Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਜਾਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[੪੪] ੪. ਮਕਸਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ
[44] 4. Makasajātakavaṇṇanā
ਸੇਯ੍ਯੋ ਅਮਿਤ੍ਤੋਤਿ ਇਦਂ ਸਤ੍ਥਾ ਮਗਧੇਸੁ ਚਾਰਿਕਂ ਚਰਮਾਨੋ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਮਿਂ ਗਾਮਕੇ ਬਾਲਗਾਮਿਕਮਨੁਸ੍ਸੇ ਆਰਬ੍ਭ ਕਥੇਸਿ। ਤਥਾਗਤੋ ਕਿਰ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਸਾવਤ੍ਥਿਤੋ ਮਗਧਰਟ੍ਠਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਚਾਰਿਕਂ ਚਰਮਾਨੋ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਗਾਮਕਂ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿ। ਸੋ ਚ ਗਾਮਕੋ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਅਨ੍ਧਬਾਲਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿਯੇવ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨੋ। ਤਤ੍ਥੇਕਦਿવਸਂ ਤੇ ਅਨ੍ਧਬਾਲਮਨੁਸ੍ਸਾ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ‘‘ਭੋ, ਅਮ੍ਹੇ ਅਰਞ੍ਞਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇ ਮਕਸਾ ਖਾਦਨ੍ਤਿ, ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਕਮ੍ਮਚ੍ਛੇਦੋ ਹੋਤਿ, ਸਬ੍ਬੇવ ਧਨੂਨਿ ਚੇવ ਆવੁਧਾਨਿ ਚ ਆਦਾਯ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਕਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਮਕਸੇ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਚ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਮਨ੍ਤਯਿਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਮਕਸੇ વਿਜ੍ਝਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਚ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਚ ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਗਾਮੇ ਚ ਗਾਮਮਜ੍ਝੇ ਚ ਗਾਮਦ੍વਾਰੇ ਚ ਨਿਪਜ੍ਜਿਂਸੁ।
Seyyo amittoti idaṃ satthā magadhesu cārikaṃ caramāno aññatarasmiṃ gāmake bālagāmikamanusse ārabbha kathesi. Tathāgato kira ekasmiṃ samaye sāvatthito magadharaṭṭhaṃ gantvā tattha cārikaṃ caramāno aññataraṃ gāmakaṃ sampāpuṇi. So ca gāmako yebhuyyena andhabālamanussehiyeva ussanno. Tatthekadivasaṃ te andhabālamanussā sannipatitvā ‘‘bho, amhe araññaṃ pavisitvā kammaṃ karonte makasā khādanti, tappaccayā amhākaṃ kammacchedo hoti, sabbeva dhanūni ceva āvudhāni ca ādāya gantvā makasehi saddhiṃ yujjhitvā sabbamakase vijjhitvā chinditvā ca māressāmā’’ti mantayitvā araññaṃ gantvā ‘‘makase vijjhissāmā’’ti aññamaññaṃ vijjhitvā ca paharitvā ca dukkhappattā āgantvā antogāme ca gāmamajjhe ca gāmadvāre ca nipajjiṃsu.
ਸਤ੍ਥਾ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਪਰਿવੁਤੋ ਤਂ ਗਾਮਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪਾવਿਸਿ। ਅવਸੇਸਾ ਪਣ੍ਡਿਤਮਨੁਸ੍ਸਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਗਾਮਦ੍વਾਰੇ ਮਣ੍ਡਪਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਮਹਾਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਾਰਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਸਤ੍ਥਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਪਤਿਤਮਨੁਸ੍ਸੇ ਦਿਸ੍વਾ ਤੇ ਉਪਾਸਕੇ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘‘ਬਹੂ ਇਮੇ ਗਿਲਾਨਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ, ਕਿਂ ਏਤੇਹਿ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ? ‘‘ਭਨ੍ਤੇ, ਏਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘ਮਕਸਯੁਦ੍ਧਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ વਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਸਯਂ ਗਿਲਾਨਾ ਜਾਤਾ’’ਤਿ। ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਨ ਇਦਾਨੇવ ਅਨ੍ਧਬਾਲਮਨੁਸ੍ਸਾ ‘ਮਕਸੇ ਪਹਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਪਹਰਨ੍ਤਿ, ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ‘ਮਕਸਂ ਪਹਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ ਪਰਂ ਪਹਰਣਕਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਹੇਸੁਂਯੇવਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਯਾਚਿਤੋ ਅਤੀਤਂ ਆਹਰਿ।
Satthā bhikkhusaṅghaparivuto taṃ gāmaṃ piṇḍāya pāvisi. Avasesā paṇḍitamanussā bhagavantaṃ disvā gāmadvāre maṇḍapaṃ kāretvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā satthāraṃ vanditvā nisīdiṃsu. Satthā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne patitamanusse disvā te upāsake pucchi ‘‘bahū ime gilānā manussā, kiṃ etehi kata’’nti? ‘‘Bhante, ete manussā ‘makasayuddhaṃ karissāmā’ti gantvā aññamaññaṃ vijjhitvā sayaṃ gilānā jātā’’ti. Satthā ‘‘na idāneva andhabālamanussā ‘makase paharissāmā’ti attānaṃ paharanti, pubbepi ‘makasaṃ paharissāmā’ti paraṃ paharaṇakamanussā ahesuṃyevā’’ti vatvā tehi manussehi yācito atītaṃ āhari.
ਅਤੀਤੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਦਤ੍ਤੇ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ વਣਿਜ੍ਜਾਯ ਜੀવਿਕਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ। ਤਦਾ ਕਾਸਿਰਟ੍ਠੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਚ੍ਚਨ੍ਤਗਾਮੇ ਬਹੂ વਡ੍ਢਕੀ વਸਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥੇਕੋ ਖਲਿਤવਡ੍ਢਕੀ ਰੁਕ੍ਖਂ ਤਚ੍ਛਤਿ, ਅਥਸ੍ਸ ਏਕੋ ਮਕਸੋ ਤਮ੍ਬਲੋਹਥਾਲਕਪਿਟ੍ਠਿਸਦਿਸੇ ਸੀਸੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਿਯਾ ਪਹਰਨ੍ਤੋ વਿਯ ਸੀਸਂ ਮੁਖਤੁਣ੍ਡਕੇਨ વਿਜ੍ਝਿ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ ਪੁਤ੍ਤਂ ਆਹ – ‘‘ਤਾਤ, ਮਯ੍ਹਂ ਸੀਸਂ ਮਕਸੋ ਸਤ੍ਤਿਯਾ ਪਹਰਨ੍ਤੋ વਿਯ વਿਜ੍ਝਤਿ, વਾਰੇਹਿ ਨ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤਾਤ, ਅਧਿવਾਸੇਹਿ, ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਤਂ ਮਾਰੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਣ੍ਡਂ ਪਰਿਯੇਸਮਾਨੋ ਤਂ ਗਾਮਂ ਪਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸਾ વਡ੍ਢਕਿਸਾਲਾਯ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ। ਅਥ ਸੋ વਡ੍ਢਕੀ ਪੁਤ੍ਤਂ ਆਹ – ‘‘ਤਾਤ, ਇਮਂ ਮਕਸਂ વਾਰੇਹੀ’’ਤਿ। ਸੋ ‘‘વਾਰੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ ਤਿਖਿਣਂ ਮਹਾਫਰਸੁਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਿਤੁ ਪਿਟ੍ਠਿਪਸ੍ਸੇ ਠਤ੍વਾ ‘‘ਮਕਸਂ ਪਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਪਿਤੁ ਮਤ੍ਥਕਂ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਦਿ, વਡ੍ਢਕੀ ਤਤ੍ਥੇવ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਤ੍ਤੋ।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto vaṇijjāya jīvikaṃ kappeti. Tadā kāsiraṭṭhe ekasmiṃ paccantagāme bahū vaḍḍhakī vasanti. Tattheko khalitavaḍḍhakī rukkhaṃ tacchati, athassa eko makaso tambalohathālakapiṭṭhisadise sīse nisīditvā sattiyā paharanto viya sīsaṃ mukhatuṇḍakena vijjhi. So attano santike nisinnaṃ puttaṃ āha – ‘‘tāta, mayhaṃ sīsaṃ makaso sattiyā paharanto viya vijjhati, vārehi na’’nti. ‘‘Tāta, adhivāsehi, ekappahāreneva taṃ māressāmī’’ti. Tasmiṃ samaye bodhisattopi attano bhaṇḍaṃ pariyesamāno taṃ gāmaṃ patvā tassā vaḍḍhakisālāya nisinno hoti. Atha so vaḍḍhakī puttaṃ āha – ‘‘tāta, imaṃ makasaṃ vārehī’’ti. So ‘‘vāressāmi, tātā’’ti tikhiṇaṃ mahāpharasuṃ ukkhipitvā pitu piṭṭhipasse ṭhatvā ‘‘makasaṃ paharissāmī’’ti pitu matthakaṃ dvidhā bhindi, vaḍḍhakī tattheva jīvitakkhayaṃ patto.
ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੋਪਿ ਪਣ੍ਡਿਤੋવ ਸੇਯ੍ਯੋ। ਸੋ ਹਿ ਦਣ੍ਡਭਯੇਨਪਿ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਨ ਮਾਰੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਇਮਂ ਗਾਥਮਾਹ –
Bodhisatto tassa taṃ kammaṃ disvā ‘‘paccāmittopi paṇḍitova seyyo. So hi daṇḍabhayenapi manusse na māressatī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –
੪੪.
44.
‘‘ਸੇਯ੍ਯੋ ਅਮਿਤ੍ਤੋ ਮਤਿਯਾ ਉਪੇਤੋ, ਨ ਤ੍વੇવ ਮਿਤ੍ਤੋ ਮਤਿવਿਪ੍ਪਹੀਨੋ।
‘‘Seyyo amitto matiyā upeto, na tveva mitto mativippahīno;
‘ਮਕਸਂ વਧਿਸ੍ਸ’ਨ੍ਤਿ ਹਿ ਏਲ਼ਮੂਗੋ, ਪੁਤ੍ਤੋ ਪਿਤੁ ਅਬ੍ਭਿਦਾ ਉਤ੍ਤਮਙ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘Makasaṃ vadhissa’nti hi eḷamūgo, putto pitu abbhidā uttamaṅga’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ ਪવਰੋ ਉਤ੍ਤਮੋ। ਮਤਿਯਾ ਉਪੇਤੋਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਏਲ਼ਮੂਗੋਤਿ ਲਾਲਾਮੁਖੋ ਬਾਲੋ। ਪੁਤ੍ਤੋ ਪਿਤੁ ਅਬ੍ਭਿਦਾ ਉਤ੍ਤਮਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬਾਲਤਾਯ ਪੁਤ੍ਤੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਪਿਤੁ ਉਤ੍ਤਮਙ੍ਗਂ ਮਤ੍ਥਕਂ ‘‘ਮਕਸਂ ਪਹਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਦ੍વਿਧਾ ਭਿਨ੍ਦਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਬਾਲਮਿਤ੍ਤਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਅਮਿਤ੍ਤੋવ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ ਇਮਂ ਗਾਥਂ વਤ੍વਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਉਟ੍ਠਾਯ ਯਥਾਕਮ੍ਮਂ ਗਤੋ। વਡ੍ਢਕਿਸ੍ਸਪਿ ਞਾਤਕਾ ਸਰੀਰਕਿਚ੍ਚਂ ਅਕਂਸੁ।
Tattha seyyoti pavaro uttamo. Matiyā upetoti paññāya samannāgato. Eḷamūgoti lālāmukho bālo. Putto pitu abbhidā uttamaṅganti attano bālatāya puttopi hutvā pitu uttamaṅgaṃ matthakaṃ ‘‘makasaṃ paharissāmī’’ti dvidhā bhindi. Tasmā bālamittato paṇḍitaamittova seyyoti imaṃ gāthaṃ vatvā bodhisatto uṭṭhāya yathākammaṃ gato. Vaḍḍhakissapi ñātakā sarīrakiccaṃ akaṃsu.
ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਏવਂ ਉਪਾਸਕਾ ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ‘ਮਕਸਂ ਪਹਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ ਪਰਂ ਪਹਰਣਕਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਹੇਸੁਂਯੇવਾ’’ਤਿ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਂ ਘਟੇਤ੍વਾ ਜਾਤਕਂ ਸਮੋਧਾਨੇਸਿ ‘‘ਤਦਾ ਗਾਥਂ વਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤવਾਣਿਜੋ ਪਨ ਅਹਮੇવ ਅਹੋਸਿ’’ਨ੍ਤਿ।
Satthā ‘‘evaṃ upāsakā pubbepi ‘makasaṃ paharissāmā’ti paraṃ paharaṇakamanussā ahesuṃyevā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā gāthaṃ vatvā pakkanto paṇḍitavāṇijo pana ahameva ahosi’’nti.
ਮਕਸਜਾਤਕવਣ੍ਣਨਾ ਚਤੁਤ੍ਥਾ।
Makasajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਜਾਤਕਪਾਲ਼ਿ • Jātakapāḷi / ੪੪. ਮਕਸਜਾਤਕਂ • 44. Makasajātakaṃ