Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[൨൫൩] ൩. മണികണ്ഠജാതകവണ്ണനാ
[253] 3. Maṇikaṇṭhajātakavaṇṇanā
മമന്നപാനന്തി ഇദം സത്ഥാ ആളവിം നിസ്സായ അഗ്ഗാളവേ ചേതിയേ വിഹരന്തോ കുടികാരസിക്ഖാപദം (പാരാ॰ ൩൪൨) ആരബ്ഭ കഥേസി. ആളവകാ ഹി ഭിക്ഖൂ സഞ്ഞാചികായ കുടിയോ കാരയമാനാ യാചനബഹുലാ വിഞ്ഞത്തിബഹുലാ വിഹരിംസു ‘‘പുരിസം ദേഥ, പുരിസത്ഥകരം ദേഥാ’’തിആദീനി വദന്താ. മനുസ്സാ ഉപദ്ദുതാ യാചനായ ഉപദ്ദുതാ വിഞ്ഞത്തിയാ ഭിക്ഖൂ ദിസ്വാ ഉബ്ബിജ്ജിംസുപി ഉത്തസിംസുപി പലായിംസുപി. അഥായസ്മാ മഹാകസ്സപോ ആളവിം ഉപസങ്കമിത്വാ പിണ്ഡായ പാവിസി, മനുസ്സാ ഥേരമ്പി ദിസ്വാ തഥേവ പടിപജ്ജിംസു. സോ പച്ഛാഭത്തം പിണ്ഡപാതപടിക്കന്തോ ഭിക്ഖൂ ആമന്തേത്വാ ‘‘പുബ്ബായം, ആവുസോ, ആളവീ സുലഭപിണ്ഡാ, ഇദാനി കസ്മാ ദുല്ലഭപിണ്ഡാ ജാതാ’’തി പുച്ഛിത്വാ തം കാരണം സുത്വാ ഭഗവതി ആളവിം ആഗന്ത്വാ അഗ്ഗാളവചേതിയേ വിഹരന്തേ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ ഏതമത്ഥം ആരോചേസി. സത്ഥാ ഏതസ്മിം കാരണേ ഭിക്ഖുസങ്ഘം സന്നിപാതാപേത്വാ ആളവകേ ഭിക്ഖൂ പടിപുച്ഛി – ‘‘സച്ചം കിര തുമ്ഹേ, ഭിക്ഖവേ, സഞ്ഞാചികായ കുടിയോ കാരേഥാ’’തി. ‘‘സച്ചം, ഭന്തേ’’തി വുത്തേ തേ ഭിക്ഖൂ ഗരഹിത്വാ ‘‘ഭിക്ഖവേ, യാചനാ നാമേസാ സത്തരതനപരിപുണ്ണേ നാഗഭവനേ വസന്താനം നാഗാനമ്പി അമനാപാ, പഗേവ മനുസ്സാനം, യേസം ഏകം കഹാപണകം ഉപ്പാദേന്താനം പാസാണതോ മംസം ഉപ്പാടനകാലോ വിയ ഹോതീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.
Mamannapānanti idaṃ satthā āḷaviṃ nissāya aggāḷave cetiye viharanto kuṭikārasikkhāpadaṃ (pārā. 342) ārabbha kathesi. Āḷavakā hi bhikkhū saññācikāya kuṭiyo kārayamānā yācanabahulā viññattibahulā vihariṃsu ‘‘purisaṃ detha, purisatthakaraṃ dethā’’tiādīni vadantā. Manussā upaddutā yācanāya upaddutā viññattiyā bhikkhū disvā ubbijjiṃsupi uttasiṃsupi palāyiṃsupi. Athāyasmā mahākassapo āḷaviṃ upasaṅkamitvā piṇḍāya pāvisi, manussā therampi disvā tatheva paṭipajjiṃsu. So pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto bhikkhū āmantetvā ‘‘pubbāyaṃ, āvuso, āḷavī sulabhapiṇḍā, idāni kasmā dullabhapiṇḍā jātā’’ti pucchitvā taṃ kāraṇaṃ sutvā bhagavati āḷaviṃ āgantvā aggāḷavacetiye viharante bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ ārocesi. Satthā etasmiṃ kāraṇe bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā āḷavake bhikkhū paṭipucchi – ‘‘saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, saññācikāya kuṭiyo kārethā’’ti. ‘‘Saccaṃ, bhante’’ti vutte te bhikkhū garahitvā ‘‘bhikkhave, yācanā nāmesā sattaratanaparipuṇṇe nāgabhavane vasantānaṃ nāgānampi amanāpā, pageva manussānaṃ, yesaṃ ekaṃ kahāpaṇakaṃ uppādentānaṃ pāsāṇato maṃsaṃ uppāṭanakālo viya hotī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
അതീതേ ബാരാണസിയം ബ്രഹ്മദത്തേ രജ്ജം കാരേന്തേ ബോധിസത്തോ മഹാവിഭവേ ബ്രാഹ്മണകുലേ നിബ്ബത്തി. തസ്സ ആധാവിത്വാ പരിധാവിത്വാ വിചരണകാലേ അഞ്ഞോപി പുഞ്ഞവാ സത്തോ തസ്സ മാതു കുച്ഛിസ്മിം നിബ്ബത്തി. തേ ഉഭോപി ഭാതരോ വയപ്പത്താ മാതാപിതൂനം കാലകിരിയായ സംവിഗ്ഗഹദയാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ഗങ്ഗാതീരേ പണ്ണസാലം മാപേത്വാ വസിംസു. തേസു ജേട്ഠസ്സ ഉപരിഗങ്ഗായ പണ്ണസാലാ അഹോസി, കനിട്ഠസ്സ അധോഗങ്ഗായ. അഥേകദിവസം മണികണ്ഠോ നാമ നാഗരാജാ നാഗഭവനാ നിക്ഖമിത്വാ ഗങ്ഗാതീരേ മാണവകവേസേന വിചരന്തോ കനിട്ഠസ്സ അസ്സമം ഗന്ത്വാ വന്ദിത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി, തേ അഞ്ഞമഞ്ഞം സമ്മോദനീയകഥം കഥേത്വാ വിസ്സാസികാ അഹേസും, വിനാ വത്തിതും നാസക്ഖിംസു. മണികണ്ഠോ അഭിണ്ഹം കനിട്ഠതാപസസ്സ സന്തികം ആഗന്ത്വാ കഥാസല്ലാപേന നിസീദിത്വാ ഗമനകാലേ താപസേ സിനേഹേന അത്തഭാവം വിജഹിത്വാ ഭോഗേഹി താപസം പരിക്ഖിപന്തോ പരിസ്സജിത്വാ ഉപരിമുദ്ധനി മഹന്തം ഫണം ധാരേത്വാ ഥോകം വസിത്വാ തം സിനേഹം വിനോദേത്വാ സരീരം വിനിവേഠേത്വാ താപസം വന്ദിത്വാ സകട്ഠാനമേവ ഗച്ഛതി. താപസോ തസ്സ ഭയേന കിസോ അഹോസി ലൂഖോ ദുബ്ബണ്ണോ ഉപ്പണ്ഡുപ്പണ്ഡുകജാതോ ധമനിസന്ഥതഗത്തോ.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto mahāvibhave brāhmaṇakule nibbatti. Tassa ādhāvitvā paridhāvitvā vicaraṇakāle aññopi puññavā satto tassa mātu kucchismiṃ nibbatti. Te ubhopi bhātaro vayappattā mātāpitūnaṃ kālakiriyāya saṃviggahadayā isipabbajjaṃ pabbajitvā gaṅgātīre paṇṇasālaṃ māpetvā vasiṃsu. Tesu jeṭṭhassa uparigaṅgāya paṇṇasālā ahosi, kaniṭṭhassa adhogaṅgāya. Athekadivasaṃ maṇikaṇṭho nāma nāgarājā nāgabhavanā nikkhamitvā gaṅgātīre māṇavakavesena vicaranto kaniṭṭhassa assamaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi, te aññamaññaṃ sammodanīyakathaṃ kathetvā vissāsikā ahesuṃ, vinā vattituṃ nāsakkhiṃsu. Maṇikaṇṭho abhiṇhaṃ kaniṭṭhatāpasassa santikaṃ āgantvā kathāsallāpena nisīditvā gamanakāle tāpase sinehena attabhāvaṃ vijahitvā bhogehi tāpasaṃ parikkhipanto parissajitvā uparimuddhani mahantaṃ phaṇaṃ dhāretvā thokaṃ vasitvā taṃ sinehaṃ vinodetvā sarīraṃ viniveṭhetvā tāpasaṃ vanditvā sakaṭṭhānameva gacchati. Tāpaso tassa bhayena kiso ahosi lūkho dubbaṇṇo uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto.
സോ ഏകദിവസം ഭാതു സന്തികം അഗമാസി. അഥ നം സോ പുച്ഛി – ‘‘കിസ്സ, ത്വം ഭോ, കിസോ ലൂഖോ ദുബ്ബണ്ണോ ഉപ്പണ്ഡുപ്പണ്ഡുകജാതോ ധമനിസന്ഥതഗത്തോ’’തി. സോ തസ്സ തം പവത്തിം ആരോചേത്വാ ‘‘കിം പന, ത്വം ഭോ, തസ്സ നാഗരാജസ്സ ആഗമനം ഇച്ഛസി, ന ഇച്ഛസീ’’തി പുട്ഠോ ‘‘ന ഇച്ഛാമീ’’തി വത്വാ ‘‘സോ പന നാഗരാജാ തവ സന്തികം ആഗച്ഛന്തോ കിം പിളന്ധനം പിളന്ധിത്വാ ആഗച്ഛതീ’’തി വുത്തേ ‘‘മണിരതന’’ന്തി ആഹ. തേന ഹി ത്വം തസ്മിം നാഗരാജേ തവ സന്തികം ആഗന്ത്വാ അനിസിന്നേയേവ ‘‘മണിം മേ ദേഹീ’’തി യാച, ഏവം സോ നാഗോ തം ഭോഗേഹി അപരിക്ഖിപിത്വാവ ഗമിസ്സതി. പുനദിവസേ അസ്സമപദദ്വാരേ ഠത്വാ ആഗച്ഛന്തമേവ നം യാചേയ്യാസി, തതിയദിവസേ ഗങ്ഗാതീരേ ഠത്വാ ഉദകാ ഉമ്മുജ്ജന്തമേവ നം യാചേയ്യാസി, ഏവം സോ തവ സന്തികം പുന ന ആഗമിസ്സതീതി.
So ekadivasaṃ bhātu santikaṃ agamāsi. Atha naṃ so pucchi – ‘‘kissa, tvaṃ bho, kiso lūkho dubbaṇṇo uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto’’ti. So tassa taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘kiṃ pana, tvaṃ bho, tassa nāgarājassa āgamanaṃ icchasi, na icchasī’’ti puṭṭho ‘‘na icchāmī’’ti vatvā ‘‘so pana nāgarājā tava santikaṃ āgacchanto kiṃ piḷandhanaṃ piḷandhitvā āgacchatī’’ti vutte ‘‘maṇiratana’’nti āha. Tena hi tvaṃ tasmiṃ nāgarāje tava santikaṃ āgantvā anisinneyeva ‘‘maṇiṃ me dehī’’ti yāca, evaṃ so nāgo taṃ bhogehi aparikkhipitvāva gamissati. Punadivase assamapadadvāre ṭhatvā āgacchantameva naṃ yāceyyāsi, tatiyadivase gaṅgātīre ṭhatvā udakā ummujjantameva naṃ yāceyyāsi, evaṃ so tava santikaṃ puna na āgamissatīti.
താപസോ ‘‘സാധൂ’’തി പടിസ്സുണിത്വാ അത്തനോ പണ്ണസാലം ഗന്ത്വാ പുനദിവസേ നാഗരാജാനം ആഗന്ത്വാ ഠിതമത്തമേവ ‘‘ഏതം അത്തനോ പിളന്ധനമണിം മേ ദേഹീ’’തി യാചി, സോ അനിസീദിത്വാവ പലായി. അഥ നം ദുതിയദിവസേ അസ്സമപദദ്വാരേ ഠത്വാ ആഗച്ഛന്തമേവ ‘‘ഹിയ്യോ മേ മണിരതനം നാദാസി, അജ്ജ ദാനം ലദ്ധും വട്ടതീ’’തി ആഹ. നാഗോ അസ്സമപദം അപവിസിത്വാവ പലായി. തതിയദിവസേ ഉദകതോ ഉമ്മുജ്ജന്തമേവ നം ‘‘അജ്ജ മേ തതിയോ ദിവസോ യാചന്തസ്സ, ദേഹി ദാനി മേ ഏതം മണിരതന’’ന്തി ആഹ. നാഗരാജാ ഉദകേ ഠത്വാവ താപസം പടിക്ഖിപന്തോ ദ്വേ ഗാഥാ ആഹ –
Tāpaso ‘‘sādhū’’ti paṭissuṇitvā attano paṇṇasālaṃ gantvā punadivase nāgarājānaṃ āgantvā ṭhitamattameva ‘‘etaṃ attano piḷandhanamaṇiṃ me dehī’’ti yāci, so anisīditvāva palāyi. Atha naṃ dutiyadivase assamapadadvāre ṭhatvā āgacchantameva ‘‘hiyyo me maṇiratanaṃ nādāsi, ajja dānaṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Nāgo assamapadaṃ apavisitvāva palāyi. Tatiyadivase udakato ummujjantameva naṃ ‘‘ajja me tatiyo divaso yācantassa, dehi dāni me etaṃ maṇiratana’’nti āha. Nāgarājā udake ṭhatvāva tāpasaṃ paṭikkhipanto dve gāthā āha –
൭.
7.
‘‘മമന്നപാനം വിപുലം ഉളാരം, ഉപ്പജ്ജതീമസ്സ മണിസ്സ ഹേതു;
‘‘Mamannapānaṃ vipulaṃ uḷāraṃ, uppajjatīmassa maṇissa hetu;
തം തേ ന ദസ്സം അതിയാചകോസി, ന ചാപി തേ അസ്സമമാഗമിസ്സം.
Taṃ te na dassaṃ atiyācakosi, na cāpi te assamamāgamissaṃ.
൮.
8.
‘‘സുസൂ യഥാ സക്ഖരധോതപാണീ, താസേസിമം സേലം യാചമാനോ;
‘‘Susū yathā sakkharadhotapāṇī, tāsesimaṃ selaṃ yācamāno;
തം തേ ന ദസ്സം അതിയാചകോസി, ന ചാപി തേ അസ്സമമാഗമിസ്സ’’ന്തി.
Taṃ te na dassaṃ atiyācakosi, na cāpi te assamamāgamissa’’nti.
തത്ഥ മമന്നപാനന്തി മമ യാഗുഭത്താദിദിബ്ബഭോജനം അട്ഠപാനകഭേദഞ്ച ദിബ്ബപാനം. വിപുലന്തി ബഹു. ഉളാരന്തി സേട്ഠം പണീതം. തം തേതി തം മണിം തുയ്ഹം. അതിയാചകോസീതി കാലഞ്ച പമാണഞ്ച അതിക്കമിത്വാ അജ്ജ തീണി ദിവസാനി മയ്ഹം പിയം മനാപം മണിരതനം യാചമാനോ അതിക്കമ്മ യാചകോസി. ന ചാപി തേതി ന കേവലം ന ദസ്സം, അസ്സമമ്പി തേ നാഗമിസ്സം. സുസൂ യഥാതി യഥാ നാമ യുവാ തരുണമനുസ്സോ. സക്ഖരധോതപാണീതി സക്ഖരായ ധോതപാണി, തേലേന പാസാണേ ധോതഅസിഹത്ഥോ. താസേസിമം സേലം യാചമാനോതി ഇമം മണിം യാചന്തോ ത്വം കഞ്ചനഥരുഖഗ്ഗം അബ്ബാഹിത്വാ ‘‘സീസം തേ ഛിന്ദാമീ’’തി വദന്തോ തരുണപുരിസോ വിയ മം താസേസി.
Tattha mamannapānanti mama yāgubhattādidibbabhojanaṃ aṭṭhapānakabhedañca dibbapānaṃ. Vipulanti bahu. Uḷāranti seṭṭhaṃ paṇītaṃ. Taṃ teti taṃ maṇiṃ tuyhaṃ. Atiyācakosīti kālañca pamāṇañca atikkamitvā ajja tīṇi divasāni mayhaṃ piyaṃ manāpaṃ maṇiratanaṃ yācamāno atikkamma yācakosi. Na cāpi teti na kevalaṃ na dassaṃ, assamampi te nāgamissaṃ. Susū yathāti yathā nāma yuvā taruṇamanusso. Sakkharadhotapāṇīti sakkharāya dhotapāṇi, telena pāsāṇe dhotaasihattho. Tāsesimaṃ selaṃ yācamānoti imaṃ maṇiṃ yācanto tvaṃ kañcanatharukhaggaṃ abbāhitvā ‘‘sīsaṃ te chindāmī’’ti vadanto taruṇapuriso viya maṃ tāsesi.
ഏവം വത്വാ സോ നാഗരാജാ ഉദകേ നിമുജ്ജിത്വാ അത്തനോ നാഗഭവനമേവ ഗന്ത്വാ ന പച്ചാഗഞ്ഛി. അഥ സോ താപസോ തസ്സ ദസ്സനീയസ്സ നാഗരാജസ്സ അദസ്സനേന ഭിയ്യോസോമത്തായ കിസോ അഹോസി ലൂഖോ ദുബ്ബണ്ണോ ഉപ്പണ്ഡുപ്പണ്ഡുകജാതോ ധമനിസന്ഥതഗത്തോ. അഥ ജേട്ഠതാപസോ ‘‘കനിട്ഠസ്സ പവത്തിം ജാനിസ്സാമീ’’തി തസ്സ സന്തികം ആഗന്ത്വാ തം ഭിയ്യോസോമത്തായ പണ്ഡുരോഗിനം ദിസ്വാ ‘‘കിം നു ഖോ, ഭോ, ത്വം ഭിയ്യോസോമത്തായ പണ്ഡുരോഗീ ജാതോ’’തി വത്വാ ‘‘തസ്സ ദസ്സനീയസ്സ നാഗരാജസ്സ അദസ്സനേനാ’’തി സുത്വാ ‘‘അയം താപസോ നാഗരാജാനം വിനാ വത്തിതും ന സക്കോതീ’’തി സല്ലക്ഖേത്വാ തതിയം ഗാഥമാഹ –
Evaṃ vatvā so nāgarājā udake nimujjitvā attano nāgabhavanameva gantvā na paccāgañchi. Atha so tāpaso tassa dassanīyassa nāgarājassa adassanena bhiyyosomattāya kiso ahosi lūkho dubbaṇṇo uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto. Atha jeṭṭhatāpaso ‘‘kaniṭṭhassa pavattiṃ jānissāmī’’ti tassa santikaṃ āgantvā taṃ bhiyyosomattāya paṇḍuroginaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho, bho, tvaṃ bhiyyosomattāya paṇḍurogī jāto’’ti vatvā ‘‘tassa dassanīyassa nāgarājassa adassanenā’’ti sutvā ‘‘ayaṃ tāpaso nāgarājānaṃ vinā vattituṃ na sakkotī’’ti sallakkhetvā tatiyaṃ gāthamāha –
൯.
9.
‘‘ന തം യാചേ യസ്സ പിയം ജിഗീസേ, ദേസ്സോ ഹോതി അതിയാചനായ;
‘‘Na taṃ yāce yassa piyaṃ jigīse, desso hoti atiyācanāya;
നാഗോ മണിം യാചിതോ ബ്രാഹ്മണേന, അദസ്സനംയേവ തദജ്ഝഗമാ’’തി.
Nāgo maṇiṃ yācito brāhmaṇena, adassanaṃyeva tadajjhagamā’’ti.
തത്ഥ ന തം യാചേതി തം ഭണ്ഡം ന യാചേയ്യ. യസ്സ പിയം ജിഗീസേതി യം ഭണ്ഡം അസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ പിയന്തി ജാനേയ്യ. ദേസ്സോ ഹോതീതി അപ്പിയോ ഹോതി. അതിയാചനായാതി പമാണം അതിക്കമിത്വാ വരഭണ്ഡം യാചന്തോ തായ അതിയാചനായ. അദസ്സനംയേവ തദജ്ഝഗമാതി തതോ പട്ഠായ അദസ്സനമേവ ഗതോതി.
Tattha na taṃ yāceti taṃ bhaṇḍaṃ na yāceyya. Yassa piyaṃ jigīseti yaṃ bhaṇḍaṃ assa puggalassa piyanti jāneyya. Desso hotīti appiyo hoti. Atiyācanāyāti pamāṇaṃ atikkamitvā varabhaṇḍaṃ yācanto tāya atiyācanāya. Adassanaṃyeva tadajjhagamāti tato paṭṭhāya adassanameva gatoti.
ഏവം പന തം വത്വാ ‘‘ഇതോ ദാനി പട്ഠായ മാ സോചീ’’തി സമസ്സാസേത്വാ ജേട്ഠഭാതാ അത്തനോ അസ്സമമേവ ഗതോ. അഥാപരഭാഗേ തേ ദ്വേപി ഭാതരോ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ ബ്രഹ്മലോകപരായണാ അഹേസും.
Evaṃ pana taṃ vatvā ‘‘ito dāni paṭṭhāya mā socī’’ti samassāsetvā jeṭṭhabhātā attano assamameva gato. Athāparabhāge te dvepi bhātaro abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ.
സത്ഥാ ‘‘ഏവം, ഭിക്ഖവേ, സത്തരതനപരിപുണ്ണേ നാഗഭവനേ വസന്താനം നാഗാനമ്പി യാചനാ നാമ അമനാപാ, കിമങ്ഗം പന മനുസ്സാന’’ന്തി ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ കനിട്ഠോ ആനന്ദോ അഹോസി, ജേട്ഠോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.
Satthā ‘‘evaṃ, bhikkhave, sattaratanaparipuṇṇe nāgabhavane vasantānaṃ nāgānampi yācanā nāma amanāpā, kimaṅgaṃ pana manussāna’’nti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā kaniṭṭho ānando ahosi, jeṭṭho pana ahameva ahosi’’nti.
മണികണ്ഠജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.
Maṇikaṇṭhajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൨൫൩. മണികണ്ഠജാതകം • 253. Maṇikaṇṭhajātakaṃ