ಖನ್ಧವಗ್ಗಟೀಕಾ

Khandhavaggaṭīkā

೧. ಖನ್ಧಸಂಯುತ್ತಂ

1. Khandhasaṃyuttaṃ

೧. ನಕುಲಪಿತುವಗ್ಗೋ

1. Nakulapituvaggo

೧. ನಕುಲಪಿತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ

1. Nakulapitusuttavaṇṇanā

೧. ಭಗ್ಗಾ ನಾಮ ಜಾನಪದಿನೋ ರಾಜಕುಮಾರಾ। ತೇಸಂ ನಿವಾಸೋ ಏಕೋಪಿ ಜನಪದೋ ರುಳ್ಹೀವಸೇನ ‘‘ಭಗ್ಗಾ’’ತ್ವೇವ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಏವಂನಾಮಕೇ ಜನಪದೇ’’ತಿ, ಏವಂ ಬಹುವಚನವಸೇನ ಲದ್ಧನಾಮೇ’’ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇತಿ ಯೋ ಪನ ವನಸಣ್ಡೋ ಪುಬ್ಬೇ ಮಿಗಾನಂ ಅಭಯತ್ಥಾಯ ದಿನ್ನೋ, ತಸ್ಮಿಂ ವನಸಣ್ಡೇ। ಯಸ್ಮಾ ಸೋ ಗಹಪತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಗರೇ ‘‘ನಕುಲಪಿತಾ’’ತಿ ಪುತ್ತಸ್ಸ ವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ನಕುಲಪಿತಾ’’ತಿ ನಕುಲಸ್ಸ ನಾಮ ದಾರಕಸ್ಸ ಪಿತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭರಿಯಾಪಿಸ್ಸ ‘‘ನಕುಲಮಾತಾ’’ತಿ ಪಞ್ಞಾಯಿತ್ಥ।

1. Bhaggā nāma jānapadino rājakumārā. Tesaṃ nivāso ekopi janapado ruḷhīvasena ‘‘bhaggā’’tveva vuccatīti katvā vuttaṃ ‘‘evaṃnāmake janapade’’ti, evaṃ bahuvacanavasena laddhanāme’’ti attho. Tasmiṃ vanasaṇḍeti yo pana vanasaṇḍo pubbe migānaṃ abhayatthāya dinno, tasmiṃ vanasaṇḍe. Yasmā so gahapati tasmiṃ nagare ‘‘nakulapitā’’ti puttassa vasena paññāyittha, tasmā vuttaṃ ‘‘nakulapitā’’ti nakulassa nāma dārakassa pitāti attho. Bhariyāpissa ‘‘nakulamātā’’ti paññāyittha.

ಜರಾಜಿಣ್ಣೋತಿ ಜರಾವಸೇನ ಜಿಣ್ಣೋ, ನ ಬ್ಯಾಧಿಆದೀನಂ ವಸೇನ ಜಿಣ್ಣೋ। ವಯೋವುಡ್ಢೋತಿ ಜಿಣ್ಣತ್ತಾ ಏವ ವಯೋವುಡ್ಢಿಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ವುಡ್ಢೋ, ನ ಸೀಲಾದಿವುಡ್ಢಿಯಾ। ಜಾತಿಯಾ ಮಹನ್ತತಾಯ ಚಿರರತ್ತತಾಯ ಜಾತಿಮಹಲ್ಲಕೋ। ತಿಯದ್ಧಗತೋತಿ ಪಠಮೋ ಮಜ್ಝಿಮೋ ಪಚ್ಛಿಮೋತಿ ತಯೋ ಅದ್ಧೇ ಗತೋ। ತತ್ಥ ಪಠಮಂ ದುತಿಯಞ್ಚ ಅತಿಕ್ಕನ್ತತ್ತಾ ಪಚ್ಛಿಮಂ ಉಪಗತತ್ತಾ ವಯೋಅನುಪ್ಪತ್ತೋ। ಆತುರಕಾಯೋತಿ ದುಕ್ಖವೇದನಾಪವಿಸತಾಯ ಅನಸ್ಸಾದಕಾಯೋ। ಗೇಲಞ್ಞಂ ಪನ ದುಕ್ಖಗತಿಕನ್ತಿ ‘‘ಗಿಲಾನಕಾಯೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೧೯೦ ಆದಯೋ) ದುಕ್ಖಸಚ್ಚನಿದ್ದೇಸೇ ದುಕ್ಖಗ್ಗಹಣೇನೇವ ಗಹಿತತ್ತಾ ಬ್ಯಾಧಿ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ನಿಚ್ಚಪಗ್ಘರಣಟ್ಠೇನಾತಿ ಸಬ್ಬದಾ ಅಸುಚಿಪಗ್ಘರಣಭಾವೇನ। ಸೋ ಪನಸ್ಸ ಆತುರಭಾವೇನಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಆತುರಂಯೇವ ನಾಮಾ’’ತಿ। ವಿಸೇಸೇನಾತಿ ಅಧಿಕಭಾವೇನ। ಆತುರತೀತಿ ಆತುರೋ। ಸಙ್ಗಾಮಪ್ಪತ್ತೋ ಸನ್ತತ್ತಕಾಯೋ। ಜರಾಯ ಆತುರತಾ ಜರಾತುರತಾ। ಕುಸಲಪಕ್ಖವಡ್ಢನೇನ ಮನೋ ಭಾವೇನ್ತೀತಿ ಮನೋಭಾವನೀಯಾ। ಮನಸಾ ವಾ ಭಾವನೀಯಾ ಸಮ್ಭಾವನೀಯಾತಿ ಮನೋಭಾವನೀಯಾ। ಅನುಸಾಸತೂತಿ ಅನು ಅನು ಸಾಸತೂತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸಾಸತೂ’’ತಿ। ಅಪರಾಪರಂ ಪವತ್ತಿತಂ ಹಿತವಚನಂ। ಅನೋತಿಣ್ಣೇ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಯೋ ಏವಂ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಸ ಅಯಂ ಗುಣೋ ದೋಸೋತಿ ವಚನಂ। ತನ್ತಿವಸೇನಾತಿ ತನ್ತಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯೇನ ಅಯಂ ಅನುಸಾಸನೀ ನಾಮ। ಪವೇಣೀತಿ ತನ್ತಿಯಾ ಏವ ವೇವಚನಂ।

Jarājiṇṇoti jarāvasena jiṇṇo, na byādhiādīnaṃ vasena jiṇṇo. Vayovuḍḍhoti jiṇṇattā eva vayovuḍḍhippattiyā vuḍḍho, na sīlādivuḍḍhiyā. Jātiyā mahantatāya cirarattatāya jātimahallako. Tiyaddhagatoti paṭhamo majjhimo pacchimoti tayo addhe gato. Tattha paṭhamaṃ dutiyañca atikkantattā pacchimaṃ upagatattā vayoanuppatto. Āturakāyoti dukkhavedanāpavisatāya anassādakāyo. Gelaññaṃ pana dukkhagatikanti ‘‘gilānakāyo’’ti vuttaṃ. Tathā hi saccavibhaṅge (vibha. 190 ādayo) dukkhasaccaniddese dukkhaggahaṇeneva gahitattā byādhi na niddiṭṭho. Niccapaggharaṇaṭṭhenāti sabbadā asucipaggharaṇabhāvena. So panassa āturabhāvenāti āha – ‘‘āturaṃyeva nāmā’’ti. Visesenāti adhikabhāvena. Āturatīti āturo. Saṅgāmappatto santattakāyo. Jarāya āturatā jarāturatā. Kusalapakkhavaḍḍhanena mano bhāventīti manobhāvanīyā. Manasā vā bhāvanīyā sambhāvanīyāti manobhāvanīyā. Anusāsatūti anu anu sāsatūti ayamettha atthoti āha – ‘‘punappunaṃ sāsatū’’ti. Aparāparaṃ pavattitaṃ hitavacanaṃ. Anotiṇṇe vatthusmiṃ yo evaṃ karoti, tassa ayaṃ guṇo dosoti vacanaṃ. Tantivasenāti tantisannissayena ayaṃ anusāsanī nāma. Paveṇīti tantiyā eva vevacanaṃ.

ಅಣ್ಡಂ ವಿಯ ಭೂತೋತಿ ಅಧಿಕೋಪಮಾ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಣ್ಡಕೋಸತೋ ಅಬಲದುಬ್ಬಲಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಣ್ಡಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ಬಾಲೋಯೇವ ತಾದಿಸತ್ತಭಾವಸಮಙ್ಗೀ ಮುಹುತ್ತಮ್ಪಿ ಆರೋಗ್ಯಂ ಪಟಿಜಾನನ್ತೋ।

Aṇḍaṃ viya bhūtoti adhikopamā kāyassa aṇḍakosato abaladubbalabhāvato. Tenāha ‘‘aṇḍaṃ hī’’tiādi. Bāloyeva tādisattabhāvasamaṅgī muhuttampi ārogyaṃ paṭijānanto.

ವಿಪ್ಪಸನ್ನಾನೀತಿ ಪಕತಿಮಾಕಾರಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವಿಸೇಸೇನ ಪಸನ್ನಾನಿ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಸುಉ ಪಸನ್ನಾನೀ’’ತಿ। ಪಸನ್ನಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಿತರೂಪಸಮ್ಪದಾಹಿ ತಾಹಿ ತಸ್ಸ ಮುಖವಣ್ಣಸ್ಸ ಪಾರಿಸುದ್ಧೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೋತಿ ನಿದ್ದೋಸೋ’’ತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನಿರುಪಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯಾ’’ತಿಆದಿ। ಏತೇನೇವಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯವಿಪ್ಪಸನ್ನತಾಕಾರಣಮ್ಪಿ ಸಂವಣ್ಣಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏಸ ಮುಖವಣ್ಣೋ। ನಯಗ್ಗಾಹಪಞ್ಞಾ ಕಿರೇಸಾತಿ ಇದಂ ಅನಾವಜ್ಜನವಸೇನೇವ ವುತ್ತಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ।

Vippasannānīti pakatimākāraṃ atikkamitvā visesena pasannāni. Tenāha – ‘‘suu pasannānī’’ti. Pasannacittasamuṭṭhitarūpasampadāhi tāhi tassa mukhavaṇṇassa pārisuddhīti āha – ‘‘parisuddhoti niddoso’’ti. Tenevāha ‘‘nirupakkilesatāyā’’tiādi. Etenevassindriyavippasannatākāraṇampi saṃvaṇṇitanti daṭṭhabbaṃ. Esa mukhavaṇṇo. Nayaggāhapaññā kiresāti idaṃ anāvajjanavaseneva vuttabhāvaṃ sandhāyāha.

ಯಂ ನೇವ ಪುತ್ತಸ್ಸಾತಿಆದಿ ‘‘ಓವದತು ನೋ, ಭನ್ತೇ, ಭಗವಾ ಯಥಾ ಮಯಂ ಪರಲೋಕೇಪಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಮಾಗಚ್ಛೇಯ್ಯಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಮೇವ। ಮಧುರಧಮ್ಮದೇಸನಾಯೇವ ಸತ್ಥು ಸಮ್ಮುಖಾ ಪಟಿಲದ್ಧಾ, ತಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಪೇಮಗಾರವಗಹಿತತ್ತಾ ‘‘ಅಮತಾಭಿಸೇಕೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

Yaṃ neva puttassātiādi ‘‘ovadatu no, bhante, bhagavā yathā mayaṃ paralokepi aññamaññaṃ samāgaccheyyāmā’’ti vuttavacanaṃ sandhāya vuttameva. Madhuradhammadesanāyeva satthu sammukhā paṭiladdhā, tassa attano pemagāravagahitattā ‘‘amatābhiseko’’ti veditabbo.

ಇದಂ ಪದದ್ವಯಂ। ಆರಕತ್ತಾ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ಅನಯೇತಿ ಅವಡ್ಢಿಯಂ, ಅನತ್ಥೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನಯೇ ವಾ ಅನುಪಾಯೇ। ನ ಇರಿಯನತೋ ಅವತ್ತನತೋ। ಅಯೇತಿ ವಡ್ಢಿಯಂ ಅತ್ಥೇ ಉಪಾಯೇ ಚ। ಅರಣೀಯತೋತಿ ಪಯಿರುಪಾಸಿತಬ್ಬತೋ। ನಿರುತ್ತಿನಯೇನ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ ಪುರಿಮೇಸು ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇಸು , ಪಚ್ಛಿಮೇ ಪನ ಸದ್ದಸತ್ಥವಸೇನಪಿ। ಯದಿಪಿ ಅರಿಯಸದ್ದೋ ‘‘ಯೇ ಹಿ ವೋ ಅರಿಯಾ ಪರಿಸುದ್ಧಕಾಯಕಮ್ಮನ್ತಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೫) ವಿಸುದ್ಧಾಸಯಪಯೋಗೇಸು ಪುಥುಜ್ಜನೇಸುಪಿ ವಟ್ಟತಿ, ಇಧ ಪನ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನ ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತರಭಾವೇನ ಚ ಅರಿಯಭಾವೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ – ‘‘ಬುದ್ಧಾ ಚಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ತಥಾಗತಸಾವಕಾ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಾತಿ ಇದಂ ‘‘ಅರಿಯಾ ಸಪ್ಪುರಿಸಾ’’ತಿ ಇಧ ವುತ್ತಪದಾನಂ ಅತ್ಥಂ ಅಸಙ್ಕರತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅರಿಯಸಪ್ಪುರಿಸಭಾವಾ ಅಭಿನ್ನಸಭಾವಾ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇವ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।

Idaṃ padadvayaṃ. Ārakattā kilesehi maggena samucchinnattā. Anayeti avaḍḍhiyaṃ, anattheti attho. Anaye vā anupāye. Na iriyanato avattanato. Ayeti vaḍḍhiyaṃ atthe upāye ca. Araṇīyatoti payirupāsitabbato. Niruttinayena padasiddhi veditabbā purimesu atthavikappesu , pacchime pana saddasatthavasenapi. Yadipi ariyasaddo ‘‘ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā’’tiādīsu (ma. ni. 1.35) visuddhāsayapayogesu puthujjanesupi vaṭṭati, idha pana ariyamaggādhigamena sabbalokuttarabhāvena ca ariyabhāvo adhippetoti dassento āha – ‘‘buddhā cā’’tiādi. Tattha paccekabuddhā tathāgatasāvakā ca sappurisāti idaṃ ‘‘ariyā sappurisā’’ti idha vuttapadānaṃ atthaṃ asaṅkarato dassetuṃ vuttaṃ. Yasmā pana nippariyāyato ariyasappurisabhāvā abhinnasabhāvā, tasmā ‘‘sabbeva vā’’tiādi vuttaṃ.

ಏತ್ತಾವತಾ ಹಿ ಬುದ್ಧಸಾವಕೋ ವುತ್ತೋ, ತಸ್ಸ ಹಿ ಏಕನ್ತೇನ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬೋ ಪರತೋ ಘೋಸಮನ್ತರೇನ ಪಠಮಮಗ್ಗಸ್ಸ ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನತೋ। ವಿಸೇಸತೋ ಚಸ್ಸ ಭಗವಾವ ‘‘ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತೋ’’ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ‘‘ಮಮಞ್ಹಿ, ಆನನ್ದ, ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತಂ ಆಗಮ್ಮ ಜಾತಿಧಮ್ಮಾ ಸತ್ತಾ ಜಾತಿಯಾ ಪರಿಮುಚ್ಚನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೧೨೯; ೫.೨)। ಸೋ ಏವ ಚ ಅವೇಚ್ಚಪಸಾದಾಧಿಗಮೇನ ದಳ್ಹಭತ್ತಿ ನಾಮ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ಯಂ ಮಯಾ ಸಾವಕಾನಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದಂ ಪಞ್ಞತ್ತಂ, ತಂ ಮಮ ಸಾವಕಾ ಜೀವಿತಹೇತುಪಿ ನಾತಿಕ್ಕಮನ್ತೀ’’ತಿ (ಉದಾ॰ ೪೫; ಚೂಳವ॰ ೩೮೫)। ಕತಞ್ಞುತಾದೀಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಬುದ್ಧಾತಿ ಏತ್ಥ ಕತಂ ಜಾನಾತೀತಿ ಕತಞ್ಞೂ। ಕತಂ ವಿದಿತಂ ಪಾಕಟಂ ಕರೋತೀತಿ ಕತವೇದೀ। ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾ ಹಿ ಅನೇಕೇಸುಪಿ ಕಪ್ಪಸತಸಹಸ್ಸೇಸು ಕತಂ ಉಪಕಾರಂ ಜಾನನ್ತಿ, ಕತಞ್ಚ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತಿ ಸತಿಜನನಆಮಿಸಪಟಿಗ್ಗಹಣಾದಿನಾ। ತಥಾ ಸಂಸಾರದುಕ್ಖದುಕ್ಖಿತಸ್ಸ ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚಂ, ಯಂ ಅತ್ತನಾ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ। ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಪನ ಕಪ್ಪಾನಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಸಹಸ್ಸೇಸುಪಿ ಕತಂ ಉಪಕಾರಂ ಮಗ್ಗಫಲಾನಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯಞ್ಚ ಜಾನನ್ತಿ, ಪಾಕಟಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಿ। ಸೀಹೋ ವಿಯ ಚ ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸಕ್ಕಚ್ಚಮೇವ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ಕರೋನ್ತೇನ ಬುದ್ಧಕಿಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಯಾಯ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಅರಿಯಾ ದಿಟ್ಠಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಸಾ ಅಪ್ಪಟಿಪಜ್ಜನಂ, ತತ್ಥ ಚ ಆದರಾಭಾವೋ ಅರಿಯಾನಂ ಅದಸ್ಸನಸೀಲತಾ, ನ ಚ ದಸ್ಸನೇ ಸಾಧುಕಾರಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಚಕ್ಖುನಾ ಅದಸ್ಸಾವೀತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಖು ನಾಮ ನ ಮಂಸಚಕ್ಖು ಏವ, ಅಥ ಖೋ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪೀತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುನಾ ವಾ’’ತಿ। ಅರಿಯಭಾವೋತಿ ಯೇಹಿ ಯೋಗತೋ ‘‘ಅರಿಯಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ, ತೇ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।

Ettāvatā hi buddhasāvako vutto, tassa hi ekantena kalyāṇamitto icchitabbo parato ghosamantarena paṭhamamaggassa anuppajjanato. Visesato cassa bhagavāva ‘‘kalyāṇamitto’’ti adhippeto. Vuttañhetaṃ ‘‘mamañhi, ānanda, kalyāṇamittaṃ āgamma jātidhammā sattā jātiyā parimuccantī’’tiādi (saṃ. ni. 1.129; 5.2). So eva ca aveccapasādādhigamena daḷhabhatti nāma. Vuttampi cetaṃ ‘‘yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’’ti (udā. 45; cūḷava. 385). Kataññutādīhi paccekabuddhabuddhāti ettha kataṃ jānātīti kataññū. Kataṃ viditaṃ pākaṭaṃ karotīti katavedī. Paccekabuddhā hi anekesupi kappasatasahassesu kataṃ upakāraṃ jānanti, katañca pākaṭaṃ karonti satijananaāmisapaṭiggahaṇādinā. Tathā saṃsāradukkhadukkhitassa sakkaccaṃ karonti kiccaṃ, yaṃ attanā kātuṃ sakkā. Sammāsambuddho pana kappānaṃ asaṅkhyeyyasahassesupi kataṃ upakāraṃ maggaphalānaṃ upanissayañca jānanti, pākaṭañca karonti. Sīho viya ca evaṃ sabbattha sakkaccameva dhammadesanaṃ karontena buddhakiccaṃ karonti. Yāya paṭipattiyā ariyā diṭṭhā nāma honti, tassā appaṭipajjanaṃ, tattha ca ādarābhāvo ariyānaṃ adassanasīlatā, na ca dassane sādhukāritāti veditabbā. Cakkhunā adassāvīti ettha cakkhu nāma na maṃsacakkhu eva, atha kho dibbacakkhupīti āha ‘‘dibbacakkhunā vā’’ti. Ariyabhāvoti yehi yogato ‘‘ariyā’’ti vuccanti, te maggaphaladhammā daṭṭhabbā.

ತತ್ರಾತಿ ಞಾಣದಸ್ಸನಸ್ಸೇವ ದಸ್ಸನಭಾವೇ। ವತ್ಥೂತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ಥಞಾಪನಕಾರಣಂ। ಏವಂ ವುತ್ತೇಪೀತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಾಪದೇಸೇನ ಅತ್ತುಪನಾಯಿಕಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೇಪಿ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮಂ, ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಂ ವಾ। ಅರಿಯಕರಧಮ್ಮಾ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾದಯೋ, ವಿಪಸ್ಸಿಯಮಾನಾ ವಾ ಅನಿಚ್ಚಾದಯೋ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ।

Tatrāti ñāṇadassanasseva dassanabhāve. Vatthūti adhippetatthañāpanakāraṇaṃ. Evaṃ vuttepīti evaṃ aññāpadesena attupanāyikaṃ katvā vuttepi. Dhammanti lokuttaradhammaṃ, catusaccadhammaṃ vā. Ariyakaradhammā aniccānupassanādayo, vipassiyamānā vā aniccādayo, cattāri vā ariyasaccāni.

ಅವಿನೀತೋತಿ ನ ವಿನೀತೋ ಅಧಿಸೀಲಸಿಕ್ಖಾದೀನಂ ವಸೇನ ನ ಸಿಕ್ಖಿತೋ। ಯೇಸಂ ಸಂವರವಿನಯಾದೀನಂ ಅಭಾವೇನ ಅಯಂ ‘‘ಅವಿನೀತೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇ ತಾವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದುವಿಧೋ ವಿನಯೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸೀಲಸಂವರೋತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಸೋ ಚ ಅತ್ಥತೋ ಕಾಯಿಕವಾಚಸಿಕೋ ಅವೀತಿಕ್ಕಮೋ। ಸತಿಸಂವರೋತಿ ಇನ್ದ್ರಿಯಾರಕ್ಖಾ, ಸಾ ಚ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಸತಿಯೇವ। ಞಾಣಸಂವರೋತಿ ‘‘ಸೋತಾನಂ ಸಂವರಂ ಬ್ರೂಮೀ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೪೧) ವತ್ವಾ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯೇತೇ ಪಿಧೀಯರೇ’’ತಿ (ಸು॰ ನಿ॰ ೧೦೪೧) ವಚನತೋ ಸೋತಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿದುಚ್ಚರಿತಅವಿಜ್ಜಾಅವಸಿಟ್ಠಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಂವರೋ ಪಿದಹನಂ ಸಮುಚ್ಛೇದಞಾಣನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಖನ್ತಿಸಂವರೋತಿ ಅಧಿವಾಸನಾ, ಸಾ ಚ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಖನ್ಧಾ, ಅದೋಸೋ ವಾ, ‘‘ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ। ವೀರಿಯಸಂವರೋ ಕಾಮವಿತಕ್ಕಾದೀನಂ ವಿನೋದನವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ವೀರಿಯಮೇವ। ತೇನ ತೇನ ಅಙ್ಗೇನ ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ಅಙ್ಗಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ತದಙ್ಗಪ್ಪಹಾನಂ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಸೇನ ಪಹಾನಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಪ್ಪಹಾನಂ। ಸೇಸಪದತ್ತಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।

Avinītoti na vinīto adhisīlasikkhādīnaṃ vasena na sikkhito. Yesaṃ saṃvaravinayādīnaṃ abhāvena ayaṃ ‘‘avinīto’’ti vuccati, te tāva dassetuṃ ‘‘duvidho vinayo nāmā’’tiādimāha. Tattha sīlasaṃvaroti pātimokkhasaṃvaro veditabbo, so ca atthato kāyikavācasiko avītikkamo. Satisaṃvaroti indriyārakkhā, sā ca tathāpavattā satiyeva. Ñāṇasaṃvaroti ‘‘sotānaṃ saṃvaraṃ brūmī’’ti (su. ni. 1041) vatvā ‘‘paññāyete pidhīyare’’ti (su. ni. 1041) vacanato sotasaṅkhātānaṃ taṇhādiṭṭhiduccaritaavijjāavasiṭṭhakilesānaṃ saṃvaro pidahanaṃ samucchedañāṇanti veditabbaṃ. Khantisaṃvaroti adhivāsanā, sā ca tathāpavattā khandhā, adoso vā, ‘‘paññā’’ti keci vadanti. Vīriyasaṃvaro kāmavitakkādīnaṃ vinodanavasena pavattaṃ vīriyameva. Tena tena aṅgena tassa tassa aṅgassa pahānaṃ tadaṅgappahānaṃ. Vikkhambhanavasena pahānaṃ vikkhambhanappahānaṃ. Sesapadattayepi eseva nayo.

ಇಮಿನಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರೇನಾತಿಆದಿ ಸೀಲಸಂವರಾದೀನಂ ವಿವರಣಂ। ತತ್ಥ ಸಮುಪೇತೋತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಆದಿಅತ್ಥೋ। ತೇನ ‘‘ಉಪಗತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೫೧೧) ಆಗತಂ ಸಂವರವಿಭಙ್ಗಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನನ್ತಿ ದುಸ್ಸೀಲ್ಯಸಙ್ಖಾತಾನಂ ಕಾಯವಚೀದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ಮುಟ್ಠಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪಮಾದಸ್ಸ, ಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ವಾ ಅಕ್ಖನ್ತಿಅಞ್ಞಾಣಕೋಸಜ್ಜಾನಞ್ಚ। ಸಂವರಣತೋತಿ ಪಿದಹನತೋ, ವಿನಯನತೋತಿ ಕಾಯವಾಚಾಚಿತ್ತಾನಂ ವಿರೂಪಪವತ್ತಿಯಾ ವಿನಯನತೋ, ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ವಾ ಅಪನಯನತೋ, ಕಾಯಾದೀನಂ ವಾ ಜಿಮ್ಹಪವತ್ತಿಂ ವಿಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಉಜುಕನಯನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಚ್ಚಯಸಮವಾಯೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹಾನಂ ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದೀನಂ ತಥಾ ತಥಾ ಅನುಪ್ಪಾದನಮೇವ ಸಂವರಣಂ ವಿನಯನಞ್ಚ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।

Iminā pātimokkhasaṃvarenātiādi sīlasaṃvarādīnaṃ vivaraṇaṃ. Tattha samupetoti iti-saddo ādiattho. Tena ‘‘upagato’’tiādinā vibhaṅge (vibha. 511) āgataṃ saṃvaravibhaṅgaṃ dasseti. Kāyaduccaritādīnanti dussīlyasaṅkhātānaṃ kāyavacīduccaritādīnaṃ muṭṭhasaccasaṅkhātassa pamādassa, abhijjhādīnaṃ vā akkhantiaññāṇakosajjānañca. Saṃvaraṇatoti pidahanato, vinayanatoti kāyavācācittānaṃ virūpapavattiyā vinayanato, kāyaduccaritādīnaṃ vā apanayanato, kāyādīnaṃ vā jimhapavattiṃ vicchinditvā ujukanayanatoti attho. Paccayasamavāye uppajjanārahānaṃ kāyaduccaritādīnaṃ tathā tathā anuppādanameva saṃvaraṇaṃ vinayanañca veditabbaṃ.

ಯಂ ಪಹಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ‘‘ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಾದೀಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇಸೂ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ? ನನು ನಾಮರೂಪಪರಿಚ್ಛೇದಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಕಙ್ಖಾವಿತರಣಾನಿ ನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾನಿ ಸಮ್ಮಸನಾಕಾರೇನ ಅಪ್ಪವತ್ತನತೋ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಪನ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ಏವಂ ವುತ್ತಂ। ನಾಮರೂಪಮತ್ತಮಿದಂ, ‘‘ನತ್ಥಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತಾ ವಾ ಅತ್ತನಿಯಂ ವಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಞಾಣಂ ನಾಮರೂಪವವತ್ಥಾನಂ। ಸತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಯೇ, ಸಯಂ ವಾ ಸತೀ ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ ದಿಟ್ಠಿ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿ, ಸಾ ಚ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾ ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿ। ತಸ್ಸ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾವಿಜ್ಜಾದಿಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನಞಾಣಂ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹೋ। ‘‘ನತ್ಥಿ ಹೇತು, ನತ್ಥಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾಯಾ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತಾ ಅಹೇತುದಿಟ್ಠಿ। ‘‘ಇಸ್ಸರಪುರಿಸಪಜಾಪತಿಪಕತಿಅಣುಕಾಲಾದೀಹಿ ಲೋಕೋ ಪವತ್ತತಿ ನಿವತ್ತತಿ ಚಾ’’ತಿ ತಥಾ ತಥಾ ಪವತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಿ ವಿಸಮಹೇತುದಿಟ್ಠಿ। ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಪಚ್ಚಯಪರಿಗ್ಗಹಸ್ಸೇವ। ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೇನಾತಿ ಯಥಾ ಏತರಹಿ ನಾಮರೂಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಾದಿಪಚ್ಚಯತೋ ಉಪ್ಪತ್ತಿ, ಏವಂ ಅತೀತೇ ಅನಾಗತೇಪೀತಿ ತೀಸು ಕಾಲೇಸು ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾಪನಯನಞಾಣೇನ। ಕಥಂಕಥೀಭಾವಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಹೋಸಿಂ ನು ಖೋ ಅಹಂ ಅತೀತಮದ್ಧಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಯಪವತ್ತಾಯ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೨೦) ಸಂಸಯಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ। ಕಲಾಪಸಮ್ಮಸನೇನಾತಿ ‘‘ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ರೂಪಂ ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೪೮-೪೯) ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಏಕಾದಸಸು ಓಕಾಸೇಸು ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಸಮ್ಮಸನವಸೇನ ಪವತ್ತೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ। ಅಹಂ ಮಮಾತಿ ಗಾಹಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅತ್ತಾ ಅತ್ತನಿಯ’’ನ್ತಿ ಗಹಣಸ್ಸ। ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗವವತ್ಥಾನೇನಾತಿ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣವಿಸುದ್ಧಿಯಾ। ಅಮಗ್ಗೇ ಮಗ್ಗಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅಮಗ್ಗೇ ಓಭಾಸಾದಿಕೇ ‘‘ಮಗ್ಗೋ’’ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾಯ। ಯಸ್ಮಾ ಸಮ್ಮದೇವ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಉದಯಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ‘‘ಏವಮೇತೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನುರೂಪಕಾರಣತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ನ ಪನ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜನ್ತೀ’’ತಿ ಗಣ್ಹಾತಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಉದಯದಸ್ಸನೇನ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯಾ’’ತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ವಯಂ ‘‘ಯದಿಪಿಮೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅವಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ವತ್ತನ್ತಿ, ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನಾ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೇವಾ’’ತಿ ಪಸ್ಸತೋ ಕುತೋ ಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹೋ। ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಯದಸ್ಸನೇನ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯಾ’’ತಿ। ಭಯದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಭಯತೂಪಟ್ಠಾನಞಾಣೇನ। ಸಭಯೇತಿ ಸಬ್ಬಭಯಾನಂ ಆಕರಭಾವತೋ ಸಕಲದುಕ್ಖವೂಪಸಮಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಪರಮಸ್ಸಾಸಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವತೋ ಚ ಸಭಯೇ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕೇ। ಅಭಯಸಞ್ಞಾಯಾತಿ ‘‘ಅಭಯಂ ಖೇಮ’’ನ್ತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾಯ। ಅಸ್ಸಾದಸಞ್ಞಾ ನಾಮ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಅಸ್ಸಾದನವಸೇನ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಯೋ ‘‘ಆಲಯಾಭಿನಿವೇಸೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಭಿರತಿಸಞ್ಞಾ ತತ್ಥೇವ ಅಭಿರಮಣವಸೇನ ಪವತ್ತಸಞ್ಞಾ, ಯಾ ‘‘ನನ್ದೀ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಮುಚ್ಚಿತುಕಾಮತಾ ಆದಾನಂ। ಅನುಪೇಕ್ಖಾ ಸಙ್ಖಾರೇಹಿ ಅನಿಬ್ಬಿನ್ದನಂ, ಸಾಲಯತಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ। ಪಟಿಲೋಮಭಾವೋ ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಗ್ಗಾಹೋ, ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹೋ ವಾ। ನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಪಟಿಲೋಮಭಾವೋ ಸಙ್ಖಾರೇಸು ನತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಚ್ಛಾದಕಮೋಹೋ ವಾ। ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೋತಿ ಯಾದಿಸಸ್ಸ ಕಿಲೇಸಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೀನತಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಂ ನ ಮುಞ್ಚತಿ, ಸೋ ಕಿಲೇಸೋ, ಯೋ ‘‘ಸಂಯೋಗಾಭಿನಿವೇಸೋ’’ತಿಪಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಙ್ಖಾರನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹಸ್ಸ, ಅತಿಕ್ಕಮನಮೇವ ವಾ ಪಹಾನಂ।

Yaṃ pahānanti sambandho. ‘‘Nāmarūpaparicchedādīsu vipassanāñāṇesū’’ti kasmā vuttaṃ? Nanu nāmarūpaparicchedapaccayapariggahakaṅkhāvitaraṇāni na vipassanāñāṇāni sammasanākārena appavattanato? Saccametaṃ, vipassanāñāṇassa pana adhiṭṭhānabhāvato evaṃ vuttaṃ. Nāmarūpamattamidaṃ, ‘‘natthi ettha attā vā attaniyaṃ vā’’ti evaṃ pavattañāṇaṃ nāmarūpavavatthānaṃ. Sati vijjamāne khandhapañcakasaṅkhāte kāye, sayaṃ vā satī tasmiṃ kāye diṭṭhi sakkāyadiṭṭhi, sā ca ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’ti evaṃ pavattā attadiṭṭhi. Tassa nāmarūpassa kammāvijjādipaccayapariggaṇhanañāṇaṃ paccayapariggaho. ‘‘Natthi hetu, natthi paccayo sattānaṃ saṃkilesāyā’’tiādinayappavattā ahetudiṭṭhi. ‘‘Issarapurisapajāpatipakatiaṇukālādīhi loko pavattati nivattati cā’’ti tathā tathā pavattā diṭṭhi visamahetudiṭṭhi. Tassevāti paccayapariggahasseva. Kaṅkhāvitaraṇenāti yathā etarahi nāmarūpassa kammādipaccayato uppatti, evaṃ atīte anāgatepīti tīsu kālesu vicikicchāpanayanañāṇena. Kathaṃkathībhāvassāti ‘‘ahosiṃ nu kho ahaṃ atītamaddhāna’’ntiādinayapavattāya (ma. ni. 1.18; saṃ. ni. 2.20) saṃsayappavattiyā. Kalāpasammasanenāti ‘‘yaṃ kiñci rūpaṃ atītānāgatapaccuppanna’’ntiādinā (saṃ. ni. 3.48-49) khandhapañcakaṃ ekādasasu okāsesu pakkhipitvā sammasanavasena pavattena vipassanāñāṇena. Ahaṃ mamāti gāhassāti ‘‘attā attaniya’’nti gahaṇassa. Maggāmaggavavatthānenāti maggāmaggañāṇavisuddhiyā. Amagge maggasaññāyāti amagge obhāsādike ‘‘maggo’’ti uppannasaññāya. Yasmā sammadeva saṅkhārānaṃ udayaṃ passanto ‘‘evamete saṅkhārā anurūpakāraṇato uppajjanti, na pana ucchijjantī’’ti gaṇhāti, tasmā vuttaṃ ‘‘udayadassanena ucchedadiṭṭhiyā’’ti. Yasmā pana saṅkhārānaṃ vayaṃ ‘‘yadipime saṅkhārā avicchinnā vattanti, uppannuppannā pana appaṭisandhikā nirujjhantevā’’ti passato kuto sassataggāho. Tasmā vuttaṃ ‘‘vayadassanena sassatadiṭṭhiyā’’ti. Bhayadassanenāti bhayatūpaṭṭhānañāṇena. Sabhayeti sabbabhayānaṃ ākarabhāvato sakaladukkhavūpasamasaṅkhātassa paramassāsassa paṭipakkhabhāvato ca sabhaye khandhapañcake. Abhayasaññāyāti ‘‘abhayaṃ khema’’nti uppannasaññāya. Assādasaññā nāma pañcupādānakkhandhesu assādanavasena pavattasaññā, yo ‘‘ālayābhiniveso’’tipi vuccati. Abhiratisaññā tattheva abhiramaṇavasena pavattasaññā, yā ‘‘nandī’’tipi vuccati. Amuccitukāmatā ādānaṃ. Anupekkhā saṅkhārehi anibbindanaṃ, sālayatāti attho. Dhammaṭṭhitiyaṃ paṭiccasamuppāde. Paṭilomabhāvo sassatucchedaggāho, paccayākārapaṭicchādakamoho vā. Nibbāneca paṭilomabhāvo saṅkhāresu nati, nibbānapaṭicchādakamoho vā. Saṅkhāranimittaggāhoti yādisassa kilesassa appahīnatā vipassanā saṅkhāranimittaṃ na muñcati, so kileso, yo ‘‘saṃyogābhiniveso’’tipi vuccati, saṅkhāranimittaggāhassa, atikkamanameva vā pahānaṃ.

ಪವತ್ತಿ ಏವ ಪವತ್ತಿಭಾವೋ, ಪರಿಯುಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೀವರಣಾದಿಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ನೀವರಣಪಕ್ಖಿಯಾ ಕಿಲೇಸಾ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾದಯೋ ಚ ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ಚತುನ್ನಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾನಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅಚ್ಚನ್ತಂ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಭಾವೇನ ಯಂ ಪಹಾನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕೇನ ಪನ ಪಹಾನನ್ತಿ? ‘‘ಅರಿಯಮಗ್ಗೇಹೇವಾ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಯಮಾನೋಯಮತ್ಥೋ ತೇಸಂ ಭಾವಿತತ್ತಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿವಚನತೋ। ‘‘ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಚತ್ತಾರೋಪಿ ಮಗ್ಗಾ ಚತುಸಚ್ಚಾಭಿಸಮಯಾತಿ ಕತ್ವಾ ತೇಹಿ ಪಹಾತಬ್ಬೇನ ತೇನ ತೇನ ಸಮುದಯಸಙ್ಖಾತೇನ ಲೋಭೇನ ಸಹ ಪಹಾತಬ್ಬತ್ತಾ ಸಮುದಯಸಭಾವತ್ತಾ ಚ। ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೇ ಚ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಸಮುದಯಭಾವಸ್ಸ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಸಮುದಯಪಕ್ಖಿಕಾ’’ತಿ ದಿಟ್ಠಿಆದಯೋ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಪಟಿಪಸ್ಸದ್ಧತ್ತಂ ವೂಪಸನ್ತತಾ।

Pavatti eva pavattibhāvo, pariyuṭṭhānanti attho. Nīvaraṇādidhammānanti ādi-saddena nīvaraṇapakkhiyā kilesā vitakkavicārādayo ca gayhanti. Catunnaṃ ariyamaggānaṃ bhāvitattā accantaṃ appavattibhāvena yaṃ pahānanti sambandho. Kena pana pahānanti? ‘‘Ariyamaggehevā’’ti viññāyamānoyamattho tesaṃ bhāvitattā appavattivacanato. ‘‘Samudayapakkhikassā’’ti ettha cattāropi maggā catusaccābhisamayāti katvā tehi pahātabbena tena tena samudayasaṅkhātena lobhena saha pahātabbattā samudayasabhāvattā ca. Saccavibhaṅge ca sabbakilesānaṃ samudayabhāvassa vuttattā ‘‘samudayapakkhikā’’ti diṭṭhiādayo vuccanti. Paṭipassaddhattaṃ vūpasantatā.

ಸಙ್ಖತನಿಸ್ಸಟತಾ ಸಙ್ಖಾರಸಭಾವಾಭಾವೋ। ಪಹೀನಸಬ್ಬಸಙ್ಖತನ್ತಿ ವಿರಹಿತಸಬ್ಬಸಙ್ಖತಂ, ವಿಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಹಾನಞ್ಚ ತಂ ವಿನಯೋ ಚಾತಿ ಪಹಾನವಿನಯೋ ಪುರಿಮೇನ ಅತ್ಥೇನ। ದುತಿಯೇನ ಪನ ಪಹೀಯತೀತಿ ಪಹಾನಂ, ತಸ್ಸ ವಿನಯೋತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ।

Saṅkhatanissaṭatā saṅkhārasabhāvābhāvo. Pahīnasabbasaṅkhatanti virahitasabbasaṅkhataṃ, visaṅkhāranti attho. Pahānañca taṃ vinayo cāti pahānavinayo purimena atthena. Dutiyena pana pahīyatīti pahānaṃ, tassa vinayoti yojetabbo.

ಭಿನ್ನಸಂವರತ್ತಾತಿ ನಟ್ಠಸಂವರತ್ತಾ, ಸಂವರಾಭಾವತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಅಸಮಾದಿನ್ನಸಂವರೋಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋವ ಹೋತಿ। ಸಮಾದಾನೇನ ಹಿ ಸಮ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋ ಸಂವರೋ, ತದಭಾವೇ ನ ಹೋತೀತಿ। ಅರಿಯೇತಿ ಅರಿಯೋ। ಪಚ್ಚತ್ತವಚನಞ್ಹೇತಂ। ಏಸೇಸೇತಿ ಏಸೋ ಏಸೋ, ಅತ್ಥತೋ ಅನಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಜ್ಜಾತೇತಿ ಅತ್ಥತೋ ತಂಸಭಾವೋ, ಸಪ್ಪುರಿಸೋ ಅರಿಯಸಭಾವೋ, ಅರಿಯೋ ಚ ಸಪ್ಪುರಿಸಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ।

Bhinnasaṃvarattāti naṭṭhasaṃvarattā, saṃvarābhāvatoti attho. Tena asamādinnasaṃvaropi saṅgahitova hoti. Samādānena hi sampādetabbo saṃvaro, tadabhāve na hotīti. Ariyeti ariyo. Paccattavacanañhetaṃ. Eseseti eso eso, atthato anaññoti attho. Tajjāteti atthato taṃsabhāvo, sappuriso ariyasabhāvo, ariyo ca sappurisabhāvoti attho.

ಸೋ ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ತನಾ ಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಅತ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ವದತಿ। ‘‘ಅಹಂಬುದ್ಧಿನಿಬನ್ಧನೋ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಹಿ ಅತ್ತವಾದಿನೋ ಲದ್ಧಿ। ಅದ್ವಯನ್ತಿ ದ್ವಯತಾರಹಿತಂ। ಅಭಿನ್ನಂ ವಣ್ಣಮೇವ ‘‘ಅಚ್ಚೀ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಅಚ್ಚೀತಿ ವಣ್ಣೋ ಏವಾ’’ತಿ ತೇಸಂ ಏಕತ್ತಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ವಿಯ ಯಥಾಪರಿಕಪ್ಪಿತಂ ಅತ್ತಾನಂ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿ, ಯಥಾದಿಟ್ಠಂ ವಾ ರೂಪಂ, ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಏಕತ್ತಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪವತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವೇಪಿ ರೂಪೇ ಅತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಅಚ್ಚಿಯಂ ವಣ್ಣಗ್ಗಹಣಂ ವಿಯ ‘‘ಅದ್ವಯದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪಮಾಯೋ ಚ ಅನಞ್ಞತ್ತಾದಿಗಹಣನಿದಸ್ಸನವಸೇನೇವ ವುತ್ತಾ, ನ ವಣ್ಣಾದೀನಂ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ವಿಜ್ಜಮಾನದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ನ ಹಿ ಅತ್ತನಿ ಸಾಮಿಭಾವೇನ ರೂಪಞ್ಚ ಸಕಿಞ್ಚನಭಾವೇನ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಅತ್ತನಿ ವಾ ರೂಪನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ರೂಪಸ್ಸ ಸಭಾವತೋ ಆಧಾರಣಭಾವೇನ। ರೂಪಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಾನನ್ತಿ ರೂಪಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಆಧಾರಣಭಾವೇನ ದಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪಸ್ಸತಿ। ಪರಿಯುಟ್ಠಟ್ಠಾಯೀತಿ ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಪ್ಪತ್ತಾಹಿ ದಿಟ್ಠಿತಣ್ಹಾಹಿ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತಾ, ರೂಪವಾ ಅತ್ತಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಂ ಮಿಚ್ಛಾ ಗಹೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪರಿಯುಟ್ಠಾನಾಕಾರೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಯೋ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ವುತ್ತೋ ಸಂವಣ್ಣನಾನಯೋ, ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧಾದೀಸುಪಿ ಏಸೋ ಏವ ನಯೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।

So ahanti attanā parikappitaṃ attānaṃ diṭṭhigatiko vadati. ‘‘Ahaṃbuddhinibandhano attā’’ti hi attavādino laddhi. Advayanti dvayatārahitaṃ. Abhinnaṃ vaṇṇameva ‘‘accī’’ti gahetvā ‘‘accīti vaṇṇo evā’’ti tesaṃ ekattaṃ passanto viya yathāparikappitaṃ attānaṃ ‘‘rūpa’’nti, yathādiṭṭhaṃ vā rūpaṃ, ‘‘attā’’ti gahetvā tesaṃ ekattaṃ passanto daṭṭhabbo. Ettha ca ‘‘rūpaṃ attā’’ti imissā pavattiyā abhāvepi rūpe attaggahaṇaṃ pavattamānaṃ acciyaṃ vaṇṇaggahaṇaṃ viya ‘‘advayadassana’’nti vuttaṃ. Upamāyo ca anaññattādigahaṇanidassanavaseneva vuttā, na vaṇṇādīnaṃ viya attano vijjamānadassanatthaṃ. Na hi attani sāmibhāvena rūpañca sakiñcanabhāvena samanupassati. Attani vā rūpanti attānaṃ rūpassa sabhāvato ādhāraṇabhāvena. Rūpasmiṃ vā attānanti rūpassa attano ādhāraṇabhāvena diṭṭhipassanāya passati. Pariyuṭṭhaṭṭhāyīti pariyuṭṭhānappattāhi diṭṭhitaṇhāhi ‘‘rūpaṃ attā, rūpavā attā’’tiādinā khandhapañcakaṃ micchā gahetvā tiṭṭhanato. Tenāha ‘‘pariyuṭṭhānākārenā’’tiādi. Eseva nayoti yo ‘‘idhekacco rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādinā rūpakkhandhe vutto saṃvaṇṇanānayo, vedanākkhandhādīsupi eso eva nayo veditabbo.

ಸುದ್ಧರೂಪಮೇವಾತಿ ಅರೂಪೇನ ಅಮಿಸ್ಸಿತಂ ಕೇವಲಂ ರೂಪಮೇವ। ಅರೂಪನ್ತಿ ಸುದ್ಧಅರೂಪಂ ರೂಪಸ್ಸ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ। ಚತೂಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಸೇನಾತಿ ಚತೂಸು ಖನ್ಧೇಸು ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಗಹಣವಸೇನ ರೂಪಾರೂಪಮಿಸ್ಸಕೋ ಅತ್ತಾ ಕಥಿತೋ ತಸ್ಮಿಂ ತಸ್ಮಿಂ ಗಹಣೇ ವೇದನಾದಿವಿನಿಮುತ್ತಅರೂಪಧಮ್ಮೇ ಕಸಿಣರೂಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸಬ್ಬರೂಪಧಮ್ಮೇ ಚ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹಣಸಿದ್ಧಿತೋ। ಪಞ್ಚಸು ಠಾನೇಸು ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ, ತೇ ತೇ ಏವ ಧಮ್ಮೇ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹಣತೋ ತೇಸಞ್ಚ ಉಚ್ಛೇದಭಾವತೋ। ಅವಸೇಸೇಸು ಪನ ಪನ್ನರಸಸು ಠಾನೇಸು ರೂಪಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ತತ್ಥ ನಿಚ್ಚಸಞ್ಞಂ ನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ ಕಸಿಣರೂಪೇನ ತಂ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಚ ಉಪ್ಪಾದಾದೀನಂ ಅದಸ್ಸನತೋ, ತಸ್ಮಾಸ್ಸ ತತ್ಥಪಿ ಹೋತಿಯೇವ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಗಾಹವಸೇನಪಿ। ಮಗ್ಗಾವರಣಾ ವಿಪರೀತದಸ್ಸನತೋ। ನ ಸಗ್ಗಾವರಣಾ ಅಕಮ್ಮಪಥಪ್ಪತ್ತತಾಯ। ಅಕಿರಿಯಾಹೇತುಕನತ್ಥಿಕದಿಟ್ಠಿಯೋ ಏವ ಹಿ ಕಮ್ಮಪಥದಿಟ್ಠಿಯೋ।

Suddharūpamevāti arūpena amissitaṃ kevalaṃ rūpameva. Arūpanti suddhaarūpaṃ rūpassa aggahitattā. Catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasenāti catūsu khandhesu tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ gahaṇavasena rūpārūpamissako attā kathito tasmiṃ tasmiṃ gahaṇe vedanādivinimuttaarūpadhamme kasiṇarūpena saddhiṃ sabbarūpadhamme ca ekajjhaṃ gahaṇasiddhito. Pañcasu ṭhānesu ucchedadiṭṭhi kathitā, te te eva dhamme ‘‘attā’’ti gahaṇato tesañca ucchedabhāvato. Avasesesu pana pannarasasu ṭhānesu rūpaṃ ‘‘attā’’ti gahetvāpi diṭṭhigatiko tattha niccasaññaṃ na vissajjeti kasiṇarūpena taṃ missetvā tassa ca uppādādīnaṃ adassanato, tasmāssa tatthapi hotiyeva sassatadiṭṭhi ekaccasassatagāhavasenapi. Maggāvaraṇā viparītadassanato. Na saggāvaraṇā akammapathappattatāya. Akiriyāhetukanatthikadiṭṭhiyo eva hi kammapathadiṭṭhiyo.

ಕಾಯೋತಿ ರೂಪಕಾಯೋ। ಸೋ ಆತುರೋಯೇವ ಅಸವಸಭಾವತೋ। ರಾಗದೋಸಮೋಹಾನುಗತನ್ತಿ ಅಪ್ಪಹೀನರಾಗದೋಸಮೋಹಸನ್ತಾನೇ ಪವತ್ತಂ। ಇಧಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸುತ್ತೇ। ದಸ್ಸಿತಂ ಆತುರಭಾವೇನ। ನಿಕ್ಕಿಲೇಸತಾಯಾತಿ ಸಯಂ ಪಹೀನಕಿಲೇಸಸನ್ತಾನಗತತಾಯ। ಸೇಖಾ ನೇವ ಆತುರಚಿತ್ತಾ ಪಹೀನಕಿಲೇಸೇ ಉಪಾದಾಯ, ಅಪ್ಪಹೀನೇ ಪನ ಉಪಾದಾಯ ಆತುರಚಿತ್ತಾ। ಅನಾತುರಚಿತ್ತತಂಯೇವ ಭಜನ್ತಿ ವಟ್ಟಾನುಸಾರಿಮಹಾಜನಸ್ಸ ವಿಯ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಿಲೇಸವಸೇನ ಆತುರತ್ತಾಭಾವತೋ।

Kāyoti rūpakāyo. So āturoyeva asavasabhāvato. Rāgadosamohānugatanti appahīnarāgadosamohasantāne pavattaṃ. Idhāti imasmiṃ sutte. Dassitaṃ āturabhāvena. Nikkilesatāyāti sayaṃ pahīnakilesasantānagatatāya. Sekhā neva āturacittā pahīnakilese upādāya, appahīne pana upādāya āturacittā. Anāturacittataṃyeva bhajanti vaṭṭānusārimahājanassa viya tesaṃ cittassa kilesavasena āturattābhāvato.

ನಕುಲಪಿತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

Nakulapitusuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ೨. ದೇವದಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 2. Devadahasuttavaṇṇanā

Related texts:

ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ • Saṃyuttanikāya / ೧. ನಕುಲಪಿತುಸುತ್ತಂ • 1. Nakulapitusuttaṃ

ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ೧. ನಕುಲಪಿತುಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Nakulapitusuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact