| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
੭. ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
7. Mettābhāvanāsuttavaṇṇanā
੨੭. ਸਤ੍ਤਮੇ ਯਾਨਿ ਕਾਨਿਚੀਤਿ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਂ। ਓਪਧਿਕਾਨਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨੀਤਿ
27. Sattame yāni kānicīti anavasesapariyādānaṃ. Opadhikāni puññakiriyavatthūnīti
ਤੇਸਂ ਨਿਯਮਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਧਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾ, ਉਪਧਿਸ੍ਸ ਕਰਣਂ ਸੀਲਂ ਏਤੇਸਂ, ਉਪਧਿਪ੍ਪਯੋਜਨਾਨਿ વਾ ਓਪਧਿਕਾਨਿ। ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਭવੇ ਅਤ੍ਤਭਾવਜਨਕਾਨਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਦਾਯਕਾਨਿ। ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨੀਤਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾ ਚ ਤਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਫਲਾਨਿਸਂਸਾਨਂ વਤ੍ਥੂਨਿ ਚਾਤਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨਿ। ਤਾਨਿ ਪਨ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਦਾਨਮਯਂ, ਸੀਲਮਯਂ, ਭਾવਨਾਮਯਨ੍ਤਿ ਤਿવਿਧਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਪਰਤੋ ਤਿਕਨਿਪਾਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾવਸੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ। ‘‘ਮੇਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤੇ ਉਪਚਾਰੋਪਿ ਲਬ੍ਭਤਿ ਅਪ੍ਪਨਾਪਿ, ‘‘ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਨ વੁਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਨਾਝਾਨਮੇવ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਤਞ੍ਹਿ ਨੀવਰਣਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਮੁਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਲਂ ਨਾਗ੍ਘਨ੍ਤਿ ਸੋਲ਼ਸਿਨ੍ਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸਭਾਗਂ ਓਪਧਿਕਾਨਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨਿ ਨ ਅਗ੍ਘਨ੍ਤਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਯੋ વਿਪਾਕੋ, ਤਂ ਸੋਲ਼ਸ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਕਤ੍વਾ ਤਤੋ ਏਕਂ ਪੁਨ ਸੋਲ਼ਸ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਏਕਕੋਟ੍ਠਾਸੋ, ਨ ਤਂ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਓਪਧਿਕਾਨਿ ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯવਤ੍ਥੂਨਿ ਅਗ੍ਘਨ੍ਤੀਤਿ। ਅਧਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ। ਭਾਸਤੇਤਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਦਿਪ੍ਪਤਿ। ਤਪਤੇਤਿ ਤਤੋ ਏવ ਅਨવਸੇਸੇ ਪਟਿਪਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇ ਸਨ੍ਤਪਤਿ। વਿਰੋਚਤੀਤਿ ਉਭਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਰੋਚਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾ ਹਿ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚਨ੍ਦਾਲੋਕਸਙ੍ਖਾਤਾ વਿਗਤੂਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ ਜੁਣ੍ਹਾ વਿਯ ਦਿਪ੍ਪਤਿ, ਆਤਪੋ વਿਯ ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ ਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮੇ વਿਧਮਨ੍ਤੀ ਤਪਤਿ, ਓਸਧਿਤਾਰਕਾ વਿਯ વਿਜ੍ਜੋਤਮਾਨਾ વਿਰੋਚਤਿ ਚ।
Tesaṃ niyamanaṃ. Tattha upadhi vuccanti khandhā, upadhissa karaṇaṃ sīlaṃ etesaṃ, upadhippayojanāni vā opadhikāni. Sampattibhave attabhāvajanakāni paṭisandhipavattivipākadāyakāni. Puññakiriyavatthūnīti puññakiriyā ca tā tesaṃ tesaṃ phalānisaṃsānaṃ vatthūni cāti puññakiriyavatthūni. Tāni pana saṅkhepato dānamayaṃ, sīlamayaṃ, bhāvanāmayanti tividhāni honti. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato tikanipātavaṇṇanāyaṃ āvi bhavissati. Mettāya cetovimuttiyāti mettābhāvanāvasena paṭiladdhatikacatukkajjhānasamāpattiyā. ‘‘Mettā’’ti hi vutte upacāropi labbhati appanāpi, ‘‘cetovimuttī’’ti pana vutte appanājhānameva labbhati. Tañhi nīvaraṇādipaccanīkadhammato cittassa suṭṭhu vimuttibhāvena cetovimuttīti vuccati. Kalaṃ nāgghanti soḷasinti mettābrahmavihārassa soḷasabhāgaṃ opadhikāni puññakiriyavatthūni na agghanti. Idaṃ vuttaṃ hoti – mettāya cetovimuttiyā yo vipāko, taṃ soḷasa koṭṭhāse katvā tato ekaṃ puna soḷasa koṭṭhāse katvā tattha yo ekakoṭṭhāso, na taṃ aññāni opadhikāni puññakiriyavatthūni agghantīti. Adhiggahetvāti abhibhavitvā. Bhāsateti upakkilesavisuddhiyā dippati. Tapateti tato eva anavasese paṭipakkhadhamme santapati. Virocatīti ubhayasampattiyā virocati. Mettā hi cetovimutti candālokasaṅkhātā vigatūpakkilesā juṇhā viya dippati, ātapo viya andhakāraṃ paccanīkadhamme vidhamantī tapati, osadhitārakā viya vijjotamānā virocati ca.
ਸੇਯ੍ਯਥਾਪੀਤਿ ਓਪਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਤਾਰਕਰੂਪਾਨਨ੍ਤਿ ਜੋਤੀਨਂ। ਚਨ੍ਦਿਯਾਤਿ ਚਨ੍ਦਸ੍ਸ ਅਯਨ੍ਤਿ ਚਨ੍ਦੀ, ਤਸ੍ਸਾ ਚਨ੍ਦਿਯਾ, ਪਭਾਯ ਜੁਣ੍ਹਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ વਸ੍ਸਾਨਂ ਬਹੁવਸੇਨ ਲਦ੍ਧવੋਹਾਰਸ੍ਸ ਉਤੁਨੋ। ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਮਾਸੇਤਿ ਕਤ੍ਤਿਕਮਾਸੇ। ਸਰਦਸਮਯੇਤਿ ਸਰਦਕਾਲੇ। ਅਸ੍ਸਯੁਜਕਤ੍ਤਿਕਮਾਸਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ‘‘ਸਰਦਉਤੂ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। વਿਦ੍ਧੇਤਿ ਉਬ੍ਬਿਦ੍ਧੇ, ਮੇਘવਿਗਮੇਨ ਦੂਰੀਭੂਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘વਿਗਤવਲਾਹਕੇ’’ਤਿ। ਦੇવੇਤਿ ਆਕਾਸੇ। ਨਭਂ ਅਬ੍ਭੁਸ੍ਸਕ੍ਕਮਾਨੋਤਿ ਉਦਯਟ੍ਠਾਨਤੋ ਆਕਾਸਂ ਉਲ੍ਲਙ੍ਘਨ੍ਤੋ। ਤਮਗਤਨ੍ਤਿ ਤਮਂ। ਅਭਿવਿਹਚ੍ਚਾਤਿ ਅਭਿਹਨ੍ਤ੍વਾ વਿਧਮਿਤ੍વਾ। ਓਸਧਿਤਾਰਕਾਤਿ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਾ ਪਭਾ ਏਤਾਯ ਧੀਯਤਿ, ਓਸਧੀਨਂ વਾ ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਯਿਕਤ੍ਤਾ ਓਸਧੀਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾ ਤਾਰਕਾ।
Seyyathāpīti opammadassanatthe nipāto. Tārakarūpānanti jotīnaṃ. Candiyāti candassa ayanti candī, tassā candiyā, pabhāya juṇhāyāti attho. Vassānanti vassānaṃ bahuvasena laddhavohārassa utuno. Pacchime māseti kattikamāse. Saradasamayeti saradakāle. Assayujakattikamāsā hi loke ‘‘saradautū’’ti vuccanti. Viddheti ubbiddhe, meghavigamena dūrībhūteti attho. Tenevāha ‘‘vigatavalāhake’’ti. Deveti ākāse. Nabhaṃ abbhussakkamānoti udayaṭṭhānato ākāsaṃ ullaṅghanto. Tamagatanti tamaṃ. Abhivihaccāti abhihantvā vidhamitvā. Osadhitārakāti ussannā pabhā etāya dhīyati, osadhīnaṃ vā anubalappadāyikattā osadhīti laddhanāmā tārakā.
ਏਤ੍ਥਾਹ – ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭਗવਤਾ ਸਮਾਨੇਪਿ ਓਪਧਿਕਭਾવੇ ਮੇਤ੍ਤਾ ਇਤਰੇਹਿ ਓਪਧਿਕਪੁਞ੍ਞੇਹਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਨਿਦ੍ਦੋਸਭਾવੇਨ ਚ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ। ਸੇਟ੍ਠਾ ਹਿ ਏਤੇ વਿਹਾਰਾ, ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸਮ੍ਮਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਭੂਤਾਨਿ ਯਦਿਦਂ ਮੇਤ੍ਤਾਝਾਨਾਨਿ। ਯਥਾ ਚ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਨਿਦ੍ਦੋਸਚਿਤ੍ਤਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਏਤੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਯੋਗਿਨੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਸਮਾવ ਹੁਤ੍વਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਹਿਮੇ ‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਨਿਦ੍ਦੋਸਭਾવੇਨ ਚ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ ਮੇਤ੍ਤਾવ ਇਤਰੇਹਿ ਓਪਧਿਕਪੁਞ੍ਞੇਹਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ।
Etthāha – kasmā pana bhagavatā samānepi opadhikabhāve mettā itarehi opadhikapuññehi visesetvā vuttāti? Vuccate – seṭṭhaṭṭhena niddosabhāvena ca sattesu suppaṭipattibhāvato. Seṭṭhā hi ete vihārā, sabbasattesu sammāpaṭipattibhūtāni yadidaṃ mettājhānāni. Yathā ca brahmāno niddosacittā viharanti, evaṃ etehi samannāgatā yogino brahmasamāva hutvā viharanti. Tathā hime ‘‘brahmavihārā’’ti vuccanti. Iti seṭṭhaṭṭhena niddosabhāvena ca sattesu suppaṭipattibhāvato mettāva itarehi opadhikapuññehi visesetvā vuttā.
ਏવਮ੍ਪਿ ਕਸ੍ਮਾ ਮੇਤ੍ਤਾવ ਏવਂ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ? ਇਤਰੇਸਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਦਾਨਾਦੀਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਰਿਪੂਰਿਕਤ੍ਤਾ ਚ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਹਿਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਾ ਮੇਤ੍ਤਾ, ਹਿਤੂਪਸਂਹਾਰਸਾ, ਆਘਾਤવਿਨਯਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ। ਯਦਿ ਅਨੋਧਿਸੋ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ, ਅਥ ਸੁਖੇਨੇવ ਕਰੁਣਾਦਿਭਾવਨਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾ ਇਤਰੇਸਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯਤਾਯ ਸਤਿ ਨੇਸਂ ਦੁਕ੍ਖਾਸਹਨਤਾ, ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਿਸੇਸਾਨਂ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾਮਤਾ, ਪਕ੍ਖਪਾਤਾਭਾવੇਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਤਾ ਚ ਸੁਖੇਨੇવ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਸਕਲਲੋਕਹਿਤਸੁਖવਿਧਾਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਾ ਮਹਾਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਦਾਤਬ੍ਬਂ, ਇਮਸ੍ਸ ਨ ਦਾਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਮવਿਚਯવਸੇਨ વਿਭਾਗਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਰવਸੇਸਸੁਖਨਿਦਾਨਂ ਦਾਨਂ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਹਿਤਸੁਖਤ੍ਥਮੇવ ਨੇਸਂ ਸੀਲਂ ਸਮਾਦਿਯਨ੍ਤਿ, ਸੀਲਪਰਿਪੂਰਣਤ੍ਥਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਭਜਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਹਿਤਸੁਖੇਸੁ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤ੍ਥਾਯ ਪਞ੍ਞਂ ਪਰਿਯੋਦਪੇਨ੍ਤਿ, ਹਿਤਸੁਖਾਭਿવਡ੍ਢਨਤ੍ਥਮੇવ ਦਲ਼੍ਹਂ વੀਰਿਯਮਾਰਭਨ੍ਤਿ, ਉਤ੍ਤਮવੀਰਿਯવਸੇਨ વੀਰਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਾਪਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯੇਨੇવ ਅਪਰਾਧਂ ਖਮਨ੍ਤਿ, ‘‘ਇਦਂ વੋ ਦਸ੍ਸਾਮ, ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਕਤਂ ਪਟਿਞ੍ਞਾਤਂ ਨ વਿਸਂવਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਹਿਤਸੁਖਾਯੇવ ਅਚਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਅਚਲਾਯ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਪੁਬ੍ਬਕਾਰਿਨੋ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯੇਨੇવ ਨੇਸਂ વਿਪ੍ਪਕਾਰੇ ਉਦਾਸੀਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪੁਬ੍ਬਕਾਰਿਤਾਯਪਿ ਨ ਪਚ੍ਚੁਪਕਾਰਮਾਸਿਸਨ੍ਤੀਤਿ। ਏવਂ ਤੇ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਯਾવ ਦਸਬਲਚਤੁ-વੇਸਾਰਜ੍ਜ-ਛਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣ-ਅਟ੍ਠਾਰਸਾવੇਣਿਕਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮਪ੍ਪਭੇਦੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਪੂਰੇਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਦਾਨਾਦੀਨਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕਲ੍ਯਾਣਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਕਾ ਮੇਤ੍ਤਾਤਿ ਚ ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਸਾ ਇਤਰੇਹਿ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ।
Evampi kasmā mettāva evaṃ visesetvā vuttā? Itaresaṃ brahmavihārānaṃ adhiṭṭhānabhāvato dānādīnaṃ sabbesaṃ kalyāṇadhammānaṃ paripūrikattā ca. Ayañhi sattesu hitākārappavattilakkhaṇā mettā, hitūpasaṃhārasā, āghātavinayapaccupaṭṭhānā. Yadi anodhiso bhāvitā bahulīkatā, atha sukheneva karuṇādibhāvanā sampajjantīti mettā itaresaṃ brahmavihārānaṃ adhiṭṭhānaṃ. Tathā hi sattesu hitajjhāsayatāya sati nesaṃ dukkhāsahanatā, sampattivisesānaṃ ciraṭṭhitikāmatā, pakkhapātābhāvena sabbattha samappavattacittatā ca sukheneva ijjhanti. Evañca sakalalokahitasukhavidhānādhimuttā mahābodhisattā ‘‘imassa dātabbaṃ, imassa na dātabba’’nti uttamavicayavasena vibhāgaṃ akatvā sabbasattānaṃ niravasesasukhanidānaṃ dānaṃ denti, hitasukhatthameva nesaṃ sīlaṃ samādiyanti, sīlaparipūraṇatthaṃ nekkhammaṃ bhajanti, tesaṃ hitasukhesu asammohatthāya paññaṃ pariyodapenti, hitasukhābhivaḍḍhanatthameva daḷhaṃ vīriyamārabhanti, uttamavīriyavasena vīrabhāvaṃ pattāpi sattānaṃ nānappakāraṃ hitajjhāsayeneva aparādhaṃ khamanti, ‘‘idaṃ vo dassāma, karissāmā’’tiādinā kataṃ paṭiññātaṃ na visaṃvādenti, tesaṃ hitasukhāyeva acalādhiṭṭhānā honti. Tesu acalāya mettāya pubbakārino hitajjhāsayeneva nesaṃ vippakāre udāsīnā honti, pubbakāritāyapi na paccupakāramāsisantīti. Evaṃ te pāramiyo pūretvā yāva dasabalacatu-vesārajja-chaasādhāraṇañāṇa-aṭṭhārasāveṇikabuddhadhammappabhede sabbepi kalyāṇadhamme paripūrenti. Evaṃ dānādīnaṃ sabbesaṃ kalyāṇadhammānaṃ pāripūrikā mettāti ca imassa visesassa dassanatthaṃ sā itarehi visesetvā vuttā.
ਅਪਿਚ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਇਤਰੇਹਿ ਓਪਧਿਕਪੁਞ੍ਞੇਹਿ ਮਹਾਨੁਭਾવਤਾ વੇਲਾਮਸੁਤ੍ਤੇਨ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਯਥਾ ਨਾਮ ਮਹਤਾ વੇਲਾਮਸ੍ਸ ਦਾਨਤੋ ਏਕਸ੍ਸ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਦਾਨਂ ਮਹਪ੍ਫਲਤਰਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਂ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸਤਤੋ ਏਕਸ੍ਸ ਸਕਦਾਗਾਮਿਸ੍ਸ ਦਾਨਂ…ਪੇ॰… ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸਤਤੋ ਭਗવਤੋ, ਤਤੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਦਾਨਂ, ਤਤੋਪਿ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ વਿਹਾਰਦਾਨਂ, ਤਤੋਪਿ ਸਰਣਗਮਨਂ, ਤਤੋਪਿ ਸੀਲਸਮਾਦਾਨਂ, ਤਤੋਪਿ ਗਦ੍ਦੂਹਨਮਤ੍ਤਂ ਕਾਲਂ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾ ਮਹਪ੍ਫਲਤਰਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਥਾਹ –
Apica mettāya itarehi opadhikapuññehi mahānubhāvatā velāmasuttena dīpetabbā. Tattha hi yathā nāma mahatā velāmassa dānato ekassa sotāpannassa dānaṃ mahapphalataraṃ vuttaṃ, evaṃ sotāpannasatato ekassa sakadāgāmissa dānaṃ…pe… paccekabuddhasatato bhagavato, tatopi buddhappamukhassa saṅghassa dānaṃ, tatopi cātuddisassa saṅghassa vihāradānaṃ, tatopi saraṇagamanaṃ, tatopi sīlasamādānaṃ, tatopi gaddūhanamattaṃ kālaṃ mettābhāvanā mahapphalatarā vuttā. Yathāha –
‘‘ਯਂ ਗਹਪਤਿ વੇਲਾਮੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਦਾਨਂ ਅਦਾਸਿ ਮਹਾਦਾਨਂ। ਯੋ ਚੇਕਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਭੋਜੇਯ੍ਯ, ਇਦਂ ਤਤੋ ਮਹਪ੍ਫਲਤਰਂ। ਯੋ ਚ ਸਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਭੋਜੇਯ੍ਯ…ਪੇ॰… ਸੁਰਾਮੇਰਯਮਜ੍ਜਪ੍ਪਮਾਦਟ੍ਠਾਨਾ વੇਰਮਣਿਂ। ਯੋ ਚ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਗਦ੍ਦੂਹਨਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਯ੍ਯ, ਇਦਂ ਤਤੋ ਮਹਪ੍ਫਲਤਰ’’ਨ੍ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੨੦)।
‘‘Yaṃ gahapati velāmo brāhmaṇo dānaṃ adāsi mahādānaṃ. Yo cekaṃ diṭṭhisampannaṃ bhojeyya, idaṃ tato mahapphalataraṃ. Yo ca sataṃ diṭṭhisampannaṃ bhojeyya…pe… surāmerayamajjappamādaṭṭhānā veramaṇiṃ. Yo ca antamaso gaddūhanamattampi mettacittaṃ bhāveyya, idaṃ tato mahapphalatara’’nti (a. ni. 9.20).
ਮਹਗ੍ਗਤਪੁਞ੍ਞਭਾવੇਨ ਪਨਸ੍ਸਾ ਪਰਿਤ੍ਤਪੁਞ੍ਞਤੋ ਸਾਤਿਸਯਤਾਯ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਯਂ ਪਮਾਣਕਤਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਨ ਤਂ ਤਤ੍ਰਾવਸਿਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਤਂ ਤਤ੍ਰਾવਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੫੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੬੦)। ਕਾਮਾવਚਰਕਮ੍ਮਞ੍ਹਿ ਪਮਾਣਕਤਂ ਨਾਮ, ਮਹਗ੍ਗਤਕਮ੍ਮਂ ਪਨ ਪਮਾਣਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਓਧਿਸਕਾਨੋਧਿਸਕਫਰਣવਸੇਨ વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਕਤਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਮਾਣਕਤਂ ਨਾਮ। ਕਾਮਾવਚਰਕਮ੍ਮਂ ਤਸ੍ਸ ਮਹਗ੍ਗਤਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਾ ਲਗ੍ਗਿਤੁਂ વਾ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਓਕਾਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਾਤੁਂ વਾ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਮਹਗ੍ਗਤਕਮ੍ਮਮੇવ ਤਂ ਪਰਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮਂ ਮਹੋਘੋ વਿਯ ਪਰਿਤ੍ਤਂ ਉਦਕਂ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਓਕਾਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕਂ ਪਟਿਬਾਹਿਤ੍વਾ ਸਯਮੇવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਸਹਬ੍ਯਤਂ ਉਪਨੇਤੀਤਿ ਅਯਞ੍ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋਤਿ।
Mahaggatapuññabhāvena panassā parittapuññato sātisayatāya vattabbameva natthi. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ pamāṇakataṃ kammaṃ, na taṃ tatrāvasissati, na taṃ tatrāvatiṭṭhatī’’ti (dī. ni. 1.556; saṃ. ni. 4.360). Kāmāvacarakammañhi pamāṇakataṃ nāma, mahaggatakammaṃ pana pamāṇaṃ atikkamitvā odhisakānodhisakapharaṇavasena vaḍḍhitvā katattā appamāṇakataṃ nāma. Kāmāvacarakammaṃ tassa mahaggatakammassa antarā laggituṃ vā taṃ kammaṃ abhibhavitvā attano vipākassa okāsaṃ gahetvā ṭhātuṃ vā na sakkoti, atha kho mahaggatakammameva taṃ parittakammaṃ mahogho viya parittaṃ udakaṃ abhibhavitvā attano okāsaṃ gahetvā tiṭṭhati, tassa vipākaṃ paṭibāhitvā sayameva brahmasahabyataṃ upanetīti ayañhi tassa atthoti.
ਗਾਥਾਸੁ ਯੋਤਿ ਯੋ ਕੋਚਿ ਗਹਟ੍ਠੋ વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ વਾ। ਮੇਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਝਾਨਂ। ਅਪ੍ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਭਾવਨਾવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਅਸੁਭਭਾવਨਾਦਯੋ વਿਯ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਏਕਦੇਸਗ੍ਗਹਣਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਨવਸੇਸਫਰਣવਸੇਨ ਅਨੋਧਿਸੋਫਰਣવਸੇਨ ਚ ਅਪ੍ਪਮਾਣਾਰਮ੍ਮਣਤਾਯ ਪਗੁਣਭਾવਨਾવਸੇਨ ਅਪ੍ਪਮਾਣਂ। ਤਨੂ ਸਂਯੋਜਨਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ ਹੇਟ੍ਠਿਮੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇ ਅਧਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਖੇਨੇવ ਪਟਿਘਸਂਯੋਜਨਾਦਯੋ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਤਨੂ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪਸ੍ਸਤੋ ਉਪਧਿਕ੍ਖਯ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਉਪਧਿਕ੍ਖਯੋ’’ਤਿ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਥ વਾ ਤਨੂ ਸਂਯੋਜਨਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਝਾਨਪਦਟ੍ਠਾਨਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਉਪਧਿਕ੍ਖਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਪਗੇવ ਦਸਪਿ ਸਂਯੋਜਨਾ ਤਨੂ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਪਹੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਤਨੂ ਸਂਯੋਜਨਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਪਟਿਘੋ ਚੇવ ਪਟਿਘਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਂਯੋਜਨਾ ਚ ਤਨੁਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਸ੍ਸਤੋ ਉਪਧਿਕ੍ਖਯਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਕਿਲੇਸੂਪਧੀਨਂ ਖਯਸਙ੍ਖਾਤਂ ਮੇਤ੍ਤਂ ਅਧਿਗਮવਸੇਨ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤ ਸ੍ਸਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।
Gāthāsu yoti yo koci gahaṭṭho vā pabbajito vā. Mettanti mettājhānaṃ. Appamāṇanti bhāvanāvasena ārammaṇavasena ca appamāṇaṃ. Asubhabhāvanādayo viya hi ārammaṇe ekadesaggahaṇaṃ akatvā anavasesapharaṇavasena anodhisopharaṇavasena ca appamāṇārammaṇatāya paguṇabhāvanāvasena appamāṇaṃ. Tanū saṃyojanā hontīti mettājhānaṃ pādakaṃ katvā sammasitvā heṭṭhime ariyamagge adhigacchantassa sukheneva paṭighasaṃyojanādayo pahīyamānā tanū honti. Tenāha ‘‘passato upadhikkhaya’’nti. ‘‘Upadhikkhayo’’ti hi nibbānaṃ vuccati. Tañcassa sacchikiriyābhisamayavasena maggañāṇena passati. Atha vā tanū saṃyojanā hontīti mettājhānapadaṭṭhānāya vipassanāya anukkamena upadhikkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ patvā taṃ passato pageva dasapi saṃyojanā tanū honti, pahīyantīti attho. Atha vā tanū saṃyojanā hontīti paṭigho ceva paṭighasampayuttasaṃyojanā ca tanukā honti. Passato upadhikkhayanti tesaṃyeva kilesūpadhīnaṃ khayasaṅkhātaṃ mettaṃ adhigamavasena passanta ssāti evamettha attho daṭṭhabbo.
ਏવਂ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਞ੍ਚ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਯ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਿਸਂਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਞ੍ਞੇ ਆਨਿਸਂਸੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਕਮ੍ਪਿ ਚੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਬਲੇਨ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਬ੍ਯਾਪਾਦਤਾਯ ਬ੍ਯਾਪਾਦੇਨ ਅਦੂਸਿਤਚਿਤ੍ਤੋ। ਮੇਤ੍ਤਾਯਤੀਤਿ ਹਿਤਫਰਣવਸੇਨ ਮੇਤ੍ਤਂ ਕਰੋਤਿ। ਕੁਸਲੋਤਿ ਅਤਿਸਯੇਨ ਕੁਸਲવਾ ਮਹਾਪੁਞ੍ਞੋ, ਪਟਿਘਾਦਿਅਨਤ੍ਥવਿਗਮੇਨ વੋ। ਖੇਮੀ ਤੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਮੇਤ੍ਤਾਯਿਤੇਨ। ਸਬ੍ਬੇ ਚ ਪਾਣੇਤਿ ਚਸਦ੍ਦੋ ਬ੍ਯਤਿਰੇਕੇ। ਮਨਸਾਨੁਕਮ੍ਪਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਨੁਕਮ੍ਪਨ੍ਤੋ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਏਕਸਤ੍ਤવਿਸਯਾਪਿ ਤਾવ ਮੇਤ੍ਤਾ ਮਹਾਕੁਸਲਰਾਸਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਪਨ ਪਾਣੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਿਯਪੁਤ੍ਤਂ વਿਯ ਹਿਤਫਰਣੇਨ ਮਨਸਾ ਅਨੁਕਮ੍ਪਨ੍ਤੋ ਪਹੂਤਂ ਬਹੁਂ ਅਨਪ੍ਪਕਂ ਅਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਚਤੁਸਟ੍ਠਿਮਹਾਕਪ੍ਪੇਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਪ੍ਪਬਨ੍ਧਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਂ ਉਲ਼ਾਰਪੁਞ੍ਞਂ ਅਰਿਯੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਕਰੋਤਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦੇਤਿ।
Evaṃ kilesappahānaṃ nibbānādhigamañca mettābhāvanāya sikhāppattamānisaṃsaṃ dassetvā idāni aññe ānisaṃse dassetuṃ ‘‘ekampi ce’’tiādimāha. Tattha aduṭṭhacittoti mettābalena suṭṭhu vikkhambhitabyāpādatāya byāpādena adūsitacitto. Mettāyatīti hitapharaṇavasena mettaṃ karoti. Kusaloti atisayena kusalavā mahāpuñño, paṭighādianatthavigamena vo. Khemī tenāti tena mettāyitena. Sabbe ca pāṇeti casaddo byatireke. Manasānukampanti cittena anukampanto. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekasattavisayāpi tāva mettā mahākusalarāsi, sabbe pana pāṇe attano piyaputtaṃ viya hitapharaṇena manasā anukampanto pahūtaṃ bahuṃ anappakaṃ apariyantaṃ catusaṭṭhimahākappepi attano vipākappabandhaṃ pavattetuṃ samatthaṃ uḷārapuññaṃ ariyo parisuddhacitto puggalo pakaroti nipphādeti.
ਸਤ੍ਤਸਣ੍ਡਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਸਣ੍ਡੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਭਰਿਤਂ, ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਅવਿਰਲ਼ਂ ਆਕਿਣ੍ਣਮਨੁਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਜਿਤ੍વਾਤਿ ਅਦਣ੍ਡੇਨ ਅਸਤ੍ਥੇਨ ਧਮ੍ਮੇਨੇવ વਿਜਿਨਿਤ੍વਾ। ਰਾਜਿਸਯੋਤਿ ਇਸਿਸਦਿਸਾ ਧਮ੍ਮਿਕਰਾਜਾਨੋ। ਯਜਮਾਨਾਤਿ ਦਾਨਾਨਿ ਦਦਮਾਨਾ। ਅਨੁਪਰਿਯਗਾਤਿ વਿਚਰਿਂਸੁ।
Sattasaṇḍanti sattasaṅkhātena saṇḍena samannāgataṃ bharitaṃ, sattehi aviraḷaṃ ākiṇṇamanussanti attho. Vijitvāti adaṇḍena asatthena dhammeneva vijinitvā. Rājisayoti isisadisā dhammikarājāno. Yajamānāti dānāni dadamānā. Anupariyagāti vicariṃsu.
ਅਸ੍ਸਮੇਧਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਪੋਰਾਣਕਰਾਜਕਾਲੇ ਕਿਰ ਸਸ੍ਸਮੇਧਂ, ਪੁਰਿਸਮੇਧਂ, ਸਮ੍ਮਾਪਾਸਂ, વਾਚਾਪੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਨਿ ਅਹੇਸੁਂ, ਯੇਹਿ ਰਾਜਾਨੋ ਲੋਕਂ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਿਂਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਸਸ੍ਸਤੋ ਦਸਮਭਾਗਗ੍ਗਹਣਂ ਸਸ੍ਸਮੇਧਂ ਨਾਮ, ਸਸ੍ਸਸਮ੍ਪਾਦਨੇ, ਮੇਧਾવਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਹਾਯੋਧਾਨਂ ਛਮਾਸਿਕਂ ਭਤ੍ਤવੇਤਨਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨਂ ਪੁਰਿਸਮੇਧਂ ਨਾਮ, ਪੁਰਿਸਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨੇ ਮੇਧਾવਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਲਿਦ੍ਦਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਪੋਤ੍ਥਕੇ ਲੇਖਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤੀਣਿ વਸ੍ਸਾਨਿ વਿਨਾ વਡ੍ਢਿਯਾ ਸਹਸ੍ਸਦ੍વਿਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਤਧਨਾਨੁਪ੍ਪਦਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਪਾਸਂ ਨਾਮ। ਤਞ੍ਹਿ ਸਮ੍ਮਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਪਾਸੇਤਿ ਹਦਯੇ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਿਯ ਠਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਪਾਸ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਤਾਤ ਮਾਤੁਲਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ ਸਣ੍ਹવਾਚਾਯ ਸਙ੍ਗਹਣਂ વਾਚਾਪੇਯ੍ਯਂ ਨਾਮ, ਪੇਯ੍ਯવਜ੍ਜਂ ਪਿਯવਾਚਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਚਤੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਰਟ੍ਠਂ ਇਦ੍ਧਞ੍ਚੇવ ਹੋਤਿ ਫੀਤਞ੍ਚ ਪਹੂਤਅਨ੍ਨਪਾਨਂ ਖੇਮਂ ਨਿਰਬ੍ਬੁਦਂ। ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਮੁਦਾ ਮੋਦਮਾਨਾ ਉਰੇ ਪੁਤ੍ਤੇ ਨਚ੍ਚੇਨ੍ਤਾ ਅਪਾਰੁਤਘਰਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ । ਇਦਂ ਘਰਦ੍વਾਰੇਸੁ ਅਗ੍ਗਲ਼ਾਨਂ ਅਭਾવਤੋ ‘‘ਨਿਰਗ੍ਗਲ਼’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਯਂ ਪੋਰਾਣਿਕਾ ਪવੇਣਿ, ਅਯਂ ਪੋਰਾਣਿਕਾ ਪਕਤਿ।
Assamedhantiādīsu porāṇakarājakāle kira sassamedhaṃ, purisamedhaṃ, sammāpāsaṃ, vācāpeyyanti cattāri saṅgahavatthūni ahesuṃ, yehi rājāno lokaṃ saṅgaṇhiṃsu. Tattha nipphannasassato dasamabhāgaggahaṇaṃ sassamedhaṃ nāma, sassasampādane, medhāvitāti attho. Mahāyodhānaṃ chamāsikaṃ bhattavetanānuppadānaṃ purisamedhaṃ nāma, purisasaṅgaṇhane medhāvitāti attho. Daliddamanussānaṃ potthake lekhaṃ gahetvā tīṇi vassāni vinā vaḍḍhiyā sahassadvisahassamattadhanānuppadānaṃ sammāpāsaṃ nāma. Tañhi sammā manusse pāseti hadaye bandhitvā viya ṭhapeti, tasmā ‘‘sammāpāsa’’nti vuccati. ‘‘Tāta mātulā’’tiādinā pana saṇhavācāya saṅgahaṇaṃ vācāpeyyaṃ nāma, peyyavajjaṃ piyavācatāti attho. Evaṃ catūhi saṅgahavatthūhi saṅgahitaṃ raṭṭhaṃ iddhañceva hoti phītañca pahūtaannapānaṃ khemaṃ nirabbudaṃ. Manussā mudā modamānā ure putte naccentā apārutagharā viharanti . Idaṃ gharadvāresu aggaḷānaṃ abhāvato ‘‘niraggaḷa’’nti vuccati. Ayaṃ porāṇikā paveṇi, ayaṃ porāṇikā pakati.
ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨ ਓਕ੍ਕਾਕਰਾਜਕਾਲੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਨਿ ਇਮਞ੍ਚ ਰਟ੍ਠਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤਾ ਉਦ੍ਧਮ੍ਮੂਲਂ ਕਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸਮੇਧਂ ਪੁਰਿਸਮੇਧਨ੍ਤਿਆਦਿਕੇ ਪਞ੍ਚ ਯਞ੍ਞੇ ਨਾਮ ਅਕਂਸੁ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਧਮ੍ਮਿਯਸੁਤ੍ਤੇ –
Aparabhāge pana okkākarājakāle brāhmaṇā imāni cattāri saṅgahavatthūni imañca raṭṭhasampattiṃ parivattentā uddhammūlaṃ katvā assamedhaṃ purisamedhantiādike pañca yaññe nāma akaṃsu. Vuttañhetaṃ bhagavatā brāhmaṇadhammiyasutte –
‘‘ਤੇਸਂ ਆਸਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ, ਦਿਸ੍વਾਨ ਅਣੁਤੋ ਅਣੁਂ…ਪੇ॰…॥
‘‘Tesaṃ āsi vipallāso, disvāna aṇuto aṇuṃ…pe….
‘‘ਤੇ ਤਤ੍ਥ ਮਨ੍ਤੇ ਗਨ੍ਥੇਤ੍વਾ, ਓਕ੍ਕਾਕਂ ਤਦੁਪਾਗਮੁ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੩੦੧-੩੦੪)।
‘‘Te tattha mante ganthetvā, okkākaṃ tadupāgamu’’nti. (su. ni. 301-304);
ਤਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਮੇਤ੍ਥ ਮੇਧਨ੍ਤਿ ਬਾਧੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਸ੍ਸਮੇਧੋ। ਦ੍વੀਹਿ ਪਰਿਯਞ੍ਞੇਹਿ ਯਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਏਕવੀਸਤਿਯੂਪਸ੍ਸ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਚ੍ਛਿਮਦਿવਸੇ ਏવ ਸਤ੍ਤਨવੁਤਿਪਞ੍ਚਪਸੁਸਤਘਾਤਭੀਸਨਸ੍ਸ ਠਪੇਤ੍વਾ ਭੂਮਿਞ੍ਚ ਪੁਰਿਸੇ ਚ ਅવਸੇਸਸਬ੍ਬવਿਭવਦਕ੍ਖਿਣਸ੍ਸ ਯਞ੍ਞਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਪੁਰਿਸਮੇਤ੍ਥ ਮੇਧਨ੍ਤਿ ਬਾਧੇਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਰਿਸਮੇਧੋ। ਚਤੂਹਿ ਪਰਿਯਞ੍ਞੇਹਿ ਯਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਿਂਭੂਮਿਯਾ ਅਸ੍ਸਮੇਧੇ વੁਤ੍ਤવਿਭવਦਕ੍ਖਿਣਸ੍ਸ ਯਞ੍ਞਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸਮ੍ਮਮੇਤ੍ਥ ਪਾਸਨ੍ਤਿ ਖਿਪਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਪਾਸੋ। ਯੁਗਚ੍ਛਿਗ੍ਗਲ਼ੇ ਪવੇਸਨਦਣ੍ਡਕਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸਮ੍ਮਂ ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਤਿਤੋਕਾਸੇ વੇਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਸਂਹਾਰਿਮੇਹਿ ਯੂਪਾਦੀਹਿ ਸਰਸ੍ਸਤਿਨਦਿਯਾ ਨਿਮੁਗ੍ਗੋਕਾਸਤੋ ਪਭੁਤਿ ਪਟਿਲੋਮਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਨ ਯਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਤ੍ਰਯਾਗਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ વਾਜਮੇਤ੍ਥ ਪਿવਨ੍ਤੀਤਿ વਾਜਪੇਯ੍ਯੋ। ਏਕੇਨ ਪਰਿਯਞ੍ਞੇਨ ਸਤ੍ਤਰਸਹਿ ਪਸੂਹਿ ਯਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਬੇਲ਼ੁવਯੂਪਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਰਸਕਦਕ੍ਖਿਣਸ੍ਸ ਯਞ੍ਞਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਅਗ੍ਗਲ਼ੋਤਿ ਨਿਰਗ੍ਗਲ਼ੋ। ਨવਹਿ ਪਰਿਯਞ੍ਞੇਹਿ ਯਜਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਿਂ ਭੂਮਿਯਾ ਪੁਰਿਸੇਹਿ ਚ ਅਸ੍ਸਮੇਧੇ વੁਤ੍ਤવਿਭવਦਕ੍ਖਿਣਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਮੇਧਪਰਿਯਾਯਨਾਮਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਮੇਧવਿਕਪ੍ਪਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ।
Tattha assamettha medhanti bādhentīti assamedho. Dvīhi pariyaññehi yajitabbassa ekavīsatiyūpassa ekasmiṃ pacchimadivase eva sattanavutipañcapasusataghātabhīsanassa ṭhapetvā bhūmiñca purise ca avasesasabbavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Purisamettha medhanti bādhentīti purisamedho. Catūhi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃbhūmiyā assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Sammamettha pāsanti khipantīti sammāpāso. Yugacchiggaḷe pavesanadaṇḍakasaṅkhātaṃ sammaṃ khipitvā tassa patitokāse vediṃ katvā saṃhārimehi yūpādīhi sarassatinadiyā nimuggokāsato pabhuti paṭilomaṃ gacchantena yajitabbassa satrayāgassetaṃ adhivacanaṃ vājamettha pivantīti vājapeyyo. Ekena pariyaññena sattarasahi pasūhi yajitabbassa beḷuvayūpassa sattarasakadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Natthi ettha aggaḷoti niraggaḷo. Navahi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā purisehi ca assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa sabbamedhapariyāyanāmassa assamedhavikappassetaṃ adhivacanaṃ.
ਚਨ੍ਦਪ੍ਪਭਾਤਿ ਚਨ੍ਦਪ੍ਪਭਾਯ। ਤਾਰਗਣਾવ ਸਬ੍ਬੇਤਿ ਯਥਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤਾਰਾਗਣਾ ਚਨ੍ਦਿਮਸੋਭਾਯ ਸੋਲ਼ਸਿਮ੍ਪਿ ਕਲਂ ਨਾਗ੍ਘਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਤੇ ਅਸ੍ਸਮੇਧਾਦਯੋ ਯਞ੍ਞਾ ਮੇਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੇਨ ਸੁਭਾવਿਤਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸਿਮ੍ਪਿ ਕਲਂ ਨਾਨੁਭવਨ੍ਤਿ, ਨ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ, ਨਾਗ੍ਘਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Candappabhāti candappabhāya. Tāragaṇāva sabbeti yathā sabbepi tārāgaṇā candimasobhāya soḷasimpi kalaṃ nāgghanti, evaṃ te assamedhādayo yaññā mettacittassa vuttalakkhaṇena subhāvitassa soḷasimpi kalaṃ nānubhavanti, na pāpuṇanti, nāgghantīti attho.
ਇਦਾਨਿ ਅਪਰੇਪਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੇ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਯ ਆਨਿਸਂਸੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯੋ ਨ ਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੋਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਭਾવਨਾਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਨ ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇਨੇવ ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਨੁਭਾવੇਨ ਦੂਰવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਬ੍ਯਾਪਾਦਤਾਯ ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਸਤ੍ਤਂ ਹਿਂਸਤਿ, ਲੇਡ੍ਡੁਦਣ੍ਡਾਦੀਹਿ ਨ વਿਬਾਧਤਿ વਾ। ਨ ਘਾਤੇਤੀਤਿ ਪਰਂ ਸਮਾਦਪੇਤ੍વਾ ਨ ਸਤ੍ਤੇ ਹਨਾਪੇਤਿ ਨ વਿਬਾਧਾਪੇਤਿ ਚ। ਨ ਜਿਨਾਤੀਤਿ ਸਾਰਮ੍ਭવਿਗ੍ਗਾਹਿਕਕਥਾਦਿવਸੇਨ ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਜਿਨਾਤਿ ਸਾਰਮ੍ਭਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ, ਜਾਨਿਕਰਣવਸੇਨ વਾ ਅਡ੍ਡਕਰਣਾਦਿਨਾ ਨ ਕਞ੍ਚਿ ਜਿਨਾਤਿ। ਨ ਜਾਪਯੇਤਿ ਪਰੇਪਿ ਪਯੋਜੇਤ੍વਾ ਪਰੇਸਂ ਧਨਜਾਨਿਂ ਨ ਕਾਰਾਪੇਯ੍ਯ। ਮੇਤ੍ਤਂਸੋਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਮਯਚਿਤ੍ਤਕੋਟ੍ਠਾਸੋ, ਮੇਤ੍ਤਾਯ વਾ ਅਂਸੋ ਅવਿਜਹਨਟ੍ਠੇਨ ਅવਯવਭੂਤੋਤਿ ਮੇਤ੍ਤਂਸੋ। ਸਬ੍ਬਭੂਤੇਸੂਤਿ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ। ਤਤੋ ਏવ વੇਰਂ ਤਸ੍ਸ ਨ ਕੇਨਚੀਤਿ ਅਕੁਸਲવੇਰਂ ਤਸ੍ਸ ਕੇਨਚਿਪਿ ਕਾਰਣੇਨ ਨਤ੍ਥਿ, ਪੁਗ੍ਗਲવੇਰਸਙ੍ਖਾਤੋ વਿਰੋਧੋ ਕੇਨਚਿ ਪੁਰਿਸੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਸ੍ਸ ਮੇਤ੍ਤਾવਿਹਾਰਿਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।
Idāni aparepi diṭṭhadhammikasamparāyike mettābhāvanāya ānisaṃse dassetuṃ ‘‘yo na hantī’’tiādi vuttaṃ. Tattha yoti mettābrahmavihārabhāvanānuyutto puggalo. Na hantīti teneva mettābhāvanānubhāvena dūravikkhambhitabyāpādatāya na kañci sattaṃ hiṃsati, leḍḍudaṇḍādīhi na vibādhati vā. Na ghātetīti paraṃ samādapetvā na satte hanāpeti na vibādhāpeti ca. Na jinātīti sārambhaviggāhikakathādivasena na kañci jināti sārambhasseva abhāvato, jānikaraṇavasena vā aḍḍakaraṇādinā na kañci jināti. Na jāpayeti parepi payojetvā paresaṃ dhanajāniṃ na kārāpeyya. Mettaṃsoti mettāmayacittakoṭṭhāso, mettāya vā aṃso avijahanaṭṭhena avayavabhūtoti mettaṃso. Sabbabhūtesūti sabbasattesu. Tato eva veraṃ tassa na kenacīti akusalaveraṃ tassa kenacipi kāraṇena natthi, puggalaverasaṅkhāto virodho kenaci purisena saddhiṃ tassa mettāvihārissa natthīti.
ਏવਮੇਤਸ੍ਮਿਂ ਏਕਕਨਿਪਾਤੇ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਤੇਰਸਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਸਿਕ੍ਖਾਸੁਤ੍ਤਦ੍વਯੇ ਚਾਤਿ ਪਨ੍ਨਰਸਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ વਿવਟ੍ਟਂ ਕਥਿਤਂ, ਨੀવਰਣਸੁਤ੍ਤਂ ਸਂਯੋਜਨਸੁਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਮਾਦਸੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਿਸਞ੍ਚਯਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਂ ਕਥਿਤਂ। ਇਤਰੇਸੁ ਪਨ વਟ੍ਟਮੇવ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ।
Evametasmiṃ ekakanipāte paṭipāṭiyā terasasu suttesu sikkhāsuttadvaye cāti pannarasasu suttesu vivaṭṭaṃ kathitaṃ, nīvaraṇasuttaṃ saṃyojanasuttaṃ appamādasuttaṃ aṭṭhisañcayasuttanti etesu catūsu suttesu vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ. Itaresu pana vaṭṭameva kathitanti.
ਸਤ੍ਤਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਪਰਮਤ੍ਥਦੀਪਨਿਯਾ
Paramatthadīpaniyā
ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
Khuddakanikāya-aṭṭhakathāya
ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਏਕਕਨਿਪਾਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Itivuttakassa ekakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਪਾਲ਼ਿ • Itivuttakapāḷi / ੭. ਮੇਤ੍ਤਾਭਾવਨਾਸੁਤ੍ਤਂ • 7. Mettābhāvanāsuttaṃ
