| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
६. मित्ताकाळीथेरीगाथावण्णना
6. Mittākāḷītherīgāthāvaṇṇanā
सद्धाय पब्बजित्वानातिआदिका मित्ताकाळिया थेरिया गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती इमस्मिं बुद्धुप्पादे कुरुरट्ठे कम्मासधम्मनिगमे ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्ता महासतिपट्ठानदेसनाय पटिलद्धसद्धा भिक्खुनीसु पब्बजित्वा सत्त संवच्छरानि लाभसक्कारगिद्धिका हुत्वा समणधम्मं करोन्ती तत्थ तत्थ विचरित्वा अपरभागे योनिसो उम्मुज्जन्ती संवेगजाता हुत्वा विपस्सनं पट्ठपेत्वा न चिरस्सेव सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पत्वा अत्तनो पटिपत्तिं पच्चवेक्खित्वा उदानवसेन –
Saddhāyapabbajitvānātiādikā mittākāḷiyā theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī imasmiṃ buddhuppāde kururaṭṭhe kammāsadhammanigame brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ pattā mahāsatipaṭṭhānadesanāya paṭiladdhasaddhā bhikkhunīsu pabbajitvā satta saṃvaccharāni lābhasakkāragiddhikā hutvā samaṇadhammaṃ karontī tattha tattha vicaritvā aparabhāge yoniso ummujjantī saṃvegajātā hutvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
९२.
92.
‘‘सद्धाय पब्बजित्वान, अगारस्मानगारियं।
‘‘Saddhāya pabbajitvāna, agārasmānagāriyaṃ;
विचरिंहं तेन तेन, लाभसक्कारउस्सुका॥
Vicariṃhaṃ tena tena, lābhasakkāraussukā.
९३.
93.
‘‘रिञ्चित्वा परमं अत्थं, हीनमत्थं असेविहं।
‘‘Riñcitvā paramaṃ atthaṃ, hīnamatthaṃ asevihaṃ;
किलेसानं वसं गन्त्वा, सामञ्ञत्थं न बुज्झिहं॥
Kilesānaṃ vasaṃ gantvā, sāmaññatthaṃ na bujjhihaṃ.
९४.
94.
‘‘तस्सा मे अहु संवेगो, निसिन्नाय विहारके।
‘‘Tassā me ahu saṃvego, nisinnāya vihārake;
उम्मग्गपटिपन्नाम्हि, तण्हाय वसमागता॥
Ummaggapaṭipannāmhi, taṇhāya vasamāgatā.
९५.
95.
‘‘अप्पकं जीवितं मय्हं, जरा ब्याधि च मद्दति।
‘‘Appakaṃ jīvitaṃ mayhaṃ, jarā byādhi ca maddati;
पुरायं भिज्जति कायो, न मे कालो पमज्जितुं॥
Purāyaṃ bhijjati kāyo, na me kālo pamajjituṃ.
९६.
96.
‘‘यथाभूतमवेक्खन्ती, खन्धानं उदयब्बयं।
‘‘Yathābhūtamavekkhantī, khandhānaṃ udayabbayaṃ;
विमुत्तचित्ता उट्ठासिं, कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥ – इमा गाथा अभासि।
Vimuttacittā uṭṭhāsiṃ, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. – imā gāthā abhāsi;
तत्थ विचरिंहं तेन तेन, लाभसक्कारउस्सुकाति लाभे च सक्कारे च उस्सुका युत्तप्पयुत्ता हुत्वा तेन तेन बाहुसच्चधम्मकथादिना लाभुप्पादहेतुना विचरिं अहं।
Tattha vicariṃhaṃ tena tena, lābhasakkāraussukāti lābhe ca sakkāre ca ussukā yuttappayuttā hutvā tena tena bāhusaccadhammakathādinā lābhuppādahetunā vicariṃ ahaṃ.
रिञ्चित्वा परमं अत्थन्ति झानविपस्सनामग्गफलादिं उत्तमं अत्थं जहित्वा छड्डेत्वा। हीनमत्थं असेविहन्ति चतुपच्चयसङ्खातआमिसभावतो हीनं लामकं अत्थं अयोनिसो परियेसनाय पटिसेविं अहं। किलेसानं वसं गन्त्वाति मानमदतण्हादीनं किलेसानं वसं उपगन्त्वा सामञ्ञत्थं समणकिच्चं न बुज्झिं न जानिं अहं।
Riñcitvā paramaṃ atthanti jhānavipassanāmaggaphalādiṃ uttamaṃ atthaṃ jahitvā chaḍḍetvā. Hīnamatthaṃ asevihanti catupaccayasaṅkhātaāmisabhāvato hīnaṃ lāmakaṃ atthaṃ ayoniso pariyesanāya paṭiseviṃ ahaṃ. Kilesānaṃ vasaṃ gantvāti mānamadataṇhādīnaṃ kilesānaṃ vasaṃ upagantvā sāmaññatthaṃ samaṇakiccaṃ na bujjhiṃ na jāniṃ ahaṃ.
निसिन्नाय विहारकेति मम वसनकओवरके निसिन्नाय अहु संवेगो। कथन्ति चे, आह ‘‘उम्मग्गपटिपन्नाम्ही’’ति। तत्थ उम्मग्गपटिपन्नाम्हीति यावदेव अनुपादाय परिनिब्बानत्थमिदं सासनं, तत्थ सासने पब्बजित्वा कम्मट्ठानं अमनसिकरोन्ती तस्स उम्मग्गपटिपन्ना अम्हीति। तण्हाय वसमागताति पच्चयुप्पादनतण्हाय वसं उपगता।
Nisinnāyavihāraketi mama vasanakaovarake nisinnāya ahu saṃvego. Kathanti ce, āha ‘‘ummaggapaṭipannāmhī’’ti. Tattha ummaggapaṭipannāmhīti yāvadeva anupādāya parinibbānatthamidaṃ sāsanaṃ, tattha sāsane pabbajitvā kammaṭṭhānaṃ amanasikarontī tassa ummaggapaṭipannā amhīti. Taṇhāya vasamāgatāti paccayuppādanataṇhāya vasaṃ upagatā.
अप्पकं जीवितं मय्हन्ति परिच्छिन्नकाला वज्जिततो बहूपद्दवतो च मम जीवितं अप्पकं परित्तं लहुकं। जरा ब्याधि च मद्दतीति तञ्च समन्ततो आपतित्वा निप्पोथेन्ता पब्बता विय जरा ब्याधि च मद्दति निम्मथति। ‘‘मद्दरे’’तिपि पाठो। पुरायं भिज्जति कायोति अयं कायो भिज्जति पुरा। यस्मा तस्स एकंसिको भेदो, तस्मा न मे कालो पमज्जितुं अयं कालो अट्ठक्खणवज्जितो नवमो खणो, सो पमज्जितुं न युत्तोति तस्साहुं संवेगोति योजना।
Appakaṃ jīvitaṃ mayhanti paricchinnakālā vajjitato bahūpaddavato ca mama jīvitaṃ appakaṃ parittaṃ lahukaṃ. Jarā byādhi ca maddatīti tañca samantato āpatitvā nippothentā pabbatā viya jarā byādhi ca maddati nimmathati. ‘‘Maddare’’tipi pāṭho. Purāyaṃ bhijjati kāyoti ayaṃ kāyo bhijjati purā. Yasmā tassa ekaṃsiko bhedo, tasmā na me kālo pamajjituṃ ayaṃ kālo aṭṭhakkhaṇavajjito navamo khaṇo, so pamajjituṃ na yuttoti tassāhuṃ saṃvegoti yojanā.
यथाभूतमवेक्खन्तीति एवं जातसंवेगा विपस्सनं पट्ठपेत्वा अनिच्चादिमनसिकारेन यथाभूतमवेक्खन्ती। किं अवेक्खन्तीति आह ‘‘खन्धानं उदयब्बय’’न्ति। ‘‘अविज्जासमुदया रूपसमुदयो’’तिआदिना (पटि॰ म॰ १.५०) समपञ्ञासप्पभेदानं पञ्चन्नं उपादानक्खन्धानं उप्पादनिरोधञ्च उदयब्बयानुपस्सनाय अवेक्खन्ती विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा मग्गपटिपाटिया सब्बसो किलेसेहि च भवेहि च विमुत्तचित्ता उट्ठासिं, उभतो उट्ठानेन मग्गेन भवत्तयतो चाति वुट्ठिता अहोसिं। सेसं वुत्तनयमेव।
Yathābhūtamavekkhantīti evaṃ jātasaṃvegā vipassanaṃ paṭṭhapetvā aniccādimanasikārena yathābhūtamavekkhantī. Kiṃ avekkhantīti āha ‘‘khandhānaṃ udayabbaya’’nti. ‘‘Avijjāsamudayā rūpasamudayo’’tiādinā (paṭi. ma. 1.50) samapaññāsappabhedānaṃ pañcannaṃ upādānakkhandhānaṃ uppādanirodhañca udayabbayānupassanāya avekkhantī vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā sabbaso kilesehi ca bhavehi ca vimuttacittā uṭṭhāsiṃ, ubhato uṭṭhānena maggena bhavattayato cāti vuṭṭhitā ahosiṃ. Sesaṃ vuttanayameva.
मित्ताकाळीथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Mittākāḷītherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / ६. मित्ताकाळीथेरीगाथा • 6. Mittākāḷītherīgāthā
