| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
मनोकम्मद्वारकथावण्णना
Manokammadvārakathāvaṇṇanā
‘‘सब्बायपि कायवचीविञ्ञत्तिया कायवचीद्वारभावो विय सब्बस्सपि चित्तस्स मनोद्वारभावो सम्भवती’’ति दस्सनत्थं अट्ठकथायं ‘‘अयं नाम मनो मनोद्वारं न होतीति न वत्तब्बो’’ति वत्वा तंद्वारवन्तधम्मदस्सनत्थं ‘‘अयं नाम चेतना’’तिआदि वुत्तन्ति आह ‘‘यस्स द्वारं मनो, तं दस्सनत्थं वुत्त’’न्ति। यथा पन तिविधचतुब्बिधकायवचीकम्मानं द्वारभावतो कायकम्मद्वारवचीकम्मद्वारानि वुत्तानि, एवं मनोकम्मन्ति वुत्तअभिज्झादीनं द्वारभावतो वट्टहेतुभूतलोकियकुसलाकुसलसम्पयुत्तमनो एव मनोकम्मद्वारन्ति सन्निट्ठानं कतन्ति दट्ठब्बं। चेतनाय अत्तनो किच्चं आरद्धाय सम्पयुत्तापि तं तं सकिच्चं आरभन्तीति सा ने सकिच्चे पवत्तेति नाम, तथा पवत्तेन्ती च सम्पयुत्ते एकस्मिं आरम्मणे अविप्पकिण्णे करोति ब्यापारेति चाति वुच्चति, तथा सम्पयुत्तानं यथावुत्तं अविप्पकिण्णकरणं सम्पिण्डनं आयूहनं ब्यापारापादनं ब्यापारणं चेतयनन्ति आयूहनचेतयनानं नानत्तं दस्सेन्तो ‘‘फस्सादिधम्मेही’’तिआदिमाह। तथाकरणन्ति यथा फस्सादयो सकसककिच्चे पसुता भवन्ति, तथा करणं। तेनेव यथावुत्तेन अविप्पकिण्णब्यापारणाकारेन सम्पयुत्तानं करणं पवत्तनन्ति दट्ठब्बं। कम्मक्खयकरत्ताति कम्मक्खयकरमनस्स कम्मद्वारभावो न युज्जतीति अधिप्पायो। यतो ‘‘कम्मपथकथा लोकिया एवा’’ति वदन्ति।
‘‘Sabbāyapi kāyavacīviññattiyā kāyavacīdvārabhāvo viya sabbassapi cittassa manodvārabhāvo sambhavatī’’ti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayaṃ nāma mano manodvāraṃ na hotīti na vattabbo’’ti vatvā taṃdvāravantadhammadassanatthaṃ ‘‘ayaṃ nāma cetanā’’tiādi vuttanti āha ‘‘yassa dvāraṃ mano, taṃ dassanatthaṃ vutta’’nti. Yathā pana tividhacatubbidhakāyavacīkammānaṃ dvārabhāvato kāyakammadvāravacīkammadvārāni vuttāni, evaṃ manokammanti vuttaabhijjhādīnaṃ dvārabhāvato vaṭṭahetubhūtalokiyakusalākusalasampayuttamano eva manokammadvāranti sanniṭṭhānaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Cetanāya attano kiccaṃ āraddhāya sampayuttāpi taṃ taṃ sakiccaṃ ārabhantīti sā ne sakicce pavatteti nāma, tathā pavattentī ca sampayutte ekasmiṃ ārammaṇe avippakiṇṇe karoti byāpāreti cāti vuccati, tathā sampayuttānaṃ yathāvuttaṃ avippakiṇṇakaraṇaṃ sampiṇḍanaṃ āyūhanaṃ byāpārāpādanaṃ byāpāraṇaṃ cetayananti āyūhanacetayanānaṃ nānattaṃ dassento ‘‘phassādidhammehī’’tiādimāha. Tathākaraṇanti yathā phassādayo sakasakakicce pasutā bhavanti, tathā karaṇaṃ. Teneva yathāvuttena avippakiṇṇabyāpāraṇākārena sampayuttānaṃ karaṇaṃ pavattananti daṭṭhabbaṃ. Kammakkhayakarattāti kammakkhayakaramanassa kammadvārabhāvo na yujjatīti adhippāyo. Yato ‘‘kammapathakathā lokiyā evā’’ti vadanti.
मनोकम्मद्वारकथावण्णना निट्ठिता।
Manokammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / मनोकम्मद्वारकथावण्णना • Manokammadvārakathāvaṇṇanā
