| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ಮೂಲರಾಸಿವಣ್ಣನಾ
Mūlarāsivaṇṇanā
ಏವಞ್ಹಿ ಉಪಮಾಯ ಸಮೇತೀತಿ ಯಥಾ ಅಸುಚಿಮ್ಹಿ ಪತಿತಪುರಿಸಸ್ಸ ಸತಿಪಿ ಕಾಯೇನ ಅಲ್ಲೀಯನೇ ಭಾವೋ ಅನಲ್ಲೀನೋ, ಏವಂ ಅಲೋಭೋಪಿ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಗಹಿತೇಪಿ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಲಗ್ಗಭಾವೇನ ಅನಲ್ಲೀನಭಾವೋ ಅನಲ್ಲೀನಾಕಾರೋ ಏವ ಪವತ್ತತಿ। ಏವಂಸಭಾವೋ ಹಿ ಸೋ ಧಮ್ಮೋತಿ। ಕಿಞ್ಚಿ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ದೋಸಸಮುಟ್ಠಾನಂ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಂ ದೋಸೂಪನಿಸ್ಸಯನ್ತಿ ‘‘ದೋಸಸಮುಟ್ಠಾನತಂ ದೋಸೂಪನಿಸ್ಸಯತಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನ ಅದೋಸೋ ದೋಸಸ್ಸೇವ ಉಜುವಿಪಚ್ಚನೀಕೋ, ತಂಮುಖೇನ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Evañhi upamāya sametīti yathā asucimhi patitapurisassa satipi kāyena allīyane bhāvo anallīno, evaṃ alobhopi ārammaṇakaraṇavasena gahitepi ārammaṇe alaggabhāvena anallīnabhāvo anallīnākāro eva pavattati. Evaṃsabhāvo hi so dhammoti. Kiñci dussīlyaṃ dosasamuṭṭhānaṃ sabbampi dussīlyaṃ dosūpanissayanti ‘‘dosasamuṭṭhānataṃ dosūpanissayatañcā’’ti vuttaṃ. Tena adoso dosasseva ujuvipaccanīko, taṃmukhena dussīlyassāti dasseti.
ತತ್ಥ ಜಾತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನತಿವತ್ತನಟ್ಠೇನ…ಪೇ॰… ಆಸೇವನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾತಿ ಯೋ ಸೋ ಏಕತ್ತುಪಗತೋ ಪಠಮಜ್ಝಾನಾದಿಅಪ್ಪನಾಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೋ ಆಸನ್ನೂಪಚಾರಾಹಿತವಿಸೇಸೋ ನೀವರಣಾದಿಪರಿಪನ್ಥವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ವಿಸುದ್ಧೋ, ತದಾವರಣವಿಸಯವಿರಹೇನ ಚ ಸಮಪ್ಪವತ್ತಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿಸಙ್ಖಾತಂ ಮಜ್ಝಿಮಂ ಸಮಥನಿಮಿತ್ತಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ, ಏವಂ ಪಟಿಪನ್ನತ್ತಾ ಏವ ತತ್ಥುಪಗಮನೇನ ತತ್ಥ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದೋ, ವಿಸೋಧೇತಬ್ಬಸ್ಸ ವಿಕ್ಖೇಪಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸಂಸಗ್ಗಸ್ಸ ಚ ಅಭಾವತೋ ವಿಸೋಧನಸಮಾಧಾನಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನಬ್ಯಾಪಾರವಿರಹೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಸಮಥಪಟಿಪತ್ತಿಏಕತ್ತುಪಟ್ಠಾನಾಕಾರೇ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖನ್ತೋ ಅಭಿಬ್ಯತ್ತರೂಪಾಯ ಸಹಜಾತತತ್ರಮಜ್ಝತ್ತುಪೇಕ್ಖಾಯ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಉಪೇಕ್ಖಾನುಬ್ರೂಹಿತೋ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಜಾತಾ ಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಙ್ಖಾತಾ ಯುಗನದ್ಧಧಮ್ಮಾ। ತೇ ಯಥಾ ಅಞ್ಞಂ ಅನತಿವತ್ತಮಾನಾ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂ ಭಾವನಾ ಬ್ರೂಹನಾ। ತಥಾ ಯಾನಿ ತತ್ಥ ಸದ್ಧಾದೀನಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಿ ನಾನಾಕಿಲೇಸೇಹಿ ವಿಮುತ್ತತ್ತಾ ವಿಮುತ್ತಿರಸೇನ ಏಕರಸಾನಿ ಹುತ್ವಾ ಪವತ್ತಾನಿ। ಯಞ್ಚ ತತ್ಥ ತದುಪಗಂ, ತೇಸಂ ಅನತಿವತ್ತನಏಕರಸಭಾವಾನಂ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ ವೀರಿಯಂ ವಾಹೀಯತಿ ಪವತ್ತೀಯತಿ, ಯಾ ಚಸ್ಸ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇ ಪವತ್ತಾ ಪಗುಣಬಲವಭಾವಾಪತ್ತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಆಸೇವನಾ। ಸಬ್ಬೇಸಂ ಏತೇಸಂ ಆಕಾರಾನಂ ಭಾವನಾ ಉಪ್ಪಾದನಾ ವಡ್ಢನಾ, ಅಯಂ ತತ್ಥ ಜಾತಾನಂ…ಪೇ॰… ಆಸೇವನಟ್ಠೇನ ಭಾವನಾ ನಾಮ।
Tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanāti yo so ekattupagato paṭhamajjhānādiappanācittuppādo āsannūpacārāhitaviseso nīvaraṇādiparipanthavisuddhiyā visuddho, tadāvaraṇavisayavirahena ca samappavattaappanāsamādhisaṅkhātaṃ majjhimaṃ samathanimittaṃ paṭipanno, evaṃ paṭipannattā eva tatthupagamanena tattha ca pakkhando, visodhetabbassa vikkhepassa kilesasaṃsaggassa ca abhāvato visodhanasamādhānaekattupaṭṭhānabyāpāravirahena visuddhisamathapaṭipattiekattupaṭṭhānākāre ajjhupekkhanto abhibyattarūpāya sahajātatatramajjhattupekkhāya kiccavasena upekkhānubrūhito, tasmiṃyeva jātā samādhipaññāsaṅkhātā yuganaddhadhammā. Te yathā aññaṃ anativattamānā hutvā pavattanti, evaṃ bhāvanā brūhanā. Tathā yāni tattha saddhādīni indriyāni nānākilesehi vimuttattā vimuttirasena ekarasāni hutvā pavattāni. Yañca tattha tadupagaṃ, tesaṃ anativattanaekarasabhāvānaṃ anucchavikaṃ vīriyaṃ vāhīyati pavattīyati, yā cassa tasmiṃ khaṇe pavattā paguṇabalavabhāvāpattisaṅkhātā āsevanā. Sabbesaṃ etesaṃ ākārānaṃ bhāvanā uppādanā vaḍḍhanā, ayaṃ tattha jātānaṃ…pe… āsevanaṭṭhena bhāvanā nāma.
ಯಸ್ಮಾ ಪನಾಯಂ ಭಾವನಾಕಾರೋ ‘‘ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪದಾವಿಸುದ್ಧಿ ಆದೀ’’ತಿಆದಿನಾಪಿ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೫೮) ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತೋ ಏವ, ಞಾಣೇನ ಚ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನೇಸು ತಂ ತಂ ಆದೀನವಂ ಆನಿಸಂಸಞ್ಚ ದಿಸ್ವಾ ತಥಾ ತಥಾ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಏವಂ ವುತ್ತಾಯ ಪಞ್ಞಾಸಾಧನಾಯ ಭಾವನಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಪ್ಪವತ್ತೀತಿ ಯಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಸತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಭಾವನಾ ನಪ್ಪವತ್ತತಿ, ಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವನಾಪರಾಮಸನೇನ ಅಭಾವನಾತಿ ವುತ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ ಹಿ ಅಭಾವಮತ್ತಸ್ಸ ಅಮೋಹೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೋತಿ ಯುಜ್ಜತೀತಿ। ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾ ಅಕುಸಲಾ ಕಾಮಚ್ಛನ್ದಾದಯೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಪಮಾದವಿಸೇಸೋ ವಾ ಅಭಾವನಾ। ಸೋ ಹಿ ‘‘ಕುಸಲಾನಂ ವಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅನಾಸೇವನಾ ಅಭಾವನಾ ಅಬಹುಲೀಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ।
Yasmā panāyaṃ bhāvanākāro ‘‘paṭhamassa jhānassa paṭipadāvisuddhi ādī’’tiādināpi (paṭi. ma. 1.158) pāḷiyaṃ āgato eva, ñāṇena ca saṃkilesavodānesu taṃ taṃ ādīnavaṃ ānisaṃsañca disvā tathā tathā nipphādetabbo, tasmā ‘‘evaṃ vuttāya paññāsādhanāya bhāvanāyā’’ti vuttaṃ. Appavattīti yasmiṃ dhamme sati yathāvuttā bhāvanā nappavattati, so dhammo paṭipakkhabhāvanāparāmasanena abhāvanāti vuttoti adhippāyo. Na hi abhāvamattassa amoho paṭipakkhoti yujjatīti. Tappaṭipakkhabhūtā akusalā kāmacchandādayo daṭṭhabbā. Pamādaviseso vā abhāvanā. So hi ‘‘kusalānaṃ vā dhammānaṃ anāsevanā abhāvanā abahulīkamma’’ntiādinā niddiṭṭhoti.
ಏಕನ್ತೇನ ಅಲಬ್ಭನೇಯ್ಯದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಜರಾಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಜಾತಿಧಮ್ಮಾನಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾನಂ ಏವಂ ಇಚ್ಛಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೭೩) ಇಚ್ಛಿತಾಲಾಭೋ ವಿಭತ್ತೋ। ಅಲೋಭಾನುಭಾವೇನ ಕಾಯಾನುಪಸ್ಸನಾಯ, ಅಮೋಹಾನುಭಾವೇನ ಚಿತ್ತಧಮ್ಮಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಸಿದ್ಧಿ ಪಾಕಟಾಯೇವಾತಿ ಅಪಾಕಟಂ ಅದೋಸಾನುಭಾವೇನ ವೇದನಾನುಪಸ್ಸನಾಸಿದ್ಧಿಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಸುಖವಿಪರಿಣಾಮೇ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಅಯಞ್ಚ ಯೋಜನಾ ಅಲೋಭಾದೀನಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕತಾ, ಅವಿಸೇಸೇನ ಪನ ಸಬ್ಬೇ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಚ್ಚಯಾ। ಸಭಾವತೋ ಸಙ್ಕಪ್ಪತೋ ಚ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅಸಹನವಸೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದೋಸೋ ತಂದಸ್ಸನಸ್ಸ ಆಸನ್ನಪಟಿಪಕ್ಖೋ, ನ ರಾಗೋ ವಿಯ ದೂರಪಟಿಪಕ್ಖೋ।
Ekantena alabbhaneyyadassanatthaṃ ‘‘jarādhammo’’ti vuttaṃ. Tathā hi pāḷiyaṃ ‘‘jātidhammānaṃ, bhikkhave, sattānaṃ evaṃ icchā uppajjatī’’tiādinā (ma. ni. 3.373) icchitālābho vibhatto. Alobhānubhāvena kāyānupassanāya, amohānubhāvena cittadhammānupassanāya siddhi pākaṭāyevāti apākaṭaṃ adosānubhāvena vedanānupassanāsiddhiṃ vibhāvento ‘‘sukhavipariṇāme’’tiādimāha. Ayañca yojanā alobhādīnaṃ visesapaccayataṃ sandhāya katā, avisesena pana sabbe sabbesaṃ paccayā. Sabhāvato saṅkappato ca uppannassa dukkhassa asahanavaseneva uppajjatīti doso taṃdassanassa āsannapaṭipakkho, na rāgo viya dūrapaṭipakkho.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಮೂಲರಾಸಿವಣ್ಣನಾ • Mūlarāsivaṇṇanā
