| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
੩. ਤਿਕਨਿਪਾਤੋ
3. Tikanipāto
੧. ਪਠਮવਗ੍ਗੋ
1. Paṭhamavaggo
੧. ਮੂਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
1. Mūlasuttavaṇṇanā
੫੦. ਤਿਕਨਿਪਾਤਸ੍ਸ ਪਠਮੇ ਤੀਣੀਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਇਮਾਨੀਤਿ ਅਭਿਮੁਖੀਕਰਣਂ। ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨੀਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਧਮ੍ਮਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਕੁਸਲਾਨਿ ਚ ਤਾਨਿ ਮੂਲਾਨਿ ਚਾਤਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ। ਅਥ વਾ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਪਭવਜਨਕਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਟ੍ਠੇਨ ਮੂਲਾਨਿ ਚਾਤਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ, ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮਾਨਂ ਕਾਰਣਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਰਣਞ੍ਹਿ ਯਥਾ ਹਿਨੋਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾ ਫਲਂ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਹੇਤੁ, ਪਟਿਚ੍ਚ ਏਤਸ੍ਮਾ ਏਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਪਭવਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਪਭવੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਂ ਜਨੇਤੀਤਿ ਜਨਕਂ, ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤੀਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਕਂ, ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏવਂ ਪਤਿਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਮੂਲਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨੀਤਿ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਸਾਧਨਾਨਿ, ਕਾਰਣਾਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ।
50. Tikanipātassa paṭhame tīṇīti gaṇanaparicchedo. Imānīti abhimukhīkaraṇaṃ. Akusalamūlānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Tattha akusalāni ca tāni mūlāni cāti akusalamūlāni. Atha vā akusalānaṃ hetupaccayapabhavajanakasamuṭṭhāpakanibbattakaṭṭhena mūlāni cāti akusalamūlāni, akusaladhammānaṃ kāraṇānīti attho. Kāraṇañhi yathā hinoti etasmā phalaṃ pavattatīti hetu, paṭicca etasmā etīti paccayo, pabhavati etasmāti pabhavo, attano phalaṃ janetīti janakaṃ, samuṭṭhāpetīti samuṭṭhāpakaṃ, nibbattetīti nibbattakanti ca vuccati. Evaṃ patiṭṭhaṭṭhena mūlanti, tasmā akusalamūlānīti akusalānaṃ suppatiṭṭhitabhāvasādhanāni, kāraṇānīti vuttaṃ hoti.
ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਸਾਲਿਆਦੀਨਂ ਸਾਲਿਬੀਜਾਦੀਨਿ વਿਯ ਮਣਿਪ੍ਪਭਾਦੀਨਂ ਮਣਿવਣ੍ਣਾਦਯੋ વਿਯ ਚ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਅਕੁਸਲਭਾવਸਾਧਕੋ ਲੋਭਾਦੀਨਂ ਮੂਲਟ੍ਠੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪੇਸੁ ਤੇਸਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਨ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਤਾਨਿ ਤੇਸਂ ਅਕੁਸਲਭਾવਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤਿ, ਨ ਚ ਪਚ੍ਚਯਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Keci pana ‘‘sāliādīnaṃ sālibījādīni viya maṇippabhādīnaṃ maṇivaṇṇādayo viya ca akusalānaṃ akusalabhāvasādhako lobhādīnaṃ mūlaṭṭho’’ti vadanti. Evaṃ sante akusalacittasamuṭṭhānarūpesu tesaṃ hetupaccayabhāvo na siyā. Na hi tāni tesaṃ akusalabhāvaṃ sādhenti, na ca paccayā na honti. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਹੇਤੂ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਕਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਂਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਞ੍ਚ ਰੂਪਾਨਂ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯੇਨ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੧.ਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸ.੧)।
‘‘Hetū hetusampayuttakānaṃ dhammānaṃ taṃsamuṭṭhānānañca rūpānaṃ hetupaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.paccayaniddesa.1).
ਅਹੇਤੁਕਸ੍ਸ ਚ ਮੋਹਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਭਾવੋ ਨ ਸਿਯਾ ਅਕੁਸਲਭਾવਸਾਧਕਸ੍ਸ ਮੂਲਨ੍ਤਰਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ। ਅਥਾਪਿ ਸਿਯਾ ਲੋਭਾਦੀਨਂ ਸਭਾવਸਿਦ੍ਧੋ ਅਕੁਸਲਾਦਿਭਾવੋ, ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪਨ ਲੋਭਾਦਿਪਟਿਬਦ੍ਧੋਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਯਥਾ ਲੋਭਾਦੀਨਂ, ਏવਂ ਅਲੋਭਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਸਭਾવਸਿਦ੍ਧੋ ਕੁਸਲਾਦਿਭਾવੋਤਿ ਅਲੋਭਾਦਯੋ ਕੁਸਲਾ ਏવ ਸਿਯੁਂ, ਨ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ, ਨ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ, ਏવਂ ਮੂਲੇਸੁਪਿ ਕੁਸਲਾਦਿਭਾવੋ ਪਰਿਯੇਸਿਤਬ੍ਬੋ। ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਾਦਿਕੋ વਿਯ ਹਿ ਕੁਸਲਭਾવਸ੍ਸ, ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਾਦਿਕੋ ਅਕੁਸਲਭਾવਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਅਕੁਸਲਭਾવਸਾਧਨવਸੇਨ ਲੋਭਾਦੀਨਂ ਮੂਲਟ੍ਠਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਸਾਧਨવਸੇਨ ਗਯ੍ਹਮਾਨੇ ਨ ਕੋਚਿ ਦੋਸੋ। ਲਦ੍ਧਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾ વਿਰੂਲ਼੍ਹਮੂਲਾ વਿਯ ਪਾਦਪਾ ਥਿਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ, ਹੇਤੁਰਹਿਤਾ ਪਨ ਤਿਲਬੀਜਕਾਦਿਸੇવਾਲਾ વਿਯ ਨ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਹੇਤੁਆਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਉਪਕਾਰਕਤ੍ਤਾ ਮੂਲਾਨੀਤਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਮੂਲੇਨ ਮੁਤ੍ਤੋ ਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੀਹਿ ਮੂਲੇਹਿ ਸਬ੍ਬੋ ਅਕੁਸਲਰਾਸਿ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Ahetukassa ca mohassa akusalabhāvo na siyā akusalabhāvasādhakassa mūlantarassa abhāvato. Athāpi siyā lobhādīnaṃ sabhāvasiddho akusalādibhāvo, taṃsampayuttānaṃ pana lobhādipaṭibaddhoti. Evampi yathā lobhādīnaṃ, evaṃ alobhādīnampi sabhāvasiddho kusalādibhāvoti alobhādayo kusalā eva siyuṃ, na abyākatā, na ca honti. Tasmā yathā sampayuttesu, evaṃ mūlesupi kusalādibhāvo pariyesitabbo. Yonisomanasikārādiko viya hi kusalabhāvassa, ayonisomanasikārādiko akusalabhāvassa kāraṇanti gahetabbaṃ. Evaṃ akusalabhāvasādhanavasena lobhādīnaṃ mūlaṭṭhaṃ aggahetvā suppatiṭṭhitabhāvasādhanavasena gayhamāne na koci doso. Laddhahetupaccayā hi dhammā virūḷhamūlā viya pādapā thirā honti suppatiṭṭhitā, heturahitā pana tilabījakādisevālā viya na suppatiṭṭhitāti hetuādiatthena akusalānaṃ upakārakattā mūlānīti akusalamūlāni. Yasmā pana mūlena mutto akusalacittuppādo natthi, tasmā tīhi mūlehi sabbo akusalarāsi pariyādiyitvā dassitoti daṭṭhabbaṃ.
ਤਾਨਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਭਾਦੀਸੁ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਾ ਲੋਭਾਦਯੋ ਆਗਤਾ, ਇਧ ਪਨ ਅਨવਸੇਸਾਤਿ ਅਯਮੇવ વਿਸੇਸੋ।
Tāni akusalamūlāni sarūpato dassetuṃ ‘‘lobho akusalamūla’’ntiādi vuttaṃ. Tattha lobhādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā vuttameva. Tattha pana tatiyamaggavajjhā lobhādayo āgatā, idha pana anavasesāti ayameva viseso.
ਗਾਥਾਯਂ ਪਾਪਚੇਤਸਨ੍ਤਿ ਅਕੁਸਲਧਮ੍ਮਸਮਾਯੋਗਤੋ ਲਾਮਕਚਿਤ੍ਤਂ। ਹਿਂਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਆਯਤਿਂ વਿਪਾਕਕ੍ਖਣੇ ਚ વਿਬਾਧੇਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭੂਤਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਜਾਤਾ। ਤਚਸਾਰਨ੍ਤਿ ਗਣ੍ਠਿਤਂ, વੇਲ਼ੁਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮ੍ਫਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਖਦਿਰਸੀਸਪਾਦਯੋ વਿਯ ਅਨ੍ਤੋਸਾਰੋ ਅਹੁਤ੍વਾ ਬਹਿਸਾਰਤਾਯ ਤਚਸਾਰਨ੍ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ વੇਲ਼ੁਆਦਿਂ ਯਥਾ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭੂਤਮੇવ ਫਲਂ ਹਿਂਸਤਿ વਿਨਾਸੇਤਿ, ਏવਮੇવ ਅਨ੍ਤੋ ਸੀਲਾਦਿਸਾਰਰਹਿਤਂ ਲਾਮਕਚਿਤ੍ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਭੂਤਾਯੇવ ਲੋਭਾਦਯੋ વਿਨਾਸੇਨ੍ਤੀਤਿ।
Gāthāyaṃ pāpacetasanti akusaladhammasamāyogato lāmakacittaṃ. Hiṃsantīti attano pavattikkhaṇe āyatiṃ vipākakkhaṇe ca vibādhenti. Attasambhūtāti attani jātā. Tacasāranti gaṇṭhitaṃ, veḷunti attho. Samphalanti attano phalaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – khadirasīsapādayo viya antosāro ahutvā bahisāratāya tacasāranti laddhanāmaṃ veḷuādiṃ yathā attasambhūtameva phalaṃ hiṃsati vināseti, evameva anto sīlādisārarahitaṃ lāmakacittaṃ puggalaṃ attasambhūtāyeva lobhādayo vināsentīti.
ਪਠਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਪਾਲ਼ਿ • Itivuttakapāḷi / ੧. ਮੂਲਸੁਤ੍ਤਂ • 1. Mūlasuttaṃ
