Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
మూలపఞ్ఞత్తివణ్ణనా
Mūlapaññattivaṇṇanā
౫౫. నిద్దిసితబ్బస్సాతి వివరితబ్బస్స పకాసేతబ్బస్స. కిలేసేహీతి అహిరికాదీహి కిలేసేహి. ఇతో పట్ఠాయాతి దుట్ఠుల్ల-పదతో పట్ఠాయ. తస్స కమ్మస్సాతి మేథునధమ్మపటిసేవనసఙ్ఖాతస్స కమ్మస్స. దస్సనన్తిఆది వుత్తనయమేవ. అస్సాతి మేథునధమ్మస్స.
55.Niddisitabbassāti vivaritabbassa pakāsetabbassa. Kilesehīti ahirikādīhi kilesehi. Ito paṭṭhāyāti duṭṭhulla-padato paṭṭhāya. Tassa kammassāti methunadhammapaṭisevanasaṅkhātassa kammassa. Dassanantiādi vuttanayameva. Assāti methunadhammassa.
ద్వీహి ద్వీహి సమాపజ్జితబ్బా ద్వయంద్వయసమాపత్తీతి ఆహ ‘‘ద్వయేన ద్వయేన సమాపజ్జితబ్బతో’’తి. రాగపరియుట్ఠానేన సదిసభావప్పత్తియా మిథునానం ఇదం మేథునం, మేథునమేవ ధమ్మో మేథునధమ్మోతి ఆహ ‘‘ఉభిన్నం రత్తాన’’న్తిఆది. తత్థ రత్తానన్తి మేథునరాగేన రత్తానం. సారత్తానన్తి తేనేవ రాగేన అతివియ రత్తానం. అవస్సుతానన్తి లోకస్సాదమిత్తసన్థవవసేన ఉప్పన్నమేథునరాగేన తిన్తానం. పరియుట్ఠితానన్తి మేథునరాగుప్పత్తియా పరియోనద్ధచిత్తానం. సదిసానన్తి రత్తతాదీహి సదిసానం.
Dvīhi dvīhi samāpajjitabbā dvayaṃdvayasamāpattīti āha ‘‘dvayena dvayena samāpajjitabbato’’ti. Rāgapariyuṭṭhānena sadisabhāvappattiyā mithunānaṃ idaṃ methunaṃ, methunameva dhammo methunadhammoti āha ‘‘ubhinnaṃ rattāna’’ntiādi. Tattha rattānanti methunarāgena rattānaṃ. Sārattānanti teneva rāgena ativiya rattānaṃ. Avassutānanti lokassādamittasanthavavasena uppannamethunarāgena tintānaṃ. Pariyuṭṭhitānanti methunarāguppattiyā pariyonaddhacittānaṃ. Sadisānanti rattatādīhi sadisānaṃ.
యస్మా ‘‘పటిసేవతి నామా’’తి పదం మాతికాయ నత్థి, తస్మా ‘‘పటిసేవతి నామాతి కస్మా ఉద్ధట’’న్తి యో మఞ్ఞతి, తస్స కారణం దస్సేన్తో ‘‘పటిసేవేయ్యాతి ఏత్థ…పే॰… మాతికాపద’’న్తి ఆహ. ఇత్థియా నిమిత్తేనాతి ఇదం ‘‘మగ్గేన గచ్ఛతీ’’తిఆది వియ దట్ఠబ్బం. యథా హి ‘‘మగ్గేన గచ్ఛతీ’’తి వుత్తే ‘‘మగ్గం గచ్ఛతి, మగ్గే వా గచ్ఛతీ’’తి అయమత్థో లబ్భతి, ఏవం ‘‘ఇత్థియా నిమిత్తేన పవేసేతీ’’తి వుత్తే ‘‘ఇత్థియా నిమిత్తం పవేసేతి, నిమిత్తే వా పవేసేతీ’’తి అయమత్థో లబ్భతి. ఇదఞ్చ యేభుయ్యేన పురిసపయోగదస్సనత్థం వుత్తం. నిమిత్తం అఙ్గజాతన్తి అత్థతో ఏకం. పవేసనం నామ న బహి ఛుపనమత్తన్తి ఆహ ‘‘వాతేన అసమ్ఫుట్ఠే అల్లోకాసే’’తి. అబ్భన్తరఞ్హి పవేసేన్తో ‘‘పవేసేతీ’’తి వుచ్చతి, న బహి ఛుపన్తో. అబ్భన్తరన్తి చ పకతియా సబ్బసో పిహితస్స నిమిత్తస్స వాతేన అసమ్ఫుట్ఠోకాసో వుచ్చతీతి.
Yasmā ‘‘paṭisevati nāmā’’ti padaṃ mātikāya natthi, tasmā ‘‘paṭisevati nāmāti kasmā uddhaṭa’’nti yo maññati, tassa kāraṇaṃ dassento ‘‘paṭiseveyyāti ettha…pe… mātikāpada’’nti āha. Itthiyā nimittenāti idaṃ ‘‘maggena gacchatī’’tiādi viya daṭṭhabbaṃ. Yathā hi ‘‘maggena gacchatī’’ti vutte ‘‘maggaṃ gacchati, magge vā gacchatī’’ti ayamattho labbhati, evaṃ ‘‘itthiyā nimittena pavesetī’’ti vutte ‘‘itthiyā nimittaṃ paveseti, nimitte vā pavesetī’’ti ayamattho labbhati. Idañca yebhuyyena purisapayogadassanatthaṃ vuttaṃ. Nimittaṃ aṅgajātanti atthato ekaṃ. Pavesanaṃ nāma na bahi chupanamattanti āha ‘‘vātena asamphuṭṭhe allokāse’’ti. Abbhantarañhi pavesento ‘‘pavesetī’’ti vuccati, na bahi chupanto. Abbhantaranti ca pakatiyā sabbaso pihitassa nimittassa vātena asamphuṭṭhokāso vuccatīti.
ఇదాని సబ్బథా లేసోకాసపిదహనత్థం ఇత్థినిమిత్తే పురిసనిమిత్తే చ లబ్భమానం పవేసకాలే అఞ్ఞమఞ్ఞం ఫస్సారహం పదేసవిసేసం విభజిత్వా దస్సేన్తో ‘‘ఇత్థినిమిత్తే చత్తారి పస్సానీ’’తిఆదిమాహ. వాతేన హి అసమ్ఫుట్ఠే అల్లోకాసే యత్థ కత్థచి ఏకేనపి పదేసేన ఛుపిత్వా పవేసేన్తో ‘‘పవేసేతీ’’తి వుచ్చతి. వేమజ్ఝన్తి యథా చత్తారి పస్సాని అసమ్ఫుసన్తో పవేసేతి, ఏవం కతవివరస్స ఇత్థినిమిత్తస్స హేట్ఠిమతలం వుచ్చతి , పురిసనిమిత్తే పన మజ్ఝన్తి అగ్గకోటిం సన్ధాయ వదతి. ఉపరీతి అగ్గకోటితో ఉపరిభాగప్పదేసో. ఇదఞ్చ మజ్ఝేన సమిఞ్జిత్వా పవేసేన్తస్స మజ్ఝిమపబ్బసమిఞ్జితఙ్గులిం కత్థచి పవేసేన్తస్స అఙ్గులియా మజ్ఝిమపబ్బపిట్ఠిసదిసం అఙ్గజాతస్స ఉపరిభాగవేమజ్ఝం సన్ధాయ వుత్తం. హేట్ఠా పవేసేన్తోతి ఇత్థినిమిత్తస్స హేట్ఠిమభాగేన ఛుపన్తం పవేసేన్తో. మజ్ఝేన పవేసేన్తోతి అబ్భన్తరతలం ఛుపిత్వా మజ్ఝేన పవేసేన్తో. కత్థచి అచ్ఛుపన్తం పవేసేత్వా నీహరన్తస్స హి నత్థి పారాజికం, దుక్కటం పన హోతి ఛిన్నసీసవత్థుస్మిం వట్టకతే ముఖే అచ్ఛుపన్తం పవేసేత్వా నీహరన్తస్స వియ. మజ్ఝేనేవ ఛుపన్తం పవేసేన్తోతి అగ్గకోటియా ఛుపన్తం పవేసేన్తో. మజ్ఝిమపబ్బపిట్ఠియా సమిఞ్జితఙ్గులిన్తి సమ్బన్ధో. అథ వా సమిఞ్జితఙ్గులిం మజ్ఝిమపబ్బపిట్ఠియా పవేసేన్తో వియాతి యోజేతబ్బం. సఙ్కోచేత్వాతి నిమిత్తమజ్ఝేన భిన్దిత్వా. ఉపరిభాగేనాతి సఙ్కోచితస్స ఉపరిభాగకోటియా. ఇదాని పురిసనిమిత్తస్స హేట్ఠా వుత్తేసు ఛసు ఠానేసు ఉపరీతి వుత్తట్ఠానన్తరస్స వసేన విసుం చత్తారి పస్సాని గహేత్వా పురిసనిమిత్తే దసధా ఠానభేదం దస్సేన్తో ‘‘తత్థా’’తిఆదిమాహ. హేట్ఠా పన విసుం తాని అగ్గహేత్వా ‘‘చత్తారి పస్సానీ’’తి వచనసామఞ్ఞతోపి విసుం విసుం లబ్భమానాని ఏకచ్చం గహేత్వా ఛ ఠానాని వుత్తాని. తులాదణ్డసదిసం పవేసేన్తస్సాతి ఉజుకం పవేసేన్తస్స.
Idāni sabbathā lesokāsapidahanatthaṃ itthinimitte purisanimitte ca labbhamānaṃ pavesakāle aññamaññaṃ phassārahaṃ padesavisesaṃ vibhajitvā dassento ‘‘itthinimitte cattāri passānī’’tiādimāha. Vātena hi asamphuṭṭhe allokāse yattha katthaci ekenapi padesena chupitvā pavesento ‘‘pavesetī’’ti vuccati. Vemajjhanti yathā cattāri passāni asamphusanto paveseti, evaṃ katavivarassa itthinimittassa heṭṭhimatalaṃ vuccati , purisanimitte pana majjhanti aggakoṭiṃ sandhāya vadati. Uparīti aggakoṭito uparibhāgappadeso. Idañca majjhena samiñjitvā pavesentassa majjhimapabbasamiñjitaṅguliṃ katthaci pavesentassa aṅguliyā majjhimapabbapiṭṭhisadisaṃ aṅgajātassa uparibhāgavemajjhaṃ sandhāya vuttaṃ. Heṭṭhā pavesentoti itthinimittassa heṭṭhimabhāgena chupantaṃ pavesento. Majjhena pavesentoti abbhantaratalaṃ chupitvā majjhena pavesento. Katthaci acchupantaṃ pavesetvā nīharantassa hi natthi pārājikaṃ, dukkaṭaṃ pana hoti chinnasīsavatthusmiṃ vaṭṭakate mukhe acchupantaṃ pavesetvā nīharantassa viya. Majjheneva chupantaṃ pavesentoti aggakoṭiyā chupantaṃ pavesento. Majjhimapabbapiṭṭhiyā samiñjitaṅgulinti sambandho. Atha vā samiñjitaṅguliṃ majjhimapabbapiṭṭhiyā pavesento viyāti yojetabbaṃ. Saṅkocetvāti nimittamajjhena bhinditvā. Uparibhāgenāti saṅkocitassa uparibhāgakoṭiyā. Idāni purisanimittassa heṭṭhā vuttesu chasu ṭhānesu uparīti vuttaṭṭhānantarassa vasena visuṃ cattāri passāni gahetvā purisanimitte dasadhā ṭhānabhedaṃ dassento ‘‘tatthā’’tiādimāha. Heṭṭhā pana visuṃ tāni aggahetvā ‘‘cattāri passānī’’ti vacanasāmaññatopi visuṃ visuṃ labbhamānāni ekaccaṃ gahetvā cha ṭhānāni vuttāni. Tulādaṇḍasadisaṃ pavesentassāti ujukaṃ pavesentassa.
నిమిత్తే జాతన్తి అత్తనో నిమిత్తే జాతం. చమ్మఖీలన్తి నిమిత్తే ఉట్ఠితం చమ్మమేవ. ‘‘ఉణ్ణిగణ్డో’’తిపి వదన్తి. నిమిత్తే జాతమ్పి చమ్మఖీలాది నిమిత్తమేవాతి ఆహ ‘‘ఆపత్తి పారాజికస్సా’’తి. ‘‘ఉపహతకాయప్పసాద’’న్తి అవత్వా ‘‘నట్ఠకాయప్పసాద’’న్తి వచనం ఉపాదిన్నభావస్స నత్థితాదస్సనత్థం. తేనేవాహ – ‘‘మతచమ్మం వా సుక్ఖపీళకం వా’’తి. సతి హి ఉపాదిన్నభావే ఉపహతేపి కాయప్పసాదే ఉపహతిన్ద్రియవత్థుస్మిం వియ పారాజికాపత్తియేవ సియా, మతచమ్మం పన సుక్ఖపీళకఞ్చ అనుపాదిన్నకం ఉపాదిన్నకేయేవ చ పారాజికాపత్తి. తేనేవాహ ‘‘ఆపత్తి దుక్కటస్సా’’తి. న చ ఏవం కరోన్తస్స అనాపత్తి సక్కా వత్తున్తి దుక్కటం వుత్తం, ఇత్థినిమిత్తస్స పన నట్ఠేపి ఉపాదిన్నభావే పారాజికాపత్తియేవ. మతే అక్ఖాయితే యేభుయ్యేన అక్ఖాయితే పారాజికాపత్తివచనతో మేథునస్సాదేనాతి ఇమినా కాయసంసగ్గరాగం నివత్తేతి. సతి హి కాయసంసగ్గరాగే సఙ్ఘాదిసేసోవ సియా, బీజానిపి నిమిత్తసఙ్ఖ్యం న గచ్ఛన్తీతి దుక్కటమేవ వుత్తం. ‘‘నిమిత్తేన నిమిత్తం పవేసేతీ’’తి హి వుత్తం.
Nimitte jātanti attano nimitte jātaṃ. Cammakhīlanti nimitte uṭṭhitaṃ cammameva. ‘‘Uṇṇigaṇḍo’’tipi vadanti. Nimitte jātampi cammakhīlādi nimittamevāti āha ‘‘āpatti pārājikassā’’ti. ‘‘Upahatakāyappasāda’’nti avatvā ‘‘naṭṭhakāyappasāda’’nti vacanaṃ upādinnabhāvassa natthitādassanatthaṃ. Tenevāha – ‘‘matacammaṃ vā sukkhapīḷakaṃ vā’’ti. Sati hi upādinnabhāve upahatepi kāyappasāde upahatindriyavatthusmiṃ viya pārājikāpattiyeva siyā, matacammaṃ pana sukkhapīḷakañca anupādinnakaṃ upādinnakeyeva ca pārājikāpatti. Tenevāha ‘‘āpatti dukkaṭassā’’ti. Na ca evaṃ karontassa anāpatti sakkā vattunti dukkaṭaṃ vuttaṃ, itthinimittassa pana naṭṭhepi upādinnabhāve pārājikāpattiyeva. Mate akkhāyite yebhuyyena akkhāyite pārājikāpattivacanato methunassādenāti iminā kāyasaṃsaggarāgaṃ nivatteti. Sati hi kāyasaṃsaggarāge saṅghādisesova siyā, bījānipi nimittasaṅkhyaṃ na gacchantīti dukkaṭameva vuttaṃ. ‘‘Nimittena nimittaṃ pavesetī’’ti hi vuttaṃ.
ఇదాని ఇమిస్సా మేథునకథాయ అసబ్భిరూపత్తా ‘‘ఈదిసం ఠానం కథేన్తేహి సుణన్తేహి చ ఏవం పటిపజ్జితబ్బ’’న్తి అనుసాసన్తో ‘‘అయఞ్చ మేథునకథా నామా’’తిఆదిమాహ. మేథునకథాయ రాగవుద్ధిహేతుత్తా హాసవిసయత్తా చ తదుభయనివత్తనత్థం పటికూలమనసికారాదీసు నియోజేతి. పటికూలమనసికారేన హి రాగో నివత్తతి, సమణసఞ్ఞాదీసు పచ్చుపట్ఠితేసు హాసో నివత్తతి. సత్తానుద్దయాయాతి సత్తానం అపాయదుక్ఖాదీహి అనురక్ఖణత్థం. లోకానుకమ్పాయాతి సత్తలోకవిసయాయ అనుకమ్పాయ.
Idāni imissā methunakathāya asabbhirūpattā ‘‘īdisaṃ ṭhānaṃ kathentehi suṇantehi ca evaṃ paṭipajjitabba’’nti anusāsanto ‘‘ayañca methunakathā nāmā’’tiādimāha. Methunakathāya rāgavuddhihetuttā hāsavisayattā ca tadubhayanivattanatthaṃ paṭikūlamanasikārādīsu niyojeti. Paṭikūlamanasikārena hi rāgo nivattati, samaṇasaññādīsu paccupaṭṭhitesu hāso nivattati. Sattānuddayāyāti sattānaṃ apāyadukkhādīhi anurakkhaṇatthaṃ. Lokānukampāyāti sattalokavisayāya anukampāya.
ముఖం అపిధాయాతి ముఖం అపిదహిత్వా, యేన కేనచి పమాదేన కదాచి మన్దహాసో భవేయ్య, తదా గరుత్తం కుప్పేయ్య, తస్మా తాదిసే కాలే గరుభావస్స అవికోపనత్థం బీజకేన ముఖం పటిచ్ఛాదేత్వా నిసీదితబ్బన్తి అధిప్పాయో. అథ వా ముఖం అపిధాయాతి ముఖం పిదహిత్వాతి అత్థో. బీజకేన ముఖం పటిచ్ఛాదేత్వా హసమానేన న నిసీదితబ్బన్తి అయమేత్థ అధిప్పాయో. దన్తవిదంసకన్తి దన్తే దస్సేత్వా వివరిత్వా చాతి అత్థో. గబ్భితేనాతి సఙ్కోచం అనాపజ్జన్తేన, ఉస్సాహజాతేనాతి అత్థో. యది హి ‘‘ఈదిసం నామ అసబ్భిం కథేమీ’’తి సఙ్కోచం ఆపజ్జేయ్య, అత్థవిభావనం న సియా, తస్మా ‘‘తాదిసేన సమ్మాసమ్బుద్ధేనపి తావ ఈదిసం కథితం, కిమఙ్గం పనాహం కథేమీ’’తి ఏవం ఉస్సాహజాతేన కథేతబ్బన్తి అధిప్పాయో. సత్థుపటిభాగేనాతి సత్థుకప్పేన, సత్థుసదిసేనాతి అత్థో.
Mukhaṃ apidhāyāti mukhaṃ apidahitvā, yena kenaci pamādena kadāci mandahāso bhaveyya, tadā garuttaṃ kuppeyya, tasmā tādise kāle garubhāvassa avikopanatthaṃ bījakena mukhaṃ paṭicchādetvā nisīditabbanti adhippāyo. Atha vā mukhaṃ apidhāyāti mukhaṃ pidahitvāti attho. Bījakena mukhaṃ paṭicchādetvā hasamānena na nisīditabbanti ayamettha adhippāyo. Dantavidaṃsakanti dante dassetvā vivaritvā cāti attho. Gabbhitenāti saṅkocaṃ anāpajjantena, ussāhajātenāti attho. Yadi hi ‘‘īdisaṃ nāma asabbhiṃ kathemī’’ti saṅkocaṃ āpajjeyya, atthavibhāvanaṃ na siyā, tasmā ‘‘tādisena sammāsambuddhenapi tāva īdisaṃ kathitaṃ, kimaṅgaṃ panāhaṃ kathemī’’ti evaṃ ussāhajātena kathetabbanti adhippāyo. Satthupaṭibhāgenāti satthukappena, satthusadisenāti attho.
మూలపఞ్ఞత్తివణ్ణనా నిట్ఠితా.
Mūlapaññattivaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / ౧. పఠమపారాజికం • 1. Paṭhamapārājikaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ౧. పఠమపారాజికం • 1. Paṭhamapārājikaṃ
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / మూలపఞ్ఞత్తికథావణ్ణనా • Mūlapaññattikathāvaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / మూలపఞ్ఞత్తివణ్ణనా • Mūlapaññattivaṇṇanā