Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
੧੦. ਨਦੀਸੋਤਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
10. Nadīsotasuttavaṇṇanā
੧੦੯. ਦਸਮੇ ਸੇਯ੍ਯਥਾਪੀਤਿ ਓਪਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਯਥਾ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਦਿਯਾ ਸੋਤੇਨ ਓવੁਯ੍ਹੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸੀਘਸੋਤਾਯ ਹਾਰਹਾਰਿਨਿਯਾ ਨਦਿਯਾ ਉਦਕવੇਗੇਨ ਹੇਟ੍ਠਤੋ વੁਯ੍ਹੇਯ੍ਯ ਅਧੋ ਹਰਿਯੇਥ। ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪੇਨਾਤਿ ਪਿਯਸਭਾવੇਨ ਸਾਤਸਭਾવੇਨ ਚ ਕਾਰਣਭੂਤੇਨ, ਤਸ੍ਸਂ ਨਦਿਯਂ ਤਸ੍ਸਾ વਾ ਪਰਤੀਰੇ ਮਣਿਸੁવਣ੍ਣਾਦਿ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਪਿਯવਤ੍ਥੁ વਿਤ੍ਤੂਪਕਰਣਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਗਹੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਨਦਿਯਂ ਪਤਿਤ੍વਾ ਸੋਤੇਨ ਅવਕਡ੍ਢੇਯ੍ਯ। ਕਿਞ੍ਚਾਪੀਤਿ ਅਨੁਜਾਨਨਅਸਮ੍ਭਾવਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਕਿਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ, ਕਿਂ ਨ ਸਮ੍ਭਾવੇਤਿ? ਤੇਨ ਪੁਰਿਸੇਨ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਸ੍ਸ ਪਿਯવਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਅਨੁਜਾਨਾਤਿ, ਤਥਾਗਮਨਂ ਪਨ ਆਦੀਨવવਨ੍ਤਤਾਯ ਨ ਸਮ੍ਭਾવੇਤਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਅਮ੍ਭੋ, ਪੁਰਿਸ , ਯਦਿਪਿ ਤਯਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਪਿਯવਤ੍ਥੁ ਤਤ੍ਥ ਉਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਏવਂ ਗਮਨੇ ਪਨ ਅਯਮਾਦੀਨવੋ, ਯਂ ਤ੍વਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਰਹਦਂ ਪਤ੍વਾ ਮਰਣਂ ਮਰਣਮਤ੍ਤਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਾਪੁਣੇਯ੍ਯਾਸੀਤਿ।
109. Dasame seyyathāpīti opammadassanatthe nipāto, yathā nāmāti attho. Nadiyā sotena ovuyheyyāti sīghasotāya hārahāriniyā nadiyā udakavegena heṭṭhato vuyheyya adho hariyetha. Piyarūpasātarūpenāti piyasabhāvena sātasabhāvena ca kāraṇabhūtena, tassaṃ nadiyaṃ tassā vā paratīre maṇisuvaṇṇādi aññaṃ vā piyavatthu vittūpakaraṇaṃ atthi, taṃ gahessāmīti nadiyaṃ patitvā sotena avakaḍḍheyya. Kiñcāpīti anujānanaasambhāvanatthe nipāto. Kiṃ anujānāti, kiṃ na sambhāveti? Tena purisena adhippetassa piyavatthussa tattha atthibhāvaṃ anujānāti, tathāgamanaṃ pana ādīnavavantatāya na sambhāveti. Idaṃ vuttaṃ hoti – ambho, purisa , yadipi tayā adhippetaṃ piyavatthu tattha upalabbhati, evaṃ gamane pana ayamādīnavo, yaṃ tvaṃ heṭṭhā rahadaṃ patvā maraṇaṃ maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpuṇeyyāsīti.
ਅਤ੍ਥਿ ਚੇਤ੍ਥ ਹੇਟ੍ਠਾ ਰਹਦੋਤਿ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਨਦਿਯਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਨੁਸੋਤਭਾਗੇ ਅਤਿવਿਯ ਗਮ੍ਭੀਰવਿਤ੍ਥਤੋ ਏਕੋ ਮਹਾਸਰੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਸੋ ਚ ਸਮਨ੍ਤਤੋ વਾਤਾਭਿਘਾਤਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਹਿ ਮਣਿਮਯਪਬ੍ਬਤਕੂਟਸਨ੍ਨਿਭਾਹਿ ਮਹਤੀਹਿ ਊਮੀਹਿ વੀਚੀਹਿ ਸਊਮਿ, વਿਸਮੇਸੁ ਭੂਮਿਪ੍ਪਦੇਸੇਸੁ ਸવੇਗਂ ਅਨੁਪਕ੍ਖਨ੍ਦਨ੍ਤੇਨ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਤਾવ ਨਦਿਯਾ ਮਹੋਘੇਨ ਤਹਿਂ ਤਹਿਂ ਆવਟ੍ਟਮਾਨવਿਪੁਲਜਲਤਾਯ ਬਲવਾਮੁਖਸਦਿਸੇਹਿ ਸਹ ਆવਟ੍ਟੇਹੀਤਿ ਸਾવਟ੍ਟੋ। ਤਂ ਰਹਦਂ ਓਤਿਣ੍ਣਸਤ੍ਤੇਯੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਬਦ੍ਧਾਮਿਸਗੋਚਰੇ ਕਤ੍વਾ ਅਜ੍ਝਾવਸਨ੍ਤੇਨ ਅਤਿવਿਯ ਭਯਾਨਕਦਸ੍ਸਨੇਨ ਘੋਰਚੇਤਸਾ ਦਕਰਕ੍ਖਸੇਨ ਸਗਹੋ ਸਰਕ੍ਖਸੋ, ਚਣ੍ਡਮਚ੍ਛਮਕਰਾਦਿਨਾ વਾ ਸਗਹੋ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਰਕ੍ਖਸੇਨ ਸਰਕ੍ਖਸੋ।
Atthi cettha heṭṭhā rahadoti etissā nadiyā heṭṭhā anusotabhāge ativiya gambhīravitthato eko mahāsaro atthi. So ca samantato vātābhighātasamuṭṭhitāhi maṇimayapabbatakūṭasannibhāhi mahatīhi ūmīhi vīcīhi saūmi, visamesu bhūmippadesesu savegaṃ anupakkhandantena imissā tāva nadiyā mahoghena tahiṃ tahiṃ āvaṭṭamānavipulajalatāya balavāmukhasadisehi saha āvaṭṭehīti sāvaṭṭo. Taṃ rahadaṃ otiṇṇasatteyeva attano nibaddhāmisagocare katvā ajjhāvasantena ativiya bhayānakadassanena ghoracetasā dakarakkhasena sagaho sarakkhaso, caṇḍamacchamakarādinā vā sagaho, yathāvuttarakkhasena sarakkhaso.
ਯਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਪ੍ਪਟਿਭਯਂ ਯਂ ਰਹਦਂ। ਅਮ੍ਭੋ ਪੁਰਿਸਾਤਿ ਆਲਪਨਂ। ਮਰਣਂ વਾ ਨਿਗਚ੍ਛਸੀਤਿ ਤਾਹਿ વਾ ਊਮੀਹਿ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟੋ, ਤੇਸੁ વਾ ਆવਟ੍ਟੇਸੁ ਨਿਪਤਿਤੋ ਸੀਸਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਤੇਸਂ વਾ ਚਣ੍ਡਮਚ੍ਛਮਕਰਾਦੀਨਂ ਮੁਖੇ ਨਿਪਤਿਤੋ। ਤਸ੍ਸ વਾ ਦਕਰਕ੍ਖਸਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਂ ਗਤੋ ਮਰਣਂ વਾ ਗਮਿਸ੍ਸਸਿ, ਅਥ વਾ ਪਨ ਆਯੁਸੇਸੇ ਸਤਿ ਤਤੋ ਮੁਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਤੇਹਿ ਊਮਿਆਦੀਹਿ ਜਨਿਤਘਟ੍ਟਿਤવਸੇਨ ਮਰਣਮਤ੍ਤਂ ਮਰਣਪ੍ਪਮਾਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਗਚ੍ਛਸਿ। ਪਟਿਸੋਤਂ વਾਯਮੇਯ੍ਯਾਤਿ ਸੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨੁਸੋਤਂ વੁਯ੍ਹਮਾਨੋ ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਅਨਤ੍ਥੋ ਕਿਰ ਮੇ ਉਪਟ੍ਠਿਤੋ, ਮਚ੍ਚੁਮੁਖੇ ਕਿਰਾਹਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਾਮੀ’’ਤਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਬਲવਭਯੋ ਸਮ੍ਭਮਨ੍ਤੋ ਦਿਗੁਣਂ ਕਤ੍વਾ ਉਸ੍ਸਾਹਂ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਚ ਪਾਦੇਹਿ ਚ વਾਯਮੇਯ੍ਯ ਤਰੇਯ੍ਯ, ਨ ਚਿਰੇਨੇવ ਤੀਰਂ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣੇਯ੍ਯ।
Yanti evaṃ sappaṭibhayaṃ yaṃ rahadaṃ. Ambho purisāti ālapanaṃ. Maraṇaṃ vā nigacchasīti tāhi vā ūmīhi ajjhotthaṭo, tesu vā āvaṭṭesu nipatito sīsaṃ ukkhipituṃ asakkonto tesaṃ vā caṇḍamacchamakarādīnaṃ mukhe nipatito. Tassa vā dakarakkhasassa hatthaṃ gato maraṇaṃ vā gamissasi, atha vā pana āyusese sati tato muccitvā apagacchanto tehi ūmiādīhi janitaghaṭṭitavasena maraṇamattaṃ maraṇappamāṇaṃ dukkhaṃ nigacchasi. Paṭisotaṃ vāyameyyāti so pubbe anusotaṃ vuyhamāno tassa purisassa vacanaṃ sutvā ‘‘anattho kira me upaṭṭhito, maccumukhe kirāhaṃ parivattāmī’’ti uppannabalavabhayo sambhamanto diguṇaṃ katvā ussāhaṃ hatthehi ca pādehi ca vāyameyya tareyya, na cireneva tīraṃ sampāpuṇeyya.
ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਪਨਾਯਾਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਾਨੁਕੂਲਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਮ੍ਬੋਧਨਾਯ ਉਪਮਾ ਕਤਾ। ਅਯਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਅਯਮੇવ ਇਦਾਨਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਇਧ ਮਯਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ ਉਪਮੇਯ੍ਯਤ੍ਥੋ, ਯਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਪਨਾਯ ਉਪਮਾ ਆਹਟਾ।
Atthassaviññāpanāyāti catusaccapaṭivedhānukūlassa atthassa sambodhanāya upamā katā. Ayañcettha atthoti ayameva idāni vuccamāno idha mayā adhippeto upameyyattho, yassa viññāpanāya upamā āhaṭā.
ਤਣ੍ਹਾਯੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚਤੂਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਸੋਤਸਦਿਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮਪਰਿવੁਡ੍ਢਿਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਤੋ ਓਸੀਦਾਪਨਤੋ ਦੁਰੁਤ੍ਤਰਣਤੋ ਚ। ਯਥਾ ਹਿ ਉਪਰਿ ਮਹਾਮੇਘੇ ਅਭਿਪ੍ਪવੁਟ੍ਠੇ ਉਦਕਂ ਪਬ੍ਬਤਕਨ੍ਦਰਪਦਰਸਾਖਾਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਭਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਕੁਸੁਬ੍ਭੇ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਭਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਕੁਨ੍ਨਦਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤਤੋ ਮਹਾਨਦਿਯੋ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਏਕੋਘਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ‘‘ਨਦੀਸੋਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਏવਮੇવ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਦਿવਸੇਨ ਅਨੇਕਭੇਦੇਸੁ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਲੋਭੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪਰਿવੁਡ੍ਢਿਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸੋਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਯਥਾ ਚ ਨਦੀਸੋਤੋ ਆਗਮਨਤੋ ਯਾવ ਸਮੁਦ੍ਦਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਤਾવ ਸਤਿ વਿਚ੍ਛੇਦਪਚ੍ਚਯਾਭਾવੇ ਅવਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤੋਪਿ ਆਗਮਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਸਤਿ વਿਚ੍ਛੇਦਪਚ੍ਚਯੇ ਅવਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਪਾਯਸਮੁਦ੍ਦਾਭਿਮੁਖੋ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਨਦੀਸੋਤੋ ਤਦਨ੍ਤੋਗਧੇ ਸਤ੍ਤੇ ਓਸੀਦਾਪੇਤਿ, ਸੀਸਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤਿ, ਮਰਣਂ વਾ ਮਰਣਮਤ੍ਤਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਾਪੇਤਿ, ਏવਂ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤੋਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੋਤਨ੍ਤੋਗਤੇ ਸਤ੍ਤੇ ਓਸੀਦਾਪੇਤਿ, ਪਞ੍ਞਾਸੀਸਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤਿ, ਕੁਸਲਮੂਲਚ੍ਛੇਦਨੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮਸਮਾਪਜ੍ਜਨੇਨ ਚ ਮਰਣਂ વਾ ਮਰਣਮਤ੍ਤਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਾਪੇਤਿ।
Taṇhāyetaṃ adhivacananti ettha catūhi ākārehi taṇhāya sotasadisatā veditabbā anukkamaparivuḍḍhito anuppabandhato osīdāpanato duruttaraṇato ca. Yathā hi upari mahāmeghe abhippavuṭṭhe udakaṃ pabbatakandarapadarasākhāyo pūretvā tato bhassitvā kusubbhe pūretvā tato bhassitvā kunnadiyo pūretvā tato mahānadiyo pakkhanditvā ekoghaṃ hutvā pavattamānaṃ ‘‘nadīsoto’’ti vuccati, evameva ajjhattikabāhirādivasena anekabhedesu rūpādīsu ārammaṇesu lobho uppajjitvā anukkamena parivuḍḍhiṃ gacchanto ‘‘taṇhāsoto’’ti vuccati, yathā ca nadīsoto āgamanato yāva samuddappatti, tāva sati vicchedapaccayābhāve avicchijjamāno anuppabandhena pavattati, evaṃ taṇhāsotopi āgamanato paṭṭhāya asati vicchedapaccaye avicchijjamāno apāyasamuddābhimukho anuppabandhena pavattati. Yathā pana nadīsoto tadantogadhe satte osīdāpeti, sīsaṃ ukkhipituṃ na deti, maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpeti, evaṃ taṇhāsotopi attano sotantogate satte osīdāpeti, paññāsīsaṃ ukkhipituṃ na deti, kusalamūlacchedanena saṃkilesadhammasamāpajjanena ca maraṇaṃ vā maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ pāpeti.
ਯਥਾ ਚ ਨਦਿਯਾ ਸੋਤੋ ਮਹੋਘਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਉਲ਼ੁਮ੍ਪਂ વਾ ਨਾવਂ વਾ ਬਨ੍ਧਿਤੁਂ ਨੇਤੁਞ੍ਚ ਛੇਕਂ ਪੁਰਿਸਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਰਤੀਰਂ ਗਨ੍ਤੁਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਕਤ੍વਾ ਤਜ੍ਜਂ વਾਯਾਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਤਰਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਯੇਨ વਾ ਤੇਨ વਾਤਿ ਦੁਰੁਤ੍ਤਰੋ, ਏવਂ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤੋਪਿ ਕਾਮੋਘਭવੋਘਭੂਤੋ ਸੀਲਸਂવਰਂ ਪੂਰੇਤੁਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਸੁ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਨਿਪਕੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੇ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਾવਂ ਅਭਿਰੁਹਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਤਰਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਯੇਨ વਾ ਤੇਨ વਾਤਿ ਦੁਰੁਤ੍ਤਰੋ। ਏવਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮਪਰਿવੁਡ੍ਢਿਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧਤੋ ਓਸੀਦਾਪਨਤੋ ਦੁਰੁਤ੍ਤਰਣਤੋਤਿ ਚਤੂਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਨਦੀਸੋਤਸਦਿਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Yathā ca nadiyā soto mahoghabhāvena pavattamāno uḷumpaṃ vā nāvaṃ vā bandhituṃ netuñca chekaṃ purisaṃ nissāya paratīraṃ gantuṃ ajjhāsayaṃ katvā tajjaṃ vāyāmaṃ karontena taritabbo, na yena vā tena vāti duruttaro, evaṃ taṇhāsotopi kāmoghabhavoghabhūto sīlasaṃvaraṃ pūretuṃ samathavipassanāsu kammaṃ kātuṃ ‘‘nipakena arahattaṃ pāpuṇissāmī’’ti ajjhāsayaṃ samuṭṭhāpetvā kalyāṇamitte nissāya samathavipassanānāvaṃ abhiruhitvā sammāvāyāmaṃ karontena taritabbo, na yena vā tena vāti duruttaro. Evaṃ anukkamaparivuḍḍhito anuppabandhato osīdāpanato duruttaraṇatoti catūhi ākārehi taṇhāya nadīsotasadisatā veditabbā.
ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਨ੍ਤਿ ਪਿਯਜਾਤਿਕਂ ਪਿਯਸਭਾવਂ ਪਿਯਰੂਪਂ, ਮਧੁਰਜਾਤਿਕਂ ਮਧੁਰਸਭਾવਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਇਟ੍ਠਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਛਨ੍ਨੇਤਨ੍ਤਿ ਛਨ੍ਨਂ ਏਤਂ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਏવਂ ਮਯਂ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਗਹਣਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿਯ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਅਧਿਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਗੋਚਰਜ੍ਝਤ੍ਤਂ, ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਂ, વਿਸਯਜ੍ਝਤ੍ਤਂ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਜ੍ਝਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ। ਤੇਸੁ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰਤੋ ਸਮਾਹਿਤੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੬੨) વੁਤ੍ਤਂ ਇਦਂ ਗੋਚਰਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਨਾਮ। ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਸਾਦਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੨੮; ਧ॰ ਸ॰ ੧੬੧) ਆਗਤਂ ਇਦਂ ਨਿਯਕਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਨਾਮ। ‘‘ਸਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਅਮਨਸਿਕਾਰਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਞ੍ਞਤਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੮੭) ਏવਮਾਗਤਂ ਇਦਂ વਿਸਯਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਨਾਮ। ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਬਾਹਿਰਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਤਿਕਮਾਤਿਕਾ ੨੦) ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਨਾਮ। ਇਧਾਪਿ ਏਤਦੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾਨਿਯੇવ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ। ਅਥ વਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੇਨ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ ਤੇਸੁ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤੇਸੁ ਭવਾਨਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ, ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ। ਤੇਸਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਂ।
Piyarūpaṃsātarūpanti piyajātikaṃ piyasabhāvaṃ piyarūpaṃ, madhurajātikaṃ madhurasabhāvaṃ sātarūpaṃ, iṭṭhasabhāvanti attho. Channetanti channaṃ etaṃ. Ajjhattikānanti ettha ‘‘evaṃ mayaṃ attāti gahaṇaṃ gamissāmā’’ti iminā viya adhippāyena attānaṃ adhikāraṃ katvā pavattānīti ajjhattikāni. Tattha gocarajjhattaṃ, niyakajjhattaṃ, visayajjhattaṃ, ajjhattajjhattanti catubbidhaṃ ajjhattaṃ. Tesu ‘‘ajjhattarato samāhito’’ti evamādīsu (dha. pa. 362) vuttaṃ idaṃ gocarajjhattaṃ nāma. ‘‘Ajjhattaṃ sampasādana’’nti (dī. ni. 1.228; dha. sa. 161) āgataṃ idaṃ niyakajjhattaṃ nāma. ‘‘Sabbanimittānaṃ amanasikārā ajjhattaṃ suññataṃ upasampajja viharatī’’ti (ma. ni. 3.187) evamāgataṃ idaṃ visayajjhattaṃ nāma. ‘‘Ajjhattikā dhammā, bāhirā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 20) ettha vuttaṃ ajjhattaṃ ajjhattajjhattaṃ nāma. Idhāpi etadeva adhippetaṃ, tasmā ajjhattāniyeva ajjhattikāni. Atha vā yathāvutteneva atthena ‘‘ajjhattā dhammā, bahiddhā dhammā’’tiādīsu viya tesu ajjhattesu bhavāni ajjhattikāni, cakkhādīni. Tesaṃ ajjhattikānaṃ.
ਆਯਤਨਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਆਯਤਨਤੋ, ਆਯਾਨਂ ਤਨਨਤੋ, ਆਯਤਸ੍ਸ ਚ ਨਯਨਤੋ ਆਯਤਨਾਨੀਤਿ । ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਹਿ ਤਂਤਂਦ੍વਾਰવਤ੍ਥੁਕਾ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਕੇਨ ਸਕੇਨ ਅਨੁਭવਨਾਦਿਨਾ ਕਿਚ੍ਚੇਨ ਆਯਤਨ੍ਤਿ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ ਘਟਨ੍ਤਿ વਾਯਮਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਚ ਆਯਭੂਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਏਤਾਨਿ ਤਨੋਨ੍ਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ੍ਤਿ , ਯਞ੍ਚ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰੇ ਪવਤ੍ਤਂ ਅਤਿવਿਯ ਆਯਤਂ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਂ ਨਯਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਸਬ੍ਬਥਾਪਿਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਆਯਤਨਤੋ, ਆਯਾਨਂ ਤਨਨਤੋ, ਆਯਤਸ੍ਸ ਚ ਨਯਨਤੋ ਆਯਤਨਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਅਪਿਚ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ, ਆਕਰਟ੍ਠੇਨ, ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ, ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸਟ੍ਠੇਨ, ਕਾਰਣਟ੍ਠੇਨ ਚ ਆਯਤਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ ਲੋਕੇ ‘‘ਇਸ੍ਸਰਾਯਤਨਂ ਦੇવਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਂ ਆਯਤਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਸੁવਣ੍ਣਾਯਤਨਂ ਰਜਤਾਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਆਕਰੋ। ਸਾਸਨੇ ਪਨ ‘‘ਮਨੋਰਮੇ ਆਯਤਨੇ, ਸੇવਨ੍ਤਿ ਨਂ વਿਹਙ੍ਗਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਂ। ‘‘ਦਕ੍ਖਿਣਾਪਥੋ ਗੁਨ੍ਨਂ ਆਯਤਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸੋ। ‘‘ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰੇવ ਸਕ੍ਖਿਭਬ੍ਬਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿਆਯਤਨੇ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੫੮; ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੨) ਕਾਰਣਂ ਆਯਤਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਚ ਤੇ ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਚੇਤਸਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨਿવਸਨ੍ਤਿ ਤਦਾਯਤ੍ਤવੁਤ੍ਤਿਤਾਯਾਤਿ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਤੇਸਂ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਂ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਤੇ ਆਕਿਣ੍ਣਾ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ਤੇ ਨੇਸਂ ਆਕਰੋ, ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਭਾવੇਨ ਸਮੋਸਰਣਤੋ, ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸੋ ਚ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਭਾવੇਨ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥੇવ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ, ਕਾਰਣਞ੍ਚ ਤਦਭਾવੇ ਤੇਸਂ ਅਭਾવਤੋਤਿ। ਇਤਿ ਨਿવਾਸਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ, ਆਕਰਟ੍ਠੇਨ, ਸਮੋਸਰਣਟ੍ਠਾਨਟ੍ਠੇਨ, ਸਞ੍ਜਾਤਿਦੇਸਟ੍ਠੇਨ, ਕਾਰਣਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਆਯਤਨਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਛਨ੍ਨੇਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਂ ਆਯਤਨਾਨ’’ਨ੍ਤਿ।
Āyatanānanti ettha āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatanānīti . Cakkhādīsu hi taṃtaṃdvāravatthukā cittacetasikā dhammā sakena sakena anubhavanādinā kiccena āyatanti uṭṭhahanti ghaṭanti vāyamanti, te ca āyabhūte dhamme etāni tanonti vitthārenti , yañca anamatagge saṃsāre pavattaṃ ativiya āyataṃ vaṭṭadukkhaṃ, taṃ nayanti pavattenti. Iti sabbathāpime dhammā āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatanānīti vuccanti. Apica nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena, sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ veditabbaṃ. Tathā hi loke ‘‘issarāyatanaṃ devāyatana’’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ āyatananti vuccati. ‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane, sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (ma. ni. 3.158; a. ni. 3.102) kāraṇaṃ āyatananti vuccati. Cakkhādīsu ca te te cittacetasikā dhammā nivasanti tadāyattavuttitāyāti cakkhādayo tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ. Tattha ca te ākiṇṇā tannissitattāti te nesaṃ ākaro, samosaraṇaṭṭhānañca tattha vatthudvārabhāvena samosaraṇato, sañjātideso ca tannissayabhāvena tesaṃ tattheva uppattito, kāraṇañca tadabhāve tesaṃ abhāvatoti. Iti nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena, sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhenāti imehi kāraṇehi cakkhādīni āyatanānīti vuccanti. Tena vuttaṃ ‘‘channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanāna’’nti.
ਯਦਿਪਿ ਰੂਪਾਦਯੋਪਿ ਧਮ੍ਮਾ ‘‘ਰੂਪਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਚਕ੍ਖਾਦਿਕੇ ਪਨ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਭਾવਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ ‘‘ਮਮ ਚਕ੍ਖੁ ਮਮ ਸੋਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਧਿਕਸਿਨੇਹવਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਸਾਤਿਸਯਂ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਨ੍ਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਂ ਅਰਹਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਨ੍ਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਛਨ੍ਨੇਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਂ ਆਯਤਨਾਨਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Yadipi rūpādayopi dhammā ‘‘rūpaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ti taṇhāvatthubhāvato piyarūpasātarūpabhāvena vuttā. Cakkhādike pana muñcitvā attabhāvapaññattiyā abhāvato ‘‘mama cakkhu mama sota’’ntiādinā adhikasinehavatthubhāvena cakkhādayo sātisayaṃ piyarūpaṃ sātarūpanti niddesaṃ arahantīti dassetuṃ ‘‘piyarūpaṃ sātarūpanti kho, bhikkhave, channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacana’’nti vuttaṃ.
ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਓਰਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁ, ਤਪ੍ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਓਰਮ੍ਭਾਗਾ, ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਤੇਸਂ ਹਿਤਾਤਿ ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯਾ। ਯਸ੍ਸ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਸਂਯੋਜੇਨ੍ਤਿ ਬਨ੍ਧਨ੍ਤੀਤਿ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ। ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਕਾਮਰਾਗਬ੍ਯਾਪਾਦਾਨਂ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਤੇ ਹਿ ਕਾਮਭવੂਪਗਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੁਤ੍વਾ ਰੂਪਾਰੂਪਧਾਤੁਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾਭਾવੇਨ ਨਿਹੀਨਭਾવੇਨ ਓਰਮ੍ਭਾਗਭੂਤੇਨ ਕਾਮਭવੇਨ ਸਤ੍ਤੇ ਸਂਯੋਜੇਨ੍ਤਿ। ਏਤੇਨੇવ ਤੇਸਂ ਹੇਟ੍ਠਾਰਹਦਸਦਿਸਤਾ ਦੀਪਿਤਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਊਮਿਭਯਨ੍ਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੋਧੁਪਾਯਾਸਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ ਭਾਯਤਿ ਏਤਸ੍ਮਾਤਿ ਭਯਂ, ਊਮਿ ਏવ ਭਯਨ੍ਤਿ ਊਮਿਭਯਂ। ਕੁਜ੍ਝਨਟ੍ਠੇਨ ਕੋਧੋ, ਸ੍વੇવ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਚ ਅਭਿਪ੍ਪਮਦ੍ਦਨਪવੇਧਨੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਦਲ਼੍ਹਂ ਆਯਾਸਨਟ੍ਠੇਨ ਉਪਾਯਾਸੋ।
Orambhāgiyānanti ettha oraṃ vuccati kāmadhātu, tappariyāpannā orambhāgā, paccayabhāvena tesaṃ hitāti orambhāgiyā. Yassa saṃvijjanti, taṃ puggalaṃ vaṭṭasmiṃ saṃyojenti bandhantīti saṃyojanāni. Sakkāyadiṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsakāmarāgabyāpādānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Te hi kāmabhavūpagānaṃ saṅkhārānaṃ paccayā hutvā rūpārūpadhātuto heṭṭhābhāvena nihīnabhāvena orambhāgabhūtena kāmabhavena satte saṃyojenti. Eteneva tesaṃ heṭṭhārahadasadisatā dīpitāti daṭṭhabbā. Ūmibhayantikho, bhikkhave, kodhupāyāsassetaṃ adhivacananti bhāyati etasmāti bhayaṃ, ūmi eva bhayanti ūmibhayaṃ. Kujjhanaṭṭhena kodho, sveva cittassa sarīrassa ca abhippamaddanapavedhanuppādanena daḷhaṃ āyāsanaṭṭhena upāyāso.
ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਨੇਕવਾਰਂ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਮવੇਤਂ ਸਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਸੀਸਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਾਪਾਦਨੇਨ ਕੋਧੁਪਾਯਾਸਸ੍ਸ ਊਮਿਸਦਿਸਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤਥਾ ਕਾਮਗੁਣਾਨਂ ਕਿਲੇਸਾਭਿਭੂਤੇ ਸਤ੍ਤੇ ਇਤੋ ਚ ਏਤ੍ਤੋ, ਏਤ੍ਤੋ ਚ ਇਤੋਤਿ ਏવਂ ਮਨਾਪਿਯਰੂਪਾਦਿવਿਸਯਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਂਸਾਰੇਤ੍વਾ ਯਥਾ ਤਤੋ ਬਹਿਭੂਤੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇ ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਏવਂ ਆવਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਬ੍ਯਸਨਾਪਾਦਨੇਨ ਆવਟ੍ਟਸਦਿਸਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਯਥਾ ਪਨ ਗਹਰਕ੍ਖਸੋਪਿ ਆਰਕ੍ਖਰਹਿਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗੋਚਰਭੂਮਿਗਤਂ ਪੁਰਿਸਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਗੋਚਰੇ ਠਿਤਮ੍ਪਿ ਰਕ੍ਖਸਮਾਯਾਯ ਗੋਚਰਂ ਨੇਤ੍વਾ ਭੇਰવਰੂਪਦਸ੍ਸਨਾਦਿਨਾ ਅવਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਕਾਰਂ ਕਾਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨ੍વਾવਿਸਿਤ੍વਾ વਣ੍ਣਬਲਭੋਗਯਸਸੁਖੇਹਿਪਿ વਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਆਪਾਦੇਤਿ, ਏવਂ ਮਾਤੁਗਾਮੋਪਿ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਰਹਿਤਂ ਅવੀਰਪੁਰਿਸਂ ਇਤ੍ਥਿਕੁਤ੍ਤਭੂਤੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਾવਭਾવવਿਲਾਸੇਹਿ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ ਗਹੇਤ੍વਾ વੀਰਜਾਤਿਯਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਰੂਪਾਦੀਹਿ ਪਲੋਭਨવਸੇਨ ਇਤ੍ਥਿਮਾਯਾਯ ਅਨ੍વਾવਿਸਿਤ੍વਾ ਅવਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪਕਾਰਧਮ੍ਮੇ ਸੀਲਾਦਯੋ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਗੁਣવਣ੍ਣਾਦੀਹਿ વਿਯੋਜੇਤ੍વਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਂ ਆਪਾਦੇਤਿ, ਏવਂ ਮਾਤੁਗਾਮਸ੍ਸ ਗਹਰਕ੍ਖਸਸਦਿਸਤਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਆવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨੇਤਂ ਕਾਮਗੁਣਾਨਂ ਅਧਿવਚਨਂ, ਗਹਰਕ੍ਖਸੋਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਾਤੁਗਾਮਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ।
Ettha ca anekavāraṃ pavattitvā attanā samavetaṃ sattaṃ ajjhottharitvā sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā anayabyasanāpādanena kodhupāyāsassa ūmisadisatā daṭṭhabbā. Tathā kāmaguṇānaṃ kilesābhibhūte satte ito ca etto, etto ca itoti evaṃ manāpiyarūpādivisayasaṅkhāte attani saṃsāretvā yathā tato bahibhūte nekkhamme cittampi na uppajjati evaṃ āvaṭṭetvā byasanāpādanena āvaṭṭasadisatā daṭṭhabbā. Yathā pana gaharakkhasopi ārakkharahitaṃ attano gocarabhūmigataṃ purisaṃ abhibhuyya gahetvā agocare ṭhitampi rakkhasamāyāya gocaraṃ netvā bheravarūpadassanādinā avasaṃ attano upakāraṃ kātuṃ asamatthaṃ katvā anvāvisitvā vaṇṇabalabhogayasasukhehipi viyojento mahantaṃ anayabyasanaṃ āpādeti, evaṃ mātugāmopi yonisomanasikārarahitaṃ avīrapurisaṃ itthikuttabhūtehi attano hāvabhāvavilāsehi abhibhuyya gahetvā vīrajātiyampi attano rūpādīhi palobhanavasena itthimāyāya anvāvisitvā avasaṃ attano upakāradhamme sīlādayo sampādetuṃ asamatthaṃ karonto guṇavaṇṇādīhi viyojetvā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpādeti, evaṃ mātugāmassa gaharakkhasasadisatā daṭṭhabbā. Tena vuttaṃ ‘‘āvaṭṭanti kho, bhikkhave, pañcannetaṃ kāmaguṇānaṃ adhivacanaṃ, gaharakkhasoti kho, bhikkhave, mātugāmassetaṃ adhivacana’’nti.
ਪਟਿਸੋਤੋਤਿ ਖੋ ਭਿਕ੍ਖવੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਸਹ ਉਪਚਾਰੇਨ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Paṭisototi kho bhikkhave nekkhammassetaṃ adhivacananti ettha pabbajjā saha upacārena paṭhamajjhānaṃ vipassanāpaññā ca nibbānañca nekkhammaṃ nāma. Sabbepi kusalā dhammā nekkhammaṃ nāma. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਪਠਮਂ ਝਾਨਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾ।
‘‘Pabbajjā paṭhamaṃ jhānaṃ, nibbānañca vipassanā;
ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਰੇ’’ਤਿ॥
Sabbepi kusalā dhammā, nekkhammanti pavuccare’’ti.
ਇਮੇਸਂ ਪਨ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤਸ੍ਸ ਪਟਿਲੋਮਤੋ ਪਟਿਸੋਤਸਦਿਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅવਿਸੇਸੇਨ ਹਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ, ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਚ, ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ ਚ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸੋਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Imesaṃ pana pabbajjādīnaṃ taṇhāsotassa paṭilomato paṭisotasadisatā veditabbā. Avisesena hi dhammavinayo nekkhammaṃ, tassa adhiṭṭhānaṃ pabbajjā ca, dhammavinayo ca taṇhāsotassa paṭisotaṃ vuccati. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਪਟਿਸੋਤਗਾਮਿਂ ਨਿਪੁਣਂ, ਗਮ੍ਭੀਰਂ ਦੁਦ੍ਦਸਂ ਅਣੁਂ।
‘‘Paṭisotagāmiṃ nipuṇaṃ, gambhīraṃ duddasaṃ aṇuṃ;
ਰਾਗਰਤ੍ਤਾ ਨ ਦਕ੍ਖਨ੍ਤਿ, ਤਮੋਖਨ੍ਧੇਨ ਆવੁਤਾ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੧; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੭੨)।
Rāgarattā na dakkhanti, tamokhandhena āvutā’’ti. (dī. ni. 2.65; ma. ni. 1.281; saṃ. ni. 1.172);
વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવੀਰਿਯਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਸ ਕਾਮੋਘਾਦਿਭੇਦਤਣ੍ਹਾਸੋਤਸਨ੍ਤਰਣਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਪਾਦੇਹਿ ਚਤੁਰਙ੍ਗਨਦੀਸੋਤਸਨ੍ਤਰਣવਾਯਾਮਸ੍ਸ ਸਦਿਸਤਾ ਪਾਕਟਾਯੇવ। ਤਥਾ ਨਦੀਸੋਤਸ੍ਸ ਤੀਰੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁਮਤੋ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਕਾਮਾਦਿਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਓਘਂ ਤਰਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਪਰਤੀਰਭੂਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਥਲੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਹਿ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਚਕ੍ਖੁਮਤੋ ਭਗવਤੋ ਸਦਿਸਭਾવੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸਾ’’ਤਿ।
Vīriyārambhassāti catubbidhasammappadhānavīriyassa. Tassa kāmoghādibhedataṇhāsotasantaraṇassa hatthehi pādehi caturaṅganadīsotasantaraṇavāyāmassa sadisatā pākaṭāyeva. Tathā nadīsotassa tīre ṭhitassa cakkhumato purisassa kāmādiṃ catubbidhampi oghaṃ taritvā tassa paratīrabhūte nibbānathale ṭhitassa pañcahi cakkhūhi cakkhumato bhagavato sadisabhāvo. Tena vuttaṃ ‘‘cakkhumā puriso…pe… sammāsambuddhassā’’ti.
ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਓਪਮ੍ਮਸਂਸਨ੍ਦਨਂ – ਨਦੀਸੋਤੋ વਿਯ ਅਨੁਪ੍ਪਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤੋ, ਤੇਨ વੁਯ੍ਹਮਾਨੋ ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਅਨਮਤਗ੍ਗੇ ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟੇ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਤੋ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤੇਨ વੁਯ੍ਹਮਾਨੋ ਸਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਪਿਯਰੂਪਸਾਤਰੂਪવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ વਿਯ ਇਮਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ, ਸਊਮਿਸਾવਟ੍ਟਸਗਹਰਕ੍ਖਸੋ ਹੇਟ੍ਠਾਰਹਦੋ વਿਯ ਕੋਧੁਪਾਯਾਸਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਮਾਤੁਗਾਮਸਮਾਕੁਲੋ ਪਞ੍ਚੋਰਮ੍ਭਾਗਿਯਸਂਯੋਜਨਸਮੂਹੋ, ਤਮਤ੍ਥਂ ਯਥਾਭੂਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਨਦੀਸੋਤਸ੍ਸ ਪਰਤੀਰੇ ਠਿਤੋ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਸਕਲਂ ਸਂਸਾਰਾਦੀਨવਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਚ ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਯਥਾਭੂਤਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤਸ੍ਸ ਪਰਤੀਰਭੂਤੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਥਲੇ ਠਿਤੋ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਭਗવਾ, ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਦਿਯਾ ਸੋਤੇਨ વੁਯ੍ਹਮਾਨੇ ਪੁਰਿਸੇ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਯ ਰਹਦਸ੍ਸ ਰਹਦਾਦੀਨવਸ੍ਸ ਚ ਆਚਿਕ੍ਖਨਂ વਿਯ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤੇਨ વੁਯ੍ਹਮਾਨਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਭਗવਤੋ ਤਣ੍ਹਾਦੀਨਂ ਤਦਾਦੀਨવਸ੍ਸ ਚ વਿਭਾવਨਾ, ਤਸ੍ਸ વਚਨਂ ਅਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਅਨੁਸੋਤਗਾਮਿਨੋ ਤਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਰਹਦੇ ਮਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤਿਮਰਣਮਤ੍ਤਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ વਿਯ ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਅਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਪਾਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਸੁਗਤਿਯਂ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਚ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ વਚਨਂ ਸਦ੍ਦਹਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਚ ਪਾਦੇਹਿ ਚ વਾਯਾਮਕਰਣਂ વਿਯ ਤੇਨ ਚ વਾਯਾਮੇਨ ਪਰਤੀਰਂ ਪਤ੍વਾ ਸੁਖੇਨ ਯਥਿਚ੍ਛਿਤਟ੍ਠਾਨਗਮਨਂ વਿਯ ਭਗવਤੋ વਚਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਣ੍ਹਾਦੀਸੁ ਆਦੀਨવਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸੋਤਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਦਿਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਸੇਨ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੋ, ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਸ੍ਸ ਚ ਤੇਨੇવ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੇਨ ਤਣ੍ਹਾਸੋਤਾਤਿਕ੍ਕਮਨਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਤੀਰਂ ਪਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਯਥਾਰੁਚਿ ਸੁਖવਿਹਾਰੋਤਿ।
Tatridaṃ opammasaṃsandanaṃ – nadīsoto viya anuppabandhavasena pavattamāno taṇhāsoto, tena vuyhamāno puriso viya anamatagge saṃsāravaṭṭe paribbhamanato taṇhāsotena vuyhamāno satto, tassa tattha piyarūpasātarūpavatthusmiṃ abhiniveso viya imassa cakkhādīsu abhiniveso, saūmisāvaṭṭasagaharakkhaso heṭṭhārahado viya kodhupāyāsapañcakāmaguṇamātugāmasamākulo pañcorambhāgiyasaṃyojanasamūho, tamatthaṃ yathābhūtaṃ viditvā tassa nadīsotassa paratīre ṭhito cakkhumā puriso viya sakalaṃ saṃsārādīnavaṃ sabbañca ñeyyadhammaṃ yathābhūtaṃ viditvā taṇhāsotassa paratīrabhūte nibbānathale ṭhito samantacakkhu bhagavā, tassa purisassa tasmiṃ nadiyā sotena vuyhamāne purise anukampāya rahadassa rahadādīnavassa ca ācikkhanaṃ viya taṇhāsotena vuyhamānassa sattassa mahākaruṇāya bhagavato taṇhādīnaṃ tadādīnavassa ca vibhāvanā, tassa vacanaṃ asaddahitvā anusotagāmino tassa purisassa tasmiṃ rahade maraṇappattimaraṇamattadukkhappattiyo viya bhagavato vacanaṃ asampaṭicchantassa apāyuppatti, sugatiyaṃ dukkhuppatti ca, tassa pana vacanaṃ saddahitvā hatthehi ca pādehi ca vāyāmakaraṇaṃ viya tena ca vāyāmena paratīraṃ patvā sukhena yathicchitaṭṭhānagamanaṃ viya bhagavato vacanaṃ sampaṭicchitvā taṇhādīsu ādīnavaṃ passitvā taṇhāsotassa paṭisotapabbajjādinekkhammavasena vīriyārambho, āraddhavīriyassa ca teneva vīriyārambhena taṇhāsotātikkamanaṃ nibbānatīraṃ patvā arahattaphalasamāpattivasena yathāruci sukhavihāroti.
ਗਾਥਾਸੁ ਸਹਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਜਹੇਯ੍ਯ ਕਾਮੇਤਿ ਝਾਨਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਤ੍ਥਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨੁਯੋਗਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਦਿਪਿ ਤੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾ ਕਿਚ੍ਛੇਨ ਕਸਿਰੇਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਸੁਖੇਨ વੀਥਿਂ ਓਤਰਤਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਭਾવਨਾਯ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਬਲવਭਾવਤੋ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ વਾ ਅਤਿਕ੍ਖਭਾવਤੋ। ਤਥਾ ਸਤਿ ਸਹਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਜਹੇਯ੍ਯ ਕਾਮੇ, ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇਨ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ ਤਤਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤੋ ਕਿਲੇਸਕਾਮੇ ਪਜਹੇਯ੍ਯ। ਏਤੇਨ ਦੁਕ੍ਖਪਟਿਪਦੇ ਝਾਨਮਗ੍ਗੇ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Gāthāsu sahāpi dukkhena jaheyya kāmeti jhānamaggādhigamatthaṃ samathavipassanānuyogaṃ karonto bhikkhu yadipi tesaṃ pubbabhāgapaṭipadā kicchena kasirena sampajjati, na sukhena vīthiṃ otarati pubbabhāgabhāvanāya kilesānaṃ balavabhāvato, indriyānaṃ vā atikkhabhāvato. Tathā sati sahāpi dukkhena jaheyya kāme, paṭhamajjhānena vikkhambhento tatiyamaggena samucchindanto kilesakāme pajaheyya. Etena dukkhapaṭipade jhānamagge dasseti.
ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਂ ਆਯਤਿਂ ਪਤ੍ਥਯਾਨੋਤਿ ਅਨਾਗਾਮਿਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨੋ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ – ਯਦਿਪਿ ਏਤਰਹਿ ਕਿਚ੍ਛੇਨ ਕਸਿਰੇਨ ਝਾਨਪੁਰਿਮਮਗ੍ਗੇ ਅਧਿਗਚ੍ਛਾਮਿ, ਇਮੇ ਪਨ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪਰਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਅਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਤਕਿਚ੍ਚੋ ਪਹੀਨਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਸਹਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਝਾਨਾਦੀਹਿ ਕਾਮੇ ਪਜਹੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਅਥ વਾ ਯੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਬਹੁਲੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਸੀਲવਿਸੋਧਨਂ ਝਾਨਾਦੀਨਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ વਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਕਿਚ੍ਛੇਨ ਕਸਿਰੇਨ ਅਸ੍ਸੁਮੁਖੋ ਰੋਦਮਾਨੋ ਤਂ વਿਤਕ੍ਕਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਹਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਜਹੇਯ੍ਯ ਕਾਮੇ’’ਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਕਿਚ੍ਛੇਨਪਿ ਕਾਮੇ ਪਜਹਨ੍ਤੋ ਝਾਨਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਂ ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹੇਯ੍ਯ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਯੋਗਕ੍ਖੇਮਂ ਆਯਤਿਂ ਪਤ੍ਥਯਾਨੋ’’ਤਿ।
Yogakkhemaṃ āyatiṃ patthayānoti anāgāmitaṃ arahattaṃ icchanto ākaṅkhamāno. Ayañhettha adhippāyo – yadipi etarahi kicchena kasirena jhānapurimamagge adhigacchāmi, ime pana nissāya upari arahattaṃ adhigantvā katakicco pahīnasabbadukkho bhavissāmīti sahāpi dukkhena jhānādīhi kāme pajaheyyāti. Atha vā yo kāmavitakkabahulo puggalo kalyāṇamittassa vasena pabbajjaṃ sīlavisodhanaṃ jhānādīnaṃ pubbabhāgapaṭipattiṃ vā paṭipajjanto kicchena kasirena assumukho rodamāno taṃ vitakkaṃ vikkhambheti, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘sahāpi dukkhena jaheyya kāme’’ti. So hi kicchenapi kāme pajahanto jhānaṃ nibbattetvā taṃ jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanto anukkamena arahatte patiṭṭhaheyya. Tena vuttaṃ ‘‘yogakkhemaṃ āyatiṃ patthayāno’’ti.
ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਜਾਨੋਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਹਿਤਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ। ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਫਸ੍ਸਯੇ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਗ੍ਗਫਲਾਧਿਗਮਨਕਾਲੇ વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਫਸ੍ਸਯੇ ਫੁਸੇਯ੍ਯ ਪਾਪੁਣੇਯ੍ਯ ਅਧਿਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਸਚ੍ਛਿਕਰੇਯ੍ਯ। ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇ ਹਿ ‘‘વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਸਾਮਿવਚਨਂ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾਯ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਤਂਤਂਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕਾਲੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਫਲਚਿਤ੍ਤਂ ਫਸ੍ਸਯੇ ਫੁਸੇਯ੍ਯ ਪਾਪੁਣੇਯ੍ਯ, ਨਿਬ੍ਬਾਨੋਗਧਾਯ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਹਰੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸ વੇਦਗੂਤਿ ਸੋ વੇਦਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਮਗ੍ਗਞਾਣੇਨ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਗਤਤ੍ਤਾ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਤ੍ਤਾ વੇਦਗੂ। ਲੋਕਨ੍ਤਗੂਤਿ ਖਨ੍ਧਲੋਕਸ੍ਸ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਗਤੋ। ਸੇਸਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
Sammappajānoti vipassanāsahitāya maggapaññāya sammadeva pajānanto. Suvimuttacittoti tassa ariyamaggādhigamassa anantaraṃ phalavimuttiyā suṭṭhu vimuttacitto. Vimuttiyā phassaye tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ maggaphalādhigamanakāle vimuttiṃ nibbānaṃ phassaye phuseyya pāpuṇeyya adhigaccheyya sacchikareyya. Upayogatthe hi ‘‘vimuttiyā’’ti idaṃ sāmivacanaṃ. Vimuttiyā vā ārammaṇabhūtāya tattha tattha taṃtaṃphalasamāpattikāle attano phalacittaṃ phassaye phuseyya pāpuṇeyya, nibbānogadhāya phalasamāpattiyā vihareyyāti attho. Sa vedagūti so vedasaṅkhātena maggañāṇena catunnaṃ saccānaṃ gatattā paṭividdhattā vedagū. Lokantagūti khandhalokassa pariyantaṃ gato. Sesaṃ suviññeyyameva.
ਦਸਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਇਤਿવੁਤ੍ਤਕਪਾਲ਼ਿ • Itivuttakapāḷi / ੧੦. ਨਦੀਸੋਤਸੁਤ੍ਤਂ • 10. Nadīsotasuttaṃ