Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / અઙ્ગુત્તરનિકાય • Aṅguttaranikāya |
૫. ધમ્મિકવગ્ગો
5. Dhammikavaggo
૧. નાગસુત્તં
1. Nāgasuttaṃ
૪૩. એકં સમયં ભગવા સાવત્થિયં વિહરતિ જેતવને અનાથપિણ્ડિકસ્સ આરામે. અથ ખો ભગવા પુબ્બણ્હસમયં નિવાસેત્વા પત્તચીવરમાદાય સાવત્થિયં પિણ્ડાય પાવિસિ. સાવત્થિયં પિણ્ડાય ચરિત્વા પચ્છાભત્તં પિણ્ડપાતપટિક્કન્તો આયસ્મન્તં આનન્દં આમન્તેસિ – ‘‘આયામાનન્દ , યેન પુબ્બારામો મિગારમાતુપાસાદો તેનુપસઙ્કમિસ્સામ દિવાવિહારાયા’’તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ.
43. Ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya sāvatthiyaṃ piṇḍāya pāvisi. Sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda , yena pubbārāmo migāramātupāsādo tenupasaṅkamissāma divāvihārāyā’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi.
અથ ખો ભગવા આયસ્મતા આનન્દેન સદ્ધિં યેન પુબ્બારામો મિગારમાતુપાસાદો તેનુપસઙ્કમિ. અથ ખો ભગવા સાયન્હસમયં પટિસલ્લાના વુટ્ઠિતો આયસ્મન્તં આનન્દં આમન્તેસિ – ‘‘આયામાનન્દ, યેન પુબ્બકોટ્ઠકો તેનુપસઙ્કમિસ્સામ ગત્તાનિ પરિસિઞ્ચિતુ’’ન્તિ. ‘‘એવં, ભન્તે’’તિ ખો આયસ્મા આનન્દો ભગવતો પચ્ચસ્સોસિ. અથ ખો ભગવા આયસ્મતા આનન્દેન સદ્ધિં યેન પુબ્બકોટ્ઠકો તેનુપસઙ્કમિ ગત્તાનિ પરિસિઞ્ચિતું. પુબ્બકોટ્ઠકે ગત્તાનિ પરિસિઞ્ચિત્વા પચ્ચુત્તરિત્વા એકચીવરો અટ્ઠાસિ ગત્તાનિ પુબ્બાપયમાનો.
Atha kho bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṃ yena pubbārāmo migāramātupāsādo tenupasaṅkami. Atha kho bhagavā sāyanhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhito āyasmantaṃ ānandaṃ āmantesi – ‘‘āyāmānanda, yena pubbakoṭṭhako tenupasaṅkamissāma gattāni parisiñcitu’’nti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Atha kho bhagavā āyasmatā ānandena saddhiṃ yena pubbakoṭṭhako tenupasaṅkami gattāni parisiñcituṃ. Pubbakoṭṭhake gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno.
તેન ખો પન સમયેન રઞ્ઞો પસેનદિસ્સ કોસલસ્સ સેતો નામ નાગો મહાતૂરિય 1 તાળિતવાદિતેન પુબ્બકોટ્ઠકા પચ્ચુત્તરતિ. અપિસ્સુ તં જનો દિસ્વા એવમાહ – ‘‘અભિરૂપો વત, ભો, રઞ્ઞો નાગો; દસ્સનીયો વત, ભો, રઞ્ઞો નાગો; પાસાદિકો વત, ભો, રઞ્ઞો નાગો; કાયુપપન્નો વત, ભો, રઞ્ઞો નાગો’’તિ! એવં વુત્તે આયસ્મા ઉદાયી ભગવન્તં એતદવોચ – ‘‘હત્થિમેવ નુ ખો, ભન્તે, મહન્તં બ્રહન્તં 2 કાયુપપન્નં જનો દિસ્વા એવમાહ – ‘નાગો વત, ભો, નાગો’તિ, ઉદાહુ અઞ્ઞમ્પિ કઞ્ચિ 3 મહન્તં બ્રહન્તં કાયુપપન્નં જનો દિસ્વા એવમાહ – ‘નાગો વત, ભો, નાગો’’’તિ? ‘‘હત્થિમ્પિ ખો, ઉદાયિ, મહન્તં બ્રહન્તં કાયુપપન્નં જનો દિસ્વા એવમાહ – ‘નાગો વત, ભો, નાગો’તિ! અસ્સમ્પિ ખો, ઉદાયિ, મહન્તં બ્રહન્તં…પે॰… ગોણમ્પિ ખો, ઉદાયિ , મહન્તં બ્રહન્તં…પે॰… ઉરગમ્પિ 4 ખો, ઉદાયિ, મહન્તં બ્રહન્તં…પે॰… રુક્ખમ્પિ ખો, ઉદાયિ , મહન્તં બ્રહન્તં…પે॰… મનુસ્સમ્પિ ખો, ઉદાયિ, મહન્તં બ્રહન્તં કાયુપપન્નં જનો દિસ્વા એવમાહ – ‘નાગો વત, ભો, નાગો’તિ! અપિ ચ, ઉદાયિ, યો સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય આગું ન કરોતિ કાયેન વાચાય મનસા, તમહં ‘નાગો’તિ બ્રૂમી’’તિ.
Tena kho pana samayena rañño pasenadissa kosalassa seto nāma nāgo mahātūriya 5 tāḷitavāditena pubbakoṭṭhakā paccuttarati. Apissu taṃ jano disvā evamāha – ‘‘abhirūpo vata, bho, rañño nāgo; dassanīyo vata, bho, rañño nāgo; pāsādiko vata, bho, rañño nāgo; kāyupapanno vata, bho, rañño nāgo’’ti! Evaṃ vutte āyasmā udāyī bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘hatthimeva nu kho, bhante, mahantaṃ brahantaṃ 6 kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’ti, udāhu aññampi kañci 7 mahantaṃ brahantaṃ kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’’’ti? ‘‘Hatthimpi kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’ti! Assampi kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ…pe… goṇampi kho, udāyi , mahantaṃ brahantaṃ…pe… uragampi 8 kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ…pe… rukkhampi kho, udāyi , mahantaṃ brahantaṃ…pe… manussampi kho, udāyi, mahantaṃ brahantaṃ kāyupapannaṃ jano disvā evamāha – ‘nāgo vata, bho, nāgo’ti! Api ca, udāyi, yo sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya āguṃ na karoti kāyena vācāya manasā, tamahaṃ ‘nāgo’ti brūmī’’ti.
‘‘અચ્છરિયં, ભન્તે, અબ્ભુતં, ભન્તે! યાવ સુભાસિતં ચિદં, ભન્તે, ભગવતા – અપિ ચ, ઉદાયિ, યો સદેવકે લોકે સમારકે સબ્રહ્મકે સસ્સમણબ્રાહ્મણિયા પજાય સદેવમનુસ્સાય આગું ન કરોતિ કાયેન વાચાય મનસા, તમહં ‘નાગો’તિ બ્રૂમી’’તિ. ઇદઞ્ચ પનાહં, ભન્તે, ભગવતા સુભાસિતં ઇમાહિ ગાથાહિ અનુમોદામિ –
‘‘Acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante! Yāva subhāsitaṃ cidaṃ, bhante, bhagavatā – api ca, udāyi, yo sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya āguṃ na karoti kāyena vācāya manasā, tamahaṃ ‘nāgo’ti brūmī’’ti. Idañca panāhaṃ, bhante, bhagavatā subhāsitaṃ imāhi gāthāhi anumodāmi –
‘‘મનુસ્સભૂતં સમ્બુદ્ધં, અત્તદન્તં સમાહિતં;
‘‘Manussabhūtaṃ sambuddhaṃ, attadantaṃ samāhitaṃ;
ઇરિયમાનં બ્રહ્મપથે, ચિત્તસ્સૂપસમે રતં.
Iriyamānaṃ brahmapathe, cittassūpasame rataṃ.
‘‘યં મનુસ્સા નમસ્સન્તિ, સબ્બધમ્માન પારગું;
‘‘Yaṃ manussā namassanti, sabbadhammāna pāraguṃ;
‘‘સબ્બે અચ્ચરુચી નાગો, હિમવાઞ્ઞે સિલુચ્ચયે;
‘‘Sabbe accarucī nāgo, himavāññe siluccaye;
સબ્બેસં નાગનામાનં, સચ્ચનામો અનુત્તરો.
Sabbesaṃ nāganāmānaṃ, saccanāmo anuttaro.
સોરચ્ચં અવિહિંસા ચ, પાદા નાગસ્સ તે દુવે.
Soraccaṃ avihiṃsā ca, pādā nāgassa te duve.
‘‘તપો ચ બ્રહ્મચરિયં, ચરણા નાગસ્સ ત્યાપરે;
‘‘Tapo ca brahmacariyaṃ, caraṇā nāgassa tyāpare;
સદ્ધાહત્થો મહાનાગો, ઉપેક્ખાસેતદન્તવા.
Saddhāhattho mahānāgo, upekkhāsetadantavā.
‘‘સતિ ગીવા સિરો પઞ્ઞા, વીમંસા ધમ્મચિન્તના;
‘‘Sati gīvā siro paññā, vīmaṃsā dhammacintanā;
ધમ્મકુચ્છિસમાતપો, વિવેકો તસ્સ વાલધિ.
Dhammakucchisamātapo, viveko tassa vāladhi.
ગચ્છં સમાહિતો નાગો, ઠિતો નાગો સમાહિતો.
Gacchaṃ samāhito nāgo, ṭhito nāgo samāhito.
‘‘સેય્યં સમાહિતો નાગો, નિસિન્નોપિ સમાહિતો;
‘‘Seyyaṃ samāhito nāgo, nisinnopi samāhito;
સબ્બત્થ સંવુતો નાગો, એસા નાગસ્સ સમ્પદા.
Sabbattha saṃvuto nāgo, esā nāgassa sampadā.
‘‘ભુઞ્જતિ અનવજ્જાનિ, સાવજ્જાનિ ન ભુઞ્જતિ;
‘‘Bhuñjati anavajjāni, sāvajjāni na bhuñjati;
ઘાસમચ્છાદનં લદ્ધા, સન્નિધિં પરિવજ્જયં.
Ghāsamacchādanaṃ laddhā, sannidhiṃ parivajjayaṃ.
‘‘સંયોજનં અણું થૂલં, સબ્બં છેત્વાન બન્ધનં;
‘‘Saṃyojanaṃ aṇuṃ thūlaṃ, sabbaṃ chetvāna bandhanaṃ;
યેન યેનેવ ગચ્છતિ, અનપેક્ખોવ ગચ્છતિ.
Yena yeneva gacchati, anapekkhova gacchati.
‘‘યથાપિ ઉદકે જાતં, પુણ્ડરીકં પવડ્ઢતિ;
‘‘Yathāpi udake jātaṃ, puṇḍarīkaṃ pavaḍḍhati;
‘‘તથેવ લોકે સુજાતો, બુદ્ધો લોકે વિહરતિ;
‘‘Tatheva loke sujāto, buddho loke viharati;
નુપલિપ્પતિ લોકેન, તોયેન પદુમં યથા.
Nupalippati lokena, toyena padumaṃ yathā.
‘‘અત્થસ્સાયં વિઞ્ઞાપની, ઉપમા વિઞ્ઞૂહિ દેસિતા;
‘‘Atthassāyaṃ viññāpanī, upamā viññūhi desitā;
‘‘વીતરાગો વીતદોસો, વીતમોહો અનાસવો;
‘‘Vītarāgo vītadoso, vītamoho anāsavo;
Footnotes:
Related texts:
અટ્ઠકથા • Aṭṭhakathā / સુત્તપિટક (અટ્ઠકથા) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (અટ્ઠકથા) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ૧. નાગસુત્તવણ્ણના • 1. Nāgasuttavaṇṇanā
ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / અઙ્ગુત્તરનિકાય (ટીકા) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ૧. નાગસુત્તવણ્ણના • 1. Nāgasuttavaṇṇanā