| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरीगाथा-अट्ठकथा • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
२. मुत्ताथेरीगाथावण्णना
2. Muttātherīgāthāvaṇṇanā
२.
2.
‘‘मुत्ते मुच्चस्सु योगेहि, चन्दो राहुग्गहा इव।
‘‘Mutte muccassu yogehi, cando rāhuggahā iva;
विप्पमुत्तेन चित्तेन, अनणा भुञ्ज पिण्डक’’न्ति॥ –
Vippamuttena cittena, anaṇā bhuñja piṇḍaka’’nti. –
अयं मुत्ताय नाम सिक्खमानाय गाथा। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारा तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयं कुसलं उपचिनन्ती विपस्सिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्वा एकदिवसं सत्थारं रथियं गच्छन्तं दिस्वा पसन्नमानसा पञ्चपतिट्ठितेन वन्दित्वा पीतिवेगेन सत्थु पादमूले अवकुज्जा निपज्जि। सा तेन पुञ्ञकम्मेन देवलोके निब्बत्तित्वा अपरापरं सुगतीसुयेव संसरन्ती इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थियं ब्राह्मणमहासालकुले निब्बत्ति, मुत्तातिस्सा नामं अहोसि। सा उपनिस्सयसम्पन्नताय वीसतिवस्सकाले महापजापतिगोतमिया सन्तिके पब्बजित्वा सिक्खमानाव हुत्वा कम्मट्ठानं कथापेत्वा विपस्सनाय कम्मं करोति। सा एकदिवसं भत्तकिच्चं कत्वा पिण्डपातपटिक्कन्ता थेरीनं भिक्खुनीनं वत्तं दस्सेत्वा दिवाट्ठानं गन्त्वा रहो निसिन्ना विपस्सनाय मनसिकारं आरभि। सत्था सुरभिगन्धकुटिया निसिन्नोव ओभासं विस्सज्जेत्वा तस्सा पुरतो निसिन्नो विय अत्तानं दस्सेत्वा ‘‘मुत्ते मुच्चस्सु योगेही’’ति इमं गाथमाह।
Ayaṃ muttāya nāma sikkhamānāya gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī vipassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā ekadivasaṃ satthāraṃ rathiyaṃ gacchantaṃ disvā pasannamānasā pañcapatiṭṭhitena vanditvā pītivegena satthu pādamūle avakujjā nipajji. Sā tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ brāhmaṇamahāsālakule nibbatti, muttātissā nāmaṃ ahosi. Sā upanissayasampannatāya vīsativassakāle mahāpajāpatigotamiyā santike pabbajitvā sikkhamānāva hutvā kammaṭṭhānaṃ kathāpetvā vipassanāya kammaṃ karoti. Sā ekadivasaṃ bhattakiccaṃ katvā piṇḍapātapaṭikkantā therīnaṃ bhikkhunīnaṃ vattaṃ dassetvā divāṭṭhānaṃ gantvā raho nisinnā vipassanāya manasikāraṃ ārabhi. Satthā surabhigandhakuṭiyā nisinnova obhāsaṃ vissajjetvā tassā purato nisinno viya attānaṃ dassetvā ‘‘mutte muccassu yogehī’’ti imaṃ gāthamāha.
तत्थ मुत्तेति तस्सा आलपनं। मुच्चस्सु योगेहीति मग्गपटिपाटिया कामयोगादीहि चतूहि योगेहि मुच्च, तेहि विमुत्तचित्ता होहि। यथा किं? चन्दो राहुग्गहा इवाति राहुसङ्खातो गहतो चन्दो विय उपक्किलेसतो मुच्चस्सु। विप्पमुत्तेन चित्तेनाति अरियमग्गेन समुच्छेदविमुत्तिया सुट्ठु विमुत्तेन चित्तेन, इत्थं भूतलक्खणे चेतं करणवचनं। अनणा भुञ्ज पिण्डकन्ति किलेसइणं पहाय अनणा हुत्वा रट्ठपिण्डं भुञ्जेय्यासि। यो हि किलेसे अप्पहाय सत्थारा अनुञ्ञातपच्चये परिभुञ्जति, सो साणो परिभुञ्जति नाम। यथाह आयस्मा बाकुलो – ‘‘सत्ताहमेव खो अहं, आवुसो, साणो रट्ठपिण्डं भुञ्जि’’न्ति (म॰ नि॰ ३.२११)। तस्मा सासने पब्बजितेन कामच्छन्दादिइणं पहानाय अनणेन हुत्वा सद्धादेय्यं परिभुञ्जितब्बं। पिण्डकन्ति देसनासीसमेव, चत्तारोपि पच्चयेति अत्थो। अभिण्हं ओवदतीति अरियमग्गप्पत्तिया उपक्किलेसे विसोधेन्तो बहुसो ओवादं देति।
Tattha mutteti tassā ālapanaṃ. Muccassu yogehīti maggapaṭipāṭiyā kāmayogādīhi catūhi yogehi mucca, tehi vimuttacittā hohi. Yathā kiṃ? Cando rāhuggahā ivāti rāhusaṅkhāto gahato cando viya upakkilesato muccassu. Vippamuttena cittenāti ariyamaggena samucchedavimuttiyā suṭṭhu vimuttena cittena, itthaṃ bhūtalakkhaṇe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Anaṇā bhuñja piṇḍakanti kilesaiṇaṃ pahāya anaṇā hutvā raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñjeyyāsi. Yo hi kilese appahāya satthārā anuññātapaccaye paribhuñjati, so sāṇo paribhuñjati nāma. Yathāha āyasmā bākulo – ‘‘sattāhameva kho ahaṃ, āvuso, sāṇo raṭṭhapiṇḍaṃ bhuñji’’nti (ma. ni. 3.211). Tasmā sāsane pabbajitena kāmacchandādiiṇaṃ pahānāya anaṇena hutvā saddhādeyyaṃ paribhuñjitabbaṃ. Piṇḍakanti desanāsīsameva, cattāropi paccayeti attho. Abhiṇhaṃ ovadatīti ariyamaggappattiyā upakkilese visodhento bahuso ovādaṃ deti.
सा तस्मिं ओवादे ठत्वा नचिरस्सेव अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेरी २.१.३१-३६) –
Sā tasmiṃ ovāde ṭhatvā nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.1.31-36) –
‘‘विपस्सिस्स भगवतो, लोकजेट्ठस्स तादिनो।
‘‘Vipassissa bhagavato, lokajeṭṭhassa tādino;
रथियं पटिपन्नस्स, तारयन्तस्स पाणिनो॥
Rathiyaṃ paṭipannassa, tārayantassa pāṇino.
‘‘घरतो निक्खमित्वान, अवकुज्जा निपज्जहं।
‘‘Gharato nikkhamitvāna, avakujjā nipajjahaṃ;
अनुकम्पको लोकनाथो, सिरसि अक्कमी मम॥
Anukampako lokanātho, sirasi akkamī mama.
‘‘अक्कमित्वान सिरसि, अगमा लोकनायको।
‘‘Akkamitvāna sirasi, agamā lokanāyako;
तेन चित्तप्पसादेन, तुसितं अगमासहं॥
Tena cittappasādena, tusitaṃ agamāsahaṃ.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा सा तमेव गाथं उदानेसि। परिपुण्णसिक्खा उपसम्पज्जित्वा अपरभागे परिनिब्बानकालेपि तमेव गाथं पच्चभासीति।
Arahattaṃ pana patvā sā tameva gāthaṃ udānesi. Paripuṇṇasikkhā upasampajjitvā aparabhāge parinibbānakālepi tameva gāthaṃ paccabhāsīti.
मुत्ताथेरीगाथावण्णना निट्ठिता।
Muttātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरीगाथापाळि • Therīgāthāpāḷi / २. मुत्ताथेरीगाथा • 2. Muttātherīgāthā
