Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[൨൮] ൮. നന്ദിവിസാലജാതകവണ്ണനാ
[28] 8. Nandivisālajātakavaṇṇanā
മനുഞ്ഞമേവ ഭാസേയ്യാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ ഛബ്ബഗ്ഗിയാനം ഭിക്ഖൂനം ഓമസവാദം ആരബ്ഭ കഥേസി. തസ്മിഞ്ഹി സമയേ ഛബ്ബഗ്ഗിയാ കലഹം കരോന്താ പേസലേ ഭിക്ഖൂ ഖുംസേന്തി വമ്ഭേന്തി ഓവിജ്ഝന്തി, ദസഹി അക്കോസവത്ഥൂഹി അക്കോസന്തി. ഭിക്ഖൂ ഭഗവതോ ആരോചേസും. ഭഗവാ ഛബ്ബഗ്ഗിയേ പക്കോസാപേത്വാ ‘‘സച്ചം കിര ഭിക്ഖവോ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘സച്ച’’ന്തി വുത്തേ വിഗരഹിത്വാ ‘‘ഭിക്ഖവേ, ഫരുസവാചാ നാമ തിരച്ഛാനഗതാനമ്പി അമനാപാ, പുബ്ബേപി ഏകോ തിരച്ഛാനഗതോ അത്താനം ഫരുസേന സമുദാചരന്തം സഹസ്സം പരാജേസീ’’തി വത്വാ അതീതം ആഹരി.
Manuññamevabhāseyyāti idaṃ satthā jetavane viharanto chabbaggiyānaṃ bhikkhūnaṃ omasavādaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi samaye chabbaggiyā kalahaṃ karontā pesale bhikkhū khuṃsenti vambhenti ovijjhanti, dasahi akkosavatthūhi akkosanti. Bhikkhū bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā chabbaggiye pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira bhikkhavo’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte vigarahitvā ‘‘bhikkhave, pharusavācā nāma tiracchānagatānampi amanāpā, pubbepi eko tiracchānagato attānaṃ pharusena samudācarantaṃ sahassaṃ parājesī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
അതീതേ ഗന്ധാരരട്ഠേ തക്കസിലായം ഗന്ധാരരാജാ രജ്ജം കാരേസി. തദാ ബോധിസത്തോ ഗോയോനിയം നിബ്ബത്തി. അഥ നം തരുണവച്ഛകകാലേയേവ ഏകോ ബ്രാഹ്മണോ ഗോദക്ഖിണാദായകാനം സന്തികാ ലഭിത്വാ ‘‘നന്ദിവിസാലോ’’തി നാമം കത്വാ പുത്തട്ഠാനേ ഠപേത്വാ സമ്പിയായമാനോ യാഗുഭത്താദീനി ദത്വാ പോസേസി. ബോധിസത്തോ വയപ്പത്തോ ചിന്തേസി ‘‘അഹം ഇമിനാ ബ്രാഹ്മണേന കിച്ഛേന പടിജഗ്ഗിതോ, മയാ ച സദ്ധിം സകലജമ്ബുദീപേ അഞ്ഞോ സമധുരോ ഗോണോ നാമ നത്ഥി, യംനൂനാഹം അത്തനോ ബലം ദസ്സേത്വാ ബ്രാഹ്മണസ്സ പോസാവനിയം ദദേയ്യ’’ന്തി സോ ഏകദിവസം ബ്രാഹ്മണം ആഹ ‘‘ഗച്ഛ, ബ്രാഹ്മണ, ഏകം ഗോവിത്തകസേട്ഠിം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘മയ്ഹം ബലിബദ്ദോ അതിബദ്ധം സകടസതം പവട്ടേതീ’തി വത്വാ സഹസ്സേന അബ്ഭുതം കരോഹീ’’തി. സോ ബ്രാഹ്മണോ സേട്ഠിസ്സ സന്തികം ഗന്ത്വാ കഥം സമുട്ഠാപേസി ‘‘ഇമസ്മിം നഗരേ കസ്സ ഗോണോ ഥാമസമ്പന്നോ’’തി. അഥ നം സേട്ഠി ‘‘അസുകസ്സ ച അസുകസ്സ ചാ’’തി വത്വാ ‘‘സകലനഗരേ പന അമ്ഹാകം ഗോണേഹി സദിസോ നാമ നത്ഥീ’’തി ആഹ. ബ്രാഹ്മണോ ‘‘മയ്ഹം ഏകോ ഗോണോ അതിബദ്ധം സകടസതം പവട്ടേതും സമത്ഥോ അത്ഥീ’’തി ആഹ. സേട്ഠി ഗഹപതി ‘‘കുതോ ഏവരൂപോ ഗോണോ’’തി ആഹ. ബ്രാഹ്മണോ ‘‘മയ്ഹം ഗേഹേ അത്ഥീ’’തി. ‘‘തേന ഹി അബ്ഭുതം കരോഹീ’’തി. ‘‘സാധു കരോമീ’’തി സഹസ്സേന അബ്ഭുതം അകാസി.
Atīte gandhāraraṭṭhe takkasilāyaṃ gandhārarājā rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto goyoniyaṃ nibbatti. Atha naṃ taruṇavacchakakāleyeva eko brāhmaṇo godakkhiṇādāyakānaṃ santikā labhitvā ‘‘nandivisālo’’ti nāmaṃ katvā puttaṭṭhāne ṭhapetvā sampiyāyamāno yāgubhattādīni datvā posesi. Bodhisatto vayappatto cintesi ‘‘ahaṃ iminā brāhmaṇena kicchena paṭijaggito, mayā ca saddhiṃ sakalajambudīpe añño samadhuro goṇo nāma natthi, yaṃnūnāhaṃ attano balaṃ dassetvā brāhmaṇassa posāvaniyaṃ dadeyya’’nti so ekadivasaṃ brāhmaṇaṃ āha ‘‘gaccha, brāhmaṇa, ekaṃ govittakaseṭṭhiṃ upasaṅkamitvā ‘mayhaṃ balibaddo atibaddhaṃ sakaṭasataṃ pavaṭṭetī’ti vatvā sahassena abbhutaṃ karohī’’ti. So brāhmaṇo seṭṭhissa santikaṃ gantvā kathaṃ samuṭṭhāpesi ‘‘imasmiṃ nagare kassa goṇo thāmasampanno’’ti. Atha naṃ seṭṭhi ‘‘asukassa ca asukassa cā’’ti vatvā ‘‘sakalanagare pana amhākaṃ goṇehi sadiso nāma natthī’’ti āha. Brāhmaṇo ‘‘mayhaṃ eko goṇo atibaddhaṃ sakaṭasataṃ pavaṭṭetuṃ samattho atthī’’ti āha. Seṭṭhi gahapati ‘‘kuto evarūpo goṇo’’ti āha. Brāhmaṇo ‘‘mayhaṃ gehe atthī’’ti. ‘‘Tena hi abbhutaṃ karohī’’ti. ‘‘Sādhu karomī’’ti sahassena abbhutaṃ akāsi.
സോ സകടസതം വാലുകാസക്ഖരപാസാണാനംയേവ പൂരേത്വാ പടിപാടിയാ ഠപേത്വാ സബ്ബാനി അക്ഖബന്ധനയോത്തേന ഏകതോ ബന്ധിത്വാ നന്ദിവിസാലം ന്ഹാപേത്വാ ഗന്ധപഞ്ചങ്ഗുലികം കത്വാ കണ്ഠേ മാലം പിളന്ധിത്വാ പുരിമസകടധുരേ ഏകകമേവ യോജേത്വാ സയം ധുരേ നിസീദിത്വാ പതോദം ഉക്ഖിപിത്വാ ‘‘ഗച്ഛ കൂട, വഹസ്സു കൂടാ’’തി ആഹ. ബോധിസത്തോ ‘‘അയം മം അകൂടം കൂടവാദേന സമുദാചരതീ’’തി ചത്താരോ പാദേ ഥമ്ഭേ വിയ നിച്ചലേ കത്വാ അട്ഠാസി. സേട്ഠി തങ്ഖണഞ്ഞേവ ബ്രാഹ്മണം സഹസ്സം ആഹരാപേസി. ബ്രാഹ്മണോ സഹസ്സപരാജിതോ ഗോണം മുഞ്ചിത്വാ ഘരം ഗന്ത്വാ സോകാഭിഭൂതോ നിപജ്ജി. നന്ദിവിസാലോ ചരിത്വാ ആഗതോ ബ്രാഹ്മണം സോകാഭിഭൂതം ദിസ്വാ ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘കിം, ബ്രാഹ്മണ, നിദ്ദായസീ’’തി ആഹ. ‘‘കുതോ മേ, നിദ്ദാ, സഹസ്സപരാജിതസ്സാതി, ബ്രാഹ്മണ, മയാ ഏത്തകം കാലം തവ ഗേഹേ വസന്തേന അത്ഥി കിഞ്ചി ഭാജനം വാ ഭിന്ദിതപുബ്ബം, കോചി വാ മദ്ദിതപുബ്ബോ, അട്ഠാനേ വാ പന ഉച്ചാരപസ്സാവോ കതപുബ്ബോ’’തി? ‘‘നത്ഥി താതാ’’തി. അഥ ത്വം മം കസ്മാ കൂടവാദേന സമുദാചരസി, തവേവേസോ ദോസോ, മയ്ഹം ദോസോ നത്ഥി, ഗച്ഛ, തേന സദ്ധിം ദ്വീഹി സഹസ്സേഹി അബ്ഭുതം കരോഹി, കേവലം മം അകൂടം കൂടവാദേന മാ സമുദാചരസീതി.
So sakaṭasataṃ vālukāsakkharapāsāṇānaṃyeva pūretvā paṭipāṭiyā ṭhapetvā sabbāni akkhabandhanayottena ekato bandhitvā nandivisālaṃ nhāpetvā gandhapañcaṅgulikaṃ katvā kaṇṭhe mālaṃ piḷandhitvā purimasakaṭadhure ekakameva yojetvā sayaṃ dhure nisīditvā patodaṃ ukkhipitvā ‘‘gaccha kūṭa, vahassu kūṭā’’ti āha. Bodhisatto ‘‘ayaṃ maṃ akūṭaṃ kūṭavādena samudācaratī’’ti cattāro pāde thambhe viya niccale katvā aṭṭhāsi. Seṭṭhi taṅkhaṇaññeva brāhmaṇaṃ sahassaṃ āharāpesi. Brāhmaṇo sahassaparājito goṇaṃ muñcitvā gharaṃ gantvā sokābhibhūto nipajji. Nandivisālo caritvā āgato brāhmaṇaṃ sokābhibhūtaṃ disvā upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ, brāhmaṇa, niddāyasī’’ti āha. ‘‘Kuto me, niddā, sahassaparājitassāti, brāhmaṇa, mayā ettakaṃ kālaṃ tava gehe vasantena atthi kiñci bhājanaṃ vā bhinditapubbaṃ, koci vā madditapubbo, aṭṭhāne vā pana uccārapassāvo katapubbo’’ti? ‘‘Natthi tātā’’ti. Atha tvaṃ maṃ kasmā kūṭavādena samudācarasi, taveveso doso, mayhaṃ doso natthi, gaccha, tena saddhiṃ dvīhi sahassehi abbhutaṃ karohi, kevalaṃ maṃ akūṭaṃ kūṭavādena mā samudācarasīti.
ബ്രാഹ്മണോ തസ്സ വചനം സുത്വാ ഗന്ത്വാ ദ്വീഹി സഹസ്സേഹി അബ്ഭുതം കത്വാ പുരിമനയേനേവ സകടസതം അതിബന്ധിത്വാ നന്ദിവിസാലം മണ്ഡേത്വാ പുരിമസകടധുരേ യോജേസി. കഥം യോജേസീതി? യുഗം ധുരേ നിച്ചലം ബന്ധിത്വാ ഏകായ കോടിയാ നന്ദിവിസാലം യോജേത്വാ ഏകം കോടിം ധുരയോത്തേന പലിവേഠേത്വാ യുഗകോടിഞ്ച അക്ഖപാദഞ്ച നിസ്സായ മുണ്ഡരുക്ഖദണ്ഡകം ദത്വാ തേന യോത്തേന നിച്ചലം ബന്ധിത്വാ ഠപേസി. ഏവഞ്ഹി കതേ യുഗം ഏത്തോ വാ ഇതോ വാ ന ഗച്ഛതി, സക്കാ ഹോതി ഏകേനേവ ഗോണേന ആകഡ്ഢിതും. അഥസ്സ ബ്രാഹ്മണോ ധുരേ നിസീദിത്വാ നന്ദിവിസാലസ്സ പിട്ഠിം പരിമജ്ജിത്വാ ‘‘ഗച്ഛ ഭദ്ര, വഹസ്സു, ഭന്ദ്രാ’’തി ആഹ. ബോധിസത്തോ അതിബദ്ധം സകടസതം ഏകവേഗേനേവ ആകഡ്ഢിത്വാ പച്ഛാ ഠിതം സകടം പുരതോ ഠിതസ്സ സകടസ്സ ഠാനേ ഠപേസി . ഗോവിത്തകസേട്ഠി പരാജിതോ ബ്രാഹ്മണസ്സ ദ്വേ സഹസ്സാനി അദാസി. അഞ്ഞേപി മനുസ്സാ ബോധിസത്തസ്സ ബഹും ധനം അദംസു, സബ്ബം ബ്രാഹ്മണസ്സേവ അഹോസി. ഏവം സോ ബോധിസത്തം നിസ്സായ ബഹും ധനം ലഭി.
Brāhmaṇo tassa vacanaṃ sutvā gantvā dvīhi sahassehi abbhutaṃ katvā purimanayeneva sakaṭasataṃ atibandhitvā nandivisālaṃ maṇḍetvā purimasakaṭadhure yojesi. Kathaṃ yojesīti? Yugaṃ dhure niccalaṃ bandhitvā ekāya koṭiyā nandivisālaṃ yojetvā ekaṃ koṭiṃ dhurayottena paliveṭhetvā yugakoṭiñca akkhapādañca nissāya muṇḍarukkhadaṇḍakaṃ datvā tena yottena niccalaṃ bandhitvā ṭhapesi. Evañhi kate yugaṃ etto vā ito vā na gacchati, sakkā hoti ekeneva goṇena ākaḍḍhituṃ. Athassa brāhmaṇo dhure nisīditvā nandivisālassa piṭṭhiṃ parimajjitvā ‘‘gaccha bhadra, vahassu, bhandrā’’ti āha. Bodhisatto atibaddhaṃ sakaṭasataṃ ekavegeneva ākaḍḍhitvā pacchā ṭhitaṃ sakaṭaṃ purato ṭhitassa sakaṭassa ṭhāne ṭhapesi . Govittakaseṭṭhi parājito brāhmaṇassa dve sahassāni adāsi. Aññepi manussā bodhisattassa bahuṃ dhanaṃ adaṃsu, sabbaṃ brāhmaṇasseva ahosi. Evaṃ so bodhisattaṃ nissāya bahuṃ dhanaṃ labhi.
സത്ഥാ ‘‘ന, ഭിക്ഖവേ, ഫരുസവചനം നാമ കസ്സചി മനാപ’’ന്തി ഛബ്ബഗ്ഗിയേ ഭിക്ഖൂ ഗരഹിത്വാ സിക്ഖാപദം പഞ്ഞപേത്വാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ ഇമം ഗാഥമാഹ –
Satthā ‘‘na, bhikkhave, pharusavacanaṃ nāma kassaci manāpa’’nti chabbaggiye bhikkhū garahitvā sikkhāpadaṃ paññapetvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha –
൨൮.
28.
‘‘മനുഞ്ഞമേവ ഭാസേയ്യ, നാമനുഞ്ഞം കുദാചനം;
‘‘Manuññameva bhāseyya, nāmanuññaṃ kudācanaṃ;
മനുഞ്ഞം ഭാസമാനസ്സ, ഗരും ഭാരം ഉദദ്ധരി;
Manuññaṃ bhāsamānassa, garuṃ bhāraṃ udaddhari;
ധനഞ്ച നം അലാഭേസി, തേന ചത്തമനോ അഹൂ’’തി.
Dhanañca naṃ alābhesi, tena cattamano ahū’’ti.
തത്ഥ മനുഞ്ഞമേവ ഭാസേയ്യാതി പരേന സദ്ധിം ഭാസമാനോ ചതുദോസവിരഹിതം മധുരം മനാപം സണ്ഹം മുദുകം പിയവചനമേവ ഭാസേയ്യ. ഗരും ഭാരം ഉദദ്ധരീതി നന്ദിവിസാലോ ബലിബദ്ദോ അമനാപം ഭാസമാനസ്സ ഭാരം അനുദ്ധരിത്വാ പച്ഛാ മനാപം പിയവചനം ഭാസമാനസ്സ ബ്രാഹ്മണസ്സ ഗരും ഭാരം ഉദ്ധരി, ഉദ്ധരിത്വാ കഡ്ഢിത്വാ പവട്ടേസീതി അത്ഥോ, ദ-കാരോ പനേത്ഥ ബ്യഞ്ജനസന്ധിവസേന പദസന്ധികരോ.
Tattha manuññameva bhāseyyāti parena saddhiṃ bhāsamāno catudosavirahitaṃ madhuraṃ manāpaṃ saṇhaṃ mudukaṃ piyavacanameva bhāseyya. Garuṃ bhāraṃ udaddharīti nandivisālo balibaddo amanāpaṃ bhāsamānassa bhāraṃ anuddharitvā pacchā manāpaṃ piyavacanaṃ bhāsamānassa brāhmaṇassa garuṃ bhāraṃ uddhari, uddharitvā kaḍḍhitvā pavaṭṭesīti attho, da-kāro panettha byañjanasandhivasena padasandhikaro.
ഇതി സത്ഥാ ‘‘മനുഞ്ഞമേവ ഭാസേയ്യാ’’തി ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി – ‘‘തദാ ബ്രാഹ്മണോ ആനന്ദോ അഹോസി, നന്ദിവിസാലോ പന അഹമേവ അഹോസി’’ന്തി.
Iti satthā ‘‘manuññameva bhāseyyā’’ti imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā brāhmaṇo ānando ahosi, nandivisālo pana ahameva ahosi’’nti.
നന്ദിവിസാലജാതകവണ്ണനാ അട്ഠമാ.
Nandivisālajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൨൮. നന്ദിവിസാലജാതകം • 28. Nandivisālajātakaṃ