Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / સારત્થદીપની-ટીકા • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
મુચલિન્દકથાવણ્ણના
Mucalindakathāvaṇṇanā
૫. મુચલિન્દમૂલેતિ (ઉદા॰ અટ્ઠ॰ ૧૧) એત્થ મુચલિન્દો વુચ્ચતિ નીપરુક્ખો, યો ‘‘નિચુલો’’તિપિ વુચ્ચતિ, તસ્સ સમીપેતિ અત્થો. કેચિ પન ‘‘મુચલોતિ તસ્સ રુક્ખસ્સ નામં, વનજેટ્ઠકતાય પન મુચલિન્દોતિ વુત્ત’’ન્તિ વદન્તિ. ઉદપાદીતિ સકલચક્કવાળગબ્ભં પૂરેન્તો મહામેઘો ઉદપાદિ. એવરૂપો કિર મેઘો દ્વીસુયેવ કાલેસુ વસ્સતિ ચક્કવત્તિમ્હિ વા ઉપ્પન્ને બુદ્ધે વા, ઇધ બુદ્ધુપ્પાદકાલે ઉદપાદિ. પોક્ખરણિયા નિબ્બત્તોતિ પોક્ખરણિયા હેટ્ઠા નાગભવનં અત્થિ, તત્થ નિબ્બત્તો. સકભવનાતિ અત્તનો નાગભવનતો. એવં ભોગેહિ પરિક્ખિપિત્વાતિ સત્ત વારે અત્તનો સરીરભોગેહિ ભગવતો કાયં પરિવારેત્વા. ઉપરિમુદ્ધનિ મહન્તં ફણં વિહચ્ચાતિ ભગવતો મુદ્ધપ્પદેસસ્સ ઉપરિ અત્તનો મહન્તં ફણં પસારેત્વા. ‘‘ફણં કરિત્વા’’તિપિ પાઠો, સોયેવત્થો.
5.Mucalindamūleti (udā. aṭṭha. 11) ettha mucalindo vuccati nīparukkho, yo ‘‘niculo’’tipi vuccati, tassa samīpeti attho. Keci pana ‘‘mucaloti tassa rukkhassa nāmaṃ, vanajeṭṭhakatāya pana mucalindoti vutta’’nti vadanti. Udapādīti sakalacakkavāḷagabbhaṃ pūrento mahāmegho udapādi. Evarūpo kira megho dvīsuyeva kālesu vassati cakkavattimhi vā uppanne buddhe vā, idha buddhuppādakāle udapādi. Pokkharaṇiyā nibbattoti pokkharaṇiyā heṭṭhā nāgabhavanaṃ atthi, tattha nibbatto. Sakabhavanāti attano nāgabhavanato. Evaṃ bhogehi parikkhipitvāti satta vāre attano sarīrabhogehi bhagavato kāyaṃ parivāretvā. Uparimuddhani mahantaṃ phaṇaṃvihaccāti bhagavato muddhappadesassa upari attano mahantaṃ phaṇaṃ pasāretvā. ‘‘Phaṇaṃ karitvā’’tipi pāṭho, soyevattho.
તસ્સ કિર નાગરાજસ્સ એતદહોસિ ‘‘ભગવા ચ મય્હં ભવનસમીપે રુક્ખમૂલે નિસિન્નો, અયઞ્ચ સત્તાહવદ્દલિકા વત્તતિ, વાસાગારમસ્સ લદ્ધું વટ્ટતી’’તિ. સો સત્તરતનમયં પાસાદં નિમ્મિનિતું સક્કોન્તોપિ ‘‘એવં કતે કાયસારો ગહિતો ન ભવિસ્સતિ, દસબલસ્સ કાયવેય્યાવચ્ચં કરિસ્સામી’’તિ મહન્તં અત્તભાવં કત્વા સત્થારં સત્તક્ખત્તું ભોગેહિ પરિક્ખિપિત્વા ઉપરિ ફણં ધારેસિ. ‘‘તસ્સ પરિક્ખેપબ્ભન્તરં લોહપાસાદે ભણ્ડાગારગબ્ભપ્પમાણં અહોસી’’તિ ઇધ વુત્તં. મજ્ઝિમટ્ઠકથાયં (મ॰ નિ॰ અટ્ઠ॰ ૧.૨૮૪) પન –
Tassa kira nāgarājassa etadahosi ‘‘bhagavā ca mayhaṃ bhavanasamīpe rukkhamūle nisinno, ayañca sattāhavaddalikā vattati, vāsāgāramassa laddhuṃ vaṭṭatī’’ti. So sattaratanamayaṃ pāsādaṃ nimminituṃ sakkontopi ‘‘evaṃ kate kāyasāro gahito na bhavissati, dasabalassa kāyaveyyāvaccaṃ karissāmī’’ti mahantaṃ attabhāvaṃ katvā satthāraṃ sattakkhattuṃ bhogehi parikkhipitvā upari phaṇaṃ dhāresi. ‘‘Tassa parikkhepabbhantaraṃ lohapāsāde bhaṇḍāgāragabbhappamāṇaṃ ahosī’’ti idha vuttaṃ. Majjhimaṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.284) pana –
‘‘પરિક્ખેપસ્સ અન્તો ઓકાસો હેટ્ઠા લોહપાસાદપ્પમાણો અહોસિ, ‘ઇચ્છિતિચ્છિતેન ઇરિયાપથેન સત્થા વિહરિસ્સતી’તિ નાગરાજસ્સ અજ્ઝાસયો અહોસિ, તસ્મા એવં મહન્તં ઓકાસં પરિક્ખિપિ, મજ્ઝે રતનપલ્લઙ્કો પઞ્ઞત્તો હોતિ, ઉપરિ સુવણ્ણતારકવિચિત્તં સમોસરિતગન્ધદામકુસુમચેલવિતાનં અહોસિ, ચતૂસુ કોણેસુ ગન્ધતેલેન દીપા જલિતા, ચતૂસુ દિસાસુ વિવરિત્વા ચન્દનકરણ્ડકા ઠપિતા’’તિ –
‘‘Parikkhepassa anto okāso heṭṭhā lohapāsādappamāṇo ahosi, ‘icchiticchitena iriyāpathena satthā viharissatī’ti nāgarājassa ajjhāsayo ahosi, tasmā evaṃ mahantaṃ okāsaṃ parikkhipi, majjhe ratanapallaṅko paññatto hoti, upari suvaṇṇatārakavicittaṃ samosaritagandhadāmakusumacelavitānaṃ ahosi, catūsu koṇesu gandhatelena dīpā jalitā, catūsu disāsu vivaritvā candanakaraṇḍakā ṭhapitā’’ti –
વુત્તં. ઇચ્છિતિચ્છિતેન ઇરિયાપથેન વિહરિસ્સતીતિ ચ નાગરાજસ્સ અજ્ઝાસયમત્તમેતં, ભગવા પન યથાનિસિન્નોવ સત્તાહં વીતિનામેસિ.
Vuttaṃ. Icchiticchitena iriyāpathena viharissatīti ca nāgarājassa ajjhāsayamattametaṃ, bhagavā pana yathānisinnova sattāhaṃ vītināmesi.
કિઞ્ચાપિ…પે॰… ચિન્તેતું યુત્તન્તિ એત્થ કેચિ વદન્તિ ‘‘ઉણ્હગ્ગહણં ભોગપરિક્ખેપસ્સ વિપુલભાવકરણે કારણકિત્તનં. ખુદ્દકે હિ તસ્મિં ભગવન્તં નાગરાજસ્સ સરીરસમ્ભૂતા ઉસ્મા બાધેય્ય, વિપુલભાવકરણેન પન તાદિસં મા ઉણ્હં બાધયિત્થા’’તિ. સઉપસગ્ગપદસ્સ અત્થો ઉપસગ્ગેન વિનાપિ વિઞ્ઞાયતીતિ આહ ‘‘વિદ્ધન્તિ ઉબ્બિદ્ધ’’ન્તિ, સા ચસ્સ ઉબ્બિદ્ધતા ઉપક્કિલેસવિગમેન દૂરભાવેન ઉપટ્ઠાનન્તિ આહ ‘‘મેઘવિગમેન દૂરીભૂત’’ન્તિ. ઇન્દનીલમણિ વિય દિબ્બતિ જોતતીતિ દેવો, આકાસો. વિદિત્વાતિ ‘‘ઇદાનિ વિગતવલાહકો આકાસો, નત્થિ ભગવતો સીતાદિઉપદ્દવો’’તિ ઞત્વા. વિનિવેઠેત્વાતિ અપનેત્વા. અત્તનો રૂપન્તિ અત્તનો નાગરૂપં. પટિસંહરિત્વાતિ અન્તરધાપેત્વા. માણવકવણ્ણન્તિ કુમારકરૂપં.
Kiñcāpi…pe… cintetuṃ yuttanti ettha keci vadanti ‘‘uṇhaggahaṇaṃ bhogaparikkhepassa vipulabhāvakaraṇe kāraṇakittanaṃ. Khuddake hi tasmiṃ bhagavantaṃ nāgarājassa sarīrasambhūtā usmā bādheyya, vipulabhāvakaraṇena pana tādisaṃ mā uṇhaṃ bādhayitthā’’ti. Saupasaggapadassa attho upasaggena vināpi viññāyatīti āha ‘‘viddhanti ubbiddha’’nti, sā cassa ubbiddhatā upakkilesavigamena dūrabhāvena upaṭṭhānanti āha ‘‘meghavigamena dūrībhūta’’nti. Indanīlamaṇi viya dibbati jotatīti devo, ākāso. Viditvāti ‘‘idāni vigatavalāhako ākāso, natthi bhagavato sītādiupaddavo’’ti ñatvā. Viniveṭhetvāti apanetvā. Attanorūpanti attano nāgarūpaṃ. Paṭisaṃharitvāti antaradhāpetvā. Māṇavakavaṇṇanti kumārakarūpaṃ.
એતમત્થં વિદિત્વાતિ ‘‘વિવેકસુખપટિસંવેદિનો યત્થ કત્થચિ સુખમેવ હોતી’’તિ એતં અત્થં સબ્બાકારેન જાનિત્વા. ઇમં ઉદાનન્તિ ઇમં વિવેકસુખાનુભાવદીપકં ઉદાનં ઉદાનેસિ. સુતધમ્મસ્સાતિ વિસ્સુતધમ્મસ્સ. તેનાહ ‘‘પકાસિતધમ્મસ્સા’’તિ. અકુપ્પનભાવોતિ અકુપ્પનસભાવો.
Etamatthaṃviditvāti ‘‘vivekasukhapaṭisaṃvedino yattha katthaci sukhameva hotī’’ti etaṃ atthaṃ sabbākārena jānitvā. Imaṃ udānanti imaṃ vivekasukhānubhāvadīpakaṃ udānaṃ udānesi. Sutadhammassāti vissutadhammassa. Tenāha ‘‘pakāsitadhammassā’’ti. Akuppanabhāvoti akuppanasabhāvo.
મુચલિન્દકથાવણ્ણના નિટ્ઠિતા.
Mucalindakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / વિનયપિટક • Vinayapiṭaka / મહાવગ્ગપાળિ • Mahāvaggapāḷi / ૩. મુચલિન્દકથા • 3. Mucalindakathā
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / વિનયપિટક (અટ્ઠકથા) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / મહાવગ્ગ-અટ્ઠકથા • Mahāvagga-aṭṭhakathā / મુચલિન્દકથા • Mucalindakathā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વજિરબુદ્ધિ-ટીકા • Vajirabuddhi-ṭīkā / મુચલિન્દકથાવણ્ણના • Mucalindakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વિમતિવિનોદની-ટીકા • Vimativinodanī-ṭīkā / મુચલિન્દકથાવણ્ણના • Mucalindakathāvaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / વિનયપિટક (ટીકા) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi / ૩. મુચલિન્દકથા • 3. Mucalindakathā