Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཛཱཏཀ-ཨཊྛཀཐཱ • Jātaka-aṭṭhakathā

    ༎ ནམོ ཏསྶ བྷགཝཏོ ཨརཧཏོ སམྨཱསམྦུདྡྷསྶ༎

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    ཁུདྡཀནིཀཱཡེ

    Khuddakanikāye

    ཛཱཏཀ-ཨཊྛཀཐཱ

    Jātaka-aṭṭhakathā

    (ཚཊྛོ བྷཱགོ)

    (Chaṭṭho bhāgo)

    ༢༢. མཧཱནིཔཱཏོ

    22. Mahānipāto

    [༥༣༨] ༡. མཱུགཔཀྑཛཱཏཀཝཎྞནཱ

    [538] 1. Mūgapakkhajātakavaṇṇanā

    མཱ པཎྜིཙྩཡཾ ཝིབྷཱཝཡཱཏི ཨིདཾ སཏྠཱ ཛེཏཝནེ ཝིཧརནྟོ མཧཱབྷིནིཀྑམནཾ ཨཱརབྦྷ ཀཐེསི། ཨེཀདིཝསཉྷི བྷིཀྑཱུ དྷམྨསབྷཱཡཾ སནྣིསིནྣཱ བྷགཝཏོ ནེཀྑམྨཔཱརམིཾ ཝཎྞཡནྟཱ ནིསཱིདིཾསུ། སཏྠཱ ཨཱགནྟྭཱ ‘‘ཀཱཡ ནུཏྠ, བྷིཀྑཝེ, ཨེཏརཧི ཀཐཱཡ སནྣིསིནྣཱ’’ཏི པུཙྪིཏྭཱ ‘‘ཨིམཱཡ ནཱམཱ’’ཏི ཝུཏྟེ ‘‘བྷིཀྑཝེ, ཨིདཱནི མམ པཱུརིཏཔཱརམིསྶ རཛྫཾ ཚཌྜེཏྭཱ མཧཱབྷིནིཀྑམནཾ ནཱམ ཨནཙྪརིཡཾ། ཨཧཉྷི པུབྦེ ཨཔརིཔཀྐེ ཉཱཎེ པཱརམིཡོ པཱུརེནྟོཔི རཛྫཾ ཚཌྜེཏྭཱ ནིཀྑནྟོཡེཝཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཏེཧི ཡཱཙིཏོ ཨཏཱིཏཾ ཨཱཧརི།

    paṇḍiccayaṃ vibhāvayāti idaṃ satthā jetavane viharanto mahābhinikkhamanaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasañhi bhikkhū dhammasabhāyaṃ sannisinnā bhagavato nekkhammapāramiṃ vaṇṇayantā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘bhikkhave, idāni mama pūritapāramissa rajjaṃ chaḍḍetvā mahābhinikkhamanaṃ nāma anacchariyaṃ. Ahañhi pubbe aparipakke ñāṇe pāramiyo pūrentopi rajjaṃ chaḍḍetvā nikkhantoyevā’’ti vatvā tehi yācito atītaṃ āhari.

    ཨཏཱིཏེ ཀཱསིརཊྛེ བཱརཱཎསིཡཾ ཀཱསིརཱཛཱ ནཱམ དྷམྨེན རཛྫཾ ཀཱརེསི། ཏསྶ སོལ༹སསཧསྶཱ ཨིཏྠིཡོ ཨཧེསུཾ། ཏཱསུ ཨེཀཱཔི པུཏྟཾ ཝཱ དྷཱིཏརཾ ཝཱ ན ལབྷི། ནཱགརཱ ‘‘ཨམྷཱཀཾ རཉྙོ ཝཾསཱནུརཀྑཀོ ཨེཀོཔི པུཏྟོ ནཏྠཱི’’ཏི རཱཛངྒཎེ སནྣིཔཏིཏྭཱ ཀུསཛཱཏཀེ (ཛཱ॰ ༢.༢༠.༡ ཨཱདཡོ) ཨཱགཏནཡེནེཝ རཱཛཱནཾ ཨེཝམཱཧཾསུ ‘‘དེཝ, པུཏྟཾ པཏྠེཐཱ’’ཏི། རཱཛཱ ཏེསཾ ཝཙནཾ སུཏྭཱ སོལ༹སསཧསྶཱ ཨིཏྠིཡོ ‘‘ཏུམྷེ པུཏྟཾ པཏྠེཐཱ’’ཏི ཨཱཎཱཔེསི། ཏཱ ཙནྡཱདཱིནཾ དེཝཏཱནཾ ཨཱཡཱཙནཨུཔཊྛཱནཱདཱིནི ཀཏྭཱ པཏྠེནྟིཡོཔི པུཏྟཾ ཝཱ དྷཱིཏརཾ ཝཱ ན ལབྷིཾསུ། ཨགྒམཧེསཱི པནསྶ མདྡརཱཛདྷཱིཏཱ ཙནྡཱདེཝཱི ནཱམ སཱིལསམྤནྣཱ ཨཧོསི། རཱཛཱ ‘‘བྷདྡེ, ཏྭམྤི པུཏྟཾ པཏྠེཧཱི’’ཏི ཨཱཧ། སཱ པུཎྞམདིཝསེ ཨུཔོསཐཾ སམཱདིཡིཏྭཱ ཙཱུལ༹སཡནེ ནིཔནྣཱཝ ཨཏྟནོ སཱིལཾ ཨཱཝཛྫེཏྭཱ ‘‘སཙཱཧཾ ཨཁཎྜསཱིལཱ ཨིམིནཱ མེ སཙྩེན པུཏྟོ ཨུཔྤཛྫཏཱུ’’ཏི སཙྩཀིརིཡཾ ཨཀཱསི།

    Atīte kāsiraṭṭhe bārāṇasiyaṃ kāsirājā nāma dhammena rajjaṃ kāresi. Tassa soḷasasahassā itthiyo ahesuṃ. Tāsu ekāpi puttaṃ vā dhītaraṃ vā na labhi. Nāgarā ‘‘amhākaṃ rañño vaṃsānurakkhako ekopi putto natthī’’ti rājaṅgaṇe sannipatitvā kusajātake (jā. 2.20.1 ādayo) āgatanayeneva rājānaṃ evamāhaṃsu ‘‘deva, puttaṃ patthethā’’ti. Rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā soḷasasahassā itthiyo ‘‘tumhe puttaṃ patthethā’’ti āṇāpesi. Tā candādīnaṃ devatānaṃ āyācanaupaṭṭhānādīni katvā patthentiyopi puttaṃ vā dhītaraṃ vā na labhiṃsu. Aggamahesī panassa maddarājadhītā candādevī nāma sīlasampannā ahosi. Rājā ‘‘bhadde, tvampi puttaṃ patthehī’’ti āha. Sā puṇṇamadivase uposathaṃ samādiyitvā cūḷasayane nipannāva attano sīlaṃ āvajjetvā ‘‘sacāhaṃ akhaṇḍasīlā iminā me saccena putto uppajjatū’’ti saccakiriyaṃ akāsi.

    ཏསྶཱ སཱིལཏེཛེན སཀྐསྶ བྷཝནཾ ཨུཎྷཱཀཱརཾ དསྶེསི། སཀྐོ ཨཱཝཛྫེནྟོ ཏཾ ཀཱརཎཾ ཉཏྭཱ ‘‘ཙནྡཱདེཝཱི པུཏྟཾ པཏྠེཏི, ཧནྡཱཧཾ པུཏྟཾ དསྶཱམཱི’’ཏི ཏསྶཱནུཙྪཝིཀཾ པུཏྟཾ ཨུཔདྷཱརེནྟོ བོདྷིསཏྟཾ པསྶི། བོདྷིསཏྟོཔི ཏདཱཝཱིསཏིཝསྶཱནི བཱརཱཎསིཡཾ རཛྫཾ ཀཱརེཏྭཱ ཏཏོ ཙུཏོ ཨུསྶདནིརཡེ ནིབྦཏྟིཏྭཱ ཨསཱིཏིཝསྶསཧསྶཱནི ཏཏྠ པཙྩིཏྭཱ ཏཏོ ཙཝིཏྭཱ ཏཱཝཏིཾསབྷཝནེ ནིབྦཏྟི། ཏཏྠཱཔི ཡཱཝཏཱཡུཀཾ ཋཏྭཱ ཏཏོ ཙཝིཏྭཱ ཨུཔརིདེཝལོཀཾ གནྟུཀཱམོ ཨཧོསི། སཀྐོ ཏསྶ སནྟིཀཾ གནྟྭཱ ‘‘མཱརིས, ཏཡི མནུསྶལོཀེ ཨུཔྤནྣེ པཱརམིཡོ ཙ ཏེ པཱུརིསྶནྟི, མཧཱཛནསྶ ཝུཌྜྷི ཙ བྷཝིསྶཏི, ཨཡཾ ཀཱསིརཉྙོ ཙནྡཱདེཝཱི ནཱམ ཨགྒམཧེསཱི པུཏྟཾ པཏྠེཏི, ཏསྶཱ ཀུཙྪིཡཾ ཨུཔྤཛྫཱཧཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ཨཉྙེསཉྩ ཙཝནདྷམྨཱནཾ པཉྩསཏཱནཾ དེཝཔུཏྟཱནཾ པཊིཉྙཾ གཧེཏྭཱ སཀཊྛཱནམེཝ ཨགམཱསི། སོ ‘‘སཱདྷཱུ’’ཏི སམྤཊིཙྪིཏྭཱ པཉྩཧི དེཝཔུཏྟསཏེཧི སདྡྷིཾ དེཝལོཀཏོ ཙཝིཏྭཱ སཡཾ ཙནྡཱདེཝིཡཱ ཀུཙྪིམྷི པཊིསནྡྷིཾ གཎྷི། ཨིཏརེ པན དེཝཔུཏྟཱ ཨམཙྩབྷརིཡཱནཾ ཀུཙྪཱིསུ པཊིསནྡྷིཾ གཎྷིཾསུ།

    Tassā sīlatejena sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘candādevī puttaṃ pattheti, handāhaṃ puttaṃ dassāmī’’ti tassānucchavikaṃ puttaṃ upadhārento bodhisattaṃ passi. Bodhisattopi tadāvīsativassāni bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāretvā tato cuto ussadaniraye nibbattitvā asītivassasahassāni tattha paccitvā tato cavitvā tāvatiṃsabhavane nibbatti. Tatthāpi yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cavitvā uparidevalokaṃ gantukāmo ahosi. Sakko tassa santikaṃ gantvā ‘‘mārisa, tayi manussaloke uppanne pāramiyo ca te pūrissanti, mahājanassa vuḍḍhi ca bhavissati, ayaṃ kāsirañño candādevī nāma aggamahesī puttaṃ pattheti, tassā kucchiyaṃ uppajjāhī’’ti vatvā aññesañca cavanadhammānaṃ pañcasatānaṃ devaputtānaṃ paṭiññaṃ gahetvā sakaṭṭhānameva agamāsi. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā pañcahi devaputtasatehi saddhiṃ devalokato cavitvā sayaṃ candādeviyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Itare pana devaputtā amaccabhariyānaṃ kucchīsu paṭisandhiṃ gaṇhiṃsu.

    ཏདཱ ཙནྡཱདེཝིཡཱ ཀུཙྪི ཝཛིརཔུཎྞཱ ཝིཡ ཨཧོསི། སཱ གབྦྷསྶ པཏིཊྛིཏབྷཱཝཾ ཉཏྭཱ རཉྙོ ཨཱརོཙེསི། ཏཾ སུཏྭཱ རཱཛཱ གབྦྷསྶ པརིཧཱརཾ དཱཔེསི། སཱ པརིཔུཎྞགབྦྷཱ དསམཱསཙྩཡེན དྷཉྙཔུཉྙལཀྑཎསམྤནྣཾ པུཏྟཾ ཝིཛཱཡི། ཏཾ དིཝསམེཝ ཨམཙྩགེཧེསུ པཉྩ ཀུམཱརསཏཱནི ཛཱཡིཾསུ། ཏསྨིཾ ཁཎེ རཱཛཱ ཨམཙྩགཎཔརིཝུཏོ མཧཱཏལེ ནིསིནྣོ ཨཧོསི། ཨཐསྶ ‘‘པུཏྟོ, ཏེ དེཝ, ཛཱཏོ’’ཏི ཨཱརོཙཡིཾསུ། ཏེསཾ ཝཙནཾ སུཏྭཱ རཉྙོ པུཏྟཔེམཾ ཨུཔྤཛྫིཏྭཱ ཚཝིཡཱདཱིནི ཚིནྡིཏྭཱ ཨཊྛིམིཉྫཾ ཨཱཧཙྩ ཨཊྛཱསི, ཨབྦྷནྟརེ པཱིཏི ཨུཔྤཛྫི, ཧདཡཾ སཱིཏལཾ ཛཱཏཾ། སོ ཨམཙྩེ པུཙྪི ‘‘ཏུཊྛཱ ནུ ཁོ ཏུམྷེ, མམ པུཏྟོ ཛཱཏོ’’ཏི? ‘‘ཀིཾ ཀཐེཐ, དེཝ, མཡཾ པུབྦེ ཨནཱཐཱ, ཨིདཱནི པན སནཱཐཱ ཛཱཏཱ, སཱམིཀོ ནོ ལདྡྷོ’’ཏི ཨཱཧཾསུ། རཱཛཱ མཧཱསེནགུཏྟཾ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ ཨཱཎཱཔེསི ‘‘མམ པུཏྟསྶ པརིཝཱརོ ལདྡྷུཾ ཝཊྚཏི, གཙྪ ཏྭཾ ཨམཙྩགེཧེསུ ཨཛྫ ཛཱཏཱ དཱརཀཱ ཀིཏྟཀཱ ནཱམཱཏི ཨོལོཀེཧཱི’’ཏི། སོ ‘‘སཱདྷཱུ’’ཏི སམྤཊིཙྪིཏྭཱ ཨམཙྩགེཧཱནི གནྟྭཱ ཨོལོཀེནྟོ པཉྩ ཀུམཱརསཏཱནི དིསྭཱ པུནཱགནྟྭཱ རཉྙོ ཨཱརོཙེསི།

    Tadā candādeviyā kucchi vajirapuṇṇā viya ahosi. Sā gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā rañño ārocesi. Taṃ sutvā rājā gabbhassa parihāraṃ dāpesi. Sā paripuṇṇagabbhā dasamāsaccayena dhaññapuññalakkhaṇasampannaṃ puttaṃ vijāyi. Taṃ divasameva amaccagehesu pañca kumārasatāni jāyiṃsu. Tasmiṃ khaṇe rājā amaccagaṇaparivuto mahātale nisinno ahosi. Athassa ‘‘putto, te deva, jāto’’ti ārocayiṃsu. Tesaṃ vacanaṃ sutvā rañño puttapemaṃ uppajjitvā chaviyādīni chinditvā aṭṭhimiñjaṃ āhacca aṭṭhāsi, abbhantare pīti uppajji, hadayaṃ sītalaṃ jātaṃ. So amacce pucchi ‘‘tuṭṭhā nu kho tumhe, mama putto jāto’’ti? ‘‘Kiṃ kathetha, deva, mayaṃ pubbe anāthā, idāni pana sanāthā jātā, sāmiko no laddho’’ti āhaṃsu. Rājā mahāsenaguttaṃ pakkosāpetvā āṇāpesi ‘‘mama puttassa parivāro laddhuṃ vaṭṭati, gaccha tvaṃ amaccagehesu ajja jātā dārakā kittakā nāmāti olokehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā amaccagehāni gantvā olokento pañca kumārasatāni disvā punāgantvā rañño ārocesi.

    རཱཛཱ པཉྩནྣཾ དཱརཀསཏཱནཾ ཀུམཱརཔསཱདྷནཱནི པེསེཏྭཱ པུན པཉྩ དྷཱཏིསཏཱནི ཙ དཱཔེསི། མཧཱསཏྟསྶ པན ཨཏིདཱིགྷཱདིདོསཝཛྫིཏཱ ཨལམྦཏྠནིཡོ མདྷུརཐཉྙཱཡོ ཙཏུསཊྛི དྷཱཏིཡོ ཨདཱསི། ཨཏིདཱིགྷཱཡ ཧི ཨིཏྠིཡཱ པསྶེ ནིསཱིདིཏྭཱ ཐཉྙཾ པིཝཏོ དཱརཀསྶ གཱིཝཱ དཱིགྷཱ ཧོཏི, ཨཏིརསྶཱཡ པསྶེ ནིསཱིདིཏྭཱ ཐཉྙཾ པིཝནྟོ དཱརཀོ ནིཔྤཱིལི༹ཏཁནྡྷཊྛིཀོ ཧོཏི, ཨཏིཀིསཱཡ པསྶེ ནིསཱིདིཏྭཱ ཐཉྙཾ པིཝཏོ དཱརཀསྶ ཨཱུརཱུ རུཛྫནྟི, ཨཏིཐཱུལཱཡ པསྶེ ནིསཱིདིཏྭཱ ཐཉྙཾ པིཝནྟོ དཱརཀོ པཀྑཔཱདོ ཧོཏི, ཨཏིཀཱལི༹ཀཱཡ ཁཱིརཾ ཨཏིསཱིཏལཾ ཧོཏི, ཨཏིཨོདཱཏཱཡ ཁཱིརཾ ཨཏིཨུཎྷཾ ཧོཏི, ལམྦཏྠནིཡཱ པསྶེ ནིསཱིདིཏྭཱ ཐཉྙཾ པིཝནྟོ དཱརཀོ ནིཔྤཱིལི༹ཏནཱསིཀོ ཧོཏི། ཀཱསཱནཉྩ པན ཨིཏྠཱིནཾ ཁཱིརཾ ཨཏིཨམྦིལཾ ཧོཏི, སཱསཱནཉྩ པན ཨིཏྠཱིནཾ ཁཱིརཾ ཨཏིཀཊུཀཱདིབྷེདཾ ཧོཏི, ཏསྨཱ ཏེ སབྦེཔི དོསེ ཝིཝཛྫེཏྭཱ ཨལམྦཏྠནིཡོ མདྷུརཐཉྙཱཡོ ཙཏུསཊྛི དྷཱཏིཡོ དཏྭཱ མཧནྟཾ སཀྐཱརཾ ཀཏྭཱ ཙནྡཱདེཝིཡཱཔི ཝརཾ ཨདཱསི། སཱཔི གཧིཏཀཾ ཀཏྭཱ ཋཔེསི།

    Rājā pañcannaṃ dārakasatānaṃ kumārapasādhanāni pesetvā puna pañca dhātisatāni ca dāpesi. Mahāsattassa pana atidīghādidosavajjitā alambatthaniyo madhurathaññāyo catusaṭṭhi dhātiyo adāsi. Atidīghāya hi itthiyā passe nisīditvā thaññaṃ pivato dārakassa gīvā dīghā hoti, atirassāya passe nisīditvā thaññaṃ pivanto dārako nippīḷitakhandhaṭṭhiko hoti, atikisāya passe nisīditvā thaññaṃ pivato dārakassa ūrū rujjanti, atithūlāya passe nisīditvā thaññaṃ pivanto dārako pakkhapādo hoti, atikāḷikāya khīraṃ atisītalaṃ hoti, atiodātāya khīraṃ atiuṇhaṃ hoti, lambatthaniyā passe nisīditvā thaññaṃ pivanto dārako nippīḷitanāsiko hoti. Kāsānañca pana itthīnaṃ khīraṃ atiambilaṃ hoti, sāsānañca pana itthīnaṃ khīraṃ atikaṭukādibhedaṃ hoti, tasmā te sabbepi dose vivajjetvā alambatthaniyo madhurathaññāyo catusaṭṭhi dhātiyo datvā mahantaṃ sakkāraṃ katvā candādeviyāpi varaṃ adāsi. Sāpi gahitakaṃ katvā ṭhapesi.

    རཱཛཱ ཀུམཱརསྶ ནཱམགྒཧཎདིཝསེ ལཀྑཎཔཱཋཀེ བྲཱཧྨཎེ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ ཏེསཾ མཧནྟཾ སཀྐཱརཾ ཀཏྭཱ ཀུམཱརསྶ ཨནྟརཱཡཱབྷཱཝཾ པུཙྪི། ཏེ ཏསྶ ལཀྑཎསམྤཏྟིཾ དིསྭཱ ‘‘མཧཱརཱཛ, དྷཉྙཔུཉྙལཀྑཎསམྤནྣོ ཨཡཾ ཀུམཱརོ, ཏིཊྛཏུ ཨེཀདཱིཔོ, དྭིསཧསྶཔརིཝཱརཱནཾ ཙཏུནྣམྤི མཧཱདཱིཔཱནཾ རཛྫཾ ཀཱརེཏུཾ སམཏྠོ ཧོཏི, ནཱསྶ ཀོཙི ཨནྟརཱཡོ པཉྙཱཡཏཱི’’ཏི ཝདིཾསུ། རཱཛཱ ཏེསཾ ཝཙནཾ སུཏྭཱ ཏུསྶིཏྭཱ ཀུམཱརསྶ ནཱམཾ ཀརོནྟོ ཡསྨཱ ཀུམཱརསྶ ཛཱཏདིཝསེ སཀལཀཱསིརཊྛེ དེཝོ ཝསྶི, ཡསྨཱ ཙ རཉྙོ ཙེཝ ཨམཙྩཱནཉྩ ཧདཡཾ སཱིཏལཾ ཛཱཏཾ, ཡསྨཱ ཙ ཏེམཡམཱནོ ཛཱཏོ, ཏསྨཱ ‘‘ཏེམིཡཀུམཱརོ’’ཏིསྶ ནཱམཾ ཨཀཱསི། ཨཐ ནཾ དྷཱཏིཡོ ཨེཀམཱསིཀཾ ཨལངྐརིཏྭཱ རཉྙོ སནྟིཀཾ ཨཱནཡིཾསུ། རཱཛཱ པིཡཔུཏྟཾ ཨཱལིངྒིཏྭཱ སཱིསེ ཙུམྦིཏྭཱ ཨངྐེ ནིསཱིདཱཔེཏྭཱ རམཡམཱནོ ནིསཱིདི།

    Rājā kumārassa nāmaggahaṇadivase lakkhaṇapāṭhake brāhmaṇe pakkosāpetvā tesaṃ mahantaṃ sakkāraṃ katvā kumārassa antarāyābhāvaṃ pucchi. Te tassa lakkhaṇasampattiṃ disvā ‘‘mahārāja, dhaññapuññalakkhaṇasampanno ayaṃ kumāro, tiṭṭhatu ekadīpo, dvisahassaparivārānaṃ catunnampi mahādīpānaṃ rajjaṃ kāretuṃ samattho hoti, nāssa koci antarāyo paññāyatī’’ti vadiṃsu. Rājā tesaṃ vacanaṃ sutvā tussitvā kumārassa nāmaṃ karonto yasmā kumārassa jātadivase sakalakāsiraṭṭhe devo vassi, yasmā ca rañño ceva amaccānañca hadayaṃ sītalaṃ jātaṃ, yasmā ca temayamāno jāto, tasmā ‘‘temiyakumāro’’tissa nāmaṃ akāsi. Atha naṃ dhātiyo ekamāsikaṃ alaṅkaritvā rañño santikaṃ ānayiṃsu. Rājā piyaputtaṃ āliṅgitvā sīse cumbitvā aṅke nisīdāpetvā ramayamāno nisīdi.

    ཏསྨིཾ ཁཎེ ཙཏྟཱརོ ཙོརཱ ཨཱནཱིཏཱ། རཱཛཱ ཏེ དིསྭཱ ‘‘ཏེསུ ཨེཀསྶ ཙོརསྶ སཀཎྚཀཱཧི ཀསཱཧི པཧཱརསཧསྶཾ ཀརོཐ, ཨེཀསྶ སངྑལིཀཱཡ བནྡྷིཏྭཱ བནྡྷནཱགཱརཔཝེསནཾ ཀརོཐ, ཨེཀསྶ སརཱིརེ སཏྟིཔཧཱརཾ ཀརོཐ, ཨེཀསྶ སཱུལཱརོཔནཾ ཀརོཐཱ’’ཏི ཨཱཎཱཔེསི། ཨཐ མཧཱསཏྟོ པིཏུ ཝཙནཾ སུཏྭཱ བྷཱིཏཏསིཏོ ཧུཏྭཱ ‘‘ཨཧོ མམ པིཏཱ རཛྫཾ ནིསྶཱཡ ཨཏིབྷཱརིཡཾ ནིརཡགཱམིཀམྨཾ ཨཀཱསཱི’’ཏི ཙིནྟེསི། པུནདིཝསེ པན ཏཾ སེཏཙྪཏྟསྶ ཧེཊྛཱ ཨལངྐཏསིརིསཡནེ ནིཔཛྫཱཔེསུཾ། སོ ཐོཀཾ ནིདྡཱཡིཏྭཱ པབུདྡྷོ ཨཀྑཱིནི ཨུམྨཱིལེཏྭཱ སེཏཙྪཏྟཾ ཨོལོཀེནྟོ མཧནྟཾ སིརིཝིབྷཝཾ པསྶི། ཨཐསྶ པཀཏིཡཱཔི བྷཱིཏཏསིཏསྶ ཨཏིརེཀཏརཾ བྷཡཾ ཨུཔྤཛྫི། སོ ‘‘ཀུཏོ ནུ ཁོ ཨཧཾ ཨིམཾ ཙོརགེཧཾ ཨཱགཏོམྷཱི’’ཏི ཨུཔདྷཱརེནྟོ ཛཱཏིསྶརཉཱཎེན དེཝལོཀཏོ ཨཱགཏབྷཱཝཾ ཉཏྭཱ ཏཏོ པརཾ ཨོལོཀེནྟོ ཨུསྶདནིརཡེ པཀྐབྷཱཝཾ པསྶི, ཏཏོ པརཾ ཨོལོཀེནྟོ ཏསྨིཾཡེཝ ནགརེ རཱཛབྷཱཝཾ ཨཉྙཱསི།

    Tasmiṃ khaṇe cattāro corā ānītā. Rājā te disvā ‘‘tesu ekassa corassa sakaṇṭakāhi kasāhi pahārasahassaṃ karotha, ekassa saṅkhalikāya bandhitvā bandhanāgārapavesanaṃ karotha, ekassa sarīre sattipahāraṃ karotha, ekassa sūlāropanaṃ karothā’’ti āṇāpesi. Atha mahāsatto pitu vacanaṃ sutvā bhītatasito hutvā ‘‘aho mama pitā rajjaṃ nissāya atibhāriyaṃ nirayagāmikammaṃ akāsī’’ti cintesi. Punadivase pana taṃ setacchattassa heṭṭhā alaṅkatasirisayane nipajjāpesuṃ. So thokaṃ niddāyitvā pabuddho akkhīni ummīletvā setacchattaṃ olokento mahantaṃ sirivibhavaṃ passi. Athassa pakatiyāpi bhītatasitassa atirekataraṃ bhayaṃ uppajji. So ‘‘kuto nu kho ahaṃ imaṃ coragehaṃ āgatomhī’’ti upadhārento jātissarañāṇena devalokato āgatabhāvaṃ ñatvā tato paraṃ olokento ussadaniraye pakkabhāvaṃ passi, tato paraṃ olokento tasmiṃyeva nagare rājabhāvaṃ aññāsi.

    ཨཐསྶ ‘‘ཨཧཾ ཝཱིསཏིཝསྶཱནི བཱརཱཎསིཡཾ རཛྫཾ ཀཱརེཏྭཱ ཨསཱིཏིཝསྶསཧསྶཱནི ཨུསྶདནིརཡེ པཙྩིཾ, ཨིདཱནི པུནཔི ཨིམསྨིཾཡེཝ ཙོརགེཧེ ནིབྦཏྟོམྷི, པིཏཱ མེ ཧིཡྻོ ཙཏཱུསུ ཙོརེསུ ཨཱནཱིཏེསུ ཏཐཱརཱུཔཾ ཕརུསཾ ནིརཡསཾཝཏྟནིཀཾ ཀཐཾ ཀཐེསི, སཙཱཧཾ རཛྫཾ ཀཱརེསྶཱམི, པུནཔི ནིརཡེ ནིབྦཏྟིཏྭཱ མཧཱདུཀྑཾ ཨནུབྷཝིསྶཱམཱི’’ཏི ཨཱཝཛྫེནྟསྶ མཧནྟཾ བྷཡཾ ཨུཔྤཛྫི། བོདྷིསཏྟསྶ ཀཉྩནཝཎྞཾ སརཱིརཾ ཧཏྠེན པརིམདྡིཏཾ པདུམཾ ཝིཡ མིལཱཏཾ དུབྦཎྞཾ ཨཧོསི། སོ ‘‘ཀཐཾ ནུ ཁོ ཨིམམྷཱ ཙོརགེཧཱ མུཙྩེཡྻ’’ནྟི ཙིནྟེནྟོ ནིཔཛྫི། ཨཐ ནཾ ཨེཀསྨིཾ ཨཏྟབྷཱཝེ མཱཏུབྷཱུཏཔུབྦཱ ཚཏྟེ ཨདྷིཝཏྠཱ དེཝདྷཱིཏཱ ཨསྶཱསེཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ ཏེམིཡཀུམཱར, མཱ བྷཱཡི, མཱ སོཙི, མཱ ཙིནྟཡི། སཙེ ཨིཏོ མུཙྩིཏུཀཱམོསི, ཏྭཾ ཨཔཱིཋསཔྤཱིཔི པཱིཋསཔྤཱི ཝིཡ ཧོཧི, ཨབདྷིརོཔི བདྷིརོ ཝིཡ ཧོཧི, ཨམཱུགོཔི མཱུགོ ཝིཡ ཧོཧི, ཨིམཱནི ཏཱིཎི ཨངྒཱནི ཨདྷིཊྛཱཡ ཨཏྟནོ པཎྜིཏབྷཱཝཾ མཱ པཀཱསེཧཱི’’ཏི ཝཏྭཱ པཋམཾ གཱཐམཱཧ –

    Athassa ‘‘ahaṃ vīsativassāni bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kāretvā asītivassasahassāni ussadaniraye pacciṃ, idāni punapi imasmiṃyeva coragehe nibbattomhi, pitā me hiyyo catūsu coresu ānītesu tathārūpaṃ pharusaṃ nirayasaṃvattanikaṃ kathaṃ kathesi, sacāhaṃ rajjaṃ kāressāmi, punapi niraye nibbattitvā mahādukkhaṃ anubhavissāmī’’ti āvajjentassa mahantaṃ bhayaṃ uppajji. Bodhisattassa kañcanavaṇṇaṃ sarīraṃ hatthena parimadditaṃ padumaṃ viya milātaṃ dubbaṇṇaṃ ahosi. So ‘‘kathaṃ nu kho imamhā coragehā mucceyya’’nti cintento nipajji. Atha naṃ ekasmiṃ attabhāve mātubhūtapubbā chatte adhivatthā devadhītā assāsetvā ‘‘tāta temiyakumāra, mā bhāyi, mā soci, mā cintayi. Sace ito muccitukāmosi, tvaṃ apīṭhasappīpi pīṭhasappī viya hohi, abadhiropi badhiro viya hohi, amūgopi mūgo viya hohi, imāni tīṇi aṅgāni adhiṭṭhāya attano paṇḍitabhāvaṃ mā pakāsehī’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –

    .

    1.

    ‘‘མཱ པཎྜིཙྩཡཾ ཝིབྷཱཝཡ, བཱལམཏོ བྷཝ སབྦཔཱཎིནཾ།

    ‘‘Mā paṇḍiccayaṃ vibhāvaya, bālamato bhava sabbapāṇinaṃ;

    སབྦོ ཏཾ ཛནོ ཨོཙིནཱཡཏུ, ཨེཝཾ ཏཝ ཨཏྠོ བྷཝིསྶཏཱི’’ཏི༎

    Sabbo taṃ jano ocināyatu, evaṃ tava attho bhavissatī’’ti.

    ཏཏྠ པཎྜིཙྩཡནྟི པཎྜིཙྩཾ, ཨཡམེཝ ཝཱ པཱཋོ། བཱལམཏོཏི བཱལོ ཨིཏི སམྨཏོ། སབྦོ ཛནོཏི སཀལོ ཨནྟོཛནོ ཙེཝ བཧིཛནོ ཙ། ཨོཙིནཱཡཏཱུཏི ‘‘ནཱིཧརཐེཏཾ ཀཱལ༹ཀཎྞི’’ནྟི ཨཝམཉྙཏུ, ཨཝཛཱནཱཏཱུཏི ཨཏྠོ།

    Tattha paṇḍiccayanti paṇḍiccaṃ, ayameva vā pāṭho. Bālamatoti bālo iti sammato. Sabbo janoti sakalo antojano ceva bahijano ca. Ocināyatūti ‘‘nīharathetaṃ kāḷakaṇṇi’’nti avamaññatu, avajānātūti attho.

    སོ ཏསྶཱ ཝཙནེན ཨསྶཱསཾ པཊིལབྷིཏྭཱ –

    So tassā vacanena assāsaṃ paṭilabhitvā –

    .

    2.

    ‘‘ཀརོམི ཏེ ཏཾ ཝཙནཾ, ཡཾ མཾ བྷཎསི དེཝཏེ།

    ‘‘Karomi te taṃ vacanaṃ, yaṃ maṃ bhaṇasi devate;

    ཨཏྠཀཱམཱསི མེ ཨམྨ, ཧིཏཀཱམཱསི དེཝཏེ’’ཏི༎ –

    Atthakāmāsi me amma, hitakāmāsi devate’’ti. –

    ཨིམཾ གཱཐཾ ཝཏྭཱ ཏཱནི ཏཱིཎི ཨངྒཱནི ཨདྷིཊྛཱསི། སཱ ཙ དེཝདྷཱིཏཱ ཨནྟརདྷཱཡི། རཱཛཱ པུཏྟསྶ ཨནུཀྐཎྛནཏྠཱཡ ཏཱནི པཉྩ ཀུམཱརསཏཱནི ཏསྶ སནྟིཀེཡེཝ ཋཔེསི། ཏེ དཱརཀཱ ཐཉྙཏྠཱཡ རོདནྟི པརིདེཝནྟི། མཧཱསཏྟོ པན ནིརཡབྷཡཏཛྫིཏོ ‘‘རཛྫཏོ མེ སུསྶིཏྭཱ མཏམེཝ སེཡྻོ’’ཏི ན རོདཏི ན པརིདེཝཏི། ཨཐསྶ དྷཱཏིཡོ ཏཾ པཝཏྟིཾ ཉཏྭཱ ཙནྡཱདེཝིཡཱ ཨཱརོཙཡིཾསུ། སཱཔི རཉྙོ ཨཱརོཙེསི། རཱཛཱ ནེམིཏྟཀེ བྲཱཧྨཎེ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ པུཙྪི། ཨཐ བྲཱཧྨཎཱ ཨཱཧཾསུ ‘‘དེཝ, ཀུམཱརསྶ པཀཏིཝེལཾ ཨཏིཀྐམིཏྭཱ ཐཉྙཾ དཱཏུཾ ཝཊྚཏི, ཨེཝཾ སོ རོདམཱནོ ཐནཾ དལ༹ྷཾ གཧེཏྭཱ སཡམེཝ པིཝིསྶཏཱི’’ཏི། ཏཏོ པཊྛཱཡ དྷཱཏིཡོ ཀུམཱརསྶ པཀཏིཝེལཾ ཨཏིཀྐམིཏྭཱ ཐཉྙཾ དེནྟི། དདམཱནཱ ཙ ཀདཱཙི ཨེཀཝཱརཾ ཨཏིཀྐམིཏྭཱ དེནྟི, ཀདཱཙི སཀལདིཝསཾ ཁཱིརཾ ན དེནྟི།

    Imaṃ gāthaṃ vatvā tāni tīṇi aṅgāni adhiṭṭhāsi. Sā ca devadhītā antaradhāyi. Rājā puttassa anukkaṇṭhanatthāya tāni pañca kumārasatāni tassa santikeyeva ṭhapesi. Te dārakā thaññatthāya rodanti paridevanti. Mahāsatto pana nirayabhayatajjito ‘‘rajjato me sussitvā matameva seyyo’’ti na rodati na paridevati. Athassa dhātiyo taṃ pavattiṃ ñatvā candādeviyā ārocayiṃsu. Sāpi rañño ārocesi. Rājā nemittake brāhmaṇe pakkosāpetvā pucchi. Atha brāhmaṇā āhaṃsu ‘‘deva, kumārassa pakativelaṃ atikkamitvā thaññaṃ dātuṃ vaṭṭati, evaṃ so rodamāno thanaṃ daḷhaṃ gahetvā sayameva pivissatī’’ti. Tato paṭṭhāya dhātiyo kumārassa pakativelaṃ atikkamitvā thaññaṃ denti. Dadamānā ca kadāci ekavāraṃ atikkamitvā denti, kadāci sakaladivasaṃ khīraṃ na denti.

    ཝཱིམཾསནཀཎྜཾ

    Vīmaṃsanakaṇḍaṃ

    སོ ནིརཡབྷཡཏཛྫིཏོ སུསྶནྟོཔི ཐཉྙཏྠཱཡ ན རོདཏི, ན པརིདེཝཏི། ཨཐ ནཾ ཨརོདནྟམྤི དིསྭཱ ‘‘པུཏྟོ མེ ཚཱཏོ’’ཏི མཱཏཱ ཝཱ ཐཉྙཾ པཱཡེཏི, ཀདཱཙི དྷཱཏིཡོ ཝཱ པཱཡེནྟི། སེསདཱརཀཱ ཐཉྙཾ ཨལདྡྷཝེལཱཡམེཝ རོདནྟི པརིདེཝནྟི། མཧཱསཏྟོ པན ནིརཡབྷཡཏཛྫིཏོ ན རོདཏི, ན པརིདེཝཏི, ན ནིདྡཱཡཏི, ན ཧཏྠཔཱདེ སམིཉྫཏི, ན སདྡཾ ཀརོཏི། ཨཐསྶ དྷཱཏིཡོ ‘‘པཱིཋསཔྤཱིནཾ ཧཏྠཔཱདཱ ནཱམ ན ཨེཝརཱུཔཱ ཧོནྟི, མཱུགཱནཾ ཧནུཀཔརིཡོསཱནཾ ནཱམ ན ཨེཝརཱུཔཾ ཧོཏི, བདྷིརཱནཾ ཀཎྞསོཏཱནི ནཱམ ན ཨེཝརཱུཔཱནི ཧོནྟི, བྷཝིཏབྦམེཏྠ ཀཱརཎེན, ཝཱིམཾསིསྶཱམ ན’’ནྟི ཙིནྟེཏྭཱ ‘‘ཁཱིརེན ཏཱཝ ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི སཀལདིཝསཾ ཁཱིརཾ ན དེནྟི། སོ སུསྶནྟོཔི ཁཱིརཏྠཱཡ སདྡཾ ན ཀརོཏི། ཨཐསྶ མཱཏཱ ‘‘པུཏྟོ མེ ཚཱཏོ’’ཏི སཡམེཝ ཐཉྙཾ པཱཡེཏི། ཨེཝཾ ཨནྟརནྟརཱ ཁཱིརཾ ཨདཏྭཱ ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ཨནྟརཾ ན པསྶིཾསུ།

    So nirayabhayatajjito sussantopi thaññatthāya na rodati, na paridevati. Atha naṃ arodantampi disvā ‘‘putto me chāto’’ti mātā vā thaññaṃ pāyeti, kadāci dhātiyo vā pāyenti. Sesadārakā thaññaṃ aladdhavelāyameva rodanti paridevanti. Mahāsatto pana nirayabhayatajjito na rodati, na paridevati, na niddāyati, na hatthapāde samiñjati, na saddaṃ karoti. Athassa dhātiyo ‘‘pīṭhasappīnaṃ hatthapādā nāma na evarūpā honti, mūgānaṃ hanukapariyosānaṃ nāma na evarūpaṃ hoti, badhirānaṃ kaṇṇasotāni nāma na evarūpāni honti, bhavitabbamettha kāraṇena, vīmaṃsissāma na’’nti cintetvā ‘‘khīrena tāva naṃ vīmaṃsissāmā’’ti sakaladivasaṃ khīraṃ na denti. So sussantopi khīratthāya saddaṃ na karoti. Athassa mātā ‘‘putto me chāto’’ti sayameva thaññaṃ pāyeti. Evaṃ antarantarā khīraṃ adatvā ekasaṃvaccharaṃ vīmaṃsantāpissa antaraṃ na passiṃsu.

    ཏཏོ ཨམཙྩཱདཡོ རཉྙོ ཨཱརོཙེསུཾ ‘‘ཨེཀཝསྶིཀདཱརཀཱ ནཱམ པཱུཝཁཛྫཀཾ པིཡཱཡནྟི, ཏེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི པཉྩ ཀུམཱརསཏཱནི ཏསྶ སནྟིཀེཡེཝ ནིསཱིདཱཔེཏྭཱ ནཱནཱཔཱུཝཁཛྫཀཱནི ཨུཔནཱམེཏྭཱ བོདྷིསཏྟསྶ ཨཝིདཱུརེ ཋཔེཏྭཱ ‘‘ཡཐཱརུཙི ཏཱནི པཱུཝཁཛྫཀཱནི གཎྷཐཱ’’ཏི པཊིཙྪནྣཊྛཱནེ ཏིཊྛནྟི། སེསདཱརཀཱ ཀལཧཾ ཀརོནྟཱ ཨཉྙམཉྙཾ པཧརནྟཱ ཏཾ ཏཾ གཧེཏྭཱ ཁཱདནྟི། མཧཱསཏྟོ པན ཨཏྟཱནཾ ཨོཝདིཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ ཏེམིཡཀུམཱར, ནིརཡབྷཡཾ ཨིཙྪནྟོ པཱུཝཁཛྫཀཾ ཨིཙྪཱཧཱི’’ཏི ནིརཡབྷཡཏཛྫིཏོ པཱུཝཁཛྫཀཾ ན ཨོལོཀེསི། ཨེཝཾ པཱུཝཁཛྫཀེནཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato amaccādayo rañño ārocesuṃ ‘‘ekavassikadārakā nāma pūvakhajjakaṃ piyāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti pañca kumārasatāni tassa santikeyeva nisīdāpetvā nānāpūvakhajjakāni upanāmetvā bodhisattassa avidūre ṭhapetvā ‘‘yathāruci tāni pūvakhajjakāni gaṇhathā’’ti paṭicchannaṭṭhāne tiṭṭhanti. Sesadārakā kalahaṃ karontā aññamaññaṃ paharantā taṃ taṃ gahetvā khādanti. Mahāsatto pana attānaṃ ovaditvā ‘‘tāta temiyakumāra, nirayabhayaṃ icchanto pūvakhajjakaṃ icchāhī’’ti nirayabhayatajjito pūvakhajjakaṃ na olokesi. Evaṃ pūvakhajjakenapi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ ‘‘དྭིཝསྶིཀདཱརཀཱ ནཱམ ཕལཱཕལཾ པིཡཱཡནྟི, ཏེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི ནཱནཱཕལཱནི ཨུཔནཱམེཏྭཱ བོདྷིསཏྟསྶ ཨཝིདཱུརེ ཋཔེཏྭཱ ཝཱིམཾསིཾསུ། སེསདཱརཀཱ ཀལཧཾ ཀཏྭཱ ཡུཛ྄ཛྷནྟཱ ཏཾ ཏཾ གཧེཏྭཱ ཁཱདནྟི། སོ ནིརཡབྷཡཏཛྫིཏོ ཏམྤི ན ཨོལོཀེསི། ཨེཝཾ ཕལཱཕལེནཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato ‘‘dvivassikadārakā nāma phalāphalaṃ piyāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti nānāphalāni upanāmetvā bodhisattassa avidūre ṭhapetvā vīmaṃsiṃsu. Sesadārakā kalahaṃ katvā yujjhantā taṃ taṃ gahetvā khādanti. So nirayabhayatajjito tampi na olokesi. Evaṃ phalāphalenapi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ ‘‘ཏིཝསྶིཀདཱརཀཱ ནཱམ ཀཱིལ༹ནབྷཎྜཀཾ པིཡཱཡནྟི, ཏེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི ནཱནཱསུཝཎྞམཡཱནི ཧཏྠིཨསྶརཱུཔཀཱདཱིནི ཀཱརཱཔེཏྭཱ བོདྷིསཏྟསྶ ཨཝིདཱུརེ ཋཔེསུཾ། སེསདཱརཀཱ ཨཉྙམཉྙཾ ཝིལུམྤནྟཱ གཎྷིཾསུ། མཧཱསཏྟོ པན ན ཀིཉྩི ཨོལོཀེསི། ཨེཝཾ ཀཱིལ༹ནབྷཎྜཀེནཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato ‘‘tivassikadārakā nāma kīḷanabhaṇḍakaṃ piyāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti nānāsuvaṇṇamayāni hatthiassarūpakādīni kārāpetvā bodhisattassa avidūre ṭhapesuṃ. Sesadārakā aññamaññaṃ vilumpantā gaṇhiṃsu. Mahāsatto pana na kiñci olokesi. Evaṃ kīḷanabhaṇḍakenapi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ ‘‘ཙཏུཝསྶིཀདཱརཀཱ ནཱམ བྷོཛནཾ པིཡཱཡནྟི, ཏེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི ནཱནཱབྷོཛནཱནི ཨུཔནཱམེསུཾ། སེསདཱརཀཱ ཏཾ པིཎྜཾ པིཎྜཾ ཀཏྭཱ བྷུཉྫནྟི། མཧཱསཏྟོ པན ཨཏྟཱནཾ ཨོཝདིཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ ཏེམིཡཀུམཱར, ཨལདྡྷབྷོཛནཱནཾ ཏེ ཨཏྟབྷཱཝཱནཾ གཎནཱ ནཱམ ནཏྠཱི’’ཏི ནིརཡབྷཡཏཛྫིཏོ ཏམྤི ན ཨོལོཀེསི། ཨཐསྶ མཱཏཱ སཡམེཝ ཧདཡེན བྷིཛྫམཱནེན ཝིཡ ཨསཧནྟེན སཧཏྠེན བྷོཛནཾ བྷོཛེསི། ཨེཝཾ བྷོཛནེནཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato ‘‘catuvassikadārakā nāma bhojanaṃ piyāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti nānābhojanāni upanāmesuṃ. Sesadārakā taṃ piṇḍaṃ piṇḍaṃ katvā bhuñjanti. Mahāsatto pana attānaṃ ovaditvā ‘‘tāta temiyakumāra, aladdhabhojanānaṃ te attabhāvānaṃ gaṇanā nāma natthī’’ti nirayabhayatajjito tampi na olokesi. Athassa mātā sayameva hadayena bhijjamānena viya asahantena sahatthena bhojanaṃ bhojesi. Evaṃ bhojanenapi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ ‘‘པཉྩཝསྶིཀདཱརཀཱ ནཱམ ཨགྒིནོ བྷཱཡནྟི, ཏེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི རཱཛངྒཎེ ཨནེཀདྭཱརཡུཏྟཾ མཧནྟཾ གེཧཾ ཀཱརེཏྭཱ ཏཱལཔཎྞེཧི ཚཱདེཏྭཱ ཏཾ སེསདཱརཀེཧི པརིཝུཏཾ ཏསྶ མཛ྄ཛྷེ ནིསཱིདཱཔེཏྭཱ ཨགྒིཾ དེནྟི། སེསདཱརཀཱ ཨགྒིཾ དིསྭཱ ཝིརཝནྟཱ པལཱཡིཾསུ། མཧཱསཏྟོ པན ཙིནྟེསི ‘‘ནིརཡཨགྒིསནྟཱཔནཏོ ཨིདམེཝ ཨགྒིསནྟཱཔནཾ སཏགུཎེན སཧསྶགུཎེན སཏསཧསྶགུཎེན ཝརཏར’’ནྟི ནིརོདྷསམཱཔནྣོ མཧཱཐེརོ ཝིཡ ནིཙྩལོཝ ཨཧོསི། ཨཐ ནཾ ཨགྒིམྷི ཨཱགཙྪནྟེ གཧེཏྭཱ ཨཔནེནྟི། ཨེཝཾ ཨགྒིནཱཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato ‘‘pañcavassikadārakā nāma aggino bhāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti rājaṅgaṇe anekadvārayuttaṃ mahantaṃ gehaṃ kāretvā tālapaṇṇehi chādetvā taṃ sesadārakehi parivutaṃ tassa majjhe nisīdāpetvā aggiṃ denti. Sesadārakā aggiṃ disvā viravantā palāyiṃsu. Mahāsatto pana cintesi ‘‘nirayaaggisantāpanato idameva aggisantāpanaṃ sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena varatara’’nti nirodhasamāpanno mahāthero viya niccalova ahosi. Atha naṃ aggimhi āgacchante gahetvā apanenti. Evaṃ aggināpi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ ‘‘ཚཝསྶིཀདཱརཀཱ ནཱམ མཏྟཧཏྠིནོ བྷཱཡནྟི, ཏེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི ཨེཀཾ ཧཏྠིཾ སུསིཀྑིཏཾ སིཀྑཱཔེཏྭཱ བོདྷིསཏྟཾ སེསདཱརཀེཧི པརིཝུཏཾ རཱཛངྒཎེ ནིསཱིདཱཔེཏྭཱ ཏཾ ཧཏྠིཾ མུཉྩནྟི། སོ ཀོཉྩནཱདཾ ནདནྟོ སོཎྜཱཡ བྷཱུམིཡཾ པོཐེནྟོ བྷཡཾ དསྶེནྟོ ཨཱགཙྪཏི། སེསདཱརཀཱ ཏཾ དིསྭཱ མརཎབྷཡབྷཱིཏཱ དིསཱཝིདིསཱསུ པལཱཡིཾསུ། མཧཱསཏྟོ པན མཏྟཧཏྠིཾ ཨཱགཙྪནྟཾ དིསྭཱ ཙིནྟེསི ‘‘ཙཎྜནིརཡེ པཙྩནཏོ ཙཎྜཧཏྠིནོ ཧཏྠེ མརཎམེཝ སེཡྻོ’’ཏི ནིརཡབྷཡཏཛྫིཏོ ཏཏྠེཝ ནིསཱིདི། སུསིཀྑིཏོ ཧཏྠཱི མཧཱསཏྟཾ པུཔྥཀལཱཔཾ ཝིཡ ཨུཀྑིཔིཏྭཱ ཨཔརཱཔརཾ ཀཏྭཱ ཨཀིལམེཏྭཱཝ གཙྪཏི། ཨེཝཾ ཧཏྠིནཱཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato ‘‘chavassikadārakā nāma mattahatthino bhāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti ekaṃ hatthiṃ susikkhitaṃ sikkhāpetvā bodhisattaṃ sesadārakehi parivutaṃ rājaṅgaṇe nisīdāpetvā taṃ hatthiṃ muñcanti. So koñcanādaṃ nadanto soṇḍāya bhūmiyaṃ pothento bhayaṃ dassento āgacchati. Sesadārakā taṃ disvā maraṇabhayabhītā disāvidisāsu palāyiṃsu. Mahāsatto pana mattahatthiṃ āgacchantaṃ disvā cintesi ‘‘caṇḍaniraye paccanato caṇḍahatthino hatthe maraṇameva seyyo’’ti nirayabhayatajjito tattheva nisīdi. Susikkhito hatthī mahāsattaṃ pupphakalāpaṃ viya ukkhipitvā aparāparaṃ katvā akilametvāva gacchati. Evaṃ hatthināpi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ ‘‘སཏྟཝསྶིཀདཱརཀཱ ནཱམ སཔྤསྶ བྷཱཡནྟི, ཏེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི བོདྷིསཏྟཾ སེསདཱརཀེཧི སདྡྷིཾ རཱཛངྒཎེ ནིསཱིདཱཔེཏྭཱ ཨུདྡྷཊདཱཋེ ཀཏམུཁབནྡྷེ སཔྤེ ཝིསྶཛྫེསུཾ། སེསདཱརཀཱ ཏེ དིསྭཱ ཝིརཝནྟཱ པལཱཡིཾསུ། མཧཱསཏྟོ པན ནིརཡབྷཡཾ ཨཱཝཛྫེཏྭཱ ‘‘ཙཎྜསཔྤསྶ མུཁེ ཝིནཱསམེཝ ཝརཏར’’ནྟི ནིརོདྷསམཱཔནྣོ མཧཱཐེརོ ཝིཡ ནིཙྩལོཝ ཨཧོསི། ཨཐསྶ སཔྤོ སཀལསརཱིརཾ ཝེཋེཏྭཱ མཏྠཀེ ཕཎཾ ཀཏྭཱ ཨཙྪི། ཏདཱཔི སོ ནིཙྩལོཝ ཨཧོསི། ཨེཝཾ སཔྤེནཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ །

    Tato ‘‘sattavassikadārakā nāma sappassa bhāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti bodhisattaṃ sesadārakehi saddhiṃ rājaṅgaṇe nisīdāpetvā uddhaṭadāṭhe katamukhabandhe sappe vissajjesuṃ. Sesadārakā te disvā viravantā palāyiṃsu. Mahāsatto pana nirayabhayaṃ āvajjetvā ‘‘caṇḍasappassa mukhe vināsameva varatara’’nti nirodhasamāpanno mahāthero viya niccalova ahosi. Athassa sappo sakalasarīraṃ veṭhetvā matthake phaṇaṃ katvā acchi. Tadāpi so niccalova ahosi. Evaṃ sappenapi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu .

    ཏཏོ ‘‘ཨཊྛཝསྶིཀདཱརཀཱ ནཱམ ནཊསམཛྫཾ པིཡཱཡནྟི, ཏེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི ཏཾ པཉྩདཱརཀསཏེཧི སདྡྷིཾ རཱཛངྒཎེ ནིསཱིདཱཔེཏྭཱ ནཊསམཛྫཾ ཀཱརཱཔེསུཾ། སེསདཱརཀཱ ཏཾ ནཊསམཛྫཾ དིསྭཱ ‘‘སཱདྷུ སཱདྷཱུ’’ཏི ཝདནྟཱ མཧཱཧསིཏཾ ཧསནྟི། མཧཱསཏྟོ པན ‘‘ནིརཡེ ནིབྦཏྟཀཱལེ ཏཝ ཁཎམཏྟམྤི ཧཱསོ ཝཱ སོམནསྶཾ ཝཱ ནཏྠཱི’’ཏི ནིརཡབྷཡཾ ཨཱཝཛྫེཏྭཱ ནིཙྩལོཝ ཨཧོསི, ཏཾ ན ཨོལོཀེསི། ཨེཝཾ ནཊསམཛྫེནཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato ‘‘aṭṭhavassikadārakā nāma naṭasamajjaṃ piyāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti taṃ pañcadārakasatehi saddhiṃ rājaṅgaṇe nisīdāpetvā naṭasamajjaṃ kārāpesuṃ. Sesadārakā taṃ naṭasamajjaṃ disvā ‘‘sādhu sādhū’’ti vadantā mahāhasitaṃ hasanti. Mahāsatto pana ‘‘niraye nibbattakāle tava khaṇamattampi hāso vā somanassaṃ vā natthī’’ti nirayabhayaṃ āvajjetvā niccalova ahosi, taṃ na olokesi. Evaṃ naṭasamajjenapi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ ‘‘ནཝཝསྶིཀདཱརཀཱ ནཱམ ཨསིནོ བྷཱཡནྟི, ཏེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི ཏཾ པཉྩདཱརཀསཏེཧི སདྡྷིཾ རཱཛངྒཎེ ནིསཱིདཱཔེཏྭཱ དཱརཀཱནཾ ཀཱིལ༹ནཀཱལེ ཨེཀོ པུརིསོ ཕལིཀཝཎྞཾ ཨསིཾ གཧེཏྭཱ པརིབྦྷམནྟོ ནདནྟོ ཝགྒནྟོ ཏཱསེནྟོ ལངྒྷནྟོ ཨཔྥོཊེནྟོ མཧཱསདྡཾ ཀརོནྟོ ‘‘ཀཱསིརཉྙོ ཀིར ཀཱལ༹ཀཎྞཱི ཨེཀོ པུཏྟོ ཨཏྠི, སོ ཀུཧིཾ, སཱིསམསྶ ཚིནྡིསྶཱམཱི’’ཏི ཨབྷིདྷཱཝཏི། ཏཾ པུརིསཾ དིསྭཱ སེསདཱརཀཱ བྷཱིཏཏསིཏཱ ཧུཏྭཱ ཝིརཝནྟཱ དིསཱཝིདིསཱསུ པལཱཡིཾསུ། མཧཱསཏྟོ པན ནིརཡབྷཡཾ ཨཱཝཛྫེཏྭཱ ཨཛཱནནྟོ ཝིཡ ནིསཱིདི། ཨཐ ནཾ སོ པུརིསོ ཨསིནཱ སཱིསེ པརཱམསིཏྭཱ ‘‘སཱིསཾ ཏེ ཚིནྡིསྶཱམཱི’’ཏི ཏཱསེནྟོཔི ཏཱསེཏུཾ ཨསཀྐོནྟོ ཨཔགམི། ཨེཝཾ ཁགྒེནཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato ‘‘navavassikadārakā nāma asino bhāyanti, tena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti taṃ pañcadārakasatehi saddhiṃ rājaṅgaṇe nisīdāpetvā dārakānaṃ kīḷanakāle eko puriso phalikavaṇṇaṃ asiṃ gahetvā paribbhamanto nadanto vagganto tāsento laṅghanto apphoṭento mahāsaddaṃ karonto ‘‘kāsirañño kira kāḷakaṇṇī eko putto atthi, so kuhiṃ, sīsamassa chindissāmī’’ti abhidhāvati. Taṃ purisaṃ disvā sesadārakā bhītatasitā hutvā viravantā disāvidisāsu palāyiṃsu. Mahāsatto pana nirayabhayaṃ āvajjetvā ajānanto viya nisīdi. Atha naṃ so puriso asinā sīse parāmasitvā ‘‘sīsaṃ te chindissāmī’’ti tāsentopi tāsetuṃ asakkonto apagami. Evaṃ khaggenapi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ དསཝསྶིཀཀཱལེ པནསྶ བདྷིརབྷཱཝཝཱིམཾསནཏྠཾ སིརིསཡནེ ནིསཱིདཱཔེཏྭཱ སཱཎིཡཱ པརིཀྑིཔཱཔེཏྭཱ ཙཏཱུསུ པསྶེསུ ཚིདྡཱནི ཀཏྭཱ ཏསྶ ཨདསྶེཏྭཱ ཧེཊྛཱསཡནེ སངྑདྷམཀེ ནིསཱིདཱཔེཏྭཱ ཨེཀཔྤཧཱརེནེཝ སངྑེ དྷམཱཔེནྟི, ཨེཀནིནྣཱདཾ ཨཧོསི། ཨམཙྩཱ ཙཏཱུསུ པསྶེསུ ཋཏྭཱ སཱཎིཡཱ ཚིདྡེཧི ཨོལོཀེནྟཱཔི མཧཱསཏྟསྶ ཨེཀདིཝསམྤི སཏིསམྨོསཾ ཝཱ ཧཏྠཔཱདཝིཀཱརཾ ཝཱ ཕནྡནམཏྟཾ ཝཱ ན པསྶིཾསུ། ཨེཝཾ ཨེཀསཾཝཙྪརཾ སངྑསདྡེནཔི ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato dasavassikakāle panassa badhirabhāvavīmaṃsanatthaṃ sirisayane nisīdāpetvā sāṇiyā parikkhipāpetvā catūsu passesu chiddāni katvā tassa adassetvā heṭṭhāsayane saṅkhadhamake nisīdāpetvā ekappahāreneva saṅkhe dhamāpenti, ekaninnādaṃ ahosi. Amaccā catūsu passesu ṭhatvā sāṇiyā chiddehi olokentāpi mahāsattassa ekadivasampi satisammosaṃ vā hatthapādavikāraṃ vā phandanamattaṃ vā na passiṃsu. Evaṃ ekasaṃvaccharaṃ saṅkhasaddenapi antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ པརམྤི ཨེཀཱདསཝསྶིཀཀཱལེ ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཏཐེཝ བྷེརིསདྡེན ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato parampi ekādasavassikakāle ekasaṃvaccharaṃ tatheva bherisaddena vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ དྭཱདསཝསྶིཀཀཱལེ ‘‘དཱིཔེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི ‘‘རཏྟིབྷཱགེ ཨནྡྷཀཱརེ ཧཏྠཾ ཝཱ པཱདཾ ཝཱ ཕནྡཱཔེཏི ནུ ཁོ, ནོ’’ཏི གྷཊེསུ དཱིཔེ ཛཱལེཏྭཱ སེསདཱིཔེ ནིབྦཱཔེཏྭཱ ཐོཀཾ ཨནྡྷཀཱརེ སཡཱཔེཏྭཱ གྷཊེཧི དཱིཔེ ཨུཀྑིཔིཏྭཱ ཨེཀཔྤཧཱརེནེཝ ཨཱལོཀཾ ཀཏྭཱ ཨིརིཡཱཔཐཾ ཨུཔདྷཱརེནྟི། ཨེཝཾ དཱིཔེནཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ཀིཉྩི ཕནྡནམཏྟམྤི ན པསྶིཾསུ།

    Tato dvādasavassikakāle ‘‘dīpena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti ‘‘rattibhāge andhakāre hatthaṃ vā pādaṃ vā phandāpeti nu kho, no’’ti ghaṭesu dīpe jāletvā sesadīpe nibbāpetvā thokaṃ andhakāre sayāpetvā ghaṭehi dīpe ukkhipitvā ekappahāreneva ālokaṃ katvā iriyāpathaṃ upadhārenti. Evaṃ dīpenapi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa kiñci phandanamattampi na passiṃsu.

    ཏཏོ ཏེརསཝསྶིཀཀཱལེ ‘‘ཕཱཎིཏེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི སཀལསརཱིརཾ ཕཱཎིཏེན མཀྑེཏྭཱ བཧུམཀྑིཀེ ཋཱནེ ནིཔཛྫཱཔེསུཾ། མཀྑིཀཱ ཨུཊྛཧནྟི, ཏཱ ཏསྶ སཀལསརཱིརཾ པརིཝཱརེཏྭཱ སཱུཙཱིཧི ཝིཛ྄ཛྷམཱནཱ ཝིཡ ཁཱདནྟི། སོ ནིརོདྷསམཱཔནྣོ མཧཱཐེརོ ཝིཡ ནིཙྩལོཝ ཨཧོསི། ཨེཝཾ ཕཱཎིཏེནཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ཀིཉྩི ཕནྡནམཏྟམྤི ན པསྶིཾསུ།

    Tato terasavassikakāle ‘‘phāṇitena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti sakalasarīraṃ phāṇitena makkhetvā bahumakkhike ṭhāne nipajjāpesuṃ. Makkhikā uṭṭhahanti, tā tassa sakalasarīraṃ parivāretvā sūcīhi vijjhamānā viya khādanti. So nirodhasamāpanno mahāthero viya niccalova ahosi. Evaṃ phāṇitenapi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa kiñci phandanamattampi na passiṃsu.

    ཨཐསྶ ཙུདྡསཝསྶིཀཀཱལེ ‘‘ཨིདཱནི པནེས མཧལླཀོ ཛཱཏོ སུཙིཀཱམོ ཨསུཙིཛིགུཙྪཀོ, ཨསུཙིནཱ ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི ཏཏོ པཊྛཱཡ ནཾ ནེཝ ནྷཱཔེནྟི ན ཙ ཨཱཙམཱཔེནྟི། སོ ཨུཙྩཱརཔསྶཱཝཾ ཀཏྭཱ ཏཏྠེཝ པལིཔནྣོ སཡཏི། དུགྒནྡྷབྷཱཝེན པནསྶ ཨནྟརུདྷཱིནཾ ནིཀྑམནཀཱལོ ཝིཡ ཨཧོསི, ཨསུཙིགནྡྷེན མཀྑིཀཱ ཁཱདནྟི། སོ ནིཙྩལོཝ ཨཧོསི ། ཨཐ ནཾ པརིཝཱརེཏྭཱ ཋིཏཱ དྷཱཏིཡོ ཨཱཧཾསུ ‘‘ཏཱཏ ཏེམིཡཀུམཱར, ཏྭཾ མཧལླཀོ ཛཱཏོ, ཀོ ཏཾ སབྦདཱ པཊིཛགྒིསྶཏི, ཀིཾ ན ལཛྫསི, ཀསྨཱ ནིཔནྣོསི, ཨུཊྛཱཡ ཏེ སརཱིརཾ པཊིཛགྒཱཧཱི’’ཏི ཨཀྐོསནྟི པརིབྷཱསནྟི། སོ ཏཐཱརཱུཔེ པཊིཀཱུལེ གཱུཐརཱསིམྷི ནིམུགྒོཔི དུགྒནྡྷབྷཱཝེན ཡོཛནསཏམཏྠཀེ ཋིཏཱནམྤི ཧདཡུཔྤཏནསམཏྠསྶ གཱུཐནིརཡསྶ དུགྒནྡྷབྷཱཝཾ ཨཱཝཛྫེཏྭཱ ནིཙྩལོཝ ཨཧོསི། ཨེཝཾ ཨསུཙིནཱཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Athassa cuddasavassikakāle ‘‘idāni panesa mahallako jāto sucikāmo asucijigucchako, asucinā naṃ vīmaṃsissāmā’’ti tato paṭṭhāya naṃ neva nhāpenti na ca ācamāpenti. So uccārapassāvaṃ katvā tattheva palipanno sayati. Duggandhabhāvena panassa antarudhīnaṃ nikkhamanakālo viya ahosi, asucigandhena makkhikā khādanti. So niccalova ahosi . Atha naṃ parivāretvā ṭhitā dhātiyo āhaṃsu ‘‘tāta temiyakumāra, tvaṃ mahallako jāto, ko taṃ sabbadā paṭijaggissati, kiṃ na lajjasi, kasmā nipannosi, uṭṭhāya te sarīraṃ paṭijaggāhī’’ti akkosanti paribhāsanti. So tathārūpe paṭikūle gūtharāsimhi nimuggopi duggandhabhāvena yojanasatamatthake ṭhitānampi hadayuppatanasamatthassa gūthanirayassa duggandhabhāvaṃ āvajjetvā niccalova ahosi. Evaṃ asucināpi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཏཏོ པནྣརསཝསྶིཀཀཱལེ ‘‘ཨངྒཱརེན ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི ཨཐསྶ ཧེཊྛཱམཉྩཀེ ཨགྒིཀཔལླཱནི ཋཔཡིཾསུ ‘‘ཨཔྤེཝ ནཱམ ཨུཎྷེན པཱིལི༹ཏོ དུཀྑཝེདནཾ ཨསཧནྟོ ཝིཔྥནྡནཱཀཱརཾ དསྶེཡྻཱ’’ཏི། ཨཐསྶ སརཱིརེ ཕོཊཱནི ཨུཊྛཧནྟི། མཧཱསཏྟོ ‘‘ཨཝཱིཙིནིརཡསནྟཱཔོ ཡོཛནསཏམཏྠཀེ ཕརཏི, ཏམྷཱ དུཀྑཏོ ཨིདཾ དུཀྑཾ སཏགུཎེན སཧསྶགུཎེན སཏསཧསྶགུཎེན ཝརཏར’’ནྟི ཨདྷིཝཱསེཏྭཱ ནིཙྩལོཝ ཨཧོསི། ཨཐསྶ མཱཏཱཔིཏརོ བྷིཛྫམཱནཧདཡཱ ཝིཡ མནུསྶེ པཊིཀྐམཱཔེཏྭཱ ཏཾ ཏཏོ ཨགྒིསནྟཱཔནཏོ ཨཔནེཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ ཏེམིཡཀུམཱར, མཡཾ ཏཝ ཨཔཱིཋསཔྤིཨཱདིབྷཱཝཾ ཛཱནཱམ། ན ཧི ཨེཏེསཾ ཨེཝརཱུཔཱནི ཧཏྠཔཱདཀཎྞསོཏཱནི ཧོནྟི, ཏྭཾ ཨམྷེཧི པཏྠེཏྭཱ ལདྡྷཔུཏྟཀོ, མཱ ནོ ནཱསེཧི, སཀལཛམྦུདཱིཔེ ཝསནྟཱནཾ རཱཛཱུནཾ སནྟིཀེ གརཧཏོ ནོ མོཙེཧཱི’’ཏི ཡཱཙིཾསུ། ཨེཝཾ སོ ཏེཧི ཡཱཙིཏོཔི ཨསུཎནྟོ ཝིཡ ཧུཏྭཱ ནིཙྩལོཝ ནིཔཛྫི། ཨཐསྶ མཱཏཱཔིཏརོ རོདམཱནཱ པརིདེཝམཱནཱ པཊིཀྐམནྟི ། ཨེཀདཱ མཱཏཱ ཨེཀིཀཱ ཨུཔསངྐམིཏྭཱ ཡཱཙཏི, ཨེཀདཱ པིཏཱ ཨེཀཀོཝ ཨུཔསངྐམིཏྭཱ ཡཱཙཏི། ཨེཝཾ ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Tato pannarasavassikakāle ‘‘aṅgārena naṃ vīmaṃsissāmā’’ti athassa heṭṭhāmañcake aggikapallāni ṭhapayiṃsu ‘‘appeva nāma uṇhena pīḷito dukkhavedanaṃ asahanto vipphandanākāraṃ dasseyyā’’ti. Athassa sarīre phoṭāni uṭṭhahanti. Mahāsatto ‘‘avīcinirayasantāpo yojanasatamatthake pharati, tamhā dukkhato idaṃ dukkhaṃ sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena varatara’’nti adhivāsetvā niccalova ahosi. Athassa mātāpitaro bhijjamānahadayā viya manusse paṭikkamāpetvā taṃ tato aggisantāpanato apanetvā ‘‘tāta temiyakumāra, mayaṃ tava apīṭhasappiādibhāvaṃ jānāma. Na hi etesaṃ evarūpāni hatthapādakaṇṇasotāni honti, tvaṃ amhehi patthetvā laddhaputtako, mā no nāsehi, sakalajambudīpe vasantānaṃ rājūnaṃ santike garahato no mocehī’’ti yāciṃsu. Evaṃ so tehi yācitopi asuṇanto viya hutvā niccalova nipajji. Athassa mātāpitaro rodamānā paridevamānā paṭikkamanti . Ekadā mātā ekikā upasaṅkamitvā yācati, ekadā pitā ekakova upasaṅkamitvā yācati. Evaṃ ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཨཐསྶ སོལ༹སཝསྶིཀཀཱལེ ཨམཙྩབྲཱཧྨཎཱདཡོ ཙིནྟཡིཾསུ ‘‘པཱིཋསཔྤཱི ཝཱ ཧོཏུ, མཱུགོ ཝཱ བདྷིརོ ཝཱ ཧོཏུ, ཝཡེ པརིཎཏེ རཛནཱིཡེ ཨརཛྫནྟཱ ནཱམ ནཏྠི, དུསྶནཱིཡེ ཨདུསྶནྟཱ ནཱམ ནཏྠི, སམཡེ སམྤཏྟེ པུཔྥཝིཀསནཾ ཝིཡ ཧི དྷམྨཏཱ ཨེསཱ, ནཱཊཀཱནམྤིསྶ པཙྩུཔཊྛཱཔེཏྭཱ ཏཱཧི ནཾ ཝཱིམཾསིསྶཱམཱ’’ཏི། ཏཏོ ཨུཏྟམརཱུཔདྷརཱ དེཝཀཉྙཱཡོ ཝིཡ ཝིལཱསསམྤནྣཱ ནཱཊཀིཏྠིཡོ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ ‘‘ཡཱ ཀུམཱརཾ ཧསཱཔེཏུཾ ཝཱ ཀིལེསེཧི བནྡྷིཏུཾ ཝཱ སཀྐོཏི, སཱ ཏསྶ ཨགྒམཧེསཱི བྷཝིསྶཏཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ཀུམཱརཾ གནྡྷོདཀེན ནྷཱཔེཏྭཱ དེཝཔུཏྟཾ ཝིཡ ཨལངྐརིཏྭཱ དེཝཝིམཱནསདིསེ སིརིགབྦྷེ སུཔཉྙཏྟེ སིརིསཡནེ ཨཱརོཔེཏྭཱ གནྡྷདཱམཔུཔྥདཱམདྷཱུམཝཱསཙུཎྞཱདཱིཧི ཨནྟོགབྦྷཾ ཨེཀགནྡྷསམོདཀཾ ཀཏྭཱ པཊིཀྐམིཾསུ། ཨཐ ནཾ ཏཱ ཨིཏྠིཡོ པརིཝཱརེཏྭཱ ནཙྩགཱིཏེཧི ཙེཝ མདྷུརཝཙནཱདཱིཧི ཙ ནཱནཔྤཀཱརེཧི ཨབྷིརམཱཔེཏུཾ ཝཱཡམིཾསུ། སོ བུདྡྷིསམྤནྣཏཱཡ ཏཱ ཨིཏྠིཡོ ཨནོལོཀེཏྭཱ ‘‘ཨིམཱ ཨིཏྠིཡོ མམ སརཱིརསམྥསྶཾ མཱ ཝིནྡནྟཱུ’’ཏི ཨདྷིཊྛཧིཏྭཱ ཨསྶཱསཔསྶཱསེ སནྣིརུམྦྷི, ཨཐསྶ སརཱིརཾ ཐདྡྷཾ ཨཧོསི། ཏཱ ཏསྶ སརཱིརསམྥསྶཾ ཨཝིནྡནྟིཡོ ཧུཏྭཱ ‘‘ཐདྡྷསརཱིརོ ཨེས, ནཱཡཾ མནུསྶོ, ཡཀྑོ བྷཝིསྶཏཱི’’ཏི བྷཱིཏཏསིཏཱ ཧུཏྭཱ ཨཏྟཱནཾ སནྡྷཱརེཏུཾ ཨསཀྐོནྟིཡོ པལཱཡིཾསུ། ཨེཝཾ ནཱཊཀེནཔི ཨེཀསཾཝཙྪརཾ ཨནྟརནྟརཱ ཝཱིམཾསནྟཱཔིསྶ ནེཝ ཨནྟརཾ པསྶིཾསུ།

    Athassa soḷasavassikakāle amaccabrāhmaṇādayo cintayiṃsu ‘‘pīṭhasappī vā hotu, mūgo vā badhiro vā hotu, vaye pariṇate rajanīye arajjantā nāma natthi, dussanīye adussantā nāma natthi, samaye sampatte pupphavikasanaṃ viya hi dhammatā esā, nāṭakānampissa paccupaṭṭhāpetvā tāhi naṃ vīmaṃsissāmā’’ti. Tato uttamarūpadharā devakaññāyo viya vilāsasampannā nāṭakitthiyo pakkosāpetvā ‘‘yā kumāraṃ hasāpetuṃ vā kilesehi bandhituṃ vā sakkoti, sā tassa aggamahesī bhavissatī’’ti vatvā kumāraṃ gandhodakena nhāpetvā devaputtaṃ viya alaṅkaritvā devavimānasadise sirigabbhe supaññatte sirisayane āropetvā gandhadāmapupphadāmadhūmavāsacuṇṇādīhi antogabbhaṃ ekagandhasamodakaṃ katvā paṭikkamiṃsu. Atha naṃ tā itthiyo parivāretvā naccagītehi ceva madhuravacanādīhi ca nānappakārehi abhiramāpetuṃ vāyamiṃsu. So buddhisampannatāya tā itthiyo anoloketvā ‘‘imā itthiyo mama sarīrasamphassaṃ mā vindantū’’ti adhiṭṭhahitvā assāsapassāse sannirumbhi, athassa sarīraṃ thaddhaṃ ahosi. Tā tassa sarīrasamphassaṃ avindantiyo hutvā ‘‘thaddhasarīro esa, nāyaṃ manusso, yakkho bhavissatī’’ti bhītatasitā hutvā attānaṃ sandhāretuṃ asakkontiyo palāyiṃsu. Evaṃ nāṭakenapi ekasaṃvaccharaṃ antarantarā vīmaṃsantāpissa neva antaraṃ passiṃsu.

    ཨེཝཾ སོལ༹ས སཾཝཙྪརཱནི སོལ༹སཧི མཧཱཝཱིམཾསཱཧི ཙེཝ ཨནེཀཱཧི ཁུདྡཀཝཱིམཾསཱཧི ཙ ཝཱིམཾསམཱནཱཔི ཏསྶ ཙིཏྟཾ པརིགྒཎྷིཏུཾ ནཱསཀྑིཾསུ།

    Evaṃ soḷasa saṃvaccharāni soḷasahi mahāvīmaṃsāhi ceva anekāhi khuddakavīmaṃsāhi ca vīmaṃsamānāpi tassa cittaṃ pariggaṇhituṃ nāsakkhiṃsu.

    ཝཱིམཾསནཀཎྜཾ ནིཊྛིཏཾ།

    Vīmaṃsanakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.

    རཛྫཡཱཙནཀཎྜཾ

    Rajjayācanakaṇḍaṃ

    ཏཏོ རཱཛཱ ཝིཔྤཊིསཱརཱི ཧུཏྭཱ ལཀྑཎཔཱཋཀེ བྲཱཧྨཎེ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ ‘‘ཏུམྷེ ཀུམཱརསྶ ཛཱཏཀཱལེ ‘དྷཉྙཔུཉྙལཀྑཎསམྤནྣོ ཨཡཾ ཀུམཱརོ, ནཱསྶ ཀོཙི ཨནྟརཱཡོ པཉྙཱཡཏཱི’ཏི མེ ཀཐཡིཏྠ, ཨིདཱནི པན སོ པཱིཋསཔྤཱི མཱུགབདྷིརོ ཛཱཏོ, ཀཐཱ ཝོ ན སམེཏཱི’’ཏི ཨཱཧ། བྲཱཧྨཎཱ ཝདིཾསུ ‘‘མཧཱརཱཛ, ཨཱཙརིཡེཧི ཨདིཊྛཀཾ ནཱམ ནཏྠི, ཨཔིཙ ཁོ པན, དེཝ, ‘རཱཛཀུལེཧི པཏྠེཏྭཱ ལདྡྷཔུཏྟཀོ ཀཱལ༹ཀཎྞཱི’ཏི ཝུཏྟེ ‘ཏུམྷཱཀཾ དོམནསྶཾ སིཡཱ’ཏི ན ཀཐཡིམྷཱ’’ཏི། ཨཐ ནེ རཱཛཱ ཨེཝམཱཧ ‘‘ཨིདཱནི པན ཀིཾ ཀཱཏུཾ ཝཊྚཏཱི’’ཏི? ‘‘མཧཱརཱཛ, ཨིམསྨིཾ ཀུམཱརེ ཨིམསྨིཾ གེཧེ ཝསནྟེ ཏཡོ ཨནྟརཱཡཱ པཉྙཱཡིསྶནྟི – ཛཱིཝིཏསྶ ཝཱ ཨནྟརཱཡོ, སེཏཙྪཏྟསྶ ཝཱ ཨནྟརཱཡོ, ཨགྒམཧེསིཡཱ ཝཱ ཨནྟརཱཡོ’’ཏི། ‘‘ཏསྨཱ, དེཝ, པཔཉྩཾ ཨཀཏྭཱ ཨཝམངྒལརཐེ ཨཝམངྒལཨསྶེ ཡོཛེཏྭཱ ཏཏྠ ནཾ ནིཔཛྫཱཔེཏྭཱ པཙྪིམདྭཱརེན ནཱིཧརིཏྭཱ ཨཱམཀསུསཱནེ ཙཏུབྦྷིཏྟིཀཾ ཨཱཝཱཊཾ ཁཎིཏྭཱ ནིཁཎིཏུཾ ཝཊྚཏཱི’’ཏི། རཱཛཱ ཨནྟརཱཡབྷཡེན བྷཱིཏོ ཏེསཾ ཝཙནཾ ‘‘སཱདྷཱུ’’ཏི སམྤཊིཙྪི།

    Tato rājā vippaṭisārī hutvā lakkhaṇapāṭhake brāhmaṇe pakkosāpetvā ‘‘tumhe kumārassa jātakāle ‘dhaññapuññalakkhaṇasampanno ayaṃ kumāro, nāssa koci antarāyo paññāyatī’ti me kathayittha, idāni pana so pīṭhasappī mūgabadhiro jāto, kathā vo na sametī’’ti āha. Brāhmaṇā vadiṃsu ‘‘mahārāja, ācariyehi adiṭṭhakaṃ nāma natthi, apica kho pana, deva, ‘rājakulehi patthetvā laddhaputtako kāḷakaṇṇī’ti vutte ‘tumhākaṃ domanassaṃ siyā’ti na kathayimhā’’ti. Atha ne rājā evamāha ‘‘idāni pana kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti? ‘‘Mahārāja, imasmiṃ kumāre imasmiṃ gehe vasante tayo antarāyā paññāyissanti – jīvitassa vā antarāyo, setacchattassa vā antarāyo, aggamahesiyā vā antarāyo’’ti. ‘‘Tasmā, deva, papañcaṃ akatvā avamaṅgalarathe avamaṅgalaasse yojetvā tattha naṃ nipajjāpetvā pacchimadvārena nīharitvā āmakasusāne catubbhittikaṃ āvāṭaṃ khaṇitvā nikhaṇituṃ vaṭṭatī’’ti. Rājā antarāyabhayena bhīto tesaṃ vacanaṃ ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi.

    ཏདཱ ཙནྡཱདེཝཱི ཏཾ པཝཏྟིཾ སུཏྭཱ ཏུརིཏཏུརིཏཱཝ ཨེཀིཀཱ རཱཛཱནཾ ཨུཔསངྐམིཏྭཱ ཝནྡིཏྭཱ ‘‘དེཝ, ཏུམྷེཧི མཡ྄ཧཾ ཝརོ དིནྣོ, མཡཱ ཙ གཧིཏཀོ ཀཏྭཱ ཋཔིཏོ, ཨིདཱནི ཏཾ མེ དེཐཱ’’ཏི ཡཱཙི། ‘‘གཎྷཱཧི, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘དེཝ, པུཏྟསྶ མེ རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཀིཾཀཱརཎཱ, དེཝཱ’’ཏི། ‘‘པུཏྟོ, ཏེ དེཝི, ཀཱལ༹ཀཎྞཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, ཡཱཝཛཱིཝཾ ཨདདནྟཱཔི སཏྟ ཝསྶཱནི དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, ཚ ཝསྶཱནི དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, པཉྩ ཝསྶཱནི དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, ཙཏྟཱརི ཝསྶཱནི དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, ཏཱིཎི ཝསྶཱནི དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, དྭེ ཝསྶཱནི དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, ཨེཀཝསྶཾ རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, སཏྟ མཱསཱནི རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, ཚ མཱསཱནི རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, པཉྩ མཱསཱནི རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, ཙཏྟཱརི མཱསཱནི རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, ཏཱིཎི མཱསཱནི རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, དྭེ མཱསཱནི རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, ཨེཀམཱསཾ རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, ཨཌྜྷམཱསཾ རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། ‘‘ན སཀྐཱ, དེཝཱི’’ཏི། ‘‘ཏེན ཧི, དེཝ, སཏྟ དིཝསཱནི རཛྫཾ དེཐཱ’’ཏི། རཱཛཱ ‘‘སཱདྷུ, དེཝི, གཎྷཱཧཱི’’ཏི ཨཱཧ། སཱ ཏསྨིཾ ཁཎེ པུཏྟཾ ཨལངྐཱརཱཔེཏྭཱ ‘‘ཏེམིཡཀུམཱརསྶ ཨིདཾ རཛྫ’’ནྟི ནགརེ བྷེརིཾ ཙརཱཔེཏྭཱ སཀལནགརཾ ཨལངྐཱརཱཔེཏྭཱ པུཏྟཾ ཧཏྠིཀྑནྡྷཾ ཨཱརོཔེཏྭཱ སེཏཙྪཏྟཾ ཏསྶ མཏྠཀེ ཀཱརཱཔེཏྭཱ ནགརཾ པདཀྑིཎཾ ཀཏྭཱ པུན ཨཱགནྟྭཱ ཨནྟོནགརཾ པཝེསེཏྭཱ ཏཾ སིརིསཡནེ ནིཔཛྫཱཔེཏྭཱ པིཡཔུཏྟཾ སབྦརཏྟིཾ ཡཱཙི ‘‘ཏཱཏ ཏེམིཡཀུམཱར, ཏཾ ནིསྶཱཡ སོལ༹ས ཝསྶཱནི ནིདྡཾ ཨལབྷིཏྭཱ རོདམཱནཱཡ མེ ཨཀྑཱིནི ཨུཔཀྐཱནི, སོཀེན མེ ཧདཡཾ བྷིཛྫམཱནཾ ཝིཡ ཨཧོསི, ཨཧཾ ཏཝ ཨཔཱིཋསཔྤིཨཱདིབྷཱཝཾ ཛཱནཱམི, མཱ མཾ ཨནཱཐཾ ཀརཱི’’ཏི། སཱ ཨིམིནཱ ཨུཔཱཡེནེཝ པུནདིཝསེཔི པུནདིཝསེཔཱིཏི པཉྩ དིཝསཱནི ཡཱཙི།

    Tadā candādevī taṃ pavattiṃ sutvā turitaturitāva ekikā rājānaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ‘‘deva, tumhehi mayhaṃ varo dinno, mayā ca gahitako katvā ṭhapito, idāni taṃ me dethā’’ti yāci. ‘‘Gaṇhāhi, devī’’ti. ‘‘Deva, puttassa me rajjaṃ dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Kiṃkāraṇā, devā’’ti. ‘‘Putto, te devi, kāḷakaṇṇī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, yāvajīvaṃ adadantāpi satta vassāni dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, cha vassāni dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, pañca vassāni dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, cattāri vassāni dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, tīṇi vassāni dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, dve vassāni dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, ekavassaṃ rajjaṃ dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, satta māsāni rajjaṃ dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, cha māsāni rajjaṃ dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, pañca māsāni rajjaṃ dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, cattāri māsāni rajjaṃ dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, tīṇi māsāni rajjaṃ dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, dve māsāni rajjaṃ dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, ekamāsaṃ rajjaṃ dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, aḍḍhamāsaṃ rajjaṃ dethā’’ti. ‘‘Na sakkā, devī’’ti. ‘‘Tena hi, deva, satta divasāni rajjaṃ dethā’’ti. Rājā ‘‘sādhu, devi, gaṇhāhī’’ti āha. Sā tasmiṃ khaṇe puttaṃ alaṅkārāpetvā ‘‘temiyakumārassa idaṃ rajja’’nti nagare bheriṃ carāpetvā sakalanagaraṃ alaṅkārāpetvā puttaṃ hatthikkhandhaṃ āropetvā setacchattaṃ tassa matthake kārāpetvā nagaraṃ padakkhiṇaṃ katvā puna āgantvā antonagaraṃ pavesetvā taṃ sirisayane nipajjāpetvā piyaputtaṃ sabbarattiṃ yāci ‘‘tāta temiyakumāra, taṃ nissāya soḷasa vassāni niddaṃ alabhitvā rodamānāya me akkhīni upakkāni, sokena me hadayaṃ bhijjamānaṃ viya ahosi, ahaṃ tava apīṭhasappiādibhāvaṃ jānāmi, mā maṃ anāthaṃ karī’’ti. Sā iminā upāyeneva punadivasepi punadivasepīti pañca divasāni yāci.

    རཛྫཡཱཙནཀཎྜཾ ནིཊྛིཏཾ།

    Rajjayācanakaṇḍaṃ niṭṭhitaṃ.

    ཨཐ ཚཊྛེ དིཝསེ རཱཛཱ སུནནྡཾ ནཱམ སཱརཐིཾ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ, སུནནྡསཱརཐི སྭེ པཱཏོཝ ཨཝམངྒལརཐེ ཨཝམངྒལཨསྶེ ཡོཛེཏྭཱ ཀུམཱརཾ ཏཏྠ ནིཔཛྫཱཔེཏྭཱ པཙྪིམདྭཱརེན ནཱིཧརིཏྭཱ ཨཱམཀསུསཱནེ ཙཏུབྦྷིཏྟིཀཾ ཨཱཝཱཊཾ ཁཎིཏྭཱ ཏཏྠ ནཾ པཀྑིཔིཏྭཱ ཀུདྡཱལཔིཊྛེན མཏྠཀཾ བྷིནྡིཏྭཱ ཛཱིཝིཏཀྑཡཾ པཱཔེཏྭཱ ཨུཔརི པཾསུཾ དཏྭཱ པཐཝིཝཌྜྷནཀམྨཾ ཀཏྭཱ ནྷཏྭཱ ཨེཧཱི’’ཏི ཨཱཎཱཔེསི། སོ ‘‘སཱདྷུ, དེཝཱ’’ཏི སམྤཊིཙྪི། ཨཐ ཚཊྛམྤི རཏྟིཾ དེཝཱི ཀུམཱརཾ ཡཱཙིཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ ཏེམིཡཀུམཱར, ཏཝ པིཏཱ ཀཱསིརཱཛཱ ཏཾ སྭེ པཱཏོཝ ཨཱམཀསུསཱནེ ནིཁཎིཏུཾ ཨཱཎཱཔེསི, སྭེ པཱཏོཝ མརཎཾ པཱཔུཎིསྶསི པུཏྟཱ’’ཏི ཨཱཧ། ཏཾ སུཏྭཱ མཧཱསཏྟསྶ ‘‘ཏཱཏ ཏེམིཡཀུམཱར, སོལ༹ས ཝསྶཱནི ཏཡཱ ཀཏོ ཝཱཡཱམོ ཨིདཱནི མཏྠཀཾ པཀྐོ’’ཏི ཙིནྟེནྟསྶ ཨབྦྷནྟརེ པཱིཏི ཨུཔྤཛྫི། མཱཏུཡཱ པནསྶ ཧདཡཾ བྷིཛྫམཱནཾ ཝིཡ ཨཧོསི, ཨེཝཾ སནྟེཔི ‘‘མནོརཐོ མཏྠཀཾ པཱཔུཎིསྶཏཱི’’ཏི མཱཏུཡཱ སདྡྷིཾ ནཱལཔི།

    Atha chaṭṭhe divase rājā sunandaṃ nāma sārathiṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta, sunandasārathi sve pātova avamaṅgalarathe avamaṅgalaasse yojetvā kumāraṃ tattha nipajjāpetvā pacchimadvārena nīharitvā āmakasusāne catubbhittikaṃ āvāṭaṃ khaṇitvā tattha naṃ pakkhipitvā kuddālapiṭṭhena matthakaṃ bhinditvā jīvitakkhayaṃ pāpetvā upari paṃsuṃ datvā pathavivaḍḍhanakammaṃ katvā nhatvā ehī’’ti āṇāpesi. So ‘‘sādhu, devā’’ti sampaṭicchi. Atha chaṭṭhampi rattiṃ devī kumāraṃ yācitvā ‘‘tāta temiyakumāra, tava pitā kāsirājā taṃ sve pātova āmakasusāne nikhaṇituṃ āṇāpesi, sve pātova maraṇaṃ pāpuṇissasi puttā’’ti āha. Taṃ sutvā mahāsattassa ‘‘tāta temiyakumāra, soḷasa vassāni tayā kato vāyāmo idāni matthakaṃ pakko’’ti cintentassa abbhantare pīti uppajji. Mātuyā panassa hadayaṃ bhijjamānaṃ viya ahosi, evaṃ santepi ‘‘manoratho matthakaṃ pāpuṇissatī’’ti mātuyā saddhiṃ nālapi.

    ཨཐསྶཱ རཏྟིཡཱ ཨཙྩཡེན པཱཏོཝ སུནནྡོ སཱརཐི རཐཾ ཡོཛེནྟོ དེཝཏཱནུབྷཱཝེན མཧཱསཏྟསྶ པཱརམིཏཱནུབྷཱཝེན ཙ མངྒལརཐེ མངྒལཨསྶེ ཡོཛེཏྭཱ རཐཾ རཱཛདྭཱརེ ཋཔེཏྭཱ མཧཱཏལཾ ཨབྷིརུཧིཏྭཱ སིརིགབྦྷཾ པཝིསིཏྭཱ དེཝིཾ ཝནྡིཏྭཱ ཨེཝམཱཧ – ‘‘དེཝི, མཡ྄ཧཾ མཱ ཀུཛ྄ཛྷ, རཉྙོ ཨཱཎཱ’’ཏི ཝཏྭཱ པུཏྟཾ ཨཱལིངྒིཏྭཱ ནིཔནྣཾ དེཝིཾ པིཊྛིཧཏྠེན ཨཔནེཏྭཱ པུཔྥཀལཱཔཾ ཝིཡ ཀུམཱརཾ ཨུཀྑིཔིཏྭཱ པཱསཱདཱ ཨོཏརི། ཏདཱ ཙནྡཱདེཝཱི ཨུརཾ པཧརིཏྭཱ མཧནྟེན སདྡེན པརིདེཝིཏྭཱ མཧཱཏལེ ཨོཧཱིཡི། ཨཐ ནཾ མཧཱསཏྟོ ཨོལོཀེཏྭཱ ‘‘མཡི ཨཀཐེནྟེ མཱཏཱ ཧདཡེན ཕལིཏེན མརིསྶཏཱི’’ཏི ཀཐེཏུཀཱམོ ཧུཏྭཱཔི ‘‘སཙེ ཨཧཾ ཀཐེསྶཱམི, སོལ༹ས ཝསྶཱནི ཀཏོ ཝཱཡཱམོ མེ མོགྷོ བྷཝིསྶཏི, ཨཀཐེནྟོ པནཱཧཾ ཨཏྟནོ ཙ མཱཏཱཔིཏཱུནཉྩ མཧཱཛནསྶ ཙ པཙྩཡོ བྷཝིསྶཱམཱི’’ཏི ཨདྷིཝཱསེསི།

    Athassā rattiyā accayena pātova sunando sārathi rathaṃ yojento devatānubhāvena mahāsattassa pāramitānubhāvena ca maṅgalarathe maṅgalaasse yojetvā rathaṃ rājadvāre ṭhapetvā mahātalaṃ abhiruhitvā sirigabbhaṃ pavisitvā deviṃ vanditvā evamāha – ‘‘devi, mayhaṃ mā kujjha, rañño āṇā’’ti vatvā puttaṃ āliṅgitvā nipannaṃ deviṃ piṭṭhihatthena apanetvā pupphakalāpaṃ viya kumāraṃ ukkhipitvā pāsādā otari. Tadā candādevī uraṃ paharitvā mahantena saddena paridevitvā mahātale ohīyi. Atha naṃ mahāsatto oloketvā ‘‘mayi akathente mātā hadayena phalitena marissatī’’ti kathetukāmo hutvāpi ‘‘sace ahaṃ kathessāmi, soḷasa vassāni kato vāyāmo me mogho bhavissati, akathento panāhaṃ attano ca mātāpitūnañca mahājanassa ca paccayo bhavissāmī’’ti adhivāsesi.

    ཨཐ ནཾ སཱརཐི རཐཾ ཨཱརོཔེཏྭཱ ‘‘པཙྪིམདྭཱརཱབྷིམུཁཾ རཐཾ པེསེསྶཱམཱི’’ཏི ཙིནྟེཏྭཱ རཐཾ པེསེསི། ཏདཱ མཧཱསཏྟསྶ པཱརམིཏཱནུབྷཱཝེན དེཝཏཱཝིགྒཧིཏོ ཧུཏྭཱ རཐཾ ནིཝཏྟཱཔེཏྭཱ པཱཙཱིནདྭཱརཱབྷིམུཁཾ རཐཾ པེསེསི, ཨཐ རཐཙཀྐཾ ཨུམྨཱརེ པཏིཧཉྙི། མཧཱསཏྟོཔི ཏསྶ སདྡཾ སུཏྭཱ ‘‘མནོརཐོ མེ མཏྠཀཾ པཏྟོ’’ཏི སུཊྛུཏརཾ ཏུཊྛཙིཏྟོ ཨཧོསི། རཐོ ནགརཱ ནིཀྑམིཏྭཱ དེཝཏཱནུབྷཱཝེན ཏིཡོཛནིཀཾ ཋཱནཾ གཏོ། ཏཏྠ ཝནགྷཊཾ སཱརཐིསྶ ཨཱམཀསུསཱནཾ ཝིཡ ཨུཔཊྛཱསི། སོ ‘‘ཨིདཾ ཋཱནཾ ཕཱསུཀ’’ནྟི སལླཀྑེཏྭཱ རཐཾ མགྒཱ ཨོཀྐམཱཔེཏྭཱ མགྒཔསྶེ ཋཔེཏྭཱ རཐཱ ཨོརུཡ྄ཧ མཧཱསཏྟསྶ ཨཱབྷརཎབྷཎྜཾ ཨོམུཉྩིཏྭཱ བྷཎྜིཀཾ ཀཏྭཱ ཨེཀམནྟཾ ཋཔེཏྭཱ ཀུདྡཱལཾ ཨཱདཱཡ རཐསྶ ཨཝིདཱུརེ ཋཱནེ ཙཏུབྦྷིཏྟིཀཾ ཨཱཝཱཊཾ ཁཎིཏུཾ ཨཱརབྷི།

    Atha naṃ sārathi rathaṃ āropetvā ‘‘pacchimadvārābhimukhaṃ rathaṃ pesessāmī’’ti cintetvā rathaṃ pesesi. Tadā mahāsattassa pāramitānubhāvena devatāviggahito hutvā rathaṃ nivattāpetvā pācīnadvārābhimukhaṃ rathaṃ pesesi, atha rathacakkaṃ ummāre patihaññi. Mahāsattopi tassa saddaṃ sutvā ‘‘manoratho me matthakaṃ patto’’ti suṭṭhutaraṃ tuṭṭhacitto ahosi. Ratho nagarā nikkhamitvā devatānubhāvena tiyojanikaṃ ṭhānaṃ gato. Tattha vanaghaṭaṃ sārathissa āmakasusānaṃ viya upaṭṭhāsi. So ‘‘idaṃ ṭhānaṃ phāsuka’’nti sallakkhetvā rathaṃ maggā okkamāpetvā maggapasse ṭhapetvā rathā oruyha mahāsattassa ābharaṇabhaṇḍaṃ omuñcitvā bhaṇḍikaṃ katvā ekamantaṃ ṭhapetvā kuddālaṃ ādāya rathassa avidūre ṭhāne catubbhittikaṃ āvāṭaṃ khaṇituṃ ārabhi.

    ཏཏོ བོདྷིསཏྟོ ཙིནྟེསི ‘‘ཨཡཾ མེ ཝཱཡཱམཀཱལོ, ཨཧཉྷི སོལ༹ས ཝསྶཱནི ཧཏྠཔཱདེ ན ཙཱལེསིཾ, ཀིཾ ནུ ཁོ མེ བལཾ ཨཏྠི, ཨུདཱཧུ ནོ’’ཏི། སོ ཨུཊྛཱཡ ཝཱམཧཏྠེན དཀྑིཎཧཏྠཾ, དཀྑིཎཧཏྠེན ཝཱམཧཏྠཾ པརཱམསནྟོ ཨུབྷོཧི ཧཏྠེཧི པཱདེ སམྦཱཧིཏྭཱ རཐཱ ཨོཏརིཏུཾ ཙིཏྟཾ ཨུཔྤཱདེསི། ཏཱཝདེཝསྶ པཱདཔཏིཏཊྛཱནེ ཝཱཏཔུཎྞབྷསྟཙམྨཾ ཝིཡ མཧཱཔཐཝཱི ཨབྦྷུགྒནྟྭཱ རཐསྶ པཙྪིམནྟཾ ཨཱཧཙྩ ཨཊྛཱསི། མཧཱསཏྟོ རཐཱ ཨོཏརིཏྭཱ ཀཏིཔཡེ ཝཱརེ ཨཔརཱཔརཾ ཙངྐམིཏྭཱ ‘‘ཨིམིནཱཝ ནིཡཱམེན ཨེཀདིཝསཾ ཡོཛནསཏམྤི མེ གནྟུཾ བལཾ ཨཏྠཱི’’ཏི ཉཏྭཱ ‘‘སཙེ, སཱརཐི, མཡཱ སདྡྷིཾ ཝིརུཛ྄ཛྷེཡྻ, ཨཏྠི ནུ ཁོ མེ ཏེན སཧ པཊིཝིརུཛ྄ཛྷིཏུཾ བལ’’ནྟི ཨུཔདྷཱརེནྟོ རཐསྶ པཙྪིམནྟཾ གཧེཏྭཱ ཀུམཱརཀཱནཾ ཀཱིལ༹ནཡཱནཀཾ ཝིཡ ཨུཀྑིཔིཏྭཱ རཐཾ པརིབྦྷམེནྟོ ཨཊྛཱསི། ཨཐསྶ ‘‘ཨཏྠི མེ ཏེན སཧ པཊིཝིརུཛ྄ཛྷིཏུཾ བལ’’ནྟི སལླཀྑེཏྭཱ པསཱདྷནཏྠཱཡ ཙིཏྟཾ ཨུཔྤཛྫི།

    Tato bodhisatto cintesi ‘‘ayaṃ me vāyāmakālo, ahañhi soḷasa vassāni hatthapāde na cālesiṃ, kiṃ nu kho me balaṃ atthi, udāhu no’’ti. So uṭṭhāya vāmahatthena dakkhiṇahatthaṃ, dakkhiṇahatthena vāmahatthaṃ parāmasanto ubhohi hatthehi pāde sambāhitvā rathā otarituṃ cittaṃ uppādesi. Tāvadevassa pādapatitaṭṭhāne vātapuṇṇabhastacammaṃ viya mahāpathavī abbhuggantvā rathassa pacchimantaṃ āhacca aṭṭhāsi. Mahāsatto rathā otaritvā katipaye vāre aparāparaṃ caṅkamitvā ‘‘imināva niyāmena ekadivasaṃ yojanasatampi me gantuṃ balaṃ atthī’’ti ñatvā ‘‘sace, sārathi, mayā saddhiṃ virujjheyya, atthi nu kho me tena saha paṭivirujjhituṃ bala’’nti upadhārento rathassa pacchimantaṃ gahetvā kumārakānaṃ kīḷanayānakaṃ viya ukkhipitvā rathaṃ paribbhamento aṭṭhāsi. Athassa ‘‘atthi me tena saha paṭivirujjhituṃ bala’’nti sallakkhetvā pasādhanatthāya cittaṃ uppajji.

    ཏཾཁཎཉྙེཝ སཀྐསྶ བྷཝནཾ ཨུཎྷཱཀཱརཾ དསྶེསི། སཀྐོ ཨཱཝཛྫེནྟོ ཏཾ ཀཱརཎཾ ཉཏྭཱ ‘‘ཏེམིཡཀུམཱརསྶ མནོརཐོ མཏྠཀཾ པཏྟོ, ཨིདཱནི པསཱདྷནཏྠཱཡ ཙིཏྟཾ ཨུཔྤནྣཾ, ཀིཾ ཨེཏསྶ མཱནུསཀེན པསཱདྷནེནཱ’’ཏི དིབྦཔསཱདྷནཾ གཱཧཱཔེཏྭཱ ཝིསྶཀམྨདེཝཔུཏྟཾ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ ཝིསྶཀམྨ དེཝཔུཏྟ, ཏྭཾ གཙྪ, ཀཱསིརཱཛསྶ པུཏྟཾ ཏེམིཡཀུམཱརཾ ཨལངྐརོཧཱི’’ཏི ཨཱཎཱཔེསི། སོ ‘‘སཱདྷཱུ’’ཏི སམྤཊིཙྪིཏྭཱ ཏཱཝཏིཾསབྷཝནཏོ ཨོཏརིཏྭཱ ཏསྶ སནྟིཀཾ གནྟྭཱ དསཧི དུསྶསཧསྶེཧི ཝེཋནཾ ཀཏྭཱ དིབྦེཧི ཙེཝ མཱནུསཀེཧི ཙ ཨལངྐཱརེཧི སཀྐཾ ཝིཡ ཏཾ ཨལངྐརིཏྭཱ སཀཊྛཱནམེཝ གཏོ། སོ དེཝརཱཛལཱིལཱཡ སཱརཐིསྶ ཁཎནོཀཱསཾ གནྟྭཱ ཨཱཝཱཊཏཱིརེ ཋཏྭཱ པུཙྪནྟོ ཏཏིཡཾ གཱཐམཱཧ –

    Taṃkhaṇaññeva sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko āvajjento taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘temiyakumārassa manoratho matthakaṃ patto, idāni pasādhanatthāya cittaṃ uppannaṃ, kiṃ etassa mānusakena pasādhanenā’’ti dibbapasādhanaṃ gāhāpetvā vissakammadevaputtaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta vissakamma devaputta, tvaṃ gaccha, kāsirājassa puttaṃ temiyakumāraṃ alaṅkarohī’’ti āṇāpesi. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tāvatiṃsabhavanato otaritvā tassa santikaṃ gantvā dasahi dussasahassehi veṭhanaṃ katvā dibbehi ceva mānusakehi ca alaṅkārehi sakkaṃ viya taṃ alaṅkaritvā sakaṭṭhānameva gato. So devarājalīlāya sārathissa khaṇanokāsaṃ gantvā āvāṭatīre ṭhatvā pucchanto tatiyaṃ gāthamāha –

    .

    3.

    ‘‘ཀིཾ ནུ སནྟརམཱནོཝ, ཀཱསུཾ ཁཎསི སཱརཐི།

    ‘‘Kiṃ nu santaramānova, kāsuṃ khaṇasi sārathi;

    པུཊྛོ མེ སམྨ ཨཀྑཱཧི, ཀིཾ ཀཱསུཡཱ ཀརིསྶསཱི’’ཏི༎

    Puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ kāsuyā karissasī’’ti.

    ཏཏྠ ཀཱསུནྟི ཨཱཝཱཊཾ།

    Tattha kāsunti āvāṭaṃ.

    ཏཾ སུཏྭཱ སཱརཐི ཨཱཝཱཊཾ ཁཎནྟོ ཨུདྡྷཾ ཨནོལོཀེཏྭཱཝ ཙཏུཏྠཾ གཱཐཱམཱཧ –

    Taṃ sutvā sārathi āvāṭaṃ khaṇanto uddhaṃ anoloketvāva catutthaṃ gāthāmāha –

    .

    4.

    ‘‘རཉྙོ མཱུགོ ཙ པཀྑོ ཙ, པུཏྟོ ཛཱཏོ ཨཙེཏསོ།

    ‘‘Rañño mūgo ca pakkho ca, putto jāto acetaso;

    སོམྷི རཉྙཱ སམཛ྄ཛྷིཊྛོ, པུཏྟཾ མེ ནིཁཎཾ ཝནེ’’ཏི༎

    Somhi raññā samajjhiṭṭho, puttaṃ me nikhaṇaṃ vane’’ti.

    ཏཏྠ པཀྑོཏི པཱིཋསཔྤཱི། ‘‘མཱུགོ’’ཏི ཝཙནེནེཝ པནསྶ བདྷིརབྷཱཝོཔི སིཛ྄ཛྷཏི བདྷིརསྶ ཧི པཊིཝཙནཾ ཀཐེཏུཾ ཨསཀྐུཎེཡྻཏྟཱ། ཨཙེཏསོཏི ཨཙིཏྟཀོ ཝིཡ ཛཱཏོ། སོལ༹ས ཝསྶཱནི ཨཀཐིཏཏྟཱ ཨེཝམཱཧ ། སམཛ྄ཛྷིཊྛོཏི ཨཱཎཏྟོ, པེསིཏོཏི ཨཏྠོ། ནིཁཎཾ ཝནེཏི ཝནེ ནིཁཎེཡྻཱསི།

    Tattha pakkhoti pīṭhasappī. ‘‘Mūgo’’ti vacaneneva panassa badhirabhāvopi sijjhati badhirassa hi paṭivacanaṃ kathetuṃ asakkuṇeyyattā. Acetasoti acittako viya jāto. Soḷasa vassāni akathitattā evamāha . Samajjhiṭṭhoti āṇatto, pesitoti attho. Nikhaṇaṃ vaneti vane nikhaṇeyyāsi.

    ཨཐ ནཾ མཧཱསཏྟོ ཨཱཧ –

    Atha naṃ mahāsatto āha –

    .

    5.

    ‘‘ན བདྷིརོ ན མཱུགོསྨི, ན པཀྑོ ན ཙ ཝཱིཀལོ།

    ‘‘Na badhiro na mūgosmi, na pakkho na ca vīkalo;

    ཨདྷམྨཾ སཱརཐི ཀཡིརཱ, མཾ ཙེ ཏྭཾ ནིཁཎཾ ཝནེ༎

    Adhammaṃ sārathi kayirā, maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane.

    .

    6.

    ‘‘ཨཱུརཱུ བཱཧུཉྩ མེ པསྶ, བྷཱསིཏཉྩ སུཎོཧི མེ།

    ‘‘Ūrū bāhuñca me passa, bhāsitañca suṇohi me;

    ཨདྷམྨཾ སཱརཐི ཀཡིརཱ, མཾ ཙེ ཏྭཾ ནིཁཎཾ ཝནེ’’ཏི༎

    Adhammaṃ sārathi kayirā, maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane’’ti.

    ཏཏྠ ན བདྷིརོཏི སམྨ སཱརཐི, སཙེ ཏཾ རཱཛཱ ཨེཝརཱུཔཾ པུཏྟཾ མཱརཱཔེཏུཾ ཨཱཎཱཔེསི, ཨཧཾ པན ཨེཝརཱུཔོ ན བྷཝཱམཱིཏི དཱིཔེཏུཾ ཨེཝམཱཧ། མཾ ཙེ ཏྭཾ ནིཁཎཾ ཝནེཏི སཙེ བདྷིརབྷཱཝཱདིཝིརཧིཏཾ ཨེཝརཱུཔཾ མཾ ཝནེ ནིཁཎེཡྻཱསི, ཨདྷམྨཾ ཀམྨཾ ཀརེཡྻཱསཱིཏི ཨཏྠོ། ‘‘ཨཱུརཱུ’’ཏི ཨིདཾ སོ པུརིམགཱཐཾ སུཏྭཱཔི ནཾ ཨནོལོཀེནྟམེཝ དིསྭཱ ‘‘ཨལངྐཏསརཱིརམསྶ དསྶེསྶཱམཱི’’ཏི ཙིནྟེཏྭཱ ཨཱཧ། ཏསྶཏྠོ – སམྨ སཱརཐི, ཨིམེ ཀཉྩནཀདལིཀྑནྡྷསདིསེ ཨཱུརཱུ, ཀནཀཙྪཝིཾ བཱཧུཉྩ མེ པསྶ, མདྷུརཝཙནཉྩ མེ སུཎཱཧཱིཏི།

    Tattha na badhiroti samma sārathi, sace taṃ rājā evarūpaṃ puttaṃ mārāpetuṃ āṇāpesi, ahaṃ pana evarūpo na bhavāmīti dīpetuṃ evamāha. Maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vaneti sace badhirabhāvādivirahitaṃ evarūpaṃ maṃ vane nikhaṇeyyāsi, adhammaṃ kammaṃ kareyyāsīti attho. ‘‘Ūrū’’ti idaṃ so purimagāthaṃ sutvāpi naṃ anolokentameva disvā ‘‘alaṅkatasarīramassa dassessāmī’’ti cintetvā āha. Tassattho – samma sārathi, ime kañcanakadalikkhandhasadise ūrū, kanakacchaviṃ bāhuñca me passa, madhuravacanañca me suṇāhīti.

    ཏཏོ སཱརཐི ཨེཝཾ ཙིནྟེསི ‘‘ཀོ ནུ ཁོ ཨེས, ཨཱགཏཀཱལཏོ པཊྛཱཡ ཨཏྟཱནམེཝ ཝཎྞེཏཱི’’ཏི། སོ ཨཱཝཱཊཁཎནཾ པཧཱཡ ཨུདྡྷཾ ཨོལོཀེནྟོ ཏསྶ རཱུཔསམྤཏྟིཾ དིསྭཱ ‘‘ཨཡཾ པུརིསོ ཀོ ནུ ཁོ, མནུསྶོ ཝཱ དེཝོ ཝཱ’’ཏི ཨཛཱནནྟོ ཨིམཾ གཱཐམཱཧ –

    Tato sārathi evaṃ cintesi ‘‘ko nu kho esa, āgatakālato paṭṭhāya attānameva vaṇṇetī’’ti. So āvāṭakhaṇanaṃ pahāya uddhaṃ olokento tassa rūpasampattiṃ disvā ‘‘ayaṃ puriso ko nu kho, manusso vā devo vā’’ti ajānanto imaṃ gāthamāha –

    .

    7.

    ‘‘དེཝཏཱ ནུསི གནྡྷབྦོ, ཨདུ སཀྐོ པུརིནྡདོ།

    ‘‘Devatā nusi gandhabbo, adu sakko purindado;

    ཀོ ཝཱ ཏྭཾ ཀསྶ ཝཱ པུཏྟོ, ཀཐཾ ཛཱནེམུ ཏཾ མཡ’’ནྟི༎

    Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ maya’’nti.

    ཨཐསྶ མཧཱསཏྟོ ཨཏྟཱནཾ ཨཱཙིཀྑིཏྭཱ དྷམྨཾ དེསེནྟོ ཨཱཧ –

    Athassa mahāsatto attānaṃ ācikkhitvā dhammaṃ desento āha –

    .

    8.

    ‘‘ནམྷི དེཝོ ན གནྡྷབྦོ, ནམྷི སཀྐོ པུརིནྡདོ།

    ‘‘Namhi devo na gandhabbo, namhi sakko purindado;

    ཀཱསིརཉྙོ ཨཧཾ པུཏྟོ, ཡཾ ཀཱསུཡཱ ནིཧཉྙསི༎

    Kāsirañño ahaṃ putto, yaṃ kāsuyā nihaññasi.

    .

    9.

    ‘‘ཏསྶ རཉྙོ ཨཧཾ པུཏྟོ, ཡཾ ཏྭཾ སམྨཱུཔཛཱིཝསི།

    ‘‘Tassa rañño ahaṃ putto, yaṃ tvaṃ sammūpajīvasi;

    ཨདྷམྨཾ སཱརཐི ཀཡིརཱ, མཾ ཙེ ཏྭཾ ནིཁཎཾ ཝནེ༎

    Adhammaṃ sārathi kayirā, maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane.

    ༡༠.

    10.

    ‘‘ཡསྶ རུཀྑསྶ ཚཱཡཱཡ, ནིསཱིདེཡྻ སཡེཡྻ ཝཱ།

    ‘‘Yassa rukkhassa chāyāya, nisīdeyya sayeyya vā;

    ན ཏསྶ སཱཁཾ བྷཉྫེཡྻ, མིཏྟདུབྦྷོ ཧི པཱཔཀོ༎

    Na tassa sākhaṃ bhañjeyya, mittadubbho hi pāpako.

    ༡༡.

    11.

    ‘‘ཡཐཱ རུཀྑོ ཏཐཱ རཱཛཱ, ཡཐཱ སཱཁཱ ཏཐཱ ཨཧཾ།

    ‘‘Yathā rukkho tathā rājā, yathā sākhā tathā ahaṃ;

    ཡཐཱ ཚཱཡཱུཔགོ པོསོ, ཨེཝཾ ཏྭམསི སཱརཐི།

    Yathā chāyūpago poso, evaṃ tvamasi sārathi;

    ཨདྷམྨཾ སཱརཐི ཀཡིརཱ, མཾ ཙེ ཏྭཾ ནིཁཎཾ ཝནེ’’ཏི༎

    Adhammaṃ sārathi kayirā, maṃ ce tvaṃ nikhaṇaṃ vane’’ti.

    ཏཏྠ ནིཧཉྙསཱིཏི ནིཧནིསྶསི། ཡཾ ཏྭཾ ཨེཏྠ ནིཧནིསྶཱམཱིཏི སཉྙཱཡ ཀཱསུཾ ཁཎསི, སོ ཨཧནྟི དཱིཔེཏི། སོ ‘‘རཱཛཔུཏྟོ ཨཧ’’ནྟི ཝུཏྟེཔི ན སདྡཧཏིཡེཝ, མདྷུརཀཐཱཡ པནསྶ བཛ྄ཛྷིཏྭཱ དྷམྨཾ སུཎནྟོ ཨཊྛཱསི། མིཏྟདུབྦྷོཏི པརིབྷུཏྟཚཱཡསྶ རུཀྑསྶ པཏྟཾ ཝཱ སཱཁཾ ཝཱ ཨངྐུརཾ ཝཱ བྷཉྫནྟོ མིཏྟགྷཱཏཀོ ཧོཏི ལཱམཀཔུརིསོ, ཀིམངྒཾ པན སཱམིཔུཏྟགྷཱཏཀོ། ཚཱཡཱུཔགོཏི པརིབྷོགཏྠཱཡ ཚཱཡཾ ཨུཔགཏོ པུརིསོ ཝིཡ རཱཛཱནཾ ནིསྶཱཡ ཛཱིཝམཱནོ ཏྭནྟི ཝདཏི།

    Tattha nihaññasīti nihanissasi. Yaṃ tvaṃ ettha nihanissāmīti saññāya kāsuṃ khaṇasi, so ahanti dīpeti. So ‘‘rājaputto aha’’nti vuttepi na saddahatiyeva, madhurakathāya panassa bajjhitvā dhammaṃ suṇanto aṭṭhāsi. Mittadubbhoti paribhuttachāyassa rukkhassa pattaṃ vā sākhaṃ vā aṅkuraṃ vā bhañjanto mittaghātako hoti lāmakapuriso, kimaṅgaṃ pana sāmiputtaghātako. Chāyūpagoti paribhogatthāya chāyaṃ upagato puriso viya rājānaṃ nissāya jīvamāno tvanti vadati.

    སོ ཨེཝཾ ཀཐེནྟེཔི བོདྷིསཏྟེ ན སདྡཧཏིཡེཝ། ཨཐ མཧཱསཏྟོ ‘‘སདྡཧཱཔེསྶཱམི ན’’ནྟི དེཝཏཱནཾ སཱདྷུཀཱརེན ཙེཝ ཨཏྟནོ གྷོསེན ཙ ཝནགྷཊཾ ཨུནྣཱདེནྟོ དས མིཏྟཔཱུཛགཱཐཱ ནཱམ ཨཱརབྷི –

    So evaṃ kathentepi bodhisatte na saddahatiyeva. Atha mahāsatto ‘‘saddahāpessāmi na’’nti devatānaṃ sādhukārena ceva attano ghosena ca vanaghaṭaṃ unnādento dasa mittapūjagāthā nāma ārabhi –

    ༡༢.

    12.

    ‘‘པཧཱུཏབྷཀྑོ བྷཝཏི, ཝིཔྤཝུཊྛོ སཀཾགྷརཱ།

    ‘‘Pahūtabhakkho bhavati, vippavuṭṭho sakaṃgharā;

    བཧཱུ ནཾ ཨུཔཛཱིཝནྟི, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏི༎

    Bahū naṃ upajīvanti, yo mittānaṃ na dubbhati.

    ༡༣.

    13.

    ‘‘ཡཾ ཡཾ ཛནཔདཾ ཡཱཏི, ནིགམེ རཱཛདྷཱནིཡོ།

    ‘‘Yaṃ yaṃ janapadaṃ yāti, nigame rājadhāniyo;

    སབྦཏྠ པཱུཛིཏོ ཧོཏི, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏི༎

    Sabbattha pūjito hoti, yo mittānaṃ na dubbhati.

    ༡༤.

    14.

    ‘‘ནཱསྶ ཙོརཱ པསཱཧནྟི, ནཱཏིམཉྙནྟི ཁཏྟིཡཱ།

    ‘‘Nāssa corā pasāhanti, nātimaññanti khattiyā;

    སབྦེ ཨམིཏྟེ ཏརཏི, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏི༎

    Sabbe amitte tarati, yo mittānaṃ na dubbhati.

    ༡༥.

    15.

    ‘‘ཨཀྐུདྡྷོ སགྷརཾ ཨེཏི, སབྷཱཡཾ པཊིནནྡིཏོ།

    ‘‘Akkuddho sagharaṃ eti, sabhāyaṃ paṭinandito;

    ཉཱཏཱིནཾ ཨུཏྟམོ ཧོཏི, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏི༎

    Ñātīnaṃ uttamo hoti, yo mittānaṃ na dubbhati.

    ༡༦.

    16.

    ‘‘སཀྐཏྭཱ སཀྐཏོ ཧོཏི, གརུ ཧོཏི སགཱརཝོ།

    ‘‘Sakkatvā sakkato hoti, garu hoti sagāravo;

    ཝཎྞཀིཏྟིབྷཏོ ཧོཏི, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏི༎

    Vaṇṇakittibhato hoti, yo mittānaṃ na dubbhati.

    ༡༧.

    17.

    ‘‘པཱུཛཀོ ལབྷཏེ པཱུཛཾ, ཝནྡཀོ པཊིཝནྡནཾ།

    ‘‘Pūjako labhate pūjaṃ, vandako paṭivandanaṃ;

    ཡསོཀིཏྟིཉྩ པཔྤོཏི, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏི༎

    Yasokittiñca pappoti, yo mittānaṃ na dubbhati.

    ༡༨.

    18.

    ‘‘ཨགྒི ཡཐཱ པཛྫལཏི, དེཝཏཱཝ ཝིརོཙཏི།

    ‘‘Aggi yathā pajjalati, devatāva virocati;

    སིརིཡཱ ཨཛཧིཏོ ཧོཏི, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏི༎

    Siriyā ajahito hoti, yo mittānaṃ na dubbhati.

    ༡༩.

    19.

    ‘‘གཱཝོ ཏསྶ པཛཱཡནྟི, ཁེཏྟེ ཝུཏྟཾ ཝིརཱུཧཏི།

    ‘‘Gāvo tassa pajāyanti, khette vuttaṃ virūhati;

    ཝུཏྟཱནཾ ཕལམསྣཱཏི, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏི༎

    Vuttānaṃ phalamasnāti, yo mittānaṃ na dubbhati.

    ༢༠.

    20.

    ‘‘དརིཏོ པབྦཏཱཏོ ཝཱ, རུཀྑཏོ པཏིཏོ ནརོ།

    ‘‘Darito pabbatāto vā, rukkhato patito naro;

    ཙུཏོ པཏིཊྛཾ ལབྷཏི, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏི༎

    Cuto patiṭṭhaṃ labhati, yo mittānaṃ na dubbhati.

    ༢༡.

    21.

    ‘‘ཝིརཱུལ༹ྷམཱུལསནྟཱནཾ, ནིགྲོདྷམིཝ མཱལུཏོ།

    ‘‘Virūḷhamūlasantānaṃ, nigrodhamiva māluto;

    ཨམིཏྟཱ ནཔྤསཱཧནྟི, ཡོ མིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏཱི’’ཏི༎

    Amittā nappasāhanti, yo mittānaṃ na dubbhatī’’ti.

    ཏཏྠ སཀཾ གྷརཱཏི སཀགྷརཱ, ཨཡམེཝ ཝཱ པཱཋོ། ན དུབྦྷཏཱིཏི ན དུསྶཏི། མིཏྟཱནནྟི བུདྡྷཱདཱིནཾ ཀལྱཱཎམིཏྟཱནཾ ན དུབྦྷཏི། ‘‘སབྦཏྠ པཱུཛིཏོ ཧོཏཱི’’ཏི ཨིདཾ སཱིཝལིཝཏྠུནཱ ཝཎྞེཏབྦཾ། ན པསཱཧནྟཱིཏི པསཡ྄ཧཀཱརཾ ཀཱཏུཾ ན སཀྐོནྟི། ཨིདཾ སཾཀིཙྩསཱམཎེརཝཏྠུནཱ དཱིཔེཏབྦཾ། ‘‘ནཱཏིམཉྙནྟི ཁཏྟིཡཱ’’ཏི ཨིདཾ ཛོཏིཀསེཊྛིཝཏྠུནཱ དཱིཔེཏབྦཾ། ཏརཏཱིཏི ཨཏིཀྐམཏི། སགྷརནྟི ཨཏྟགྷརཾ། མིཏྟཱནཾ དུབྦྷནྟོ ཨཏྟནོ གྷརཾ ཨཱགཙྪནྟོཔི གྷཊྚིཏཙིཏྟོ ཀུདྡྷོཝ ཨཱགཙྪཏི, ཨཡཾ པན ཨཀུདྡྷོཝ སཀགྷརཾ ཨེཏི། པཊིནནྡིཏོཏི བཧཱུནཾ སནྣིཔཱཏཊྛཱནེ ཨམིཏྟདུབྦྷིནོ གུཎཀཐཾ ཀཐེནྟི, ཏཱཡ སོ པཊིནནྡིཏོ ཧོཏི པམུདིཏཙིཏྟོ།

    Tattha sakaṃ gharāti sakagharā, ayameva vā pāṭho. Na dubbhatīti na dussati. Mittānanti buddhādīnaṃ kalyāṇamittānaṃ na dubbhati. ‘‘Sabbattha pūjito hotī’’ti idaṃ sīvalivatthunā vaṇṇetabbaṃ. Na pasāhantīti pasayhakāraṃ kātuṃ na sakkonti. Idaṃ saṃkiccasāmaṇeravatthunā dīpetabbaṃ. ‘‘Nātimaññanti khattiyā’’ti idaṃ jotikaseṭṭhivatthunā dīpetabbaṃ. Taratīti atikkamati. Sagharanti attagharaṃ. Mittānaṃ dubbhanto attano gharaṃ āgacchantopi ghaṭṭitacitto kuddhova āgacchati, ayaṃ pana akuddhova sakagharaṃ eti. Paṭinanditoti bahūnaṃ sannipātaṭṭhāne amittadubbhino guṇakathaṃ kathenti, tāya so paṭinandito hoti pamuditacitto.

    སཀྐཏྭཱ སཀྐཏོ ཧོཏཱིཏི པརཾ སཀྐཏྭཱ སཡམྤི པརེཧི སཀྐཏོ ཧོཏི། གརུ ཧོཏི སགཱརཝོཏི པརེསུ སགཱརཝོ སཡམྤི པརེཧི གརུཀོ ཧོཏི། ཝཎྞཀིཏྟིབྷཏོཏི བྷཏཝཎྞཀིཏྟི, གུཎཉྩེཝ ཀིཏྟིསདྡཉྩ ཨུཀྑིཔིཏྭཱ ཙརནྟོ ནཱམ ཧོཏཱིཏི ཨཏྠོ། པཱུཛཀོཏི མིཏྟཱནཾ པཱུཛཀོ ཧུཏྭཱ སཡམྤི པཱུཛཾ ལབྷཏི། ཝནྡཀོཏི བུདྡྷཱདཱིནཾ ཀལྱཱཎམིཏྟཱནཾ ཝནྡཀོ ཧུཏྭཱ པུནབྦྷཝེ པཊིཝནྡནཾ ལབྷཏི། ཡསོཀིཏྟིཉྩཱཏི ཨིསྶརིཡཔརིཝཱརཉྩེཝ གུཎཀིཏྟིཉྩ པཔྤོཏི། ཨིམཱཡ གཱཐཱཡ ཙིཏྟགཧཔཏིནོ ཝཏྠུ (དྷ॰ པ॰ ༧༣-༧༤) ཀཐེཏབྦཾ།

    Sakkatvā sakkato hotīti paraṃ sakkatvā sayampi parehi sakkato hoti. Garu hoti sagāravoti paresu sagāravo sayampi parehi garuko hoti. Vaṇṇakittibhatoti bhatavaṇṇakitti, guṇañceva kittisaddañca ukkhipitvā caranto nāma hotīti attho. Pūjakoti mittānaṃ pūjako hutvā sayampi pūjaṃ labhati. Vandakoti buddhādīnaṃ kalyāṇamittānaṃ vandako hutvā punabbhave paṭivandanaṃ labhati. Yasokittiñcāti issariyaparivārañceva guṇakittiñca pappoti. Imāya gāthāya cittagahapatino vatthu (dha. pa. 73-74) kathetabbaṃ.

    པཛྫལཏཱིཏི ཨིསྶརིཡཔརིཝཱརེན པཛྫལཏི། སིརིཡཱ ཨཛཧིཏོ ཧོཏཱིཏི ཨེཏྠ ཨནཱཐཔིཎྜིཀསྶ ཝཏྠུ (དྷ॰ པ॰ ༡༡༩-༡༢༠) ཀཐེཏབྦཾ། ཨསྣཱཏཱིཏི པརིབྷུཉྫཏི། ‘‘པཏིཊྛཾ ལབྷཏཱི’’ཏི ཨིདཾ ཙཱུལ༹པདུམཛཱཏཀེན (ཛཱ॰ ༡.༢.༨༥-༨༦) དཱིཔེཏབྦཾ། ཝིརཱུལ༹ྷམཱུལསནྟཱནནྟི ཝཌྜྷིཏམཱུལཔཱརོཧཾ། ཨམིཏྟཱ ནཔྤསཱཧནྟཱིཏི ཨེཏྠ ཀུརརགྷརིཡསོཎཏྠེརསྶ མཱཏུ གེཧཾ པཝིཊྛཙོརཝཏྠུ ཀཐེཏབྦཾ།

    Pajjalatīti issariyaparivārena pajjalati. Siriyā ajahito hotīti ettha anāthapiṇḍikassa vatthu (dha. pa. 119-120) kathetabbaṃ. Asnātīti paribhuñjati. ‘‘Patiṭṭhaṃ labhatī’’ti idaṃ cūḷapadumajātakena (jā. 1.2.85-86) dīpetabbaṃ. Virūḷhamūlasantānanti vaḍḍhitamūlapārohaṃ. Amittā nappasāhantīti ettha kuraraghariyasoṇattherassa mātu gehaṃ paviṭṭhacoravatthu kathetabbaṃ.

    སུནནྡོ སཱརཐི ཨེཏྟཀཱཧི གཱཐཱཧི དྷམྨཾ དེསེནྟམྤི ཏཾ ཨསཉྫཱནིཏྭཱ ‘‘ཀོ ནུ ཁོ ཨཡ’’ནྟི ཨཱཝཱཊཁཎནཾ པཧཱཡ རཐསམཱིཔཾ གནྟྭཱ ཏཏྠ ཏཉྩ པསཱདྷནབྷཎྜཉྩ ཨུབྷཡཾ ཨདིསྭཱ པུན ཨཱགནྟྭཱ ཨོལོཀེནྟོ ཏཾ སཉྫཱནིཏྭཱ ཏསྶ པཱདེསུ པཏིཏྭཱ ཨཉྫལིཾ པགྒཡ྄ཧ ཡཱཙནྟོ ཨིམཾ གཱཐམཱཧ –

    Sunando sārathi ettakāhi gāthāhi dhammaṃ desentampi taṃ asañjānitvā ‘‘ko nu kho aya’’nti āvāṭakhaṇanaṃ pahāya rathasamīpaṃ gantvā tattha tañca pasādhanabhaṇḍañca ubhayaṃ adisvā puna āgantvā olokento taṃ sañjānitvā tassa pādesu patitvā añjaliṃ paggayha yācanto imaṃ gāthamāha –

    ༢༢.

    22.

    ‘‘ཨེཧི ཏཾ པཊིནེསྶཱམི, རཱཛཔུཏྟ སཀཾ གྷརཾ།

    ‘‘Ehi taṃ paṭinessāmi, rājaputta sakaṃ gharaṃ;

    རཛྫཾ ཀཱརེཧི བྷདྡནྟེ, ཀིཾ ཨརཉྙེ ཀརིསྶསཱི’’ཏི༎

    Rajjaṃ kārehi bhaddante, kiṃ araññe karissasī’’ti.

    ཨཐ ནཾ མཧཱསཏྟོ ཨཱཧ –

    Atha naṃ mahāsatto āha –

    ༢༣.

    23.

    ‘‘ཨལཾ མེ ཏེན རཛྫེན, ཉཱཏཀེཧི དྷནེན ཝཱ།

    ‘‘Alaṃ me tena rajjena, ñātakehi dhanena vā;

    ཡཾ མེ ཨདྷམྨཙརིཡཱཡ, རཛྫཾ ལབྦྷེཐ སཱརཐཱི’’ཏི༎

    Yaṃ me adhammacariyāya, rajjaṃ labbhetha sārathī’’ti.

    ཏཏྠ ཨལནྟི པཊིཀྑེཔཝཙནཾ།

    Tattha alanti paṭikkhepavacanaṃ.

    སཱརཐི ཨཱཧ –

    Sārathi āha –

    ༢༤.

    24.

    ‘‘པུཎྞཔཏྟཾ མཾ ལཱབྷེཧི, རཱཛཔུཏྟ ཨིཏོ གཏོ།

    ‘‘Puṇṇapattaṃ maṃ lābhehi, rājaputta ito gato;

    པིཏཱ མཱཏཱ ཙ མེ དཛྫུཾ, རཱཛཔུཏྟ ཏཡཱི གཏེ༎

    Pitā mātā ca me dajjuṃ, rājaputta tayī gate.

    ༢༥.

    25.

    ‘‘ཨོརོདྷཱ ཙ ཀུམཱརཱ ཙ, ཝེསིཡཱནཱ ཙ བྲཱཧྨཎཱ།

    ‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    ཏེཔི ཨཏྟམནཱ དཛྫུཾ, རཱཛཔུཏྟ ཏཡཱི གཏེ༎

    Tepi attamanā dajjuṃ, rājaputta tayī gate.

    ༢༦.

    26.

    ‘‘ཧཏྠཱརོཧཱ ཨནཱིཀཊྛཱ, རཐིཀཱ པཏྟིཀཱརཀཱ།

    ‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    ཏེཔི ཨཏྟམནཱ དཛྫུཾ, རཱཛཔུཏྟ ཏཡཱི གཏེ༎

    Tepi attamanā dajjuṃ, rājaputta tayī gate.

    ༢༧.

    27.

    ‘‘བཧུདྷཉྙཱ ཛཱནཔདཱ, ནེགམཱ ཙ སམཱགཏཱ།

    ‘‘Bahudhaññā jānapadā, negamā ca samāgatā;

    ཨུཔཱཡནཱནི མེ དཛྫུཾ, རཱཛཔུཏྟ ཏཡཱི གཏེ’’ཏི༎

    Upāyanāni me dajjuṃ, rājaputta tayī gate’’ti.

    ཏཏྠ པུཎྞཔཏྟནྟི ཏུཊྛིདཱཡཾ། དཛྫུནྟི སཏྟརཏནཝསྶཾ ཝསྶནྟཱ ཝིཡ མམ ཨཛ྄ཛྷཱསཡཔཱུརཎཾ ཏུཊྛིདཱཡཾ དདེཡྻུཾ། ཨིདཾ སོ ‘‘ཨཔྤེཝ ནཱམ མཡི ཨནུཀམྤཱཡ གཙྪེཡྻཱ’’ཏི ཙིནྟེཏྭཱ ཨཱཧ། ཝེསིཡཱནཱ ཙཱཏི ཝེསྶཱ ཙ། ཨུཔཱཡནཱནཱིཏི པཎྞཱཀཱརཱནི།

    Tattha puṇṇapattanti tuṭṭhidāyaṃ. Dajjunti sattaratanavassaṃ vassantā viya mama ajjhāsayapūraṇaṃ tuṭṭhidāyaṃ dadeyyuṃ. Idaṃ so ‘‘appeva nāma mayi anukampāya gaccheyyā’’ti cintetvā āha. Vesiyānā cāti vessā ca. Upāyanānīti paṇṇākārāni.

    ཨཐ ནཾ མཧཱསཏྟོ ཨཱཧ –

    Atha naṃ mahāsatto āha –

    ༢༨.

    28.

    ‘‘པིཏུ མཱཏུ ཙཧཾ ཙཏྟོ, རཊྛསྶ ནིགམསྶ ཙ།

    ‘‘Pitu mātu cahaṃ catto, raṭṭhassa nigamassa ca;

    ཨཐོ སབྦཀུམཱརཱནཾ, ནཏྠི མཡ྄ཧཾ སཀཾ གྷརཾ༎

    Atho sabbakumārānaṃ, natthi mayhaṃ sakaṃ gharaṃ.

    ༢༩.

    29.

    ‘‘ཨནུཉྙཱཏོ ཨཧཾ མཏྱཱ, སཉྩཏྟོ པིཏརཱ མཧཾ།

    ‘‘Anuññāto ahaṃ matyā, sañcatto pitarā mahaṃ;

    ཨེཀོརཉྙེ པབྦཛིཏོ, ན ཀཱམེ ཨབྷིཔཏྠཡེ’’ཏི༎

    Ekoraññe pabbajito, na kāme abhipatthaye’’ti.

    ཏཏྠ པིཏུ མཱཏུ ཙཱཏི པིཏརཱ ཙ མཱཏརཱ ཙ ཨཧཾ ཙཏྟོ། ཨིཏརེསུཔི ཨེསེཝ ནཡོ། མཏྱཱཏི སམྨ སཱརཐི, ཨཧཾ སཏྟཱཧཾ རཛྫཾ པརིཙྪིནྡིཏྭཱ ཝརཾ གཎྷནྟིཡཱ མཱཏརཱ ཨནུཉྙཱཏོ ནཱམ། སཉྪཏྟོཏི སུཊྛུ ཙཏྟོ། པབྦཛིཏོཏི པབྦཛིཏྭཱ ཨརཉྙེ ཝསནཏྠཱཡ ནིཀྑནྟོཏི ཨཏྠོ།

    Tattha pitu mātu cāti pitarā ca mātarā ca ahaṃ catto. Itaresupi eseva nayo. Matyāti samma sārathi, ahaṃ sattāhaṃ rajjaṃ paricchinditvā varaṃ gaṇhantiyā mātarā anuññāto nāma. Sañchattoti suṭṭhu catto. Pabbajitoti pabbajitvā araññe vasanatthāya nikkhantoti attho.

    ཨེཝཾ མཧཱསཏྟསྶ ཨཏྟནོ གུཎེ ཀཐེནྟསྶ པཱིཏི ཨུཔྤཛྫི, ཏཏོ པཱིཏིཝེགེན ཨུདཱནཾ ཨུདཱནེནྟོ ཨཱཧ –

    Evaṃ mahāsattassa attano guṇe kathentassa pīti uppajji, tato pītivegena udānaṃ udānento āha –

    ༣༠.

    30.

    ‘‘ཨཔི ཨཏརམཱནཱནཾ, ཕལཱསཱཝ སམིཛ྄ཛྷཏི།

    ‘‘Api ataramānānaṃ, phalāsāva samijjhati;

    ཝིཔཀྐབྲཧྨཙརིཡོསྨི, ཨེཝཾ ཛཱནཱཧི སཱརཐི༎

    Vipakkabrahmacariyosmi, evaṃ jānāhi sārathi.

    ༣༡.

    31.

    ‘‘ཨཔི ཨཏརམཱནཱནཾ, སམྨདཏྠོ ཝིཔཙྩཏི།

    ‘‘Api ataramānānaṃ, sammadattho vipaccati;

    ཝིཔཀྐབྲཧྨཙརིཡོསྨི, ནིཀྑནྟོ ཨཀུཏོབྷཡོ’’ཏི༎

    Vipakkabrahmacariyosmi, nikkhanto akutobhayo’’ti.

    ཏཏྠ ཕལཱསཱཝཱཏི ཨཏརམཱནསྶ མམ སོལ༹སཝསྶེཧི ཀཏཝཱཡཱམསྶ སམིདྡྷཾ ཨཛ྄ཛྷཱསཡཕལཾ དསྶེཏུཾ ཨེཝམཱཧ། ཝིཔཀྐབྲཧྨཙརིཡོསྨཱིཏི ནིཊྛཔྤཏྟམནོརཐོ། སམྨདཏྠོ ཝིཔཙྩཏཱིཏི སམྨཱ ཨུཔཱཡེན ཀཱརཎེན ཀཏྟབྦཀིཙྩཾ སམྤཛྫཏི།

    Tattha phalāsāvāti ataramānassa mama soḷasavassehi katavāyāmassa samiddhaṃ ajjhāsayaphalaṃ dassetuṃ evamāha. Vipakkabrahmacariyosmīti niṭṭhappattamanoratho. Sammadattho vipaccatīti sammā upāyena kāraṇena kattabbakiccaṃ sampajjati.

    སཱརཐི ཨཱཧ –

    Sārathi āha –

    ༣༢.

    32.

    ‘‘ཨེཝཾ ཝགྒུཀཐོ སནྟོ, ཝིསཊྛཝཙནོ ཙསི།

    ‘‘Evaṃ vaggukatho santo, visaṭṭhavacano casi;

    ཀསྨཱ པིཏུ ཙ མཱཏུཙྩ, སནྟིཀེ ན བྷཎཱི ཏདཱ’’ཏི༎

    Kasmā pitu ca mātucca, santike na bhaṇī tadā’’ti.

    ཏཏྠ ཝགྒུཀཐོཏི སཁིལཀཐོ།

    Tattha vaggukathoti sakhilakatho.

    ཏཏོ མཧཱསཏྟོ ཨཱཧ –

    Tato mahāsatto āha –

    ༣༣.

    33.

    ‘‘ནཱཧཾ ཨསནྡྷིཏཱ པཀྑོ, ན བདྷིརོ ཨསོཏཏཱ།

    ‘‘Nāhaṃ asandhitā pakkho, na badhiro asotatā;

    ནཱཧཾ ཨཛིཝ྄ཧཏཱ མཱུགོ, མཱ མཾ མཱུགམདྷཱརཡི༎

    Nāhaṃ ajivhatā mūgo, mā maṃ mūgamadhārayi.

    ༣༤.

    34.

    ‘‘པུརིམཾ སརཱམཧཾ ཛཱཏིཾ, ཡཏྠ རཛྫམཀཱརཡིཾ།

    ‘‘Purimaṃ sarāmahaṃ jātiṃ, yattha rajjamakārayiṃ;

    ཀཱརཡིཏྭཱ ཏཧིཾ རཛྫཾ, པཱཔཏྠཾ ནིརཡཾ བྷུསཾ༎

    Kārayitvā tahiṃ rajjaṃ, pāpatthaṃ nirayaṃ bhusaṃ.

    ༣༥.

    35.

    ‘‘ཝཱིསཏིཉྩེཝ ཝསྶཱནི, ཏཧིཾ རཛྫམཀཱརཡིཾ།

    ‘‘Vīsatiñceva vassāni, tahiṃ rajjamakārayiṃ;

    ཨསཱིཏིཝསྶསཧསྶཱནི, ནིརཡམྷི ཨཔཙྩིསཾ༎

    Asītivassasahassāni, nirayamhi apaccisaṃ.

    ༣༦.

    36.

    ‘‘ཏསྶ རཛྫསྶཧཾ བྷཱིཏོ, མཱ མཾ རཛྫཱབྷིསེཙཡུཾ།

    ‘‘Tassa rajjassahaṃ bhīto, mā maṃ rajjābhisecayuṃ;

    ཏསྨཱ པིཏུ ཙ མཱཏུཙྩ, སནྟིཀེ ན བྷཎིཾ ཏདཱ༎

    Tasmā pitu ca mātucca, santike na bhaṇiṃ tadā.

    ༣༧.

    37.

    ‘‘ཨུཙྪངྒེ མཾ ནིསཱདེཏྭཱ, པིཏཱ ཨཏྠཱནུསཱསཏི།

    ‘‘Ucchaṅge maṃ nisādetvā, pitā atthānusāsati;

    ཨེཀཾ ཧནཐ བནྡྷཐ, ཨེཀཾ ཁཱརཱཔཏཙྪིཀཾ།

    Ekaṃ hanatha bandhatha, ekaṃ khārāpatacchikaṃ;

    ཨེཀཾ སཱུལསྨིཾ ཨུཔྤེཐ, ཨིཙྩསྶ མནུསཱསཏི༎

    Ekaṃ sūlasmiṃ uppetha, iccassa manusāsati.

    ༣༨.

    38.

    ‘‘ཏཱཡཱཧཾ ཕརུསཾ སུཏྭཱ, ཝཱཙཱཡོ སམུདཱིརིཏཱ།

    ‘‘Tāyāhaṃ pharusaṃ sutvā, vācāyo samudīritā;

    ཨམཱུགོ མཱུགཝཎྞེན, ཨཔཀྑོ པཀྑསམྨཏོ།

    Amūgo mūgavaṇṇena, apakkho pakkhasammato;

    སཀེ མུཏྟཀརཱིསསྨིཾ, ཨཙྪཱཧཾ སམྤརིཔླུཏོ༎

    Sake muttakarīsasmiṃ, acchāhaṃ samparipluto.

    ༣༩.

    39.

    ‘‘ཀསིརཉྩ པརིཏྟཉྩ, ཏཉྩ དུཀྑེན སཾཡུཏཾ།

    ‘‘Kasirañca parittañca, tañca dukkhena saṃyutaṃ;

    ཀོམཾ ཛཱིཝིཏམཱགམྨ, ཝེརཾ ཀཡིརཱཐ ཀེནཙི༎

    Komaṃ jīvitamāgamma, veraṃ kayirātha kenaci.

    ༤༠.

    40.

    ‘‘པཉྙཱཡ ཙ ཨལཱབྷེན, དྷམྨསྶ ཙ ཨདསྶནཱ།

    ‘‘Paññāya ca alābhena, dhammassa ca adassanā;

    ཀོམཾ ཛཱིཝིཏམཱགམྨ, ཝེརཾ ཀཡིརཱཐ ཀེནཙི༎

    Komaṃ jīvitamāgamma, veraṃ kayirātha kenaci.

    ༤༡.

    41.

    ‘‘ཨཔི ཨཏརམཱནཱནཾ, ཕལཱསཱཝ སམིཛ྄ཛྷཏི།

    ‘‘Api ataramānānaṃ, phalāsāva samijjhati;

    ཝིཔཀྐབྲཧྨཙརིཡོསྨི, ཨེཝཾ ཛཱནཱཧི སཱརཐི༎

    Vipakkabrahmacariyosmi, evaṃ jānāhi sārathi.

    ༤༢.

    42.

    ‘‘ཨཔི ཨཏརམཱནཱནཾ, སམྨདཏྠོ ཝིཔཙྩཏི།

    ‘‘Api ataramānānaṃ, sammadattho vipaccati;

    ཝིཔཀྐབྲཧྨཙརིཡོསྨི, ནིཀྑནྟོ ཨཀུཏོབྷཡོ’’ཏི༎

    Vipakkabrahmacariyosmi, nikkhanto akutobhayo’’ti.

    ཏཏྠ ཨསནྡྷིཏཱཏི སནྡྷཱིནཾ ཨབྷཱཝེན། ཨསོཏཏཱཏི སོཏཱནཾ ཨབྷཱཝེན། ཨཛིཝ྄ཧཏཱཏི སམྤརིཝཏྟནཛིཝ྄ཧཱཡ ཨབྷཱཝེན མཱུགོ ཨཧཾ ན བྷཝཱམི། ཡཏྠཱཏི ཡཱཡ ཛཱཏིཡཱ བཱརཱཎསིནགརེ རཛྫཾ ཨཀཱརཡིཾ། པཱཔཏྠནྟི པཱཔཏཾ། པཏིཏོ ཨསྨཱིཏི ཝདཏི། རཛྫཱབྷིསེཙཡུནྟི རཛྫེ ཨབྷིསེཙཡུཾ། ནིསཱདེཏྭཱཏི ནིསཱིདཱཔེཏྭཱ། ཨཏྠཱནུསཱསཏཱིཏི ཨཏྠཾ ཨནུསཱསཏི། ཁཱརཱཔཏཙྪིཀནྟི སཏྟཱིཧི པཧརིཏྭཱ ཁཱརཱཧི པཏཙྪིཀཾ ཀརོཐ། ཨུཔྤེཐཱཏི ཨཱཝུནཐ། ཨིཙྩསྶ མནུསཱསཏཱིཏི ཨེཝམསྶ ཨཏྠཾ ཨནུསཱསཏི། ཏཱཡཱཧནྟི ཏཱཡོ ཝཱཙཱཡོ ཨཧཾ། པཀྑསམྨཏོཏི པཀྑོ ཨིཏི སམྨཏོ ཨཧོསིཾ། ཨཙྪཱཧནྟི ཨཙྪིཾ ཨཧཾ, ཨཝསིནྟི ཨཏྠོ། སམྤརིཔླུཏོཏི སམྤརིཀིཎྞོ, ནིམུགྒོ ཧུཏྭཱཏི ཨཏྠོ།

    Tattha asandhitāti sandhīnaṃ abhāvena. Asotatāti sotānaṃ abhāvena. Ajivhatāti samparivattanajivhāya abhāvena mūgo ahaṃ na bhavāmi. Yatthāti yāya jātiyā bārāṇasinagare rajjaṃ akārayiṃ. Pāpatthanti pāpataṃ. Patito asmīti vadati. Rajjābhisecayunti rajje abhisecayuṃ. Nisādetvāti nisīdāpetvā. Atthānusāsatīti atthaṃ anusāsati. Khārāpatacchikanti sattīhi paharitvā khārāhi patacchikaṃ karotha. Uppethāti āvunatha. Iccassa manusāsatīti evamassa atthaṃ anusāsati. Tāyāhanti tāyo vācāyo ahaṃ. Pakkhasammatoti pakkho iti sammato ahosiṃ. Acchāhanti acchiṃ ahaṃ, avasinti attho. Sampariplutoti samparikiṇṇo, nimuggo hutvāti attho.

    ཀསིརནྟི དུཀྑཾ། པརིཏྟནྟི ཨཔྤཾ། ཨིདཾ ཝུཏྟཾ ཧོཏི – སམྨསཱརཐི, སཙེཔི སཏྟཱནཾ ཛཱིཝིཏཾ དུཀྑམྤི སམཱནཾ བཧུཙིརཊྛིཏིཀཾ བྷཝེཡྻ, པཏྠེཡྻ, པརིཏྟམྤི སམཱནཾ སཙེ སུཁཾ བྷཝེཡྻ, པཏྠེཡྻ, ཨིདཾ པན ཀསིརཉྩ པརིཏྟཉྩ སཀལེན ཝཊྚདུཀྑེན སཾཡུཏྟཾ སནྣིཧིཏཾ ཨོམདྡིཏཾ། ཀོམནྟི ཀོ ཨིམཾ། ཝེརནྟི པཱཎཱཏིཔཱཏཱདིཔཉྩཝིདྷཾ ཝེརཾ། ཀེནཙཱིཏི ཀེནཙི ཀཱརཎེན ། པཉྙཱཡཱཏི ཝིཔསྶནཱཔཉྙཱཡ ཨལཱབྷེན། དྷམྨསྶཱཏི སོཏཱཔཏྟིམགྒསྶ ཨདསྶནེན། པུན ཨུདཱནགཱཐཱཡོ ཨགནྟུཀཱམཏཱཡ ཐིརབྷཱཝདསྶནཏྠཾ ཀཐེསི།

    Kasiranti dukkhaṃ. Parittanti appaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – sammasārathi, sacepi sattānaṃ jīvitaṃ dukkhampi samānaṃ bahuciraṭṭhitikaṃ bhaveyya, pattheyya, parittampi samānaṃ sace sukhaṃ bhaveyya, pattheyya, idaṃ pana kasirañca parittañca sakalena vaṭṭadukkhena saṃyuttaṃ sannihitaṃ omadditaṃ. Komanti ko imaṃ. Veranti pāṇātipātādipañcavidhaṃ veraṃ. Kenacīti kenaci kāraṇena . Paññāyāti vipassanāpaññāya alābhena. Dhammassāti sotāpattimaggassa adassanena. Puna udānagāthāyo agantukāmatāya thirabhāvadassanatthaṃ kathesi.

    ཏཾ སུཏྭཱ སུནནྡོ སཱརཐི ‘‘ཨཡཾ ཀུམཱརོ ཨེཝརཱུཔཾ རཛྫསིརིཾ ཀུཎཔཾ ཝིཡ ཚཌྜེཏྭཱ ཨཏྟནོ ཨདྷིཊྛཱནཾ ཨབྷིནྡིཏྭཱ ‘‘པབྦཛིསྶཱམཱིཏི ཨརཉྙཾ པཝིཊྛོ, མམ ཨིམིནཱ དུཛྫཱིཝིཏེན ཀོ ཨཏྠོ, ཨཧམྤི ཏེན སདྡྷིཾ པབྦཛིསྶཱམཱི’’ཏི ཙིནྟེཏྭཱ ཨིམཾ གཱཐམཱཧ –

    Taṃ sutvā sunando sārathi ‘‘ayaṃ kumāro evarūpaṃ rajjasiriṃ kuṇapaṃ viya chaḍḍetvā attano adhiṭṭhānaṃ abhinditvā ‘‘pabbajissāmīti araññaṃ paviṭṭho, mama iminā dujjīvitena ko attho, ahampi tena saddhiṃ pabbajissāmī’’ti cintetvā imaṃ gāthamāha –

    ༤༣.

    43.

    ‘‘ཨཧམྤི པབྦཛིསྶཱམི, རཱཛཔུཏྟ ཏཝནྟིཀེ།

    ‘‘Ahampi pabbajissāmi, rājaputta tavantike;

    ཨཝ྄ཧཱཡསྶུ མཾ བྷདྡནྟེ, པབྦཛྫཱ མམ རུཙྩཏཱི’’ཏི༎

    Avhāyassu maṃ bhaddante, pabbajjā mama ruccatī’’ti.

    ཏཏྠ ཏཝནྟིཀེཏི ཏཝ སནྟིཀེ། ཨཝ྄ཧཱཡསྶཱུཏི ‘‘ཨེཧི པབྦཛཱཧཱི’’ཏི པཀྐོསསྶུ།

    Tattha tavantiketi tava santike. Avhāyassūti ‘‘ehi pabbajāhī’’ti pakkosassu.

    ཨེཝཾ ཏེན ཡཱཙིཏོཔི མཧཱསཏྟོ ‘‘སཙཱཧཾ ཨིདཱནེཝ ཏཾ པབྦཱཛེསྶཱམི, མཱཏཱཔིཏརོ ཨིདྷ ནཱགཙྪིསྶནྟི, ཨཐ ནེསཾ པརིཧཱནི བྷཝིསྶཏི, ཨིམེ ཨསྶཱ ཙ རཐོ ཙ པསཱདྷནབྷཎྜཉྩ ཨིདྷེཝ ནསྶིསྶནྟི, ‘ཡཀྑོ སོ, ཁཱདིཏོ ནུ ཁོ ཏེན སཱརཐཱི’ཏི གརཧཱཔི མེ ཨུཔྤཛྫིསྶཏཱི’’ཏི ཙིནྟེཏྭཱ ཨཏྟནོ ཙ གརཧཱམོཙནཏྠཾ མཱཏཱཔིཏཱུནཉྩ ཝུཌྜྷིཾ སམྤསྶནྟོ ཨསྶེ ཙ རཐཉྩ པསཱདྷནབྷཎྜཉྩ ཏསྶ ཨིཎཾ ཀཏྭཱ དསྶེནྟོ ཨིམཾ གཱཐམཱཧ –

    Evaṃ tena yācitopi mahāsatto ‘‘sacāhaṃ idāneva taṃ pabbājessāmi, mātāpitaro idha nāgacchissanti, atha nesaṃ parihāni bhavissati, ime assā ca ratho ca pasādhanabhaṇḍañca idheva nassissanti, ‘yakkho so, khādito nu kho tena sārathī’ti garahāpi me uppajjissatī’’ti cintetvā attano ca garahāmocanatthaṃ mātāpitūnañca vuḍḍhiṃ sampassanto asse ca rathañca pasādhanabhaṇḍañca tassa iṇaṃ katvā dassento imaṃ gāthamāha –

    ༤༤.

    44.

    ‘‘རཐཾ ནིཡྻཱདཡིཏྭཱན, ཨནཎོ ཨེཧི སཱརཐི།

    ‘‘Rathaṃ niyyādayitvāna, anaṇo ehi sārathi;

    ཨནཎསྶ ཧི པབྦཛྫཱ, ཨེཏཾ ཨིསཱིཧི ཝཎྞིཏ’’ནྟི༎

    Anaṇassa hi pabbajjā, etaṃ isīhi vaṇṇita’’nti.

    ཏཏྠ ཨེཏནྟི ཨེཏཾ པབྦཛྫཱཀརཎཾ བུདྡྷཱདཱིཧི ཨིསཱིཧི ཝཎྞིཏཾ པསཏྠཾ ཐོམིཏཾ།

    Tattha etanti etaṃ pabbajjākaraṇaṃ buddhādīhi isīhi vaṇṇitaṃ pasatthaṃ thomitaṃ.

    ཏཾ སུཏྭཱ སཱརཐི ‘‘སཙེ མཡི ནགརཾ གཏེ ཨེས ཨཉྙཏྠ གཙྪེཡྻ, པིཏཱ ཙསྶ ཨིམཾ པཝཏྟིཾ སུཏྭཱ ‘པུཏྟཾ མེ དསྶེཧཱི’ཏི པུན ཨཱགཏོ ཨིམཾ ན པསྶེཡྻ, རཱཛདཎྜཾ མེ ཀརེཡྻ, ཏསྨཱ ཨཧཾ ཨཏྟནོ གུཎཾ ཀཐེཏྭཱ ཨཉྙཏྠཱགམནཏྠཱཡ པཊིཉྙཾ གཎྷིསྶཱམཱི’’ཏི ཙིནྟེནྟོ གཱཐཱདྭཡམཱཧ –

    Taṃ sutvā sārathi ‘‘sace mayi nagaraṃ gate esa aññattha gaccheyya, pitā cassa imaṃ pavattiṃ sutvā ‘puttaṃ me dassehī’ti puna āgato imaṃ na passeyya, rājadaṇḍaṃ me kareyya, tasmā ahaṃ attano guṇaṃ kathetvā aññatthāgamanatthāya paṭiññaṃ gaṇhissāmī’’ti cintento gāthādvayamāha –

    ༤༥.

    45.

    ‘‘ཡདེཝ ཏྱཱཧཾ ཝཙནཾ, ཨཀརཾ བྷདྡམཏྠུ ཏེ།

    ‘‘Yadeva tyāhaṃ vacanaṃ, akaraṃ bhaddamatthu te;

    ཏདེཝ མེ ཏྭཾ ཝཙནཾ, ཡཱཙིཏོ ཀཏྟུམརཧསི༎

    Tadeva me tvaṃ vacanaṃ, yācito kattumarahasi.

    ༤༦.

    46.

    ‘‘ཨིདྷེཝ ཏཱཝ ཨཙྪསྶུ, ཡཱཝ རཱཛཱནམཱནཡེ།

    ‘‘Idheva tāva acchassu, yāva rājānamānaye;

    ཨཔྤེཝ ཏེ པིཏཱ དིསྭཱ, པཏཱིཏོ སུམནོ སིཡཱ’’ཏི༎

    Appeva te pitā disvā, patīto sumano siyā’’ti.

    ཏཏོ མཧཱསཏྟོ ཨཱཧ –

    Tato mahāsatto āha –

    ༤༧.

    47.

    ‘‘ཀརོམི ཏེ ཏཾ ཝཙནཾ, ཡཾ མཾ བྷཎསི སཱརཐི།

    ‘‘Karomi te taṃ vacanaṃ, yaṃ maṃ bhaṇasi sārathi;

    ཨཧམྤི དཊྛུཀཱམོསྨི, པིཏརཾ མེ ཨིདྷཱགཏཾ༎

    Ahampi daṭṭhukāmosmi, pitaraṃ me idhāgataṃ.

    ༤༨.

    48.

    ‘‘ཨེཧི སམྨ ནིཝཏྟསྶུ, ཀུསལཾ ཝཛྫཱསི ཉཱཏིནཾ།

    ‘‘Ehi samma nivattassu, kusalaṃ vajjāsi ñātinaṃ;

    མཱཏརཾ པིཏརཾ མཡ྄ཧཾ, ཝུཏྟོ ཝཛྫཱསི ཝནྡན’’ནྟི༎

    Mātaraṃ pitaraṃ mayhaṃ, vutto vajjāsi vandana’’nti.

    ཏཏྠ ཀརོམི ཏེཏནྟི ཀརོམི ཏེ ཨེཏཾ ཝཙནཾ། ཨེཧི སམྨ ནིཝཏྟསྶཱུཏི སམྨ སཱརཐི, ཏཏྠ གནྟྭཱ ཨེཧི, ཨེཏྟོཝ ཁིཔྤམེཝ ནིཝཏྟསྶུ། ཝུཏྟོ ཝཛྫཱསཱིཏི མཡཱ ཝུཏྟོ ཧུཏྭཱ ‘‘པུཏྟོ ཝོ ཏེམིཡཀུམཱརོ ཝནྡཏཱི’’ཏི ཝནྡནཾ ཝདེཡྻཱསཱིཏི ཨཏྠོ།

    Tattha karomi tetanti karomi te etaṃ vacanaṃ. Ehi samma nivattassūti samma sārathi, tattha gantvā ehi, ettova khippameva nivattassu. Vutto vajjāsīti mayā vutto hutvā ‘‘putto vo temiyakumāro vandatī’’ti vandanaṃ vadeyyāsīti attho.

    ཨིཏི ཝཏྭཱ མཧཱསཏྟོ སུཝཎྞཀདལི ཝིཡ ཨོནམིཏྭཱ པཉྩཔཏིཊྛིཏེན བཱརཱཎསིནགརཱབྷིམུཁོ མཱཏཱཔིཏརོ ཝནྡིཏྭཱ སཱརཐིསྶ སཱསནཾ ཨདཱསི། སོ སཱསནཾ གཧེཏྭཱ ཀུམཱརཾ པདཀྑིཎཾ ཀཏྭཱ རཐམཱརུཡ྄ཧ ནགརཱབྷིམུཁོ པཱཡཱསི། ཏམཏྠཾ པཀཱསེནྟོ སཏྠཱ ཨཱཧ –

    Iti vatvā mahāsatto suvaṇṇakadali viya onamitvā pañcapatiṭṭhitena bārāṇasinagarābhimukho mātāpitaro vanditvā sārathissa sāsanaṃ adāsi. So sāsanaṃ gahetvā kumāraṃ padakkhiṇaṃ katvā rathamāruyha nagarābhimukho pāyāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ༤༩.

    49.

    ‘‘ཏསྶ པཱདེ གཧེཏྭཱན, ཀཏྭཱ ཙ ནཾ པདཀྑིཎཾ།

    ‘‘Tassa pāde gahetvāna, katvā ca naṃ padakkhiṇaṃ;

    སཱརཐི རཐམཱརུཡ྄ཧ, རཱཛདྭཱརཾ ཨུཔཱགམཱི’’ཏི༎

    Sārathi rathamāruyha, rājadvāraṃ upāgamī’’ti.

    ཏསྶཏྠོ – བྷིཀྑཝེ, ཨེཝཾ ཝུཏྟོ སོ སཱརཐི, ཏསྶ ཀུམཱརསྶ པཱདེ གཧེཏྭཱ ཏཾ པདཀྑིཎཾ ཀཏྭཱ རཐཾ ཨཱརུཡ྄ཧ རཱཛདྭཱརཾ ཨུཔཱགམཱིཏི།

    Tassattho – bhikkhave, evaṃ vutto so sārathi, tassa kumārassa pāde gahetvā taṃ padakkhiṇaṃ katvā rathaṃ āruyha rājadvāraṃ upāgamīti.

    ཏསྨིཾ ཁཎེ ཙནྡཱདེཝཱི སཱིཧཔཉྫརཾ ཝིཝརིཏྭཱ ‘‘ཀཱ ནུ ཁོ མེ པུཏྟསྶ པཝཏྟཱི’’ཏི སཱརཐིསྶ ཨཱགམནམགྒཾ ཨོལོཀེནྟཱི ཏཾ ཨེཀཀཾ ཨཱགཙྪནྟཾ དིསྭཱ ཨུརཾ པཧརིཏྭཱ པརིདེཝི། ཏམཏྠཾ པཀཱསེནྟོ སཏྠཱ ཨཱཧ –

    Tasmiṃ khaṇe candādevī sīhapañjaraṃ vivaritvā ‘‘kā nu kho me puttassa pavattī’’ti sārathissa āgamanamaggaṃ olokentī taṃ ekakaṃ āgacchantaṃ disvā uraṃ paharitvā paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ༥༠.

    50.

    ‘‘སུཉྙཾ མཱཏཱ རཐཾ དིསྭཱ, ཨེཀཾ སཱརཐིམཱགཏཾ།

    ‘‘Suññaṃ mātā rathaṃ disvā, ekaṃ sārathimāgataṃ;

    ཨསྶུཔུཎྞེཧི ནེཏྟེཧི, རོདནྟཱི ནཾ ཨུདིཀྑཏི༎

    Assupuṇṇehi nettehi, rodantī naṃ udikkhati.

    ༥༡.

    51.

    ‘‘ཨཡཾ སོ སཱརཐི ཨེཏི, ནིཧནྟྭཱ མམ ཨཏྲཛཾ།

    ‘‘Ayaṃ so sārathi eti, nihantvā mama atrajaṃ;

    ནིཧཏོ ནཱུན མེ པུཏྟོ, པཐབྱཱ བྷཱུམིཝཌྜྷནོ༎

    Nihato nūna me putto, pathabyā bhūmivaḍḍhano.

    ༥༢.

    52.

    ‘‘ཨམིཏྟཱ ནཱུན ནནྡནྟི, པཏཱིཏཱ ནཱུན ཝེརིནོ།

    ‘‘Amittā nūna nandanti, patītā nūna verino;

    ཨཱགཏཾ སཱརཐིཾ དིསྭཱ, ནིཧནྟྭཱ མམ ཨཏྲཛཾ༎

    Āgataṃ sārathiṃ disvā, nihantvā mama atrajaṃ.

    ༥༣.

    53.

    ‘‘སུཉྙཾ མཱཏཱ རཐཾ དིསྭཱ, ཨེཀཾ སཱརཐིམཱགཏཾ།

    ‘‘Suññaṃ mātā rathaṃ disvā, ekaṃ sārathimāgataṃ;

    ཨསྶུཔུཎྞེཧི ནེཏྟེཧི, རོདནྟཱི པརིཔུཙྪི ནཾ༎

    Assupuṇṇehi nettehi, rodantī paripucchi naṃ.

    ༥༤.

    54.

    ‘‘ཀིཾ ནུ མཱུགོ ཀིཾནུ པཀྑོ, ཀིཾནུ སོ ཝིལཔཱི ཏདཱ།

    ‘‘Kiṃ nu mūgo kiṃnu pakkho, kiṃnu so vilapī tadā;

    ནིཧཉྙམཱནོ བྷཱུམིཡཱ, ཏཾ མེ ཨཀྑཱཧི སཱརཐི༎

    Nihaññamāno bhūmiyā, taṃ me akkhāhi sārathi.

    ༥༥.

    55.

    ‘‘ཀཐཾ ཧཏྠེཧི པཱདེཧི, མཱུགཔཀྑོ ཝིཝཛྫཡི།

    ‘‘Kathaṃ hatthehi pādehi, mūgapakkho vivajjayi;

    ནིཧཉྙམཱནོ བྷཱུམིཡཱ, ཏཾ མེ ཨཀྑཱཧི པུཙྪིཏོ’’ཏི༎

    Nihaññamāno bhūmiyā, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.

    ཏཏྠ མཱཏཱཏི ཏེམིཡཀུམཱརསྶ མཱཏཱ། པཐབྱཱ བྷཱུམིཝཌྜྷནོཏི སོ མམ པུཏྟོ བྷཱུམིཝཌྜྷནོ ཧུཏྭཱ པཐབྱཱ ནིཧཏོ ནཱུན། རོདནྟཱི པརིཔུཙྪི ནནྟི ཏཾ རཐཾ ཨེཀམནྟཾ ཋཔེཏྭཱ མཧཱཏལཾ ཨབྷིརུཡ྄ཧ ཙནྡཱདེཝིཾ ཝནྡིཏྭཱ ཨེཀམནྟེ ཋིཏཾ སཱརཐིཾ པརིཔུཙྪི། ཀིནྣཱུཏི ཀིཾ ནུ སོ མམ པུཏྟོ མཱུགོ ཨེཝ པཀྑོ ཨེཝ། ཏདཱཏི ཡདཱ ནཾ ཏྭཾ ཀཱསུཡཾ པཀྑིཔིཏྭཱ ཀུདྡཱལེན མཏྠཀེ པཧརི, ཏདཱ། ནིཧཉྙམཱནོ བྷཱུམིཡཱཏི ཏཡཱ བྷཱུམིཡཾ ནིཧཉྙམཱནོ ཀིཾ ནུ ཝིལཔི། ཏཾ མེཏི ཏཾ སབྦཾ ཨཔརིཧཱཔེཏྭཱ མེ ཨཀྑཱཧི། ཝིཝཛྫཡཱིཏི ‘‘ཨཔེཧི སཱརཐི, མཱ མཾ མཱརེཧཱི’’ཏི ཀཐཾ ཧཏྠེཧི པཱདེཧི ཙ ཕནྡནྟོ ཏཾ ཨཔནུདི, ཏཾ མེ ཀཐེཧཱིཏི ཨཏྠོ།

    Tattha mātāti temiyakumārassa mātā. Pathabyā bhūmivaḍḍhanoti so mama putto bhūmivaḍḍhano hutvā pathabyā nihato nūna. Rodantī paripucchi nanti taṃ rathaṃ ekamantaṃ ṭhapetvā mahātalaṃ abhiruyha candādeviṃ vanditvā ekamante ṭhitaṃ sārathiṃ paripucchi. Kinnūti kiṃ nu so mama putto mūgo eva pakkho eva. Tadāti yadā naṃ tvaṃ kāsuyaṃ pakkhipitvā kuddālena matthake pahari, tadā. Nihaññamāno bhūmiyāti tayā bhūmiyaṃ nihaññamāno kiṃ nu vilapi. Taṃ meti taṃ sabbaṃ aparihāpetvā me akkhāhi. Vivajjayīti ‘‘apehi sārathi, mā maṃ mārehī’’ti kathaṃ hatthehi pādehi ca phandanto taṃ apanudi, taṃ me kathehīti attho.

    ཏཏོ སཱརཐི ཨཱཧ –

    Tato sārathi āha –

    ༥༦.

    56.

    ‘‘ཨཀྑེཡྻཾ ཏེ ཨཧཾ ཨཡྻེ, དཛྫཱསི ཨབྷཡཾ མམ།

    ‘‘Akkheyyaṃ te ahaṃ ayye, dajjāsi abhayaṃ mama;

    ཡཾ མེ སུཏཾ ཝཱ དིཊྛཾ ཝཱ, རཱཛཔུཏྟསྶ སནྟིཀེ’’ཏི༎

    Yaṃ me sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā, rājaputtassa santike’’ti.

    ཏཏྠ དཛྫཱསཱིཏི སཙེ ཨབྷཡཾ དདེཡྻཱསི, སོ ཨིདཾ ‘‘སཙཱཧཾ ‘ཏཝ པུཏྟོ ནེཝ མཱུགོ ན པཀྑོ མདྷུརཀཐོ དྷམྨཀཐིཀོ’ཏི ཝཀྑཱམི, ཨཐ ‘ཀསྨཱ ཏཾ གཧེཏྭཱ ནཱགཏོསཱི’ཏི རཱཛཱ ཀུདྡྷོ རཱཛདཎྜམྤི མེ ཀརེཡྻ, ཨབྷཡཾ ཏཱཝ ཡཱཙིསྶཱམཱི’’ཏི ཙིནྟེཏྭཱ ཨཱཧ།

    Tattha dajjāsīti sace abhayaṃ dadeyyāsi, so idaṃ ‘‘sacāhaṃ ‘tava putto neva mūgo na pakkho madhurakatho dhammakathiko’ti vakkhāmi, atha ‘kasmā taṃ gahetvā nāgatosī’ti rājā kuddho rājadaṇḍampi me kareyya, abhayaṃ tāva yācissāmī’’ti cintetvā āha.

    ཨཐ ནཾ ཙནྡཱདེཝཱི ཨཱཧ –

    Atha naṃ candādevī āha –

    ༥༧.

    57.

    ‘‘ཨབྷཡཾ སམྨ ཏེ དམྨི, ཨབྷཱིཏོ བྷཎ སཱརཐི།

    ‘‘Abhayaṃ samma te dammi, abhīto bhaṇa sārathi;

    ཡཾ ཏེ སུཏཾ ཝཱ དིཊྛཾ ཝཱ, རཱཛཔུཏྟསྶ སནྟིཀེ’’ཏི༎

    Yaṃ te sutaṃ vā diṭṭhaṃ vā, rājaputtassa santike’’ti.

    ཏཏོ སཱརཐི ཨཱཧ –

    Tato sārathi āha –

    ༥༨.

    58.

    ‘‘ན སོ མཱུགོ ན སོ པཀྑོ, ཝིསཊྛཝཙནོ ཙ སོ།

    ‘‘Na so mūgo na so pakkho, visaṭṭhavacano ca so;

    རཛྫསྶ ཀིར སོ བྷཱིཏོ, ཨཀརཱ ཨཱལཡེ བཧཱུ༎

    Rajjassa kira so bhīto, akarā ālaye bahū.

    ༥༩.

    59.

    ‘‘པུརིམཾ སརཏི སོ ཛཱཏིཾ, ཡཏྠ རཛྫམཀཱརཡི།

    ‘‘Purimaṃ sarati so jātiṃ, yattha rajjamakārayi;

    ཀཱརཡིཏྭཱ ཏཧིཾ རཛྫཾ, པཱཔཏྠ ནིརཡཾ བྷུསཾ༎

    Kārayitvā tahiṃ rajjaṃ, pāpattha nirayaṃ bhusaṃ.

    ༦༠.

    60.

    ‘‘ཝཱིསཏིཉྩེཝ ཝསྶཱནི, ཏཧིཾ རཛྫམཀཱརཡི།

    ‘‘Vīsatiñceva vassāni, tahiṃ rajjamakārayi;

    ཨསཱིཏིཝསྶསཧསྶཱནི, ནིརཡམྷི ཨཔཙྩི སོ༎

    Asītivassasahassāni, nirayamhi apacci so.

    ༦༡.

    61.

    ‘‘ཏསྶ རཛྫསྶ སོ བྷཱིཏོ, མཱ མཾ རཛྫཱབྷིསེཙཡུཾ།

    ‘‘Tassa rajjassa so bhīto, mā maṃ rajjābhisecayuṃ;

    ཏསྨཱ པིཏུ ཙ མཱཏུཙྩ, སནྟིཀེ ན བྷཎཱི ཏདཱ༎

    Tasmā pitu ca mātucca, santike na bhaṇī tadā.

    ༦༢.

    62.

    ‘‘ཨངྒཔཙྩངྒསམྤནྣོ , ཨཱརོཧཔརིཎཱཧཝཱ།

    ‘‘Aṅgapaccaṅgasampanno , ārohapariṇāhavā;

    ཝིསཊྛཝཙནོ པཉྙོ, མགྒེ སགྒསྶ ཏིཊྛཏི༎

    Visaṭṭhavacano pañño, magge saggassa tiṭṭhati.

    ༦༣.

    63.

    ‘‘སཙེ ཏྭཾ དཊྛུཀཱམཱསི, རཱཛཔུཏྟཾ ཏཝཏྲཛཾ།

    ‘‘Sace tvaṃ daṭṭhukāmāsi, rājaputtaṃ tavatrajaṃ;

    ཨེཧི ཏཾ པཱཔཡིསྶཱམི, ཡཏྠ སམྨཏི ཏེམིཡོ’’ཏི༎

    Ehi taṃ pāpayissāmi, yattha sammati temiyo’’ti.

    ཏཏྠ ཝིསཊྛཝཙནོཏི ཨཔལིབུདྡྷཀཐོ། ཨཀརཱ ཨཱལཡེ བཧཱུཏི ཏུམྷཱཀཾ ཝཉྩནཱནི བཧཱུནི ཨཀཱསི། པཉྙོཏི པཉྙཝཱ། སཙེ ཏྭནྟི རཱཛཱནཾ དྷུརཾ ཀཏྭཱ ཨུབྷོཔི ཏེ ཨེཝམཱཧ། ཡཏྠ སམྨཏི ཏེམིཡོཏི ཡཏྠ ཝོ པུཏྟོ མཡཱ གཧིཏཔཊིཉྙོ ཧུཏྭཱ ཨཙྪཏི, ཏཏྠ པཱཔཡིསྶཱམི, ཨིདཱནི པཔཉྩཾ ཨཀཏྭཱ ལཧུཾ གནྟུཾ ཝཊྚཏཱིཏི ཨཱཧ།

    Tattha visaṭṭhavacanoti apalibuddhakatho. Akarā ālaye bahūti tumhākaṃ vañcanāni bahūni akāsi. Paññoti paññavā. Sace tvanti rājānaṃ dhuraṃ katvā ubhopi te evamāha. Yattha sammati temiyoti yattha vo putto mayā gahitapaṭiñño hutvā acchati, tattha pāpayissāmi, idāni papañcaṃ akatvā lahuṃ gantuṃ vaṭṭatīti āha.

    ཀུམཱརོ པན སཱརཐིཾ པེསེཏྭཱ པབྦཛིཏུཀཱམོ ཨཧོསི། ཏདཱ སཀྐོ ཏསྶ མནཾ ཉཏྭཱ ཏསྨིཾ ཁཎེ ཝིསྶཀམྨདེཝཔུཏྟཾ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ ཝིསྶཀམྨདེཝཔུཏྟ, ཏེམིཡཀུམཱརོ པབྦཛིཏུཀཱམོ, ཏྭཾ ཏསྶ པཎྞསཱལཉྩ པབྦཛིཏཔརིཀྑཱརཉྩ མཱཔེཏྭཱ ཨེཧཱི’’ཏི པེསེསི། སོ ‘‘སཱདྷཱུ’’ཏི སམྤཊིཙྪིཏྭཱ ཝེགེན གནྟྭཱ ཏིཡོཛནིཀེ ཝནསཎྜེ ཨཏྟནོ ཨིདྡྷིབལེན རམཎཱིཡཾ ཨསྶམཾ མཱཔེཏྭཱ རཏྟིཊྛཱནདིཝཱཊྛཱནཉྩ པོཀྑརཎིཉྩ ཨཱཝཱཊཉྩ ཨཀཱལཕལསམྤནྣཾ རུཀྑཉྩ ཀཏྭཱ པཎྞསཱལསམཱིཔེ ཙཏུཝཱིསཏིཧཏྠཔྤམཱཎཾ ཙངྐམཾ མཱཔེཏྭཱ ཨནྟོཙངྐམེ ཙ ཕལིཀཝཎྞཾ རུཙིརཾ ཝཱལུཀཾ ཨོཀིརིཏྭཱ སབྦེ པབྦཛིཏཔརིཀྑཱརེ མཱཔེཏྭཱ ‘‘ཡེ པབྦཛིཏུཀཱམཱ, ཏེ ཨིམེ གཧེཏྭཱ པབྦཛནྟཱུ’’ཏི བྷིཏྟིཡཾ ཨཀྑརཱནི ལིཁིཏྭཱ ཙཎྜཝཱལེ༹ ཙ ཨམནཱཔསདྡེ སབྦེ མིགཔཀྑིནོ ཙ པལཱཔེཏྭཱ སཀཊྛཱནམེཝ གཏོ།

    Kumāro pana sārathiṃ pesetvā pabbajitukāmo ahosi. Tadā sakko tassa manaṃ ñatvā tasmiṃ khaṇe vissakammadevaputtaṃ pakkosāpetvā ‘‘tāta vissakammadevaputta, temiyakumāro pabbajitukāmo, tvaṃ tassa paṇṇasālañca pabbajitaparikkhārañca māpetvā ehī’’ti pesesi. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā vegena gantvā tiyojanike vanasaṇḍe attano iddhibalena ramaṇīyaṃ assamaṃ māpetvā rattiṭṭhānadivāṭṭhānañca pokkharaṇiñca āvāṭañca akālaphalasampannaṃ rukkhañca katvā paṇṇasālasamīpe catuvīsatihatthappamāṇaṃ caṅkamaṃ māpetvā antocaṅkame ca phalikavaṇṇaṃ ruciraṃ vālukaṃ okiritvā sabbe pabbajitaparikkhāre māpetvā ‘‘ye pabbajitukāmā, te ime gahetvā pabbajantū’’ti bhittiyaṃ akkharāni likhitvā caṇḍavāḷe ca amanāpasadde sabbe migapakkhino ca palāpetvā sakaṭṭhānameva gato.

    ཏསྨིཾ ཁཎེ མཧཱསཏྟོ ཏཾ དིསྭཱ སཀྐདཏྟིཡབྷཱཝཾ ཉཏྭཱ, པཎྞསཱལཾ པཝིསིཏྭཱ ཝཏྠཱནི ཨཔནེཏྭཱ, རཏྟཝཱཀཙཱིརཾ ནིཝཱསེཏྭཱ ཨེཀཾ པཱརུཔིཏྭཱ ཨཛིནཙམྨཾ ཨེཀཾསེ ཀཏྭཱ ཛཊཱམཎྜལཾ བནྡྷིཏྭཱ ཀཱཛཾ ཨཾསེ ཀཏྭཱ ཀཏྟརདཎྜམཱདཱཡ པཎྞསཱལཏོ ནིཀྑམིཏྭཱ པབྦཛིཏསིརིཾ སམུབྦཧནྟོ ཨཔརཱཔརཾ ཙངྐམིཏྭཱ ‘‘ཨཧོ སུཁཾ, ཨཧོ སུཁ’’ནྟི ཨུདཱནཾ ཨུདཱནེནྟོ པཎྞསཱལཾ པཝིསིཏྭཱ ཀཊྛཏྠརཎེ ནིསིནྣོ པཉྩ ཨབྷིཉྙཱ ཨཊྛ སམཱཔཏྟིཡོ ཙ ནིབྦཏྟེཏྭཱ སཱཡནྷསམཡེ པཎྞསཱལཏོ ནིཀྑམིཏྭཱ ཙངྐམནཀོཊིཡཾ ཋིཏཀཱརརུཀྑཏོ པཎྞཱནི གཧེཏྭཱ , སཀྐདཏྟིཡབྷཱཛནེ ཨལོཎཀེ ཨཏཀྐེ ནིདྷཱུཔནེ ཨུདཀེ སེདེཏྭཱ ཨམཏཾ ཝིཡ པརིབྷུཉྫིཏྭཱ ཙཏྟཱརོ བྲཧྨཝིཧཱརེ བྷཱཝེཏྭཱ ཏཏྠ ཝཱསཾ ཀཔྤེསི།

    Tasmiṃ khaṇe mahāsatto taṃ disvā sakkadattiyabhāvaṃ ñatvā, paṇṇasālaṃ pavisitvā vatthāni apanetvā, rattavākacīraṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā ajinacammaṃ ekaṃse katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā kājaṃ aṃse katvā kattaradaṇḍamādāya paṇṇasālato nikkhamitvā pabbajitasiriṃ samubbahanto aparāparaṃ caṅkamitvā ‘‘aho sukhaṃ, aho sukha’’nti udānaṃ udānento paṇṇasālaṃ pavisitvā kaṭṭhattharaṇe nisinno pañca abhiññā aṭṭha samāpattiyo ca nibbattetvā sāyanhasamaye paṇṇasālato nikkhamitvā caṅkamanakoṭiyaṃ ṭhitakārarukkhato paṇṇāni gahetvā , sakkadattiyabhājane aloṇake atakke nidhūpane udake sedetvā amataṃ viya paribhuñjitvā cattāro brahmavihāre bhāvetvā tattha vāsaṃ kappesi.

    ཀཱསིརཱཛཱཔི སུནནྡསཱརཐིསྶ ཝཙནཾ སུཏྭཱ མཧཱསེནགུཏྟཾ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ ཏརམཱནརཱུཔོཝ གམནསཛྫཾ ཀཱརེཏུཾ ཨཱཧ –

    Kāsirājāpi sunandasārathissa vacanaṃ sutvā mahāsenaguttaṃ pakkosāpetvā taramānarūpova gamanasajjaṃ kāretuṃ āha –

    ༦༤.

    64.

    ‘‘ཡོཛཡནྟུ རཐེ ཨསྶེ, ཀཙྪཾ ནཱགཱན བནྡྷཐ།

    ‘‘Yojayantu rathe asse, kacchaṃ nāgāna bandhatha;

    ཨུདཱིརཡནྟུ སངྑཔཎཝཱ, ཝཱདནྟུ ཨེཀཔོཀྑརཱ༎

    Udīrayantu saṅkhapaṇavā, vādantu ekapokkharā.

    ༦༥.

    65.

    ‘‘ཝཱདནྟུ བྷེརཱི སནྣདྡྷཱ, ཝགྒཱུ ཝཱདནྟུ དུནྡུབྷཱི།

    ‘‘Vādantu bherī sannaddhā, vaggū vādantu dundubhī;

    ནེགམཱ ཙ མཾ ཨནྭེནྟུ, གཙྪཾ པུཏྟནིཝེདཀོ༎

    Negamā ca maṃ anventu, gacchaṃ puttanivedako.

    ༦༦.

    66.

    ‘‘ཨོརོདྷཱ ཙ ཀུམཱརཱ ཙ, ཝེསིཡཱནཱ ཙ བྲཱཧྨཎཱ།

    ‘‘Orodhā ca kumārā ca, vesiyānā ca brāhmaṇā;

    ཁིཔྤཾ ཡཱནཱནི ཡོཛེནྟུ, གཙྪཾ པུཏྟནིཝེདཀོ༎

    Khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako.

    ༦༧.

    67.

    ‘‘ཧཏྠཱརོཧཱ ཨནཱིཀཊྛཱ, རཐིཀཱ པཏྟིཀཱརཀཱ།

    ‘‘Hatthārohā anīkaṭṭhā, rathikā pattikārakā;

    ཁིཔྤཾ ཡཱནཱནི ཡོཛེནྟུ, གཙྪཾ པུཏྟནིཝེདཀོ༎

    Khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako.

    ༦༨.

    68.

    ‘‘སམཱགཏཱ ཛཱནཔདཱ, ནེགམཱ ཙ སམཱགཏཱ།

    ‘‘Samāgatā jānapadā, negamā ca samāgatā;

    ཁིཔྤཾ ཡཱནཱནི ཡོཛེནྟུ, གཙྪཾ པུཏྟནིཝེདཀོ’’ཏི༎

    Khippaṃ yānāni yojentu, gacchaṃ puttanivedako’’ti.

    ཏཏྠ ཨུདཱིརཡནྟཱུཏི སདྡཾ མུཉྩནྟུ། ཝཱདནྟཱུཏི ཝཛྫནྟུ། ཨེཀཔོཀྑརཱཏི ཨེཀམུཁབྷེརིཡོ། སནྣདྡྷཱཏི སུཊྛུ ནདྡྷཱ། ཝགྒཱུཏི མདྷུརསྶརཱ། གཙྪནྟི གམིསྶཱམི། པུཏྟནིཝེདཀོཏི པུཏྟསྶ ནིཝེདཀོ ཨོཝཱདཀོ ཧུཏྭཱ གཙྪཱམི། ཏཾ ཨོཝདིཏྭཱ མམ ཝཙནཾ གཱཧཱཔེཏྭཱ ཏཏྠེཝ ཏཾ རཏནརཱསིམྷི ཋཔེཏྭཱ ཨབྷིསིཉྩིཏྭཱ ཨཱནེཏུཾ གཙྪཱམཱིཏི ཨདྷིཔྤཱཡེནེཝམཱཧ། ནེགམཱཏི ཀུཊུམྦིཀཛནཱ། སམཱགཏཱཏི སནྣིཔཏིཏཱ ཧུཏྭཱ།

    Tattha udīrayantūti saddaṃ muñcantu. Vādantūti vajjantu. Ekapokkharāti ekamukhabheriyo. Sannaddhāti suṭṭhu naddhā. Vaggūti madhurassarā. Gacchanti gamissāmi. Puttanivedakoti puttassa nivedako ovādako hutvā gacchāmi. Taṃ ovaditvā mama vacanaṃ gāhāpetvā tattheva taṃ ratanarāsimhi ṭhapetvā abhisiñcitvā ānetuṃ gacchāmīti adhippāyenevamāha. Negamāti kuṭumbikajanā. Samāgatāti sannipatitā hutvā.

    ཨེཝཾ རཉྙཱ ཨཱཎཏྟཱ སཱརཐིནོ ཨསྶེ ཡོཛེཏྭཱ རཐེ རཱཛདྭཱརེ ཋཔེཏྭཱ རཉྙོ ཨཱརོཙེསུཾ། ཏམཏྠཾ པཀཱསེནྟོ སཏྠཱ ཨཱཧ –

    Evaṃ raññā āṇattā sārathino asse yojetvā rathe rājadvāre ṭhapetvā rañño ārocesuṃ. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ༦༩.

    69.

    ‘‘ཨསྶེ ཙ སཱརཐཱི ཡུཏྟེ, སིནྡྷཝེ སཱིགྷཝཱཧནེ།

    ‘‘Asse ca sārathī yutte, sindhave sīghavāhane;

    རཱཛདྭཱརཾ ཨུཔཱགཙྪུཾ, ཡུཏྟཱ དེཝ ཨིམེ ཧཡཱ’’ཏི༎

    Rājadvāraṃ upāgacchuṃ, yuttā deva ime hayā’’ti.

    ཏཏྠ ཨསྶེཏི སིནྡྷཝེ སིནྡྷཝཛཱཏིཀེ སཱིགྷཝཱཧནེ ཛཝསམྤནྣེ ཨསྶེ ཨཱདཱཡ། སཱརཐཱིཏི སཱརཐིནོ། ཡུཏྟེཏི རཐེསུ ཡོཛིཏེ། ཨུཔཱགཙྪུནྟི ཏེ རཐེསུ ཡུཏྟེ ཨསྶེ ཨཱདཱཡ ཨཱགམཾསུ, ཨཱགནྟྭཱ ཙ པན ‘‘ཡུཏྟཱ, དེཝ, ཨིམེ ཧཡཱ’’ཏི ཨཱརོཙེསུཾ།

    Tattha asseti sindhave sindhavajātike sīghavāhane javasampanne asse ādāya. Sārathīti sārathino. Yutteti rathesu yojite. Upāgacchunti te rathesu yutte asse ādāya āgamaṃsu, āgantvā ca pana ‘‘yuttā, deva, ime hayā’’ti ārocesuṃ.

    ཏཏོ སཱརཐཱིནཾ ཝཙནཾ སུཏྭཱ རཱཛཱ ཨུཔཌྜྷགཱཐམཱཧ –

    Tato sārathīnaṃ vacanaṃ sutvā rājā upaḍḍhagāthamāha –

    ༧༠.

    70.

    ‘‘ཐཱུལཱ ཛཝེན ཧཱཡནྟི, ཀིསཱ ཧཱཡནྟི ཐཱམུནཱ’’ཏི༎

    ‘‘Thūlā javena hāyanti, kisā hāyanti thāmunā’’ti.

    ཏཾ སུཏྭཱ སཱརཐིནོཔི ཨུཔཌྜྷགཱཐམཱཧཾསུ –

    Taṃ sutvā sārathinopi upaḍḍhagāthamāhaṃsu –

    ‘‘ཀིསེ ཐཱུལེ ཝིཝཛྫེཏྭཱ, སཾསཊྛཱ ཡོཛིཏཱ ཧཡཱ’’ཏི༎

    ‘‘Kise thūle vivajjetvā, saṃsaṭṭhā yojitā hayā’’ti.

    ཏསྶཏྠོ – དེཝ, ཀིསེ ཙ ཐཱུལེ ཙ ཨེཝརཱུཔེ ཨསྶེ ཨགྒཎྷིཏྭཱ ཝཡེན ཝཎྞེན ཛཝེན བལེན སདིསཱ ཧཡཱ ཡོཛིཏཱཏི།

    Tassattho – deva, kise ca thūle ca evarūpe asse aggaṇhitvā vayena vaṇṇena javena balena sadisā hayā yojitāti.

    ཨཐ རཱཛཱ པུཏྟསྶ སནྟིཀཾ གཙྪནྟོ ཙཏྟཱརོ ཝཎྞེ ཨཊྛཱརས སེནིཡོ སབྦཉྩ བལཀཱཡཾ སནྣིཔཱཏཱཔེསི། ཏསྶ སནྣིཔཱཏེནྟསྶེཝ ཏཡོ དིཝསཱ ཨཏིཀྐནྟཱ། ཨཐ ཙཏུཏྠེ དིཝསེ ཀཱསིརཱཛཱ ནགརཏོ ནིཀྑམིཏྭཱ གཧེཏབྦཡུཏྟཀཾ གཱཧཱཔེཏྭཱ ཨསྶམཔདཾ གནྟྭཱ པུཏྟེན སདྡྷིཾ པཊིནནྡིཏོ པཊིསནྠཱརམཀཱསི། ཏམཏྠཾ པཀཱསེནྟོ སཏྠཱ ཨཱཧ –

    Atha rājā puttassa santikaṃ gacchanto cattāro vaṇṇe aṭṭhārasa seniyo sabbañca balakāyaṃ sannipātāpesi. Tassa sannipātentasseva tayo divasā atikkantā. Atha catutthe divase kāsirājā nagarato nikkhamitvā gahetabbayuttakaṃ gāhāpetvā assamapadaṃ gantvā puttena saddhiṃ paṭinandito paṭisanthāramakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ༧༡.

    71.

    ‘‘ཏཏོ རཱཛཱ ཏརམཱནོ, ཡུཏྟམཱརུཡ྄ཧ སནྡནཾ།

    ‘‘Tato rājā taramāno, yuttamāruyha sandanaṃ;

    ཨིཏྠཱགཱརཾ ཨཛ྄ཛྷབྷཱསི, སབྦཱཝ ཨནུཡཱཐ མཾ༎

    Itthāgāraṃ ajjhabhāsi, sabbāva anuyātha maṃ.

    ༧༢.

    72.

    ‘‘ཝཱལ༹བཱིཛནིམུཎྷཱིསཾ, ཁགྒཾ ཚཏྟཉྩ པཎྜརཾ།

    ‘‘Vāḷabījanimuṇhīsaṃ, khaggaṃ chattañca paṇḍaraṃ;

    ཨུཔཱདྷཱི རཐམཱརུཡ྄ཧ, སུཝཎྞེཧི ཨལངྐཏཱ༎

    Upādhī rathamāruyha, suvaṇṇehi alaṅkatā.

    ༧༣.

    73.

    ‘‘ཏཏོ ས རཱཛཱ པཱཡཱསི, པུརཀྑཏྭཱན སཱརཐིཾ།

    ‘‘Tato sa rājā pāyāsi, purakkhatvāna sārathiṃ;

    ཁིཔྤམེཝ ཨུཔཱགཙྪི, ཡཏྠ སམྨཏི ཏེམིཡོ༎

    Khippameva upāgacchi, yattha sammati temiyo.

    ༧༤.

    74.

    ‘‘ཏཉྩ དིསྭཱན ཨཱཡནྟཾ, ཛལནྟམིཝ ཏེཛསཱ།

    ‘‘Tañca disvāna āyantaṃ, jalantamiva tejasā;

    ཁཏྟསངྒྷཔརིབྱཱུལ༹ྷཾ, ཏེམིཡོ ཨེཏདབྲཝི༎

    Khattasaṅghaparibyūḷhaṃ, temiyo etadabravi.

    ༧༥.

    75.

    ‘‘ཀཙྩི ནུ ཏཱཏ ཀུསལཾ, ཀཙྩི ཏཱཏ ཨནཱམཡཾ།

    ‘‘Kacci nu tāta kusalaṃ, kacci tāta anāmayaṃ;

    སབྦཱ ཙ རཱཛཀཉྙཱཡོ, ཨརོགཱ མཡ྄ཧ མཱཏརོ༎

    Sabbā ca rājakaññāyo, arogā mayha mātaro.

    ༧༦.

    76.

    ‘‘ཀུསལཉྩེཝ མེ པུཏྟ, ཨཐོ པུཏྟ ཨནཱམཡཾ།

    ‘‘Kusalañceva me putta, atho putta anāmayaṃ;

    སབྦཱ ཙ རཱཛཀཉྙཱཡོ, ཨརོགཱ ཏུཡ྄ཧ མཱཏརོ༎

    Sabbā ca rājakaññāyo, arogā tuyha mātaro.

    ༧༧.

    77.

    ‘‘ཀཙྩི ཨམཛྫཔོ ཏཱཏ, ཀཙྩི ཏེ སུརམཔྤིཡཾ།

    ‘‘Kacci amajjapo tāta, kacci te suramappiyaṃ;

    ཀཙྩི སཙྩེ ཙ དྷམྨེ ཙ, དཱནེ ཏེ རམཏེ མནོ༎

    Kacci sacce ca dhamme ca, dāne te ramate mano.

    ༧༨.

    78.

    ‘‘ཨམཛྫཔོ ཨཧཾ པུཏྟ, ཨཐོ མེ སུརམཔྤིཡཾ།

    ‘‘Amajjapo ahaṃ putta, atho me suramappiyaṃ;

    ཨཐོ སཙྩེ ཙ དྷམྨེ ཙ, དཱནེ མེ རམཏེ མནོ༎

    Atho sacce ca dhamme ca, dāne me ramate mano.

    ༧༩.

    79.

    ‘‘ཀཙྩི ཨརོགཾ ཡོགྒཾ ཏེ, ཀཙྩི ཝཧཏི ཝཱཧནཾ།

    ‘‘Kacci arogaṃ yoggaṃ te, kacci vahati vāhanaṃ;

    ཀཙྩི ཏེ བྱཱདྷཡོ ནཏྠི, སརཱིརསྶུཔཏཱཔནཱ༎

    Kacci te byādhayo natthi, sarīrassupatāpanā.

    ༨༠.

    80.

    ‘‘ཨཐོ ཨརོགཾ ཡོགྒཾ མེ, ཨཐོ ཝཧཏི ཝཱཧནཾ།

    ‘‘Atho arogaṃ yoggaṃ me, atho vahati vāhanaṃ;

    ཨཐོ མེ བྱཱདྷཡོ ནཏྠི, སརཱིརསྶུཔཏཱཔནཱ༎

    Atho me byādhayo natthi, sarīrassupatāpanā.

    ༨༡.

    81.

    ‘‘ཀཙྩི ཨནྟཱ ཙ ཏེ ཕཱིཏཱ, མཛ྄ཛྷེ ཙ བཧལཱ ཏཝ།

    ‘‘Kacci antā ca te phītā, majjhe ca bahalā tava;

    ཀོཊྛཱགཱརཉྩ ཀོསཉྩ, ཀཙྩི ཏེ པཊིསནྠཏཾ༎

    Koṭṭhāgārañca kosañca, kacci te paṭisanthataṃ.

    ༨༢.

    82.

    ‘‘ཨཐོ ཨནྟཱ ཙ མེ ཕཱིཏཱ, མཛ྄ཛྷེ ཙ བཧལཱ མམ།

    ‘‘Atho antā ca me phītā, majjhe ca bahalā mama;

    ཀོཊྛཱགཱརཉྩ ཀོསཉྩ, སབྦཾ མེ པཊིསནྠཏཾ༎

    Koṭṭhāgārañca kosañca, sabbaṃ me paṭisanthataṃ.

    ༨༣.

    83.

    ‘‘སྭཱགཏཾ ཏེ མཧཱརཱཛ, ཨཐོ ཏེ ཨདུརཱགཏཾ།

    ‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;

    པཏིཊྛཔེནྟུ པལླངྐཾ, ཡཏྠ རཱཛཱ ནིསཀྐཏཱི’’ཏི༎

    Patiṭṭhapentu pallaṅkaṃ, yattha rājā nisakkatī’’ti.

    ཏཏྠ ཨུཔཱདྷཱི རཐམཱརུཡ྄ཧཱཏི སུཝཎྞཔཱདུཀཱ ཙ རཐཾ ཨཱརོཔེནྟཱུཏི ཨཏྠོ། ཨིམེ ཏཡོ པཱདེ པུཏྟསྶ ཏཏྠེཝ ཨབྷིསེཀཀརཎཏྠཱཡ ‘‘པཉྩ རཱཛཀཀུདྷབྷཎྜཱནི གཎྷཐཱ’’ཏི ཨཱཎཱཔེནྟོ རཱཛཱ ཨཱཧ། སུཝཎྞེཧི ཨལངྐཏཱཏི ཨིདཾ པཱདུཀཾ སནྡྷཱཡཱཧ། ཨུཔཱགཙྪཱིཏི ཨུཔཱགཏོ ཨཧོསི། ཀཱཡ ཝེལཱཡཱཏི? མཧཱསཏྟསྶ ཀཱརཔཎྞཱནི པཙིཏྭཱ ནིབྦཱཔེནྟསྶ ནིསིནྣཝེལཱཡ། ཛལནྟམིཝ ཏེཛསཱཏི རཱཛཏེཛེན ཛལནྟཾ ཝིཡ། ཁཏྟསངྒྷཔརིབྱཱུལ༹ྷནྟི ཀཐཱཕཱསུཀེན ཨམཙྩསངྒྷེན པརིཝུཏཾ, ཁཏྟིཡསམཱུཧེཧི ཝཱ པརིཝཱརིཏཾ། ཨེཏདབྲཝཱིཏི ཀཱསིརཱཛཱནཾ བཧི ཁནྡྷཱཝཱརཾ ནིཝཱསཱཔེཏྭཱ པདསཱཝ པཎྞསཱལཾ ཨཱགནྟྭཱ ཏཾ ཝནྡིཏྭཱ ནིསིནྣཾ པཊིསནྠཱརཾ ཀརོནྟོ ཨེཏཾ ཝཙནཾ ཨབྲཝི།

    Tattha upādhī rathamāruyhāti suvaṇṇapādukā ca rathaṃ āropentūti attho. Ime tayo pāde puttassa tattheva abhisekakaraṇatthāya ‘‘pañca rājakakudhabhaṇḍāni gaṇhathā’’ti āṇāpento rājā āha. Suvaṇṇehi alaṅkatāti idaṃ pādukaṃ sandhāyāha. Upāgacchīti upāgato ahosi. Kāya velāyāti? Mahāsattassa kārapaṇṇāni pacitvā nibbāpentassa nisinnavelāya. Jalantamiva tejasāti rājatejena jalantaṃ viya. Khattasaṅghaparibyūḷhanti kathāphāsukena amaccasaṅghena parivutaṃ, khattiyasamūhehi vā parivāritaṃ. Etadabravīti kāsirājānaṃ bahi khandhāvāraṃ nivāsāpetvā padasāva paṇṇasālaṃ āgantvā taṃ vanditvā nisinnaṃ paṭisanthāraṃ karonto etaṃ vacanaṃ abravi.

    ཀུསལཾ ཨནཱམཡནྟི ཨུབྷཡེནཔི པདེན ཨཱརོགྱམེཝ པུཙྪཏི། ཀཙྩི ཨམཛྫཔོཏི ཀཙྩི མཛྫཾ ན པིཝསཱིཏི པུཙྪཏི། ‘‘ཨཔྤམཏྟོ’’ཏིཔི པཱཋོ, ཀུསལདྷམྨེསུ ནཔྤམཛྫསཱིཏི ཨཏྠོ། སུརམཔྤིཡནྟི སུརཱཔཱནཾ ཨཔྤིཡཾ། ‘‘སུརམཔྤིཡཱ’’ཏིཔི པཱཋོ, སུརཱ ཨཔྤིཡཱཏི ཨཏྠོ། དྷམྨེཏི དསཝིདྷེ རཱཛདྷམྨེ། ཡོགྒནྟི ཡུགེ ཡུཉྫིཏབྦཾ ཏེ ཏཝ ཨསྶགོཎཱདིཀཾ། ཀཙྩི ཝཧཏཱིཏི ཀཙྩི ཨརོགཾ ཧུཏྭཱ ཝཧཏི། ཝཱཧནནྟི ཧཏྠིཨསྶཱདི སབྦཾ ཝཱཧནཾ། སརཱིརསྶུཔཏཱཔནཱཏི སརཱིརསྶ ཨུཔཏཱཔཀརཱ། ཨནྟཱཏི པཙྩནྟཛནཔདཱ། ཕཱིཏཱཏི ཨིདྡྷཱ སུབྷིཀྑཱ, ཝཏྠཱབྷརཎེཧི ཝཱ ཨནྣཔཱནེཧི ཝཱ པརིཔུཎྞཱ གཱལ༹ྷཝཱསཱ། མཛ྄ཛྷེ ཙཱཏི རཊྛསྶ མཛ྄ཛྷེ། བཧལཱཏི གཱམནིགམཱ གྷནཝཱསཱ། པཊིསནྠཏནྟི པཊིཙྪཱདིཏཾ གུཏྟཾ, པརིཔུཎྞཾ ཝཱ། ཡཏྠ རཱཛཱ ནིསཀྐཏཱིཏི ཡསྨིཾ པལླངྐེ རཱཛཱ ནིསཱིདིསྶཏི, ཏཾ པཉྙཱཔེནྟཱུཏི ཝདཏི།

    Kusalaṃ anāmayanti ubhayenapi padena ārogyameva pucchati. Kacci amajjapoti kacci majjaṃ na pivasīti pucchati. ‘‘Appamatto’’tipi pāṭho, kusaladhammesu nappamajjasīti attho. Suramappiyanti surāpānaṃ appiyaṃ. ‘‘Suramappiyā’’tipi pāṭho, surā appiyāti attho. Dhammeti dasavidhe rājadhamme. Yogganti yuge yuñjitabbaṃ te tava assagoṇādikaṃ. Kacci vahatīti kacci arogaṃ hutvā vahati. Vāhananti hatthiassādi sabbaṃ vāhanaṃ. Sarīrassupatāpanāti sarīrassa upatāpakarā. Antāti paccantajanapadā. Phītāti iddhā subhikkhā, vatthābharaṇehi vā annapānehi vā paripuṇṇā gāḷhavāsā. Majjhe cāti raṭṭhassa majjhe. Bahalāti gāmanigamā ghanavāsā. Paṭisanthatanti paṭicchāditaṃ guttaṃ, paripuṇṇaṃ vā. Yattha rājā nisakkatīti yasmiṃ pallaṅke rājā nisīdissati, taṃ paññāpentūti vadati.

    རཱཛཱ མཧཱསཏྟེ གཱརཝེན པལླངྐེ ན ནིསཱིདཏི། ཨཐ མཧཱསཏྟོ ‘‘སཙེ པལླངྐེ ན ནིསཱིདཏི, པཎྞསནྠཱརཾ པཉྙཱཔེཐཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཏསྨིཾ པཉྙཏྟེ ནིསཱིདནཏྠཱཡ རཱཛཱནཾ ནིམནྟེནྟོ གཱཐམཱཧ –

    Rājā mahāsatte gāravena pallaṅke na nisīdati. Atha mahāsatto ‘‘sace pallaṅke na nisīdati, paṇṇasanthāraṃ paññāpethā’’ti vatvā tasmiṃ paññatte nisīdanatthāya rājānaṃ nimantento gāthamāha –

    ༨༤.

    84.

    ‘‘ཨིདྷེཝ ཏེ ནིསཱིདསྶུ, ནིཡཏེ པཎྞསནྠརེ།

    ‘‘Idheva te nisīdassu, niyate paṇṇasanthare;

    ཨེཏྟོ ཨུདཀམཱདཱཡ, པཱདེ པཀྑཱལཡསྶུ ཏེ’’ཏི༎

    Etto udakamādāya, pāde pakkhālayassu te’’ti.

    ཏཏྠ ནིཡཏེཏི སུསནྠཏེ། ཨེཏྟོཏི པརིབྷོགཨུདཀཾ དསྶེནྟོ ཨཱཧ།

    Tattha niyateti susanthate. Ettoti paribhogaudakaṃ dassento āha.

    རཱཛཱ མཧཱསཏྟེ གཱརཝེན པཎྞསནྠཱརེཔི ཨནིསཱིདིཏྭཱ བྷཱུམིཡཾ ཨེཝ ནིསཱིདི། མཧཱསཏྟོཔི པཎྞསཱལཾ པཝིསིཏྭཱ ཏཾ ཀཱརཔཎྞཀཾ ནཱིཧརིཏྭཱ རཱཛཱནཾ ཏེན ནིམནྟེནྟོ གཱཐམཱཧ –

    Rājā mahāsatte gāravena paṇṇasanthārepi anisīditvā bhūmiyaṃ eva nisīdi. Mahāsattopi paṇṇasālaṃ pavisitvā taṃ kārapaṇṇakaṃ nīharitvā rājānaṃ tena nimantento gāthamāha –

    ༨༥.

    85.

    ‘‘ཨིདམྤི པཎྞཀཾ མཡ྄ཧཾ, རནྡྷཾ རཱཛ ཨལོཎཀཾ།

    ‘‘Idampi paṇṇakaṃ mayhaṃ, randhaṃ rāja aloṇakaṃ;

    པརིབྷུཉྫ མཧཱརཱཛ, པཱཧུནོ མེསིདྷཱགཏོ’’ཏི༎

    Paribhuñja mahārāja, pāhuno mesidhāgato’’ti.

    ཨཐ ནཾ རཱཛཱ ཨཱཧ –

    Atha naṃ rājā āha –

    ༨༦.

    86.

    ‘‘ན ཙཱཧཾ པཎྞཾ བྷུཉྫཱམི, ན ཧེཏཾ མཡ྄ཧ བྷོཛནཾ།

    ‘‘Na cāhaṃ paṇṇaṃ bhuñjāmi, na hetaṃ mayha bhojanaṃ;

    སཱལཱིནཾ ཨོདནཾ བྷུཉྫེ, སུཙིཾ མཾསཱུཔསེཙན’’ནྟི༎

    Sālīnaṃ odanaṃ bhuñje, suciṃ maṃsūpasecana’’nti.

    ཏཏྠ ན ཙཱཧནྟི པཊིཀྑེཔཝཙནཾ།

    Tattha na cāhanti paṭikkhepavacanaṃ.

    རཱཛཱ ཏཐཱརཱུཔཾ ཨཏྟནོ རཱཛབྷོཛནཾ ཝཎྞེཏྭཱ ཏསྨིཾ མཧཱསཏྟེ གཱརཝེན ཐོཀཾ པཎྞཀཾ ཧཏྠཏལེ ཋཔེཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ, ཏྭཾ ཨེཝརཱུཔཾ བྷོཛནཾ བྷུཉྫསཱི’’ཏི པུཏྟེན སདྡྷིཾ པིཡཀཐཾ ཀཐེནྟོ ནིསཱིདི། ཏསྨིཾ ཁཎེ ཙནྡཱདེཝཱི ཨོརོདྷེན པརིཝུཏཱ ཨེཀམགྒེན ཨཱགནྟྭཱ བོདྷིསཏྟསྶ ཨསྶམཔདཾ པཏྭཱ པིཡཔུཏྟཾ དིསྭཱ ཏཏྠེཝ པཏིཏྭཱ ཝིསཉྙཱི ཨཧོསི། ཏཏོ པཊིལདྡྷསྶཱསཱ པཏིཏཊྛཱནཏོ ཨུཊྛཧིཏྭཱ ཨཱགནྟྭཱ བོདྷིསཏྟསྶ པཱདེ དལ༹ྷཾ གཧེཏྭཱ ཝནྡིཏྭཱ ཨསྶུཔུཎྞེཧི ནེཏྟེཧི རོདིཏྭཱ ཝནྡནཊྛཱནཏོ ཨུཊྛཱཡ ཨེཀམནྟཾ ནིསཱིདི། ཨཐ ནཾ རཱཛཱ ‘‘བྷདྡེ, ཏཝ པུཏྟསྶ བྷོཛནཾ པསྶཱཧཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ཐོཀཾ པཎྞཀཾ ཏསྶཱ ཧཏྠེ ཋཔེཏྭཱ སེསཨིཏྠཱིནམྤི ཐོཀཾ ཐོཀཾ ཨདཱསི། ཏཱ སབྦཱཔི ‘‘སཱམི, ཨེཝརཱུཔཾ བྷོཛནཾ བྷུཉྫསཱི’’ཏི ཝདནྟིཡོ ཏཾ གཧེཏྭཱ ཨཏྟནོ ཨཏྟནོ སཱིསེ ཀཏྭཱ ‘‘ཨཏིདུཀྐརཾ ཀརོསི, སཱམཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ནམསྶམཱནཱ ནིསཱིདིཾསུ། རཱཛཱ པུན ‘‘ཏཱཏ, ཨིདཾ མཡ྄ཧཾ ཨཙྪརིཡཾ ཧུཏྭཱ ཨུཔཊྛཱཏཱི’’ཏི ཝཏྭཱ ཨིམཾ གཱཐམཱཧ –

    Rājā tathārūpaṃ attano rājabhojanaṃ vaṇṇetvā tasmiṃ mahāsatte gāravena thokaṃ paṇṇakaṃ hatthatale ṭhapetvā ‘‘tāta, tvaṃ evarūpaṃ bhojanaṃ bhuñjasī’’ti puttena saddhiṃ piyakathaṃ kathento nisīdi. Tasmiṃ khaṇe candādevī orodhena parivutā ekamaggena āgantvā bodhisattassa assamapadaṃ patvā piyaputtaṃ disvā tattheva patitvā visaññī ahosi. Tato paṭiladdhassāsā patitaṭṭhānato uṭṭhahitvā āgantvā bodhisattassa pāde daḷhaṃ gahetvā vanditvā assupuṇṇehi nettehi roditvā vandanaṭṭhānato uṭṭhāya ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ rājā ‘‘bhadde, tava puttassa bhojanaṃ passāhī’’ti vatvā thokaṃ paṇṇakaṃ tassā hatthe ṭhapetvā sesaitthīnampi thokaṃ thokaṃ adāsi. Tā sabbāpi ‘‘sāmi, evarūpaṃ bhojanaṃ bhuñjasī’’ti vadantiyo taṃ gahetvā attano attano sīse katvā ‘‘atidukkaraṃ karosi, sāmī’’ti vatvā namassamānā nisīdiṃsu. Rājā puna ‘‘tāta, idaṃ mayhaṃ acchariyaṃ hutvā upaṭṭhātī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ༨༧.

    87.

    ‘‘ཨཙྪེརཀཾ མཾ པཊིབྷཱཏི, ཨེཀཀམྤི རཧོགཏཾ།

    ‘‘Accherakaṃ maṃ paṭibhāti, ekakampi rahogataṃ;

    ཨེདིསཾ བྷུཉྫམཱནཱནཾ, ཀེན ཝཎྞོ པསཱིདཏཱི’’ཏི༎

    Edisaṃ bhuñjamānānaṃ, kena vaṇṇo pasīdatī’’ti.

    ཏཏྠ ཨེཀཀནྟི ཏཱཏ, ཏཾ ཨེཀཀམྤི རཧོགཏཾ ཨིམིནཱ བྷོཛནེན ཡཱཔེནྟཾ དིསྭཱ མམ ཨཙྪརིཡཾ ཧུཏྭཱ ཨུཔཊྛཱཏི། ཨེདིསནྟི ཨེཝརཱུཔཾ ཨལོཎཀཾ ཨཏཀྐཾ ནིདྷཱུཔནཾ རནྡྷཾ པཏྟཾ བྷུཉྫནྟཱནཾ ཀེན ཀཱརཎེན ཝཎྞོ པསཱིདཏཱིཏི ནཾ པུཙྪི།

    Tattha ekakanti tāta, taṃ ekakampi rahogataṃ iminā bhojanena yāpentaṃ disvā mama acchariyaṃ hutvā upaṭṭhāti. Edisanti evarūpaṃ aloṇakaṃ atakkaṃ nidhūpanaṃ randhaṃ pattaṃ bhuñjantānaṃ kena kāraṇena vaṇṇo pasīdatīti naṃ pucchi.

    ཨཐསྶ སོ ཨཱཙིཀྑནྟོ ཨཱཧ –

    Athassa so ācikkhanto āha –

    ༨༨.

    88.

    ‘‘ཨེཀོ རཱཛ ནིཔཛྫཱམི, ནིཡཏེ པཎྞསནྠརེ།

    ‘‘Eko rāja nipajjāmi, niyate paṇṇasanthare;

    ཏཱཡ མེ ཨེཀསེཡྻཱཡ, རཱཛ ཝཎྞོ པསཱིདཏི༎

    Tāya me ekaseyyāya, rāja vaṇṇo pasīdati.

    ༨༩.

    89.

    ‘‘ན ཙ ནེཏྟིཾསབནྡྷཱ མེ, རཱཛརཀྑཱ ཨུཔཊྛིཏཱ།

    ‘‘Na ca nettiṃsabandhā me, rājarakkhā upaṭṭhitā;

    ཏཱཡ མེ སུཁསེཡྻཱཡ, རཱཛཝཎྞོ པསཱིདཏི༎

    Tāya me sukhaseyyāya, rājavaṇṇo pasīdati.

    ༩༠.

    90.

    ‘‘ཨཏཱིཏཾ ནཱནུསོཙཱམི, ནཔྤཛཔྤཱམིནཱགཏཾ།

    ‘‘Atītaṃ nānusocāmi, nappajappāmināgataṃ;

    པཙྩུཔྤནྣེན ཡཱཔེམི, ཏེན ཝཎྞོ པསཱིདཏི༎

    Paccuppannena yāpemi, tena vaṇṇo pasīdati.

    ༩༡.

    91.

    ‘‘ཨནཱགཏཔྤཛཔྤཱཡ, ཨཏཱིཏསྶཱནུསོཙནཱ།

    ‘‘Anāgatappajappāya, atītassānusocanā;

    ཨེཏེན བཱལཱ སུསྶནྟི, ནལོ༹ཝ ཧརིཏོ ལུཏོ’’ཏི༎

    Etena bālā sussanti, naḷova harito luto’’ti.

    ཏཏྠ ནེཏྟིཾསབནྡྷཱཏི ཁགྒབནྡྷཱ། རཱཛརཀྑཱཏི རཱཛཱནཾ རཀྑིཏཱ། ནཔྤཛཔྤཱམཱིཏི ན པཏྠེམི། ཧརིཏོཏི ཧརིཏཝཎྞོ། ལུཏོཏི ལུཉྩིཏྭཱ ཨཱཏཔེ ཁིཏྟནལོ༹ ཝིཡ།

    Tattha nettiṃsabandhāti khaggabandhā. Rājarakkhāti rājānaṃ rakkhitā. Nappajappāmīti na patthemi. Haritoti haritavaṇṇo. Lutoti luñcitvā ātape khittanaḷo viya.

    ཨཐ རཱཛཱ ‘‘ཨིདྷེཝ ནཾ ཨབྷིསིཉྩིཏྭཱ ཨཱདཱཡ གམིསྶཱམཱི’’ཏི ཙིནྟེཏྭཱ རཛྫེན ནིམནྟེནྟོ ཨཱཧ –

    Atha rājā ‘‘idheva naṃ abhisiñcitvā ādāya gamissāmī’’ti cintetvā rajjena nimantento āha –

    ༩༢.

    92.

    ‘‘ཧཏྠཱནཱིཀཾ རཐཱནཱིཀཾ, ཨསྶེ པཏྟཱི ཙ ཝམྨིནོ།

    ‘‘Hatthānīkaṃ rathānīkaṃ, asse pattī ca vammino;

    ནིཝེསནཱནི རམྨཱནི, ཨཧཾ པུཏྟ དདཱམི ཏེ༎

    Nivesanāni rammāni, ahaṃ putta dadāmi te.

    ༩༣.

    93.

    ‘‘ཨིཏྠཱགཱརམྤི ཏེ དམྨི, སབྦཱལངྐཱརབྷཱུསིཏཾ།

    ‘‘Itthāgārampi te dammi, sabbālaṅkārabhūsitaṃ;

    ཏཱ པུཏྟ པཊིཔཛྫསྶུ, ཏྭཾ ནོ རཱཛཱ བྷཝིསྶསི༎

    Tā putta paṭipajjassu, tvaṃ no rājā bhavissasi.

    ༩༤.

    94.

    ‘‘ཀུསལཱ ནཙྩགཱིཏསྶ, སིཀྑིཏཱ ཙཱཏུརིཏྠིཡོ།

    ‘‘Kusalā naccagītassa, sikkhitā cāturitthiyo;

    ཀཱམེ ཏཾ རམཡིསྶནྟི, ཀིཾ ཨརཉྙེ ཀརིསྶསི༎

    Kāme taṃ ramayissanti, kiṃ araññe karissasi.

    ༩༥.

    95.

    ‘‘པཊིརཱཛཱུཧི ཏེ ཀཉྙཱ, ཨཱནཡིསྶཾ ཨལངྐཏཱ།

    ‘‘Paṭirājūhi te kaññā, ānayissaṃ alaṅkatā;

    ཏཱསུ པུཏྟེ ཛནེཏྭཱན, ཨཐ པཙྪཱ པབྦཛིསྶསི༎

    Tāsu putte janetvāna, atha pacchā pabbajissasi.

    ༩༦.

    96.

    ‘‘ཡུཝཱ ཙ དཧརོ ཙཱསི, པཋམུཔྤཏྟིཀོ སུསུ།

    ‘‘Yuvā ca daharo cāsi, paṭhamuppattiko susu;

    རཛྫཾ ཀཱརེཧི བྷདྡནྟེ, ཀིཾ ཨརཉྙེ ཀརིསྶསཱི’’ཏི༎

    Rajjaṃ kārehi bhaddante, kiṃ araññe karissasī’’ti.

    ཏཏྠ ཧཏྠཱནཱིཀནྟི དསཧཏྠིཏོ པཊྛཱཡ ཧཏྠཱནཱིཀཾ ནཱམ, ཏཐཱ རཐཱནཱིཀཾ། ཝམྨིནོཏི ཝམྨབདྡྷསཱུརཡོདྷེ། ཀུསལཱཏི ཚེཀཱ། སིཀྑིཏཱཏི ཨཉྙེསུཔི ཨིཏྠིཀིཙྩེསུ སིཀྑིཏཱ། ཙཱཏུརིཏྠིཡོཏི ཙཏུརཱ ཝིལཱསཱ ཨིཏྠིཡོ, ཨཐ ཝཱ ཙཏུརཱ ནཱགརཱ ཨིཏྠིཡོ, ཨཐ ཝཱ ཙཏུརཱ ནཱམ ནཱཊཀིཏྠིཡོ། པཊིརཱཛཱུཧི ཏེ ཀཉྙཱཏི ཨཉྙེཧི རཱཛཱུཧི ཏཝ རཱཛཀཉྙཱཡོ ཨཱནཡིསྶཱམི། ཡུཝཱཏི ཡོབྦནཔྤཏྟོ། དཧརོཏི ཏརུཎོ། པཋམུཔྤཏྟིཀོཏི པཋམཝཡེན ཨུཔྤཏྟིཏོ སམུགྒཏོ། སུསཱུཏི ཨཏིཏརུཎོ།

    Tattha hatthānīkanti dasahatthito paṭṭhāya hatthānīkaṃ nāma, tathā rathānīkaṃ. Vamminoti vammabaddhasūrayodhe. Kusalāti chekā. Sikkhitāti aññesupi itthikiccesu sikkhitā. Cāturitthiyoti caturā vilāsā itthiyo, atha vā caturā nāgarā itthiyo, atha vā caturā nāma nāṭakitthiyo. Paṭirājūhi te kaññāti aññehi rājūhi tava rājakaññāyo ānayissāmi. Yuvāti yobbanappatto. Daharoti taruṇo. Paṭhamuppattikoti paṭhamavayena uppattito samuggato. Susūti atitaruṇo.

    ཨིཏོ པཊྛཱཡ བོདྷིསཏྟསྶ དྷམྨཀཐཱ ཧོཏི –

    Ito paṭṭhāya bodhisattassa dhammakathā hoti –

    ༩༧.

    97.

    ‘‘ཡུཝཱ ཙརེ བྲཧྨཙརིཡཾ, བྲཧྨཙཱརཱི ཡུཝཱ སིཡཱ།

    ‘‘Yuvā care brahmacariyaṃ, brahmacārī yuvā siyā;

    དཧརསྶ ཧི པབྦཛྫཱ, ཨེཏཾ ཨིསཱིཧི ཝཎྞིཏཾ༎

    Daharassa hi pabbajjā, etaṃ isīhi vaṇṇitaṃ.

    ༩༨.

    98.

    ‘‘ཡུཝཱ ཙརེ བྲཧྨཙརིཡཾ, བྲཧྨཙཱརཱི ཡུཝཱ སིཡཱ།

    ‘‘Yuvā care brahmacariyaṃ, brahmacārī yuvā siyā;

    བྲཧྨཙརིཡཾ ཙརིསྶཱམི, ནཱཧཾ རཛྫེན མཏྠིཀོ༎

    Brahmacariyaṃ carissāmi, nāhaṃ rajjena matthiko.

    ༩༩.

    99.

    ‘‘པསྶཱམི ཝོཧཾ དཧརཾ, ཨམྨ ཏཱཏ ཝདནྟརཾ།

    ‘‘Passāmi vohaṃ daharaṃ, amma tāta vadantaraṃ;

    ཀིཙྪཱལདྡྷཾ པིཡཾ པུཏྟཾ, ཨཔྤཏྭཱཝ ཛརཾ མཏཾ༎

    Kicchāladdhaṃ piyaṃ puttaṃ, appatvāva jaraṃ mataṃ.

    ༡༠༠.

    100.

    ‘‘པསྶཱམི ཝོཧཾ དཧརིཾ, ཀུམཱརིཾ ཙཱརུདསྶནིཾ།

    ‘‘Passāmi vohaṃ dahariṃ, kumāriṃ cārudassaniṃ;

    ནཝཝཾསཀལཱི༹རཾཝ, པལུགྒཾ ཛཱིཝིཏཀྑཡཾ༎

    Navavaṃsakaḷīraṃva, paluggaṃ jīvitakkhayaṃ.

    ༡༠༡.

    101.

    ‘‘དཧརཱཔི ཧི མཱིཡནྟི, ནརཱ ཙ ཨཐ ནཱརིཡོ།

    ‘‘Daharāpi hi mīyanti, narā ca atha nāriyo;

    ཏཏྠ ཀོ ཝིསྶསེ པོསོ, ‘དཧརོམྷཱི’ཏི ཛཱིཝིཏེ༎

    Tattha ko vissase poso, ‘daharomhī’ti jīvite.

    ༡༠༢.

    102.

    ‘‘ཡསྶ རཏྱཱ ཝིཝསཱནེ, ཨཱཡུ ཨཔྤཏརཾ སིཡཱ།

    ‘‘Yassa ratyā vivasāne, āyu appataraṃ siyā;

    ཨཔྤོདཀེཝ མཙྪཱནཾ, ཀིཾ ནུ ཀོམཱརཀཾ ཏཧིཾ༎

    Appodakeva macchānaṃ, kiṃ nu komārakaṃ tahiṃ.

    ༡༠༣.

    103.

    ‘‘ནིཙྩམབྦྷཱཧཏོ ལོཀོ, ནིཙྩཉྩ པརིཝཱརིཏོ།

    ‘‘Niccamabbhāhato loko, niccañca parivārito;

    ཨམོགྷཱསུ ཝཛནྟཱིསུ, ཀིཾ མཾ རཛྫེབྷིསིཉྩསཱི’’ཏི༎

    Amoghāsu vajantīsu, kiṃ maṃ rajjebhisiñcasī’’ti.

    ཀཱསིརཱཛཱ ཨཱཧ –

    Kāsirājā āha –

    ༡༠༤.

    104.

    ‘‘ཀེན མབྦྷཱཧཏོ ལོཀོ, ཀེན ཙ པརིཝཱརིཏོ།

    ‘‘Kena mabbhāhato loko, kena ca parivārito;

    ཀཱཡོ ཨམོགྷཱ གཙྪནྟི, ཏཾ མེ ཨཀྑཱཧི པུཙྪིཏོ’’ཏི༎

    Kāyo amoghā gacchanti, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.

    བོདྷིསཏྟོ ཨཱཧ –

    Bodhisatto āha –

    ༡༠༥.

    105.

    ‘‘མཙྩུནཱབྦྷཱཧཏོ ལོཀོ, ཛརཱཡ པརིཝཱརིཏོ།

    ‘‘Maccunābbhāhato loko, jarāya parivārito;

    རཏྱོ ཨམོགྷཱ གཙྪནྟི, ཨེཝཾ ཛཱནཱཧི ཁཏྟིཡ༎

    Ratyo amoghā gacchanti, evaṃ jānāhi khattiya.

    ༡༠༦.

    106.

    ‘‘ཡཐཱཔི ཏནྟེ ཝིཏཏེ, ཡཾ ཡདེཝཱུཔཝཱིཡཏི།

    ‘‘Yathāpi tante vitate, yaṃ yadevūpavīyati;

    ཨཔྤཀཾ ཧོཏི ཝེཏབྦཾ, ཨེཝཾ མཙྩཱན ཛཱིཝིཏཾ༎

    Appakaṃ hoti vetabbaṃ, evaṃ maccāna jīvitaṃ.

    ༡༠༧.

    107.

    ‘‘ཡཐཱ ཝཱརིཝཧོ པཱུརོ, གཙྪཾ ནུཔནིཝཏྟཏི།

    ‘‘Yathā vārivaho pūro, gacchaṃ nupanivattati;

    ཨེཝམཱཡུ མནུསྶཱནཾ, གཙྪཾ ནུཔནིཝཏྟཏི༎

    Evamāyu manussānaṃ, gacchaṃ nupanivattati.

    ༡༠༨.

    108.

    ‘‘ཡཐཱ ཝཱརིཝཧོ པཱུརོ, ཝཧེ རུཀྑེཔཀཱུལཛེ།

    ‘‘Yathā vārivaho pūro, vahe rukkhepakūlaje;

    ཨེཝཾ ཛརཱམརཎེན, ཝུཡ྄ཧནྟེ སབྦཔཱཎིནོ’’ཏི༎

    Evaṃ jarāmaraṇena, vuyhante sabbapāṇino’’ti.

    ཏཏྠ བྲཧྨཙཱརཱི ཡུཝཱ སིཡཱཏི བྲཧྨཙརིཡཾ ཙརནྟོ ཡུཝཱ བྷཝེཡྻ། ཨིསཱིཧི ཝཎྞིཏནྟི བུདྡྷཱདཱིཧི ཨིསཱིཧི ཐོམིཏཾ པསཏྠཾ། ནཱཧཾ རཛྫེན མཏྠིཀོཏི ཨཧཾ རཛྫེན ཨཏྠིཀོ ན ཧོམི། ཨམྨ ཏཱཏ ཝདནྟརནྟི ‘‘ཨམྨ, ཏཱཏཱ’’ཏི ཝདནྟཾ། པལུགྒནྟི མཙྩུནཱ ལུཉྩིཏྭཱ གཧིཏཾ། ཡསྶ རཏྱཱ ཝིཝསཱནེཏི མཧཱརཱཛ, ཡསྶ མཱཏུཀུཙྪིམྷི པཊིསནྡྷིགྒཧཎཀཱལཏོ པཊྛཱཡ རཏྟིདིཝཱཏིཀྐམེན ཨཔྤཏརཾ ཨཱཡུ ཧོཏི། ཀོམཱརཀཾ ཏཧིནྟི ཏསྨིཾ ཝཡེ ཏརུཎབྷཱཝོ ཀིཾ ཀརིསྶཏི།

    Tattha brahmacārī yuvā siyāti brahmacariyaṃ caranto yuvā bhaveyya. Isīhi vaṇṇitanti buddhādīhi isīhi thomitaṃ pasatthaṃ. Nāhaṃ rajjena matthikoti ahaṃ rajjena atthiko na homi. Amma tāta vadantaranti ‘‘amma, tātā’’ti vadantaṃ. Palugganti maccunā luñcitvā gahitaṃ. Yassa ratyā vivasāneti mahārāja, yassa mātukucchimhi paṭisandhiggahaṇakālato paṭṭhāya rattidivātikkamena appataraṃ āyu hoti. Komārakaṃ tahinti tasmiṃ vaye taruṇabhāvo kiṃ karissati.

    ཀེན མབྦྷཱཧཏོཏི ཀེན ཨབྦྷཱཧཏོ། ཨིདཾ རཱཛཱ སཾཁིཏྟེན བྷཱསིཏསྶ ཨཏྠཾ ཨཛཱནནྟོཝ པུཙྪཏི། རཏྱོཏི རཏྟིཡོ། ཏཱ ཧི ཨིམེསཾ སཏྟཱནཾ ཨཱཡུཉྩ ཝཎྞཉྩ བལཉྩ ཁེཔེནྟིཡོ ཨེཝ གཙྪནྟཱིཏི ཨམོགྷཱ གཙྪནྟི ནཱམཱཏི ཝེདིཏབྦཾ ། ཡཾ ཡདེཝཱུཔཝཱིཡཏཱིཏི ཡཾ ཡཾ ཏནྟཾ ཨུཔཝཱིཡཏི། ཝེཏབྦནྟི ཏནྟསྨིཾ ཝཱིཏེ སེསཾ ཝེཏབྦཾ ཡཐཱ ཨཔྤཀཾ ཧོཏི, ཨེཝཾ སཏྟཱནཾ ཛཱིཝིཏཾ། ནུཔནིཝཏྟཏཱིཏི ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ ཁཎེ གཏཾ གཏམེཝ ཧོཏི, ན ཨུཔནིཝཏྟཏི། ཝཧེ རུཀྑེཔཀཱུལཛེཏི ཨུཔཀཱུལཛེ རུཀྑེ ཝཧེཡྻ།

    Kena mabbhāhatoti kena abbhāhato. Idaṃ rājā saṃkhittena bhāsitassa atthaṃ ajānantova pucchati. Ratyoti rattiyo. Tā hi imesaṃ sattānaṃ āyuñca vaṇṇañca balañca khepentiyo eva gacchantīti amoghā gacchanti nāmāti veditabbaṃ . Yaṃ yadevūpavīyatīti yaṃ yaṃ tantaṃ upavīyati. Vetabbanti tantasmiṃ vīte sesaṃ vetabbaṃ yathā appakaṃ hoti, evaṃ sattānaṃ jīvitaṃ. Nupanivattatīti tasmiṃ tasmiṃ khaṇe gataṃ gatameva hoti, na upanivattati. Vahe rukkhepakūlajeti upakūlaje rukkhe vaheyya.

    རཱཛཱ མཧཱསཏྟསྶ དྷམྨཀཐཾ སུཏྭཱ ‘‘ཀིཾ མེ གྷརཱཝཱསེནཱ’’ཏི ཨཏིཝིཡ ཨུཀྐཎྛིཏོ པབྦཛིཏུཀཱམོ ཧུཏྭཱ ‘‘ནཱཧཾ ཏཱཝ པུན ནགརཾ གམིསྶཱམི, ཨིདྷེཝ པབྦཛིསྶཱམི། སཙེ པན མེ པུཏྟོ ནགརཾ གཙྪེཡྻ, སེཏཙྪཏྟམསྶ དདེཡྻ’’ནྟི ཙིནྟེཏྭཱ ཏཾ ཝཱིམཾསིཏུཾ པུན རཛྫེན ནིམནྟེནྟོ ཨཱཧ –

    Rājā mahāsattassa dhammakathaṃ sutvā ‘‘kiṃ me gharāvāsenā’’ti ativiya ukkaṇṭhito pabbajitukāmo hutvā ‘‘nāhaṃ tāva puna nagaraṃ gamissāmi, idheva pabbajissāmi. Sace pana me putto nagaraṃ gaccheyya, setacchattamassa dadeyya’’nti cintetvā taṃ vīmaṃsituṃ puna rajjena nimantento āha –

    ༡༠༩.

    109.

    ‘‘ཧཏྠཱནཱིཀཾ རཐཱནཱིཀཾ, ཨསྶེ པཏྟཱི ཙ ཝམྨིནོ།

    ‘‘Hatthānīkaṃ rathānīkaṃ, asse pattī ca vammino;

    ནིཝེསནཱནི རམྨཱནི, ཨཧཾ པུཏྟ དདཱམི ཏེ༎

    Nivesanāni rammāni, ahaṃ putta dadāmi te.

    ༡༡༠.

    110.

    ‘‘ཨིཏྠཱགཱརམྤི ཏེ དམྨི, སབྦཱལངྐཱརབྷཱུསིཏཾ།

    ‘‘Itthāgārampi te dammi, sabbālaṅkārabhūsitaṃ;

    ཏཱ པུཏྟ པཊིཔཛྫསྶུ, ཏྭཾ ནོ རཱཛཱ བྷཝིསྶསི༎

    Tā putta paṭipajjassu, tvaṃ no rājā bhavissasi.

    ༡༡༡.

    111.

    ‘‘ཀུསལཱ ནཙྩགཱིཏསྶ, སིཀྑིཏཱ ཙཱཏུརིཏྠིཡོ།

    ‘‘Kusalā naccagītassa, sikkhitā cāturitthiyo;

    ཀཱམེ ཏཾ རམཡིསྶནྟི, ཀིཾ ཨརཉྙེ ཀརིསྶསི༎

    Kāme taṃ ramayissanti, kiṃ araññe karissasi.

    ༡༡༢.

    112.

    ‘‘པཊིརཱཛཱུཧི ཏེ ཀཉྙཱ, ཨཱནཡིསྶཾ ཨལངྐཏཱ།

    ‘‘Paṭirājūhi te kaññā, ānayissaṃ alaṅkatā;

    ཏཱསུ པུཏྟེ ཛནེཏྭཱན, ཨཐ པཙྪཱ པབྦཛིསྶསི༎

    Tāsu putte janetvāna, atha pacchā pabbajissasi.

    ༡༡༣.

    113.

    ‘‘ཡུཝཱ ཙ དཧརོ ཙཱསི, པཋམུཔྤཏྟིཀོ སུསུ།

    ‘‘Yuvā ca daharo cāsi, paṭhamuppattiko susu;

    རཛྫཾ ཀཱརེཧི བྷདྡནྟེ, ཀིཾ ཨརཉྙེ ཀརིསྶསི༎

    Rajjaṃ kārehi bhaddante, kiṃ araññe karissasi.

    ༡༡༤.

    114.

    ‘‘ཀོཊྛཱགཱརཉྩ ཀོསཉྩ, ཝཱཧནཱནི བལཱནི ཙ།

    ‘‘Koṭṭhāgārañca kosañca, vāhanāni balāni ca;

    ནིཝེསནཱནི རམྨཱནི, ཨཧཾ པུཏྟ དདཱམི ཏེ༎

    Nivesanāni rammāni, ahaṃ putta dadāmi te.

    ༡༡༥.

    115.

    ‘‘གོམཎྜལཔརིབྱཱུལ༹ྷོ, དཱསིསངྒྷཔུརཀྑཏོ།

    ‘‘Gomaṇḍalaparibyūḷho, dāsisaṅghapurakkhato;

    རཛྫཾ ཀཱརེཧི བྷདྡནྟེ, ཀིཾ ཨརཉྙེ ཀརིསྶསཱི’’ཏི༎

    Rajjaṃ kārehi bhaddante, kiṃ araññe karissasī’’ti.

    ཏཏྠ གོམཎྜལཔརིབྱཱུལ༹ྷོཏི སུབྷངྒཱིནཾ རཱཛཀཉྙཱནཾ མཎྜལེན པུརཀྑཏོ།

    Tattha gomaṇḍalaparibyūḷhoti subhaṅgīnaṃ rājakaññānaṃ maṇḍalena purakkhato.

    ཨཐ མཧཱསཏྟོ རཛྫེན ཨནཏྠིཀབྷཱཝཾ པཀཱསེནྟོ ཨཱཧ –

    Atha mahāsatto rajjena anatthikabhāvaṃ pakāsento āha –

    ༡༡༦.

    116.

    ‘‘ཀིཾ དྷནེན ཡཾ ཁཱིཡེཐ, ཀིཾ བྷརིཡཱཡ མརིསྶཏི།

    ‘‘Kiṃ dhanena yaṃ khīyetha, kiṃ bhariyāya marissati;

    ཀིཾ ཡོབྦནེན ཛིཎྞེན, ཡཾ ཛརཱཡཱབྷིབྷུཡྻཏི༎

    Kiṃ yobbanena jiṇṇena, yaṃ jarāyābhibhuyyati.

    ༡༡༧.

    117.

    ‘‘ཏཏྠ ཀཱ ནནྡི ཀཱ ཁིཌྜཱ, ཀཱ རཏཱི ཀཱ དྷནེསནཱ།

    ‘‘Tattha kā nandi kā khiḍḍā, kā ratī kā dhanesanā;

    ཀིཾ མེ པུཏྟེཧི དཱརེཧི, རཱཛ མུཏྟོསྨི བནྡྷནཱ༎

    Kiṃ me puttehi dārehi, rāja muttosmi bandhanā.

    ༡༡༨.

    118.

    ‘‘ཡོཧཾ ཨེཝཾ པཛཱནཱམི, མཙྩུ མེ ནཔྤམཛྫཏི།

    ‘‘Yohaṃ evaṃ pajānāmi, maccu me nappamajjati;

    ཨནྟཀེནཱདྷིཔནྣསྶ, ཀཱ རཏཱི ཀཱ དྷནེསནཱ༎

    Antakenādhipannassa, kā ratī kā dhanesanā.

    ༡༡༩.

    119.

    ‘‘ཕལཱནམིཝ པཀྐཱནཾ, ནིཙྩཾ པཏནཏོ བྷཡཾ།

    ‘‘Phalānamiva pakkānaṃ, niccaṃ patanato bhayaṃ;

    ཨེཝཾ ཛཱཏཱན མཙྩཱནཾ, ནིཙྩཾ མརཎཏོ བྷཡཾ༎

    Evaṃ jātāna maccānaṃ, niccaṃ maraṇato bhayaṃ.

    ༡༢༠.

    120.

    ‘‘སཱཡམེཀེ ན དིསྶནྟི, པཱཏོ དིཊྛཱ བཧཱུ ཛནཱ།

    ‘‘Sāyameke na dissanti, pāto diṭṭhā bahū janā;

    པཱཏོ ཨེཏེ ན དིསྶནྟི, སཱཡཾ དིཊྛཱ བཧཱུ ཛནཱ༎

    Pāto ete na dissanti, sāyaṃ diṭṭhā bahū janā.

    ༡༢༡.

    121.

    ‘‘ཨཛྫེཝ ཀིཙྩཾ ཨཱཏཔཾ, ཀོ ཛཉྙཱ མརཎཾ སུཝེ།

    ‘‘Ajjeva kiccaṃ ātapaṃ, ko jaññā maraṇaṃ suve;

    ན ཧི ནོ སངྒརཾ ཏེན, མཧཱསེནེན མཙྩུནཱ༎

    Na hi no saṅgaraṃ tena, mahāsenena maccunā.

    ༡༢༢.

    122.

    ‘‘ཙོརཱ དྷནསྶ པཏྠེནྟི, རཱཛ མུཏྟོསྨི བནྡྷནཱ།

    ‘‘Corā dhanassa patthenti, rāja muttosmi bandhanā;

    ཨེཧི རཱཛ ནིཝཏྟསྶུ, ནཱཧཾ རཛྫེན མཏྠིཀོ’’ཏི༎

    Ehi rāja nivattassu, nāhaṃ rajjena matthiko’’ti.

    ཏཏྠ ཡཾ ཁཱིཡེཐཱཏི མཧཱརཱཛ, ཀིཾ ཏྭཾ མཾ དྷནེན ནིམནྟེསི, ཡཾ ཁཱིཡེཐ ཁཡཾ གཙྪེཡྻ། དྷནཾ ཝཱ ཧི པུརིསཾ ཙཛཏི, པུརིསོ ཝཱ ཏཾ དྷནཾ ཙཛིཏྭཱ གཙྪཏཱིཏི སབྦཐཱཔི ཁཡགཱམཱིཡེཝ ཧོཏི, ཀིཾ ཏྭཾ མཾ ཏེན དྷནེན ནིམནྟེསི། ཀིཾ བྷརིཡཱཡཱཏི བྷརིཡཱཡ ཀིཾ ཀརིསྶཱམི, ཡཱ མཡི ཋིཏེཡེཝ མརིསྶཏི། ཛིཎྞེནཱཏི ཛརཱཡ ཨནུཔརིཏེན ཨནུབྷཱུཏེན། ཨབྷིབྷུཡྻཏཱིཏི ཨབྷིབྷཝིཡྻཏི། ཏཏྠཱཏི ཏསྨིཾ ཨེཝཾ ཛརཱམརཎདྷམྨེ ལོཀསནྣིཝཱསེ། ཀཱ ནནྡཱིཏི ཀཱ ནཱམ ཏུཊྛི། ཁིཌྜཱཏི ཀཱིལཱ༹། རཏཱིཏི པཉྩཀཱམགུཎརཏི། བནྡྷནཱཏི ཀཱམབནྡྷནཱ མུཏྟོ ཨསྨི, མཧཱརཱཛཱཏི ཛྷཱནེན ཝིཀྑམྦྷིཏཏྟཱ ཨེཝམཱཧ། མཙྩུ མེཏི མམ མཙྩུ ནཔྤམཛྫཏི, ནིཙྩཾ མམ ཝདྷཱཡ ཨཔྤམཏོཡེཝཱཏི། ཡོ ཨཧཾ ཨེཝཾ པཛཱནཱམི, ཏསྶ མམ ཨནྟཀེན ཨདྷིཔནྣསྶ ཝདྷིཏསྶ ཀཱ ནཱམ རཏི, ཀཱ དྷནེསནཱཏི། ནིཙྩནྟི ཛཱཏཀཱལཏོ པཊྛཱཡ སདཱ ཛརཱམརཎཏོ བྷཡམེཝ ཨུཔྤཛྫཏི།

    Tattha yaṃ khīyethāti mahārāja, kiṃ tvaṃ maṃ dhanena nimantesi, yaṃ khīyetha khayaṃ gaccheyya. Dhanaṃ vā hi purisaṃ cajati, puriso vā taṃ dhanaṃ cajitvā gacchatīti sabbathāpi khayagāmīyeva hoti, kiṃ tvaṃ maṃ tena dhanena nimantesi. Kiṃ bhariyāyāti bhariyāya kiṃ karissāmi, yā mayi ṭhiteyeva marissati. Jiṇṇenāti jarāya anuparitena anubhūtena. Abhibhuyyatīti abhibhaviyyati. Tatthāti tasmiṃ evaṃ jarāmaraṇadhamme lokasannivāse. Kā nandīti kā nāma tuṭṭhi. Khiḍḍāti kīḷā. Ratīti pañcakāmaguṇarati. Bandhanāti kāmabandhanā mutto asmi, mahārājāti jhānena vikkhambhitattā evamāha. Maccu meti mama maccu nappamajjati, niccaṃ mama vadhāya appamatoyevāti. Yo ahaṃ evaṃ pajānāmi, tassa mama antakena adhipannassa vadhitassa kā nāma rati, kā dhanesanāti. Niccanti jātakālato paṭṭhāya sadā jarāmaraṇato bhayameva uppajjati.

    ཨཱཏཔནྟི ཀུསལཀམྨཝཱིརིཡཾ། ཀིཙྩནྟི ཀཏྟབྦཾ། ཀོ ཛཉྙཱ མརཎཾ སུཝེཏི སུཝེ ཝཱ པརསུཝེ ཝཱ མརཎཾ ཝཱ ཛཱིཝིཏཾ ཝཱ ཀོ ཛཱནེཡྻ། སངྒརནྟི སངྐེཏཾ། མཧཱསེནེནཱཏི པཉྩཝཱིསཏིབྷཡབཱཏྟིཾསཀམྨཀརཎཚནྣཝུཏིརོགཔྤམུཁཱདིཝསེན པུཐུསེནེན། ཙོརཱ དྷནསྶཱཏི དྷནཏྠཱཡ ཛཱིཝིཏཾ ཙཛནྟཱ ཙོརཱ དྷནསྶ པཏྠེནྟི ནཱམ, ཨཧཾ པན དྷནཔཏྠནཱསངྑཱཏཱ བནྡྷནཱ མུཏྟོ ཨསྨི, ན མེ དྷནེནཏྠོཏི ཨཏྠོ། ནིཝཏྟསྶཱུཏི མམ ཝཙནེན སམྨཱ ནིཝཏྟསྶུ, རཛྫཾ པཧཱཡ ནེཀྑམྨཾ པཊིསརཎཾ ཀཏྭཱ པབྦཛསྶུ། ཡཾ པན ཙིནྟེསི ‘‘ཨིམཾ རཛྫེ པཏིཊྛཱཔེསྶཱམཱི’’ཏི, ཏཾ མཱ ཙིནྟཡི, ནཱཧཾ རཛྫེན ཨཏྠིཀོཏི། ཨིཏི མཧཱསཏྟསྶ དྷམྨདེསནཱ སཧཱནུསནྡྷིནཱ མཏྠཀཾ པཏྟཱ།

    Ātapanti kusalakammavīriyaṃ. Kiccanti kattabbaṃ. Ko jaññā maraṇaṃ suveti suve vā parasuve vā maraṇaṃ vā jīvitaṃ vā ko jāneyya. Saṅgaranti saṅketaṃ. Mahāsenenāti pañcavīsatibhayabāttiṃsakammakaraṇachannavutirogappamukhādivasena puthusenena. Corā dhanassāti dhanatthāya jīvitaṃ cajantā corā dhanassa patthenti nāma, ahaṃ pana dhanapatthanāsaṅkhātā bandhanā mutto asmi, na me dhanenatthoti attho. Nivattassūti mama vacanena sammā nivattassu, rajjaṃ pahāya nekkhammaṃ paṭisaraṇaṃ katvā pabbajassu. Yaṃ pana cintesi ‘‘imaṃ rajje patiṭṭhāpessāmī’’ti, taṃ mā cintayi, nāhaṃ rajjena atthikoti. Iti mahāsattassa dhammadesanā sahānusandhinā matthakaṃ pattā.

    ཏཾ སུཏྭཱ རཱཛཱནཉྩ ཙནྡཱདེཝིཉྩ ཨཱདིཾ ཀཏྭཱ སོལ༹སསཧསྶཱ ཨོརོདྷཱ ཙ ཨམཙྩཱདཡོ ཙ སབྦེ པབྦཛིཏུཀཱམཱ ཨཧེསུཾ། རཱཛཱཔི ནགརེ བྷེརིཾ ཙརཱཔེསི ‘‘ཡེ མམ པུཏྟསྶ སནྟིཀེ པབྦཛིཏུཾ ཨིཙྪནྟི, ཏེ པབྦཛནྟཱུ’’ཏི ། སབྦེསཉྩ སུཝཎྞཀོཊྛཱགཱརཱདཱིནཾ དྭཱརཱནི ཝིཝརཱཔེཏྭཱ ‘‘ཨསུཀཊྛཱནེ ཙ མཧཱནིདྷིཀུམྦྷིཡོ ཨཏྠི, ཨཏྠིཀཱ གཎྷནྟཱུ’’ཏི སུཝཎྞཔཊྚེ ཨཀྑརཱནི ལིཁཱཔེཏྭཱ མཧཱཐམྦྷེ བནྡྷཱཔེསི། ཏེ ནཱགརཱ ཡཐཱཔསཱརིཏེ ཨཱཔཎེ ཙ ཝིཝཊདྭཱརཱནི གེཧཱནི ཙ པཧཱཡ ནགརཏོ ནིཀྑམིཏྭཱ རཉྙོ སནྟིཀཾ ཨཱགམིཾསུ། རཱཛཱ མཧཱཛནེན སདྡྷིཾ མཧཱསཏྟསྶ སནྟིཀེ པབྦཛི། སཀྐདཏྟིཡཾ ཏིཡོཛནིཀཾ ཨསྶམཔདཾ པརིཔུཎྞཾ ཨཧོསི། མཧཱསཏྟོ པཎྞསཱལཱཡོ ཝིཙཱརེསི, མཛ྄ཛྷེ ཋིཏཱ པཎྞསཱལཱཡོ ཨིཏྠཱིནཾ དཱཔེསི། ཀིཾཀཱརཎཱ? བྷཱིརུཀཛཱཏིཀཱ ཨེཏཱཏི། པུརིསཱནཾ པན བཧིཔཎྞསཱལཱཡོ དཱཔེསི། ཏཱ སབྦཱཔི པཎྞསཱལཱཡོ ཝིསྶཀམྨདེཝཔུཏྟོཝ མཱཔེསི། ཏེ ཙ ཕལདྷརརུཀྑེ ཝིསྶཀམྨདེཝཔུཏྟོཡེཝ ཨཏྟནོ ཨིདྡྷིཡཱ མཱཔེསི། ཏེ སབྦེ ཝིསྶཀམྨེན ནིམྨིཏེསུ ཕལདྷརརུཀྑེསུ ཨུཔོསཐདིཝསེ བྷཱུམིཡཾ པཏིཏཔཏིཏཱནི ཕལཱནི གཧེཏྭཱ པརིབྷུཉྫིཏྭཱ སམཎདྷམྨཾ ཀརོནྟི། ཏེསུ ཡོ ཀཱམཝིཏཀྐཾ ཝཱ བྱཱཔཱདཝིཏཀྐཾ ཝཱ ཝིཧིཾསཱཝིཏཀྐཾ ཝཱ ཝིཏཀྐེཏི, ཏསྶ མནཾ ཛཱནིཏྭཱ མཧཱསཏྟོ ཨཱཀཱསེ ནིསཱིདིཏྭཱ མདྷུརདྷམྨཾ ཀཐེསི། ཏེ ཛནཱ བོདྷིསཏྟསྶ མདྷུརདྷམྨཾ སུཏྭཱ ཨེཀགྒཙིཏྟཱ ཧུཏྭཱ ཁིཔྤམེཝ ཨབྷིཉྙཱ ཙ སམཱཔཏྟིཡོ ཙ ནིབྦཏྟེསུཾ།

    Taṃ sutvā rājānañca candādeviñca ādiṃ katvā soḷasasahassā orodhā ca amaccādayo ca sabbe pabbajitukāmā ahesuṃ. Rājāpi nagare bheriṃ carāpesi ‘‘ye mama puttassa santike pabbajituṃ icchanti, te pabbajantū’’ti . Sabbesañca suvaṇṇakoṭṭhāgārādīnaṃ dvārāni vivarāpetvā ‘‘asukaṭṭhāne ca mahānidhikumbhiyo atthi, atthikā gaṇhantū’’ti suvaṇṇapaṭṭe akkharāni likhāpetvā mahāthambhe bandhāpesi. Te nāgarā yathāpasārite āpaṇe ca vivaṭadvārāni gehāni ca pahāya nagarato nikkhamitvā rañño santikaṃ āgamiṃsu. Rājā mahājanena saddhiṃ mahāsattassa santike pabbaji. Sakkadattiyaṃ tiyojanikaṃ assamapadaṃ paripuṇṇaṃ ahosi. Mahāsatto paṇṇasālāyo vicāresi, majjhe ṭhitā paṇṇasālāyo itthīnaṃ dāpesi. Kiṃkāraṇā? Bhīrukajātikā etāti. Purisānaṃ pana bahipaṇṇasālāyo dāpesi. Tā sabbāpi paṇṇasālāyo vissakammadevaputtova māpesi. Te ca phaladhararukkhe vissakammadevaputtoyeva attano iddhiyā māpesi. Te sabbe vissakammena nimmitesu phaladhararukkhesu uposathadivase bhūmiyaṃ patitapatitāni phalāni gahetvā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karonti. Tesu yo kāmavitakkaṃ vā byāpādavitakkaṃ vā vihiṃsāvitakkaṃ vā vitakketi, tassa manaṃ jānitvā mahāsatto ākāse nisīditvā madhuradhammaṃ kathesi. Te janā bodhisattassa madhuradhammaṃ sutvā ekaggacittā hutvā khippameva abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattesuṃ.

    ཏདཱ ཨེཀོ སཱམནྟརཱཛཱ ‘‘ཀཱསིརཱཛཱ ཀིར བཱརཱཎསིནགརཏོ ནིཀྑམིཏྭཱ ཝནཾ པཝིསིཏྭཱ པབྦཛིཏོ’’ཏི སུཏྭཱ ‘‘བཱརཱཎསིཾ གཎྷིསྶཱམཱི’’ཏི ནགརཱ ནིཀྑམིཏྭཱ བཱརཱཎསིཾ པཏྭཱ ནགརཾ པཝིསིཏྭཱ ཨལངྐཏནགརཾ དིསྭཱ རཱཛནིཝེསནཾ ཨཱརུཡ྄ཧ སཏྟཝིདྷཾ ཝརརཏནཾ ཨོལོཀེཏྭཱ ‘‘ཀཱསིརཉྙོ ཨིམཾ དྷནཾ ནིསྶཱཡ ཨེཀེན བྷཡེན བྷཝིཏབྦ’’ནྟི ཙིནྟེནྟོ སུརཱསོཎྜེ པཀྐོསཱཔེཏྭཱ པུཙྪི ‘‘ཏུམྷཱཀཾ རཉྙོ ཨིདྷ ནགརེ བྷཡཾ ཨུཔྤནྣཾ ཨཏྠཱི’’ཏི? ‘‘ནཏྠི, དེཝཱ’’ཏི། ‘‘ཀིཾ ཀཱརཎཱ’’ཏི། ‘‘ཨམྷཱཀཾ རཉྙོ པུཏྟོ ཏེམིཡཀུམཱརོ ‘བཱརཱཎསིཾ རཛྫཾ ན ཀརིསྶཱམཱི’ཏི ཨམཱུགོཔི མཱུགོ ཝིཡ ཧུཏྭཱ ཨིམམྷཱ ནགརཱ ནིཀྑམིཏྭཱ ཝནཾ པཝིསིཏྭཱ ཨིསིཔབྦཛྫཾ པབྦཛི, ཏེན ཀཱརཎེན ཨམྷཱཀཾ རཱཛཱ མཧཱཛནེན སདྡྷིཾ ཨིམམྷཱ ནགརཱ ནིཀྑམིཏྭཱ ཏེམིཡཀུམཱརསྶ སནྟིཀཾ གནྟྭཱ པབྦཛིཏོ’’ཏི ཨཱརོཙེསུཾ། སཱམནྟརཱཛཱ ཏེསཾ ཝཙནཾ སུཏྭཱ ཏུསྶིཏྭཱ ‘‘ཨཧམྤི པབྦཛིསྶཱམཱི’’ཏི ཙིནྟེཏྭཱ ‘‘ཏཱཏ, ཏུམྷཱཀཾ རཱཛཱ ཀཏརདྭཱརེན ནིཀྑནྟོ’’ཏི པུཙྪི། ‘‘དེཝ, པཱཙཱིནདྭཱརེནཱ’’ཏི ཝུཏྟེ ཨཏྟནོ པརིསཱཡ སདྡྷིཾ ཏེནེཝ པཱཙཱིནདྭཱརེན ནིཀྑམིཏྭཱ ནདཱིཏཱིརེན པཱཡཱསི།

    Tadā eko sāmantarājā ‘‘kāsirājā kira bārāṇasinagarato nikkhamitvā vanaṃ pavisitvā pabbajito’’ti sutvā ‘‘bārāṇasiṃ gaṇhissāmī’’ti nagarā nikkhamitvā bārāṇasiṃ patvā nagaraṃ pavisitvā alaṅkatanagaraṃ disvā rājanivesanaṃ āruyha sattavidhaṃ vararatanaṃ oloketvā ‘‘kāsirañño imaṃ dhanaṃ nissāya ekena bhayena bhavitabba’’nti cintento surāsoṇḍe pakkosāpetvā pucchi ‘‘tumhākaṃ rañño idha nagare bhayaṃ uppannaṃ atthī’’ti? ‘‘Natthi, devā’’ti. ‘‘Kiṃ kāraṇā’’ti. ‘‘Amhākaṃ rañño putto temiyakumāro ‘bārāṇasiṃ rajjaṃ na karissāmī’ti amūgopi mūgo viya hutvā imamhā nagarā nikkhamitvā vanaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbaji, tena kāraṇena amhākaṃ rājā mahājanena saddhiṃ imamhā nagarā nikkhamitvā temiyakumārassa santikaṃ gantvā pabbajito’’ti ārocesuṃ. Sāmantarājā tesaṃ vacanaṃ sutvā tussitvā ‘‘ahampi pabbajissāmī’’ti cintetvā ‘‘tāta, tumhākaṃ rājā kataradvārena nikkhanto’’ti pucchi. ‘‘Deva, pācīnadvārenā’’ti vutte attano parisāya saddhiṃ teneva pācīnadvārena nikkhamitvā nadītīrena pāyāsi.

    མཧཱསཏྟོཔི ཏསྶ ཨཱགམནཾ ཉཏྭཱ ཝནནྟརཾ ཨཱགནྟྭཱ ཨཱཀཱསེ ནིསཱིདིཏྭཱ མདྷུརདྷམྨཾ དེསེསི། སོ པརིསཱཡ སདྡྷིཾ ཏསྶ སནྟིཀེཡེཝ པབྦཛི། ཨེཝཾ ཨཔརེཔི སཏྟ རཱཛཱནོ ‘‘བཱརཱཎསིནགརཾ གཎྷིསྶཱམཱི’’ཏི ཨཱགཏཱ། ཏེཔི རཱཛཱནོ སཏྟ རཛྫཱནི ཚཌྜེཏྭཱ བོདྷིསཏྟསྶ སནྟིཀེཡེཝ པབྦཛིཾསུ། ཧཏྠཱིཔི ཨརཉྙཧཏྠཱི ཛཱཏཱ, ཨསྶཱཔི ཨརཉྙཨསྶཱ ཛཱཏཱ, རཐཱཔི ཨརཉྙེཡེཝ ཝིནཊྛཱ, བྷཎྜཱགཱརེསུ ཀཧཱཔཎེ ཨསྶམཔདེ ཝཱལུཀཾ ཀཏྭཱ ཝིཀིརིཾསུ། སབྦེཔི ཨབྷིཉྙཱསམཱཔཏྟིཡོ ནིབྦཏྟེཏྭཱ ཛཱིཝིཏཔརིཡོསཱནེ བྲཧྨལོཀཔརཱཡཎཱ ཨཧེསུཾ། ཏིརཙྪཱནགཏཱ ཧཏྠིཨསྶཱཔི ཨིསིགཎེ ཙིཏྟཾ པསཱདེཏྭཱ ཚཀཱམཱཝཙརལོཀེསུ ནིབྦཏྟིཾསུ།

    Mahāsattopi tassa āgamanaṃ ñatvā vanantaraṃ āgantvā ākāse nisīditvā madhuradhammaṃ desesi. So parisāya saddhiṃ tassa santikeyeva pabbaji. Evaṃ aparepi satta rājāno ‘‘bārāṇasinagaraṃ gaṇhissāmī’’ti āgatā. Tepi rājāno satta rajjāni chaḍḍetvā bodhisattassa santikeyeva pabbajiṃsu. Hatthīpi araññahatthī jātā, assāpi araññaassā jātā, rathāpi araññeyeva vinaṭṭhā, bhaṇḍāgāresu kahāpaṇe assamapade vālukaṃ katvā vikiriṃsu. Sabbepi abhiññāsamāpattiyo nibbattetvā jīvitapariyosāne brahmalokaparāyaṇā ahesuṃ. Tiracchānagatā hatthiassāpi isigaṇe cittaṃ pasādetvā chakāmāvacaralokesu nibbattiṃsu.

    སཏྠཱ ཨིམཾ དྷམྨདེསནཾ ཨཱཧརིཏྭཱ སཙྩཱནི པཀཱསེཏྭཱ ‘‘ན, བྷིཀྑཝེ, ཨིདཱནེཝ, པུབྦེཔི རཛྫཾ པཧཱཡ ནིཀྑནྟོཡེཝཱ’’ཏི ཝཏྭཱ ཛཱཏཀཾ སམོདྷཱནེསི – ‘‘ཏདཱ ཚཏྟེ ཨདྷིཝཏྠཱ དེཝདྷཱིཏཱ ཨུཔྤལཝཎྞཱ ཨཧོསི, སུནནྡོ སཱརཐི སཱརིཔུཏྟོ, མཱཏཱཔིཏརོ མཧཱརཱཛཀུལཱནི, སེསཔརིསཱ བུདྡྷཔརིསཱ, མཱུགཔཀྑཔཎྜིཏོ པན ཨཧམེཝ སམྨཱསམྦུདྡྷོ ཨཧོསི’’ནྟི།

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi rajjaṃ pahāya nikkhantoyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā chatte adhivatthā devadhītā uppalavaṇṇā ahosi, sunando sārathi sāriputto, mātāpitaro mahārājakulāni, sesaparisā buddhaparisā, mūgapakkhapaṇḍito pana ahameva sammāsambuddho ahosi’’nti.

    མཱུགཔཀྑཛཱཏཀཝཎྞནཱ པཋམཱ།

    Mūgapakkhajātakavaṇṇanā paṭhamā.







    Related texts:



    ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / ཁུདྡཀནིཀཱཡ • Khuddakanikāya / ཛཱཏཀཔཱལི༹ • Jātakapāḷi / ༥༣༨. མཱུགཔཀྑཛཱཏཀཾ • 538. Mūgapakkhajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact