತ್ತೋ। ವುಟ್ಠಾನಾಯಾತಿ ಇಧ ಭವಙ್ಗವುಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ। ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇಪಿಸ್ಸಾ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತಾನಞ್ಚ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ರೂಪಾದಿನಿಮಿತ್ತವಸೇನ ಭವಙ್ಗಸಹಜಾತಮನಸಿಕಾರೋ ವುತ್ತೋ।
Idāni valañjanasamāpattiṃ pucchanto kati panāvuso, paccayātiādimāha. Nirodhato hi vuṭṭhānakaphalasamāpattiyā ṭhiti nāma na hoti, ekaṃ dve cittavārameva pavattitvā bhavaṅgaṃ otarati. Ayañhi bhikkhu satta divase arūpapavattaṃ nirodhetvā nisinno nirodhavuṭṭhānakaphalasamāpattiyaṃ na ciraṃ tiṭṭhati. Valañjanasamāpattiyaṃ pana addhānaparicchedova pamāṇaṃ. Tasmā sā ṭhiti nāma hoti. Tenāha – ‘‘animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā’’ti. Tassā ciraṭṭhitatthaṃ kati paccayāti attho. Vissajjane panassā pubbe ca abhisaṅkhāroti addhānaparicchedo vutto. Vuṭṭhānāyāti idha bhavaṅgavuṭṭhānaṃ pucchati. Vissajjanepissā sabbanimittānañcamanasikāroti rūpādinimittavasena bhavaṅgasahajātamanasikāro vutto.
೪೫೯. ಯಾ ಚಾಯಂ, ಆವುಸೋತಿ ಇಧ ಕಿಂ ಪುಚ್ಛತಿ? ಇಧ ಅಞ್ಞಂ ಅಭಿನವಂ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಹೇಟ್ಠಾ ಕಥಿತಧಮ್ಮೇಯೇವ ಏಕತೋ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛಾಮೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಕತ್ಥ ಪನ ತೇ ಕಥಿತಾ? ‘‘ನೀಲಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತಿ ಪೀತಕಮ್ಪಿ, ಲೋಹಿತಕಮ್ಪಿ, ಓದಾತಕಮ್ಪಿ ಸಞ್ಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೦) ಏತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಕಥಿತಾ। ‘‘ನತ್ಥಿ ಕಿಞ್ಚೀತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನನ್ತಿ ನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೧) ಏತ್ಥ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ। ‘‘ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೧) ಏತ್ಥ ಸುಞ್ಞತಾ। ‘‘ಕತಿ ಪನಾವುಸೋ, ಪಚ್ಚಯಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾಯ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಠಿತಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನಾಯಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅನಿಮಿತ್ತಾ। ಏವಂ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಥಿತಾವ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಏಕತೋ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಪುಚ್ಛತಿ। ತಂ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಏತಾ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಾವಾತಿ ವತ್ವಾ ಅಞ್ಞೇ ಚತ್ತಾರೋ ಧಮ್ಮಾ ಏಕನಾಮಕಾ ಅತ್ಥಿ। ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಚತುನಾಮಕೋ ಅತ್ಥಿ, ಏತಂ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ ಕಥಾಪೇತುಂ ಇಧ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತಂ। ತಸ್ಸಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಾವುಸೋ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅಯಂ ಫರಣಅಪ್ಪಮಾಣತಾಯ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ನಾಮ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪಮಾಣೇ ವಾ ಸತ್ತೇ ಫರತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಾ ಸತ್ತೇ ಅಸೇಸೇತ್ವಾ ಫರತಿ।
459.Yā cāyaṃ, āvusoti idha kiṃ pucchati? Idha aññaṃ abhinavaṃ nāma natthi. Heṭṭhā kathitadhammeyeva ekato samodhānetvā pucchāmīti pucchati. Kattha pana te kathitā? ‘‘Nīlampi sañjānāti pītakampi, lohitakampi, odātakampi sañjānātī’’ti (ma. ni. 1.450) etasmiñhi ṭhāne appamāṇā cetovimutti kathitā. ‘‘Natthi kiñcīti ākiñcaññāyatananti neyya’’nti (ma. ni. 1.451) ettha ākiñcaññaṃ. ‘‘Paññācakkhunā pajānātī’’ti (ma. ni. 1.451) ettha suññatā. ‘‘Kati panāvuso, paccayā animittāya cetovimuttiyā ṭhitiyā vuṭṭhānāyā’’ti ettha animittā. Evaṃ heṭṭhā kathitāva imasmiṃ ṭhāne ekato samodhānetvā pucchati. Taṃ pana paṭikkhipitvā etā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne niddiṭṭhāvāti vatvā aññe cattāro dhammā ekanāmakā atthi. Eko dhammo catunāmako atthi, etaṃ pākaṭaṃ katvā kathāpetuṃ idha pucchatīti aṭṭhakathāyaṃ sanniṭṭhānaṃ kataṃ. Tassā vissajjane ayaṃ vuccatāvuso, appamāṇā cetovimuttīti ayaṃ pharaṇaappamāṇatāya appamāṇā nāma. Ayañhi appamāṇe vā satte pharati, ekasmimpi vā satte asesetvā pharati.
ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಾವುಸೋ, ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಕಿಞ್ಚನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾ। ಅತ್ತೇನ ವಾತಿ ಅತ್ತ ಭಾವಪೋಸಪುಗ್ಗಲಾದಿಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ತೇನ ಸುಞ್ಞಂ। ಅತ್ತನಿಯೇನ ವಾತಿ ಚೀವರಾದಿಪರಿಕ್ಖಾರಸಙ್ಖಾತೇನ ಅತ್ತನಿಯೇನ ಸುಞ್ಞಂ। ಅನಿಮಿತ್ತಾತಿ ರಾಗನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನೇವ ಅನಿಮಿತ್ತಾ, ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ನಾನತ್ಥಾ ಚೇವ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ ಚಾತಿ ಬ್ಯಞ್ಜನಮ್ಪಿ ನೇಸಂ ನಾನಾ ಅತ್ಥೋಪಿ। ತತ್ಥ ಬ್ಯಞ್ಜನಸ್ಸ ನಾನತಾ ಪಾಕಟಾವ। ಅತ್ಥೋ ಪನ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಭೂಮನ್ತರತೋ ಮಹಗ್ಗತಾ ಏವ ಹೋತಿ ರೂಪಾವಚರಾ; ಆರಮ್ಮಣತೋ ಸತ್ತ ಪಞ್ಞತ್ತಿಆರಮ್ಮಣಾ। ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾ ಭುಮ್ಮನ್ತರತೋ ಮಹಗ್ಗತಾ ಅರೂಪಾವಚರಾ; ಆರಮ್ಮಣತೋ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾರಮ್ಮಣಾ। ಸುಞ್ಞತಾ ಭುಮ್ಮನ್ತರತೋ ಕಾಮಾವಚರಾ; ಆರಮ್ಮಣತೋ ಸಙ್ಖಾರಾರಮ್ಮಣಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾ ಹಿ ಏತ್ಥ ಸುಞ್ಞತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ। ಅನಿಮಿತ್ತಾ ಭುಮ್ಮನ್ತರತೋ ಲೋಕುತ್ತರಾ; ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಿಬ್ಬನಾರಮ್ಮಣಾ।
Ayaṃ vuccatāvuso, ākiñcaññāti ārammaṇakiñcanassa abhāvato ākiñcaññā. Attena vāti atta bhāvaposapuggalādisaṅkhātena attena suññaṃ. Attaniyena vāti cīvarādiparikkhārasaṅkhātena attaniyena suññaṃ. Animittāti rāganimittādīnaṃ abhāveneva animittā, arahattaphalasamāpattiṃ sandhāyāha. Nānatthā ceva nānābyañjanā cāti byañjanampi nesaṃ nānā atthopi. Tattha byañjanassa nānatā pākaṭāva. Attho pana, appamāṇā cetovimutti bhūmantarato mahaggatā eva hoti rūpāvacarā; ārammaṇato satta paññattiārammaṇā. Ākiñcaññā bhummantarato mahaggatā arūpāvacarā; ārammaṇato na vattabbārammaṇā. Suññatā bhummantarato kāmāvacarā; ārammaṇato saṅkhārārammaṇā. Vipassanā hi ettha suññatāti adhippetā. Animittā bhummantarato lokuttarā; ārammaṇato nibbanārammaṇā.
ರಾಗೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಪಮಾಣಕರಣೋತಿಆದೀಸು ಯಥಾ ಪಬ್ಬತಪಾದೇ ಪೂತಿಪಣ್ಣರಸಉದಕಂ ನಾಮ ಹೋತಿ ಕಾಳವಣ್ಣಂ; ಓಲೋಕೇನ್ತಾನಂ ಬ್ಯಾಮಸತಗಮ್ಭೀರಂ ವಿಯ ಖಾಯತಿ। ಯಟ್ಠಿಂ ವಾ ರಜ್ಜುಂ ವಾ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಿನನ್ತಸ್ಸ ಪಿಟ್ಠಿಪಾದೋತ್ಥರಣಮತ್ತಮ್ಪಿ ನ ಹೋತಿ। ಏವಮೇವಂ ಯಾವ ರಾಗಾದಯೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತಾವ ಪುಗ್ಗಲಂ ಸಞ್ಜಾನಿತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ, ಸೋತಾಪನ್ನೋ ವಿಯ, ಸಕದಾಗಾಮೀ ವಿಯ, ಅನಾಗಾಮೀ ವಿಯ ಚ ಖಾಯತಿ। ಯದಾ ಪನಸ್ಸ ರಾಗಾದಯೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತದಾ ರತ್ತೋ ದುಟ್ಠೋ ಮೂಳ್ಹೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯತಿ। ಇತಿ ಏತೇ ‘‘ಏತ್ತಕೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಮಾಣಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ವಿಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಪಮಾಣಕರಣಾ ನಾಮ ವುತ್ತಾ। ಯಾವತಾ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯೋತಿ ಯತ್ತಕಾ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯೋ। ಕಿತ್ತಕಾ ಪನ ತಾ? ಚತ್ತಾರೋ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಫಲಾನೀತಿ ದ್ವಾದಸ। ತತ್ಥ ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಾ ಫರಣಅಪ್ಪಮಾಣತಾಯ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ। ಸೇಸಾ ಪಮಾಣಕರಣಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ। ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಅಪ್ಪಮಾಣಮೇವ, ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪನ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಂ। ಅಕುಪ್ಪಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ; ಸಾ ಹಿ ತಾಸಂ ಸಬ್ಬಜೇಟ್ಠಿಕಾ, ತಸ್ಮಾ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀತಿ ವುತ್ತಾ। ರಾಗೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ಕಿಞ್ಚನೋತಿ ರಾಗೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಪುಗ್ಗಲಂ ಕಿಞ್ಚತಿ ಮದ್ದತಿ ಪಲಿಬುನ್ಧತಿ। ತಸ್ಮಾ ಕಿಞ್ಚನೋತಿ ವುತ್ತೋ। ಮನುಸ್ಸಾ ಕಿರ ಗೋಣೇಹಿ ಖಲಂ ಮದ್ದಾಪೇನ್ತೋ ಕಿಞ್ಚೇಹಿ ಕಪಿಲ, ಕಿಞ್ಚೇಹಿ ಕಾಳಕಾತಿ ವದನ್ತಿ। ಏವಂ ಮದ್ದನತ್ಥೋ ಕಿಞ್ಚನತ್ಥೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದೋಸಮೋಹೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿಯೋ ನಾಮ ನವ ಧಮ್ಮಾ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಞ್ಚ ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಚ। ತತ್ಥ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾಯತನಂ ಕಿಞ್ಚನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಅಸ್ಸ ನತ್ಥೀತಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ। ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ಕಿಞ್ಚನಾನಂ ಮದ್ದನಾನಂ ಪಲಿಬುನ್ಧನಕಿಲೇಸಾನಂ ನತ್ಥಿತಾಯ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾನಿ। ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ, ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ಪನ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಂ।
Rāgokho, āvuso, pamāṇakaraṇotiādīsu yathā pabbatapāde pūtipaṇṇarasaudakaṃ nāma hoti kāḷavaṇṇaṃ; olokentānaṃ byāmasatagambhīraṃ viya khāyati. Yaṭṭhiṃ vā rajjuṃ vā gahetvā minantassa piṭṭhipādottharaṇamattampi na hoti. Evamevaṃ yāva rāgādayo nuppajjanti, tāva puggalaṃ sañjānituṃ na sakkā honti, sotāpanno viya, sakadāgāmī viya, anāgāmī viya ca khāyati. Yadā panassa rāgādayo uppajjanti, tadā ratto duṭṭho mūḷhoti paññāyati. Iti ete ‘‘ettako aya’’nti puggalassa pamāṇaṃ dassento viya uppajjantīti pamāṇakaraṇā nāma vuttā. Yāvatā kho, āvuso, appamāṇā cetovimuttiyoti yattakā appamāṇā cetovimuttiyo. Kittakā pana tā? Cattāro brahmavihārā, cattāro maggā, cattāri ca phalānīti dvādasa. Tattha brahmavihārā pharaṇaappamāṇatāya appamāṇā. Sesā pamāṇakaraṇānaṃ kilesānaṃ abhāvena appamāṇā. Nibbānampi appamāṇameva, cetovimutti pana na hoti, tasmā na gahitaṃ. Akuppāti arahattaphalacetovimutti; sā hi tāsaṃ sabbajeṭṭhikā, tasmā aggamakkhāyatīti vuttā. Rāgo kho, āvuso, kiñcanoti rāgo uppajjitvā puggalaṃ kiñcati maddati palibundhati. Tasmā kiñcanoti vutto. Manussā kira goṇehi khalaṃ maddāpento kiñcehi kapila, kiñcehi kāḷakāti vadanti. Evaṃ maddanattho kiñcanatthoti veditabbo. Dosamohesupi eseva nayo. Ākiñcaññā cetovimuttiyo nāma nava dhammā ākiñcaññāyatanañca maggaphalāni ca. Tattha ākiñcaññāyatanaṃ kiñcanaṃ ārammaṇaṃ assa natthīti ākiñcaññaṃ. Maggaphalāni kiñcanānaṃ maddanānaṃ palibundhanakilesānaṃ natthitāya ākiñcaññāni. Nibbānampi ākiñcaññaṃ, cetovimutti pana na hoti, tasmā na gahitaṃ.
ರಾಗೋ ಖೋ, ಆವುಸೋ, ನಿಮಿತ್ತಕರಣೋತಿಆದೀಸು ಯಥಾ ನಾಮ ದ್ವಿನ್ನಂ ಕುಲಾನಂ ಸದಿಸಾ ದ್ವೇ ವಚ್ಛಕಾ ಹೋನ್ತಿ। ಯಾವ ತೇಸಂ ಲಕ್ಖಣಂ ನ ಕತಂ ಹೋತಿ, ತಾವ ‘‘ಅಯಂ ಅಸುಕಕುಲಸ್ಸ ವಚ್ಛಕೋ, ಅಯಂ ಅಸುಕಕುಲಸ್ಸಾ’’ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಜಾನಿತುಂ। ಯದಾ ಪನ ತೇಸಂ ಸತ್ತಿಸೂಲಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಲಕ್ಖಣಂ ಕತಂ ಹೋತಿ, ತದಾ ಸಕ್ಕಾ ಹೋನ್ತಿ ಜಾನಿತುಂ। ಏವಮೇವ ಯಾವ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ರಾಗೋ ನುಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಾವ ನ ಸಕ್ಕಾ ಹೋತಿ ಜಾನಿತುಂ ಅರಿಯೋ ವಾ ಪುಥುಜ್ಜನೋ ವಾತಿ। ರಾಗೋ ಪನಸ್ಸ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನೋವ ಸರಾಗೋ ನಾಮ ಅಯಂ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ ಸಞ್ಜಾನನನಿಮಿತ್ತಂ ಕರೋನ್ತೋ ವಿಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ನಿಮಿತ್ತಕರಣೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ದೋಸಮೋಹೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
Rāgo kho, āvuso, nimittakaraṇotiādīsu yathā nāma dvinnaṃ kulānaṃ sadisā dve vacchakā honti. Yāva tesaṃ lakkhaṇaṃ na kataṃ hoti, tāva ‘‘ayaṃ asukakulassa vacchako, ayaṃ asukakulassā’’ti na sakkā honti jānituṃ. Yadā pana tesaṃ sattisūlādīsu aññataraṃ lakkhaṇaṃ kataṃ hoti, tadā sakkā honti jānituṃ. Evameva yāva puggalassa rāgo nuppajjati, tāva na sakkā hoti jānituṃ ariyo vā puthujjano vāti. Rāgo panassa uppajjamānova sarāgo nāma ayaṃ puggaloti sañjānananimittaṃ karonto viya uppajjati, tasmā ‘‘nimittakaraṇo’’ti vutto. Dosamohesupi eseva nayo.
ಅನಿಮಿತ್ತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ನಾಮ ತೇರಸ ಧಮ್ಮಾ – ವಿಪಸ್ಸನಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಆರುಪ್ಪಾ, ಚತ್ತಾರೋ ಮಗ್ಗಾ, ಚತ್ತಾರಿ ಚ ಫಲಾನೀತಿ। ತತ್ಥ ವಿಪಸ್ಸನಾ ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತಂ ಸುಖನಿಮಿತ್ತಂ ಅತ್ತನಿಮಿತ್ತಂ ಉಗ್ಘಾಟೇತೀತಿ ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ। ಚತ್ತಾರೋ ಆರುಪ್ಪಾ ರೂಪನಿಮಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅನಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ। ಮಗ್ಗಫಲಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಕರಣಾನಂ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ಅನಿಮಿತ್ತಾನಿ। ನಿಬ್ಬಾನಮ್ಪಿ ಅನಿಮಿತ್ತಮೇವ, ತಂ ಪನ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಗಹಿತಂ। ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸುಞ್ಞತಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತಿ ನ ಗಹಿತಾತಿ? ಸಾ, ‘‘ಸುಞ್ಞಾ ರಾಗೇನಾ’’ತಿಆದಿವಚನತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಅನುಪವಿಟ್ಠಾವ, ತಸ್ಮಾ ವಿಸುಂ ನ ಗಹಿತಾ । ಏಕತ್ಥಾತಿ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಏಕತ್ಥಾ। ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಂ ಸುಞ್ಞತಂ ಅನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಹಿ ಸಬ್ಬಾನೇತಾನಿ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸೇವ ನಾಮಾನಿ। ಇತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ಏಕತ್ಥಾ। ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪನ ಠಾನೇ ಅಪ್ಪಮಾಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಆಕಿಞ್ಚಞ್ಞಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಸುಞ್ಞತಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಅನಿಮಿತ್ತಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪರಿಯಾಯೇನ ನಾನಾಬ್ಯಞ್ಜನಾ। ಇತಿ ಥೇರೋ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಸೀತಿ।
Animittā cetovimutti nāma terasa dhammā – vipassanā, cattāro āruppā, cattāro maggā, cattāri ca phalānīti. Tattha vipassanā niccanimittaṃ sukhanimittaṃ attanimittaṃ ugghāṭetīti animittā nāma. Cattāro āruppā rūpanimittassa abhāvena animittā nāma. Maggaphalāni nimittakaraṇānaṃ kilesānaṃ abhāvena animittāni. Nibbānampi animittameva, taṃ pana cetovimutti na hoti, tasmā na gahitaṃ. Atha kasmā suññatā cetovimutti na gahitāti? Sā, ‘‘suññā rāgenā’’tiādivacanato sabbattha anupaviṭṭhāva, tasmā visuṃ na gahitā . Ekatthāti ārammaṇavasena ekatthā. Appamāṇaṃ ākiñcaññaṃ suññataṃ animittanti hi sabbānetāni nibbānasseva nāmāni. Iti iminā pariyāyena ekatthā. Aññasmiṃ pana ṭhāne appamāṇā honti, aññasmiṃ ākiñcaññā aññasmiṃ suññatā aññasmiṃ animittāti iminā pariyāyena nānābyañjanā. Iti thero yathānusandhināva desanaṃ niṭṭhapesīti.
ಪಪಞ್ಚಸೂದನಿಯಾ ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Mahāvedallasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೩. ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಂ • 3. Mahāvedallasuttaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ೩. ಮಹಾವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 3. Mahāvedallasuttavaṇṇanā
