Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਚੂਲ਼વਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Cūḷavaggapāḷi |
ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿਪੇਸਨਂ
Nāḷāgiripesanaṃ
੩੪੨. ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਰਾਜਗਹੇ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿ ਨਾਮ ਹਤ੍ਥੀ ਚਣ੍ਡੋ ਹੋਤਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਘਾਤਕੋ। ਅਥ ਖੋ ਦੇવਦਤ੍ਤੋ ਰਾਜਗਹਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਸਾਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਭਣ੍ਡੇ ਏਤਦવੋਚ – ‘‘ਮਯਂ ਖੋ, ਭਣੇ, ਰਾਜਞਾਤਕਾ ਨਾਮ ਪਟਿਬਲਾ ਨੀਚਟ੍ਠਾਨਿਯਂ ਉਚ੍ਚਟ੍ਠਾਨੇ ਠਪੇਤੁਂ, ਭਤ੍ਤਮ੍ਪਿ વੇਤਨਮ੍ਪਿ વਡ੍ਢਾਪੇਤੁਂ। ਤੇਨ ਹਿ, ਭਣੇ, ਯਦਾ ਸਮਣੋ ਗੋਤਮੋ ਇਮਂ ਰਚ੍ਛਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਇਮਂ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿਂ ਹਤ੍ਥਿਂ ਮੁਞ੍ਚੇਤ੍વਾ ਇਮਂ ਰਚ੍ਛਂ ਪਟਿਪਾਦੇਥਾ’’ਤਿ। ‘‘ਏવਂ ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ ਖੋ ਤੇ ਹਤ੍ਥਿਭਣ੍ਡਾ ਦੇવਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਸ੍ਸੋਸੁਂ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਮਯਂ ਨਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਮਾਦਾਯ ਸਮ੍ਬਹੁਲੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਰਾਜਗਹਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪਾવਿਸਿ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਤਂ ਰਚ੍ਛਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿ। ਅਦ੍ਦਸਾਸੁਂ ਖੋ ਤੇ ਹਤ੍ਥਿਭਣ੍ਡਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਤਂ ਰਚ੍ਛਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਂ। ਦਿਸ੍વਾਨ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿਂ ਹਤ੍ਥਿਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਤਂ ਰਚ੍ਛਂ ਪਟਿਪਾਦੇਸੁਂ। ਅਦ੍ਦਸਾ ਖੋ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿ ਹਤ੍ਥੀ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦੂਰਤੋવ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ। ਦਿਸ੍વਾਨ ਸੋਣ੍ਡਂ ਉਸ੍ਸਾਪੇਤ੍વਾ ਪਹਟ੍ਠਕਣ੍ਣવਾਲੋ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨ ਅਭਿਧਾવਿ। ਅਦ੍ਦਸਾਸੁਂ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿਂ ਹਤ੍ਥਿਂ ਦੂਰਤੋવ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ। ਦਿਸ੍વਾਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਅਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿ ਹਤ੍ਥੀ ਚਣ੍ਡੋ ਮਨੁਸ੍ਸਘਾਤਕੋ ਇਮਂ ਰਚ੍ਛਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ। ਪਟਿਕ੍ਕਮਤੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ; ਪਟਿਕ੍ਕਮਤੁ ਸੁਗਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਆਗਚ੍ਛਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਾ ਭਾਯਿਤ੍ਥ। ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨવਕਾਸੋ, ਯਂ ਪਰੂਪਕ੍ਕਮੇਨ ਤਥਾਗਤਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯ। ਅਨੁਪਕ੍ਕਮੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯਮ੍ਪਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ…ਪੇ॰… ਤਤਿਯਮ੍ਪਿ ਖੋ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਏਤਦવੋਚੁਂ – ‘‘ਅਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿ ਹਤ੍ਥੀ ਚਣ੍ਡੋ ਮਨੁਸ੍ਸਘਾਤਕੋ ਇਮਂ ਰਚ੍ਛਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ। ਪਟਿਕ੍ਕਮਤੁ, ਭਨ੍ਤੇ, ਭਗવਾ; ਪਟਿਕ੍ਕਮਤੁ ਸੁਗਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਆਗਚ੍ਛਥ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਾ ਭਾਯਿਤ੍ਥ। ਅਟ੍ਠਾਨਮੇਤਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨવਕਾਸੋ, ਯਂ ਪਰੂਪਕ੍ਕਮੇਨ ਤਥਾਗਤਂ ਜੀવਿਤਾ વੋਰੋਪੇਯ੍ਯ। ਅਨੁਪਕ੍ਕਮੇਨ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
342. Tena kho pana samayena rājagahe nāḷāgiri nāma hatthī caṇḍo hoti, manussaghātako. Atha kho devadatto rājagahaṃ pavisitvā hatthisālaṃ gantvā hatthibhaṇḍe etadavoca – ‘‘mayaṃ kho, bhaṇe, rājañātakā nāma paṭibalā nīcaṭṭhāniyaṃ uccaṭṭhāne ṭhapetuṃ, bhattampi vetanampi vaḍḍhāpetuṃ. Tena hi, bhaṇe, yadā samaṇo gotamo imaṃ racchaṃ paṭipanno hoti, tadā imaṃ nāḷāgiriṃ hatthiṃ muñcetvā imaṃ racchaṃ paṭipādethā’’ti. ‘‘Evaṃ bhante’’ti kho te hatthibhaṇḍā devadattassa paccassosuṃ. Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Atha kho bhagavā taṃ racchaṃ paṭipajji. Addasāsuṃ kho te hatthibhaṇḍā bhagavantaṃ taṃ racchaṃ paṭipannaṃ. Disvāna nāḷāgiriṃ hatthiṃ muñcitvā taṃ racchaṃ paṭipādesuṃ. Addasā kho nāḷāgiri hatthī bhagavantaṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna soṇḍaṃ ussāpetvā pahaṭṭhakaṇṇavālo yena bhagavā tena abhidhāvi. Addasāsuṃ kho te bhikkhū nāḷāgiriṃ hatthiṃ dūratova āgacchantaṃ. Disvāna bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘ayaṃ, bhante, nāḷāgiri hatthī caṇḍo manussaghātako imaṃ racchaṃ paṭipanno. Paṭikkamatu, bhante, bhagavā; paṭikkamatu sugato’’ti. ‘‘Āgacchatha, bhikkhave, mā bhāyittha. Aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ parūpakkamena tathāgataṃ jīvitā voropeyya. Anupakkamena, bhikkhave, tathāgatā parinibbāyantī’’ti. Dutiyampi kho te bhikkhū…pe… tatiyampi kho te bhikkhū bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘ayaṃ, bhante, nāḷāgiri hatthī caṇḍo manussaghātako imaṃ racchaṃ paṭipanno. Paṭikkamatu, bhante, bhagavā; paṭikkamatu sugato’’ti. ‘‘Āgacchatha, bhikkhave, mā bhāyittha. Aṭṭhānametaṃ , bhikkhave, anavakāso, yaṃ parūpakkamena tathāgataṃ jīvitā voropeyya. Anupakkamena, bhikkhave, tathāgatā parinibbāyantī’’ti.
ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਪਾਸਾਦੇਸੁਪਿ ਹਮ੍ਮਿਯੇਸੁਪਿ ਛਦਨੇਸੁਪਿ ਆਰੁਲ਼੍ਹਾ ਅਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੇ ਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਸ੍ਸਦ੍ਧਾ ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾ ਦੁਬ੍ਬੁਦ੍ਧਿਨੋ, ਤੇ ਏવਮਾਹਂਸੁ – ‘‘ਅਭਿਰੂਪੋ વਤ, ਭੋ 1, ਮਹਾਸਮਣੋ ਨਾਗੇਨ વਿਹੇਠੀਯਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਯੇ ਪਨ ਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਸਦ੍ਧਾ ਪਸਨ੍ਨਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਬ੍ਯਤ੍ਤਾ ਬੁਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੋ, ਤੇ ਏવਮਾਹਂਸੁ – ‘‘ਨਚਿਰਸ੍ਸਂ વਤ, ਭੋ, ਨਾਗੋ ਨਾਗੇਨ ਸਙ੍ਗਾਮੇਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿਂ ਹਤ੍ਥਿਂ ਮੇਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਫਰਿ। ਅਥ ਖੋ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿ ਹਤ੍ਥੀ ਭਗવਤੋ 2 ਮੇਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਫੁਟ੍ਠੋ 3 ਸੋਣ੍ਡਂ ਓਰੋਪੇਤ੍વਾ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ, ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਭਗવਤੋ ਪੁਰਤੋ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਿਸ੍ਸ ਕੁਮ੍ਭਂ ਪਰਾਮਸਨ੍ਤੋ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿਂ ਹਤ੍ਥਿਂ ਇਮਾਹਿ ਗਾਥਾਹਿ ਅਜ੍ਝਭਾਸਿ –
Tena kho pana samayena manussā pāsādesupi hammiyesupi chadanesupi āruḷhā acchanti. Tattha ye te manussā assaddhā appasannā dubbuddhino, te evamāhaṃsu – ‘‘abhirūpo vata, bho 4, mahāsamaṇo nāgena viheṭhīyissatī’’ti. Ye pana te manussā saddhā pasannā paṇḍitā byattā buddhimanto, te evamāhaṃsu – ‘‘nacirassaṃ vata, bho, nāgo nāgena saṅgāmessatī’’ti. Atha kho bhagavā nāḷāgiriṃ hatthiṃ mettena cittena phari. Atha kho nāḷāgiri hatthī bhagavato 5 mettena cittena phuṭṭho 6 soṇḍaṃ oropetvā yena bhagavā tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā bhagavato purato aṭṭhāsi. Atha kho bhagavā dakkhiṇena hatthena nāḷāgirissa hatthissa kumbhaṃ parāmasanto nāḷāgiriṃ hatthiṃ imāhi gāthāhi ajjhabhāsi –
‘‘ਮਾ ਕੁਞ੍ਜਰ ਨਾਗਮਾਸਦੋ, ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਹਿ ਕੁਞ੍ਜਰ ਨਾਗਮਾਸਦੋ।
‘‘Mā kuñjara nāgamāsado, dukkhañhi kuñjara nāgamāsado;
ਨ ਹਿ ਨਾਗਹਤਸ੍ਸ ਕੁਞ੍ਜਰ ਸੁਗਤਿ, ਹੋਤਿ ਇਤੋ ਪਰਂ ਯਤੋ॥
Na hi nāgahatassa kuñjara sugati, hoti ito paraṃ yato.
‘‘ਮਾ ਚ ਮਦੋ ਮਾ ਚ ਪਮਾਦੋ, ਨ ਹਿ ਪਮਤ੍ਤਾ ਸੁਗਤਿਂ વਜਨ੍ਤਿ ਤੇ।
‘‘Mā ca mado mā ca pamādo, na hi pamattā sugatiṃ vajanti te;
ਤ੍વਞ੍ਞੇવ ਤਥਾ ਕਰਿਸ੍ਸਸਿ, ਯੇਨ ਤ੍વਂ ਸੁਗਤਿਂ ਗਮਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ॥
Tvaññeva tathā karissasi, yena tvaṃ sugatiṃ gamissasī’’ti.
ਅਥ ਖੋ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿ ਹਤ੍ਥੀ ਸੋਣ੍ਡਾਯ ਭਗવਤੋ ਪਾਦਪਂਸੂਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਪਰਿਮੁਦ੍ਧਨਿ ਆਕਿਰਿਤ੍વਾ ਪਟਿਕੁਟਿਯੋવ 7 ਓਸਕ੍ਕਿ, ਯਾવ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਅਦ੍ਦਕ੍ਖਿ। ਅਥ ਖੋ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿ ਹਤ੍ਥੀ ਹਤ੍ਥਿਸਾਲਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਕੇ ਠਾਨੇ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਤਥਾ ਦਨ੍ਤੋ ਚ ਪਨ ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿ ਹਤ੍ਥੀ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਇਮਂ ਗਾਥਂ ਗਾਯਨ੍ਤਿ –
Atha kho nāḷāgiri hatthī soṇḍāya bhagavato pādapaṃsūni gahetvā uparimuddhani ākiritvā paṭikuṭiyova 8 osakki, yāva bhagavantaṃ addakkhi. Atha kho nāḷāgiri hatthī hatthisālaṃ gantvā sake ṭhāne aṭṭhāsi. Tathā danto ca pana nāḷāgiri hatthī ahosi. Tena kho pana samayena manussā imaṃ gāthaṃ gāyanti –
ਅਦਣ੍ਡੇਨ ਅਸਤ੍ਥੇਨ, ਨਾਗੋ ਦਨ੍ਤੋ ਮਹੇਸਿਨਾ’’ਤਿ॥
Adaṇḍena asatthena, nāgo danto mahesinā’’ti.
ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਉਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਿ ਖਿਯ੍ਯਨ੍ਤਿ વਿਪਾਚੇਨ੍ਤਿ – ‘‘ਯਾવ ਪਾਪੋ ਅਯਂ ਦੇવਦਤ੍ਤੋ, ਅਲਕ੍ਖਿਕੋ, ਯਤ੍ਰ ਹਿ ਨਾਮ ਸਮਣਸ੍ਸ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਏવਂਮਹਿਦ੍ਧਿਕਸ੍ਸ ਏવਂ ਮਹਾਨੁਭਾવਸ੍ਸ વਧਾਯ ਪਰਕ੍ਕਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਦੇવਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰੋ ਪਰਿਹਾਯਿ। ਭਗવਤੋ ਚ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰੋ ਅਭਿવਡ੍ਢਿ।
Manussā ujjhāyanti khiyyanti vipācenti – ‘‘yāva pāpo ayaṃ devadatto, alakkhiko, yatra hi nāma samaṇassa gotamassa evaṃmahiddhikassa evaṃ mahānubhāvassa vadhāya parakkamissatī’’ti. Devadattassa lābhasakkāro parihāyi. Bhagavato ca lābhasakkāro abhivaḍḍhi.
Footnotes:
Related texts:
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਚੂਲ਼વਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / ਪਕਾਸਨੀਯਕਮ੍ਮਾਦਿਕਥਾ • Pakāsanīyakammādikathā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ਨਾਲ਼ਾਗਿਰਿਪੇਸਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Nāḷāgiripesanakathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ਛਸਕ੍ਯਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Chasakyapabbajjākathāvaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ਛਸਕ੍ਯਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਕਥਾਦਿવਣ੍ਣਨਾ • Chasakyapabbajjākathādivaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਪਾਚਿਤ੍ਯਾਦਿਯੋਜਨਾਪਾਲ਼ਿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ਪਕਾਸਨੀਯਕਮ੍ਮਾਦਿਕਥਾ • Pakāsanīyakammādikathā