| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / चरियापिटक-अट्ठकथा • Cariyāpiṭaka-aṭṭhakathā |
५. महिंसराजचरियावण्णना
5. Mahiṃsarājacariyāvaṇṇanā
३७. पञ्चमे महिंसो पवनचारकोति महावनचारी वनमहिंसो यदा होमीति योजना। पवड्ढकायोति वयसम्पत्तिया अङ्गपच्चङ्गानञ्च थूलभावेन अभिवड्ढकायो। बलवाति महाबलो थामसम्पन्नो। महन्तोति विपुलसरीरो। हत्थिकलभप्पमाणो किर तदा बोधिसत्तस्स कायो होति। भीमदस्सनोति महासरीरताय वनमहिंसजातिताय च सीलं अजानन्तानं भयं जननतो भयानकदस्सनो।
37. Pañcame mahiṃso pavanacārakoti mahāvanacārī vanamahiṃso yadā homīti yojanā. Pavaḍḍhakāyoti vayasampattiyā aṅgapaccaṅgānañca thūlabhāvena abhivaḍḍhakāyo. Balavāti mahābalo thāmasampanno. Mahantoti vipulasarīro. Hatthikalabhappamāṇo kira tadā bodhisattassa kāyo hoti. Bhīmadassanoti mahāsarīratāya vanamahiṃsajātitāya ca sīlaṃ ajānantānaṃ bhayaṃ jananato bhayānakadassano.
३८. पब्भारेति ओलम्बकसिलाकुच्छियं। दकासयेति जलासयसमीपे। होतेत्थ ठानन्ति एत्थ महावने यो कोचि पदेसो वनमहिंसानं तिट्ठनट्ठानं होति। तहिं तहिन्ति तत्थ तत्थ।
38.Pabbhāreti olambakasilākucchiyaṃ. Dakāsayeti jalāsayasamīpe. Hotettha ṭhānanti ettha mahāvane yo koci padeso vanamahiṃsānaṃ tiṭṭhanaṭṭhānaṃ hoti. Tahiṃ tahinti tattha tattha.
३९. विचरन्तोति विहारफासुकं वीमंसितुं विचरन्तो। ठानं अद्दस भद्दकन्ति एवं विचरन्तो तस्मिं महारञ्ञे भद्दकं मय्हं फासुकं रुक्खमूलट्ठानं अद्दक्खिं। दिस्वा च तं ठानं उपगन्त्वान, तिट्ठामि च सयामि च गोचरं गहेत्वा दिवा तं रुक्खमूलट्ठानं गन्त्वा ठानसयनेहि वीतिनामेमीति दस्सेति।
39.Vicarantoti vihāraphāsukaṃ vīmaṃsituṃ vicaranto. Ṭhānaṃ addasa bhaddakanti evaṃ vicaranto tasmiṃ mahāraññe bhaddakaṃ mayhaṃ phāsukaṃ rukkhamūlaṭṭhānaṃ addakkhiṃ. Disvā ca taṃ ṭhānaṃ upagantvāna, tiṭṭhāmi ca sayāmi ca gocaraṃ gahetvā divā taṃ rukkhamūlaṭṭhānaṃ gantvā ṭhānasayanehi vītināmemīti dasseti.
४०. तदा किर बोधिसत्तो हिमवन्तप्पदेसे महिंसयोनियं निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो थामसम्पन्नो महासरीरो हत्थिकलभप्पमाणो पब्बतपादपब्भारगिरिदुग्गवनघटादीसु विचरन्तो एकं फासुकं महारुक्खमूलं दिस्वा गोचरं गहेत्वा दिवा तत्थ वसति। अथेको लोलमक्कटो रुक्खा ओतरित्वा महासत्तस्स पिट्ठिं अभिरुहित्वा उच्चारपस्सावं कत्वा सिङ्गेसु गण्हित्वा ओलम्बन्तो नङ्गुट्ठे गहेत्वा दोलायन्तो कीळि। बोधिसत्तो खन्तिमेत्तानुद्दयसम्पदाय तं तस्स अनाचारं न मनसाकासि। मक्कटो पुनप्पुनं तथेव करोति। तेन वुत्तं ‘‘अथेत्थ कपि मागन्त्वा’’तिआदि।
40. Tadā kira bodhisatto himavantappadese mahiṃsayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto thāmasampanno mahāsarīro hatthikalabhappamāṇo pabbatapādapabbhāragiriduggavanaghaṭādīsu vicaranto ekaṃ phāsukaṃ mahārukkhamūlaṃ disvā gocaraṃ gahetvā divā tattha vasati. Atheko lolamakkaṭo rukkhā otaritvā mahāsattassa piṭṭhiṃ abhiruhitvā uccārapassāvaṃ katvā siṅgesu gaṇhitvā olambanto naṅguṭṭhe gahetvā dolāyanto kīḷi. Bodhisatto khantimettānuddayasampadāya taṃ tassa anācāraṃ na manasākāsi. Makkaṭo punappunaṃ tatheva karoti. Tena vuttaṃ ‘‘athettha kapi māgantvā’’tiādi.
तत्थ कपि मागन्त्वाति कपि आगन्त्वा, म-कारो पदसन्धिकरो। पापोति लामको। अनरियोति अनये इरियनेन अये च न इरियनेन अनरियो, निहीनाचारोति अत्थो। लहूति लोलो। खन्धेति खन्धप्पदेसे। मुत्तेतीति पस्सावं करोति। ओहदेतीति करीसं ओस्सज्जति। तन्ति तं मं, तदा महिंसभूतं मं।
Tattha kapi māgantvāti kapi āgantvā, ma-kāro padasandhikaro. Pāpoti lāmako. Anariyoti anaye iriyanena aye ca na iriyanena anariyo, nihīnācāroti attho. Lahūti lolo. Khandheti khandhappadese. Muttetīti passāvaṃ karoti. Ohadetīti karīsaṃ ossajjati. Tanti taṃ maṃ, tadā mahiṃsabhūtaṃ maṃ.
४१. सकिम्पि दिवसन्ति एकदिवसम्पि दूसेति मं सब्बकालम्पि। तेनाह ‘‘दूसेति मं सब्बकाल’’न्ति। न केवलञ्च दुतियततियचतुत्थदिवसमत्तं, अथ खो सब्बकालम्पि मं पस्सावादीहि दूसेति। यदा यदा मुत्तादीनि कातुकामो, तदा तदा मय्हमेव उपरि करोतीति दस्सेति। उपद्दुतोति बाधितो, तेन सिङ्गेसु ओलम्बनादिना मुत्तादिअसुचिमक्खणेन तस्स च अपहरणत्थं अनेकवारं सिङ्गकोटीहि वालग्गेन च अनेकवारं कद्दमपंसुमिस्सकं उदकं सिञ्चित्वा धोवनेन च निप्पीळितो होमीति अत्थो।
41.Sakimpidivasanti ekadivasampi dūseti maṃ sabbakālampi. Tenāha ‘‘dūseti maṃ sabbakāla’’nti. Na kevalañca dutiyatatiyacatutthadivasamattaṃ, atha kho sabbakālampi maṃ passāvādīhi dūseti. Yadā yadā muttādīni kātukāmo, tadā tadā mayhameva upari karotīti dasseti. Upaddutoti bādhito, tena siṅgesu olambanādinā muttādiasucimakkhaṇena tassa ca apaharaṇatthaṃ anekavāraṃ siṅgakoṭīhi vālaggena ca anekavāraṃ kaddamapaṃsumissakaṃ udakaṃ siñcitvā dhovanena ca nippīḷito homīti attho.
४२. यक्खोति तस्मिं रुक्खे अधिवत्था देवता। मं इदमब्रवीति रुक्खक्खन्धे ठत्वा ‘‘महिंसराज, कस्मा इमस्स दुट्ठमक्कटस्स अवमानं सहसी’’ति इममत्थं पकासेन्तो नासेहेतं छवं पापं , सिङ्गेहि च खुरेहि चाति इदं वचनं मं अभासि।
42.Yakkhoti tasmiṃ rukkhe adhivatthā devatā. Maṃ idamabravīti rukkhakkhandhe ṭhatvā ‘‘mahiṃsarāja, kasmā imassa duṭṭhamakkaṭassa avamānaṃ sahasī’’ti imamatthaṃ pakāsento nāsehetaṃ chavaṃ pāpaṃ, siṅgehi ca khurehi cāti idaṃ vacanaṃ maṃ abhāsi.
४३. एवं वुत्ते तदा यक्खेति तदा तस्मिं काले तस्मिं यक्खे एवं वुत्ते सति। अहं तं इदमब्रविन्ति अहं तं यक्खं इदं इदानि वक्खमानं अब्रविं अभासिं। कुणपेनाति किलेसासुचिपग्घरणेन सुचिजातिकानं साधूनं परमजिगुच्छनीयताय अतिदुग्गन्धवायनेन च कुणपसदिसताय कुणपेन। पापेनाति पाणातिपातपापेन। अनरियेनाति अनरियानं असाधूनं मागविकनेसादादीनं हीनपुरिसानं धम्मत्ता अनरियेन, किं केन कारणेन, त्वं देवते मं मक्खेसि, अयुत्तं तया वुत्तं मं पापे नियोजेन्तियाति दस्सेति।
43.Evaṃ vutte tadā yakkheti tadā tasmiṃ kāle tasmiṃ yakkhe evaṃ vutte sati. Ahaṃ taṃ idamabravinti ahaṃ taṃ yakkhaṃ idaṃ idāni vakkhamānaṃ abraviṃ abhāsiṃ. Kuṇapenāti kilesāsucipaggharaṇena sucijātikānaṃ sādhūnaṃ paramajigucchanīyatāya atiduggandhavāyanena ca kuṇapasadisatāya kuṇapena. Pāpenāti pāṇātipātapāpena. Anariyenāti anariyānaṃ asādhūnaṃ māgavikanesādādīnaṃ hīnapurisānaṃ dhammattā anariyena, kiṃ kena kāraṇena, tvaṃ devate maṃ makkhesi, ayuttaṃ tayā vuttaṃ maṃ pāpe niyojentiyāti dasseti.
४४. इदानि तस्मिं पापधम्मे आदीनवं पकासेन्तो ‘‘यदिह’’न्तिआदिमाह। तस्सत्थो – भद्दे देवते, अहं तस्स यदि कुज्झेय्यं, ततोपि लामकतरो भवेय्यं। येन हि अधम्मचरणेन सो बालमक्कटो निहीनो नाम जातो, सचे पनाहं ततोपि बलवतरं पापधम्मं चरेय्यं, ननु तेन ततो पापतरो भवेय्यं, अट्ठानञ्चेतं यदिहं इधलोकपरलोकं तदुत्तरि च जानित्वा ठितो एकन्तेनेव परहिताय पटिपन्नो एवरूपं पापधम्मं चरेय्यन्ति। किञ्च भिय्यो – सीलञ्च मे पभिज्जेय्याति अहञ्चेव खो पन एवरूपं पापं करेय्यं, मय्हं सीलपारमी खण्डिता सिया। विञ्ञू च गरहेय्यु मन्ति पण्डिता च देवमनुस्सा मं गरहेय्युं ‘‘पस्सथ, भो, अयं बोधिसत्तो बोधिपरियेसनं चरमानो एवरूपं पापं अकासी’’ति।
44. Idāni tasmiṃ pāpadhamme ādīnavaṃ pakāsento ‘‘yadiha’’ntiādimāha. Tassattho – bhadde devate, ahaṃ tassa yadi kujjheyyaṃ, tatopi lāmakataro bhaveyyaṃ. Yena hi adhammacaraṇena so bālamakkaṭo nihīno nāma jāto, sace panāhaṃ tatopi balavataraṃ pāpadhammaṃ careyyaṃ, nanu tena tato pāpataro bhaveyyaṃ, aṭṭhānañcetaṃ yadihaṃ idhalokaparalokaṃ taduttari ca jānitvā ṭhito ekanteneva parahitāya paṭipanno evarūpaṃ pāpadhammaṃ careyyanti. Kiñca bhiyyo – sīlañca me pabhijjeyyāti ahañceva kho pana evarūpaṃ pāpaṃ kareyyaṃ, mayhaṃ sīlapāramī khaṇḍitā siyā. Viññū ca garaheyyu manti paṇḍitā ca devamanussā maṃ garaheyyuṃ ‘‘passatha, bho, ayaṃ bodhisatto bodhipariyesanaṃ caramāno evarūpaṃ pāpaṃ akāsī’’ti.
४५. हीळिता जीविता वापीति वा-सद्दो अवधारणे। एवं विञ्ञूहि हीळिता गरहिता जीवितापि परिसुद्धेन परिसुद्धसीलेन हुत्वा मतं वा मरणमेव वरं उत्तमं सेय्यो। क्याहं जीवितहेतुपि , काहामि परहेठनन्ति एवं जानन्तो च अहं मय्हं जीवितनिमित्तम्पि परसत्तविहिंसनं किं काहामि किं करिस्सामि, एतस्स करणे कारणं नत्थीति अत्थो।
45.Hīḷitā jīvitā vāpīti vā-saddo avadhāraṇe. Evaṃ viññūhi hīḷitā garahitā jīvitāpi parisuddhena parisuddhasīlena hutvā mataṃ vā maraṇameva varaṃ uttamaṃ seyyo. Kyāhaṃ jīvitahetupi, kāhāmi paraheṭhananti evaṃ jānanto ca ahaṃ mayhaṃ jīvitanimittampi parasattavihiṃsanaṃ kiṃ kāhāmi kiṃ karissāmi, etassa karaṇe kāraṇaṃ natthīti attho.
अयं पन अञ्ञेपि मं विय मञ्ञमानो एवं अनाचारं करिस्सति, ततो येसं चण्डमहिंसानं एवं करिस्सति, ते एव एतं वधिस्सन्ति, सा एतस्स अञ्ञेहि मारणा मय्हं दुक्खतो च पाणातिपाततो च मुत्ति भविस्सतीति आह। तेन वुत्तं –
Ayaṃ pana aññepi maṃ viya maññamāno evaṃ anācāraṃ karissati, tato yesaṃ caṇḍamahiṃsānaṃ evaṃ karissati, te eva etaṃ vadhissanti, sā etassa aññehi māraṇā mayhaṃ dukkhato ca pāṇātipātato ca mutti bhavissatīti āha. Tena vuttaṃ –
४६.
46.
‘‘ममेवायं मञ्ञमानो, अञ्ञेपेवं करिस्सति।
‘‘Mamevāyaṃ maññamāno, aññepevaṃ karissati;
तेव तस्स वधिस्सन्ति, सा मे मुत्ति भविस्सती’’ति॥
Teva tassa vadhissanti, sā me mutti bhavissatī’’ti.
तत्थ ममेवायन्ति मं विय अयं। अञ्ञेपीति अञ्ञेसम्पि। सेसं वुत्तत्थमेव।
Tattha mamevāyanti maṃ viya ayaṃ. Aññepīti aññesampi. Sesaṃ vuttatthameva.
४७. हीनमज्झिमउक्कट्ठेति हीने च मज्झिमे च उक्कट्ठे च निमित्तभूते। सहन्तो अवमानितन्ति विभागं अकत्वा तेहि पवत्तितं अवमानं परिभवं सहन्तो खमन्तो। एवं लभति सप्पञ्ञोति एवं हीनादीसु विभागं अकत्वा खन्तिमेत्तानुद्दयं उपट्ठपेत्वा तदपराधं सहन्तो सीलादिपारमियो ब्रूहेत्वा मनसा यथापत्थितं यथिच्छितं सब्बञ्ञुतञ्ञाणं लभति पटिविज्झति, तस्स तं न दूरेति।
47.Hīnamajjhimaukkaṭṭheti hīne ca majjhime ca ukkaṭṭhe ca nimittabhūte. Sahanto avamānitanti vibhāgaṃ akatvā tehi pavattitaṃ avamānaṃ paribhavaṃ sahanto khamanto. Evaṃ labhati sappaññoti evaṃ hīnādīsu vibhāgaṃ akatvā khantimettānuddayaṃ upaṭṭhapetvā tadaparādhaṃ sahanto sīlādipāramiyo brūhetvā manasā yathāpatthitaṃ yathicchitaṃ sabbaññutaññāṇaṃ labhati paṭivijjhati, tassa taṃ na dūreti.
एवं महासत्तो अत्तनो अज्झासयं पकासेन्तो देवताय धम्मं देसेसि। सो कतिपाहच्चयेन अञ्ञत्थ गतो। अञ्ञो चण्डमहिंसो निवासफासुताय तं ठानं गन्त्वा अट्ठासि। दुट्ठमक्कटो ‘‘सो एव अय’’न्ति सञ्ञाय तस्स पिट्ठिं अभिरुहित्वा तथेव अनाचारं अकासि। अथ नं सो विधुनन्तो भूमियं पातेत्वा सिङ्गेन हदये विज्झित्वा पादेहि मद्दित्वा सञ्चुण्णेसि।
Evaṃ mahāsatto attano ajjhāsayaṃ pakāsento devatāya dhammaṃ desesi. So katipāhaccayena aññattha gato. Añño caṇḍamahiṃso nivāsaphāsutāya taṃ ṭhānaṃ gantvā aṭṭhāsi. Duṭṭhamakkaṭo ‘‘so eva aya’’nti saññāya tassa piṭṭhiṃ abhiruhitvā tatheva anācāraṃ akāsi. Atha naṃ so vidhunanto bhūmiyaṃ pātetvā siṅgena hadaye vijjhitvā pādehi madditvā sañcuṇṇesi.
तदा सीलवा महिंसराजा लोकनाथो।
Tadā sīlavā mahiṃsarājā lokanātho.
तस्स इधापि हेट्ठा वुत्तनयेनेव यथारहं सेसपारमियो निद्धारेतब्बा। तथा हत्थिनाग- (चरिया॰ २.१ आदयो) भूरिदत्त- (चरिया॰ २.११ आदयो) चम्पेय्यनागराज- (चरिया॰ २.२० आदयो) चरियासु विय इध महासत्तस्स गुणानुभावा वेदितब्बा।
Tassa idhāpi heṭṭhā vuttanayeneva yathārahaṃ sesapāramiyo niddhāretabbā. Tathā hatthināga- (cariyā. 2.1 ādayo) bhūridatta- (cariyā. 2.11 ādayo) campeyyanāgarāja- (cariyā. 2.20 ādayo) cariyāsu viya idha mahāsattassa guṇānubhāvā veditabbā.
महिंसराजचरियावण्णना निट्ठिता।
Mahiṃsarājacariyāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / चरियापिटकपाळि • Cariyāpiṭakapāḷi / ५. महिंसराजचरिया • 5. Mahiṃsarājacariyā
