| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā |
೧೬. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗೋ
16. Ñāṇavibhaṅgo
೧. ಏಕಕಮಾತಿಕಾದಿವಣ್ಣನಾ
1. Ekakamātikādivaṇṇanā
೭೫೧. ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ನಿಸ್ಸಯಪಚ್ಚಯತಾಯ, ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನತಾಯ ಓಕಾಸಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನಹೇತಾದೀತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಅಹೇತುಕಾ’’ತಿಆದಿಕಂ ಸಬ್ಬಂ ಏಕವಿಧೇನ ಞಾಣವತ್ಥುಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏಕಂ ನಹೇತೂತಿ ನಹೇತುತಾಯ ಏಕಂ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಹೇತೂತಿ ವುತ್ತಾ ತೇಸಂ ನಹೇತುತಾ। ಏಕನ್ತಾಹೇತುಭಾವೇನ ಹಿ ತೇ ಏಕಪ್ಪಕಾರಾವಾತಿ। ಅಞ್ಞಮ್ಪೀತಿ ಅಹೇತುಕಾದಿ। ಅವಿತಥಸಾಮಞ್ಞಯುತ್ತನ್ತಿ ತೇನೇವ ಅಹೇತುಕತಾದಿನಾ ಯಥಾಭೂತೇನ ಸಮಾನಭಾವೇನ ಯುತ್ತಂ। ಞಾಣಾರಮ್ಮಣನ್ತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಂ ಯಥಾವುತ್ತಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾದಿ। ವತ್ಥುವಿಭಾವನಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಕಸ್ಸ ಞಾಣವತ್ಥುಸ್ಸ ಯಥಾವುತ್ತವಿಸೇಸೇನ ವಿಭಾವನಾ ಪಕಾಸನಾ ಪಞ್ಞಾ।
751. Sampayuttānaṃ nissayapaccayatāya, ārammaṇassa pavattiṭṭhānatāya okāsaṭṭho veditabbo. Nahetādīti ādi-saddena ‘‘ahetukā’’tiādikaṃ sabbaṃ ekavidhena ñāṇavatthuṃ saṅgaṇhāti. Ekaṃ nahetūti nahetutāya ekaṃ pañcaviññāṇaṃ nahetūti vuttā tesaṃ nahetutā. Ekantāhetubhāvena hi te ekappakārāvāti. Aññampīti ahetukādi. Avitathasāmaññayuttanti teneva ahetukatādinā yathābhūtena samānabhāvena yuttaṃ. Ñāṇārammaṇanti ñāṇassa ārammaṇaṃ yathāvuttapañcaviññāṇādi. Vatthuvibhāvanāti pañcaviññāṇādikassa ñāṇavatthussa yathāvuttavisesena vibhāvanā pakāsanā paññā.
ಓಸಾನದುಕಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅತ್ಥಜಾಪಿಕಾ ಪಞ್ಞಾ, ಜಾಪಿತತ್ಥಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ ಇಮಸ್ಸ ದುಕಸ್ಸ। ದುಕಮಾತಿಕಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿಯಂ ವುತ್ತದುಕಮಾತಿಕಾತಿ ಆಹ ‘‘ದುಕಮಾತಿಕಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯಾ’’ತಿ।
Osānadukassāti ‘‘atthajāpikā paññā, jāpitatthā paññā’’ti imassa dukassa. Dukamātikā dhammasaṅgaṇiyaṃ vuttadukamātikāti āha ‘‘dukamātikaṃ anissāyā’’ti.
‘‘ಚಿನ್ತಾಮಯಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿಕಾ ತಿಕಮಾತಿಕಂ ಅನಿಸ್ಸಾಯ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ತಿಕಾನುರೂಪೇಹೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಯದಿಪಿ ಜಾಪ-ಸದ್ದೋ ಬ್ಯತ್ತವಚನೇ, ಮಾನಸೇ ಚ ಪವತ್ತತಿ, ಜನನತ್ಥೇಪಿ ಪನ ದಟ್ಠಬ್ಬೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಅನೇಕತ್ಥತ್ತಾ ಧಾತುಸದ್ದಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಕುಸಲಪಞ್ಞಾ ವಿಪಾಕಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ, ಕಿರಿಯಪಞ್ಞಾ ಪರಿಕಮ್ಮಾದಿಭೂತಾ ಅತ್ತನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಬ್ಬಫಲಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ ಅತ್ಥಜಾಪಿಕಾತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತ್ಥಜಾಪಿಕಾ ಕಾರಣಗತಾ ಪಞ್ಞಾ’’ತಿ। ವಿಪಾಕಪಞ್ಞಾ, ಕಿರಿಯಪಞ್ಞಾ ಚ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯವಸೇನ ತಂತಂವಿಪಾಕಾದಿಅತ್ಥಂ ಜಾಪೇತಿ ಜನೇತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾಪಿತೋ ಜನಿತೋ ಅತ್ಥೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಜಾಪಿತತ್ಥಾ’’ತಿ। ಸತಿಪಿ ಸಹಜಾತಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ವಿಪಾಕಕಿರಿಯಪಞ್ಞಾ ನ ಕುಸಲಾ ವಿಯ ವಿಪಾಕಾನಂ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಕಾರಣವೋಹಾರಂ ಲಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಾರಣಪಞ್ಞಾಸದಿಸೀ’’ತಿ। ವಿಭಾವನತ್ಥೇನ ಪಞ್ಞಾ ಆರಮ್ಮಣಂ ವಿಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಪಿ ಪಕಾಸೇತಿಯೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಫಲಪ್ಪಕಾಸನಭೂತಾ’’ತಿ। ಯತೋ ಸಾ ಆಲೋಕೋಭಾಸಪಜ್ಜೋತಪರಿಯಾಯೇಹಿ ವಿಭಾವಿತಾ।
‘‘Cintāmayā paññā’’tiādikā tikamātikaṃ anissāya vuttāti āha ‘‘evaṃ tikānurūpehīti etthāpi daṭṭhabba’’nti. Yadipi jāpa-saddo byattavacane, mānase ca pavattati, jananatthepi pana daṭṭhabboti dassento āha ‘‘anekatthattā dhātusaddāna’’ntiādi. Kusalapaññā vipākasaṅkhātassa, kiriyapaññā parikammādibhūtā attanā nibbattetabbaphalasaṅkhātassa atthassa nibbattanato atthajāpikāti vuttāti āha ‘‘atthajāpikā kāraṇagatā paññā’’ti. Vipākapaññā, kiriyapaññā ca sahajātādipaccayavasena taṃtaṃvipākādiatthaṃ jāpeti janetīti āha ‘‘jāpito janito attho etissāti jāpitatthā’’ti. Satipi sahajātānaṃ paccayabhāve vipākakiriyapaññā na kusalā viya vipākānaṃ nippariyāyena kāraṇavohāraṃ labhatīti āha ‘‘kāraṇapaññāsadisī’’ti. Vibhāvanatthena paññā ārammaṇaṃ viya sampayuttepi pakāsetiyevāti vuttaṃ ‘‘phalappakāsanabhūtā’’ti. Yato sā ālokobhāsapajjotapariyāyehi vibhāvitā.
೧೦. ದಸಕಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ
10. Dasakamātikāvaṇṇanā
೭೬೦. ‘‘ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ, ಅಸತಿ ಜಾತಿಯಾ ನತ್ಥಿ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ। ಅತೀತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ, ಅಸತಿ ಜಾತಿಯಾ ನತ್ಥಿ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ। ಅನಾಗತಮ್ಪಿ ಅದ್ಧಾನಂ ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ, ಅಸತಿ ಜಾತಿಯಾ ನತ್ಥಿ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣಂ। ಯಮ್ಪಿಸ್ಸ ತಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ, ತಮ್ಪಿ ಖಯಧಮ್ಮಂ ವಯಧಮ್ಮಂ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ಞಾಣಂ। ಭವಪಚ್ಚಯಾ…ಪೇ॰… ಅವಿಜ್ಜಾಪಚ್ಚಯಾ ಸಙ್ಖಾರಾ…ಪೇ॰… ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೪) ಏವಮಾಗತಾನಿ ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನಿ। ‘‘ಜರಾಮರಣೇ ಞಾಣಂ, ಜರಾಮರಣಸಮುದಯೇ ಞಾಣಂ, ಜರಾಮರಣನಿರೋಧೇ ಞಾಣಂ, ಜರಾಮರಣನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಯಾ ಪಟಿಪದಾಯ ಞಾಣಂ। ಜಾತಿಯಾ ಞಾಣಂ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಖಾರೇಸು ಞಾಣಂ…ಪೇ॰… ಪಟಿಪದಾಯ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೩) ಏವಮಾಗತಾನಿ ಚತುಚತ್ತಾರೀಸಂ ಞಾಣಾನಿ। ಸುತಮಯಞಾಣಾದೀನಿ ಅನಾವರಣಞಾಣಪರಿಯೋಸಾನಾನಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗೇ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಮಾತಿಕಾ ೧.೧ ಆದಯೋ) ಆಗತಾನಿ ತೇಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ತೇಸತ್ತತಿ ಪನ…ಪೇ॰… ನ ಸಂಯುತ್ತಕೇ’’ತಿ। ‘‘ಸಂಯುತ್ತಕೇ’’ತಿ ವಾ ಇದಂ ‘‘ಸತ್ತಸತ್ತತಿ ಞಾಣಾನೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ, ನ ‘‘ತೇಸತ್ತತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ। ಅಞ್ಞತ್ಥ ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡಾದೀಸು। ಯಥಾ ಸಮ್ಮಾಪಟಿವೇಧಾಭಾವತೋ ಮಿಚ್ಛಾಞಾಣಾದಿ ಥುಸರಾಸಿಮ್ಹಿ ನಿಖಾತಖಾಣುಕೋ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣೇ ಚಞ್ಚಲಂ ಹೋತಿ, ನ ಏವಂ ಹೋತಿ ಯಥಾಭೂತಾವಬೋಧಕಂ ಞಾಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಾಥಾವಪಟಿವೇಧತೋ ಸಯಞ್ಚ ಅಕಮ್ಪಿಯ’’ನ್ತಿ। ಅಧಿಬಲಕರಣಂ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನನ್ತಿ ತಂ ಪುಗ್ಗಲೇ ಆರೋಪೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಪುಗ್ಗಲಞ್ಚ…ಪೇ॰… ಕರೋತೀ’’ತಿ। ವಿಸಭಾಗಧಮ್ಮೇಸು ವಾ ಅಕಮ್ಪಿಯತ್ಥೋ, ಸಭಾಗಧಮ್ಮೇಸು ಉಪತ್ಥಮ್ಭನತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
760. ‘‘Jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Atītampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Anāgatampi addhānaṃ jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇaṃ, asati jātiyā natthi jarāmaraṇanti ñāṇaṃ. Yampissa taṃ dhammaṭṭhitiñāṇaṃ, tampi khayadhammaṃ vayadhammaṃ virāgadhammaṃ nirodhadhammanti ñāṇaṃ. Bhavapaccayā…pe… avijjāpaccayā saṅkhārā…pe… nirodhadhamma’’nti (saṃ. ni. 2.34) evamāgatāni sattasattati ñāṇāni. ‘‘Jarāmaraṇe ñāṇaṃ, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ. Jātiyā ñāṇaṃ…pe… saṅkhāresu ñāṇaṃ…pe… paṭipadāya ñāṇa’’nti (saṃ. ni. 2.33) evamāgatāni catucattārīsaṃ ñāṇāni. Sutamayañāṇādīni anāvaraṇañāṇapariyosānāni paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. mātikā 1.1 ādayo) āgatāni tesattati ñāṇāni. Tenāha ‘‘tesattati pana…pe… na saṃyuttake’’ti. ‘‘Saṃyuttake’’ti vā idaṃ ‘‘sattasattati ñāṇānī’’ti iminā sambandhitabbaṃ, na ‘‘tesattatī’’ti iminā. Aññattha nikkhepakaṇḍādīsu. Yathā sammāpaṭivedhābhāvato micchāñāṇādi thusarāsimhi nikhātakhāṇuko viya ārammaṇe cañcalaṃ hoti, na evaṃ hoti yathābhūtāvabodhakaṃ ñāṇanti āha ‘‘yāthāvapaṭivedhato sayañca akampiya’’nti. Adhibalakaraṇaṃ upatthambhananti taṃ puggale āropento āha ‘‘puggalañca…pe… karotī’’ti. Visabhāgadhammesu vā akampiyattho, sabhāgadhammesu upatthambhanattho veditabbo.
ಅಭಿಮುಖಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ‘‘ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥವಚನಂ। ಉಪಗಮನಞ್ಚೇತ್ಥ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಾಯ ಪಟಿಜಾನನಮೇವಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಟಿಜಾನನವಸೇನಾ’’ತಿ। ಅಟ್ಠ ವಾ ಪರಿಸಾ ಉಪಸಙ್ಕಮನ್ತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಪಟಿಜಾನನವಸೇನ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತನ್ತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಅಟ್ಠಸು ಪರಿಸಾಸು ದಸ್ಸಿತಅಕಮ್ಪಿಯಞಾಣಯುತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Abhimukhaṃ gacchantīti ‘‘upagacchantī’’ti padassa atthavacanaṃ. Upagamanañcettha sabbaññutāya paṭijānanamevāti vuttaṃ ‘‘paṭijānanavasenā’’ti. Aṭṭha vā parisā upasaṅkamantīti etthāpi paṭijānanavasena sabbaññutanti yojetabbaṃ. Aṭṭhasu parisāsu dassitaakampiyañāṇayuttoti sambandho.
ಫಲಸಮ್ಪತ್ತಿಪವತ್ತೀತಿ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾದೀನಂ ಕಾರಣಸಮ್ಪತ್ತೀನಂ ಫಲಭೂತಾಯ ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧಿಆದಿಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪವತ್ತನಂ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಸುತ್ತಸೇಸಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ತತ್ಥ ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯಾದಿಕೇ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಸಮಾನೇ ಅತ್ಥಕಿಚ್ಚೇ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಸ್ಸ ವಿಯ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸಾಪಿ ಯಾವ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನತಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಪಟಿವೇಧನಿಟ್ಠತ್ತಾ’’ತಿಆದಿ । ಪಟಿವೇಧನಿಟ್ಠತ್ತಾತಿ ಪಟಿವೇಧಸ್ಸ ಪರಿಯೋಸಾನತ್ತಾ। ತೇನಾತಿ ಪಟಿವೇಧಪರಿಯೋಸಾನಭೂತೇನ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗಞಾಣೇನ। ತದಧಿಗಮೇನ ಹಿ ಸಮ್ಪತ್ತಸಕಲಸಬ್ಬಞ್ಞುಗುಣೋ ಭಗವಾ ಅನನ್ತಪಟಿಭಾನೋ ಅನುಪಮಾಯ ಬುದ್ಧಲೀಳಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತುಂ ಸಮತ್ಥೋ ಅಹೋಸಿ। ‘‘ಪಟಿಲದ್ಧಸ್ಸಾಪೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸಬ್ಬಥಾ ಲಭಾಪಕಸ್ಸ ಪಟಿವೇಧಾನುರೂಪತಾ ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾತಿ ದೀಪೇತಿ, ತೇನ ಚ ಪಟಿವೇಧನಮತ್ತೇನೇತ್ಥ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ದೇಸನಾಞಾಣಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ।
Phalasampattipavattīti sappurisūpanissayādīnaṃ kāraṇasampattīnaṃ phalabhūtāya patirūpadesavāsaattasammāpaṇidhiādisampattiyā pavattanaṃ. Ādi-saddena suttasesā saṅgahitā. Tattha sappurisūpanissayādike. Kasmā panettha samāne atthakicce paṭivedhañāṇassa viya desanāñāṇassāpi yāva arahattamaggā uppajjamānatā na vuttāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘paṭivedhaniṭṭhattā’’tiādi . Paṭivedhaniṭṭhattāti paṭivedhassa pariyosānattā. Tenāti paṭivedhapariyosānabhūtena arahattamaggañāṇena. Tadadhigamena hi sampattasakalasabbaññuguṇo bhagavā anantapaṭibhāno anupamāya buddhalīḷāya dhammaṃ desetuṃ samattho ahosi. ‘‘Paṭiladdhassāpī’’ti iminā sabbathā labhāpakassa paṭivedhānurūpatā desanāñāṇassa asakkuṇeyyāti dīpeti, tena ca paṭivedhanamattenettha atthasiddhīti dasseti. Tenāha ‘‘desanāñāṇassā’’tiādi.
ಹಾನಭಾಗಿಯಧಮ್ಮನ್ತಿ ವಾ ಹಾನಭಾಗಿಯಭಾವಸ್ಸ ಕಾರಣಂ। ಕಾಮಸಹಗತಸಞ್ಞಾದಿಧಮ್ಮನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣಾರಮ್ಮಣಂ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾದಿಂ। ಪುಬ್ಬೇವ ಕತಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದಿನ್ತಿ ‘‘ಚನ್ದೇ ವಾ ಸೂರಿಯೇ ವಾ ಏತ್ತಕಂ ಗತೇ ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮಾಪಜ್ಜನತೋ ಪುಬ್ಬೇ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಾಭಿಸಙ್ಖಾರಪರಿಕಮ್ಮಾದಿಂ।
Hānabhāgiyadhammanti vā hānabhāgiyabhāvassa kāraṇaṃ. Kāmasahagatasaññādidhammanti kāmaguṇārammaṇaṃ saññāmanasikārādiṃ. Pubbeva katābhisaṅkhārādinti ‘‘cande vā sūriye vā ettakaṃ gate vuṭṭhahissāmī’’tiādinā samāpajjanato pubbe pavattacittābhisaṅkhāraparikammādiṃ.
ತದಭಾವಗ್ಗಹಣೇನಾತಿ ಕಿಲೇಸಾವರಣಾಭಾವಗ್ಗಹಣೇನ। ಠಿತಿನ್ತಿ ಅತ್ಥಿಭಾವಂ। ತಬ್ಬಿಪರೀತಾಯಾತಿ ‘‘ನತ್ಥಿ ದಿನ್ನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಯ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಯಾ। ಠಾನಾಭಾವನ್ತಿ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಂ, ನತ್ಥಿಭಾವಂ ವಾ। ಉಪರೀತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಬಲಾನಂ ಅನುಕ್ಕಮಕಥಾಯ ಉಪರಿ ಅನನ್ತರಮೇವ। ವಿಪಾಕಾವರಣಾಭಾವದಸ್ಸನಾದಿಕಸ್ಸಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಮ್ಮಾವರಣಾಭಾವದಸ್ಸನಂ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಇತರನ್ತಿ ಅಧಿಗಮಸ್ಸ ಅಟ್ಠಾನದಸ್ಸನಂ। ತಂಸಹಿತಾನಂ ಧಾತೂನನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಸಹಿತಾನಂ ಸಭಾವಾನಂ। ವೇಮತ್ತತಾ ಚ ತೇಸಂ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸಸಿದ್ಧೇನ ಅವತ್ಥಾದಿವಿಸೇಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಚರಿಯಾಹೇತೂನನ್ತಿ ರಾಗಾದಿಚರಿಯಾಕಾರಣಭೂತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ।
Tadabhāvaggahaṇenāti kilesāvaraṇābhāvaggahaṇena. Ṭhitinti atthibhāvaṃ. Tabbiparītāyāti ‘‘natthi dinna’’ntiādikāya micchādiṭṭhiyā. Ṭhānābhāvanti appavattiṃ, natthibhāvaṃ vā. Uparīti imissā balānaṃ anukkamakathāya upari anantarameva. Vipākāvaraṇābhāvadassanādikassāti ādi-saddena kammāvaraṇābhāvadassanaṃ saṅgaṇhāti. Itaranti adhigamassa aṭṭhānadassanaṃ. Taṃsahitānaṃ dhātūnanti rāgādisahitānaṃ sabhāvānaṃ. Vemattatā ca tesaṃ paccayavisesasiddhena avatthādivisesena veditabbā. Cariyāhetūnanti rāgādicariyākāraṇabhūtānaṃ dhammānaṃ.
೧. ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
1. Ekakaniddesavaṇṇanā
೭೬೧. ಅಯಂ ವಿಸೇಸೋತಿ ಸಮಾನೇಪಿ ನಯದ್ವಯಸ್ಸ ತೇಸಂ ಅಹೇತುಭಾವಾದಿದೀಪನೇ ಏಕಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವಾದಿಪಟಿಸೇಧತಾ, ಇತರಸ್ಸ ರಾಸನ್ತರಾಸಙ್ಗಹೋತಿ ಇದಂ ನಾನಾಕರಣಂ। ಏಕಾಯ ಜಾತಿಯಾತಿ ಆದಾನನಿಕ್ಖೇಪಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಏಕಸ್ಸ ಭವಸ್ಸ। ತದನ್ತೋಗಧತಾಯಾತಿ ಗತಿಅನ್ತೋಗಧತಾಯ। ತತ್ಥ ತತ್ಥಾತಿ ತಂತಂಗತಿಚುತಿಭವೇಸು।
761. Ayaṃ visesoti samānepi nayadvayassa tesaṃ ahetubhāvādidīpane ekassa hetubhāvādipaṭisedhatā, itarassa rāsantarāsaṅgahoti idaṃ nānākaraṇaṃ. Ekāya jātiyāti ādānanikkhepaparicchinnassa ekassa bhavassa. Tadantogadhatāyāti gatiantogadhatāya. Tattha tatthāti taṃtaṃgaticutibhavesu.
೭೬೨. ತಥಾತಿ ಅಞ್ಞದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣತಾಯ। ಖೀರಾದೀನಂ…ಪೇ॰… ವಿಲಕ್ಖಣತಾತಿ ಯಥಾ ಖೀರಸ್ಸ ದಧಿಭಾವೇನ, ದಧಿನೋ ತಕ್ಕಭಾವೇನ ವಿಲಕ್ಖಣತಾಪತ್ತಿ, ನ ಏವಂ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ನಹೇತುಭಾವಾದಿತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಸಭಾವಾಪತ್ತಿ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
762. Tathāti aññadvārārammaṇatāya. Khīrādīnaṃ…pe… vilakkhaṇatāti yathā khīrassa dadhibhāvena, dadhino takkabhāvena vilakkhaṇatāpatti, na evaṃ pañcaviññāṇānaṃ nahetubhāvādito aññassa sabhāvāpatti atthīti attho.
೭೬೩. ಮಹತ್ತೇಪೀತಿ ಪುಥುತ್ತೇಪಿ। ಬಹುಭಾವವಾಚಕೋ ಹಿ ಅಯಂ ಮಹಾ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಮಹಾಜನೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ರೂಪಸಙ್ಘಾಟಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಅಞ್ಞಥಾ ಸಭಾವಧಮ್ಮಸ್ಸ ಕಾ ಮಹನ್ತತಾ, ಸುಖುಮತಾ ವಾ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ವಚನಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಪಸಾದೇ ಮಮ ವತ್ಥುಮ್ಹೀ’’ತಿ। ಇಸ್ಸರಿಯಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಇಸ್ಸರಿಯಪವತ್ತನಟ್ಠಾನಂ। ತಥಾ ಹಿ ನಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಭಾವಿತಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಮೇವ ತಿಟ್ಠತಿ, ಅಞ್ಞವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ ಚ ತೇನ ದಿನ್ನನಯಾನೇವ ತತ್ಥ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಅಪಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಂ, ಯತೋ ತಂ ಅನ್ಧಸ್ಸ ನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತಿ।
763. Mahattepīti puthuttepi. Bahubhāvavācako hi ayaṃ mahā-saddo ‘‘mahājano’’tiādīsu viya rūpasaṅghāṭassa adhippetattā. Aññathā sabhāvadhammassa kā mahantatā, sukhumatā vā. Cakkhuviññāṇassa vacanaṃ katvā vuttattā āha ‘‘cakkhupasāde mama vatthumhī’’ti. Issariyaṭṭhānanti issariyapavattanaṭṭhānaṃ. Tathā hi naṃ aññattha bhāvitaṃ vibhāventameva tiṭṭhati, aññaviññāṇāni ca tena dinnanayāneva tattha pavattanti, api dibbacakkhuñāṇaṃ, yato taṃ andhassa na nipphajjati.
೭೬೪. ವವತ್ಥಿತಾನಮ್ಪೀತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಅಸಂಕಿಣ್ಣಾನಮ್ಪಿ। ಪಟಿಪಾಟಿನಿಯಮೋ ನಿಯತಾನುಪುಬ್ಬಿಕತಾ। ತೇನಾತಿ ‘‘ಅಬ್ಬೋಕಿಣ್ಣಾ’’ತಿ ವಚನೇನ।
764. Vavatthitānampīti aññamaññaṃ asaṃkiṇṇānampi. Paṭipāṭiniyamo niyatānupubbikatā. Tenāti ‘‘abbokiṇṇā’’ti vacanena.
೭೬೬. ಆವಟ್ಟನಭಾವೋ ಆವಜ್ಜನಕಿಚ್ಚತಾ।
766. Āvaṭṭanabhāvo āvajjanakiccatā.
ತೇಸನ್ತಿ ರೂಪಾದೀನಂ। ಏತೇಸಞ್ಹಿ ರೂಪಾದೀನಂ ಪಞ್ಚಹಿ ವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಸಮಾಗಮೋ। ಅಭಿನಿಪತಿತಬ್ಬಾನಿ ಆಲಮ್ಬಿತಬ್ಬಾನಿ, ವಿಜಾನಿತಬ್ಬಾನೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ಪಟಿವಿಜಾನಿತಬ್ಬಾನೀ’’ತಿ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಚೇತನಾಯ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಞ್ಚ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ‘‘ಮನೋಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ…ಪೇ॰… ಅಕುಸಲಂ ವಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೭೬೬) ಏವಂ ವುತ್ತಾನಂ ಪಟಿವಿಜಾನಿತಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿವಿಜಾನನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕಮ್ಮತ್ಥೇ ಹಿ ಏತಂ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಸಹಜಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಧಮ್ಮೇನಾತಿ ದಸ್ಸನಾದೀಹಿ ಸಹಜಾತಫಸ್ಸಾದಿನಾ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮೇನ ಆವಜ್ಜನಾದಿನಾ। ಕಿಚ್ಚನ್ತರನ್ತಿ ದಸ್ಸನಾದಿಕಿಚ್ಚತೋ ಅಞ್ಞಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ।
Tesanti rūpādīnaṃ. Etesañhi rūpādīnaṃ pañcahi viññāṇehi samāgamo. Abhinipatitabbāni ālambitabbāni, vijānitabbānīti attho. Tenāha ‘‘ārammaṇakaraṇena paṭivijānitabbānī’’ti. Kusalākusalacetanāya, taṃsampayuttānañca yathāvuttānaṃ ‘‘manopubbaṅgamā…pe… akusalaṃ vā’’ti (vibha. aṭṭha. 766) evaṃ vuttānaṃ paṭivijānitabbānaṃ paṭivijānananti sambandho. Kammatthe hi etaṃ sāmivacanaṃ. Sahajapubbaṅgamadhammenāti dassanādīhi sahajātaphassādinā pubbaṅgamena āvajjanādinā. Kiccantaranti dassanādikiccato aññaṃ sampaṭicchanādikiccaṃ.
ಅವಿಪಾಕಭಾವೇನ ಕಾರಣೇನ, ತೇನ ವಾ ಸದ್ಧಿಂ। ಅಞ್ಞನ್ತಿ ರೂಪಭಾವಾದಿಂ। ಭಾಸನಕರಣಕರಾತಿ ವಿಞ್ಞತ್ತಿಸಮುಟ್ಠಾಪನವಸೇನ ಪವತ್ತಕುಸಲಾಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಧಮ್ಮಾ। ತೇ ಏವ ಕಾಯಙ್ಗವಾಚಙ್ಗಂ ಅಚೋಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಾ ತಂಸದಿಸಾ। ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಪಟಿವಿಜಾನನನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಭಾವೇನ ವಿಜಾನನಂ ಮನೋದ್ವಾರಿಕಜವನಾನಂ ಪುರೇಚರಭಾವೇನ ಗಹಣಂ। ತತ್ಥಾತಿ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ। ‘‘ನ ಪಟಿಸಿದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವತ್ವಾ ಸ್ವಾಯಮಪ್ಪಟಿಸೇಧೋ ಸಾಮತ್ಥಿಯಲದ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ನ ಕಾಯಕಮ್ಮಂ…ಪೇ॰… ಅನುಞ್ಞಾತತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇದಂ ಯಥಾ ಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಪಟ್ಠಪನಂ, ಏವಂ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಮ್ಪಿ ನತ್ಥೀತಿ ಉಪಸಂಹರಣತ್ಥಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯದಿ ನ ಭವತೋ ಚವತಿ, ಕಥಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇ ಚುತಿ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕ…ಪೇ॰… ಅತಂದ್ವಾರಿಕತ್ತಾ’’ತಿ। ತಸ್ಸಾ ಪಾಳಿಯಾ। ಆಪಾಥಮತ್ತನ್ತಿ ಆಪಾಥಗಮನಮತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಭಾವಮತ್ತಂ। ಅಞ್ಞನ್ತಿ ‘‘ರೂಪಂ ನೀಲ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಧಮ್ಮವಿಸೇಸಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ಧಮ್ಮಸಭಾವ’’ನ್ತಿ। ರೂಪನ್ತಿ ಚ ನ ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ರೂಪಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ‘‘ರೂಪಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿ ನ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಥಾ ಚಾಹು ಏಕೇ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸಮಙ್ಗೀ ನೀಲಂ ವಿಜಾನಾತಿ, ನೋ ತು ನೀಲ’’ನ್ತಿ। ರೂಪನೀಲಾದಿಆಕಾರೋ ರೂಪಾರಮ್ಮಣರೂಪಾದಾನಾಕಾರಪಞ್ಞತ್ತಿ। ತಜ್ಜಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹೇಸಾ ಯಥಾ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿ। ಸಾತಿಸಯಂ ಸವಿತಕ್ಕಸವಿಚಾರತ್ತಾ। ತತೋ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಸದ್ದಾರಮ್ಮಣತೋ ಅಞ್ಞಂ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಆರಮ್ಮಣಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಸಹುಪ್ಪತ್ತಿಪಟಿಸೇಧೋ ನ ಸಮ್ಭವೇಯ್ಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Avipākabhāvena kāraṇena, tena vā saddhiṃ. Aññanti rūpabhāvādiṃ. Bhāsanakaraṇakarāti viññattisamuṭṭhāpanavasena pavattakusalākusalacittuppādadhammā. Te eva kāyaṅgavācaṅgaṃ acopetvā pavattā taṃsadisā. Pubbaṅgamapaṭivijānananti pubbaṅgamabhāvena vijānanaṃ manodvārikajavanānaṃ purecarabhāvena gahaṇaṃ. Tatthāti pañcadvāre. ‘‘Na paṭisiddha’’nti vatvā svāyamappaṭisedho sāmatthiyaladdhoti dassetuṃ ‘‘na kāyakammaṃ…pe… anuññātattā’’ti vuttaṃ. ‘‘Tathā’’ti idaṃ yathā kāyavacīkammapaṭṭhapanaṃ, evaṃ kusalādidhammasamādānampi natthīti upasaṃharaṇatthaṃ veditabbaṃ. Yadi na bhavato cavati, kathaṃ pañcadvāre cuti vuttāti āha ‘‘na pañcadvārika…pe… ataṃdvārikattā’’ti. Tassā pāḷiyā. Āpāthamattanti āpāthagamanamattaṃ ārammaṇapaccayabhāvamattaṃ. Aññanti ‘‘rūpaṃ nīla’’nti evamādidhammavisesaṃ. Tenāha ‘‘dhammasabhāva’’nti. Rūpanti ca na gaṇhātīti rūpārammaṇampi samānaṃ ‘‘rūpaṃ nāmeta’’nti na gaṇhāti. Tathā cāhu eke ‘‘cakkhuviññāṇasamaṅgī nīlaṃ vijānāti, no tu nīla’’nti. Rūpanīlādiākāro rūpārammaṇarūpādānākārapaññatti. Tajjāpaññatti hesā yathā aniccatādi. Sātisayaṃ savitakkasavicārattā. Tato aññanti saddārammaṇato aññaṃ nāmapaññattiārammaṇaṃ, aññathā sahuppattipaṭisedho na sambhaveyyāti adhippāyo.
ಮನೋದ್ವಾರೇಪೀತಿ ನ ಪಞ್ಚದ್ವಾರೇಯೇವ ದುತಿಯೇ ಮೋಘವಾರೇ, ಅಥ ಖೋ ಮನೋದ್ವಾರೇಪಿ। ಆವಜ್ಜನಂ ದ್ವತ್ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ…ಪೇ॰… ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಸ್ಸ ಆವಜ್ಜನಸ್ಸ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ತಥಾ ಅಸಮ್ಭವತೋ।
Manodvārepīti na pañcadvāreyeva dutiye moghavāre, atha kho manodvārepi. Āvajjanaṃ dvattikkhattuṃ…pe… daṭṭhabbaṃ ekacittakkhaṇikassa āvajjanassa uppattiyaṃ tathā asambhavato.
ತಸ್ಸಾತಿ ಯಾಥಾವಕವತ್ಥುವಿಭಾವನಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ।
Tassāti yāthāvakavatthuvibhāvanāya paññāya.
ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ekakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨. ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
2. Dukaniddesavaṇṇanā
೭೬೭. ಅಧಿಕರಣೇಸೂತಿ ಪದತ್ಥೇಸು। ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಭಾವಂ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥಸದ್ದಸ್ಸ ತತ್ಥ ಪವತ್ತನಾಕಾರದಸ್ಸನಂ, ತೇನ ಅತ್ಥಸದ್ದಸ್ಸ ಸಭಾವತ್ಥತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಧಿಕರಣವಸೇನ ಲಿಙ್ಗಪರಿವತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ। ‘‘ಅಭಿಧೇಯ್ಯಾನುರೂಪಂ ಲಿಙ್ಗವಚನಾನೀ’’ತಿ ಹಿ ಸದ್ದವಿದೂ ವದನ್ತಿ।
767. Adhikaraṇesūti padatthesu. Aññatra sabhāvaṃ gahetvāti atthasaddassa tattha pavattanākāradassanaṃ, tena atthasaddassa sabhāvatthataṃ dasseti. Adhikaraṇavasena liṅgaparivattiṃ gacchati. ‘‘Abhidheyyānurūpaṃ liṅgavacanānī’’ti hi saddavidū vadanti.
ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dukaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೩. ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
3. Tikaniddesavaṇṇanā
೭೬೮. ಪರಿಪಾಚಿತೇಸೂತಿ ಸಾಧಿತೇಸು। ‘‘ವಿಹಿತೇಸೂ’’ತಿ ಏತ್ಥ ದುದ್ಧಾದೀಸು ವಿಯ ಭೂತಕಾಲತಾ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಸಯವಿಸೇಸನಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ। ‘‘ಕಮ್ಮಂ, ಸಿಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ ವುತ್ತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾ ಏವ ವಾ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ।
768. Paripācitesūti sādhitesu. ‘‘Vihitesū’’ti ettha duddhādīsu viya bhūtakālatā nādhippetāti āha ‘‘visayavisesanamattamevā’’ti. ‘‘Kammaṃ, sippa’’nti paññā kāraṇūpacārena vuttāti āha ‘‘paññā eva vā…pe… veditabbā’’ti.
ಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ಸಕಂ ಏಕನ್ತಂ ಹಿತಸುಖಾವಹತ್ತಾ। ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತ್ತಾ ಇತರಂ ಅಕುಸಲಂ ಕಮ್ಮಂ ನೋಸಕಂ। ಸಚ್ಚಪಟಿವೇಧಾನುಲೋಮನಂ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮನಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ತಪ್ಪಟಿವೇಧಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾ’’ತಿ। ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಸ್ಸ ಅನುಲೋಮನತೋ ವಾ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕತಾ, ತಥಾ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಸ್ಸ ಅನುಲೋಮನತೋ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ ಪಞ್ಞಾವಿಸಯೇ ಪಞ್ಞಾಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ದಸ್ಸಿತತ್ತಾ। ‘‘ಯೋಗವಿಹಿತೇಸೂ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಭೂಮಿನಿದ್ದೇಸೋ, ‘‘ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ಸಚ್ಚಾನುಲೋಮಿಕ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಸರೂಪನಿದ್ದೇಸೋ, ‘‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರನಿದ್ದೇಸೋ ಚ ಯಥಾವುತ್ತಾ…ಪೇ॰… ನಿದ್ದೇಸಾ। ‘‘ಯೋಗವಿಹಿತೇಸು ಕಮ್ಮಾಯತನೇಸು ಖನ್ತಿಂ, ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಂ ಖನ್ತಿಂ, ‘ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚ’ನ್ತಿ ಖನ್ತಿ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಖನ್ತಿಆದಿಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಓಲೋಕನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣಂ। ಧಮ್ಮಾ ಓಲೋಕನಂ ಖಮನ್ತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ತದೋಲೋಕನಸಮತ್ಥತಮಾಹ।
Kusalaṃkammaṃ sakaṃ ekantaṃ hitasukhāvahattā. Tappaṭipakkhattā itaraṃ akusalaṃ kammaṃ nosakaṃ. Saccapaṭivedhānulomanaṃ saccānulomanaṃ vuttanti āha ‘‘tappaṭivedhapaccayabhāvenā’’ti. Maggasaccassa anulomanato vā saccānulomikatā, tathā paramatthasaccassa anulomanato. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘maggasaccassā’’tiādi. Paññā vuttā paññāvisaye paññākiccassa dassitattā. ‘‘Yogavihitesū’’tiādinā vuttabhūminiddeso, ‘‘kammassakataṃ saccānulomika’’nti vuttasarūpaniddeso, ‘‘rūpaṃ anicca’’ntiādinā vuttappakāraniddeso ca yathāvuttā…pe… niddesā. ‘‘Yogavihitesu kammāyatanesu khantiṃ, kammassakataṃ khantiṃ, ‘rūpaṃ anicca’nti khanti’’ntiādinā khantiādipadehi yojetabbā. Olokanaṃ paccakkhakaraṇaṃ. Dhammā olokanaṃ khamantīti paññāya tadolokanasamatthatamāha.
೭೬೯. ಮುಞ್ಚತೀತಿ ಪಜಹತಿ। ಆರಬ್ಭ-ಕಿರಿಯಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಸಮಙ್ಗಿಭಾವೋ, ಅಧಿಕರಣಂ ಪಟ್ಠಪನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮುಞ್ಚ…ಪೇ॰… ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತ’’ನ್ತಿ।
769. Muñcatīti pajahati. Ārabbha-kiriyāya adhiṭṭhānaṃ samaṅgibhāvo, adhikaraṇaṃ paṭṭhapananti āha ‘‘muñca…pe… vattuṃ yutta’’nti.
೭೭೦. ಪಞ್ಚಸೀಲದಸಸೀಲಾನಿ ಕಮ್ಮವಟ್ಟೇಕದೇಸಭೂತಾನಿ ಸನ್ಧಾಯ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಂ ಸಮವರೋಧೋ ವುತ್ತೋ। ಸತಿಪಿ ಸವನೇತಿ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾ ಪಟಿವಿರತೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೩೯; ಕತಾ॰ ೪೮೦) ತಥಾಗತತೋ ಸವನೇ ಸತಿಪಿ। ಭಿಕ್ಖುಆದೀನಮ್ಪಿ ತಂ ವುತ್ತಂ ಅಧಿಸೀಲಪಞ್ಞಾಪನಂ ವಿಯ ನ ಬುದ್ಧಾವೇಣಿಕನ್ತಿ।
770. Pañcasīladasasīlāni kammavaṭṭekadesabhūtāni sandhāya tesaṃ dhammaṭṭhitiyaṃ samavarodho vutto. Satipi savaneti ‘‘idha, bhikkhave, ariyasāvako pāṇātipātā paṭivirato’’tiādinā (a. ni. 8.39; katā. 480) tathāgatato savane satipi. Bhikkhuādīnampi taṃ vuttaṃ adhisīlapaññāpanaṃ viya na buddhāveṇikanti.
ಅಧಿಪಞ್ಞಾನಿಬ್ಬತ್ತೇಸೂತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಂ ತದಞ್ಞೇಸು ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮೇಸು। ತದಧಿಟ್ಠಾನೇಸೂತಿ ತಸ್ಸಾ ಅಧಿಪಞ್ಞಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇಸು ವಿಪಸ್ಸನಾಧಮ್ಮೇಸು।
Adhipaññānibbattesūti ṭhapetvā adhipaññaṃ tadaññesu maggaphaladhammesu. Tadadhiṭṭhānesūti tassā adhipaññāya adhiṭṭhānesu vipassanādhammesu.
೭೭೧. ಅಪಾಯುಪ್ಪಾದನಂ ಅವಡ್ಢಿನಿಬ್ಬತ್ತನಂ। ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಖಣೇ।
771. Apāyuppādanaṃ avaḍḍhinibbattanaṃ. Tasmiṃyeva ṭhāneti tasmiṃyeva khaṇe.
ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Tikaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೪. ಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
4. Catukkaniddesavaṇṇanā
೭೯೩. ಪರಿತಸ್ಸನಂ ಪರಿತ್ತಾಸೋ, ಚಿತ್ತುತ್ರಾಸೋ ಚಾತಿ ‘‘ನ ಪರಿತಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪದಸ್ಸ ‘‘ನ ಪತ್ಥೇತಿ ನ ಉತ್ತಸತೀ’’ತಿ ಅತ್ಥಮಾಹ।
793. Paritassanaṃ parittāso, cittutrāso cāti ‘‘na paritassatī’’ti padassa ‘‘na pattheti na uttasatī’’ti atthamāha.
೭೯೬. ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಧಮ್ಮಸದ್ದೋ ‘‘ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ, ತಸ್ಸ ಚ ಫಲಂ ಧಮ್ಮೋ ಯಥಾನುಸಿಟ್ಠಂ ಪಟಿಪನ್ನೇ ಅಪಾಯೇಸು ಅಪತಮಾನೇ ಧಾರೇತೀತಿ। ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಫಲೇ ನಿಸ್ಸಯಭೂತೇ ಪಞ್ಞಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ತಂಸಹಗತಾ’’ತಿ। ಅವಿದಿತಂ ವಿದಿತಂ ವಿಯ ನೇತಿ ಞಾಪೇತೀತಿ ನಯೋ, ಅನುಮಾನಂ, ತಸ್ಸ ನಯನಂ ಪವತ್ತನಂ, ತಂ ಪನ ವಿಸುಂಯೇವೇಕಂ ಞಾಣುಪ್ಪಾದನನ್ತಿ ಆಸಙ್ಕಾಯ ನಿವತ್ತನತ್ಥಮಾಹ ‘‘ನ ಅಞ್ಞ…ಪೇ॰… ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ। ಅತ್ತನೋ ಹಿ ಅಧಿಗಮಾನುಸಾರೇನ ಪರಾಧಿಗತಾನಂ ಕಾಲತ್ತಯೇ ಮಗ್ಗಾದೀನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಾನುಮಾನಂ ನಯನಯನಂ। ಅನುಮಿನನಾಕಾರಮೇವ ಹಿಸ್ಸ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಞಾಣಸ್ಸೇವ ಪವತ್ತಿವಿಸೇಸೋ’’ತಿ। ಕಾರಣಞ್ಚ ನಯನಯನಸ್ಸ ಸಚ್ಚೇಸು ಪಚ್ಚಕ್ಖಪವತ್ತನತೋ। ‘‘ತಥಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಯಥಾ ಮಗ್ಗಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞಾಪಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮೇನಾ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ಯುತ್ತಂ, ತಥಾ ಪಕಾರನ್ತರೇನಪಿ ‘‘ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಣೇನಾ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಉಪಸಂಹರತಿ। ತೇನಾತಿ ತಸ್ಮಾ ಞಾಣೇನ ಞಾತತೋ ಸಮ್ಪಯೋಗೇಹಿ ನಯನಯನತೋ। ಞಾಣವಿಸಯಭಾವೇನಾತಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಸ್ಸ ವಿಸಯಭಾವೇನ। ಞಾತೇನ ಪಟಿವಿದ್ಧೇನ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮೇನ, ಞಾಣಸಮ್ಪಯೋಗೇನ ವಾ ಞಾತೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ ಠಿತೇನ ಮಗ್ಗಫಲಧಮ್ಮೇನ।
796. Ariyasaccesudhammasaddo ‘‘diṭṭhadhammo’’tiādīsu viya. Ariyamaggo, tassa ca phalaṃ dhammo yathānusiṭṭhaṃ paṭipanne apāyesu apatamāne dhāretīti. Tattha paññāti tasmiṃ ariyamaggaphale nissayabhūte paññā. Tenāha ‘‘taṃsahagatā’’ti. Aviditaṃ viditaṃ viya neti ñāpetīti nayo, anumānaṃ, tassa nayanaṃ pavattanaṃ, taṃ pana visuṃyevekaṃ ñāṇuppādananti āsaṅkāya nivattanatthamāha ‘‘na añña…pe… viseso’’ti. Attano hi adhigamānusārena parādhigatānaṃ kālattaye maggādīnaṃ pavattiākārānumānaṃ nayanayanaṃ. Anuminanākārameva hissa sandhāya vuttaṃ ‘‘ñāṇasseva pavattiviseso’’ti. Kāraṇañca nayanayanassa saccesu paccakkhapavattanato. ‘‘Tathā’’ti iminā yathā maggañāṇato aññāpi ‘‘iminā dhammenā’’ti vattuṃ yuttaṃ, tathā pakārantarenapi ‘‘iminā dhammena ñāṇenā’’ti ettha attho yujjatīti imamatthaṃ upasaṃharati. Tenāti tasmā ñāṇena ñātato sampayogehi nayanayanato. Ñāṇavisayabhāvenāti paṭivedhañāṇassa visayabhāvena. Ñātena paṭividdhena catusaccadhammena, ñāṇasampayogena vā ñātena jānitvā ṭhitena maggaphaladhammena.
ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪ್ಪಕಾರೇನ ಸಬ್ಬಂ, ಅನವಸೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅದ್ಧತ್ತಯಪರಿಯಾಪನ್ನಞ್ಹಿ ಸಬ್ಬಂ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರಗತಂ ಸಮ್ಮಸೀಯತಿ। ನಯನತೋತಿ ನಯಗ್ಗಾಹತೋ। ಅನುರೂಪತ್ಥವಾಚಕೋ ವಾ ಕಾರಣಸದ್ದೋ ‘‘ಕಾರಣಂ ವದತೀ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ।
Sabbena sabbanti sabbappakārena sabbaṃ, anavasesanti attho. Addhattayapariyāpannañhi sabbaṃ tebhūmakasaṅkhāragataṃ sammasīyati. Nayanatoti nayaggāhato. Anurūpatthavācako vā kāraṇasaddo ‘‘kāraṇaṃ vadatī’’tiādīsu viya.
ಅನ್ವಯಞಾಣಸ್ಸಪಿ ಪರಿಯೋಗಾಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತನತೋ ಸವಿಸೇಸೋ ವಿಸಯಾವಬೋಧೋತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಧಮ್ಮೇ ಞಾಣ…ಪೇ॰… ಅಭಾವಾ’’ತಿ। ವಿಸಯೋಭಾಸನಮತ್ತಜಾನನಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಅಸತಿಪಿ ಅಭಿಸಮೇಚ್ಚ ಗಹಣೇ ವಿಸಯವಿಭಾವನಸಙ್ಖಾತಅವಬೋಧಸಾಮಞ್ಞಮತ್ತೇನ। ‘‘ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ಸಮ್ಮತೇಸೂತಿ ‘‘ಞಾಣ’’ನ್ತಿ ವೋಹರಿತೇಸು ಲದ್ಧಞಾಣವೋಹಾರೇಸು। ಸಮ್ಮುತಿವಸೇನಾತಿ ಧಮ್ಮಞಾಣಾದಿ ವಿಯ ಸಮುಖೇನ ವಿಸಯೇ ಅಪ್ಪವತ್ತಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಮುಖೇನ ಪವತ್ತಂ। ಅವಸೇಸನ್ತಿ ಸಮ್ಮುತಿಞಾಣಮೇವಾಹ। ಇತರಞಾಣತ್ತಯವಿಸಭಾಗನ್ತಿ ಧಮ್ಮಞಾಣಾದಿಞಾಣತ್ತಯವಿಧುರಂ।
Anvayañāṇassapi pariyogāhetvā pavattanato saviseso visayāvabodhoti vuttaṃ ‘‘dhamme ñāṇa…pe… abhāvā’’ti. Visayobhāsanamattajānanasāmaññenāti asatipi abhisamecca gahaṇe visayavibhāvanasaṅkhātaavabodhasāmaññamattena. ‘‘Ñāṇa’’nti sammatesūti ‘‘ñāṇa’’nti voharitesu laddhañāṇavohāresu. Sammutivasenāti dhammañāṇādi viya samukhena visaye appavattitvā paññattimukhena pavattaṃ. Avasesanti sammutiñāṇamevāha. Itarañāṇattayavisabhāganti dhammañāṇādiñāṇattayavidhuraṃ.
೭೯೭. ಕಾಮಭವಧಮ್ಮೇತಿ ಕಾಮಭವಸಙ್ಖಾತೇ ಧಮ್ಮೇ।
797. Kāmabhavadhammeti kāmabhavasaṅkhāte dhamme.
೭೯೮. ಸಾತಿ ಪಠಮಜ್ಝಾನಪಞ್ಞಾ। ವೀತರಾಗಭಾವನಾವತ್ಥಸ್ಸಾತಿ ‘‘ವೀತರಾಗೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ವುತ್ತಸ್ಸ। ತನ್ತಿ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಂ। ಮಗ್ಗಞಾಣಞ್ಹಿ ಕಿಚ್ಚತೋ ಮಗ್ಗಸಚ್ಚಮ್ಪಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ। ಇತರಾತಿ ಹೇಟ್ಠಿಮಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ। ತದುಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾಯ, ತಸ್ಸ ವಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝನಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ ನಾಮ। ಯಥಾನುರೂಪನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಾಸವಾದೀನಂ ಯಥಾನುರೂಪಂ। ಆಸವಕ್ಖಯೇತಿ ಆಸವಕ್ಖಯಪರಿಯಾಯೇ ಕಾರಣೂಪಚಾರೇನ। ತಂನಿಬ್ಬತ್ತನತೋತಿ ತಸ್ಸ ಆಸವಕ್ಖಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ನಿಬ್ಬತ್ತನತೋ। ಇದಞ್ಚ ‘‘ಆಸವಾನಂ ಖಯೇ ಞಾಣಂ ಛಟ್ಠಾಭಿಞ್ಞಾ’’ತಿ ಸುತ್ತೇ ಆಗತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ।
798. Sāti paṭhamajjhānapaññā. Vītarāgabhāvanāvatthassāti ‘‘vītarāgo hotī’’ti evaṃ vuttassa. Tanti chaṭṭhābhiññaṃ. Maggañāṇañhi kiccato maggasaccampi paṭivijjhati. Itarāti heṭṭhimamaggapaññā. Tadupanissayattāti tassā chaṭṭhābhiññāya, tassa vā paṭivijjhanassa upanissayattā paṭivijjhati nāma. Yathānurūpanti diṭṭhāsavādīnaṃ yathānurūpaṃ. Āsavakkhayeti āsavakkhayapariyāye kāraṇūpacārena. Taṃnibbattanatoti tassa āsavakkhayasaṅkhātassa phalassa nibbattanato. Idañca ‘‘āsavānaṃ khaye ñāṇaṃ chaṭṭhābhiññā’’ti sutte āgatattā vuttaṃ.
೮೦೧. ಅಭಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ವಾ ಞಾಣೇನ ಪಾಕಟಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಗಮವಸೇನ ಪಕಾಸಂ ವಿಭೂತಂ ಕರೋನ್ತಸ್ಸ।
801. Abhivisiṭṭhena vā ñāṇena pākaṭaṃ karontassāti adhigamavasena pakāsaṃ vibhūtaṃ karontassa.
೮೦೨. ವಸಿತಾಪಞ್ಚಕರಹಿತಂ ವಸಿಭಾವಂ ಅಪಾಪಿತಂ ಪಟಿಲದ್ಧಮತ್ತಂ। ಪಟಿಪದಾರಮ್ಮಣಸಹಗತಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಟಿಪದಾರಮ್ಮಣಸಮ್ಬನ್ಧಿನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಞ್ಞಾಯ ಪಟಿಪದಾರಮ್ಮಣುದ್ದೇಸೇನಾ’’ತಿ।
802. Vasitāpañcakarahitaṃ vasibhāvaṃ apāpitaṃ paṭiladdhamattaṃ. Paṭipadārammaṇasahagatā paññā paṭipadārammaṇasambandhinīti āha ‘‘paññāya paṭipadārammaṇuddesenā’’ti.
ಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Catukkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೫. ಪಞ್ಚಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
5. Pañcakaniddesavaṇṇanā
೮೦೪. ತಮೇವ ಪಞ್ಞಂ ‘‘ದ್ವೀಸು ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಪೀತಿಫರಣೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿಭಜತಿ। ಅಭಿಸನ್ದನಪರಿಸನ್ದನಪರಿಪೂರಣಾನಿಪಿ ಪರಿಪ್ಫರಣಂ ವಿಯ ಫರಣಾಪೀತಿಯಾ, ತಂಸಹಗತಸುಖಸ್ಸ ಚ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಭೂತಾನಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಸನ್ದೇತೀತಿ…ಪೇ॰… ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ಆದಿನಾ ನಯೇನಾತಿ ‘‘ಅಭಿಸನ್ದೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೨೬; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೨೭) ಸುತ್ತೇ ಆಗತನಯೇನ। ಫರಣಞ್ಚೇತ್ಥ ಪೀತಿಸುಖಸಮುಟ್ಠಿತಪಣೀತರೂಪೇಹಿ ಕಾಯಸ್ಸ ಅಭಿಬ್ಯಾಪನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಆರಮ್ಮಣೇತಿ ಪೀತಿಫರಣತಾಸುಖಫರಣತಾಸೀಸೇನ ವುತ್ತಾನಂ ತಿಕದುಕಝಾನಾನಂ ಆರಮ್ಮಣೇ। ತಾತಿ ಪೀತಿಫರಣತಾಸುಖಫರಣತಾ।
804. Tameva paññaṃ ‘‘dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇenā’’tiādinā vibhajati. Abhisandanaparisandanaparipūraṇānipi parippharaṇaṃ viya pharaṇāpītiyā, taṃsahagatasukhassa ca kiccavisesabhūtāni adhippetānīti āha ‘‘abhisandetīti…pe… veditabba’’nti. Ādinā nayenāti ‘‘abhisandetī’’tiādinā (dī. ni. 1.226; ma. ni. 1.427) sutte āgatanayena. Pharaṇañcettha pītisukhasamuṭṭhitapaṇītarūpehi kāyassa abhibyāpanaṃ daṭṭhabbaṃ. Ārammaṇeti pītipharaṇatāsukhapharaṇatāsīsena vuttānaṃ tikadukajhānānaṃ ārammaṇe. Tāti pītipharaṇatāsukhapharaṇatā.
ಸಮಾಧಿಮುಖೇನಾತಿ ಸಮಾಧಿಂ ಮುಖಂ ಪಮುಖಂ ಕತ್ವಾ, ಸಮಾಧಿಸೀಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಮಾಧಿಪಮುಖೇನ ವಾ ಉದ್ದೇಸನಿದ್ದೇಸೇನ। ಅಞ್ಞೇ ಕಿಲೇಸಾ ದಿಟ್ಠಿಮಾನಾದಯೋ । ಅಪ್ಪಯೋಗೇನಾತಿ ಝಾನವಿಮೋಕ್ಖಾದೀನಂ ವಿಯ ಉಪ್ಪಾದನೀಯಪರಿಕಮ್ಮಪಯೋಗೇನ ವಿನಾ। ಆವಜ್ಜನಾಸದಿಸೋ ಹಿ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಮಸನಚಾರೋ। ಠಪಿತತ್ತಾತಿ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ। ಸತಿಬಹುಲತಾಯಾತಿ ಸತಿಯಾ ಅಭಿಣ್ಹುಪ್ಪತ್ತಿಯಾ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನಸತಿಯಾ ಕಾಲಸ್ಸ ಸತೋತಿ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
Samādhimukhenāti samādhiṃ mukhaṃ pamukhaṃ katvā, samādhisīsenāti attho, samādhipamukhena vā uddesaniddesena. Aññe kilesā diṭṭhimānādayo . Appayogenāti jhānavimokkhādīnaṃ viya uppādanīyaparikammapayogena vinā. Āvajjanāsadiso hi phalasamāpattiattho sammasanacāro. Ṭhapitattāti pavattitattā. Satibahulatāyāti satiyā abhiṇhuppattiyā. Paricchindanasatiyā kālassa satoti dassetīti yojanā.
ಪಞ್ಚಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañcakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೬. ಛಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
6. Chakkaniddesavaṇṇanā
೮೦೫. ವಿಸುದ್ಧಿಭಾವನ್ತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸಬ್ಭಾವಂ। ‘‘ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣೇಕದೇಸತ್ತಾ’’ತಿ ಇದಂ ತಸ್ಸ ಪರಿಭಣ್ಡಞಾಣತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಸತ್ತಾನಂ ಚುತೂಪಪಾತಞಾಣಾಯ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿನೀಹರತಿ ಅಭಿನಿನ್ನಾಮೇತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೭) ಆರಭಿತ್ವಾ ‘‘ಸೋ ದಿಬ್ಬೇನ ಚಕ್ಖುನಾ ವಿಸುದ್ಧೇನಾ’’ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೬) ವುತ್ತಂ। ದಿಬ್ಬಸ್ಸ ತಿರೋಹಿತವಿಪ್ಪಕಟ್ಠಾದಿಭೇದಸ್ಸ, ಇತರಸ್ಸ ಚ ರೂಪಾಯತನಸ್ಸ ದಸ್ಸನಸಮತ್ಥಸ್ಸಾಪಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಞಾಣಸ್ಸ ಸಿಖಾಪತ್ತಿ ಚವಮಾನೋಪಪಜ್ಜಮಾನಸತ್ತದಸ್ಸನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಮುದ್ಧಪ್ಪತ್ತೇನ ಚಾ’’ತಿಆದಿ।
805. Visuddhibhāvanti visuddhiyā sabbhāvaṃ. ‘‘Dibbacakkhuñāṇekadesattā’’ti idaṃ tassa paribhaṇḍañāṇattā vuttaṃ. Tathā hi pāḷiyaṃ ‘‘sattānaṃ cutūpapātañāṇāya cittaṃ abhinīharati abhininnāmetī’’ti (dī. ni. 1.247) ārabhitvā ‘‘so dibbena cakkhunā visuddhenā’’tiādi (dī. ni. 1.246) vuttaṃ. Dibbassa tirohitavippakaṭṭhādibhedassa, itarassa ca rūpāyatanassa dassanasamatthassāpi dibbacakkhuñāṇassa sikhāpatti cavamānopapajjamānasattadassananti āha ‘‘muddhappattena cā’’tiādi.
ಛಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Chakkaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೭. ಸತ್ತಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
7. Sattakaniddesavaṇṇanā
೮೦೬. ಛಬ್ಬಿಧಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣನ್ತಿ ‘‘ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣನ್ತಿ ಞಾಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ೮೦೬) ವುತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ ಪವತ್ತಞಾಣಂ। ಸಹ ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಏಕಜ್ಝಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಾರಮ್ಮಣಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಏಕತ್ತೇನ ಗಹೇತ್ವಾ। ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇನಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಛಧಾ ವುತ್ತಂ ವಿಯ ದಸ್ಸಿತಂ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣನ್ತಿ ಏವಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇನ। ‘‘ಖಯಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಕಾರೇನ ದಸ್ಸನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಪವತ್ತಞಾಣಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ, ಪವತ್ತೇ ವಾ ಸಂಸಾರವಟ್ಟೇ ಞಾಣಸ್ಸ। ಞಾಣಾರಮ್ಮಣಾ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಞಾಣವಿಪಸ್ಸನಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾತಿ ಚ ‘‘ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚಯಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಧಮ್ಮೇ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸನತೋ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಸ್ಸ ಖಯಧಮ್ಮತಾದಿಜಾನನಂ ಪಟಿವಿಪಸ್ಸನಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಪಟಿವಿಪಸ್ಸನಾದಸ್ಸನಮತ್ತ’’ನ್ತಿ।
806. Chabbidhampi paccavekkhaṇañāṇanti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇanti ñāṇa’’ntiādinā (vibha. 806) vuttaṃ paṭiccasamuppādaṅgānaṃ paccavekkhaṇavasena pavattañāṇaṃ. Saha gahetvāti ekajjhaṃ gahetvā vipassanārammaṇabhāvasāmaññena ekattena gahetvā. Saṅkhipitvā vuttenāti pubbe chadhā vuttaṃ viya dassitaṃ dhammaṭṭhitiñāṇanti evaṃ saṅkhipitvā vuttena. ‘‘Khayadhamma’’ntiādinā pakārena dassananti sambandho. Pavattañāṇassāti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā pavattassa ñāṇassa, pavatte vā saṃsāravaṭṭe ñāṇassa. Ñāṇārammaṇā vipassanā ñāṇavipassanā. Vipassanāti ca ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā paccayapaccayuppannadhamme vibhāgena dassanato dhammaṭṭhitiñāṇaṃ idhādhippetaṃ. Tassa khayadhammatādijānanaṃ paṭivipassanā. Tenāha ‘‘vipassanāpaṭivipassanādassanamatta’’nti.
ಏವಮೇತ್ಥ ಅಟ್ಠಕಥಾಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪಾಳಿಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಅದ್ಧತ್ತಯೇ ಪಚ್ಚಯವಿಸೇಸೇನ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನವಿಸೇಸನಿದ್ಧಾರಣೇ। ಞಾಣವಚನೇನಾತಿ ‘‘ಜಾತಿಪಚ್ಚಯಾ ಜರಾಮರಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಞಾಣಸ್ಸ ಗಹಣೇನ। ಅಙ್ಗಾನನ್ತಿ ಸತ್ತಸತ್ತತಿಯಾ ಅಙ್ಗಾನಂ। ಇತಿಸದ್ದೇನಾತಿ ‘‘ನಿರೋಧಧಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಇತಿಸದ್ದೇನ। ಪಕಾಸೇತ್ವಾತಿ ಞಾಣಸ್ಸ ಪವತ್ತಿಆಕಾರಂ ಜೋತೇತ್ವಾ। ತೇನ ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಞಾಣತೋ ಅಞ್ಞಂಯೇವ ಪರಿಯೋಸಾನೇ ವುತ್ತಂ ಞಾಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಸತ್ತಮಂ ಞಾಣ’’ನ್ತಿ। ಅಯಮೇವ ಚೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಯುತ್ತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ‘‘ತಮ್ಪಿ ಞಾಣನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ನ ಯುತ್ತೋ ಅಙ್ಗನ್ತರಭಾವಸ್ಸ ಅವಿಭಾವನತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ತಂಞಾಣ…ಪೇ॰… ಅನಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ’’ತಿ। ನ ಹಿ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ವುತ್ತಮೇವ ಏಕಜ್ಝಂ ವಚನಮತ್ತೇನ ಅತ್ಥನ್ತರಂ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ಖಯಧಮ್ಮಂ…ಪೇ॰… ಚಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪುರಿಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಉಪಚಯೇನ ದೋಸಮಾಹ।
Evamettha aṭṭhakathādhippāyavasena pāḷiyā atthaṃ dassetvā idāni attano adhippāyavasena dassetuṃ ‘‘pāḷiyaṃ panā’’tiādimāha. Sabbatthāti addhattaye paccayavisesena paccayuppannavisesaniddhāraṇe. Ñāṇavacanenāti ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇa’’ntiādinā ñāṇassa gahaṇena. Aṅgānanti sattasattatiyā aṅgānaṃ. Itisaddenāti ‘‘nirodhadhamma’’nti ettha vuttaitisaddena. Pakāsetvāti ñāṇassa pavattiākāraṃ jotetvā. Tena dhammaṭṭhitiñāṇato aññaṃyeva pariyosāne vuttaṃ ñāṇanti dasseti. Tenāha ‘‘vipassanāñāṇaṃ sattamaṃ ñāṇa’’nti. Ayameva cettha attho yuttoti dassento ‘‘na hī’’tiādimāha. Tattha ‘‘tampi ñāṇanti sambandho na hotī’’ti evaṃ sambandho na yutto aṅgantarabhāvassa avibhāvanatoti attho. Tena vuttaṃ ‘‘taṃñāṇa…pe… anadhippetattā’’ti. Na hi visuṃ visuṃ vuttameva ekajjhaṃ vacanamattena atthantaraṃ hotīti. ‘‘Khayadhammaṃ…pe… cā’’ti iminā purimasmiṃ pakkhe upacayena dosamāha.
ಸತ್ತಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sattakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೮. ಅಟ್ಠಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
8. Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā
೮೦೮. ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇತಿ ನೀವರಣಾದಿಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ। ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಸಮಾಪಜ್ಜನೇ ಅಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕದುಕ್ಖಂ।
808. Paccanīkadhammeti nīvaraṇādipaccanīkadhamme. Dukkhanti samāpajjane asati uppajjanakadukkhaṃ.
ಅಟ್ಠಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Aṭṭhakaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
೧೦. ದಸಕನಿದ್ದೇಸೋ
10. Dasakaniddeso
ಪಠಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā
೮೦೯. ನ ಠಾನನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾನಂ, ಅನುಪಲಬ್ಭನತ್ಥೋ ಅಯಮಕಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ ಠಾನಂ ಅಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ। ಅಭಾವತ್ಥೋ ವಾ, ನ ಅಞ್ಞಪಟಿಪಕ್ಖಾದಿಅತ್ಥೋತಿ ಆಹ ‘‘ನತ್ಥಿ ಠಾನನ್ತಿ ವಾ ಅಟ್ಠಾನ’’ನ್ತಿ। ಕೋ ಪನೇತಸ್ಸ ಅತ್ಥದ್ವಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋತಿ? ಪಠಮೋ ಹೇತುಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅನುಪಲಬ್ಭಮಾನತಂ ವದತಿ, ದುತಿಯೋ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ಅಭಾವನ್ತಿ ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ತಣ್ಹುಪಾದಾನಾದೀನಮ್ಪಿ ಸುಖತೋ ಉಪಗಮನಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೇ ದಿಟ್ಠಿವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಸೋ ಸಾತಿಸಯೋ ಅಸುಖೇಪಿ ದಳ್ಹಂ ಪವತ್ತಾಪನತೋತಿ ಆಹ ‘‘ದಿಟ್ಠಿವಿಪಲ್ಲಾಸೋವ…ಪೇ॰… ಅಧಿಪ್ಪೇತ’’ನ್ತಿ। ‘‘ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿವಸೇನಾ’’ತಿ ಕಸ್ಮಾ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ಅರಿಯಸಾವಕಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ ನತ್ಥೀತಿ? ಸಚ್ಚಂ ನತ್ಥಿ, ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿಸನ್ನಿಸ್ಸಯಾ ಪನ ಸಬ್ಬದಿಟ್ಠಿಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅತ್ತದಿಟ್ಠಿವಸೇನಾತಿ ಪಧಾನದಿಟ್ಠಿಮಾಹಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಭೇದಾನುರೂಪಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ। ಭೇದಾನುರೂಪೇನ ‘‘ಅಧಮ್ಮೇ ಧಮ್ಮೋ’’ತಿಆದಿನಯಪ್ಪವತ್ತೇನ।
809. Na ṭhānanti aṭṭhānaṃ, anupalabbhanattho ayamakāroti āha ‘‘avijjamānaṃ ṭhānaṃ aṭṭhāna’’nti. Abhāvattho vā, na aññapaṭipakkhādiatthoti āha ‘‘natthi ṭhānanti vā aṭṭhāna’’nti. Ko panetassa atthadvayassa visesoti? Paṭhamo hetupaccayehi anupalabbhamānataṃ vadati, dutiyo sabbena sabbaṃ abhāvanti ayametesaṃ viseso. Taṇhupādānādīnampi sukhato upagamanassa hetubhāve diṭṭhivipallāsassa so sātisayo asukhepi daḷhaṃ pavattāpanatoti āha ‘‘diṭṭhivipallāsova…pe… adhippeta’’nti. ‘‘Attadiṭṭhivasenā’’ti kasmā visesetvā vuttaṃ, nanu ariyasāvakassa sabbāpi diṭṭhiyo natthīti? Saccaṃ natthi, attadiṭṭhisannissayā pana sabbadiṭṭhiyoti dassetuṃ ‘‘attadiṭṭhivasenāti padhānadiṭṭhimāhā’’ti vuttaṃ. Bhedānurūpassa vatthuno. Bhedānurūpena ‘‘adhamme dhammo’’tiādinayappavattena.
ಸೋ ಏವಾತಿ ಯೋ ಲಿಙ್ಗೇ ಅಪರಿವತ್ತೇ ತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಭವಙ್ಗಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಪ್ಪಬನ್ಧೋ, ಸೋ ಏವ। ತಞ್ಹಿ ಉಪಾದಾಯ ಏಕಜಾತಿಸಮಞ್ಞಾ, ನ ಚೇತ್ಥ ಭಾವಕಲಾಪಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಸ್ಸ ವಸೇನ ಚೋದನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ ತದಞ್ಞಸ್ಸೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ತಞ್ಹಿ ತತ್ಥ ಅವಿಚ್ಛೇದವುತ್ತಿಯಾ ಪಬನ್ಧವೋಹಾರಂ ಲಭತಿ, ಇತರಮ್ಪಿ ವಾ ಭಾವಾನುಪಾಲನತಾಸಾಮಞ್ಞೇನಾತಿ ಅನೋಕಾಸಾವ ಚೋದನಾ।
So evāti yo liṅge aparivatte tasmiṃ attabhāve bhavaṅgajīvitindriyappabandho, so eva. Tañhi upādāya ekajātisamaññā, na cettha bhāvakalāpajīvitindriyassa vasena codanā kātabbā tadaññasseva adhippetattā. Tañhi tattha avicchedavuttiyā pabandhavohāraṃ labhati, itarampi vā bhāvānupālanatāsāmaññenāti anokāsāva codanā.
ಸಪತ್ತವಸೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ‘‘ಸಪತ್ತಂ ಮಾರೇಮೀತಿ ಅಭಿಸನ್ಧಿನಾ ಸಪತ್ತೇನ ನಿಪನ್ನಟ್ಠಾನೇ ನಿಪನ್ನಂ ಮನುಸ್ಸಭೂತೋ ಮನುಸ್ಸಭೂತಂ ಮಾತರಂ ಪಿತರಂ ವಾ ಮಾರೇನ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಚತೂಸುಪಿ ವಿಕಪ್ಪೇಸು। ಪುರಿಮಂ ಅಭಿಸನ್ಧಿಚಿತ್ತನ್ತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಿಯೋ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಪ್ಪಮಾಣಂ ತೇನ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿಯಾ ಅಭಾವತೋ। ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸೇವ ತಂ ದಿನ್ನಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಯಥಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ಪರಿಭುತ್ತಮ್ಪಿ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ ದಿನ್ನಂ ಪುಥುಜ್ಜನದಾನಮೇವ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಮರಣಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಪುಥುಜ್ಜನಕಾಲೇ ಪಹಾರೇ ದಿನ್ನೇ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ತೇನೇವ ಪಹಾರೇನ ಮತೇ ಕಸ್ಮಾ ಅರಹನ್ತಘಾತೋಯೇವ ಹೋತಿ, ನ ಪುಥುಜ್ಜನಘಾತೋತಿ? ವಿಸೇಸಸಮ್ಭವತೋ। ಯಥಾ ಹಿ ದಾನಂ ದೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸ್ಸ ಪರಿಚ್ಚಾಗಮತ್ತೇನ ಹೋತಿ, ನ ಏವಂ ವಧೋ। ಸೋ ಹಿ ಪಾಣೋ, ಪಾಣಸಞ್ಞಿತಾ, ವಧಕಚೇತನಾ, ಉಪಕ್ಕಮೋ, ತೇನ ಮರಣನ್ತಿ ಇಮೇಸಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಅಙ್ಗಾನಂ ಪಾರಿಪೂರಿಯಾವ ಹೋತಿ, ನ ಅಪಾರಿಪೂರಿಯಾ। ತಸ್ಮಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ತಸ್ಸೇವ ಮರಣನ್ತಿ ಅರಹನ್ತಘಾತೋಯೇವ ಹೋತಿ , ನ ಪುಥುಜ್ಜನಘಾತೋ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ‘‘ಇಮಂ ಮಾರೇಮೀ’’ತಿ ಯಂ ಸನ್ತಾನಂ ಆರಬ್ಭ ಮಾರಣಿಚ್ಛಾ, ತಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಖೀಣಾಸವಭಾವೇನ ಪಯೋಗಮರಣಕ್ಖಣಾನಂ ವಸೇನ ಸತಿಪಿ ಸನ್ತಾನಭೇದೇ ಅಭೇದೋಯೇವ। ಯದಾ ಚ ಅತ್ಥಸಿದ್ಧಿ, ತದಾ ಖೀಣಾಸವಭಾವೋ। ತಸ್ಮಾ ಅರಹನ್ತಘಾತೋವ ಹೋತೀತಿ ನಿಚ್ಛಿತಂ। ಕಥಂ ಪನೇತ್ಥ ವಧಕಚೇತನಾ ವತ್ತಮಾನವಿಸಯಾ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ವಧಕಚಿತ್ತಂ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ…ಪೇ॰… ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಪಬನ್ಧವಿಚ್ಛೇದವಸೇನಾತಿ ಯೇನ ಪಬನ್ಧೋ ವಿಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ, ತಾದಿಸಂ ಪಯೋಗಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ಯದಾ ಪಬನ್ಧವಿಚ್ಛೇದೋ, ತದಾ ಅರಹಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅರಹನ್ತಘಾತಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಿ। ನ ಏವನ್ತಿ ಯಥಾ ಕಾಲನ್ತರಾಪೇಕ್ಖಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಂ ವಧಕಚಿತ್ತಂ, ನ ಏವಂ ಚಾಗಚೇತನಾ। ‘‘ಸಾ ಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಾಗಚೇತನಾಯ ಕಾಲನ್ತರಾನಪೇಕ್ಖಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿತಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ। ಅಞ್ಞಸಕಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ತತೋ ವಿನಿಮೋಚೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ದಕ್ಖಿಣೇಯ್ಯಸ್ಸ ಸನ್ತಕಭಾವಕರಣಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಚಜಿತಬ್ಬಸ್ಸ ವತ್ಥುನೋ। ಯಸ್ಸಾತಿ ಯಸ್ಸ ಪುಥುಜ್ಜನಸ್ಸ। ತಸ್ಸೇವ ತಂ ದಿನ್ನಂ ಹೋತಿ, ಸಚೇಪಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪತ್ವಾ ತೇನ ಪರಿಭುತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
Sapattavasena yojetabbanti ‘‘sapattaṃ māremīti abhisandhinā sapattena nipannaṭṭhāne nipannaṃ manussabhūto manussabhūtaṃ mātaraṃ pitaraṃ vā mārento’’tiādinā yojetabbaṃ. Sabbatthāti catūsupi vikappesu. Purimaṃ abhisandhicittanti pubbabhāgiyo maraṇādhippāyo. Appamāṇaṃ tena atthasiddhiyā abhāvato. Puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hotīti ettha yathā arahattaṃ patvā paribhuttampi puthujjanakāle dinnaṃ puthujjanadānameva hoti, evaṃ maraṇādhippāyena puthujjanakāle pahāre dinne arahattaṃ patvā teneva pahārena mate kasmā arahantaghātoyeva hoti, na puthujjanaghātoti? Visesasambhavato. Yathā hi dānaṃ deyyadhammassa pariccāgamattena hoti, na evaṃ vadho. So hi pāṇo, pāṇasaññitā, vadhakacetanā, upakkamo, tena maraṇanti imesaṃ pañcannaṃ aṅgānaṃ pāripūriyāva hoti, na apāripūriyā. Tasmā arahattaṃ pattasseva maraṇanti arahantaghātoyeva hoti , na puthujjanaghāto. Yasmā pana ‘‘imaṃ māremī’’ti yaṃ santānaṃ ārabbha māraṇicchā, tassa puthujjanakhīṇāsavabhāvena payogamaraṇakkhaṇānaṃ vasena satipi santānabhede abhedoyeva. Yadā ca atthasiddhi, tadā khīṇāsavabhāvo. Tasmā arahantaghātova hotīti nicchitaṃ. Kathaṃ panettha vadhakacetanā vattamānavisayā siyāti āha ‘‘vadhakacittaṃ paccuppannārammaṇampi…pe… pavattatī’’ti. Tattha pabandhavicchedavasenāti yena pabandho vicchijjati, tādisaṃ payogaṃ nibbattetīti attho. Tena yadā pabandhavicchedo, tadā arahāti yathāvuttaṃ arahantaghātaṃ patiṭṭhāpeti. Na evanti yathā kālantarāpekkhakiccasiddhaṃ vadhakacittaṃ, na evaṃ cāgacetanā. ‘‘Sā hī’’tiādinā cāgacetanāya kālantarānapekkhakiccasiddhitaṃyeva vibhāveti. Aññasakakaraṇanti attato vinimocetvā aññassa dakkhiṇeyyassa santakabhāvakaraṇaṃ. Tassāti cajitabbassa vatthuno. Yassāti yassa puthujjanassa. Tasseva taṃ dinnaṃ hoti, sacepi arahattaṃ patvā tena paribhuttanti attho.
‘‘ಕಪ್ಪವಿನಾಸೇ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಸಣ್ಠಹನ್ತೇ ಕಪ್ಪೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಮಹಾಕಪ್ಪವಿನಾಸಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಕಪ್ಪಟ್ಠಕಥಾಯ ನ ಸಮೇತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಆಯುಕಪ್ಪಸ್ಸ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ। ಆಯುಕಪ್ಪೋ ಚೇತ್ಥ ಅವೀಚಿಯಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಸತ್ತಾನಂ ಅನ್ತರಕಪ್ಪಪರಿಮಾಣಂ ಪರಮಾಯು ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತಞ್ಹಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಏಕಂ ಕಪ್ಪಂ ಅಸೀತಿಭಾಗೇ ಕತ್ವಾ ತತೋ ಏಕಭಾಗಮತ್ತಂ ಕಾಲ’’ನ್ತಿ (ಕಥಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೬೫೪-೬೫೭) ವುತ್ತಂ। ತಯಿದಂ ‘‘ಏಕಂ ಕಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ಯದಿ ಏಕಂ ಮಹಾಕಪ್ಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ತಥಾ ಸತಿ ವೀಸತಿಅನ್ತರಕಪ್ಪಪರಿಮಾಣೋ ಏಕೋ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಥ ಏಕಂ ಅಸಙ್ಖ್ಯೇಯ್ಯಕಪ್ಪನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಬ್ಬಥಾಪಿ ‘‘ಚತುಸಟ್ಠಿ ಅನ್ತರಕಪ್ಪಾ’’ತಿ ವಚನೇನ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ವೀಮಂಸಿತಬ್ಬಂ। ಯಥಾ ಪನ ಕಪ್ಪಟ್ಠಕಥಾಯ ಅಯಂ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಸಮೇತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕಪ್ಪವಿನಾಸೇಯೇವಾತಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
‘‘Kappavināse’’ti idaṃ ‘‘saṇṭhahante kappe’’ti vuttattā mahākappavināsaṃ sandhāya vuttanti āha ‘‘kappaṭṭhakathāya na sametī’’ti ettha āyukappassa adhippetattā. Āyukappo cettha avīciyaṃ nibbattasattānaṃ antarakappaparimāṇaṃ paramāyu veditabbaṃ. Tañhi sandhāya ‘‘ekaṃ kappaṃ asītibhāge katvā tato ekabhāgamattaṃ kāla’’nti (kathā. aṭṭha. 654-657) vuttaṃ. Tayidaṃ ‘‘ekaṃ kappa’’nti yadi ekaṃ mahākappanti attho, tathā sati vīsatiantarakappaparimāṇo eko asaṅkhyeyyakappoti vuttaṃ hoti. Atha ekaṃ asaṅkhyeyyakappanti attho, sabbathāpi ‘‘catusaṭṭhi antarakappā’’ti vacanena virujjhatīti vīmaṃsitabbaṃ. Yathā pana kappaṭṭhakathāya ayaṃ aṭṭhakathā sameti, taṃ dassetuṃ ‘‘kappavināseyevāti panā’’tiādimāha.
ಪಕತತ್ತೋ ವಾ ಅಪಾರಾಜಿಕೋ। ಸಮಾನಸಂವಾಸಕೋ ಕಮ್ಮಲದ್ಧೀನಂ ವಸೇನ ಅನಾನಾಸಂವಾಸಕೋತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Pakatatto vā apārājiko. Samānasaṃvāsako kammaladdhīnaṃ vasena anānāsaṃvāsakoti evamettha attho veditabbo.
ನಿಯತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಿಜ್ಜಮಾನತಂ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾತಿ ಯೋಜನಾ। ತತ್ಥ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾತಿ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ ಪನ ನಿಯತೋ ನಾಮ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪಟಿಸೇಧೇತ್ವಾ। ತತ್ಥ ಕಾರಣಮಾಹ ‘‘ಮಿಚ್ಛತ್ತಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಯ ಸಭಾವತೋ’’ತಿ। ಪಞ್ಞತ್ತಿಮತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಿಚ್ಛತ್ತಸಮ್ಮತ್ತನಿಯತಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಯಂ, ಯದಿದಂ ನಿಯತೋ ಪುಗ್ಗಲೋತಿ । ಯಥಾಪುಚ್ಛಿತನ್ತಿ ‘‘ಕಿಂ ಪುಬ್ಬಹೇತು ನಿಯಮೇತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಚ್ಛಿತಪ್ಪಕಾರಂ ನಿಯಾಮಕಹೇತುಂ। ಯೇನಾತಿ ಯೇನ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ತಯವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ। ನಿಯತಾನಿಯತಭೇದನ್ತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾದಿನಿಯತಭೇದಂ, ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾದಿಅನಿಯತಭೇದಞ್ಚ। ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಏವ ಹಿ ಏಕೋ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮೋ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಏಕೋ ಕೋಲಂಕೋಲೋ ನಾಮ, ಏಕೋ ಏಕಬೀಜೀ ನಾಮಾತಿ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ನಿಯತಭಾವೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋತಾಪನ್ನೋ ಚ ನಿಯತೋ’’ತಿ। ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಚ-ಸದ್ದೋ। ತತೋ ಪುಬ್ಬೇತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗತೋ ಪುಬ್ಬೇ। ‘‘ಪುಬ್ಬಹೇತುಕಿಚ್ಚಂ ನತ್ಥೀ’’ತಿ ಇದಂ ಸೋತಾಪನ್ನಸ್ಸ ನಿಯತತಾಯ ವುತ್ತತ್ತಾ ವಕ್ಖಮಾನಞ್ಚ ದೋಸಂ ಹದಯೇ ಠಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಉಪರಿಮಗ್ಗಾನಂ ಸಉಪನಿಸ್ಸಯತ್ತೇ ಪಠಮಮಗ್ಗಸ್ಸಾಪಿ ಸಉಪನಿಸ್ಸಯತಾ ಸಿದ್ಧಾ ಏವಾತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯದಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ। ತಞ್ಚ ನಿಯತತ್ತಂ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಸ್ಸ।
Niyatassa puggalassa vijjamānataṃ paṭisedhetvāti yojanā. Tattha paṭisedhetvāti ‘‘puggalo pana niyato nāma natthī’’ti evaṃ paṭisedhetvā. Tattha kāraṇamāha ‘‘micchattasammattaniyatadhammānaṃ viya sabhāvato’’ti. Paññattimattañhetaṃ micchattasammattaniyatadhammanissayaṃ, yadidaṃ niyato puggaloti . Yathāpucchitanti ‘‘kiṃ pubbahetu niyametī’’tiādinā pucchitappakāraṃ niyāmakahetuṃ. Yenāti yena uparimaggattayavipassanāñāṇena. Niyatāniyatabhedanti sotāpannādiniyatabhedaṃ, sattakkhattuparamādianiyatabhedañca. Sotāpanno eva hi eko sattakkhattuparamo nāma hoti, eko kolaṃkolo nāma, eko ekabījī nāmāti sotāpannassa niyatabhāvo vuttoti āha ‘‘sotāpanno ca niyato’’ti. Byatirekattho hi ayaṃ ca-saddo. Tato pubbeti sotāpattimaggato pubbe. ‘‘Pubbahetukiccaṃ natthī’’ti idaṃ sotāpannassa niyatatāya vuttattā vakkhamānañca dosaṃ hadaye ṭhapetvā vuttaṃ. Uparimaggānaṃ saupanissayatte paṭhamamaggassāpi saupanissayatā siddhā evāti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yadi hī’’tiādi. Tañca niyatattaṃ. Assāti sotāpattimaggassa.
ತೇನೇವ ಖೀಣಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನೇವ ಖೀಣಾ। ಕಾರಣುಪಚ್ಛೇದೇನ ಹಿ ಫಲುಪಚ್ಛೇದೋ ಸಿಯಾ। ತತೋತಿ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾದಿತೋ। ಸಾತಿ ಸತ್ತಕ್ಖತ್ತುಪರಮಾದಿತಾ। ಪವತ್ತಿತೋತಿ ವಿಪಾಕಪ್ಪಬನ್ಧತೋ। ತೇನಾತಿ ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗೇನ। ವುಟ್ಠಾನೇತಿ ವುಟ್ಠಾನೇ ಸತಿ। ಕಾರಣೇನ ವಿನಾ ಫಲಂ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕ್ಕಾಯ…ಪೇ॰… ಭವಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ‘‘ನಾಮಕರಣನಿಮಿತ್ತತೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ನಾಮಕರಣಹೇತುತಾಯ ನಿಯಾಮಕತಂ ವಿಭಾವೇತಿ ಏಕಬೀಜಿಆದಿಸಮಞ್ಞಾನಂ ಅನ್ವತ್ಥಸಞ್ಞಾಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ವಿಪಸ್ಸನಾ…ಪೇ॰… ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।
Teneva khīṇāti sotāpattimaggeneva khīṇā. Kāraṇupacchedena hi phalupacchedo siyā. Tatoti sattakkhattuparamādito. Sāti sattakkhattuparamāditā. Pavattitoti vipākappabandhato. Tenāti sotāpattimaggena. Vuṭṭhāneti vuṭṭhāne sati. Kāraṇena vinā phalaṃ natthīti āha ‘‘sakkāya…pe… bhavitabba’’nti. ‘‘Nāmakaraṇanimittato’’ti iminā nāmakaraṇahetutāya niyāmakataṃ vibhāveti ekabījiādisamaññānaṃ anvatthasaññābhāvato. Tenāha ‘‘vipassanā…pe… sandhāya vutta’’nti.
ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಏಕೋಮ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ, ಸೀತೀಭೂತೋಸ್ಮಿ ನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿಆದೀನಿ (ಮಹಾವ॰ ೧೧; ಕಥಾ॰ ೪೦೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫) ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತಿ, ಏಕೋಮ್ಹಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ (ಮಹಾವ॰ ೧೧; ಕಥಾ॰ ೪೦೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೨೮೫)। ‘ಅತ್ಥೇತರಹಿ ಅಞ್ಞೇ ಸಮಣಾ ವಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ವಾ ಭಗವತಾ ಸಮಸಮಾ ಸಮ್ಬೋಧಿಯ’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪುಟ್ಠೋ ಅಹಂ, ಭನ್ತೇ, ‘ನೋ’ತಿ ವದೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿಆದಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬೧) ವಚನೇಹಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅಞ್ಞಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ಉಪ್ಪಾದೋ ನಿವಾರಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇ ‘‘ಸದಿಸೋ ಮೇ ನ ವಿಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಯಂ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಲೋಕಧಾತುವಿಸೇಸಾಪೇಕ್ಖಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ, ತಮ್ಪಿ ನತ್ಥಿ ತಥಾ ವಿಸೇಸನಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ, ಬುದ್ಧಾನುಭಾವಸ್ಸ ಚ ಅಸಮತ್ಥಭಾವವಿಭಾವನತೋ। ಆಣಾಖೇತ್ತಕಿತ್ತನಞ್ಚೇತ್ಥ ಧಮ್ಮತಾದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಸಕ್ಕೋತಿ ಹಿ ಭಗವಾ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಇಚ್ಛತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಆಣಂ ವತ್ತೇತುಂ। ‘‘ಏಕಿಸ್ಸಾ ಲೋಕಧಾತುಯಾ’’ತಿ ಚ ಇದಂ ಬುದ್ಧಖೇತ್ತಭೂತಾಯ ಲೋಕಧಾತುಯಾ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾಯಮತ್ಥೋ – ಬುದ್ಧಖೇತ್ತಭೂತಾ ಏಕಾವಾಯಂ ಲೋಕಧಾತು। ತತ್ಥ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಏಕೋ ಏವ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಬುದ್ಧಖೇತ್ತ…ಪೇ॰… ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ’’ತಿ।
Ādi-saddena ‘‘ekomhi sammāsambuddho, sītībhūtosmi nibbuto’’tiādīni (mahāva. 11; kathā. 405; ma. ni. 1.285) saṅgayhanti. Ettha ca ‘‘sadiso me na vijjati, ekomhi sammāsambuddho (mahāva. 11; kathā. 405; ma. ni. 1.285). ‘Atthetarahi aññe samaṇā vā brāhmaṇā vā bhagavatā samasamā sambodhiya’nti evaṃ puṭṭho ahaṃ, bhante, ‘no’ti vadeyya’’ntiādi (dī. ni. 3.161) vacanehi imissā lokadhātuyā viya aññassa buddhassa aññissā lokadhātuyā uppādo nivāritoti daṭṭhabbaṃ. Na hi vijjamāne ‘‘sadiso me na vijjatī’’tiādi sakkā vattuṃ. Yaṃ pana vadanti ‘‘lokadhātuvisesāpekkhāya vutta’’nti, tampi natthi tathā visesanassa abhāvato, buddhānubhāvassa ca asamatthabhāvavibhāvanato. Āṇākhettakittanañcettha dhammatādassanatthaṃ. Sakkoti hi bhagavā yattha yattha icchati, tattha tattha āṇaṃ vattetuṃ. ‘‘Ekissā lokadhātuyā’’ti ca idaṃ buddhakhettabhūtāya lokadhātuyā dassanatthaṃ vuttaṃ. Tatthāyamattho – buddhakhettabhūtā ekāvāyaṃ lokadhātu. Tattha ekasmiṃ kāle eko eva sammāsambuddho uppajjatīti. Tenāha ‘‘buddhakhetta…pe… adhippāyo’’ti.
ತಸ್ಮಾತಿ ಯಸ್ಮಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾಧೀನಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ, ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಧೀನಾ, ತಸ್ಮಾ। ಪಾತಿಮೋಕ್ಖೇ ಸಿದ್ಧೇ, ಸಿದ್ಧಾಸು ತಾಸು ಪಬ್ಬಜ್ಜೂಪಸಮ್ಪದಾಸು। ತತೋ ಪರಂ ವಿನಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಪಚ್ಛಿಮಪಟಿವೇಧತೋ ಪರಂ ಪಟಿವೇಧಸಾಸನಂ, ಪಚ್ಛಿಮಸೀಲಭೇದತೋ ಚ ಪರಂ ಪಟಿಪತ್ತಿಸಾಸನಂ ವಿನಟ್ಠಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಸಾಸನಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ಪನ ಉಭಯಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮ…ಪೇ॰… ಏಕತೋ ಕತ್ವಾ’’ತಿ ಆಹ।
Tasmāti yasmā upasampadādhīnaṃ pātimokkhaṃ, upasampadā ca pabbajjādhīnā, tasmā. Pātimokkhe siddhe, siddhāsu tāsu pabbajjūpasampadāsu. Tato paraṃ vinaṭṭhaṃ nāma hotīti pacchimapaṭivedhato paraṃ paṭivedhasāsanaṃ, pacchimasīlabhedato ca paraṃ paṭipattisāsanaṃ vinaṭṭhaṃ nāma hotīti sāsanabhāvasāmaññena pana ubhayaṃ ekajjhaṃ katvā dassento ‘‘pacchima…pe… ekato katvā’’ti āha.
ಪರಿದೇವನಕಾರುಞ್ಞನ್ತಿ ಪರಿದೇವನೇನ ಕರುಣಾಯಿತಬ್ಬತಾ ಕರುಣಾಯನಾ।
Paridevanakāruññanti paridevanena karuṇāyitabbatā karuṇāyanā.
ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವವಿಸೇಸೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ಧಾರೇತುಂ, ಯತೋ ಪಾರಮೀಪವಿಚಯಾದೀಸು ಉದಕಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ಮಹಾಪಥವೀಕಮ್ಪೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿದಿವಸೇ ಚ ಠಪೇತ್ವಾ ಪುಬ್ಬುತ್ತರದಿಸಾಭಾಗೇ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಭೂಮಿಭಾಗೋ ಮಹಾಪುರಿಸಂ ಧಾರೇತುಂ ನಾಸಕ್ಖಿ, ಅಞ್ಞದತ್ಥು ಏಕಪಸ್ಸೇ ಪಕ್ಖಿತ್ತಅತಿಭಾರಭರಿತನಾವಾ ವಿಯ ಚಕ್ಕವಾಳಗಬ್ಭೋ ವಿಪರಿವತ್ತೋ। ‘‘ಸಮುಪ್ಪಾದಿಕಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬೇ ಸ-ಕಾರೇ ಅ-ಕಾರಸ್ಸ ಆ-ಕಾರೋ, ಏಕಸ್ಸ ಚ ಪ-ಕಾರಸ್ಸ ಲೋಪೋ ಕತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮಂ ಉದ್ಧಂ ಪಜ್ಜತೀತಿ ಸಾಮುಪಾದಿಕಾ’’ತಿ। ಸಮಂ ಉಪಾದಿಯತೀತಿ ವಾ ಸಮುಪಾದಾ, ಸಮುಪಾದಾ ಏವ ಸಾಮುಪಾದಿಕಾ, ಸಮುಪಾಹಿನೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Dhammānaṃ sabhāvaviseso na sakkā dhāretuṃ, yato pāramīpavicayādīsu udakapariyantaṃ katvā mahāpathavīkampo ahosi, abhisambodhidivase ca ṭhapetvā pubbuttaradisābhāge bodhirukkhamūle bhūmibhāgo mahāpurisaṃ dhāretuṃ nāsakkhi, aññadatthu ekapasse pakkhittaatibhārabharitanāvā viya cakkavāḷagabbho viparivatto. ‘‘Samuppādikā’’ti vattabbe sa-kāre a-kārassa ā-kāro, ekassa ca pa-kārassa lopo katoti dassento āha ‘‘samaṃ uddhaṃ pajjatīti sāmupādikā’’ti. Samaṃ upādiyatīti vā samupādā, samupādā eva sāmupādikā, samupāhinīti attho.
ಸನ್ತತಿಖಣವಸೇನಾತಿ ಸನ್ತತಿವಸೇನ ಆಯೂಹನಸಮಙ್ಗಿತಾ, ಸಪುಬ್ಬಪಚ್ಛಾಭಾಗಸ್ಸ ಗಹಣವಸೇನ ಚೇತನಾಕ್ಖಣವಸೇನ ಚೇತನಾಸಮಙ್ಗಿತಾತಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ। ಏಕಸ್ಮಿಂ ಉಪಟ್ಠಿತೇ ಪಚ್ಚಯವಸೇನ ತದಞ್ಞಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಪರಿವತ್ತನಂ।
Santatikhaṇavasenāti santativasena āyūhanasamaṅgitā, sapubbapacchābhāgassa gahaṇavasena cetanākkhaṇavasena cetanāsamaṅgitāti yojetabbā. Ekasmiṃ upaṭṭhite paccayavasena tadaññassa upaṭṭhānaṃ parivattanaṃ.
ಪಠಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ದುತಿಯಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā
೮೧೦. ಭೋಗೇ ಭುಞ್ಜಿತುಂ ನ ಜಾನಾತಿ, ವಿನಾಸೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ।
810. Bhoge bhuñjituṃ na jānāti, vināsetīti yojanā.
ಲಹುಪರಿವತ್ತಿತಾಯ ಜೀವಿತಸ್ಸಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Lahuparivattitāya jīvitassāti adhippāyo.
ನ ಅದಾಸಿ ಪಯುತ್ತವಾಚಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ।
Naadāsi payuttavācāya uppannanti adhippāyena.
ಸಮ್ಮಾಪಯೋಗೇನಾತಿ ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ।
Sammāpayogenāti sammāpaṭipattiyā.
ದುತಿಯಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dutiyabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಪಞ್ಚಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā
೮೧೩. ಧಾತುಸಭಾವೋತಿ ಭೂತಾದಿಸಙ್ಖಾತಧಾತೂನಂ ಸಭಾವೋ। ಸಭಾಗವಸೇನ ಫಲಭೂತೇನ। ಅಜ್ಝಾಸಯಧಾತುಪರಿಚ್ಛಿನ್ದನತೋತಿ ಅಜ್ಝಾಸಯಸಭಾವಸ್ಸ ‘‘ಹೀನಂ, ಪಣೀತ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಜಾನನತೋ, ವುಟ್ಠಿನಿಮಿತ್ತೇನ ವಿಯ ಮಹೋಘೇನ ಉಪರಿಮೇಘವುಟ್ಠಿಯಾ।
813. Dhātusabhāvoti bhūtādisaṅkhātadhātūnaṃ sabhāvo. Sabhāgavasena phalabhūtena. Ajjhāsayadhātuparicchindanatoti ajjhāsayasabhāvassa ‘‘hīnaṃ, paṇīta’’nti vā paricchijja jānanato, vuṭṭhinimittena viya mahoghena uparimeghavuṭṭhiyā.
ಪಞ್ಚಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañcamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಛಟ್ಠಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā
ಸದ್ದತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ ಸಮಾಸನ್ತೇನೇವ ತಥಾ ಸದ್ದಸಿದ್ಧಿತೋ। ತೇಸನ್ತಿ ಪರೋಪರಾನಂ ವಿಸದಾವಿಸದಾನಂ ಸದ್ಧಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾತಿ ಆಸಯಾದಿತೋ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಸ್ಸ, ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತತೋ ಚ ಅಧಿಮುತ್ತಿಭೇದಸ್ಸ ವಿಸಿಟ್ಠಸಭಾವತ್ತಾ ಏವ।
Saddattho sambhavati samāsanteneva tathā saddasiddhito. Tesanti paroparānaṃ visadāvisadānaṃ saddhādiindriyānaṃ. Evañca katvāti āsayādito indriyaparopariyattassa, indriyaparopariyattato ca adhimuttibhedassa visiṭṭhasabhāvattā eva.
೮೧೫. ‘‘ಕೇ ಪನ ತೇ ಅರಿಯಾವಾಸಾ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತೇ ಸುತ್ತೇನೇವ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಧ, ಭಿಕ್ಖವೇ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ‘‘ಏವಂ ವುತ್ತಾ’’ತಿ ನಿಗಮೇತ್ವಾ ಪುನ ಮಗ್ಗಾಧಿಗಮೇನೇವ ತೇಸಂ ಅಧಿಗಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಏತೇಸೂ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಇತರೇತಿ ಛಳಙ್ಗಸಮನ್ನಾಗಮಏಕಾರಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾಯಪಟಿಸೇವನಾದಯೋ।
815. ‘‘Ke pana te ariyāvāsā’’ti pucchitvā te sutteneva dassento ‘‘idha, bhikkhave’’tiādipāḷiṃ āharitvā ‘‘evaṃ vuttā’’ti nigametvā puna maggādhigameneva tesaṃ adhigamaṃ dassento ‘‘etesū’’tiādimāha. Tattha itareti chaḷaṅgasamannāgamaekārakkhāsaṅkhāyapaṭisevanādayo.
೮೧೬. ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತಾನಾನುಸಯನೇಸೂತಿ ಆರಮ್ಮಣಾನುಸಯನಂ, ಸನ್ತಾನಾನುಸಯನನ್ತಿ ದ್ವೀಸು ಅನುಸಯನೇಸು। ಯಥಾ ಹಿ ಮಗ್ಗೇನ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನೋ ರಾಗೋ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹೋ ಥಾಮಗತಟ್ಠೇನ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಸೇತೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಏವಂ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇಪೀತಿ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಾನುಸಯನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತಂ ಪನಸ್ಸ ಅನುಸಯನಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಪಾಕಟಂ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಯಥಾ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೧೬) ವುತ್ತಂ। ‘‘ಆಚಿಣ್ಣಸಮಾಚಿಣ್ಣಾ’’ತಿ ಏತೇನ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣೇ ರಾಗಸ್ಸ ಚಿರಪರಿಭಾವನಂ ವಿಭಾವೇತಿ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಏವಂ ಚಿರಪರಿಭಾವಿತಂ ಪರಿವೇಠೇತ್ವಾ ವಿಯ ಠಿತಂ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸಮನ್ತತೋ ವೇಠೇತ್ವಾ ವಿಯ ಠಿತಭಾವೇನ ಅನುಸಯಿತತಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಉದಕೇ ನಿಮುಗ್ಗಸದಿಸೋ ಉದಾಹಟೋ। ‘‘ಸಬ್ಬೇಪಿ ತೇಭೂಮಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಾಮನೀಯಟ್ಠೇನ ಕಾಮಾ’’ತಿಆದಿಪಾಳಿವಸೇನ ಭವರಾಗಸ್ಸಾಪಿ ವತ್ಥುಕಾಮತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ರಾಗವಸೇನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣರಜ್ಜನವಸೇನ।
816. Ārammaṇasantānānusayanesūti ārammaṇānusayanaṃ, santānānusayananti dvīsu anusayanesu. Yathā hi maggena asamucchinno rāgo kāraṇalābhe uppajjanāraho thāmagataṭṭhena santāne anusetīti vuccati, evaṃ iṭṭhārammaṇepīti tassa ārammaṇānusayanaṃ daṭṭhabbaṃ. Taṃ panassa anusayanaṃ uppattiyā pākaṭaṃ hotīti dassetuṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘yathā nāmā’’tiādi (vibha. aṭṭha. 816) vuttaṃ. ‘‘Āciṇṇasamāciṇṇā’’ti etena iṭṭhārammaṇe rāgassa ciraparibhāvanaṃ vibhāveti. Yasmā pana evaṃ ciraparibhāvitaṃ pariveṭhetvā viya ṭhitaṃ hoti, tasmā ‘‘samantato veṭhetvā viya ṭhitabhāvena anusayitataṃ dassetī’’ti vuttaṃ. Tathā hi udake nimuggasadiso udāhaṭo. ‘‘Sabbepi tebhūmakā dhammā kāmanīyaṭṭhena kāmā’’tiādipāḷivasena bhavarāgassāpi vatthukāmatā veditabbā. Rāgavasenāti ārammaṇarajjanavasena.
೮೧೮. ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಸೇಸೋ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪರೋಪರಿಯತ್ತಂ।
818. Indriyaviseso vineyyānaṃ indriyaparopariyattaṃ.
೮೧೯. ಪಹಾತಬ್ಬೇನ ಉಪದ್ದುತನಿರೋಧನತ್ಥಂ ಪಹಾಯಕಂ ಪರಿಯೇಸತೀತಿ ಪಠಮಂ ಪಹಾತಬ್ಬಂ, ಪಚ್ಛಾ ಪಹಾಯಕನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಹಾತಬ್ಬಪಜಹನಕ್ಕಮೋ ಪಹಾನಕ್ಕಮಪದೇನ ವುತ್ತೋ। ಯಸ್ಸಾತಿ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ। ತನ್ತಿ ಪಹಾತಬ್ಬಂ। ಪಠಮಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಪಹಾನವಿಚಾರಣಾನಂ ಪಠಮಂ ವುಚ್ಚತಿ। ತತೋ ಪಚ್ಛಾ ಅಪ್ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಯಥಾ ತಂ ದಸ್ಸನತ್ತಿಕಾದೀಸು।
819. Pahātabbena upaddutanirodhanatthaṃ pahāyakaṃ pariyesatīti paṭhamaṃ pahātabbaṃ, pacchā pahāyakanti ayaṃ pahātabbapajahanakkamo pahānakkamapadena vutto. Yassāti pahātabbassa. Tanti pahātabbaṃ. Paṭhamaṃ vuccatīti pahānavicāraṇānaṃ paṭhamaṃ vuccati. Tato pacchā appahātabbaṃ yathā taṃ dassanattikādīsu.
೮೨೬. ತನ್ತಿ ಭವಙ್ಗಂ। ತಸ್ಸಾತಿ ಲೋಕುತ್ತರಸ್ಸ। ಪಾದಕನ್ತಿ ಅನ್ತಿಮಭವಿಕಸ್ಸ ಭವಙ್ಗಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ।
826. Tanti bhavaṅgaṃ. Tassāti lokuttarassa. Pādakanti antimabhavikassa bhavaṅgaṃ sandhāyāha.
ಛಟ್ಠಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಸತ್ತಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Sattamabalaniddesavaṇṇanā
೮೨೮. ಸಮಾಪನ್ನೋಮ್ಹೀತಿ ಮಞ್ಞತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
828. Samāpannomhīti maññatīti attho.
ಸಮಾಧಿ ವಾ ತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಂ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಾ ಚಿತ್ತಮಞ್ಜೂಸಾತಿ ಯೋಜನಾ। ಠಪೇತುನ್ತಿ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಕಾಲಂ ಸಮಾಪತ್ತಿಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತೇತುಂ।
Samādhi vā tassa ārammaṇabhūtaṃ kammaṭṭhānaṃ vā cittamañjūsāti yojanā. Ṭhapetunti yathāparicchinnaṃ kālaṃ samāpatticittaṃ pavattetuṃ.
ತೇಹೀತಿ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರೇಹಿ। ತಂಸಭಾವತಾತಿ ಕಾಮಾದಿದುತಿಯಜ್ಝಾನಾದಿಅನುಪಕ್ಖನ್ದನಸಭಾವತಾ। ಪಗುಣವೋದಾನಂ ಪಗುಣಭಾವಸಿದ್ಧಾ ಝಾನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ವಿಸುದ್ಧಿ।
Tehīti saññāmanasikārehi. Taṃsabhāvatāti kāmādidutiyajjhānādianupakkhandanasabhāvatā. Paguṇavodānaṃ paguṇabhāvasiddhā jhānassa paṭipakkhato visuddhi.
ಸತ್ತಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sattamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ದಸಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ
Dasamabalaniddesavaṇṇanā
೮೩೧. ಪಞ್ಞಾವ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ವಿಮುತ್ತಿಭೂತಾ ಪಞ್ಞಾವ ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ಕಮ್ಮನ್ತರಸ್ಸ ವಿಪಾಕನ್ತರಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ ವಿಪಾಕನ್ತರಜಾನನಸ್ಸೇವ ದುತಿಯಬಲಕಿಚ್ಚತ್ತಾ, ಕಮ್ಮನ್ತರಜಾನನಸ್ಸ ಚ ತತಿಯಬಲಕಿಚ್ಚತ್ತಾ। ಬಲಸದಿಸತನ್ತಿ ಏಕಚ್ಚಬಲಸದಿಸತಂ। ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತ್ಥ ಬಲಞಾಣಕಿಚ್ಚೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಝಾನಾದಿಅಬಲಞಾಣಂ ಉದಾಹಟನ್ತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಯದಿಪೀ’’ತಿಆದಿ। ತದನ್ತೋಗಧನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಝಾನಾದಿಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾಸಭಾವೇ ಸತ್ತಮಬಲಞಾಣೇ ಅನ್ತೋಗಧಂ। ಏವನ್ತಿ ಝಾನಾದಿಞಾಣಂ ವಿಯ। ಅಪ್ಪೇತುಂ, ವಿಕುಬ್ಬಿತುಞ್ಚಾತಿ ಅತ್ತನಾ ವುತ್ತಾಕಾರಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಸಮುದಯಪ್ಪಹಾನಾದಿಏಕಚ್ಚಞಾಣಕಿಚ್ಚಮ್ಪಿ ಅಕರೋನ್ತಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಕಥಮಪ್ಪನಾದಿಕಂ ಝಾನಾದಿಕಿಚ್ಚಂ ಕರೇಯ್ಯ, ಬಲಞಾಣೇಹಿ ಪನ ಜಾನಿತಬ್ಬಂ, ತತೋ ಉತ್ತರಿಞ್ಚ ಜಾನನ್ತಮ್ಪಿ ಯಸ್ಮಾ ಏಕಚ್ಚಬಲಕಿಚ್ಚಂ ನ ಕರೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಞ್ಞಾನೇವ ಬಲಞಾಣಾನಿ, ಅಞ್ಞಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣನ್ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಏತೇಸಂ ಪನ ಕಿಚ್ಚಂ ನ ಸಬ್ಬಂ ಕರೋತೀ’’ತಿಆದಿ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೮೩೧) ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಞ್ಞಾಣಂ ಅಬಲಕಿಚ್ಚಂ ಏಕಚ್ಚಂ ನ ಕರೋತಿ, ಏವಂ ಬಲಕಿಚ್ಚಮ್ಪೀತಿ ಉದಾಹರಣದಸ್ಸನವಸೇನ ‘‘ತಞ್ಹಿ ಝಾನಂ ಹುತ್ವಾ ಅಪ್ಪೇತು’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಥ ವಾ…ಪೇ॰… ದಟ್ಠಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
831. Paññāva vimuttīti rāgādīhi vimuttibhūtā paññāva vimuttīti yojanā. Kammantarassa vipākantaramevāti attho vipākantarajānanasseva dutiyabalakiccattā, kammantarajānanassa ca tatiyabalakiccattā. Balasadisatanti ekaccabalasadisataṃ. Kasmā panettha balañāṇakicce vuccamāne jhānādiabalañāṇaṃ udāhaṭanti codanaṃ sandhāyāha ‘‘yadipī’’tiādi. Tadantogadhanti tasmiṃ jhānādipaccavekkhaṇāsabhāve sattamabalañāṇe antogadhaṃ. Evanti jhānādiñāṇaṃ viya. Appetuṃ, vikubbituñcāti attanā vuttākāraṃ sandhāyāha. Samudayappahānādiekaccañāṇakiccampi akarontaṃ sabbaññutaññāṇaṃ kathamappanādikaṃ jhānādikiccaṃ kareyya, balañāṇehi pana jānitabbaṃ, tato uttariñca jānantampi yasmā ekaccabalakiccaṃ na karoti, tasmā aññāneva balañāṇāni, aññaṃ sabbaññutaññāṇanti dassanatthaṃ ‘‘etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karotī’’tiādi (vibha. aṭṭha. 831) aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ. Tattha yathā sabbaññutaññāṇaṃ abalakiccaṃ ekaccaṃ na karoti, evaṃ balakiccampīti udāharaṇadassanavasena ‘‘tañhi jhānaṃ hutvā appetu’’ntiādi vuttanti dassetuṃ ‘‘atha vā…pe… daṭṭhabba’’nti vuttaṃ.
ದಸಮಬಲನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dasamabalaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಞಾಣವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ñāṇavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೧೬. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗೋ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
೧. ಏಕಕಮಾತಿಕಾದಿವಣ್ಣನಾ • 1. Ekakamātikādivaṇṇanā
೧೦. ದಸಕಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ • 10. Dasakamātikāvaṇṇanā
(೧.) ಏಕಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (1.) Ekakaniddesavaṇṇanā
(೨.) ದುಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (2.) Dukaniddesavaṇṇanā
(೩.) ತಿಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (3.) Tikaniddesavaṇṇanā
(೪.) ಚತುಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (4.) Catukkaniddesavaṇṇanā
(೫.) ಪಞ್ಚಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (5.) Pañcakaniddesavaṇṇanā
(೬.) ಛಕ್ಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (6.) Chakkaniddesavaṇṇanā
(೭.) ಸತ್ತಕನಿದ್ದೇಸಾದಿವಣ್ಣನಾ • (7.) Sattakaniddesādivaṇṇanā
(೧೦.) ದಸಕನಿದ್ದೇಸವಣ್ಣನಾ • (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೧೬. ಞಾಣವಿಭಙ್ಗೋ • 16. Ñāṇavibhaṅgo
