Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ਮਕ੍ਕਟੀવਤ੍ਥੁਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā
੪੦-੧. ਦੁਤਿਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ ‘‘ਇਧ ਮਲ੍ਲਾ ਯੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਪਟਿਸੇવਤੀਤਿ વਤ੍ਤਮਾਨવਚਨਂ ਪਚੁਰਪਟਿਸੇવਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ‘‘ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਮਨੁਸ੍ਸਿਤ੍ਥਿਯਾ, ਨੋ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਯਾ’’ਤਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤ੍ਥਮ੍ਪਿ ਪਠਮਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਿਚ੍ਛਾਗਾਹੇਨ વਾ ਲੇਸਓਡ੍ਡਨਤ੍ਥਾਯ વਾ ਏવਮਾਹ। ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤ੍ਥਤਂਯੇવ ਨਿਯਮੇਤੁਂ ‘‘ਨਨੁ ਆવੁਸੋ ਤਥੇવ ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਨੇવ ਮਕ੍ਕਟੀવਤ੍ਥੁ વਿਨੀਤવਤ੍ਥੂਸੁ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਅવਿਸੇਸਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ વਜ੍ਜਿਪੁਤ੍ਤਕવਤ੍ਥੁ। વਿਚਾਰਣਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਤਤਿਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਨਨੁ, ਆવੁਸੋ, ਭਗવਤਾ ਅਨੇਕਪਰਿਯਾਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਨ ਕੇવਲਂ ਸਉਦ੍ਦੇਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਨੇવ ਸਿਦ੍ਧਂ, ‘‘ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਾਦੀਸੁਪਿ ਪਾਰਾਜਿਕ’’ਨ੍ਤਿ ਅਨੁਦ੍ਦੇਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਨਪਿ ਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਥ વਾ ਯਦਿ ਸਉਦ੍ਦੇਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਸਾવਸੇਸਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਪੇਸਿ, ਇਮਿਨਾ ਅਨੁਦ੍ਦੇਸਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਨਾਪਿ ਕਿਂ ਨ ਸਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਤਦੇવ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ ਪਠਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਮੇવ ਲੇਸਤ੍ਥਿਕਾਨਂ ਅਲੇਸੋਕਾਸਂ ਕਤ੍વਾ ਆਮੇਡਿਤਤ੍ਥਂ ਕਤ੍વਾ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਞ੍ਞਥਾ ‘‘ਅਞ੍ਞવਾਦਕੇ વਿਹੇਸਕੇ ਪਾਚਿਤ੍ਤਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਚਿ॰ ੧੦੧) વਿਯ વਤ੍ਥੁਦ੍વਯੇਨ ਆਪਤ੍ਤਿਦ੍વਯਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਚਾਪਜ੍ਜਤਿ, ਸੋ ਏવਤ੍ਥੋ ਅਞ੍ਞੇਨਾਪਿ વਚਨੇਨ ਸੁਪ੍ਪਕਾਸਿਤੋ, ਸੁਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਕਰਣਤ੍ਥੇਨ ਦਲ਼੍ਹਤਰੋ ਕਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਤਿਯਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਮ੍ਪਿ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਚ ਏવਂ વਿਸੁਦ੍ਧੋ।
40-1. Dutiyapaññattiyaṃ ‘‘idha mallā yujjhantī’’tiādīsu viya paṭisevatīti vattamānavacanaṃ pacurapaṭisevanavasena vuttaṃ, ‘‘tañca kho manussitthiyā, no tiracchānagatāyā’’ti paripuṇṇatthampi paṭhamaṃ paññattiṃ attano micchāgāhena vā lesaoḍḍanatthāya vā evamāha. Paripuṇṇatthataṃyeva niyametuṃ ‘‘nanu āvuso tatheva taṃ hotī’’ti vuttaṃ, teneva makkaṭīvatthu vinītavatthūsu pakkhittaṃ avisesattā, tathā vajjiputtakavatthu. Vicāraṇā panettha tatiyapaññattiyaṃ āvi bhavissati. ‘‘Nanu, āvuso, bhagavatā anekapariyāyenā’’tiādi na kevalaṃ sauddesasikkhāpadeneva siddhaṃ, ‘‘tiracchānagatādīsupi pārājika’’nti anuddesasikkhāpadenapi siddhanti dassanatthaṃ vuttaṃ. Atha vā yadi sauddesasikkhāpadaṃ sāvasesanti paññapesi, iminā anuddesasikkhāpadenāpi kiṃ na siddhanti dassanatthaṃ vuttaṃ. ‘‘Tena hi, bhikkhave, bhikkhūnaṃ sikkhāpadaṃ paññapessāmī’’ti tadeva sikkhāpadaṃ paṭhamapaññattameva lesatthikānaṃ alesokāsaṃ katvā āmeḍitatthaṃ katvā paññapessāmīti attho. Aññathā ‘‘aññavādake vihesake pācittiya’’ntiādīsu (pāci. 101) viya vatthudvayena āpattidvayaṃ āpajjati, na cāpajjati, so evattho aññenāpi vacanena suppakāsito, suparibyattakaraṇatthena daḷhataro katoti adhippāyo. Tatiyapaññattiyampi aññesu ca evaṃ visuddho.
ਯਸ੍ਸ ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿ ਪਨ ਗਣ੍ਠਿਪਦਨਯੋ ਤਾવ ਪਠਮਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇਤਿ ਸੁਰਾਪਾਨਾਦਿਅਚਿਤ੍ਤਕੇ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਚਿਤ੍ਤਕੇਸੁ ਪਨ ਯਂ ਏਕਨ੍ਤਮਕੁਸਲੇਨੇવ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਿਤਞ੍ਚ। ਉਭਯਂ ਲੋਕવਜ੍ਜਂ ਨਾਮ। ਸੁਰਾਪਾਨਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ‘‘ਸੁਰਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਪਾਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વਾ ਜਾਨਿਤ੍વਾ ਪਿવਨੇ ਅਕੁਸਲਮੇવ, ਤਥਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀਨਂ ਗਨ੍ਧવਣ੍ਣਕਤ੍ਥਾਯ ਲੇਪਨੇ, ਭੇਸਜ੍ਜਤ੍ਥਾਯ ਲੇਪਨੇ ਅਦੋਸਤ੍ਤਾ ‘‘ਅવਿਚਾਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਨ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ‘‘ਜਾਨਿਤ੍વਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤવਚਨਂ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜਸ੍ਸਾਪਿ ਲੋਕવਜ੍ਜਭਾવਪ੍ਪਸਙ੍ਗਤੋ। ਇਮਂ ਅਨਿਟ੍ਠਪ੍ਪਸਙ੍ਗਂ ਪਰਿਹਰਿਤੁਕਾਮਤਾਯ વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਣ੍ਠਿਪਦੇ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਇਧ ਸਚਿਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਚ ਅਚਿਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਚ વਿਚਾਰਣਾ વਤ੍ਥੁવਿਜਾਨਨੇਯੇવ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਜਾਨਨੇ। ਯਦਿ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿવਿਜਾਨਨੇ ਹੋਤਿ, ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਲੋਕવਜ੍ਜਾਨੇવ ਸਿਯੁਂ, ਨ ਚ ਸਬ੍ਬਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਿ ਲੋਕવਜ੍ਜਾਨਿ , ਤਸ੍ਮਾ વਤ੍ਥੁવਿਜਾਨਨੇਯੇવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ, ਇਦਂ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਸੇਖਿਯੇਸੁ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਜਾਨਨਮੇવ ਪਮਾਣਂ, ਨ વਤ੍ਥੁਮਤ੍ਤਜਾਨਨਨ੍ਤਿ, ਯਂ ਪਨ ਤਤ੍ਥੇવ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮੁਖੇ ਕੋਚਿ ਸੁਰਂ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਅਨ੍ਤੋ ਚੇ ਪવਿਸੇਯ੍ਯ, ਆਪਤ੍ਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯਾ ਅਧਕ੍ਖਕਂ ਉਬ੍ਭਜਾਣੁਮਣ੍ਡਲਂ ਪਰਸ੍ਸ ਆਮਸਨਾਦਿਕਾਲੇ ਕਾਯਂ ਅਚਾਲੇਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨੇવ ਸਾਦਿਯਨ੍ਤਿਯਾ ਆਪਤ੍ਤਿ ‘ਕਿਰਿਯਾવ ਹੋਤੀ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਕਿਰਿਯਸਮ੍ਭવਤੋ, ਤਥਾ ਅਯਮ੍ਪਿ ਤਦਾ ਕਿਰਿਯਾવ ਹੋਤੀ’’ਤਿ, ਤਂ ਸੁવਿਚਾਰਿਤਂ ਅਨੇਕਨ੍ਤਾਕੁਸਲਭਾવਸਾਧਨਤੋ। ਸੁਰਾਪਾਨਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਏਕਨ੍ਤਾਕੁਸਲਤਾ ਪਨ ਮਜ੍ਜਸਞ੍ਞਿਨੋਪਿ ਸਕਿਂ ਪਯੋਗੇਨ ਪਿવਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ।
Yassa sacittakapakkhetiādimhi pana gaṇṭhipadanayo tāva paṭhamaṃ vuccati, sacittakapakkheti surāpānādiacittake sandhāya vuttaṃ. Sacittakesu pana yaṃ ekantamakusaleneva samuṭṭhāpitañca. Ubhayaṃ lokavajjaṃ nāma. Surāpānasmiñhi ‘‘surā’’ti vā ‘‘pātuṃ na vaṭṭatī’’ti vā jānitvā pivane akusalameva, tathā bhikkhunīnaṃ gandhavaṇṇakatthāya lepane, bhesajjatthāya lepane adosattā ‘‘avicāraṇīya’’nti ettakaṃ vuttaṃ. Tattha na vaṭṭatīti ‘‘jānitvā’’ti vuttavacanaṃ na yujjati paṇṇattivajjassāpi lokavajjabhāvappasaṅgato. Imaṃ aniṭṭhappasaṅgaṃ pariharitukāmatāya vajirabuddhittherassa gaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘idha sacittakanti ca acittakanti ca vicāraṇā vatthuvijānaneyeva hoti, na paññattivijānane. Yadi paññattivijānane hoti, sabbasikkhāpadāni lokavajjāneva siyuṃ, na ca sabbasikkhāpadāni lokavajjāni , tasmā vatthuvijānaneyeva hotī’’ti, idaṃ yujjati. Kasmā? Yasmā sekhiyesu paññattijānanameva pamāṇaṃ, na vatthumattajānananti, yaṃ pana tattheva vuttaṃ ‘‘pasuttassa mukhe koci suraṃ pakkhipeyya, anto ce paviseyya, āpatti, tattha yathā bhikkhuniyā adhakkhakaṃ ubbhajāṇumaṇḍalaṃ parassa āmasanādikāle kāyaṃ acāletvā citteneva sādiyantiyā āpatti ‘kiriyāva hotī’ti vuttā yebhuyyena kiriyasambhavato, tathā ayampi tadā kiriyāva hotī’’ti, taṃ suvicāritaṃ anekantākusalabhāvasādhanato. Surāpānāpattiyā ekantākusalatā pana majjasaññinopi sakiṃ payogena pivato hotīti katvā vuttā.
ਅਯਂ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸੀਸੇਨ ਆਪਤ੍ਤਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਯਸ੍ਸ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸ੍ਸ ਸਚਿਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਲੋਕવਜ੍ਜਂ। ਸਚਿਤ੍ਤਕਾਚਿਤ੍ਤਕਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਚਿਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਚ ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਸੁਰਾਪਾਨਾਦਿ ਲੋਕવਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਲੋਕવਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇਤਿ ਹਿ ਇਦਂ વਚਨਂ ਅਚਿਤ੍ਤਕਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ। ਨ ਹਿ ਏਕਂਸਤੋ ਸਚਿਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇਤਿ વਿਸੇਸਨੇ ਪਯੋਜਨਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਜਾਨਨਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਮੇવ, વਤ੍ਥੁਜਾਨਨਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਿਯਾ ਕੁਸਲਂ ਸਿਯਾ ਅਕੁਸਲਂ ਸਿਯਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਸਚਿਤ੍ਤਕਪਕ੍ਖੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਕੁਸਲਮੇવਾ’’ਤਿ ਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ‘‘ਸੇਸਂ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿવਜ੍ਜ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਧਿਮਾਨੇ વੀਤਿਕ੍ਕਮਾਭਾવਾ, ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇ ਅਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਤ੍ਤਾ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾਪਿ વੀਤਿਕ੍ਕਮਛਾਯਾ ਅਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਭਾવੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਪਨ વਚਨਂ ਦਲ਼੍ਹੀਕਮ੍ਮਸਿਥਿਲਕਰਣਪ੍ਪਯੋਜਨਤ੍ਤਾ ਚ વੁਤ੍ਤਂ, ਤੇਨ ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ਬਾਹਿਰਨਿਦਾਨਕਥਾਧਿਕਾਰੇ ‘‘ਦਲ਼੍ਹੀਕਮ੍ਮਸਿਥਿਲਕਰਣਪ੍ਪਯੋਜਨਾਤਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯਤਾਯ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ, ਤਂ ਸੁવੁਤ੍ਤਮੇવਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Ayaṃ panettha attho – sikkhāpadasīsena āpattiṃ gahetvā yassa sikkhāpadassa sacittakassa cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajjaṃ. Sacittakācittakasaṅkhātassa acittakassa ca sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, tampi surāpānādi lokavajjanti imamatthaṃ sampiṇḍetvā ‘‘yassa sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva hoti, taṃ lokavajja’’nti vuttaṃ. Sacittakapakkheti hi idaṃ vacanaṃ acittakaṃ sandhāyāha. Na hi ekaṃsato sacittakassa sacittakapakkheti visesane payojanaṃ atthi. Yasmā panettha paṇṇattivajjassa paññattijānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ akusalameva, vatthujānanacittena sacittakapakkhe cittaṃ siyā kusalaṃ siyā akusalaṃ siyā abyākataṃ, tasmā ‘‘tassa sacittakapakkhe cittaṃ akusalamevā’’ti na vuccatīti ‘‘sesaṃ paṇṇattivajja’’nti vuttaṃ. Adhimāne vītikkamābhāvā, supinante abbohārikattā supinante vijjamānāpi vītikkamachāyā abbohārikabhāvenāti vuttaṃ hoti. Idaṃ pana vacanaṃ daḷhīkammasithilakaraṇappayojanattā ca vuttaṃ, tena yaṃ vuttaṃ bāhiranidānakathādhikāre ‘‘daḷhīkammasithilakaraṇappayojanāti yebhuyyatāya vutta’’ntiādi, taṃ suvuttamevāti veditabbaṃ.
ਮਕ੍ਕਟੀવਤ੍ਥੁਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ • Mahāvibhaṅga / ੧. ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕਂ • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ੧. ਪਠਮਪਾਰਾਜਿਕਂ • 1. Paṭhamapārājikaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ਮਕ੍ਕਟਿવਤ੍ਥੁਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Makkaṭivatthukathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ਮਕ੍ਕਟੀવਤ੍ਥੁਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Makkaṭīvatthukathāvaṇṇanā