Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi |
૩. મુચલિન્દકથા
3. Mucalindakathā
૫. અકાલમેઘોતિ એત્થ વપ્પાદિકાલસ્સ અભાવા ન અકાલો હોતિ, અથ ખો વસ્સકાલે અસમ્પત્તત્તા અકાલોતિ આહ ‘‘અસમ્પત્તે વસ્સકાલે’’તિ. ‘‘ઉપ્પન્નમેઘો’’તિ ઇમિના અકાલે ઉપ્પન્નો મેઘો અકાલમેઘોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. ગિમ્હાનં પચ્છિમે માસેતિ જેટ્ઠમૂલમાસે. તસ્મિન્તિ મેઘે. સીતવાતદુદ્દિનીતિ એત્થ સીતેન વાતેન દૂસિતં દિનં ઇમિસ્સા વટ્ટલિકાયાતિ સીતવાતદુદ્દિનીતિ વચનત્થં દસ્સેન્તો આહ ‘‘સા ચ પના’’તિઆદિ. સા ચ પન સત્તાહવટ્ટલિકા સીતવાતદુદ્દિની નામ અહોસીતિ સમ્બન્ધો. ‘‘સમીપે પોક્ખરણિયા નિબ્બત્તો’’તિ ઇમિના મુચલિન્દસ્સ સમીપે નિબ્બત્તો મુચલિન્દોતિ વચનત્થં દસ્સેતિ. મુચલિન્દોતિ ચ નિચુલો. સો નીપોતિ ચ પિયકોતિ ચ વુચ્ચતિ. નાગસ્સ ભોગો એકોપિ સત્તાભુજત્તા ‘‘ભોગેહી’’તિ બહુવચનવસેન વુત્તં. તસ્મિન્તિ નાગરાજે ઠિતે સતીતિ યોજના. તસ્સાતિ નાગરાજસ્સ. તસ્માતિ યસ્મા ભણ્ડાગારગબ્ભપમાણં અહોસિ, તસ્મા. ઠાનસ્સ કારણં પરિદીપેતિ અનેનાતિ ઠાનકારણપરિદીપનં ‘‘મા ભગવન્તં સીત’’ન્તિઆદિવચનં. સોતિ નાગરાજા. હીતિ સચ્ચં. પાળિયં ‘‘બાધયિત્થા’’તિ કિરિયાપદં અજ્ઝાહરિતબ્બન્તિ આહ ‘‘મા સીતં ભગવન્તં બાધયિત્થા’’તિ. તત્થાતિ ‘‘મા ભગવન્તં સીત’’ન્તિઆદિવચને. સત્તાહવટ્ટલિકાય સતીતિ સમ્બન્ધો. તમ્પીતિ ઉણ્હમ્પિ. નન્તિ ભગવન્તં. તસ્સાતિ નાગરાજસ્સ. ઉબ્બિદ્ધન્તિ ઉદ્ધં છિદ્દં. વિદ્ધછિદ્દસદ્દા હિ પરિયાયા. આકાસં મેઘપટલપટિચ્છન્નં આસન્નં વિય હોતિ, મેઘપટલવિગમે દૂરં વિય ઉપટ્ઠાતિ, તસ્મા વુત્તં ‘‘મેઘવિગમેન દૂરીભૂત’’ન્તિ. વિગતવલાહકન્તિ એત્થ વિગતસદ્દો અપગતત્થવાચકો, વલાહકસદ્દો મેઘપરિયાયોતિ આહ ‘‘અપગતમેઘ’’ન્તિ. ઇન્દનીલમણિ વિય દિબ્બતીતિ દેવોતિ વચનત્થેન આકાસો દેવો નામાતિ આહ ‘‘દેવન્તિ આકાસ’’ન્તિ. અત્તનો રૂપન્તિ અત્તનો નાગસણ્ઠાનં. ઇમિના સકવણ્ણન્તિ એત્થ સકસદ્દો અત્તવાચકો, વણ્ણસદ્દો સણ્ઠાનવેવચનોતિ દસ્સેતિ.
5.Akālameghoti ettha vappādikālassa abhāvā na akālo hoti, atha kho vassakāle asampattattā akāloti āha ‘‘asampatte vassakāle’’ti. ‘‘Uppannamegho’’ti iminā akāle uppanno megho akālameghoti vacanatthaṃ dasseti. Gimhānaṃ pacchime māseti jeṭṭhamūlamāse. Tasminti meghe. Sītavātaduddinīti ettha sītena vātena dūsitaṃ dinaṃ imissā vaṭṭalikāyāti sītavātaduddinīti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘sā ca panā’’tiādi. Sā ca pana sattāhavaṭṭalikā sītavātaduddinī nāma ahosīti sambandho. ‘‘Samīpe pokkharaṇiyā nibbatto’’ti iminā mucalindassa samīpe nibbatto mucalindoti vacanatthaṃ dasseti. Mucalindoti ca niculo. So nīpoti ca piyakoti ca vuccati. Nāgassa bhogo ekopi sattābhujattā ‘‘bhogehī’’ti bahuvacanavasena vuttaṃ. Tasminti nāgarāje ṭhite satīti yojanā. Tassāti nāgarājassa. Tasmāti yasmā bhaṇḍāgāragabbhapamāṇaṃ ahosi, tasmā. Ṭhānassa kāraṇaṃ paridīpeti anenāti ṭhānakāraṇaparidīpanaṃ ‘‘mā bhagavantaṃ sīta’’ntiādivacanaṃ. Soti nāgarājā. Hīti saccaṃ. Pāḷiyaṃ ‘‘bādhayitthā’’ti kiriyāpadaṃ ajjhāharitabbanti āha ‘‘mā sītaṃ bhagavantaṃ bādhayitthā’’ti. Tatthāti ‘‘mā bhagavantaṃ sīta’’ntiādivacane. Sattāhavaṭṭalikāya satīti sambandho. Tampīti uṇhampi. Nanti bhagavantaṃ. Tassāti nāgarājassa. Ubbiddhanti uddhaṃ chiddaṃ. Viddhachiddasaddā hi pariyāyā. Ākāsaṃ meghapaṭalapaṭicchannaṃ āsannaṃ viya hoti, meghapaṭalavigame dūraṃ viya upaṭṭhāti, tasmā vuttaṃ ‘‘meghavigamena dūrībhūta’’nti. Vigatavalāhakanti ettha vigatasaddo apagatatthavācako, valāhakasaddo meghapariyāyoti āha ‘‘apagatamegha’’nti. Indanīlamaṇi viya dibbatīti devoti vacanatthena ākāso devo nāmāti āha ‘‘devanti ākāsa’’nti. Attano rūpanti attano nāgasaṇṭhānaṃ. Iminā sakavaṇṇanti ettha sakasaddo attavācako, vaṇṇasaddo saṇṭhānavevacanoti dasseti.
સુખો વિવેકોતિ એત્થ તદઙ્ગ વિક્ખમ્ભન સમુચ્છેદ પટિપ્પસ્સદ્ધિનિસ્સરણવિવેકસઙ્ખાતેસુ પઞ્ચસુ વિવેકેસુ નિબ્બાનસઙ્ખાતો નિસ્સરણવિવેકો ચ કાયચિત્તઉપધિવિવેકસઙ્ખાતેસુ તીસુ વિવેકેસુ નિબ્બાનસઙ્ખાતો ઉપધિવિવેકો ચ ગહેતબ્બોતિ આહ ‘‘નિબ્બાનસઙ્ખાતો ઉપધિવિવેકો’’તિ. ‘‘ચતુમગ્ગઞાણસન્તોસેના’’તિ ઇમિના તુટ્ઠસ્સાતિ એત્થ પિણ્ડપાતસન્તોસાદિકે નિવત્તેતિ. સુતધમ્મસ્સાતિ એત્થ સુતસદ્દો વિસ્સુતપરિયાયોતિ આહ ‘‘પકાસિતધમ્મસ્સા’’તિ, પાકટસચ્ચધમ્મસ્સાતિ અત્થો. પસ્સતોતિ એત્થ મંસચક્ખુસ્સ કરણભાવેન આસઙ્કા ભવેય્યાતિ આહ ‘‘ઞાણચક્ખુના’’તિ. ‘‘અકુપ્પનભાવો’’તિ ઇમિના અબ્યાપજ્જન્તિ એત્થ બ્યાપાદસદ્દસ્સ દોસવાચકભાવો ચ ણ્યપચ્ચયસ્સ ભાવત્થો ચ દસ્સિતો. એતેનાતિ ‘‘અબ્યાપજ્જ’’ન્તિપદેન. મેત્તાપુબ્બભાગોતિ અબ્યાપજ્જસ્સ પુબ્બભાગે મેત્તાય ઉપ્પન્નભાવો. પાણભૂતેસુ સંયમોતિ એત્થ પાણભૂતસદ્દા વેવચનભાવેન સત્તેસુ એવ વત્તન્તીતિ આહ ‘‘સત્તેસુ ચા’’તિ. કરુણાપુબ્બભાગોતિ સંયમસ્સ પુબ્બભાગે કરુણાય ઉપ્પન્નભાવો. યાતિ યા વિરાગતા. અનાગામિમગ્ગસ્સ કામરાગસ્સ અનવસેસપહાનત્તા વુત્તં ‘‘એતેન અનાગામિમગ્ગો કથિતો’’તિ. યાથાવમાનસ્સ અરહત્તમગ્ગેન નિરુદ્ધત્તા વુત્તં ‘‘અસ્મિ…પે॰… કથિત’’ન્તિ. ઇતોતિ અરહત્તતો.
Sukho vivekoti ettha tadaṅga vikkhambhana samuccheda paṭippassaddhinissaraṇavivekasaṅkhātesu pañcasu vivekesu nibbānasaṅkhāto nissaraṇaviveko ca kāyacittaupadhivivekasaṅkhātesu tīsu vivekesu nibbānasaṅkhāto upadhiviveko ca gahetabboti āha ‘‘nibbānasaṅkhāto upadhiviveko’’ti. ‘‘Catumaggañāṇasantosenā’’ti iminā tuṭṭhassāti ettha piṇḍapātasantosādike nivatteti. Sutadhammassāti ettha sutasaddo vissutapariyāyoti āha ‘‘pakāsitadhammassā’’ti, pākaṭasaccadhammassāti attho. Passatoti ettha maṃsacakkhussa karaṇabhāvena āsaṅkā bhaveyyāti āha ‘‘ñāṇacakkhunā’’ti. ‘‘Akuppanabhāvo’’ti iminā abyāpajjanti ettha byāpādasaddassa dosavācakabhāvo ca ṇyapaccayassa bhāvattho ca dassito. Etenāti ‘‘abyāpajja’’ntipadena. Mettāpubbabhāgoti abyāpajjassa pubbabhāge mettāya uppannabhāvo. Pāṇabhūtesu saṃyamoti ettha pāṇabhūtasaddā vevacanabhāvena sattesu eva vattantīti āha ‘‘sattesu cā’’ti. Karuṇāpubbabhāgoti saṃyamassa pubbabhāge karuṇāya uppannabhāvo. Yāti yā virāgatā. Anāgāmimaggassa kāmarāgassa anavasesapahānattā vuttaṃ ‘‘etena anāgāmimaggo kathito’’ti. Yāthāvamānassa arahattamaggena niruddhattā vuttaṃ ‘‘asmi…pe… kathita’’nti. Itoti arahattato.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૩. મુચલિન્દકથા • 3. Mucalindakathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / મુચલિન્દકથા • Mucalindakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā / મુચલિન્દકથાવણ્ણના • Mucalindakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / મુચલિન્દકથાવણ્ણના • Mucalindakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / મુચલિન્દકથાવણ્ણના • Mucalindakathāvaṇṇanā