| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
८. नगरविन्देय्यसुत्तवण्णना
8. Nagaravindeyyasuttavaṇṇanā
४३५. समविसमं चरन्तीति कायसमादिं समञ्ञेव, कायविसमादिं विसमञ्ञेव चरन्ति करोन्ति पटिपज्जन्ति। तं पन समविसमं अञ्ञमञ्ञं विरुद्धत्ता विसदिसत्ता न एकस्मिं काले सम्भवतीति आह – ‘‘कालेन समं कालेन विसम’’न्ति। समचरियम्पि हि एतन्ति पुब्बे समचरियाय जोतितत्ता वुत्तं।
435.Samavisamaṃcarantīti kāyasamādiṃ samaññeva, kāyavisamādiṃ visamaññeva caranti karonti paṭipajjanti. Taṃ pana samavisamaṃ aññamaññaṃ viruddhattā visadisattā na ekasmiṃ kāle sambhavatīti āha – ‘‘kālena samaṃ kālena visama’’nti. Samacariyampi hi etanti pubbe samacariyāya jotitattā vuttaṃ.
४३७. आकरोन्ति अधिप्पेतमत्थं ञापेन्ति पबोधेन्तीति आकारा, ञापककारणन्ति आह – ‘‘के आकाराति कानि कारणानी’’ति। अनुबुद्धियोति अनुमानञाणानि। तञ्हि यथादिट्ठमत्थं दिट्ठभावेन अन्वेति अनुगच्छतीति ‘‘अन्वया’’ति वुच्चति। हरिततिणचम्पकवनादिवसेनाति हरितकम्बलादिसदिसतिणादिवसेन वित्थारितकनकपटादिसदिविकसितचम्पकवनादिवसेन। आदिसद्देन चेत्थ कीचकवेणुसद्दमधुरसफलाफलवसेन सद्दरसानं अत्थिभावो वेदितब्बोति। चम्पकवसेनेव पन फस्सगन्धानम्पि अत्थिभावो वुत्तोति। तेनाह – ‘‘रूपादयो पञ्च कामगुणा अत्थी’’ति। ‘‘इत्थिरूपादीनि सन्धायेतं कथित’’न्ति वत्वा इन्द्रियबद्धा वा होन्तु रूपादयो अनिन्द्रियबद्धा वा, सब्बेपि चेते किलेसुप्पत्तिनिमित्तताय कामगुणा एवाति चोदनं सन्धाय विसभागित्थिगता रूपादयो सविसेसं किलेसुप्पत्तिनिमित्तन्ति दस्सेन्तो, ‘‘तानि ही’’तिआदिमाह।
437. Ākaronti adhippetamatthaṃ ñāpenti pabodhentīti ākārā, ñāpakakāraṇanti āha – ‘‘ke ākārāti kāni kāraṇānī’’ti. Anubuddhiyoti anumānañāṇāni. Tañhi yathādiṭṭhamatthaṃ diṭṭhabhāvena anveti anugacchatīti ‘‘anvayā’’ti vuccati. Haritatiṇacampakavanādivasenāti haritakambalādisadisatiṇādivasena vitthāritakanakapaṭādisadivikasitacampakavanādivasena. Ādisaddena cettha kīcakaveṇusaddamadhurasaphalāphalavasena saddarasānaṃ atthibhāvo veditabboti. Campakavaseneva pana phassagandhānampi atthibhāvo vuttoti. Tenāha – ‘‘rūpādayo pañca kāmaguṇā atthī’’ti. ‘‘Itthirūpādīni sandhāyetaṃ kathita’’nti vatvā indriyabaddhā vā hontu rūpādayo anindriyabaddhā vā, sabbepi cete kilesuppattinimittatāya kāmaguṇā evāti codanaṃ sandhāya visabhāgitthigatā rūpādayo savisesaṃ kilesuppattinimittanti dassento, ‘‘tāni hī’’tiādimāha.
तत्थ तानीति रूपादीनि। हि-सद्दो हेतुअत्थो। तेन यथावुत्तमत्थं समत्थेति, ‘‘यस्मा पुरिसस्स चित्तं परियादाय तिट्ठन्ति, तस्मा इत्थिरूपादीनि सन्धाय एतं कथित’’न्ति। पुरिसस्स चित्तन्ति पुरिसस्स चतुभूमकं कुसलचित्तं परियादाय गहेत्वा अन्तोमुट्ठिगतं विय कत्वा। ‘‘हत्थिकायं परियादियित्वा’’तिआदीसु (सं॰ नि॰ १.१२६) हि गहणं परियादानं नाम, ‘‘अनिच्चसञ्ञा भाविता बहुलीकता सब्बं कामरागं परियादियती’’तिआदीसु (सं॰ नि॰ ३.१०२) खेपनं परियादानं, इध उभयम्पि वट्टति। इदानि यथावुत्तमत्थं सुत्तेनेव साधेतुं, ‘‘यथाहा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ ‘‘नाहं, भिक्खवे’’तिआदीसु न-कारो पटिसेधत्थो। अहन्ति भगवा अत्तानं निद्दिसति। भिक्खवेति भिक्खू आलपति। अञ्ञन्ति इदानि वत्तब्बं इत्थिरूपतो अञ्ञं। एकरूपम्पीति एकम्पि रूपं। समनुपस्सामीति ञाणस्स समनुपस्सना अधिप्पेता, हेट्ठा न-कारं आनेत्वा सम्बन्धितब्बं। अयञ्हेत्थ अत्थो – ‘‘अहं, भिक्खवे, सब्बञ्ञुतञ्ञाणेन सब्बसो ओलोकेन्तो अञ्ञं एकरूपम्पि न समनुपस्सामी’’ति। यं एवं पुरिसस्स चित्तं परियादाय तिट्ठतीति यं रूपं रूपगरुकस्स पुरिसस्स सब्बम्पि कुसलचित्तं पवत्तितुं अप्पदानवसेन परियादियित्वा गहेत्वा खेपेत्वा च तिट्ठति। यथयिदं इत्थिरूपन्ति इत्थिया रूपकायं। रूपसद्दो खन्धादिअनेकत्थवाचको, इध पन इत्थिया चतुसमुट्ठाने रूपायतने वण्णधातुयं दट्ठब्बो। ‘‘इत्थिरूपं, भिक्खवे, पुरिसस्स चित्तं परियादाय तिट्ठती’’ति इदं पुरिमस्सेव दळ्हीकरणत्थं वुत्तं। पुरिमं ‘‘यथयिदं, भिक्खवे, इत्थिरूप’’न्ति इदं ओपम्मवसेन वुत्तं, इदं परियादानभावे निदस्सनन्ति दट्ठब्बं। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
Tattha tānīti rūpādīni. Hi-saddo hetuattho. Tena yathāvuttamatthaṃ samattheti, ‘‘yasmā purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhanti, tasmā itthirūpādīni sandhāya etaṃ kathita’’nti. Purisassa cittanti purisassa catubhūmakaṃ kusalacittaṃ pariyādāya gahetvā antomuṭṭhigataṃ viya katvā. ‘‘Hatthikāyaṃ pariyādiyitvā’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.126) hi gahaṇaṃ pariyādānaṃ nāma, ‘‘aniccasaññā bhāvitā bahulīkatā sabbaṃ kāmarāgaṃ pariyādiyatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.102) khepanaṃ pariyādānaṃ, idha ubhayampi vaṭṭati. Idāni yathāvuttamatthaṃ sutteneva sādhetuṃ, ‘‘yathāhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ‘‘nāhaṃ, bhikkhave’’tiādīsu na-kāro paṭisedhattho. Ahanti bhagavā attānaṃ niddisati. Bhikkhaveti bhikkhū ālapati. Aññanti idāni vattabbaṃ itthirūpato aññaṃ. Ekarūpampīti ekampi rūpaṃ. Samanupassāmīti ñāṇassa samanupassanā adhippetā, heṭṭhā na-kāraṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Ayañhettha attho – ‘‘ahaṃ, bhikkhave, sabbaññutaññāṇena sabbaso olokento aññaṃ ekarūpampi na samanupassāmī’’ti. Yaṃ evaṃ purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatīti yaṃ rūpaṃ rūpagarukassa purisassa sabbampi kusalacittaṃ pavattituṃ appadānavasena pariyādiyitvā gahetvā khepetvā ca tiṭṭhati. Yathayidaṃ itthirūpanti itthiyā rūpakāyaṃ. Rūpasaddo khandhādianekatthavācako, idha pana itthiyā catusamuṭṭhāne rūpāyatane vaṇṇadhātuyaṃ daṭṭhabbo. ‘‘Itthirūpaṃ, bhikkhave, purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’’ti idaṃ purimasseva daḷhīkaraṇatthaṃ vuttaṃ. Purimaṃ ‘‘yathayidaṃ, bhikkhave, itthirūpa’’nti idaṃ opammavasena vuttaṃ, idaṃ pariyādānabhāve nidassananti daṭṭhabbaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
नगरविन्देय्यसुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Nagaravindeyyasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ८. नगरविन्देय्यसुत्तं • 8. Nagaravindeyyasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ८. नगरविन्देय्यसुत्तवण्णना • 8. Nagaravindeyyasuttavaṇṇanā
