| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ધમ્મસઙ્ગણી-અનુટીકા • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
મનોકમ્મદ્વારકથાવણ્ણના
Manokammadvārakathāvaṇṇanā
‘‘સબ્બાયપિ કાયવચીવિઞ્ઞત્તિયા કાયવચીદ્વારભાવો વિય સબ્બસ્સપિ ચિત્તસ્સ મનોદ્વારભાવો સમ્ભવતી’’તિ દસ્સનત્થં અટ્ઠકથાયં ‘‘અયં નામ મનો મનોદ્વારં ન હોતીતિ ન વત્તબ્બો’’તિ વત્વા તંદ્વારવન્તધમ્મદસ્સનત્થં ‘‘અયં નામ ચેતના’’તિઆદિ વુત્તન્તિ આહ ‘‘યસ્સ દ્વારં મનો, તં દસ્સનત્થં વુત્ત’’ન્તિ. યથા પન તિવિધચતુબ્બિધકાયવચીકમ્માનં દ્વારભાવતો કાયકમ્મદ્વારવચીકમ્મદ્વારાનિ વુત્તાનિ, એવં મનોકમ્મન્તિ વુત્તઅભિજ્ઝાદીનં દ્વારભાવતો વટ્ટહેતુભૂતલોકિયકુસલાકુસલસમ્પયુત્તમનો એવ મનોકમ્મદ્વારન્તિ સન્નિટ્ઠાનં કતન્તિ દટ્ઠબ્બં. ચેતનાય અત્તનો કિચ્ચં આરદ્ધાય સમ્પયુત્તાપિ તં તં સકિચ્ચં આરભન્તીતિ સા ને સકિચ્ચે પવત્તેતિ નામ, તથા પવત્તેન્તી ચ સમ્પયુત્તે એકસ્મિં આરમ્મણે અવિપ્પકિણ્ણે કરોતિ બ્યાપારેતિ ચાતિ વુચ્ચતિ, તથા સમ્પયુત્તાનં યથાવુત્તં અવિપ્પકિણ્ણકરણં સમ્પિણ્ડનં આયૂહનં બ્યાપારાપાદનં બ્યાપારણં ચેતયનન્તિ આયૂહનચેતયનાનં નાનત્તં દસ્સેન્તો ‘‘ફસ્સાદિધમ્મેહી’’તિઆદિમાહ. તથાકરણન્તિ યથા ફસ્સાદયો સકસકકિચ્ચે પસુતા ભવન્તિ, તથા કરણં. તેનેવ યથાવુત્તેન અવિપ્પકિણ્ણબ્યાપારણાકારેન સમ્પયુત્તાનં કરણં પવત્તનન્તિ દટ્ઠબ્બં. કમ્મક્ખયકરત્તાતિ કમ્મક્ખયકરમનસ્સ કમ્મદ્વારભાવો ન યુજ્જતીતિ અધિપ્પાયો. યતો ‘‘કમ્મપથકથા લોકિયા એવા’’તિ વદન્તિ.
‘‘Sabbāyapi kāyavacīviññattiyā kāyavacīdvārabhāvo viya sabbassapi cittassa manodvārabhāvo sambhavatī’’ti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayaṃ nāma mano manodvāraṃ na hotīti na vattabbo’’ti vatvā taṃdvāravantadhammadassanatthaṃ ‘‘ayaṃ nāma cetanā’’tiādi vuttanti āha ‘‘yassa dvāraṃ mano, taṃ dassanatthaṃ vutta’’nti. Yathā pana tividhacatubbidhakāyavacīkammānaṃ dvārabhāvato kāyakammadvāravacīkammadvārāni vuttāni, evaṃ manokammanti vuttaabhijjhādīnaṃ dvārabhāvato vaṭṭahetubhūtalokiyakusalākusalasampayuttamano eva manokammadvāranti sanniṭṭhānaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Cetanāya attano kiccaṃ āraddhāya sampayuttāpi taṃ taṃ sakiccaṃ ārabhantīti sā ne sakicce pavatteti nāma, tathā pavattentī ca sampayutte ekasmiṃ ārammaṇe avippakiṇṇe karoti byāpāreti cāti vuccati, tathā sampayuttānaṃ yathāvuttaṃ avippakiṇṇakaraṇaṃ sampiṇḍanaṃ āyūhanaṃ byāpārāpādanaṃ byāpāraṇaṃ cetayananti āyūhanacetayanānaṃ nānattaṃ dassento ‘‘phassādidhammehī’’tiādimāha. Tathākaraṇanti yathā phassādayo sakasakakicce pasutā bhavanti, tathā karaṇaṃ. Teneva yathāvuttena avippakiṇṇabyāpāraṇākārena sampayuttānaṃ karaṇaṃ pavattananti daṭṭhabbaṃ. Kammakkhayakarattāti kammakkhayakaramanassa kammadvārabhāvo na yujjatīti adhippāyo. Yato ‘‘kammapathakathā lokiyā evā’’ti vadanti.
મનોકમ્મદ્વારકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Manokammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ટીકા • Tīkā / અભિધમ્મપિટક (ટીકા) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ધમ્મસઙ્ગણી-મૂલટીકા • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / મનોકમ્મદ્વારકથાવણ્ણના • Manokammadvārakathāvaṇṇanā
