Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഉദാന-അട്ഠകഥാ • Udāna-aṭṭhakathā

    ൪. മേഘിയവഗ്ഗോ

    4. Meghiyavaggo

    ൧. മേഘിയസുത്തവണ്ണനാ

    1. Meghiyasuttavaṇṇanā

    ൩൧. മേഘിയവഗ്ഗസ്സ പഠമേ ചാലികായന്തി ഏവം നാമകേ നഗരേ. തസ്സ കിര നഗരസ്സ ദ്വാരട്ഠാനം മുഞ്ചിത്വാ സമന്തതോ ചലപങ്കം ഹോതി, തം ചലപങ്കം നിസ്സായ ഠിതത്താ ഓലോകേന്താനം ചലമാനം വിയ ഉപട്ഠാതി, തസ്മാ ‘‘ചാലികാ’’തി വുച്ചതി. ചാലികേ പബ്ബതേതി തസ്സ നഗരസ്സ അവിദൂരേ ഏകോ പബ്ബതോ, സോപി സബ്ബസേതത്താ കാലപക്ഖഉപോസഥേ ഓലോകേന്താനം ചലമാനോ വിയ ഉപട്ഠാതി, തസ്മാ ‘‘ചാലികപബ്ബതോ’’തി സങ്ഖം ഗതോ. തത്ഥ ഭഗവതോ മഹന്തം വിഹാരം കാരയിംസു, ഭഗവാ തദാ തം നഗരം ഗോചരഗാമം കത്വാ തസ്മിം ചാലികപബ്ബതമഹാവിഹാരേ വിഹരതി. തേന വുത്തം – ‘‘ചാലികായം വിഹരതി ചാലികേ പബ്ബതേ’’തി. മേഘിയോതി തസ്സ ഥേരസ്സ നാമം. ഉപട്ഠാകോ ഹോതീതി പരിചാരകോ ഹോതി. ഭഗവതോ ഹി പഠമബോധിയം ഉപട്ഠാകാ അനിബദ്ധാ അഹേസും, ഏകദാ നാഗസമാലോ, ഏകദാ നാഗിതോ, ഏകദാ ഉപവാനോ, ഏകദാ സുനക്ഖത്തോ, തദാപി മേഘിയത്ഥേരോവ ഉപട്ഠാകോ. തേനാഹ – ‘‘തേന ഖോ പന സമയേന ആയസ്മാ മേഘിയോ ഭഗവതോ ഉപട്ഠാകോ ഹോതീ’’തി.

    31. Meghiyavaggassa paṭhame cālikāyanti evaṃ nāmake nagare. Tassa kira nagarassa dvāraṭṭhānaṃ muñcitvā samantato calapaṅkaṃ hoti, taṃ calapaṅkaṃ nissāya ṭhitattā olokentānaṃ calamānaṃ viya upaṭṭhāti, tasmā ‘‘cālikā’’ti vuccati. Cālike pabbateti tassa nagarassa avidūre eko pabbato, sopi sabbasetattā kālapakkhauposathe olokentānaṃ calamāno viya upaṭṭhāti, tasmā ‘‘cālikapabbato’’ti saṅkhaṃ gato. Tattha bhagavato mahantaṃ vihāraṃ kārayiṃsu, bhagavā tadā taṃ nagaraṃ gocaragāmaṃ katvā tasmiṃ cālikapabbatamahāvihāre viharati. Tena vuttaṃ – ‘‘cālikāyaṃ viharati cālike pabbate’’ti. Meghiyoti tassa therassa nāmaṃ. Upaṭṭhāko hotīti paricārako hoti. Bhagavato hi paṭhamabodhiyaṃ upaṭṭhākā anibaddhā ahesuṃ, ekadā nāgasamālo, ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, tadāpi meghiyattherova upaṭṭhāko. Tenāha – ‘‘tena kho pana samayena āyasmā meghiyo bhagavato upaṭṭhāko hotī’’ti.

    ജന്തുഗാമന്തി ഏവം നാമകം തസ്സേവ വിഹാരസ്സ അപരം ഗോചരഗാമം. ‘‘ജത്തുഗാമ’’ന്തിപി പാഠോ. കിമികാളായാതി കാളകിമീനം ബഹുലതായ ‘‘കിമികാളാ’’തി ലദ്ധനാമായ നദിയാ. ജങ്ഘവിഹാരന്തി ചിരനിസജ്ജായ ജങ്ഘാസു ഉപ്പന്നകിലമഥവിനോദനത്ഥം വിചരണം. പാസാദികന്തി അവിരളരുക്ഖതായ സിനിദ്ധപത്തതായ ച പസ്സന്താനം പസാദമാവഹതീതി പാസാദികം. സന്ദച്ഛായതായ മനുഞ്ഞഭൂമിഭാഗതായ ച മനുഞ്ഞം. അന്തോ പവിട്ഠാനം പീതിസോമനസ്സജനനട്ഠേന ചിത്തം രമേതീതി രമണീയം. അലന്തി പരിയത്തം, യുത്തന്തിപി അത്ഥോ. പധാനത്ഥികസ്സാതി യോഗേന ഭാവനായ അത്ഥികസ്സ. പധാനായാതി സമണധമ്മകരണായ. ആഗച്ഛേയ്യാഹന്തി ആഗച്ഛേയ്യം അഹം. ഥേരേന കിര പുബ്ബേ തം ഠാനം അനുപടിപാടിയാ പഞ്ച ജാതിസതാനി രഞ്ഞാ ഏവ സതാ അനുഭൂതം ഉയ്യാനം അഹോസി, തേനസ്സ ദിട്ഠമത്തേയേവ തത്ഥ വിഹരിതും ചിത്തം നമി. ആഗമേഹി താവാതി സത്ഥാ ഥേരസ്സ വചനം സുത്വാ ഉപധാരേന്തോ ‘‘ന താവസ്സ ഞാണം പരിപാകം ഗത’’ന്തി ഞത്വാ പടിക്ഖിപന്തോ ഏവമാഹ . ഏകകമ്ഹി താവാതി ഇദം പനസ്സ ‘‘ഏവമയം ഗന്ത്വാപി കമ്മേ അനിപ്ഫജ്ജമാനേ നിരാസങ്കോ ഹുത്വാ പേമവസേന പുന ആഗച്ഛിസ്സതീ’’തി ചിത്തമദ്ദവജനനത്ഥം ആഹ. യാവ അഞ്ഞോപി കോചി ഭിക്ഖു ആഗച്ഛതീതി അഞ്ഞോ കോചി ഭിക്ഖു മമ സന്തികം യാവ ആഗച്ഛതി, താവ ആഗമേഹീതി അത്ഥോ. ‘‘കോചി ഭിക്ഖു ദിസ്സതീ’’തിപി പാഠോ. ‘‘ആഗച്ഛതൂ’’തിപി പഠന്തി, തഥാ ‘‘ദിസ്സതൂ’’തി.

    Jantugāmanti evaṃ nāmakaṃ tasseva vihārassa aparaṃ gocaragāmaṃ. ‘‘Jattugāma’’ntipi pāṭho. Kimikāḷāyāti kāḷakimīnaṃ bahulatāya ‘‘kimikāḷā’’ti laddhanāmāya nadiyā. Jaṅghavihāranti ciranisajjāya jaṅghāsu uppannakilamathavinodanatthaṃ vicaraṇaṃ. Pāsādikanti aviraḷarukkhatāya siniddhapattatāya ca passantānaṃ pasādamāvahatīti pāsādikaṃ. Sandacchāyatāya manuññabhūmibhāgatāya ca manuññaṃ. Anto paviṭṭhānaṃ pītisomanassajananaṭṭhena cittaṃ rametīti ramaṇīyaṃ. Alanti pariyattaṃ, yuttantipi attho. Padhānatthikassāti yogena bhāvanāya atthikassa. Padhānāyāti samaṇadhammakaraṇāya. Āgaccheyyāhanti āgaccheyyaṃ ahaṃ. Therena kira pubbe taṃ ṭhānaṃ anupaṭipāṭiyā pañca jātisatāni raññā eva satā anubhūtaṃ uyyānaṃ ahosi, tenassa diṭṭhamatteyeva tattha viharituṃ cittaṃ nami. Āgamehi tāvāti satthā therassa vacanaṃ sutvā upadhārento ‘‘na tāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gata’’nti ñatvā paṭikkhipanto evamāha . Ekakamhi tāvāti idaṃ panassa ‘‘evamayaṃ gantvāpi kamme anipphajjamāne nirāsaṅko hutvā pemavasena puna āgacchissatī’’ti cittamaddavajananatthaṃ āha. Yāva aññopi koci bhikkhu āgacchatīti añño koci bhikkhu mama santikaṃ yāva āgacchati, tāva āgamehīti attho. ‘‘Koci bhikkhu dissatī’’tipi pāṭho. ‘‘Āgacchatū’’tipi paṭhanti, tathā ‘‘dissatū’’ti.

    നത്ഥി കിഞ്ചി ഉത്തരി കരണീയന്തി ചതൂസു സച്ചേസു ചതൂഹി മഗ്ഗേഹി പരിഞ്ഞാദീനം സോളസന്നം കിച്ചാനം കതത്താ, അഭിസമ്ബോധിയാ വാ അധിഗതത്താ തതോ അഞ്ഞം ഉത്തരി കരണീയം നാമ നത്ഥി. നത്ഥി കതസ്സ വാ പതിചയോതി കതസ്സ വാ പുന പതിചയോപി നത്ഥി. ന ഹി ഭാവിതമഗ്ഗോ പുന ഭാവീയതി, പഹീനകിലേസാനം വാ പുന പഹാനേന കിച്ചം അത്ഥി. അത്ഥി കതസ്സ പതിചയോതി മയ്ഹം സന്താനേ നിപ്ഫാദിതസ്സ സീലാദിധമ്മസ്സ അരിയമഗ്ഗസ്സ അനധിഗതത്താ തദത്ഥം പുന വഡ്ഢനസങ്ഖാതോ പതിചയോ അത്ഥി, ഇച്ഛിതബ്ബോതി അത്ഥോ. പധാനന്തി ഖോ മേഘിയ വദമാനം കിന്തി വദേയ്യാമാതി ‘‘സമണധമ്മം കരോമീ’’തി തം വദമാനം മയം അഞ്ഞം കിം നാമ വദേയ്യാമ?

    Natthi kiñci uttari karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññādīnaṃ soḷasannaṃ kiccānaṃ katattā, abhisambodhiyā vā adhigatattā tato aññaṃ uttari karaṇīyaṃ nāma natthi. Natthi katassa vā paticayoti katassa vā puna paticayopi natthi. Na hi bhāvitamaggo puna bhāvīyati, pahīnakilesānaṃ vā puna pahānena kiccaṃ atthi. Atthi katassa paticayoti mayhaṃ santāne nipphāditassa sīlādidhammassa ariyamaggassa anadhigatattā tadatthaṃ puna vaḍḍhanasaṅkhāto paticayo atthi, icchitabboti attho. Padhānanti kho meghiya vadamānaṃ kinti vadeyyāmāti ‘‘samaṇadhammaṃ karomī’’ti taṃ vadamānaṃ mayaṃ aññaṃ kiṃ nāma vadeyyāma?

    ദിവാവിഹാരം നിസീദീതി ദിവാവിഹാരത്ഥായ നിസീദി. നിസിന്നോ ച യസ്മിം മങ്ഗലസിലാപട്ടേ പുബ്ബേ അനുപടിപാടിയാ പഞ്ച ജാതിസതാനി രാജാ ഹുത്വാ ഉയ്യാനകീളം കീളന്തോ വിവിധനാടകപരിവാരോ നിസിന്നപുബ്ബോ, തസ്മിംയേവ ഠാനേ നിസീദി. അഥസ്സ നിസിന്നകാലതോ പട്ഠായ സമണഭാവോ വിഗതോ വിയ അഹോസി, രാജവേസം ഗഹേത്വാ നാടകപരിവാരപരിവുതോ സേതച്ഛത്തസ്സ ഹേട്ഠാ മഹാരഹേ പല്ലങ്കേ നിസിന്നോ വിയ ജാതോ. അഥസ്സ തം സമ്പത്തിം അസ്സാദയതോ കാമവിതക്കോ ഉദപാദി. സോ തസ്മിംയേവ ഖണേ സഹോഡ്ഢം ഗഹിതേ ദ്വേ ചോരേ ആനേത്വാ പുരതോ ഠപിതേ വിയ അദ്ദസ. തേസു ഏകസ്സ വധം ആണാപനവസേന ബ്യാപാദവിതക്കോ ഉപ്പജ്ജി, ഏകസ്സ ബന്ധനം ആണാപനവസേന വിഹിംസാവിതക്കോ, ഏവം സോ ലതാജാലേന രുക്ഖോ വിയ മധുമക്ഖികാഹി മധുഘാതകോ വിയ ച അകുസലവിതക്കേഹി പരിക്ഖിത്തോ സമ്പരികിണ്ണോ അഹോസി. തം സന്ധായ ‘‘അഥ ഖോ ആയസ്മതോ മേഘിയസ്സാ’’തിആദി വുത്തം.

    Divāvihāraṃnisīdīti divāvihāratthāya nisīdi. Nisinno ca yasmiṃ maṅgalasilāpaṭṭe pubbe anupaṭipāṭiyā pañca jātisatāni rājā hutvā uyyānakīḷaṃ kīḷanto vividhanāṭakaparivāro nisinnapubbo, tasmiṃyeva ṭhāne nisīdi. Athassa nisinnakālato paṭṭhāya samaṇabhāvo vigato viya ahosi, rājavesaṃ gahetvā nāṭakaparivāraparivuto setacchattassa heṭṭhā mahārahe pallaṅke nisinno viya jāto. Athassa taṃ sampattiṃ assādayato kāmavitakko udapādi. So tasmiṃyeva khaṇe sahoḍḍhaṃ gahite dve core ānetvā purato ṭhapite viya addasa. Tesu ekassa vadhaṃ āṇāpanavasena byāpādavitakko uppajji, ekassa bandhanaṃ āṇāpanavasena vihiṃsāvitakko, evaṃ so latājālena rukkho viya madhumakkhikāhi madhughātako viya ca akusalavitakkehi parikkhitto samparikiṇṇo ahosi. Taṃ sandhāya ‘‘atha kho āyasmato meghiyassā’’tiādi vuttaṃ.

    അച്ഛരിയം വത ഭോതി ഗരഹണച്ഛരിയം നാമ കിരേതം യഥാ ആയസ്മാ ആനന്ദോ ഭഗവതോ വലിയഗത്തം ദിസ്വാ അവോച ‘‘അച്ഛരിയം, ഭന്തേ, അബ്ഭുതം, ഭന്തേ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൫൧൧). അപരേ പന ‘‘തസ്മിം സമയേ പുപ്ഫഫലപല്ലവാദീസു ലോഭവസേന കാമവിതക്കോ, ഖരസ്സരാനം പക്ഖിആദീനം സദ്ദസ്സവനേന ബ്യാപാദവിതക്കോ, ലേഡ്ഡുആദീഹി തേസം പടിബാഹനാധിപ്പായേന വിഹിംസാവിതക്കോ, ‘ഇധേവാഹം വസേയ്യ’ന്തി തത്ഥ സാപേക്ഖതാവസേന കാമവിതക്കോ, വനചരകേ തത്ഥ തത്ഥ ദിസ്വാ തേസു ചിത്തദുബ്ഭനേന ബ്യാപാദവിതക്കോ, തേസം വിഹേഠനാധിപ്പായേന വിഹിംസാവിതക്കോ തസ്സ ഉപ്പജ്ജീ’’തിപി വദന്തി. യഥാ വാ തഥാ വാ തസ്സ മിച്ഛാവിതക്കുപ്പത്തിയേവ അച്ഛരിയകാരണം. അന്വാസത്താതി അനുലഗ്ഗാ വോകിണ്ണാ. അത്തനി ഗരുമ്ഹി ച ഏകത്തേപി ബഹുവചനം ദിസ്സതി. ‘‘അനുസന്തോ’’തിപി പാഠോ.

    Acchariyaṃvata bhoti garahaṇacchariyaṃ nāma kiretaṃ yathā āyasmā ānando bhagavato valiyagattaṃ disvā avoca ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.511). Apare pana ‘‘tasmiṃ samaye pupphaphalapallavādīsu lobhavasena kāmavitakko, kharassarānaṃ pakkhiādīnaṃ saddassavanena byāpādavitakko, leḍḍuādīhi tesaṃ paṭibāhanādhippāyena vihiṃsāvitakko, ‘idhevāhaṃ vaseyya’nti tattha sāpekkhatāvasena kāmavitakko, vanacarake tattha tattha disvā tesu cittadubbhanena byāpādavitakko, tesaṃ viheṭhanādhippāyena vihiṃsāvitakko tassa uppajjī’’tipi vadanti. Yathā vā tathā vā tassa micchāvitakkuppattiyeva acchariyakāraṇaṃ. Anvāsattāti anulaggā vokiṇṇā. Attani garumhi ca ekattepi bahuvacanaṃ dissati. ‘‘Anusanto’’tipi pāṭho.

    യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമീതി ഏവം മിച്ഛാവിതക്കേഹി സമ്പരികിണ്ണോ കമ്മട്ഠാനസപ്പായം കാതും അസക്കോന്തോ ‘‘ഇദം വത ദിസ്വാ ദീഘദസ്സീ ഭഗവാ പടിസേധേസീ’’തി സല്ലക്ഖേത്വാ ‘‘ഇമം കാരണം ദസബലസ്സ ആരോചേസ്സാമീ’’തി നിസിന്നാസനതോ വുട്ഠായ യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി. ഉപസങ്കമിത്വാ ച ‘‘ഇധ മയ്ഹം, ഭന്തേ’’തിആദിനാ അത്തനോ പവത്തിം ആരോചേസി.

    Yena bhagavā tenupasaṅkamīti evaṃ micchāvitakkehi samparikiṇṇo kammaṭṭhānasappāyaṃ kātuṃ asakkonto ‘‘idaṃ vata disvā dīghadassī bhagavā paṭisedhesī’’ti sallakkhetvā ‘‘imaṃ kāraṇaṃ dasabalassa ārocessāmī’’ti nisinnāsanato vuṭṭhāya yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā ca ‘‘idha mayhaṃ, bhante’’tiādinā attano pavattiṃ ārocesi.

    തത്ഥ യേഭുയ്യേനാതി ബഹുലം അഭിക്ഖണം. പാപകാതി ലാമകാ. അകുസലാതി അകോസല്ലസമ്ഭൂതാ. ദുഗ്ഗതിസമ്പാപനട്ഠേന വാ പാപകാ, കുസലപടിപക്ഖതായ അകുസലാ. വിതക്കേതി ഊഹതി ആരമ്മണം ചിത്തം അഭിനിരോപേതീതി വിതക്കോ, കാമസഹഗതോ വിതക്കോ കാമവിതക്കോ, കിലേസകാമസമ്പയുത്തോ വത്ഥുകാമാരമ്മണോ വിതക്കോതി അത്ഥോ. ബ്യാപാദസഹഗതോ വിതക്കോ ബ്യാപാദവിതക്കോ. വിഹിംസാസഹഗതോ വിതക്കോ വിഹിംസാവിതക്കോ. തേസു കാമാനം അഭിനന്ദനവസേന പവത്തോ നേക്ഖമ്മപടിപക്ഖോ കാമവിതക്കോ, ‘‘ഇമേ സത്താ ഹഞ്ഞന്തു വാ വിനസ്സന്തു വാ മാ വാ അഹേസു’’ന്തി സത്തേസു സമ്പദുസ്സനവസേന പവത്തോ മേത്താപടിപക്ഖോ ബ്യാപാദവിതക്കോ, പാണിലേഡ്ഡുദണ്ഡാദീഹി സത്താനം വിഹേഠേതുകാമതാവസേന പവത്തോ കരുണാപടിപക്ഖോ വിഹിംസാവിതക്കോ.

    Tattha yebhuyyenāti bahulaṃ abhikkhaṇaṃ. Pāpakāti lāmakā. Akusalāti akosallasambhūtā. Duggatisampāpanaṭṭhena vā pāpakā, kusalapaṭipakkhatāya akusalā. Vitakketi ūhati ārammaṇaṃ cittaṃ abhiniropetīti vitakko, kāmasahagato vitakko kāmavitakko, kilesakāmasampayutto vatthukāmārammaṇo vitakkoti attho. Byāpādasahagato vitakko byāpādavitakko. Vihiṃsāsahagato vitakko vihiṃsāvitakko. Tesu kāmānaṃ abhinandanavasena pavatto nekkhammapaṭipakkho kāmavitakko, ‘‘ime sattā haññantu vā vinassantu vā mā vā ahesu’’nti sattesu sampadussanavasena pavatto mettāpaṭipakkho byāpādavitakko, pāṇileḍḍudaṇḍādīhi sattānaṃ viheṭhetukāmatāvasena pavatto karuṇāpaṭipakkho vihiṃsāvitakko.

    കസ്മാ പനസ്സ ഭഗവാ തത്ഥ ഗമനം അനുജാനി? ‘‘അനനുഞ്ഞാതോപി ചായം മം ഓഹായ ഗച്ഛിസ്സതേവ, ‘പരിചാരകാമതായ മഞ്ഞേ ഭഗവാ ഗന്തും ന ദേതീ’തി ചസ്സ സിയാ അഞ്ഞഥത്തം. തദസ്സ ദീഘരത്തം അഹിതായ ദുക്ഖായ സംവത്തേയ്യാ’’തി അനുജാനി.

    Kasmā panassa bhagavā tattha gamanaṃ anujāni? ‘‘Ananuññātopi cāyaṃ maṃ ohāya gacchissateva, ‘paricārakāmatāya maññe bhagavā gantuṃ na detī’ti cassa siyā aññathattaṃ. Tadassa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvatteyyā’’ti anujāni.

    ഏവം തസ്മിം അത്തനോ പവത്തിം ആരോചേത്വാ നിസിന്നേ അഥസ്സ ഭഗവാ സപ്പായം ധമ്മം ദേസേന്തോ ‘‘അപരിപക്കായ, മേഘിയ, ചേതോവിമുത്തിയാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അപരിപക്കായാതി പരിപാകം അപ്പത്തായ. ചേതോവിമുത്തിയാതി കിലേസേഹി ചേതസോ വിമുത്തിയാ. പുബ്ബഭാഗേ ഹി തദങ്ഗവസേന ചേവ വിക്ഖമ്ഭനവസേന ച കിലേസേഹി ചേതസോ വിമുത്തി ഹോതി, അപരഭാഗേ സമുച്ഛേദവസേന ചേവ പടിപസ്സദ്ധിവസേന ച. സായം വിമുത്തി ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരതോ കഥിതാവ, തസ്മാ തത്ഥ വുത്തനയേന വേദിതബ്ബാ. തത്ഥ വിമുത്തിപരിപാചനീയേഹി ധമ്മേഹി ആസയേ പരിപാചിതേ പബോധിതേ വിപസ്സനായ മഗ്ഗഗബ്ഭം ഗണ്ഹന്തിയാ പരിപാകം ഗച്ഛന്തിയാ ചേതോവിമുത്തി പരിപക്കാ നാമ ഹോതി, തദഭാവേ അപരിപക്കാ.

    Evaṃ tasmiṃ attano pavattiṃ ārocetvā nisinne athassa bhagavā sappāyaṃ dhammaṃ desento ‘‘aparipakkāya, meghiya, cetovimuttiyā’’tiādimāha. Tattha aparipakkāyāti paripākaṃ appattāya. Cetovimuttiyāti kilesehi cetaso vimuttiyā. Pubbabhāge hi tadaṅgavasena ceva vikkhambhanavasena ca kilesehi cetaso vimutti hoti, aparabhāge samucchedavasena ceva paṭipassaddhivasena ca. Sāyaṃ vimutti heṭṭhā vitthārato kathitāva, tasmā tattha vuttanayena veditabbā. Tattha vimuttiparipācanīyehi dhammehi āsaye paripācite pabodhite vipassanāya maggagabbhaṃ gaṇhantiyā paripākaṃ gacchantiyā cetovimutti paripakkā nāma hoti, tadabhāve aparipakkā.

    കതമേ പന വിമുത്തിപരിപാചനീയാ ധമ്മാ? സദ്ധിന്ദ്രിയാദീനം വിസുദ്ധികരണവസേന പന്നരസ ധമ്മാ വേദിതബ്ബാ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Katame pana vimuttiparipācanīyā dhammā? Saddhindriyādīnaṃ visuddhikaraṇavasena pannarasa dhammā veditabbā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘അസ്സദ്ധേ പുഗ്ഗലേ പരിവജ്ജയതോ, സദ്ധേ പുഗ്ഗലേ സേവതോ ഭജതോ പയിരുപാസതോ, പസാദനീയേ സുത്തന്തേ പച്ചവേക്ഖതോ – ഇമേഹി തീഹാകാരേഹി സദ്ധിന്ദ്രിയം വിസുജ്ഝതി.

    ‘‘Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato – imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘കുസീതേ പുഗ്ഗലേ പരിവജ്ജയതോ, ആരദ്ധവീരിയേ പുഗ്ഗലേ സേവതോ ഭജതോ പയിരുപാസതോ, സമ്മപ്പധാനേ പച്ചവേക്ഖതോ – ഇമേഹി തീഹാകാരേഹി വീരിയിന്ദ്രിയം വിസുജ്ഝതി.

    ‘‘Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘മുട്ഠസ്സതീ പുഗ്ഗലേ പരിവജ്ജയതോ, ഉപട്ഠിതസ്സതീ പുഗ്ഗലേ സേവതോ ഭജതോ പയിരുപാസതോ, സതിപട്ഠാനേ പച്ചവേക്ഖതോ – ഇമേഹി തീഹാകാരേഹി സതിന്ദ്രിയം വിസുജ്ഝതി.

    ‘‘Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘അസമാഹിതേ പുഗ്ഗലേ പരിവജ്ജയതോ, സമാഹിതേ പുഗ്ഗലേ സേവതോ ഭജതോ പയിരുപാസതോ, ഝാനവിമോക്ഖേ പച്ചവേക്ഖതോ – ഇമേഹി തീഹാകാരേഹി സമാധിന്ദ്രിയം വിസുജ്ഝതി.

    ‘‘Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato – imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘ദുപ്പഞ്ഞേ പുഗ്ഗലേ പരിവജ്ജയതോ, പഞ്ഞവന്തേ പുഗ്ഗലേ സേവതോ ഭജതോ പയിരുപാസതോ, ഗമ്ഭീരഞാണചരിയം പച്ചവേക്ഖതോ – ഇമേഹി തീഹാകാരേഹി പഞ്ഞിന്ദ്രിയം വിസുജ്ഝതി.

    ‘‘Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato – imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘ഇതി ഇമേ പഞ്ച പുഗ്ഗലേ പരിവജ്ജയതോ, പഞ്ച പുഗ്ഗലേ സേവതോ ഭജതോ പയിരുപാസതോ, പഞ്ച സുത്തന്തേ പച്ചവേക്ഖതോ – ഇമേഹി പന്നരസഹി ആകാരേഹി, ഇമാനി പഞ്ചിന്ദ്രിയാനി വിസുജ്ഝന്തീ’’തി (പടി॰ മ॰ ൧.൧൮൫).

    ‘‘Iti ime pañca puggale parivajjayato, pañca puggale sevato bhajato payirupāsato, pañca suttante paccavekkhato – imehi pannarasahi ākārehi, imāni pañcindriyāni visujjhantī’’ti (paṭi. ma. 1.185).

    അപരേപി പന്നരസ ധമ്മാ വിമുത്തിപരിപാചനീയാ – സദ്ധാപഞ്ചമാനി ഇന്ദ്രിയാനി, അനിച്ചസഞ്ഞാ ദുക്ഖസഞ്ഞാ അനത്തസഞ്ഞാ പഹാനസഞ്ഞാ വിരാഗസഞ്ഞാതി ഇമാ പഞ്ച നിബ്ബേധഭാഗിയാ സഞ്ഞാ, കല്യാണമിത്തതാ സീലസംവരോ അഭിസല്ലേഖതാ വീരിയാരമ്ഭോ നിബ്ബേധികപഞ്ഞാതി. തേസു വിനേയ്യദമനകുസലോ സത്ഥാ വിനേയ്യസ്സ മേഘിയത്ഥേരസ്സ അജ്ഝാസയവസേന ഇധ കല്യാണമിത്തതാദയോ വിമുത്തിപരിപാചനീയേ ധമ്മേ ദസ്സേന്തോ ‘‘പഞ്ച ധമ്മാ പരിപാകായ സംവത്തന്തീ’’തി വത്വാ തേ വിത്ഥാരേന്തോ ‘‘ഇധ, മേഘിയ, ഭിക്ഖു കല്യാണമിത്തോ ഹോതീ’’തിആദിമാഹ.

    Aparepi pannarasa dhammā vimuttiparipācanīyā – saddhāpañcamāni indriyāni, aniccasaññā dukkhasaññā anattasaññā pahānasaññā virāgasaññāti imā pañca nibbedhabhāgiyā saññā, kalyāṇamittatā sīlasaṃvaro abhisallekhatā vīriyārambho nibbedhikapaññāti. Tesu vineyyadamanakusalo satthā vineyyassa meghiyattherassa ajjhāsayavasena idha kalyāṇamittatādayo vimuttiparipācanīye dhamme dassento ‘‘pañca dhammā paripākāya saṃvattantī’’ti vatvā te vitthārento ‘‘idha, meghiya, bhikkhu kalyāṇamitto hotī’’tiādimāha.

    തത്ഥ കല്യാണമിത്തോതി കല്യാണോ ഭദ്ദോ സുന്ദരോ മിത്തോ ഏതസ്സാതി കല്യാണമിത്തോ. യസ്സ സീലാദിഗുണസമ്പന്നോ ‘‘അഘസ്സ ഘാതാ, ഹിതസ്സ വിധാതാ’’തി ഏവം സബ്ബാകാരേന ഉപകാരോ മിത്തോ ഹോതി, സോ പുഗ്ഗലോ കല്യാണമിത്തോവ. യഥാവുത്തേഹി കല്യാണപുഗ്ഗലേഹേവ സബ്ബിരിയാപഥേസു സഹ അയതി പവത്തതി, ന വിനാ തേഹീതി കല്യാണസഹായോ.കല്യാണപുഗ്ഗലേസു ഏവ ചിത്തേന ചേവ കായേന ച നിന്നപോണപബ്ഭാരഭാവേന പവത്തതീതി കല്യാണസമ്പവങ്കോ. പദത്തയേന കല്യാണമിത്തസംസഗ്ഗേ ആദരം ഉപ്പാദേതി.

    Tattha kalyāṇamittoti kalyāṇo bhaddo sundaro mitto etassāti kalyāṇamitto. Yassa sīlādiguṇasampanno ‘‘aghassa ghātā, hitassa vidhātā’’ti evaṃ sabbākārena upakāro mitto hoti, so puggalo kalyāṇamittova. Yathāvuttehi kalyāṇapuggaleheva sabbiriyāpathesu saha ayati pavattati, na vinā tehīti kalyāṇasahāyo.Kalyāṇapuggalesu eva cittena ceva kāyena ca ninnapoṇapabbhārabhāvena pavattatīti kalyāṇasampavaṅko. Padattayena kalyāṇamittasaṃsagge ādaraṃ uppādeti.

    തത്രിദം കല്യാണമിത്തലക്ഖണം – ഇധ കല്യാണമിത്തോ സദ്ധാസമ്പന്നോ ഹോതി സീലസമ്പന്നോ സുതസമ്പന്നോ ചാഗസമ്പന്നോ വീരിയസമ്പന്നോ സതിസമ്പന്നോ സമാധിസമ്പന്നോ പഞ്ഞാസമ്പന്നോ. തത്ഥ സദ്ധാസമ്പത്തിയാ സദ്ദഹതി തഥാഗതസ്സ ബോധിം കമ്മഫലഞ്ച, തേന സമ്മാസമ്ബോധിഹേതുഭൂതം സത്തേസു ഹിതേസിതം ന പരിച്ചജതി. സീലസമ്പത്തിയാ സബ്രഹ്മചാരീനം പിയോ ഹോതി മനാപോ ഗരു ഭാവനീയോ ചോദകോ പാപഗരഹീ വത്താ വചനക്ഖമോ, സുതസമ്പത്തിയാ സച്ചപടിച്ചസമുപ്പാദാദിപടിസംയുത്താനം ഗമ്ഭീരാനം കഥാനം കത്താ ഹോതി, ചാഗസമ്പത്തിയാ അപ്പിച്ഛോ ഹോതി സന്തുട്ഠോ പവിവിത്തോ അസംസട്ഠോ, വീരിയസമ്പത്തിയാ ആരദ്ധവീരിയോ ഹോതി സത്താനം ഹിതപ്പടിപത്തിയാ, സതിസമ്പത്തിയാ ഉപട്ഠിതസ്സതി ഹോതി, സമാധിസമ്പത്തിയാ അവിക്ഖിത്തോ ഹോതി സമാഹിതചിത്തോ, പഞ്ഞാസമ്പത്തിയാ അവിപരീതം ജാനാതി. സോ സതിയാ കുസലാനം ധമ്മാനം ഗതിയോ സമന്വേസമാനോ പഞ്ഞായ സത്താനം ഹിതാഹിതം യഥാഭൂതം ജാനിത്വാ, സമാധിനാ തത്ഥ ഏകഗ്ഗചിത്തോ ഹുത്വാ, വീരിയേന സത്തേ അഹിതാ നിസേധേത്വാ ഹിതേ നിയോജേതി. തേനാഹ –

    Tatridaṃ kalyāṇamittalakkhaṇaṃ – idha kalyāṇamitto saddhāsampanno hoti sīlasampanno sutasampanno cāgasampanno vīriyasampanno satisampanno samādhisampanno paññāsampanno. Tattha saddhāsampattiyā saddahati tathāgatassa bodhiṃ kammaphalañca, tena sammāsambodhihetubhūtaṃ sattesu hitesitaṃ na pariccajati. Sīlasampattiyā sabrahmacārīnaṃ piyo hoti manāpo garu bhāvanīyo codako pāpagarahī vattā vacanakkhamo, sutasampattiyā saccapaṭiccasamuppādādipaṭisaṃyuttānaṃ gambhīrānaṃ kathānaṃ kattā hoti, cāgasampattiyā appiccho hoti santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho, vīriyasampattiyā āraddhavīriyo hoti sattānaṃ hitappaṭipattiyā, satisampattiyā upaṭṭhitassati hoti, samādhisampattiyā avikkhitto hoti samāhitacitto, paññāsampattiyā aviparītaṃ jānāti. So satiyā kusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesamāno paññāya sattānaṃ hitāhitaṃ yathābhūtaṃ jānitvā, samādhinā tattha ekaggacitto hutvā, vīriyena satte ahitā nisedhetvā hite niyojeti. Tenāha –

    ‘‘പിയോ ഗരു ഭാവനീയോ, വത്താ ച വചനക്ഖമോ;

    ‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;

    ഗമ്ഭീരഞ്ച കഥം കത്താ, നോ ചട്ഠാനേ നിയോജയേ’’തി. (അ॰ നി॰ ൭.൩൭);

    Gambhīrañca kathaṃ kattā, no caṭṭhāne niyojaye’’ti. (a. ni. 7.37);

    അയം പഠമോ ധമ്മോ പരിപാകായ സംവത്തതീതി, അയം കല്യാണമിത്തതാസങ്ഖാതോ ബ്രഹ്മചരിയവാസസ്സ ആദിഭാവതോ, സബ്ബേസഞ്ച കുസലാനം ധമ്മാനം ബഹുകാരതായ പധാനഭാവതോ ച ഇമേസു പഞ്ചസു ധമ്മേസു ആദിതോ വുത്തത്താ പഠമോ അനവജ്ജധമ്മോ അവിസുദ്ധാനം സദ്ധാദീനം വിസുദ്ധികരണവസേന ചേതോവിമുത്തിയാ പരിപാകായ സംവത്തതി. ഏത്ഥ ച കല്യാണമിത്തസ്സ ബഹുകാരതാ പധാനതാ ച ‘‘ഉപഡ്ഢമിദം, ഭന്തേ, ബ്രഹ്മചരിയസ്സ യദിദം കല്യാണമിത്തതാ’’തി വദന്തം ധമ്മഭണ്ഡാഗാരികം, ‘‘മാ ഹേവം, ആനന്ദാ’’തി ദ്വിക്ഖത്തും പടിസേധേത്വാ, ‘‘സകലമേവ ഹിദം, ആനന്ദ, ബ്രഹ്മചരിയം, യദിദം കല്യാണമിത്തതാ കല്യാണസഹായതാ’’തിആദിസുത്തപദേഹി (സം॰ നി॰ ൧.൧൨൯; ൫.൨) വേദിതബ്ബാ.

    Ayaṃ paṭhamo dhammo paripākāya saṃvattatīti, ayaṃ kalyāṇamittatāsaṅkhāto brahmacariyavāsassa ādibhāvato, sabbesañca kusalānaṃ dhammānaṃ bahukāratāya padhānabhāvato ca imesu pañcasu dhammesu ādito vuttattā paṭhamo anavajjadhammo avisuddhānaṃ saddhādīnaṃ visuddhikaraṇavasena cetovimuttiyā paripākāya saṃvattati. Ettha ca kalyāṇamittassa bahukāratā padhānatā ca ‘‘upaḍḍhamidaṃ, bhante, brahmacariyassa yadidaṃ kalyāṇamittatā’’ti vadantaṃ dhammabhaṇḍāgārikaṃ, ‘‘mā hevaṃ, ānandā’’ti dvikkhattuṃ paṭisedhetvā, ‘‘sakalameva hidaṃ, ānanda, brahmacariyaṃ, yadidaṃ kalyāṇamittatā kalyāṇasahāyatā’’tiādisuttapadehi (saṃ. ni. 1.129; 5.2) veditabbā.

    പുന ചപരന്തി പുന ച അപരം ധമ്മജാതം. സീലവാതി ഏത്ഥ കേനട്ഠേന സീലം? സീലനട്ഠേന സീലം. കിമിദം സീലനം നാമ? സമാധാനം, കായകമ്മാദീനം സുസീല്യവസേന അവിപ്പകിണ്ണതാതി അത്ഥോ. അഥ വാ ഉപധാരണം, ഝാനാദികുസലാനം ധമ്മാനം പതിട്ഠാനവസേന ആധാരഭാവോതി അത്ഥോ. തസ്മാ സീലേതി സീലതീതി വാ സീലം. അയം താവ സദ്ദലക്ഖണനയേന സീലത്ഥോ. അപരേ പന ‘‘സിരട്ഠോ സീതലട്ഠോ സീലട്ഠോ സംവരട്ഠോ’’തി നിരുത്തിനയേന അത്ഥം വണ്ണേന്തി. തയിദം പാരിപൂരിതോ അതിസയതോ വാ സീലം അസ്സ അത്ഥീതി സീലവാ, സീലസമ്പന്നോതി അത്ഥോ.

    Puna caparanti puna ca aparaṃ dhammajātaṃ. Sīlavāti ettha kenaṭṭhena sīlaṃ? Sīlanaṭṭhena sīlaṃ. Kimidaṃ sīlanaṃ nāma? Samādhānaṃ, kāyakammādīnaṃ susīlyavasena avippakiṇṇatāti attho. Atha vā upadhāraṇaṃ, jhānādikusalānaṃ dhammānaṃ patiṭṭhānavasena ādhārabhāvoti attho. Tasmā sīleti sīlatīti vā sīlaṃ. Ayaṃ tāva saddalakkhaṇanayena sīlattho. Apare pana ‘‘siraṭṭho sītalaṭṭho sīlaṭṭho saṃvaraṭṭho’’ti niruttinayena atthaṃ vaṇṇenti. Tayidaṃ pāripūrito atisayato vā sīlaṃ assa atthīti sīlavā, sīlasampannoti attho.

    യഥാ ച സീലവാ ഹോതി സീലസമ്പന്നോ, തം ദസ്സേതും ‘‘പാതിമോക്ഖസംവരസംവുതോ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ പാതിമോക്ഖന്തി സിക്ഖാപദസീലം. തഞ്ഹി യോ നം പാതി രക്ഖതി, തം മോക്ഖേതി മോചേതി ആപായികാദീഹി ദുക്ഖേഹീതി പാതിമോക്ഖം. സംവരണം സംവരോ, കായവാചാഹി അവീതിക്കമോ. പാതിമോക്ഖമേവ സംവരോ പാതിമോക്ഖസംവരോ, തേന സംവുതോ പിഹിതകായവാചോതി പാതിമോക്ഖസംവരസംവുതോ, ഇദമസ്സ തസ്മിം സീലേ പതിട്ഠിതഭാവപരിദീപനം. വിഹരതീതി തദനുരൂപവിഹാരസമങ്ഗിഭാവപരിദീപനം. ആചാരഗോചരസമ്പന്നോതി ഹേട്ഠാ പാതിമോക്ഖസംവരസ്സ, ഉപരി വിസേസാനം യോഗസ്സ ച ഉപകാരകധമ്മപരിദീപനം. അണുമത്തേസു വജ്ജേസു ഭയദസ്സാവീതി പാതിമോക്ഖസീലതോ അചവനധമ്മതാപരിദീപനം. സമാദായാതി സിക്ഖാപദാനം അനവസേസതോ ആദാനപരിദീപനം. സിക്ഖതീതി സിക്ഖായ സമങ്ഗിഭാവപരിദീപനം. സിക്ഖാപദേസൂതി സിക്ഖിതബ്ബധമ്മപരിദീപനം.

    Yathā ca sīlavā hoti sīlasampanno, taṃ dassetuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādimāha. Tattha pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ. Tañhi yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ. Saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo. Pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, tena saṃvuto pihitakāyavācoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto, idamassa tasmiṃ sīle patiṭṭhitabhāvaparidīpanaṃ. Viharatīti tadanurūpavihārasamaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Ācāragocarasampannoti heṭṭhā pātimokkhasaṃvarassa, upari visesānaṃ yogassa ca upakārakadhammaparidīpanaṃ. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti pātimokkhasīlato acavanadhammatāparidīpanaṃ. Samādāyāti sikkhāpadānaṃ anavasesato ādānaparidīpanaṃ. Sikkhatīti sikkhāya samaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Sikkhāpadesūti sikkhitabbadhammaparidīpanaṃ.

    അപരോ നയോ – കിലേസാനം ബലവഭാവതോ, പാപകിരിയായ സുകരഭാവതോ, പുഞ്ഞകിരിയായ ച ദുക്കരഭാവതോ ബഹുക്ഖത്തും അപായേസു പതനസീലോതി പാതീ, പുഥുജ്ജനോ. അനിച്ചതായ വാ ഭവാദീസു കമ്മവേഗക്ഖിത്തോ ഘടീയന്തം വിയ അനവട്ഠാനേന പരിബ്ഭമനതോ ഗമനസീലോതി പാതീ, മരണവസേന വാ തമ്ഹി തമ്ഹി സത്തനികായേ അത്തഭാവസ്സ പതനസീലോതി വാ പാതീ, സത്തസന്താനോ ചിത്തമേവ വാ. തം പാതിനം സംസാരദുക്ഖതോ മോക്ഖേതീതി പാതിമോക്ഖം. ചിത്തസ്സ ഹി വിമോക്ഖേന സത്തോ ‘‘വിമുത്തോ’’തി വുച്ചതി. വുത്തഞ്ഹി ‘‘ചിത്തവോദാനാ സത്താ വിസുജ്ഝന്തീ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൧൦൦), ‘‘അനുപാദായ ആസവേഹി ചിത്തം വിമുത്ത’’ന്തി (മഹാവ॰ ൨൮) ച.

    Aparo nayo – kilesānaṃ balavabhāvato, pāpakiriyāya sukarabhāvato, puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭīyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa patanasīloti vā pātī, sattasantāno cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena satto ‘‘vimutto’’ti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā sattā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100), ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca.

    അഥ വാ അവിജ്ജാദിഹേതുനാ സംസാരേ പതതി ഗച്ഛതി പവത്തതീതി പാതി, ‘‘അവിജ്ജാനീവരണാനം സത്താനം തണ്ഹാസംയോജനാനം സന്ധാവതം സംസരത’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൨൪) ഹി വുത്തം. തസ്സ പാതിനോ സത്തസ്സ തണ്ഹാദിസംകിലേസത്തയതോ മോക്ഖോ ഏതേനാതി പാതിമോക്ഖോ, ‘‘കണ്ഠേകാലോ’’തിആദീനം വിയ സമാസസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ.

    Atha vā avijjādihetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pāti, ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkho, ‘‘kaṇṭhekālo’’tiādīnaṃ viya samāsasiddhi veditabbā.

    അഥ വാ പാതേതി വിനിപാതേതി ദുക്ഖേഹീതി പാതി, ചിത്തം. വുത്തഞ്ഹി ‘‘ചിത്തേന നിയ്യതീ ലോകോ, ചിത്തേന പരികസ്സതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൬൨). തസ്സ പാതിനോ മോക്ഖോ ഏതേനാതി പാതിമോക്ഖോ. പതതി വാ ഏതേന അപായദുക്ഖേ സംസാരദുക്ഖേ ചാതി പാതി, തണ്ഹാദിസംകിലേസാ. വുത്തഞ്ഹി – ‘‘തണ്ഹാ ജനേതി പുരിസം (സം॰ നി॰ ൧.൫൫-൫൭), തണ്ഹാദുതിയോ പുരിസോ’’തി (ഇതിവു॰ ൧൫, ൧൦൫) ചാദി. തതോ പാതിതോ മോക്ഖോതി പാതിമോക്ഖോ.

    Atha vā pāteti vinipāteti dukkhehīti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena niyyatī loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkho. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pāti, taṇhādisaṃkilesā. Vuttañhi – ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.55-57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105) cādi. Tato pātito mokkhoti pātimokkho.

    അഥ വാ പതതി ഏത്ഥാതി പാതി, ഛ അജ്ഝത്തികബാഹിരാനി ആയതനാനി. വുത്തഞ്ഹി – ‘‘ഛസു ലോകോ സമുപ്പന്നോ, ഛസു കുബ്ബതി സന്ഥവ’’ന്തി (സു॰ നി॰ ൧൭൧). തതോ ഛ അജ്ഝത്തികബാഹിരായതനസങ്ഖാതപാതിതോ മോക്ഖോതി പാതിമോക്ഖോ. അഥ വാ പാതോ വിനിപാതോ അസ്സ അത്ഥീതി പാതീ, സംസാരോ. തതോ മോക്ഖോതി പാതിമോക്ഖോ.

    Atha vā patati etthāti pāti, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi – ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (su. ni. 171). Tato cha ajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātapātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkho.

    അഥ വാ സബ്ബലോകാധിപതിഭാവതോ ധമ്മിസ്സരോ ഭഗവാ പതീതി വുച്ചതി, മുച്ചതി ഏതേനാതി മോക്ഖോ. പതിനോ മോക്ഖോ തേന പഞ്ഞത്തത്താതി പതിമോക്ഖോ, പതിമോക്ഖോ ഏവ പാതിമോക്ഖോ. സബ്ബഗുണാനം വാ തമ്മൂലഭാവതോ ഉത്തമട്ഠേന പതി ച, സോ യഥാവുത്തട്ഠേന മോക്ഖോ ചാതി പതിമോക്ഖോ, പതിമോക്ഖോ ഏവ പാതിമോക്ഖോ. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘പാതിമോക്ഖന്തിആദിമേതം മുഖമേത’’ന്തി വിത്ഥാരോ.

    Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā patīti vuccati, muccati etenāti mokkho. Patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Sabbaguṇānaṃ vā tammūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca, so yathāvuttaṭṭhena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhantiādimetaṃ mukhameta’’nti vitthāro.

    അഥ വാ ഇതി പകാരേ, അതീതി അച്ചന്തത്ഥേ നിപാതോ, തസ്മാ പകാരേഹി അച്ചന്തം മോക്ഖേതീതി പാതിമോക്ഖം. ഇദഞ്ഹി സീലം സയം തദങ്ഗവസേന, സമാധിസഹിതം പഞ്ഞാസഹിതഞ്ച വിക്ഖമ്ഭനവസേന സമുച്ഛേദവസേന ച അച്ചന്തം മോക്ഖേതി മോചേതീതി പാതിമോക്ഖം. പതി മോക്ഖോതി വാ പതിമോക്ഖോ, തമ്ഹാ തമ്ഹാ വീതിക്കമദോസതോ പച്ചേകം മോക്ഖോതി അത്ഥോ. പതിമോക്ഖോ ഏവ പാതിമോക്ഖോ. മോക്ഖോതി വാ നിബ്ബാനം, തസ്സ മോക്ഖസ്സ പടിബിമ്ബഭൂതോതി പതിമോക്ഖോ. സീലസംവരോ ഹി സൂരിയസ്സ അരുണുഗ്ഗമനം വിയ നിബ്ബാനസ്സ ഉദയഭൂതോ തപ്പടിഭാഗോ ച യഥാരഹം സംകിലേസനിബ്ബാപനതോ. പതിമോക്ഖോ ഏവ പാതിമോക്ഖോ. പതിവത്തതി മോക്ഖേതി ദുക്ഖന്തി വാ പതിമോക്ഖം, പതിമോക്ഖമേവ പാതിമോക്ഖന്തി ഏവം താവേത്ഥ പാതിമോക്ഖസദ്ദസ്സ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ.

    Atha vā paiti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkhaṃ. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho. Patimokkho eva pātimokkho. Mokkhoti vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtoti patimokkho. Sīlasaṃvaro hi sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo ca yathārahaṃ saṃkilesanibbāpanato. Patimokkho eva pātimokkho. Pativattati mokkheti dukkhanti vā patimokkhaṃ, patimokkhameva pātimokkhanti evaṃ tāvettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.

    സംവരതി പിദഹതി ഏതേനാതി സംവരോ, പാതിമോക്ഖമേവ സംവരോ പാതിമോക്ഖസംവരോ. അത്ഥതോ പന തതോ തതോ വീതിക്കമിതബ്ബതോ വിരതിയോ ചേതനാ ച. തേന പാതിമോക്ഖസംവരേന ഉപേതോ സമന്നാഗതോ പാതിമോക്ഖസംവരസംവുതോതി വുത്തോ. വുത്തഞ്ഹേതം വിഭങ്ഗേ –

    Saṃvarati pidahati etenāti saṃvaro, pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro. Atthato pana tato tato vītikkamitabbato viratiyo cetanā ca. Tena pātimokkhasaṃvarena upeto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti vutto. Vuttañhetaṃ vibhaṅge –

    ‘‘ഇമിനാ പാതിമോക്ഖസംവരേന ഉപേതോ ഹോതി സമുപേതോ ഉപാഗതോ സമുപാഗതോ ഉപപന്നോ സമുപപന്നോ സമന്നാഗതോ, തേന വുച്ചതി പാതിമോക്ഖസംവരസംവുതോ’’തി (വിഭ॰ ൫൧൧).

    ‘‘Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato, tena vuccati pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti (vibha. 511).

    വിഹരതീതി ഇരിയാപഥവിഹാരേന വിഹരതി ഇരീയതി വത്തതി.

    Viharatīti iriyāpathavihārena viharati irīyati vattati.

    ആചാരഗോചരസമ്പന്നോതി വേളുദാനാദിമിച്ഛാജീവസ്സ കായപാഗബ്ഭിയാദീനഞ്ച അകരണേന സബ്ബസോ അനാചാരം വജ്ജേത്വാ ‘‘കായികോ അവീതിക്കമോ വാചസികോ അവീതിക്കമോ കായികവാചസികോ അവീതിക്കമോ’’തി ഏവം വുത്തഭിക്ഖുസാരുപ്പആചാരസമ്പത്തിയാ, വേസിയാദിഅഗോചരം വജ്ജേത്വാ പിണ്ഡപാതാദിഅത്ഥം ഉപസങ്കമിതും യുത്തട്ഠാനസങ്ഖാതേന ഗോചരേന ച സമ്പന്നത്താ ആചാരഗോചരസമ്പന്നോ.

    Ācāragocarasampannoti veḷudānādimicchājīvassa kāyapāgabbhiyādīnañca akaraṇena sabbaso anācāraṃ vajjetvā ‘‘kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo kāyikavācasiko avītikkamo’’ti evaṃ vuttabhikkhusāruppaācārasampattiyā, vesiyādiagocaraṃ vajjetvā piṇḍapātādiatthaṃ upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānasaṅkhātena gocarena ca sampannattā ācāragocarasampanno.

    അപിച യോ ഭിക്ഖു സത്ഥരി സഗാരവോ സപ്പതിസ്സോ സബ്രഹ്മചാരീസു സഗാരവോ സപ്പതിസ്സോ ഹിരോത്തപ്പസമ്പന്നോ സുനിവത്ഥോ സുപാരുതോ പാസാദികേന അഭിക്കന്തേന പടിക്കന്തേന ആലോകിതേന വിലോകിതേന സമിഞ്ജിതേന പസാരിതേന ഇരിയാപഥസമ്പന്നോ ഇന്ദ്രിയേസു ഗുത്തദ്വാരോ ഭോജനേ മത്തഞ്ഞൂ ജാഗരിയമനുയുത്തോ സതിസമ്പജഞ്ഞേന സമന്നാഗതോ അപ്പിച്ഛോ സന്തുട്ഠോ പവിവിത്തോ അസംസട്ഠോ ആഭിസമാചാരികേസു സക്കച്ചകാരീ ഗരുചിത്തീകാരബഹുലോ വിഹരതി, അയം വുച്ചതി ആചാരസമ്പന്നോ.

    Apica yo bhikkhu satthari sagāravo sappatisso sabrahmacārīsu sagāravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supāruto pāsādikena abhikkantena paṭikkantena ālokitena vilokitena samiñjitena pasāritena iriyāpathasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyamanuyutto satisampajaññena samannāgato appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho ābhisamācārikesu sakkaccakārī garucittīkārabahulo viharati, ayaṃ vuccati ācārasampanno.

    ഗോചരോ പന ഉപനിസ്സയഗോചരോ ആരക്ഖഗോചരോ ഉപനിബന്ധഗോചരോതി തിവിധോ. തത്ഥ യോ ദസകഥാവത്ഥുഗുണസമന്നാഗതോ വുത്തലക്ഖണോ കല്യാണമിത്തോ, യം നിസ്സായ അസുതം സുണാതി, സുതം പരിയോദാപേതി, കങ്ഖം വിതരതി, ദിട്ഠിം ഉജും കരോതി, ചിത്തം പസാദേതി, യഞ്ച അനുസിക്ഖന്തോ സദ്ധായ വഡ്ഢതി , സീലേന, സുതേന, ചാഗേന, പഞ്ഞായ വഡ്ഢതി, അയം വുച്ചതി ഉപനിസ്സയഗോചരോ.

    Gocaro pana upanissayagocaro ārakkhagocaro upanibandhagocaroti tividho. Tattha yo dasakathāvatthuguṇasamannāgato vuttalakkhaṇo kalyāṇamitto, yaṃ nissāya asutaṃ suṇāti, sutaṃ pariyodāpeti, kaṅkhaṃ vitarati, diṭṭhiṃ ujuṃ karoti, cittaṃ pasādeti, yañca anusikkhanto saddhāya vaḍḍhati , sīlena, sutena, cāgena, paññāya vaḍḍhati, ayaṃ vuccati upanissayagocaro.

    യോ ഭിക്ഖു അന്തരഘരം പവിട്ഠോ വീഥിം പടിപന്നോ ഓക്ഖിത്തചക്ഖു യുഗമത്തദസ്സാവീ ചക്ഖുന്ദ്രിയസംവുതോവ ഗച്ഛതി, ന ഹത്ഥിം ഓലോകേന്തോ, ന അസ്സം, ന രഥം, ന പത്തിം, ന ഇത്ഥിം, ന പുരിസം ഓലോകേന്തോ, ന ഉദ്ധം ഓലോകേന്തോ, ന അധോ ഓലോകേന്തോ, ന ദിസാവിദിസം പേക്ഖമാനോ ഗച്ഛതി, അയം ആരക്ഖഗോചരോ.

    Yo bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno okkhittacakkhu yugamattadassāvī cakkhundriyasaṃvutova gacchati, na hatthiṃ olokento, na assaṃ, na rathaṃ, na pattiṃ, na itthiṃ, na purisaṃ olokento, na uddhaṃ olokento, na adho olokento, na disāvidisaṃ pekkhamāno gacchati, ayaṃ ārakkhagocaro.

    ഉപനിബന്ധഗോചരോ പന ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ, യത്ഥ ഭിക്ഖു അത്തനോ ചിത്തം ഉപനിബന്ധതി, വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ –

    Upanibandhagocaro pana cattāro satipaṭṭhānā, yattha bhikkhu attano cittaṃ upanibandhati, vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘കോ ച, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനോ ഗോചരോ സകോ പേത്തികോ വിസയോ, യദിദം ചത്താരോ സതിപട്ഠാനാ’’തി (സം॰ നി॰ ൫.൩൭൨).

    ‘‘Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo, yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā’’ti (saṃ. ni. 5.372).

    തത്ഥ ഉപനിസ്സയഗോചരസ്സ പുബ്ബേ വുത്തത്താ ഇതരേസം വസേനേത്ഥ ഗോചരോ വേദിതബ്ബോ. ഇതി യഥാവുത്തായ ആചാരസമ്പത്തിയാ, ഇമായ ച ഗോചരസമ്പത്തിയാ സമന്നാഗതത്താ ആചാരഗോചരസമ്പന്നോ.

    Tattha upanissayagocarassa pubbe vuttattā itaresaṃ vasenettha gocaro veditabbo. Iti yathāvuttāya ācārasampattiyā, imāya ca gocarasampattiyā samannāgatattā ācāragocarasampanno.

    അണുമത്തേസു വജ്ജേസു ഭയദസ്സാവീതി അപ്പമത്തകത്താ അണുപ്പമാണേസു അസ്സതിയാ അസഞ്ചിച്ച ആപന്നസേഖിയഅകുസലചിത്തുപ്പാദാദിഭേദേസു വജ്ജേസു ഭയദസ്സനസീലോ. യോ ഹി ഭിക്ഖു പരമാണുമത്തം വജ്ജം അട്ഠസട്ഠിയോജനപമാണാധികയോജനസതസഹസ്സുബ്ബേധസിനേരുപബ്ബതരാജസദിസം കത്വാ പസ്സതി, യോപി സബ്ബലഹുകം ദുബ്ഭാസിതമത്തം പാരാജികസദിസം കത്വാ പസ്സതി, അയമ്പി അണുമത്തേസു വജ്ജേസു ഭയദസ്സാവീ നാമ. സമാദായ സിക്ഖതി സിക്ഖാപദേസൂതി യംകിഞ്ചി സിക്ഖാപദേസു സിക്ഖിതബ്ബം, തം സബ്ബേന സബ്ബം സബ്ബഥാ സബ്ബം അനവസേസം സമ്മാ ആദിയിത്വാ സിക്ഖതി, പവത്തതി പരിപൂരേതീതി അത്ഥോ.

    Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti appamattakattā aṇuppamāṇesu assatiyā asañcicca āpannasekhiyaakusalacittuppādādibhedesu vajjesu bhayadassanasīlo. Yo hi bhikkhu paramāṇumattaṃ vajjaṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanapamāṇādhikayojanasatasahassubbedhasinerupabbatarājasadisaṃ katvā passati, yopi sabbalahukaṃ dubbhāsitamattaṃ pārājikasadisaṃ katvā passati, ayampi aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī nāma. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti yaṃkiñci sikkhāpadesu sikkhitabbaṃ, taṃ sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ anavasesaṃ sammā ādiyitvā sikkhati, pavattati paripūretīti attho.

    അഭിസല്ലേഖികാതി അതിവിയ കിലേസാനം സല്ലേഖനീ, തേസം തനുഭാവായ പഹാനായ യുത്തരൂപാ. ചേതോവിവരണസപ്പായാതി ചേതസോ പടിച്ഛാദകാനം നീവരണാനം ദൂരീഭാവകരണേന ചേതോവിവരണസങ്ഖാതാനം സമഥവിപസ്സനാനം സപ്പായാ, സമഥവിപസ്സനാചിത്തസ്സേവ വാ വിവരണായ പാകടീകരണായ വാ സപ്പായാ ഉപകാരികാതി ചേതോവിവരണസപ്പായാ.

    Abhisallekhikāti ativiya kilesānaṃ sallekhanī, tesaṃ tanubhāvāya pahānāya yuttarūpā. Cetovivaraṇasappāyāti cetaso paṭicchādakānaṃ nīvaraṇānaṃ dūrībhāvakaraṇena cetovivaraṇasaṅkhātānaṃ samathavipassanānaṃ sappāyā, samathavipassanācittasseva vā vivaraṇāya pākaṭīkaraṇāya vā sappāyā upakārikāti cetovivaraṇasappāyā.

    ഇദാനി യേന നിബ്ബിദാദിആവഹനേന അയം കഥാ അഭിസല്ലേഖികാ ചേതോവിവരണസപ്പായാ ച നാമ ഹോതി, തം ദസ്സേതും ‘‘ഏകന്തനിബ്ബിദായാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഏകന്തനിബ്ബിദായാതി ഏകംസേനേവ വട്ടദുക്ഖതോ നിബ്ബിന്ദനത്ഥായ. വിരാഗായ നിരോധായാതി തസ്സേവ വിരജ്ജനത്ഥായ ച നിരുജ്ഝനത്ഥായ ച. ഉപസമായാതി സബ്ബകിലേസൂപസമായ. അഭിഞ്ഞായാതി സബ്ബസ്സാപി അഭിഞ്ഞേയ്യസ്സ അഭിജാനനായ. സമ്ബോധായാതി ചതുമഗ്ഗസമ്ബോധായ. നിബ്ബാനായാതി അനുപാദിസേസനിബ്ബാനായ. ഏതേസു ഹി ആദിതോ തീഹി പദേഹി വിപസ്സനാ വുത്താ, ദ്വീഹി മഗ്ഗോ, ദ്വീഹി നിബ്ബാനം വുത്തം. സമഥവിപസ്സനാ ആദിം കത്വാ നിബ്ബാനപരിയോസാനോ അയം സബ്ബോ ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മോ ദസകഥാവത്ഥുലാഭിനോ സിജ്ഝതീതി ദസ്സേതി.

    Idāni yena nibbidādiāvahanena ayaṃ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā ca nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘ekantanibbidāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ekantanibbidāyāti ekaṃseneva vaṭṭadukkhato nibbindanatthāya. Virāgāya nirodhāyāti tasseva virajjanatthāya ca nirujjhanatthāya ca. Upasamāyāti sabbakilesūpasamāya. Abhiññāyāti sabbassāpi abhiññeyyassa abhijānanāya. Sambodhāyāti catumaggasambodhāya. Nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. Etesu hi ādito tīhi padehi vipassanā vuttā, dvīhi maggo, dvīhi nibbānaṃ vuttaṃ. Samathavipassanā ādiṃ katvā nibbānapariyosāno ayaṃ sabbo uttarimanussadhammo dasakathāvatthulābhino sijjhatīti dasseti.

    ഇദാനി തം കഥം വിഭജിത്വാ ദസ്സേന്തോ ‘‘അപ്പിച്ഛകഥാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അപ്പിച്ഛോതി ന ഇച്ഛോ, തസ്സ കഥാ അപ്പിച്ഛകഥാ, അപ്പിച്ഛഭാവപ്പടിസംയുത്താ കഥാ വാ അപ്പിച്ഛകഥാ. ഏത്ഥ ച അത്രിച്ഛോ പാപിച്ഛോ മഹിച്ഛോ അപ്പിച്ഛോതി ഇച്ഛാവസേന ചത്താരോ പുഗ്ഗലാ. തേസു അത്തനാ യഥാലദ്ധേന ലാഭേന അതിത്തോ ഉപരൂപരി ലാഭം ഇച്ഛന്തോ അത്രിച്ഛോ നാമ. യം സന്ധായ വുത്തം –

    Idāni taṃ kathaṃ vibhajitvā dassento ‘‘appicchakathā’’tiādimāha. Tattha appicchoti na iccho, tassa kathā appicchakathā, appicchabhāvappaṭisaṃyuttā kathā vā appicchakathā. Ettha ca atriccho pāpiccho mahiccho appicchoti icchāvasena cattāro puggalā. Tesu attanā yathāladdhena lābhena atitto uparūpari lābhaṃ icchanto atriccho nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ചതുബ്ഭി അട്ഠജ്ഝഗമാ, അട്ഠഭി ചാപി സോളസ;

    ‘‘Catubbhi aṭṭhajjhagamā, aṭṭhabhi cāpi soḷasa;

    സോളസഭി ച ദ്വത്തിംസ, അത്രിച്ഛം ചക്കമാസദോ;

    Soḷasabhi ca dvattiṃsa, atricchaṃ cakkamāsado;

    ഇച്ഛാഹതസ്സ പോസസ്സ, ചക്കം ഭമതി മത്ഥകേ’’തി. (ജാ॰ ൧.൫.൧൦൩);

    Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti. (jā. 1.5.103);

    ‘‘അത്രിച്ഛാ അതിലോഭേന, അതിലോഭമദേന ചാ’’തി ച. (ജാ॰ ൧.൨.൧൬൮);

    ‘‘Atricchā atilobhena, atilobhamadena cā’’ti ca. (jā. 1.2.168);

    ലാഭസക്കാരസിലോകനികാമയതായ അസന്തഗുണസമ്ഭാവനാധിപ്പായോ പാപിച്ഛോ. യം സന്ധായ വുത്തം –

    Lābhasakkārasilokanikāmayatāya asantaguṇasambhāvanādhippāyo pāpiccho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘തത്ഥ കതമാ കുഹനാ? ലാഭസക്കാരസിലോകസന്നിസ്സിതസ്സ പാപിച്ഛസ്സ ഇച്ഛാപകതസ്സ പച്ചയപ്പടിസേവനസങ്ഖാതേന വാ സാമന്തജപ്പിതേന വാ ഇരിയാപഥസ്സ വാ അഠപനാ’’തിആദി (വിഭ॰ ൮൬൧).

    ‘‘Tattha katamā kuhanā? Lābhasakkārasilokasannissitassa pāpicchassa icchāpakatassa paccayappaṭisevanasaṅkhātena vā sāmantajappitena vā iriyāpathassa vā aṭhapanā’’tiādi (vibha. 861).

    സന്തഗുണസമ്ഭാവനാധിപ്പായോ പടിഗ്ഗഹണേ അമത്തഞ്ഞൂ മഹിച്ഛോ. യം സന്ധായ വുത്തം –

    Santaguṇasambhāvanādhippāyo paṭiggahaṇe amattaññū mahiccho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ഇധേകച്ചോ സദ്ധോ സമാനോ ‘സദ്ധോതി മം ജനോ ജാനാതൂ’തി ഇച്ഛതി, സീലവാ സമാനോ ‘സീലവാതി മം ജനോ ജാനാതൂ’തി ഇച്ഛതീ’’തിആദി (വിഭ॰ ൮൫൧).

    ‘‘Idhekacco saddho samāno ‘saddhoti maṃ jano jānātū’ti icchati, sīlavā samāno ‘sīlavāti maṃ jano jānātū’ti icchatī’’tiādi (vibha. 851).

    ദുത്തപ്പിയതായ ഹിസ്സ വിജാതമാതാപി ചിത്തം ഗഹേതും ന സക്കോതി. തേനേതം വുച്ചതി –

    Duttappiyatāya hissa vijātamātāpi cittaṃ gahetuṃ na sakkoti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘അഗ്ഗിക്ഖന്ധോ സമുദ്ദോ ച, മഹിച്ഛോ ചാപി പുഗ്ഗലോ;

    ‘‘Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cāpi puggalo;

    സകടേഹി പച്ചയേ ദേന്തു, തയോപേതേ അതപ്പിയാ’’തി.

    Sakaṭehi paccaye dentu, tayopete atappiyā’’ti.

    ഏതേ പന അത്രിച്ഛതാദയോ ദോസേ ആരകാ പരിവജ്ജേത്വാ സന്തഗുണനിഗൂഹനാധിപ്പായോ പടിഗ്ഗഹണേ ച മത്തഞ്ഞൂ അപ്പിച്ഛോ. സോ അത്തനി വിജ്ജമാനമ്പി ഗുണം പടിച്ഛാദേതുകാമതായ സദ്ധോ സമാനോ ‘‘സദ്ധോതി മം ജനോ ജാനാതൂ’’തി ന ഇച്ഛതി, സീലവാ, ബഹുസ്സുതോ, പവിവിത്തോ, ആരദ്ധവീരിയോ, ഉപട്ഠിതസ്സതി, സമാഹിതോ, പഞ്ഞവാ സമാനോ ‘‘പഞ്ഞവാതി മം ജനോ ജാനാതൂ’’തി ന ഇച്ഛതി.

    Ete pana atricchatādayo dose ārakā parivajjetvā santaguṇanigūhanādhippāyo paṭiggahaṇe ca mattaññū appiccho. So attani vijjamānampi guṇaṃ paṭicchādetukāmatāya saddho samāno ‘‘saddhoti maṃ jano jānātū’’ti na icchati, sīlavā, bahussuto, pavivitto, āraddhavīriyo, upaṭṭhitassati, samāhito, paññavā samāno ‘‘paññavāti maṃ jano jānātū’’ti na icchati.

    സ്വായം പച്ചയപ്പിച്ഛോ ധുതങ്ഗപ്പിച്ഛോ പരിയത്തിഅപ്പിച്ഛോ അധിഗമപ്പിച്ഛോതി ചതുബ്ബിധോ. തത്ഥ ചതൂസു പച്ചയേസു അപ്പിച്ഛോ പച്ചയദായകം ദേയ്യധമ്മം അത്തനോ ഥാമഞ്ച ഓലോകേത്വാ സചേപി ഹി ദേയ്യധമ്മോ ബഹു ഹോതി, ദായകോ അപ്പം ദാതുകാമോ, ദായകസ്സ വസേന അപ്പമേവ ഗണ്ഹാതി. ദേയ്യധമ്മോ ചേ അപ്പോ, ദായകോ ബഹും ദാതുകാമോ, ദേയ്യധമ്മസ്സ വസേന അപ്പമേവ ഗണ്ഹാതി. ദേയ്യധമ്മോപി ചേ ബഹു, ദായകോപി ബഹും ദാതുകാമോ, അത്തനോ ഥാമം ഞത്വാ പമാണയുത്തമേവ ഗണ്ഹാതി. ഏവരൂപോ ഹി ഭിക്ഖു അനുപ്പന്നം ലാഭം ഉപ്പാദേതി, ഉപ്പന്നം ലാഭം ഥാവരം കരോതി, ദായകാനം ചിത്തം ആരാധേതി. ധുതങ്ഗസമാദാനസ്സ പന അത്തനി അത്ഥിഭാവം ന ജാനാപേതുകാമോ ധുതങ്ഗപ്പിച്ഛോ. യോ അത്തനോ ബഹുസ്സുതഭാവം ജാനാപേതും ന ഇച്ഛതി, അയം പരിയത്തിഅപ്പിച്ഛോ. യോ പന സോതാപന്നാദീസു അഞ്ഞതരോ ഹുത്വാ സബ്രഹ്മചാരീനമ്പി അത്തനോ സോതാപന്നാദിഭാവം ജാനാപേതും ന ഇച്ഛതി, അയം അധിഗമപ്പിച്ഛോ. ഏവമേതേസം അപ്പിച്ഛാനം യാ അപ്പിച്ഛതാ, തസ്സാ സദ്ധിം സന്ദസ്സനാദിവിധിനാ അനേകാകാരവോകാരആനിസംസവിഭാവനവസേന, തപ്പടിപക്ഖസ്സ അത്രിച്ഛാദിഭേദസ്സ ഇച്ഛാചാരസ്സ ആദീനവവിഭാവനവസേന ച പവത്താ കഥാ അപ്പിച്ഛകഥാ.

    Svāyaṃ paccayappiccho dhutaṅgappiccho pariyattiappiccho adhigamappicchoti catubbidho. Tattha catūsu paccayesu appiccho paccayadāyakaṃ deyyadhammaṃ attano thāmañca oloketvā sacepi hi deyyadhammo bahu hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appameva gaṇhāti. Deyyadhammo ce appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appameva gaṇhāti. Deyyadhammopi ce bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇayuttameva gaṇhāti. Evarūpo hi bhikkhu anuppannaṃ lābhaṃ uppādeti, uppannaṃ lābhaṃ thāvaraṃ karoti, dāyakānaṃ cittaṃ ārādheti. Dhutaṅgasamādānassa pana attani atthibhāvaṃ na jānāpetukāmo dhutaṅgappiccho. Yo attano bahussutabhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ pariyattiappiccho. Yo pana sotāpannādīsu aññataro hutvā sabrahmacārīnampi attano sotāpannādibhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ adhigamappiccho. Evametesaṃ appicchānaṃ yā appicchatā, tassā saddhiṃ sandassanādividhinā anekākāravokāraānisaṃsavibhāvanavasena, tappaṭipakkhassa atricchādibhedassa icchācārassa ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā appicchakathā.

    സന്തുട്ഠികഥാതി ഏത്ഥ സന്തുട്ഠീതി സകേന അത്തനാ ലദ്ധേന തുട്ഠി സന്തുട്ഠി. അഥ വാ വിസമം പച്ചയിച്ഛം പഹായ സമം തുട്ഠി, സന്തുട്ഠി. സന്തേന വാ വിജ്ജമാനേന തുട്ഠി സന്തുട്ഠി. വുത്തഞ്ചേതം –

    Santuṭṭhikathāti ettha santuṭṭhīti sakena attanā laddhena tuṭṭhi santuṭṭhi. Atha vā visamaṃ paccayicchaṃ pahāya samaṃ tuṭṭhi, santuṭṭhi. Santena vā vijjamānena tuṭṭhi santuṭṭhi. Vuttañcetaṃ –

    ‘‘അതീതം നാനുസോചന്തോ, നപ്പജപ്പമനാഗതം;

    ‘‘Atītaṃ nānusocanto, nappajappamanāgataṃ;

    പച്ചുപ്പന്നേന യാപേന്തോ, സന്തുട്ഠോതി പവുച്ചതീ’’തി.

    Paccuppannena yāpento, santuṭṭhoti pavuccatī’’ti.

    സമ്മാ വാ ഞായേന ഭഗവതാ അനുഞ്ഞാതവിധിനാ പച്ചയേഹി തുട്ഠി സന്തുട്ഠി. അത്ഥതോ ഇതരീതരപച്ചയസന്തോസോ , സോ ദ്വാദസവിധോ ഹോതി. കഥം ? ചീവരേ യഥാലാഭസന്തോസോ, യഥാബലസന്തോസോ, യഥാസാരുപ്പസന്തോസോതി തിവിധോ, ഏവം പിണ്ഡപാതാദീസു.

    Sammā vā ñāyena bhagavatā anuññātavidhinā paccayehi tuṭṭhi santuṭṭhi. Atthato itarītarapaccayasantoso , so dvādasavidho hoti. Kathaṃ ? Cīvare yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantosoti tividho, evaṃ piṇḍapātādīsu.

    തത്രായം പഭേദവണ്ണനാ – ഇധ ഭിക്ഖു ചീവരം ലഭതി സുന്ദരം വാ അസുന്ദരം വാ, സോ തേനേവ യാപേതി, അഞ്ഞം ന പത്ഥേതി, ലഭന്തോപി ന ഗണ്ഹാതി, അയമസ്സ ചീവരേ യഥാലാഭസന്തോസോ. അഥ പന പകതിദുബ്ബലോ വാ ഹോതി ആബാധജരാഭിഭൂതോ വാ, ഗരും ചീവരം പാരുപന്തോ കിലമതി, സോ സഭാഗേന ഭിക്ഖുനാ സദ്ധിം തം പരിവത്തേത്വാ ലഹുകേന യാപേന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി, അയമസ്സ ചീവരേ യഥാബലസന്തോസോ. അപരോ പട്ടചീവരാദീനം അഞ്ഞതരം മഹഗ്ഘചീവരം ലഭിത്വാ ‘‘ഇദം ഥേരാനം ചിരപബ്ബജിതാനം, ഇദം ബഹുസ്സുതാനം അനുരൂപം, ഇദം ഗിലാനാനം ദുബ്ബലാനം, ഇദം അപ്പലാഭീനം വാ ഹോതൂ’’തി തേസം ദത്വാ അത്തനാ സങ്കാരകൂടാദിതോ നന്തകാനി ഉച്ചിനിത്വാ സങ്ഘാടിം കത്വാ തേസം വാ പുരാണചീവരാനി ഗഹേത്വാ ധാരേന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി, അയമസ്സ ചീവരേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ.

    Tatrāyaṃ pabhedavaṇṇanā – idha bhikkhu cīvaraṃ labhati sundaraṃ vā asundaraṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa cīvare yathālābhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vā hoti ābādhajarābhibhūto vā, garuṃ cīvaraṃ pārupanto kilamati, so sabhāgena bhikkhunā saddhiṃ taṃ parivattetvā lahukena yāpentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathābalasantoso. Aparo paṭṭacīvarādīnaṃ aññataraṃ mahagghacīvaraṃ labhitvā ‘‘idaṃ therānaṃ cirapabbajitānaṃ, idaṃ bahussutānaṃ anurūpaṃ, idaṃ gilānānaṃ dubbalānaṃ, idaṃ appalābhīnaṃ vā hotū’’ti tesaṃ datvā attanā saṅkārakūṭādito nantakāni uccinitvā saṅghāṭiṃ katvā tesaṃ vā purāṇacīvarāni gahetvā dhārentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathāsāruppasantoso.

    ഇധ പന ഭിക്ഖു പിണ്ഡപാതം ലഭതി ലൂഖം വാ പണീതം വാ, സോ തേനേവ യാപേതി, അഞ്ഞം ന പത്ഥേതി, ലഭന്തോപി ന ഗണ്ഹാതി, അയമസ്സ പിണ്ഡപാതേ യഥാലാഭസന്തോസോ. അഥ പന ആബാധികോ ഹോതി, ലൂഖം പകതിവിരുദ്ധം വാ ബ്യാധിവിരുദ്ധം വാ പിണ്ഡപാതം ഭുഞ്ജിത്വാ ഗാള്ഹം രോഗാതങ്കം പാപുണാതി, സോ സഭാഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദത്വാ തസ്സ ഹത്ഥതോ സപ്പായഭോജനം ഭുഞ്ജിത്വാ സമണധമ്മം കരോന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി, അയമസ്സ പിണ്ഡപാതേ യഥാബലസന്തോസോ . അപരോ ഭിക്ഖു പണീതം പിണ്ഡപാതം ലഭതി, സോ ‘‘അയം പിണ്ഡപാതോ ചിരപബ്ബജിതാദീനം അനുരൂപോ’’തി ചീവരം വിയ തേസം ദത്വാ, തേസം വാ സന്തകം ഗഹേത്വാ, അത്തനാ പിണ്ഡായ ചരിത്വാ, മിസ്സകാഹാരം വാ പരിഭുഞ്ജന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. അയമസ്സ പിണ്ഡപാതേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ.

    Idha pana bhikkhu piṇḍapātaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa piṇḍapāte yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti, lūkhaṃ pakativiruddhaṃ vā byādhiviruddhaṃ vā piṇḍapātaṃ bhuñjitvā gāḷhaṃ rogātaṅkaṃ pāpuṇāti, so sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato sappāyabhojanaṃ bhuñjitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathābalasantoso. Aparo bhikkhu paṇītaṃ piṇḍapātaṃ labhati, so ‘‘ayaṃ piṇḍapāto cirapabbajitādīnaṃ anurūpo’’ti cīvaraṃ viya tesaṃ datvā, tesaṃ vā santakaṃ gahetvā, attanā piṇḍāya caritvā, missakāhāraṃ vā paribhuñjantopi santuṭṭhova hoti. Ayamassa piṇḍapāte yathāsāruppasantoso.

    ഇധ പന ഭിക്ഖുനോ സേനാസനം പാപുണാതി മനാപം വാ അമനാപം വാ അന്തമസോ തിണകുടികാപി തിണസന്ഥാരകമ്പി, സോ തേനേവ സന്തുസ്സതി, പുന അഞ്ഞം സുന്ദരതരം വാ പാപുണാതി, തം ന ഗണ്ഹാതി, അയമസ്സ സേനാസനേ യഥാലാഭസന്തോസോ. അഥ പന ആബാധികോ ഹോതി ദുബ്ബലോ വാ, സോ ബ്യാധിവിരുദ്ധം വാ പകതിവിരുദ്ധം വാ സേനാസനം ലഭതി, യത്ഥസ്സ വസതോ അഫാസു ഹോതി, സോ തം സഭാഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദത്വാ തസ്സ സന്തകേ സപ്പായസേനാസനേ വസിത്വാ സമണധമ്മം കരോന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി, അയമസ്സ സേനാസനേ യഥാബലസന്തോസോ. അപരോ സുന്ദരം സേനാസനം പത്തമ്പി ന സമ്പടിച്ഛതി ‘‘പണീതസേനാസനം പമാദട്ഠാന’’ന്തി, മഹാപുഞ്ഞതായ വാ ലേണമണ്ഡപകൂടാഗാരാദീനി പണീതസേനാസനാനി ലഭതി, സോ താനി ചീവരാദീനി വിയ ചിരപബ്ബജിതാദീനം ദത്വാ യത്ഥ കത്ഥചി വസന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി, അയമസ്സ സേനാസനേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ.

    Idha pana bhikkhuno senāsanaṃ pāpuṇāti manāpaṃ vā amanāpaṃ vā antamaso tiṇakuṭikāpi tiṇasanthārakampi, so teneva santussati, puna aññaṃ sundarataraṃ vā pāpuṇāti, taṃ na gaṇhāti, ayamassa senāsane yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti dubbalo vā, so byādhiviruddhaṃ vā pakativiruddhaṃ vā senāsanaṃ labhati, yatthassa vasato aphāsu hoti, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa santake sappāyasenāsane vasitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathābalasantoso. Aparo sundaraṃ senāsanaṃ pattampi na sampaṭicchati ‘‘paṇītasenāsanaṃ pamādaṭṭhāna’’nti, mahāpuññatāya vā leṇamaṇḍapakūṭāgārādīni paṇītasenāsanāni labhati, so tāni cīvarādīni viya cirapabbajitādīnaṃ datvā yattha katthaci vasantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathāsāruppasantoso.

    ഇധ പന ഭിക്ഖു ഭേസജ്ജം ലഭതി ലൂഖം വാ പണീതം വാ, സോ തേനേവ തുസ്സതി, അഞ്ഞം ന പത്ഥേതി, ലഭന്തോപി ന ഗണ്ഹാതി, അയമസ്സ ഗിലാനപച്ചയേ യഥാലാഭസന്തോസോ. അഥ പന തേലേന അത്ഥികോ ഫാണിതം ലഭതി, സോ തം സഭാഗസ്സ ഭിക്ഖുനോ ദത്വാ, തസ്സ ഹത്ഥതോ തേലം ഗഹേത്വാ, ഭേസജ്ജം കത്വാ സമണധമ്മം കരോന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി, അയമസ്സ ഗിലാനപച്ചയേ യഥാബലസന്തോസോ. അപരോ മഹാപുഞ്ഞോ ബഹും തേലമധുഫാണിതാദിപണീതഭേസജ്ജം ലഭതി, സോ തം ചീവരാദീനി വിയ ചിരപബ്ബജിതാദീനം ദത്വാ തേസം ആഭതേന യേന കേനചി ഭേസജ്ജം കരോന്തോപി സന്തുട്ഠോവ ഹോതി. യോ പന ഏകസ്മിം ഭാജനേ മുത്തഹരീതകം, ഏകസ്മിം ചതുമധുരം ഠപേത്വാ ‘‘ഗണ്ഹഥ, ഭന്തേ, യദിച്ഛസീ’’തി വുച്ചമാനോ സചസ്സ തേസു അഞ്ഞതരേനപി രോഗോ വൂപസമ്മതി , ‘‘മുത്തഹരീതകം നാമ ബുദ്ധാദീഹി വണ്ണിതം, പൂതിമുത്തഭേസജ്ജം നിസ്സായ പബ്ബജ്ജാ, തത്ഥ തേ യാവജീവം ഉസ്സാഹോ കരണീയോ’’തി (മഹാവ॰ ൧൨൮) വചനമനുസ്സരന്തോ ചതുമധുരം പടിക്ഖിപിത്വാ മുത്തഹരീതകേന ഭേസജ്ജം കരോന്തോ പരമസന്തുട്ഠോവ ഹോതി, അയമസ്സ ഗിലാനപച്ചയേ യഥാസാരുപ്പസന്തോസോ.

    Idha pana bhikkhu bhesajjaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva tussati, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa gilānapaccaye yathālābhasantoso. Atha pana telena atthiko phāṇitaṃ labhati, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā, tassa hatthato telaṃ gahetvā, bhesajjaṃ katvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathābalasantoso. Aparo mahāpuñño bahuṃ telamadhuphāṇitādipaṇītabhesajjaṃ labhati, so taṃ cīvarādīni viya cirapabbajitādīnaṃ datvā tesaṃ ābhatena yena kenaci bhesajjaṃ karontopi santuṭṭhova hoti. Yo pana ekasmiṃ bhājane muttaharītakaṃ, ekasmiṃ catumadhuraṃ ṭhapetvā ‘‘gaṇhatha, bhante, yadicchasī’’ti vuccamāno sacassa tesu aññatarenapi rogo vūpasammati , ‘‘muttaharītakaṃ nāma buddhādīhi vaṇṇitaṃ, pūtimuttabhesajjaṃ nissāya pabbajjā, tattha te yāvajīvaṃ ussāho karaṇīyo’’ti (mahāva. 128) vacanamanussaranto catumadhuraṃ paṭikkhipitvā muttaharītakena bhesajjaṃ karonto paramasantuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathāsāruppasantoso.

    സോ ഏവംപഭേദോ സബ്ബോപി സന്തോസോ സന്തുട്ഠീതി പവുച്ചതി. തേന വുത്തം ‘‘അത്ഥതോ ഇതരീതരപച്ചയസന്തോസോ’’തി. ഇതരീതരസന്തുട്ഠിയാ സദ്ധിം സന്ദസ്സനാദിവിധിനാ ആനിസംസവിഭാവനവസേന, തപ്പടിപക്ഖസ്സ അത്രിച്ഛതാദിഭേദസ്സ ഇച്ഛാപകതത്തസ്സ ആദീനവവിഭാവനവസേന ച പവത്താ കഥാ സന്തുട്ഠികഥാ. ഇതോ പരാസുപി കഥാസു ഏസേവ നയോ, വിസേസമത്തമേവ വക്ഖാമ.

    So evaṃpabhedo sabbopi santoso santuṭṭhīti pavuccati. Tena vuttaṃ ‘‘atthato itarītarapaccayasantoso’’ti. Itarītarasantuṭṭhiyā saddhiṃ sandassanādividhinā ānisaṃsavibhāvanavasena, tappaṭipakkhassa atricchatādibhedassa icchāpakatattassa ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā santuṭṭhikathā. Ito parāsupi kathāsu eseva nayo, visesamattameva vakkhāma.

    പവിവേകകഥാതി ഏത്ഥ കായവിവേകോ ചിത്തവിവേകോ ഉപധിവിവേകോതി തയോ വിവേകാ. തേസു ഏകോ ഗച്ഛതി, ഏകോ തിട്ഠതി, ഏകോ നിസീദതി, ഏകോ സേയ്യം കപ്പേതി, ഏകോ ഗാമം പിണ്ഡായ പവിസതി, ഏകോ പടിക്കമതി, ഏകോ അഭിക്കമതി, ഏകോ ചങ്കമം അധിട്ഠാതി, ഏകോ ചരതി, ഏകോ വിഹരതീതി ഏവം സബ്ബിരിയാപഥേസു സബ്ബകിച്ചേസു ഗണസങ്ഗണികം പഹായ വിവിത്തവാസോ കായവിവേകോ നാമ. അട്ഠ സമാപത്തിയോ പന ചിത്തവിവേകോ നാമ. നിബ്ബാനം ഉപധിവിവേകോ നാമ. വുത്തഞ്ഹേതം –

    Pavivekakathāti ettha kāyaviveko cittaviveko upadhivivekoti tayo vivekā. Tesu eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko abhikkamati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati, eko viharatīti evaṃ sabbiriyāpathesu sabbakiccesu gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya vivittavāso kāyaviveko nāma. Aṭṭha samāpattiyo pana cittaviveko nāma. Nibbānaṃ upadhiviveko nāma. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘കായവിവേകോ ച വിവേകട്ഠകായാനം നേക്ഖമ്മാഭിരതാനം, ചിത്തവിവേകോ ച പരിസുദ്ധചിത്താനം പരമവോദാനപ്പത്താനം, ഉപധിവിവേകോ ച നിരുപധീനം പുഗ്ഗലാനം വിസങ്ഖാരഗതാന’’ന്തി (മഹാനി॰ ൫൭).

    ‘‘Kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ, upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 57).

    വിവേകോയേവ പവിവേകോ, പവിവേകപ്പടിസംയുത്താ കഥാ പവിവേകകഥാ.

    Vivekoyeva paviveko, pavivekappaṭisaṃyuttā kathā pavivekakathā.

    അസംസഗ്ഗകഥാതി ഏത്ഥ സവനസംസഗ്ഗോ ദസ്സനസംസഗ്ഗോ സമുല്ലപനസംസഗ്ഗോ സമ്ഭോഗസംസഗ്ഗോ കായസംസഗ്ഗോതി പഞ്ച സംസഗ്ഗാ. തേസു ഇധേകച്ചോ ഭിക്ഖു സുണാതി ‘‘അസുകസ്മിം ഗാമേ വാ നിഗമേ വാ ഇത്ഥീ അഭിരൂപാ ദസ്സനീയാ പാസാദികാ പരമായ വണ്ണപോക്ഖരതായ സമന്നാഗതാ’’തി, സോ തം സുത്വാ സംസീദതി വിസീദതി, ന സക്കോതി ബ്രഹ്മചരിയം സന്ധാരേതും, സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തതി, ഏവം വിസഭാഗാരമ്മണസവനേന ഉപ്പന്നകിലേസസന്ഥവോ സവനസംസഗ്ഗോ നാമ. ന ഹേവ ഖോ ഭിക്ഖു സുണാതി, അപിച ഖോ സാമം പസ്സതി ഇത്ഥിം അഭിരൂപം ദസ്സനീയം പാസാദികം പരമായ വണ്ണപോക്ഖരതായ സമന്നാഗതം, സോ തം ദിസ്വാ സംസീദതി വിസീദതി, ന സക്കോതി ബ്രഹ്മചരിയം സന്ധാരേതും, സിക്ഖം പച്ചക്ഖായ ഹീനായാവത്തതി, ഏവം വിസഭാഗാരമ്മണദസ്സനേന ഉപ്പന്നകിലേസസന്ഥവോ ദസ്സനസംസഗ്ഗോ നാമ. ദിസ്വാ പന അഞ്ഞമഞ്ഞം ആലാപസല്ലാപവസേന ഉപ്പന്നോ കിലേസസന്ഥവോ സമുല്ലപനസംസഗ്ഗോ നാമ. സഹജഗ്ഘനാദീനിപി ഏതേനേവ സങ്ഗണ്ഹാതി. അത്തനോ പന സന്തകം യംകിഞ്ചി മാതുഗാമസ്സ ദത്വാ വാ അദത്വാ വാ തേന ദിന്നസ്സ വനഭങ്ഗിയാദിനോ പരിഭോഗവസേന ഉപ്പന്നകിലേസസന്ഥവോ സമ്ഭോഗസംസഗ്ഗോ നാമ. മാതുഗാമസ്സ ഹത്ഥഗ്ഗാഹാദിവസേന ഉപ്പന്നകിലേസസന്ഥവോ കായസംസഗ്ഗോ നാമ. യോപി ചേസ –

    Asaṃsaggakathāti ettha savanasaṃsaggo dassanasaṃsaggo samullapanasaṃsaggo sambhogasaṃsaggo kāyasaṃsaggoti pañca saṃsaggā. Tesu idhekacco bhikkhu suṇāti ‘‘asukasmiṃ gāme vā nigame vā itthī abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā’’ti, so taṃ sutvā saṃsīdati visīdati, na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati, evaṃ visabhāgārammaṇasavanena uppannakilesasanthavo savanasaṃsaggo nāma. Na heva kho bhikkhu suṇāti, apica kho sāmaṃ passati itthiṃ abhirūpaṃ dassanīyaṃ pāsādikaṃ paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgataṃ, so taṃ disvā saṃsīdati visīdati, na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati, evaṃ visabhāgārammaṇadassanena uppannakilesasanthavo dassanasaṃsaggo nāma. Disvā pana aññamaññaṃ ālāpasallāpavasena uppanno kilesasanthavo samullapanasaṃsaggo nāma. Sahajagghanādīnipi eteneva saṅgaṇhāti. Attano pana santakaṃ yaṃkiñci mātugāmassa datvā vā adatvā vā tena dinnassa vanabhaṅgiyādino paribhogavasena uppannakilesasanthavo sambhogasaṃsaggo nāma. Mātugāmassa hatthaggāhādivasena uppannakilesasanthavo kāyasaṃsaggo nāma. Yopi cesa –

    ‘‘ഗിഹീഹി സംസട്ഠോ വിഹരതി അനനുലോമികേന സംസഗ്ഗേന സഹസോകീ സഹനന്ദീ സുഖിതേസു സുഖിതോ, ദുക്ഖിതേസു ദുക്ഖിതോ , ഉപ്പന്നേസു കിച്ചകരണീയേസു അത്തനാ ഉയ്യോഗം ആപജ്ജതീ’’തി (സം॰ നി॰ ൩.൩; മഹാനി॰ ൧൬൪) –

    ‘‘Gihīhi saṃsaṭṭho viharati ananulomikena saṃsaggena sahasokī sahanandī sukhitesu sukhito, dukkhitesu dukkhito , uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā uyyogaṃ āpajjatī’’ti (saṃ. ni. 3.3; mahāni. 164) –

    ഏവം വുത്തോ അനനുലോമികോ ഗിഹിസംസഗ്ഗോ, യോ ച സബ്രഹ്മചാരീഹിപി കിലേസുപ്പത്തിഹേതുഭൂതോ സംസഗ്ഗോ, തം സബ്ബം പഹായ യ്വായം സംസാരേ ഥിരതരം സംവേഗം, സങ്ഖാരേസു തിബ്ബം ഭയസഞ്ഞം, സരീരേ പടികൂലസഞ്ഞം, സബ്ബാകുസലേസു ജിഗുച്ഛാപുബ്ബങ്ഗമം ഹിരോത്തപ്പം, സബ്ബകിരിയാസു സതിസമ്പജഞ്ഞന്തി സബ്ബം പച്ചുപട്ഠപേത്വാ കമലദലേ ജലബിന്ദു വിയ സബ്ബത്ഥ അലഗ്ഗഭാവോ, അയം സബ്ബസംസഗ്ഗപ്പടിപക്ഖതായ അസംസഗ്ഗോ. തപ്പടിസംയുത്താ കഥാ അസംസഗ്ഗകഥാ.

    Evaṃ vutto ananulomiko gihisaṃsaggo, yo ca sabrahmacārīhipi kilesuppattihetubhūto saṃsaggo, taṃ sabbaṃ pahāya yvāyaṃ saṃsāre thirataraṃ saṃvegaṃ, saṅkhāresu tibbaṃ bhayasaññaṃ, sarīre paṭikūlasaññaṃ, sabbākusalesu jigucchāpubbaṅgamaṃ hirottappaṃ, sabbakiriyāsu satisampajaññanti sabbaṃ paccupaṭṭhapetvā kamaladale jalabindu viya sabbattha alaggabhāvo, ayaṃ sabbasaṃsaggappaṭipakkhatāya asaṃsaggo. Tappaṭisaṃyuttā kathā asaṃsaggakathā.

    വീരിയാരമ്ഭകഥാതി ഏത്ഥ വീരസ്സ ഭാവോ, കമ്മന്തി വാ വീരിയം, വിധിനാ ഈരയിതബ്ബം പവത്തേതബ്ബന്തി വാ വീരിയം, വീരിയഞ്ച തം അകുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനായ കുസലാനം ധമ്മാനം ഉപസമ്പദായ ആരമ്ഭനം വീരിയാരമ്ഭോ. സ്വായം കായികോ ചേതസികോ ചാതി ദുവിധോ, ആരമ്ഭധാതു, നിക്കമധാതു, പരക്കമധാതു ചാതി തിവിധോ; സമ്മപ്പധാനവസേന ചതുബ്ബിധോ. സോ സബ്ബോപി യോ ഭിക്ഖു ഗമനേ ഉപ്പന്നം കിലേസം ഠാനം പാപുണിതും ന ദേതി; ഠാനേ ഉപ്പന്നം നിസജ്ജം, നിസജ്ജായ ഉപ്പന്നം സയനം പാപുണിതും ന ദേതി, തത്ഥ തത്ഥേവ അജപദേന ദണ്ഡേന കണ്ഹസപ്പം ഉപ്പീളേത്വാ ഗണ്ഹന്തോ വിയ, തിഖിണേന അസിനാ അമിത്തം ഗീവായ പഹരന്തോ വിയ ച സീസം ഉക്ഖിപിതും അദത്വാ വീരിയബലേന നിഗ്ഗണ്ഹാതി, തസ്സേവം ആരദ്ധവീരിയസ്സ വസേന വേദിതബ്ബോ. തപ്പടിസംയുത്താ കഥാ വീരിയാരമ്ഭകഥാ.

    Vīriyārambhakathāti ettha vīrassa bhāvo, kammanti vā vīriyaṃ, vidhinā īrayitabbaṃ pavattetabbanti vā vīriyaṃ, vīriyañca taṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya ārambhanaṃ vīriyārambho. Svāyaṃ kāyiko cetasiko cāti duvidho, ārambhadhātu, nikkamadhātu, parakkamadhātu cāti tividho; sammappadhānavasena catubbidho. So sabbopi yo bhikkhu gamane uppannaṃ kilesaṃ ṭhānaṃ pāpuṇituṃ na deti; ṭhāne uppannaṃ nisajjaṃ, nisajjāya uppannaṃ sayanaṃ pāpuṇituṃ na deti, tattha tattheva ajapadena daṇḍena kaṇhasappaṃ uppīḷetvā gaṇhanto viya, tikhiṇena asinā amittaṃ gīvāya paharanto viya ca sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā vīriyabalena niggaṇhāti, tassevaṃ āraddhavīriyassa vasena veditabbo. Tappaṭisaṃyuttā kathā vīriyārambhakathā.

    സീലകഥാദീസു ദുവിധം സീലം ലോകിയം ലോകുത്തരഞ്ച. തത്ഥ ലോകിയം പാതിമോക്ഖസംവരാദി ചതുപാരിസുദ്ധിസീലം, ലോകുത്തരം മഗ്ഗസീലം ഫലസീലഞ്ച. തഥാ വിപസ്സനായ പാദകഭൂതാ സഹ ഉപചാരേന അട്ഠ സമാപത്തിയോ ലോകിയോ സമാധി, മഗ്ഗസമ്പയുത്തോ പനേത്ഥ ലോകുത്തരോ സമാധി നാമ. തഥാ പഞ്ഞാപി ലോകിയാ സുതമയാ ചിന്താമയാ ഝാനസമ്പയുത്താ വിപസ്സനാഞാണഞ്ച. വിസേസതോ പനേത്ഥ വിപസ്സനാപഞ്ഞാ ഗഹേതബ്ബാ, ലോകുത്തരാ മഗ്ഗപഞ്ഞാ ഫലപഞ്ഞാ ച. വിമുത്തീപി അരിയഫലവിമുത്തി നിബ്ബാനഞ്ച. അപരേ പന തദങ്ഗവിക്ഖമ്ഭനസമുച്ഛേദവിമുത്തീനമ്പി വസേനേത്ഥ അത്ഥം വണ്ണേന്തി. വിമുത്തിഞാണദസ്സനമ്പി ഏകൂനവീസതിവിധം പച്ചവേക്ഖണഞാണം. ഇതി ഇമേസം സീലാദീനം സദ്ധിം സന്ദസ്സനാദിവിധിനാ അനേകാകാരവോകാരആനിസംസവിഭാവനവസേന ചേവ തപ്പടിപക്ഖാനം ദുസ്സീല്യാദീനം ആദീനവവിഭാവനവസേന ച പവത്താ കഥാ, തപ്പടിസംയുത്താ കഥാ വാ സീലാദികഥാ നാമ.

    Sīlakathādīsu duvidhaṃ sīlaṃ lokiyaṃ lokuttarañca. Tattha lokiyaṃ pātimokkhasaṃvarādi catupārisuddhisīlaṃ, lokuttaraṃ maggasīlaṃ phalasīlañca. Tathā vipassanāya pādakabhūtā saha upacārena aṭṭha samāpattiyo lokiyo samādhi, maggasampayutto panettha lokuttaro samādhi nāma. Tathā paññāpi lokiyā sutamayā cintāmayā jhānasampayuttā vipassanāñāṇañca. Visesato panettha vipassanāpaññā gahetabbā, lokuttarā maggapaññā phalapaññā ca. Vimuttīpi ariyaphalavimutti nibbānañca. Apare pana tadaṅgavikkhambhanasamucchedavimuttīnampi vasenettha atthaṃ vaṇṇenti. Vimuttiñāṇadassanampi ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ. Iti imesaṃ sīlādīnaṃ saddhiṃ sandassanādividhinā anekākāravokāraānisaṃsavibhāvanavasena ceva tappaṭipakkhānaṃ dussīlyādīnaṃ ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā, tappaṭisaṃyuttā kathā vā sīlādikathā nāma.

    ഏത്ഥ ച ‘‘അത്തനാ ച അപ്പിച്ഛോ ഹോതി, അപ്പിച്ഛകഥഞ്ച പരേസം കത്താ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൫൨; അ॰ നി॰ ൧൦.൭൦) ‘‘സന്തുട്ഠോ ഹോതി ഇതരീതരേന ചീവരേന, ഇതരീതരചീവരസന്തുട്ഠിയാ ച വണ്ണവാദീ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൪൪; ചൂളനി॰ ഖഗ്ഗവിസാണസുത്തനിദ്ദേസ ൧൨൮) ച ആദിവചനതോ സയഞ്ച അപ്പിച്ഛതാദിഗുണസമന്നാഗതേന പരേസമ്പി തദത്ഥായ ഹിതജ്ഝാസയേന പവത്തേതബ്ബാ തഥാരൂപീ കഥാ, യാ ഇധ അഭിസല്ലേഖികാദിഭാവേന വിസേസേത്വാ വുത്താ അപ്പിച്ഛകഥാദീതി വേദിതബ്ബാ. കാരകസ്സേവ ഹി കഥാ വിസേസതോ അധിപ്പേതത്ഥസാധിനീ. തഥാ ഹി വക്ഖതി ‘‘കല്യാണമിത്തസ്സേതം, മേഘിയ, ഭിക്ഖുനോ പാടികങ്ഖം…പേ॰ … അകസിരലാഭീ’’തി.

    Ettha ca ‘‘attanā ca appiccho hoti, appicchakathañca paresaṃ kattā’’ti (ma. ni. 1.252; a. ni. 10.70) ‘‘santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī’’ti (saṃ. ni. 2.144; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128) ca ādivacanato sayañca appicchatādiguṇasamannāgatena paresampi tadatthāya hitajjhāsayena pavattetabbā tathārūpī kathā, yā idha abhisallekhikādibhāvena visesetvā vuttā appicchakathādīti veditabbā. Kārakasseva hi kathā visesato adhippetatthasādhinī. Tathā hi vakkhati ‘‘kalyāṇamittassetaṃ, meghiya, bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ…pe. … akasiralābhī’’ti.

    ഏവരൂപായാതി ഈദിസായ, യഥാവുത്തായ. നികാമലാഭീതി യഥിച്ഛിതലാഭീ യഥാരുചിലാഭീ, സബ്ബകാലം ഇമാ കഥാ സോതും വിചാരേതുഞ്ച യഥാസുഖം ലഭന്തോ. അകിച്ഛലാഭീതി നിദ്ദുക്ഖലാഭീ. അകസിരലാഭീതി വിപുലലാഭീ.

    Evarūpāyāti īdisāya, yathāvuttāya. Nikāmalābhīti yathicchitalābhī yathārucilābhī, sabbakālaṃ imā kathā sotuṃ vicāretuñca yathāsukhaṃ labhanto. Akicchalābhīti niddukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī.

    ആരദ്ധവീരിയോതി പഗ്ഗഹിതവീരിയോ. അകുസലാനം ധമ്മാനം പഹാനായാതി അകോസല്ലസമ്ഭൂതട്ഠേന അകുസലാനം പാപധമ്മാനം പജഹനത്ഥായ. കുസലാനം ധമ്മാനന്തി കുച്ഛിതാനം സലനാദിഅത്ഥേന അനവജ്ജട്ഠേന ച കുസലാനം സഹവിപസ്സനാനം മഗ്ഗഫലധമ്മാനം. ഉപസമ്പദായാതി സമ്പാദനായ, അത്തനോ സന്താനേ ഉപ്പാദനായ. ഥാമവാതി ഉസ്സോള്ഹിസങ്ഖാതേന വീരിയഥാമേന സമന്നാഗതോ. ദള്ഹപരക്കമോതി ഥിരപരക്കമോ അസിഥിലവീരിയോ. അനിക്ഖിത്തധുരോതി അനോരോഹിതധുരോ അനോസക്കിതവീരിയോ.

    Āraddhavīriyoti paggahitavīriyo. Akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāyāti akosallasambhūtaṭṭhena akusalānaṃ pāpadhammānaṃ pajahanatthāya. Kusalānaṃ dhammānanti kucchitānaṃ salanādiatthena anavajjaṭṭhena ca kusalānaṃ sahavipassanānaṃ maggaphaladhammānaṃ. Upasampadāyāti sampādanāya, attano santāne uppādanāya. Thāmavāti ussoḷhisaṅkhātena vīriyathāmena samannāgato. Daḷhaparakkamoti thiraparakkamo asithilavīriyo. Anikkhittadhuroti anorohitadhuro anosakkitavīriyo.

    പഞ്ഞവാതി വിപസ്സനാപഞ്ഞായ പഞ്ഞവാ. ഉദയത്ഥഗാമിനിയാതി പഞ്ചന്നം ഖന്ധാനം ഉദയഞ്ച വയഞ്ച പടിവിജ്ഝന്തിയാ. അരിയായാതി വിക്ഖമ്ഭനവസേന കിലേസേഹി ആരകാ ദൂരേ ഠിതായ നിദ്ദോസായ. നിബ്ബേധികായാതി നിബ്ബേധഭാഗിയായ. സമ്മാ ദുക്ഖക്ഖയഗാമിനിയാതി വട്ടദുക്ഖസ്സ ഖേപനതോ ‘‘ദുക്ഖക്ഖയോ’’തി ലദ്ധനാമം അരിയമഗ്ഗം സമ്മാ ഹേതുനാ ഞായേന ഗച്ഛന്തിയാ.

    Paññavāti vipassanāpaññāya paññavā. Udayatthagāminiyāti pañcannaṃ khandhānaṃ udayañca vayañca paṭivijjhantiyā. Ariyāyāti vikkhambhanavasena kilesehi ārakā dūre ṭhitāya niddosāya. Nibbedhikāyāti nibbedhabhāgiyāya. Sammā dukkhakkhayagāminiyāti vaṭṭadukkhassa khepanato ‘‘dukkhakkhayo’’ti laddhanāmaṃ ariyamaggaṃ sammā hetunā ñāyena gacchantiyā.

    ഇമേസു ച പന പഞ്ചസു ധമ്മേസു സീലം വീരിയം പഞ്ഞാ ച യോഗിനോ അജ്ഝത്തികം അങ്ഗം, ഇതരദ്വയം ബാഹിരം അങ്ഗം. തഥാപി കല്യാണമിത്തസന്നിസ്സയേനേവ സേസം ചതുബ്ബിധം ഇജ്ഝതി, കല്യാണമിത്തസ്സേവേത്ഥ ബഹൂപകാരതം ദസ്സേന്തോ സത്ഥാ ‘‘കല്യാണമിത്തസ്സേതം, മേഘിയ, ഭിക്ഖുനോ പാടികങ്ഖ’’ന്തിആദിനാ ദേസനം വഡ്ഢേതി. തത്ഥ പാടികങ്ഖന്തി ഏകംസേന ഇച്ഛിതബ്ബം, അവസ്സംഭാവീതി അത്ഥോ. ന്തി കിരിയാപരാമസനം. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ‘‘സീലവാ ഭവിസ്സതീ’’തി ഏത്ഥ യദേതം കല്യാണമിത്തസ്സ ഭിക്ഖുനോ സീലവന്തതായ ഭവനം സീലസമ്പന്നത്തം, തസ്സ ഭിക്ഖുനോ സീലസമ്പന്നത്താ ഏതം തസ്സ പാടികങ്ഖം, അവസ്സംഭാവീ ഏകംസേനേവ തസ്സ തത്ഥ നിയോജനതോതി അധിപ്പായോ. പാതിമോക്ഖസംവരസംവുതോ വിഹരിസ്സതീതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ.

    Imesu ca pana pañcasu dhammesu sīlaṃ vīriyaṃ paññā ca yogino ajjhattikaṃ aṅgaṃ, itaradvayaṃ bāhiraṃ aṅgaṃ. Tathāpi kalyāṇamittasannissayeneva sesaṃ catubbidhaṃ ijjhati, kalyāṇamittassevettha bahūpakārataṃ dassento satthā ‘‘kalyāṇamittassetaṃ, meghiya, bhikkhuno pāṭikaṅkha’’ntiādinā desanaṃ vaḍḍheti. Tattha pāṭikaṅkhanti ekaṃsena icchitabbaṃ, avassaṃbhāvīti attho. Yanti kiriyāparāmasanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sīlavā bhavissatī’’ti ettha yadetaṃ kalyāṇamittassa bhikkhuno sīlavantatāya bhavanaṃ sīlasampannattaṃ, tassa bhikkhuno sīlasampannattā etaṃ tassa pāṭikaṅkhaṃ, avassaṃbhāvī ekaṃseneva tassa tattha niyojanatoti adhippāyo. Pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharissatītiādīsupi eseva nayo.

    ഏവം ഭഗവാ സദേവകേ ലോകേ ഉത്തമകല്യാണമിത്തസങ്ഖാതസ്സ അത്തനോ വചനം അനാദിയിത്വാ തം വനസണ്ഡം പവിസിത്വാ താദിസം വിപ്പകാരം പത്തസ്സ ആയസ്മതോ മേഘിയസ്സ കല്യാണമിത്തതാദിനാ സകലം സാസനസമ്പത്തിം ദസ്സേത്വാ, ഇദാനിസ്സ തത്ഥ ആദരജാതസ്സ പുബ്ബേ യേഹി കാമവിതക്കാദീഹി ഉപദ്ദുതത്താ കമ്മട്ഠാനം ന സമ്പജ്ജി, തസ്സ തേസം ഉജുവിപച്ചനീകഭൂതത്താ ച ഭാവനാനയം പകാസേത്വാ, തതോ പരം അരഹത്തസ്സ കമ്മട്ഠാനം ആചിക്ഖന്തോ, ‘‘തേന ച പന, മേഘിയ, ഭിക്ഖുനാ ഇമേസു പഞ്ചസു ധമ്മേസു പതിട്ഠായ ചത്താരോ ധമ്മാ ഉത്തരി ഭാവേതബ്ബാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ തേനാതി ഏവം കല്യാണമിത്തസന്നിസ്സയേന യഥാവുത്തസീലാദിഗുണസമന്നാഗതേന. തേനേവാഹ ‘‘ഇമേസു പഞ്ചസു ധമ്മേസു പതിട്ഠായാ’’തി. ഉത്തരീതി ആരദ്ധതരുണവിപസ്സനസ്സ രാഗാദിപരിസ്സയാ ചേ ഉപ്പജ്ജേയ്യും, തേസം വിസോധനത്ഥം തതോ ഉദ്ധം ചത്താരോ ധമ്മാ ഭാവേതബ്ബാ ഉപ്പാദേതബ്ബാ വഡ്ഢേതബ്ബാ ച.

    Evaṃ bhagavā sadevake loke uttamakalyāṇamittasaṅkhātassa attano vacanaṃ anādiyitvā taṃ vanasaṇḍaṃ pavisitvā tādisaṃ vippakāraṃ pattassa āyasmato meghiyassa kalyāṇamittatādinā sakalaṃ sāsanasampattiṃ dassetvā, idānissa tattha ādarajātassa pubbe yehi kāmavitakkādīhi upaddutattā kammaṭṭhānaṃ na sampajji, tassa tesaṃ ujuvipaccanīkabhūtattā ca bhāvanānayaṃ pakāsetvā, tato paraṃ arahattassa kammaṭṭhānaṃ ācikkhanto, ‘‘tena ca pana, meghiya, bhikkhunā imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāya cattāro dhammā uttari bhāvetabbā’’tiādimāha. Tattha tenāti evaṃ kalyāṇamittasannissayena yathāvuttasīlādiguṇasamannāgatena. Tenevāha ‘‘imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāyā’’ti. Uttarīti āraddhataruṇavipassanassa rāgādiparissayā ce uppajjeyyuṃ, tesaṃ visodhanatthaṃ tato uddhaṃ cattāro dhammā bhāvetabbā uppādetabbā vaḍḍhetabbā ca.

    അസുഭാതി ഏകാദസസു അസുഭകമ്മട്ഠാനേസു യഥാരഹം യത്ഥ കത്ഥചി അസുഭഭാവനാ. രാഗസ്സ പഹാനായാതി കാമരാഗസ്സ പജഹനത്ഥായ. അയമത്ഥോ സാലിലായകോപമായ വിഭാവേതബ്ബോ – ഏകോ ഹി പുരിസോ അസിതം ഗഹേത്വാ കോടിതോ പട്ഠായ സാലിഖേത്തേ സാലിയോ ലായതി, അഥസ്സ വതിം ഭിന്ദിത്വാ ഗാവോ പവിസിംസു. സോ അസിതം ഠപേത്വാ, യട്ഠിം ആദായ, തേനേവ മഗ്ഗേന ഗാവോ നീഹരിത്വാ, വതിം പാകതികം കത്വാ, പുന അസിതം ഗഹേത്വാ സാലിയോ ലായി. തത്ഥ സാലിഖേത്തം വിയ ബുദ്ധസാസനം ദട്ഠബ്ബം, സാലിലായകോ വിയ യോഗാവചരോ, അസിതം വിയ പഞ്ഞാ, ലായനകാലോ വിയ വിപസ്സനായ കമ്മകരണകാലോ, യട്ഠി വിയ അസുഭകമ്മട്ഠാനം, വതി വിയ സംവരോ , വതിം ഭിന്ദിത്വാ ഗാവീനം പവിസനം വിയ സഹസാ അപ്പടിസങ്ഖായ പമാദം ആഗമ്മ രാഗസ്സ ഉപ്പജ്ജനം, അസിതം ഠപേത്വാ, യട്ഠിം ആദായ, പവിട്ഠമഗ്ഗേനേവ ഗാവോ നീഹരിത്വാ, വതിം പടിപാകതികം കത്വാ, പുന ഠിതട്ഠാനതോ പട്ഠായ സാലിലായനം വിയ അസുഭകമ്മട്ഠാനേന രാഗം വിക്ഖമ്ഭേത്വാ, പുന വിപസ്സനായ കമ്മകരണകാലോതി ഇദമേത്ഥ ഉപമാസംസന്ദനം. ഏവംഭൂതം ഭാവനാവിധിം സന്ധായ വുത്തം ‘‘അസുഭാ ഭാവേതബ്ബാ രാഗസ്സ പഹാനായാ’’തി.

    Asubhāti ekādasasu asubhakammaṭṭhānesu yathārahaṃ yattha katthaci asubhabhāvanā. Rāgassa pahānāyāti kāmarāgassa pajahanatthāya. Ayamattho sālilāyakopamāya vibhāvetabbo – eko hi puriso asitaṃ gahetvā koṭito paṭṭhāya sālikhette sāliyo lāyati, athassa vatiṃ bhinditvā gāvo pavisiṃsu. So asitaṃ ṭhapetvā, yaṭṭhiṃ ādāya, teneva maggena gāvo nīharitvā, vatiṃ pākatikaṃ katvā, puna asitaṃ gahetvā sāliyo lāyi. Tattha sālikhettaṃ viya buddhasāsanaṃ daṭṭhabbaṃ, sālilāyako viya yogāvacaro, asitaṃ viya paññā, lāyanakālo viya vipassanāya kammakaraṇakālo, yaṭṭhi viya asubhakammaṭṭhānaṃ, vati viya saṃvaro , vatiṃ bhinditvā gāvīnaṃ pavisanaṃ viya sahasā appaṭisaṅkhāya pamādaṃ āgamma rāgassa uppajjanaṃ, asitaṃ ṭhapetvā, yaṭṭhiṃ ādāya, paviṭṭhamaggeneva gāvo nīharitvā, vatiṃ paṭipākatikaṃ katvā, puna ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya sālilāyanaṃ viya asubhakammaṭṭhānena rāgaṃ vikkhambhetvā, puna vipassanāya kammakaraṇakāloti idamettha upamāsaṃsandanaṃ. Evaṃbhūtaṃ bhāvanāvidhiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā’’ti.

    മേത്താതി മേത്താകമ്മട്ഠാനം. ബ്യാപാദസ്സ പഹാനായാതി വുത്തനയേനേവ ഉപ്പന്നകോപസ്സ പജഹനത്ഥായ. ആനാപാനസ്സതീതി സോളസവത്ഥുകാ ആനാപാനസ്സതി. വിതക്കുപച്ഛേദായാതി വുത്തനയേനേവ ഉപ്പന്നാനം വിതക്കാനം ഉപച്ഛേദനത്ഥായ. അസ്മിമാനസമുഗ്ഘാതായാതി അസ്മീതി ഉപ്പജ്ജനകസ്സ നവവിധസ്സ മാനസ്സ സമുച്ഛേദനത്ഥായ. അനിച്ചസഞ്ഞിനോതി ഹുത്വാ അഭാവതോ ഉദയബ്ബയവന്തതോ പഭങ്ഗുതോ താവകാലികതോ നിച്ചപ്പടിപക്ഖതോ ച ‘‘സബ്ബേ സങ്ഖാരാ അനിച്ചാ’’തി (ധ॰ പ॰ ൨൭൭; ചൂളനി॰ ഹേമകമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൫൬) പവത്തഅനിച്ചാനുപസ്സനാവസേന അനിച്ചസഞ്ഞിനോ. അനത്തസഞ്ഞാ സണ്ഠാതീതി അസാരകതോ അവസവത്തനതോ പരതോ രിത്തതോ തുച്ഛതോ സുഞ്ഞതോ ച ‘‘സബ്ബേ ധമ്മാ അനത്താ’’തി (ധ॰ പ॰ ൨൭൯; ചൂളനി॰ ഹേമകമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൫൬) ഏവം പവത്താ അനത്താനുപസ്സനാസങ്ഖാതാ അനത്തസഞ്ഞാ ചിത്തേ സണ്ഠഹതി, അതിദള്ഹം പതിട്ഠാതി. അനിച്ചലക്ഖണേ ഹി ദിട്ഠേ അനത്തലക്ഖണം ദിട്ഠമേവ ഹോതി. തീസു ഹി ലക്ഖണേസു ഏകസ്മിം ദിട്ഠേ ഇതരദ്വയം ദിട്ഠമേവ ഹോതി. തേന വുത്തം – ‘‘അനിച്ചസഞ്ഞിനോ ഹി, മേഘിയ, അനത്തസഞ്ഞാ സണ്ഠാതീ’’തി. അനത്തലക്ഖണേ ദിട്ഠേ അസ്മീതി ഉപ്പജ്ജനകമാനോ സുപ്പജഹോവ ഹോതീതി ആഹ – ‘‘അനത്തസഞ്ഞീ അസ്മിമാനസമുഗ്ഘാതം പാപുണാതീ’’തി ദിട്ഠേവ ധമ്മേ നിബ്ബാനന്തി ദിട്ഠേയേവ ധമ്മേ ഇമസ്മിംയേവ അത്തഭാവേ അപച്ചയപരിനിബ്ബാനം പാപുണാതി. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരതോ പന അസുഭാദിഭാവനാനയോ വിസുദ്ധിമഗ്ഗേ (വിസുദ്ധി॰ ൧.൧൦൨) വുത്തനയേന ഗഹേതബ്ബോ.

    Mettāti mettākammaṭṭhānaṃ. Byāpādassa pahānāyāti vuttanayeneva uppannakopassa pajahanatthāya. Ānāpānassatīti soḷasavatthukā ānāpānassati. Vitakkupacchedāyāti vuttanayeneva uppannānaṃ vitakkānaṃ upacchedanatthāya. Asmimānasamugghātāyāti asmīti uppajjanakassa navavidhassa mānassa samucchedanatthāya. Aniccasaññinoti hutvā abhāvato udayabbayavantato pabhaṅguto tāvakālikato niccappaṭipakkhato ca ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti (dha. pa. 277; cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddesa 56) pavattaaniccānupassanāvasena aniccasaññino. Anattasaññā saṇṭhātīti asārakato avasavattanato parato rittato tucchato suññato ca ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 279; cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddesa 56) evaṃ pavattā anattānupassanāsaṅkhātā anattasaññā citte saṇṭhahati, atidaḷhaṃ patiṭṭhāti. Aniccalakkhaṇe hi diṭṭhe anattalakkhaṇaṃ diṭṭhameva hoti. Tīsu hi lakkhaṇesu ekasmiṃ diṭṭhe itaradvayaṃ diṭṭhameva hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘aniccasaññino hi, meghiya, anattasaññā saṇṭhātī’’ti. Anattalakkhaṇe diṭṭhe asmīti uppajjanakamāno suppajahova hotīti āha – ‘‘anattasaññī asmimānasamugghātaṃ pāpuṇātī’’ti diṭṭheva dhamme nibbānanti diṭṭheyeva dhamme imasmiṃyeva attabhāve apaccayaparinibbānaṃ pāpuṇāti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana asubhādibhāvanānayo visuddhimagge (visuddhi. 1.102) vuttanayena gahetabbo.

    ഏതമത്ഥം വിദിത്വാതി ഏതം ആയസ്മതോ മേഘിയസ്സ മിച്ഛാവിതക്കചോരേഹി കുസലഭണ്ഡുപച്ഛേദസങ്ഖാതം അത്ഥം ജാനിത്വാ. ഇമം ഉദാനന്തി ഇമം കാമവിതക്കാദീനം അവിനോദനേ വിനോദനേ ച ആദീനവാനിസംസദീപകം ഉദാനം ഉദാനേസി.

    Etamatthaṃviditvāti etaṃ āyasmato meghiyassa micchāvitakkacorehi kusalabhaṇḍupacchedasaṅkhātaṃ atthaṃ jānitvā. Imaṃ udānanti imaṃ kāmavitakkādīnaṃ avinodane vinodane ca ādīnavānisaṃsadīpakaṃ udānaṃ udānesi.

    തത്ഥ ഖുദ്ദാതി ഹീനാ ലാമകാ. വിതക്കാതി കാമവിതക്കാദയോ തയോ പാപവിതക്കാ. തേ ഹി സബ്ബവിതക്കേഹി പതികിട്ഠതായ ഇധ ഖുദ്ദാതി വുത്താ ‘‘ന ച ഖുദ്ദമാചരേ’’തിആദീസു (ഖു॰ പാ॰ ൯.൩; സു॰ നി॰ ൧൪൫) വിയ. സുഖുമാതി ഞാതിവിതക്കാദയോ അധിപ്പേതാ. ഞാതിവിതക്കോ ജനപദവിതക്കോ അമരാവിതക്കോ പരാനുദ്ദയതായ പടിസംയുത്തോ വിതക്കോ ലാഭസക്കാരസിലോകപടിസംയുത്തോ വിതക്കോ അനവഞ്ഞത്തിപടിസംയുത്തോ വിതക്കോതി ഏതേ ഹി വിതക്കാ കാമവിതക്കാദയോ വിയ ദാരുണാ ന ഹോന്തീതി അനോളാരികസഭാവതായ സുഖുമാതി വുത്താ. അനുഗതാതി ചിത്തേന അനുവത്തിതാ. വിതക്കേ ഹി ഉപ്പജ്ജമാനേ ചിത്തം തദനുഗതമേവ ഹോതി തസ്സ ആരമ്മണാഭിനിരോപനതോ. ‘‘അനുഗ്ഗതാ’’തിപി പാളി, അനുഉട്ഠിതാതി അത്ഥോ. മനസോ ഉപ്പിലാവാതി ചേതസോ ഉപ്പിലാവിതത്തകരാ.

    Tattha khuddāti hīnā lāmakā. Vitakkāti kāmavitakkādayo tayo pāpavitakkā. Te hi sabbavitakkehi patikiṭṭhatāya idha khuddāti vuttā ‘‘na ca khuddamācare’’tiādīsu (khu. pā. 9.3; su. ni. 145) viya. Sukhumāti ñātivitakkādayo adhippetā. Ñātivitakko janapadavitakko amarāvitakko parānuddayatāya paṭisaṃyutto vitakko lābhasakkārasilokapaṭisaṃyutto vitakko anavaññattipaṭisaṃyutto vitakkoti ete hi vitakkā kāmavitakkādayo viya dāruṇā na hontīti anoḷārikasabhāvatāya sukhumāti vuttā. Anugatāti cittena anuvattitā. Vitakke hi uppajjamāne cittaṃ tadanugatameva hoti tassa ārammaṇābhiniropanato. ‘‘Anuggatā’’tipi pāḷi, anuuṭṭhitāti attho. Manaso uppilāvāti cetaso uppilāvitattakarā.

    ഏതേ അവിദ്വാ മനസോ വിതക്കേതി ഏതേ കാമവിതക്കാദികേ മനോവിതക്കേ അസ്സാദാദീനവനിസ്സരണതോ ഞാതതീരണപഹാനപരിഞ്ഞാഹി യഥാഭൂതം അജാനന്തോ. ഹുരാ ഹുരം ധാവതി ഭന്തചിത്തോതി അപ്പഹീനമിച്ഛാവിതക്കത്താ അനവട്ഠിതചിത്തോ ‘‘കദാചി രൂപേ, കദാചി സദ്ദേ’’തിആദിനാ തസ്മിം തസ്മിം ആരമ്മണേ അസ്സാദാദിവസേന അപരാപരം ധാവതി പരിബ്ഭമതി. അഥ വാ ഹുരാ ഹുരം ധാവതി ഭന്തചിത്തോതി അപരിഞ്ഞാതവിതക്കത്താ തന്നിമിത്താനം അവിജ്ജാതണ്ഹാനം വസേന പരിബ്ഭമനമാനസോ ഇധലോകതോ പരലോകം ആദാനനിക്ഖേപേഹി അപരാപരം ധാവതി സംസരതീതി അത്ഥോ.

    Ete avidvā manaso vitakketi ete kāmavitakkādike manovitakke assādādīnavanissaraṇato ñātatīraṇapahānapariññāhi yathābhūtaṃ ajānanto. Hurā huraṃ dhāvati bhantacittoti appahīnamicchāvitakkattā anavaṭṭhitacitto ‘‘kadāci rūpe, kadāci sadde’’tiādinā tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe assādādivasena aparāparaṃ dhāvati paribbhamati. Atha vā hurā huraṃ dhāvati bhantacittoti apariññātavitakkattā tannimittānaṃ avijjātaṇhānaṃ vasena paribbhamanamānaso idhalokato paralokaṃ ādānanikkhepehi aparāparaṃ dhāvati saṃsaratīti attho.

    ഏതേ ച വിദ്വാ മനസോ വിതക്കേതി ഏതേ യഥാവുത്തപ്പഭേദേ കാമവിതക്കാദികേ മനോവിതക്കേ അസ്സാദാദിതോ യഥാഭൂതം ജാനന്തോ. ആതാപിയോതി വീരിയവാ. സംവരതീതി പിദഹതി. സതിമാതി സതിസമ്പന്നോ. അനുഗ്ഗതേതി ദുല്ലഭവസേന അനുപ്പന്നേ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഏതേ വുത്തപ്പകാരേ കാമവിതക്കാദികേ മനോവിതക്കേ ചിത്തസ്സ ഉപ്പിലാവിതഹേതുതായ മനസോ ഉപ്പിലാവേ വിദ്വാ വിപസ്സനാപഞ്ഞാസഹിതായ മഗ്ഗപഞ്ഞായ സമ്മദേവ ജാനന്തോ, തസ്സ സഹായഭൂതാനം സമ്മാവായാമസതീനം അത്ഥിതായ ആതാപിയോ സതിമാ തേ അരിയമഗ്ഗഭാവനായ ആയതിം ഉപ്പത്തിരഹേ അനുഗ്ഗതേ അനുപ്പന്നേ ഏവ മഗ്ഗക്ഖണേ സംവരതി, ഞാണസംവരവസേന പിദഹതി, ആഗമനപഥം പച്ഛിന്ദതി, ഏവംഭൂതോ ച ചതുസച്ചപ്പബോധേന ബുദ്ധോ അരിയസാവകോ അരഹത്താധിഗമേന അസേസം, അനവസേസം ഏതേ കാമവിതക്കാദികേ പജഹാസി സമുച്ഛിന്ദീതി. ഏത്ഥാപി ‘‘അനുഗതേ’’തിപി പഠന്തി. തസ്സത്ഥോ ഹേട്ഠാ വുത്തോയേവ.

    Ete ca vidvā manaso vitakketi ete yathāvuttappabhede kāmavitakkādike manovitakke assādādito yathābhūtaṃ jānanto. Ātāpiyoti vīriyavā. Saṃvaratīti pidahati. Satimāti satisampanno. Anuggateti dullabhavasena anuppanne. Idaṃ vuttaṃ hoti – ete vuttappakāre kāmavitakkādike manovitakke cittassa uppilāvitahetutāya manaso uppilāve vidvā vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya sammadeva jānanto, tassa sahāyabhūtānaṃ sammāvāyāmasatīnaṃ atthitāya ātāpiyo satimā te ariyamaggabhāvanāya āyatiṃ uppattirahe anuggate anuppanne eva maggakkhaṇe saṃvarati, ñāṇasaṃvaravasena pidahati, āgamanapathaṃ pacchindati, evaṃbhūto ca catusaccappabodhena buddho ariyasāvako arahattādhigamena asesaṃ, anavasesaṃ ete kāmavitakkādike pajahāsi samucchindīti. Etthāpi ‘‘anugate’’tipi paṭhanti. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.

    പഠമസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഉദാനപാളി • Udānapāḷi / ൧. മേഘിയസുത്തം • 1. Meghiyasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact