| Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi |
૬. મેત્તાભાવનાનિસંસપઞ્હો
6. Mettābhāvanānisaṃsapañho
૬. ‘‘ભન્તે નાગસેન, ભાસિતમ્પેતં ભગવતા ‘મેત્તાય, ભિક્ખવે, ચેતોવિમુત્તિયા આસેવિતાય ભાવિતાય બહુલીકતાય યાનીકતાય વત્થુકતાય અનુટ્ઠિતાય પરિચિતાય સુસમારદ્ધાય એકાદસાનિસંસા પાટિકઙ્ખા. કતમે એકાદસ? સુખં સુપતિ, સુખં પટિબુજ્ઝતિ , ન પાપકં સુપિનં પસ્સતિ, મનુસ્સાનં પિયો હોતિ, અમનુસ્સાનં પિયો હોતિ, દેવતા રક્ખન્તિ, નાસ્સ અગ્ગિ વા વિસં વા સત્થં વા કમતિ 1, તુવટં ચિત્તં સમાધિયતિ, મુખવણ્ણો વિપ્પસીદતિ, અસમ્મૂળ્હો કાલં કરોતિ, ઉત્તરિં અપ્પટિવિજ્ઝન્તો બ્રહ્મલોકૂપગો હોતી’તિ. પુન ચ તુમ્હે ભણથ ‘સામો કુમારો મેત્તાવિહારી મિગસઙ્ઘેન પરિવુતો પવને વિચરન્તો પીળિયક્ખેન રઞ્ઞા વિદ્ધો વિસપીતેન સલ્લેન તત્થેવ મુચ્છિતો પતિતો’તિ.
6. ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā ‘mettāya, bhikkhave, cetovimuttiyā āsevitāya bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya paricitāya susamāraddhāya ekādasānisaṃsā pāṭikaṅkhā. Katame ekādasa? Sukhaṃ supati, sukhaṃ paṭibujjhati , na pāpakaṃ supinaṃ passati, manussānaṃ piyo hoti, amanussānaṃ piyo hoti, devatā rakkhanti, nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati 2, tuvaṭaṃ cittaṃ samādhiyati, mukhavaṇṇo vippasīdati, asammūḷho kālaṃ karoti, uttariṃ appaṭivijjhanto brahmalokūpago hotī’ti. Puna ca tumhe bhaṇatha ‘sāmo kumāro mettāvihārī migasaṅghena parivuto pavane vicaranto pīḷiyakkhena raññā viddho visapītena sallena tattheva mucchito patito’ti.
‘‘યદિ , ભન્તે નાગસેન, ભગવતા ભણિતં ‘મેત્તાય ભિક્ખવે…પે॰… બ્રહ્મલોકૂપગો હોતી’તિ, તેન હિ ‘‘સામો કુમારો મેત્તાવિહારી મિગસઙ્ઘેન પરિવુતો પવને વિચરન્તો પીળિયક્ખેન રઞ્ઞા વિદ્ધો વિસપીતેન સલ્લેન તત્થેવ મુચ્છિતો પતિતો’તિ યં વચનં, તં મિચ્છા. યદિ સામો કુમારો મેત્તાવિહારી મિગસઙ્ઘેન પરિવુતો પવને વિચરન્તો પીળિયક્ખેન રઞ્ઞા વિદ્ધો વિસપીતેન સલ્લેન તત્થેવ મુચ્છિતો પતિતો, તેન હિ ‘મેત્તાય, ભિક્ખવે…પે॰… સત્થં વા કમતી’તિ તમ્પિ વચનં મિચ્છા. અયમ્પિ ઉભતો કોટિકો પઞ્હો સુનિપુણો પરિસણ્હો સુખુમો ગમ્ભીરો, અપિ સુનિપુણાનં મનુજાનં ગત્તે સેદં મોચેય્ય, સો તવાનુપ્પત્તો, વિજટેહિ તં મહાજટાજટિતં, અનાગતાનં જિનપુત્તાનં ચક્ખું દેહિ નિબ્બાહનાયા’’તિ.
‘‘Yadi , bhante nāgasena, bhagavatā bhaṇitaṃ ‘mettāya bhikkhave…pe… brahmalokūpago hotī’ti, tena hi ‘‘sāmo kumāro mettāvihārī migasaṅghena parivuto pavane vicaranto pīḷiyakkhena raññā viddho visapītena sallena tattheva mucchito patito’ti yaṃ vacanaṃ, taṃ micchā. Yadi sāmo kumāro mettāvihārī migasaṅghena parivuto pavane vicaranto pīḷiyakkhena raññā viddho visapītena sallena tattheva mucchito patito, tena hi ‘mettāya, bhikkhave…pe… satthaṃ vā kamatī’ti tampi vacanaṃ micchā. Ayampi ubhato koṭiko pañho sunipuṇo parisaṇho sukhumo gambhīro, api sunipuṇānaṃ manujānaṃ gatte sedaṃ moceyya, so tavānuppatto, vijaṭehi taṃ mahājaṭājaṭitaṃ, anāgatānaṃ jinaputtānaṃ cakkhuṃ dehi nibbāhanāyā’’ti.
‘‘ભાસિતમ્પેતં, મહારાજ, ભગવતા ‘મેત્તાય ભિક્ખવે…પે॰.. સત્થં વા કમતી’તિ. સામો ચ કુમારો મેત્તાવિહારી મિગસઙ્ઘેન પરિવુતો પવને વિચરન્તો પીળિયક્ખેન રઞ્ઞા વિદ્ધો વિસપીતેન સલ્લેન તત્થેવ મુચ્છિતો પતિતો, તત્થ પન, મહારાજ, કારણં અત્થિ. કતમં તત્થ કારણં? નેતે, મહારાજ, ગુણા પુગ્ગલસ્સ, મેત્તાભાવનાયેતે ગુણા, સામો, મહારાજ, કુમારો ઘટં ઉક્ખિપન્તો તસ્મિં ખણે મેત્તાભાવનાય પમત્તો અહોસિ.
‘‘Bhāsitampetaṃ, mahārāja, bhagavatā ‘mettāya bhikkhave…pe... satthaṃ vā kamatī’ti. Sāmo ca kumāro mettāvihārī migasaṅghena parivuto pavane vicaranto pīḷiyakkhena raññā viddho visapītena sallena tattheva mucchito patito, tattha pana, mahārāja, kāraṇaṃ atthi. Katamaṃ tattha kāraṇaṃ? Nete, mahārāja, guṇā puggalassa, mettābhāvanāyete guṇā, sāmo, mahārāja, kumāro ghaṭaṃ ukkhipanto tasmiṃ khaṇe mettābhāvanāya pamatto ahosi.
‘‘યસ્મિં, મહારાજ, ખણે પુગ્ગલો મેત્તં સમાપન્નો હોતિ, ન તસ્સ પુગ્ગલસ્સ તસ્મિં ખણે અગ્ગિ વા વિસં વા સત્થં વા કમતિ. તસ્સ યે કેચિ અહિતકામા ઉપગન્ત્વા તં ન પસ્સન્તિ, ન તસ્મિં ઓકાસં લભન્તિ. નેતે, મહારાજ, ગુણા પુગ્ગલસ્સ, મેત્તાભાવનાયેતે ગુણા. ઇધ, મહારાજ, પુરિસો સઙ્ગામસૂરો અભેજ્જકવચજાલિકં સન્નય્હિત્વા સઙ્ગામં ઓતરેય્ય, તસ્સ સરા ખિત્તા ઉપગન્ત્વા પતન્તિ વિકિરન્તિ, ન તસ્મિં ઓકાસં લભન્તિ, નેસો, મહારાજ, ગુણો સઙ્ગામસૂરસ્સ, અભેજ્જકવચજાલિકાયેસો ગુણો, યસ્સ સરા ખિત્તા ઉપગન્ત્વા પતન્તિ વિકિરન્તિ. એવમેવ ખો, મહારાજ, નેતે ગુણા પુગ્ગલસ્સ, મેત્તાભાવનાયેતે ગુણા.
‘‘Yasmiṃ, mahārāja, khaṇe puggalo mettaṃ samāpanno hoti, na tassa puggalassa tasmiṃ khaṇe aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati. Tassa ye keci ahitakāmā upagantvā taṃ na passanti, na tasmiṃ okāsaṃ labhanti. Nete, mahārāja, guṇā puggalassa, mettābhāvanāyete guṇā. Idha, mahārāja, puriso saṅgāmasūro abhejjakavacajālikaṃ sannayhitvā saṅgāmaṃ otareyya, tassa sarā khittā upagantvā patanti vikiranti, na tasmiṃ okāsaṃ labhanti, neso, mahārāja, guṇo saṅgāmasūrassa, abhejjakavacajālikāyeso guṇo, yassa sarā khittā upagantvā patanti vikiranti. Evameva kho, mahārāja, nete guṇā puggalassa, mettābhāvanāyete guṇā.
‘‘યસ્મિં , મહારાજ, ખણે પુગ્ગલો મેત્તં સમાપન્નો હોતિ, ન તસ્સ પુગ્ગલસ્સ તસ્મિં ખણે અગ્ગિ વા વિસં વા સત્થં વા કમતિ. તસ્સ યે કેચિ અહિતકામા ઉપગન્ત્વા તં ન પસ્સન્તિ, તસ્મિં ઓકાસં ન લભન્તિ, નેતે , મહારાજ, ગુણા પુગ્ગલસ્સ, મેત્તાભાવનાયેતે ગુણા. ઇધ પન, મહારાજ, પુરિસો દિબ્બં અન્તરધાનં મૂલં હત્થે કરેય્ય, યાવ તં મૂલં તસ્સ હત્થગતં હોતિ, તાવ ન અઞ્ઞો કોચિ પકતિમનુસ્સો તં પુરિસં પસ્સતિ. નેસો, મહારાજ, ગુણો પુરિસસ્સ, મૂલસ્સેસો ગુણો અન્તરધાનસ્સ, યં સો પકતિમનુસ્સાનં ચક્ખુપથે ન દિસ્સતિ. એવમેવ ખો, મહારાજ, નેતે ગુણા પુગ્ગલસ્સ, મેત્તાભાવનાયેતે ગુણા.
‘‘Yasmiṃ , mahārāja, khaṇe puggalo mettaṃ samāpanno hoti, na tassa puggalassa tasmiṃ khaṇe aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati. Tassa ye keci ahitakāmā upagantvā taṃ na passanti, tasmiṃ okāsaṃ na labhanti, nete , mahārāja, guṇā puggalassa, mettābhāvanāyete guṇā. Idha pana, mahārāja, puriso dibbaṃ antaradhānaṃ mūlaṃ hatthe kareyya, yāva taṃ mūlaṃ tassa hatthagataṃ hoti, tāva na añño koci pakatimanusso taṃ purisaṃ passati. Neso, mahārāja, guṇo purisassa, mūlasseso guṇo antaradhānassa, yaṃ so pakatimanussānaṃ cakkhupathe na dissati. Evameva kho, mahārāja, nete guṇā puggalassa, mettābhāvanāyete guṇā.
‘‘યસ્મિં, મહારાજ, ખણે પુગ્ગલો મેત્તં સમાપન્નો હોતિ, ન તસ્સ પુગ્ગલસ્સ તસ્મિં ખણે અગ્ગિ વા વિસં વા સત્થં વા કમતિ. તસ્સ યે કેચિ અહિતકામા ઉપગન્ત્વા તં ન પસ્સન્તિ, ન તસ્મિં ઓકાસં લભન્તિ. નેતે, મહારાજ, ગુણા પુગ્ગલસ્સ, મેત્તાભાવનાયેતે ગુણા. યથા વા પન, મહારાજ, પુરિસં સુકતં મહાલેણમનુપ્પવિટ્ઠં મહતિમહામેઘો અભિવસ્સન્તો ન સક્કોતિ તેમયિતું, નેસો, મહારાજ, ગુણો પુરિસસ્સ, મહાલેણસ્સેસો ગુણો, યં મહામેઘો અભિવસ્સમાનો ન તં તેમેતિ. એવમેવ ખો, મહારાજ, નેતે ગુણા પુગ્ગલસ્સ, મેત્તાભાવનાયેતે ગુણા.
‘‘Yasmiṃ, mahārāja, khaṇe puggalo mettaṃ samāpanno hoti, na tassa puggalassa tasmiṃ khaṇe aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati. Tassa ye keci ahitakāmā upagantvā taṃ na passanti, na tasmiṃ okāsaṃ labhanti. Nete, mahārāja, guṇā puggalassa, mettābhāvanāyete guṇā. Yathā vā pana, mahārāja, purisaṃ sukataṃ mahāleṇamanuppaviṭṭhaṃ mahatimahāmegho abhivassanto na sakkoti temayituṃ, neso, mahārāja, guṇo purisassa, mahāleṇasseso guṇo, yaṃ mahāmegho abhivassamāno na taṃ temeti. Evameva kho, mahārāja, nete guṇā puggalassa, mettābhāvanāyete guṇā.
‘‘યસ્મિં, મહારાજ, ખણે પુગ્ગલો મેત્તં સમાપન્નો હોતિ, ન તસ્સ પુગ્ગલસ્સ તસ્મિં ખણે અગ્ગિ વા વિસં વા સત્થં વા કમતિ. તસ્સ યે કેચિ અહિતકામા ઉપગન્ત્વા તં ન પસ્સન્તિ, ન તસ્સ સક્કોન્તિ અહિતં કાતું નેતે, મહારાજ, ગુણા પુગ્ગલસ્સ, મેત્તાભાવનાયેતે ગુણા’’તિ. ‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે નાગસેન, અબ્ભુતં ભન્તે નાગસેન, સબ્બપાપનિવારણા મેત્તાભાવના’’તિ. ‘‘સબ્બકુસલગુણાવહા, મહારાજ, મેત્તાભાવના હિતાનમ્પિ અહિતાનમ્પિ, યે તે સત્તા વિઞ્ઞાણબદ્ધા, સબ્બેસં મહાનિસંસા મેત્તાભાવના સંવિભજિતબ્બા’’તિ.
‘‘Yasmiṃ, mahārāja, khaṇe puggalo mettaṃ samāpanno hoti, na tassa puggalassa tasmiṃ khaṇe aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamati. Tassa ye keci ahitakāmā upagantvā taṃ na passanti, na tassa sakkonti ahitaṃ kātuṃ nete, mahārāja, guṇā puggalassa, mettābhāvanāyete guṇā’’ti. ‘‘Acchariyaṃ, bhante nāgasena, abbhutaṃ bhante nāgasena, sabbapāpanivāraṇā mettābhāvanā’’ti. ‘‘Sabbakusalaguṇāvahā, mahārāja, mettābhāvanā hitānampi ahitānampi, ye te sattā viññāṇabaddhā, sabbesaṃ mahānisaṃsā mettābhāvanā saṃvibhajitabbā’’ti.
મેત્તાભાવનાનિસંસપઞ્હો છટ્ઠો.
Mettābhāvanānisaṃsapañho chaṭṭho.
Footnotes:
