Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
૧૦. માતિકાકથા
10. Mātikākathā
૪૧. નિચ્છાતોતિ નેક્ખમ્મેન કામચ્છન્દતો નિચ્છાતો, અબ્યાપાદેન બ્યાપાદતો નિચ્છાતો…પે॰… પઠમેન ઝાનેન નીવરણેહિ નિચ્છાતો…પે॰… અરહત્તમગ્ગેન સબ્બકિલેસેહિ નિચ્છાતો.
41.Nicchātoti nekkhammena kāmacchandato nicchāto, abyāpādena byāpādato nicchāto…pe… paṭhamena jhānena nīvaraṇehi nicchāto…pe… arahattamaggena sabbakilesehi nicchāto.
મોક્ખો વિમોક્ખોતિ નેક્ખમ્મેન કામચ્છન્દતો મુચ્ચતીતિ – મોક્ખો વિમોક્ખો. અબ્યાપાદેન બ્યાપાદતો મુચ્ચતીતિ – મોક્ખો વિમોક્ખો…પે॰… પઠમેન ઝાનેન નીવરણેહિ મુચ્ચતીતિ – મોક્ખો વિમોક્ખો…પે॰… અરહત્તમગ્ગેન સબ્બકિલેસેહિ મુચ્ચતીતિ – મોક્ખો વિમોક્ખો.
Mokkho vimokkhoti nekkhammena kāmacchandato muccatīti – mokkho vimokkho. Abyāpādena byāpādato muccatīti – mokkho vimokkho…pe… paṭhamena jhānena nīvaraṇehi muccatīti – mokkho vimokkho…pe… arahattamaggena sabbakilesehi muccatīti – mokkho vimokkho.
વિજ્જાવિમુત્તીતિ નેક્ખમ્મં વિજ્જતીતિ વિજ્જા, કામચ્છન્દતો મુચ્ચતીતિ વિમુત્તિ. વિજ્જન્તો મુચ્ચતિ, મુચ્ચન્તો વિજ્જતીતિ – વિજ્જાવિમુત્તિ. અબ્યાપાદો 5 વિજ્જતીતિ વિજ્જા, બ્યાપાદતો વિમુચ્ચતીતિ વિમુત્તિ. વિજ્જન્તો મુચ્ચતિ, મુચ્ચન્તો વિજ્જતીતિ – વિજ્જાવિમુત્તિ…પે॰… અરહત્તમગ્ગો વિજ્જતીતિ વિજ્જા, સબ્બકિલેસેહિ મુચ્ચતીતિ વિમુત્તિ. વિજ્જન્તો મુચ્ચતિ, મુચ્ચન્તો વિજ્જતીતિ – વિજ્જાવિમુત્તિ.
Vijjāvimuttīti nekkhammaṃ vijjatīti vijjā, kāmacchandato muccatīti vimutti. Vijjanto muccati, muccanto vijjatīti – vijjāvimutti. Abyāpādo 6 vijjatīti vijjā, byāpādato vimuccatīti vimutti. Vijjanto muccati, muccanto vijjatīti – vijjāvimutti…pe… arahattamaggo vijjatīti vijjā, sabbakilesehi muccatīti vimutti. Vijjanto muccati, muccanto vijjatīti – vijjāvimutti.
અધિસીલં અધિચિત્તં અધિપઞ્ઞાતિ નેક્ખમ્મેન કામચ્છન્દં, સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન ચિત્તવિસુદ્ધિ, દસ્સનટ્ઠેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ. યો તત્થ સંવરટ્ઠો, અયં અધિસીલસિક્ખા . યો તત્થ અવિક્ખેપટ્ઠો, અયં અધિચિત્તસિક્ખા. યો તત્થ દસ્સનટ્ઠો, અયં અધિપઞ્ઞાસિક્ખા. અબ્યાપાદેન બ્યાપાદં સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ…પે॰… અરહત્તમગ્ગેન સબ્બકિલેસે સંવરટ્ઠેન સીલવિસુદ્ધિ, અવિક્ખેપટ્ઠેન ચિત્તવિસુદ્ધિ. દસ્સનટ્ઠેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ. યો તત્થ સંવરટ્ઠો, અયં અધિસીલસિક્ખા. યો તત્થ અવિક્ખેપટ્ઠો, અયં અધિચિત્તસિક્ખા. યો તત્થ દસ્સનટ્ઠો, અયં અધિપઞ્ઞાસિક્ખા.
Adhisīlaṃ adhicittaṃ adhipaññāti nekkhammena kāmacchandaṃ, saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi, avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi, dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Yo tattha saṃvaraṭṭho, ayaṃ adhisīlasikkhā . Yo tattha avikkhepaṭṭho, ayaṃ adhicittasikkhā. Yo tattha dassanaṭṭho, ayaṃ adhipaññāsikkhā. Abyāpādena byāpādaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… arahattamaggena sabbakilese saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi, avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi. Dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Yo tattha saṃvaraṭṭho, ayaṃ adhisīlasikkhā. Yo tattha avikkhepaṭṭho, ayaṃ adhicittasikkhā. Yo tattha dassanaṭṭho, ayaṃ adhipaññāsikkhā.
પસ્સદ્ધીતિ નેક્ખમ્મેન કામચ્છન્દં પટિપ્પસ્સમ્ભેતિ, અબ્યાપાદેન બ્યાપાદં પટિપ્પસ્સમ્ભેતિ…પે॰… અરહત્તમગ્ગેન સબ્બકિલેસે પટિપ્પસ્સમ્ભેતિ.
Passaddhīti nekkhammena kāmacchandaṃ paṭippassambheti, abyāpādena byāpādaṃ paṭippassambheti…pe… arahattamaggena sabbakilese paṭippassambheti.
ઞાણન્તિ કામચ્છન્દસ્સ પહીનત્તા નેક્ખમ્મં ઞાતટ્ઠેન ઞાણં ; બ્યાપાદસ્સ પહીનત્તા અબ્યાપાદો ઞાતટ્ઠેન ઞાણં…પે॰… સબ્બકિલેસાનં પહીનત્તા અરહત્તમગ્ગો ઞાતટ્ઠેન ઞાણં.
Ñāṇanti kāmacchandassa pahīnattā nekkhammaṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ ; byāpādassa pahīnattā abyāpādo ñātaṭṭhena ñāṇaṃ…pe… sabbakilesānaṃ pahīnattā arahattamaggo ñātaṭṭhena ñāṇaṃ.
દસ્સનન્તિ કામચ્છન્દસ્સ પહીનત્તા નેક્ખમ્મં દિટ્ઠત્તા દસ્સનં. બ્યાપાદસ્સ પહીનત્તા અબ્યાપાદો દિટ્ઠત્તા દસ્સનં…પે॰… સબ્બકિલેસાનં પહીનત્તા અરહત્તમગ્ગો દિટ્ઠત્તા દસ્સનં.
Dassananti kāmacchandassa pahīnattā nekkhammaṃ diṭṭhattā dassanaṃ. Byāpādassa pahīnattā abyāpādo diṭṭhattā dassanaṃ…pe… sabbakilesānaṃ pahīnattā arahattamaggo diṭṭhattā dassanaṃ.
વિસુદ્ધીતિ કામચ્છન્દં પજહન્તો નેક્ખમ્મેન વિસુજ્ઝતિ. બ્યાપાદં પજહન્તો અબ્યાપાદેન વિસુજ્ઝતિ…પે॰… સબ્બકિલેસે પજહન્તો અરહત્તમગ્ગેન વિસુજ્ઝતિ.
Visuddhīti kāmacchandaṃ pajahanto nekkhammena visujjhati. Byāpādaṃ pajahanto abyāpādena visujjhati…pe… sabbakilese pajahanto arahattamaggena visujjhati.
નેક્ખમ્મન્તિ કામાનમેતં નિસ્સરણં, યદિદં નેક્ખમ્મં. રૂપાનમેતં નિસ્સરણં, યદિદં આરુપ્પં. યં ખો પન કિઞ્ચિ ભૂતં સઙ્ખતં પટિચ્ચસમુપ્પન્નં, નિરોધો તસ્સ નેક્ખમ્મં. બ્યાપાદસ્સ અબ્યાપાદો નેક્ખમ્મં. થિનમિદ્ધસ્સ આલોકસઞ્ઞા નેક્ખમ્મં…પે॰… સબ્બકિલેસાનં અરહત્તમગ્ગો નેક્ખમ્મં.
Nekkhammanti kāmānametaṃ nissaraṇaṃ, yadidaṃ nekkhammaṃ. Rūpānametaṃ nissaraṇaṃ, yadidaṃ āruppaṃ. Yaṃ kho pana kiñci bhūtaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ, nirodho tassa nekkhammaṃ. Byāpādassa abyāpādo nekkhammaṃ. Thinamiddhassa ālokasaññā nekkhammaṃ…pe… sabbakilesānaṃ arahattamaggo nekkhammaṃ.
નિસ્સરણન્તિ કામાનમેતં નિસ્સરણં, યદિદં નેક્ખમ્મં. રૂપાનમેતં નિસ્સરણં, યદિદં આરુપ્પં. યં ખો પન કિઞ્ચિ ભૂતં સઙ્ખતં પટિચ્ચસમુપ્પન્નં, નિરોધો તસ્સ નિસ્સરણં. કામચ્છન્દસ્સ નેક્ખમ્મં નિસ્સરણં. બ્યાપાદસ્સ અબ્યાપાદો નિસ્સરણં…પે॰… સબ્બકિલેસાનં અરહત્તમગ્ગો નિસ્સરણં.
Nissaraṇanti kāmānametaṃ nissaraṇaṃ, yadidaṃ nekkhammaṃ. Rūpānametaṃ nissaraṇaṃ, yadidaṃ āruppaṃ. Yaṃ kho pana kiñci bhūtaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ, nirodho tassa nissaraṇaṃ. Kāmacchandassa nekkhammaṃ nissaraṇaṃ. Byāpādassa abyāpādo nissaraṇaṃ…pe… sabbakilesānaṃ arahattamaggo nissaraṇaṃ.
પવિવેકોતિ કામચ્છન્દસ્સ નેક્ખમ્મં પવિવેકો …પે॰… સબ્બકિલેસાનં અરહત્તમગ્ગો પવિવેકો .
Pavivekoti kāmacchandassa nekkhammaṃ paviveko …pe… sabbakilesānaṃ arahattamaggo paviveko .
વોસ્સગ્ગોતિ નેક્ખમ્મેન કામચ્છન્દં વોસ્સજ્જતીતિ – વોસ્સગ્ગો. અબ્યાપાદેન બ્યાપાદં વોસ્સજ્જતીતિ – વોસ્સગ્ગો…પે॰… અરહત્તમગ્ગેન સબ્બકિલેસે વોસ્સજ્જતીતિ – વોસ્સગ્ગો.
Vossaggoti nekkhammena kāmacchandaṃ vossajjatīti – vossaggo. Abyāpādena byāpādaṃ vossajjatīti – vossaggo…pe… arahattamaggena sabbakilese vossajjatīti – vossaggo.
ચરિયાતિ કામચ્છન્દં પજહન્તો નેક્ખમ્મેન ચરતિ. બ્યાપાદં પજહન્તો અબ્યાપાદેન ચરતિ…પે॰… સબ્બકિલેસે પજહન્તો અરહત્તમગ્ગેન ચરતિ.
Cariyāti kāmacchandaṃ pajahanto nekkhammena carati. Byāpādaṃ pajahanto abyāpādena carati…pe… sabbakilese pajahanto arahattamaggena carati.
ઝાનવિમોક્ખોતિ નેક્ખમ્મં ઝાયતીતિ – ઝાનં. કામચ્છન્દં ઝાપેતીતિ – ઝાનં. ઝાયન્તો મુચ્ચતીતિ – ઝાનવિમોક્ખો. ઝાપેન્તો મુચ્ચતીતિ – ઝાનવિમોક્ખો. ઝાયન્તીતિ ધમ્મા. ઝાપેન્તીતિ કિલેસે. ઝાતે ચ ઝાપે ચ જાનાતીતિ – ઝાનઝાયી 7. અબ્યાપાદો ઝાયતીતિ ઝાનં. બ્યાપાદં ઝાપેતીતિ – ઝાનં…પે॰… આલોકસઞ્ઞા ઝાયતીતિ – ઝાનં. થિનમિદ્ધં ઝાપેતીતિ – ઝાનં…પે॰… અરહત્તમગ્ગો ઝાયતીતિ – ઝાનં. સબ્બકિલેસે ઝાપેતીતિ – ઝાનં. ઝાયન્તો મુચ્ચતીતિ – ઝાનવિમોક્ખો. ઝાપેન્તો મુચ્ચતીતિ – ઝાનવિમોક્ખો. ઝાયન્તીતિ – ધમ્મા. ઝાપેન્તીતિ – કિલેસે. ઝાતે ચ ઝાપે ચ જાનાતીતિ – ઝાનઝાયી.
Jhānavimokkhoti nekkhammaṃ jhāyatīti – jhānaṃ. Kāmacchandaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Jhāyanto muccatīti – jhānavimokkho. Jhāpento muccatīti – jhānavimokkho. Jhāyantīti dhammā. Jhāpentīti kilese. Jhāte ca jhāpe ca jānātīti – jhānajhāyī 8. Abyāpādo jhāyatīti jhānaṃ. Byāpādaṃ jhāpetīti – jhānaṃ…pe… ālokasaññā jhāyatīti – jhānaṃ. Thinamiddhaṃ jhāpetīti – jhānaṃ…pe… arahattamaggo jhāyatīti – jhānaṃ. Sabbakilese jhāpetīti – jhānaṃ. Jhāyanto muccatīti – jhānavimokkho. Jhāpento muccatīti – jhānavimokkho. Jhāyantīti – dhammā. Jhāpentīti – kilese. Jhāte ca jhāpe ca jānātīti – jhānajhāyī.
૪૨. ભાવના અધિટ્ઠાનં જીવિતન્તિ કામચ્છન્દં પજહન્તો નેક્ખમ્મં ભાવેતીતિ – ભાવનાસમ્પન્નો. નેક્ખમ્મવસેન ચિત્તં અધિટ્ઠાતીતિ – અધિટ્ઠાનસમ્પન્નો. સ્વાયં એવં ભાવનાસમ્પન્નો અધિટ્ઠાનસમ્પન્નો સમં જીવતિ, નો વિસમં; સમ્મા જીવતિ, નો મિચ્છા; વિસુદ્ધં જીવતિ, નો કિલિટ્ઠન્તિ – આજીવસમ્પન્નો. સ્વાયં એવં ભાવનાસમ્પન્નો અધિટ્ઠાનસમ્પન્નો આજીવસમ્પન્નો યઞ્ઞદેવ પરિસં ઉપસઙ્કમતિ – યદિ ખત્તિયપરિસં યદિ બ્રાહ્મણપરિસં યદિ ગહપતિપરિસં યદિ સમણપરિસં – વિસારદો ઉપસઙ્કમતિ અમઙ્કુભૂતો. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ભાવનાસમ્પન્નો અધિટ્ઠાનસમ્પન્નો આજીવસમ્પન્નો.
42.Bhāvanā adhiṭṭhānaṃ jīvitanti kāmacchandaṃ pajahanto nekkhammaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno. Nekkhammavasena cittaṃ adhiṭṭhātīti – adhiṭṭhānasampanno. Svāyaṃ evaṃ bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno samaṃ jīvati, no visamaṃ; sammā jīvati, no micchā; visuddhaṃ jīvati, no kiliṭṭhanti – ājīvasampanno. Svāyaṃ evaṃ bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno ājīvasampanno yaññadeva parisaṃ upasaṅkamati – yadi khattiyaparisaṃ yadi brāhmaṇaparisaṃ yadi gahapatiparisaṃ yadi samaṇaparisaṃ – visārado upasaṅkamati amaṅkubhūto. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno ājīvasampanno.
બ્યાપાદં પજહન્તો અબ્યાપાદં ભાવેતીતિ – ભાવનાસમ્પન્નો…પે॰… થિનમિદ્ધં પજહન્તો આલોકસઞ્ઞં ભાવેતીતિ – ભાવનાસમ્પન્નો…પે॰… ઉદ્ધચ્ચં પજહન્તો અવિક્ખેપં ભાવેતીતિ – ભાવનાસમ્પન્નો…પે॰… વિચિકિચ્છં પજહન્તો ધમ્મવવત્થાનં ભાવેતીતિ – ભાવનાસમ્પન્નો…પે॰… અવિજ્જં પજહન્તો વિજ્જં ભાવેતીતિ – ભાવનાસમ્પન્નો…પે॰… અરતિં પજહન્તો પામોજ્જં ભાવેતીતિ – ભાવનાસમ્પન્નો…પે॰… નીવરણે પજહન્તો પઠમં ઝાનં ભાવેતીતિ – ભાવનાસમ્પન્નો…પે॰… સબ્બકિલેસે પજહન્તો અરહત્તમગ્ગં ભાવેતીતિ – ભાવનાસમ્પન્નો. અરહત્તમગ્ગવસેન ચિત્તં અધિટ્ઠાતીતિ – અધિટ્ઠાનસમ્પન્નો. સ્વાયં એવં ભાવનાસમ્પન્નો અધિટ્ઠાનસમ્પન્નો સમં જીવતિ, નો વિસમં; સમ્મા જીવતિ, નો મિચ્છા; વિસુદ્ધં જીવતિ, નો કિલિટ્ઠન્તિ – આજીવસમ્પન્નો. સ્વાયં એવં ભાવનાસમ્પન્નો અધિટ્ઠાનસમ્પન્નો આજીવસમ્પન્નો યઞ્ઞદેવ પરિસં ઉપસઙ્કમતિ – યદિ ખત્તિયપરિસં યદિ બ્રાહ્મણપરિસં યદિ ગહપતિપરિસં યદિ સમણપરિસં – વિસારદો ઉપસઙ્કમતિ અમઙ્કુભૂતો. તં કિસ્સ હેતુ? તથા હિ સો ભાવનાસમ્પન્નો અધિટ્ઠાનસમ્પન્નો આજીવસમ્પન્નોતિ.
Byāpādaṃ pajahanto abyāpādaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… thinamiddhaṃ pajahanto ālokasaññaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… uddhaccaṃ pajahanto avikkhepaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… vicikicchaṃ pajahanto dhammavavatthānaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… avijjaṃ pajahanto vijjaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… aratiṃ pajahanto pāmojjaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… nīvaraṇe pajahanto paṭhamaṃ jhānaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… sabbakilese pajahanto arahattamaggaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno. Arahattamaggavasena cittaṃ adhiṭṭhātīti – adhiṭṭhānasampanno. Svāyaṃ evaṃ bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno samaṃ jīvati, no visamaṃ; sammā jīvati, no micchā; visuddhaṃ jīvati, no kiliṭṭhanti – ājīvasampanno. Svāyaṃ evaṃ bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno ājīvasampanno yaññadeva parisaṃ upasaṅkamati – yadi khattiyaparisaṃ yadi brāhmaṇaparisaṃ yadi gahapatiparisaṃ yadi samaṇaparisaṃ – visārado upasaṅkamati amaṅkubhūto. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno ājīvasampannoti.
માતિકાકથા નિટ્ઠિતા.
Mātikākathā niṭṭhitā.
પઞ્ઞાવગ્ગો તતિયો.
Paññāvaggo tatiyo.
તસ્સુદ્દાનં –
Tassuddānaṃ –
પઞ્ઞા ઇદ્ધિ અભિસમયો, વિવેકો ચરિયપઞ્ચમો;
Paññā iddhi abhisamayo, viveko cariyapañcamo;
પાટિહારિ સમસીસિ, સતિપટ્ઠાના વિપસ્સના;
Pāṭihāri samasīsi, satipaṭṭhānā vipassanā;
તતિયે પઞ્ઞાવગ્ગમ્હિ, માતિકાય ચ તે દસાતિ.
Tatiye paññāvaggamhi, mātikāya ca te dasāti.
મહાવગ્ગો યુગનદ્ધો, પઞ્ઞાવગ્ગો ચ નામતો;
Mahāvaggo yuganaddho, paññāvaggo ca nāmato;
અનન્તનયમગ્ગેસુ, ગમ્ભીરો સાગરૂપમો;
Anantanayamaggesu, gambhīro sāgarūpamo;
નભઞ્ચ તારકાકિણ્ણં, થૂલો જાતસ્સરો યથા;
Nabhañca tārakākiṇṇaṃ, thūlo jātassaro yathā;
કથિકાનં વિસાલાય, યોગીનં ઞાણજોતનન્તિ.
Kathikānaṃ visālāya, yogīnaṃ ñāṇajotananti.
પટિસમ્ભિદામગ્ગપાળિ નિટ્ઠિતા.
Paṭisambhidāmaggapāḷi niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ખુદ્દકનિકાય (અટ્ઠકથા) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / પટિસમ્ભિદામગ્ગ-અટ્ઠકથા • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / માતિકાકથાવણ્ણના • Mātikākathāvaṇṇanā