Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā

    નયસમુટ્ઠાનવારવણ્ણના

    Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā

    ૭૯. એવં નાનાસુત્તવસેન એકસુત્તવસેન ચ હારવિચારં દસ્સેત્વા ઇદાનિ નયવિચારં દસ્સેતું ‘‘તત્થ કતમં નયસમુટ્ઠાન’’ન્તિઆદિ આરદ્ધં. કસ્મા પનેત્થ યથા ‘‘તત્થ કતમો દેસનાહારો, અસ્સાદાદીનવતાતિ ગાથા. અયં દેસનાહારો કિં દેસયતી’’તિઆદિના હારનિદ્દેસો આરદ્ધો, એવં ‘‘તત્થ કતમો નન્દિયાવટ્ટો, તણ્હઞ્ચ અવિજ્જમ્પિ ચાતિ ગાથા, અયં નન્દિયાવટ્ટો કિં નયતી’’તિઆદિના અનારભિત્વા સમુટ્ઠાનમુખેન આરદ્ધન્તિ? વુચ્ચતે – હારનયાનં વિસયભેદતો. યથા હિ હારા બ્યઞ્જનમુખેન સુત્તસ્સ અત્થસંવણ્ણના, ન એવં નયા. નયા પન નાનાસુત્તતો નિદ્ધારિતેહિ તણ્હાવિજ્જાદીહિ મૂલપદેહિ ચતુસચ્ચયોજનાય નયતો અનુબુજ્ઝિયમાનો દુક્ખાદિઅત્થો. સો હિ મગ્ગઞાણં નયતિ સમ્પાપેતીતિ નયો. પટિવિજ્ઝન્તાનં પન ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુઆદીનં તિણ્ણં વેનેય્યાનં વસેન મૂલપદવિભાગતો તિધા વિભત્તા. એકમેકો ચેત્થ યતો નેતિ, યઞ્ચ નેતિ, તેસં સંકિલેસવોદાનાનં વિભાગતો દ્વિસઙ્ગહો ચતુછઅટ્ઠદિસો ચાતિ ભિન્નો હારનયાનં વિસયો. તથા હિ વુત્તં – ‘‘હારા બ્યઞ્જનવિચયો, સુત્તસ્સ નયા તયો ચ સુત્તત્થો’’તિ (નેત્તિ॰ સઙ્ગહવાર). એવં વિસિટ્ઠવિસયત્તા હારનયાનં હારેહિ અઞ્ઞથા નયે નિદ્દિસન્તો ‘‘તત્થ કતમં નયસમુટ્ઠાન’’ન્તિઆદિમાહ.

    79. Evaṃ nānāsuttavasena ekasuttavasena ca hāravicāraṃ dassetvā idāni nayavicāraṃ dassetuṃ ‘‘tattha katamaṃ nayasamuṭṭhāna’’ntiādi āraddhaṃ. Kasmā panettha yathā ‘‘tattha katamo desanāhāro, assādādīnavatāti gāthā. Ayaṃ desanāhāro kiṃ desayatī’’tiādinā hāraniddeso āraddho, evaṃ ‘‘tattha katamo nandiyāvaṭṭo, taṇhañca avijjampi cāti gāthā, ayaṃ nandiyāvaṭṭo kiṃ nayatī’’tiādinā anārabhitvā samuṭṭhānamukhena āraddhanti? Vuccate – hāranayānaṃ visayabhedato. Yathā hi hārā byañjanamukhena suttassa atthasaṃvaṇṇanā, na evaṃ nayā. Nayā pana nānāsuttato niddhāritehi taṇhāvijjādīhi mūlapadehi catusaccayojanāya nayato anubujjhiyamāno dukkhādiattho. So hi maggañāṇaṃ nayati sampāpetīti nayo. Paṭivijjhantānaṃ pana ugghaṭitaññuādīnaṃ tiṇṇaṃ veneyyānaṃ vasena mūlapadavibhāgato tidhā vibhattā. Ekameko cettha yato neti, yañca neti, tesaṃ saṃkilesavodānānaṃ vibhāgato dvisaṅgaho catuchaaṭṭhadiso cāti bhinno hāranayānaṃ visayo. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘hārā byañjanavicayo, suttassa nayā tayo ca suttattho’’ti (netti. saṅgahavāra). Evaṃ visiṭṭhavisayattā hāranayānaṃ hārehi aññathā naye niddisanto ‘‘tattha katamaṃ nayasamuṭṭhāna’’ntiādimāha.

    તત્થાયં વચનત્થો – સમુટ્ઠહન્તિ એતેનાતિ સમુટ્ઠાનં. કે સમુટ્ઠહન્તિ? નયા. નયાનં સમુટ્ઠાનં નયસમુટ્ઠાનં. કિં પન તં? તંતંમૂલપદેહિ ચતુસચ્ચયોજના. સા હિ નન્દિયાવટ્ટાદીનં નયાનં ઉપ્પત્તિટ્ઠાનતાય સમુટ્ઠાનં ભૂમીતિ ચ વુચ્ચતિ. તથા ચ વક્ખતિ – ‘‘અયં વુચ્ચતિ નન્દિયાવટ્ટસ્સ નયસ્સ ભૂમી’’તિ (નેત્તિ॰ ૮૧). પુબ્બા કોટિ ન પઞ્ઞાયતિ અવિજ્જાય ચ ભવતણ્હાય ચાતિઆદિ નન્દિયાવટ્ટસ્સ નયસ્સ ભૂમિદસ્સનં. તત્થ પુબ્બા કોટિ ન પઞ્ઞાયતીતિ અસુકસ્સ નામ બુદ્ધસ્સ ભગવતો, અસુકસ્સ વા ચક્કવત્તિનો કાલે અવિજ્જા ભવતણ્હા ચ ઉપ્પન્ના. તતો પુબ્બે નાહોસીતિ એવં અવિજ્જાભવતણ્હાનં ન કાચિ પુરિમા મરિયાદા ઉપલબ્ભતિ. કસ્મા? અનમતગ્ગત્તા સંસારસ્સ. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘અનમતગ્ગોયં, ભિક્ખવે, સંસારો, પુબ્બા કોટિ ન પઞ્ઞાયતી’’તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૧૨૪; કથા॰ ૭૫) વિત્થારો. તત્થાતિ અવિજ્જાભવતણ્હાસુ. યદિપિ અવિજ્જાય સંયોજનભાવો, તણ્હાય ચ નીવરણભાવો પાળિયં વુત્તો, તથાપિ અવિજ્જાય પટિચ્છાદિતાદીનવેહિ ભવેહિ તણ્હા સંયોજેતીતિ ઇમસ્સ અત્થસ્સ દસ્સનત્થં ‘‘અવિજ્જાનીવરણં તણ્હાસંયોજન’’ન્તિ વુત્તં.

    Tatthāyaṃ vacanattho – samuṭṭhahanti etenāti samuṭṭhānaṃ. Ke samuṭṭhahanti? Nayā. Nayānaṃ samuṭṭhānaṃ nayasamuṭṭhānaṃ. Kiṃ pana taṃ? Taṃtaṃmūlapadehi catusaccayojanā. Sā hi nandiyāvaṭṭādīnaṃ nayānaṃ uppattiṭṭhānatāya samuṭṭhānaṃ bhūmīti ca vuccati. Tathā ca vakkhati – ‘‘ayaṃ vuccati nandiyāvaṭṭassa nayassa bhūmī’’ti (netti. 81). Pubbā koṭi na paññāyati avijjāya ca bhavataṇhāya cātiādi nandiyāvaṭṭassa nayassa bhūmidassanaṃ. Tattha pubbā koṭi na paññāyatīti asukassa nāma buddhassa bhagavato, asukassa vā cakkavattino kāle avijjā bhavataṇhā ca uppannā. Tato pubbe nāhosīti evaṃ avijjābhavataṇhānaṃ na kāci purimā mariyādā upalabbhati. Kasmā? Anamataggattā saṃsārassa. Vuttañhetaṃ – ‘‘anamataggoyaṃ, bhikkhave, saṃsāro, pubbā koṭi na paññāyatī’’ti (saṃ. ni. 2.124; kathā. 75) vitthāro. Tatthāti avijjābhavataṇhāsu. Yadipi avijjāya saṃyojanabhāvo, taṇhāya ca nīvaraṇabhāvo pāḷiyaṃ vutto, tathāpi avijjāya paṭicchāditādīnavehi bhavehi taṇhā saṃyojetīti imassa atthassa dassanatthaṃ ‘‘avijjānīvaraṇaṃ taṇhāsaṃyojana’’nti vuttaṃ.

    અવિજ્જાસંયુત્તાતિ અવિજ્જાય મિસ્સિતા, અવિજ્જાય વા અભિનિવેસવત્થૂસુ બદ્ધા. અવિજ્જાપક્ખેન વિચરન્તીતિ અવિજ્જાપક્ખેન અવિજ્જાસહાયેન દ્વાદસવિધેન વિપલ્લાસેન અભિનિવેસવત્થુભૂતે આરમ્મણે પવત્તન્તિ. તે વુચ્ચન્તિ દિટ્ઠિચરિતાતિ તે અવિજ્જાભિભૂતા રૂપાદીનિ નિચ્ચાદિતો અભિનિવિસન્તા દિટ્ઠિચરિતાતિ વુચ્ચન્તિ, દિટ્ઠિચરિતા નામાતિ અત્થો. તણ્હાપક્ખેનાતિ અટ્ઠસતતણ્હાવિચરિતેન. દિટ્ઠિવિચરિતે તણ્હાવિચરિતે ચ પટિપત્તિયા વિભજિત્વા દસ્સેતું ‘‘દિટ્ઠિચરિતા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અત્તકિલમથાનુયોગન્તિ અત્તનો કાયસ્સ કિલિસ્સનપયોગં અત્તપરિતાપનપટિપત્તિં. કામસુખલ્લિકાનુયોગન્તિ કામસુખસ્સ અલ્લીયનપયોગં કામેસુ પાતબ્યતં.

    Avijjāsaṃyuttāti avijjāya missitā, avijjāya vā abhinivesavatthūsu baddhā. Avijjāpakkhena vicarantīti avijjāpakkhena avijjāsahāyena dvādasavidhena vipallāsena abhinivesavatthubhūte ārammaṇe pavattanti. Te vuccanti diṭṭhicaritāti te avijjābhibhūtā rūpādīni niccādito abhinivisantā diṭṭhicaritāti vuccanti, diṭṭhicaritā nāmāti attho. Taṇhāpakkhenāti aṭṭhasatataṇhāvicaritena. Diṭṭhivicarite taṇhāvicarite ca paṭipattiyā vibhajitvā dassetuṃ ‘‘diṭṭhicaritā’’tiādi vuttaṃ. Tattha attakilamathānuyoganti attano kāyassa kilissanapayogaṃ attaparitāpanapaṭipattiṃ. Kāmasukhallikānuyoganti kāmasukhassa allīyanapayogaṃ kāmesu pātabyataṃ.

    યદિપિ બાહિરકા ‘‘દુક્ખં તણ્હા’’તિ ચ જાનન્તિ ‘‘ઇદં દુક્ખં, એત્તકં દુક્ખ’’ન્તિ, ‘‘અયં તણ્હા, અયં તસ્સા વિરાગો’’તિ પરિઞ્ઞેય્યપહાતબ્બભાવેન પન ન જાનન્તિ, ઇતિ પવત્તિપવત્તિહેતુમત્તમ્પિ ન જાનન્તિ. કા પન કથા નિવત્તિનિવત્તિહેતૂસૂતિ આહ – ‘‘ઇતો બહિદ્ધા નત્થિ સચ્ચવવત્થાન’’ન્તિઆદિ. તત્થ સચ્ચપ્પકાસનાતિ સચ્ચદેસના. સમથવિપસ્સનાકોસલ્લન્તિ સમથવિપસ્સનાસુ ભાવનાકોસલ્લં, તાસુ ઉગ્ગહપરિપુચ્છાસવનમનસિકારકોસલ્લં વા. વિપસ્સનાધિટ્ઠાનઞ્ચેત્થ સમથં અધિપ્પેતં. ઉપસમસુખપ્પત્તીતિ કિલેસાનં વૂપસમસુખાધિગમો. વિપરીતચેતાતિ મિચ્છાભિનિવિટ્ઠચેતા. નત્થિ સુખેન સુખન્તિ યં અનવજ્જપચ્ચયપરિભોગસુખેન કાયં ચિત્તઞ્ચ પટિપ્પસ્સદ્ધદરથં કત્વા અરિયેહિ પત્તબ્બં ઉપસમસુખં, તં પટિક્ખિપતિ. દુક્ખેનાતિ કાયખેદનદુક્ખેન.

    Yadipi bāhirakā ‘‘dukkhaṃ taṇhā’’ti ca jānanti ‘‘idaṃ dukkhaṃ, ettakaṃ dukkha’’nti, ‘‘ayaṃ taṇhā, ayaṃ tassā virāgo’’ti pariññeyyapahātabbabhāvena pana na jānanti, iti pavattipavattihetumattampi na jānanti. Kā pana kathā nivattinivattihetūsūti āha – ‘‘ito bahiddhā natthi saccavavatthāna’’ntiādi. Tattha saccappakāsanāti saccadesanā. Samathavipassanākosallanti samathavipassanāsu bhāvanākosallaṃ, tāsu uggahaparipucchāsavanamanasikārakosallaṃ vā. Vipassanādhiṭṭhānañcettha samathaṃ adhippetaṃ. Upasamasukhappattīti kilesānaṃ vūpasamasukhādhigamo. Viparītacetāti micchābhiniviṭṭhacetā. Natthi sukhena sukhanti yaṃ anavajjapaccayaparibhogasukhena kāyaṃ cittañca paṭippassaddhadarathaṃ katvā ariyehi pattabbaṃ upasamasukhaṃ, taṃ paṭikkhipati. Dukkhenāti kāyakhedanadukkhena.

    સો લોકં વડ્ઢયતીતિ સો કામે પટિસેવેન્તો અત્તભાવસઙ્ખાતં લોકં વડ્ઢેતિ પીનેતિ. પુત્તનત્તુપરમ્પરાય વા સંસારસ્સ અનુપચ્છેદનતો સત્તલોકં વડ્ઢેતિ. બહું પુઞ્ઞં પસવતીતિ અત્તનો પઞ્ચહિ કામગુણેહિ સન્તપ્પનેન પુત્તમુખદસ્સનેન ચ બહું પુઞ્ઞં ઉપ્પાદેતિ. અભિનિવેસસ્સ નાતિદળ્હતાય એવંસઞ્ઞી. દળ્હતાય એવંદિટ્ઠી દુક્ખેન સુખં પત્થયમાના અત્તકિલમથાનુયોગમનુયુત્તા કામેસુ પુઞ્ઞસઞ્ઞી કામસુખલ્લિકાનુયોગમનુયુત્તા ચ વિહરન્તીતિ યોજેતબ્બં.

    So lokaṃ vaḍḍhayatīti so kāme paṭisevento attabhāvasaṅkhātaṃ lokaṃ vaḍḍheti pīneti. Puttanattuparamparāya vā saṃsārassa anupacchedanato sattalokaṃ vaḍḍheti. Bahuṃ puññaṃ pasavatīti attano pañcahi kāmaguṇehi santappanena puttamukhadassanena ca bahuṃ puññaṃ uppādeti. Abhinivesassa nātidaḷhatāya evaṃsaññī. Daḷhatāya evaṃdiṭṭhī dukkhena sukhaṃ patthayamānā attakilamathānuyogamanuyuttā kāmesu puññasaññī kāmasukhallikānuyogamanuyuttā ca viharantīti yojetabbaṃ.

    તદભિઞ્ઞા સન્તાતિ તથાસઞ્ઞિનો સમાના. રોગમેવ વડ્ઢયન્તીતિ અત્તભાવરોગમેવ કિલેસરોગમેવ વા અપરાપરં વડ્ઢેન્તિ. ગણ્ડસલ્લેસુપિ એસેવ નયો. રોગાભિતુન્નાતિ યથાવુત્તરોગબ્યાધિતા. ગણ્ડપટિપીળિતાતિ યથાવુત્તગણ્ડબાધિતા. સલ્લાનુવિદ્ધાતિ યથાવુત્તસલ્લેન અનુપવિટ્ઠા. ઉમ્મુજ્જનિમુજ્જાનીતિ ઉપપજ્જનચવનાનિ. ઉગ્ઘાતનિગ્ઘાતન્તિ ઉચ્ચાવચભાવં. રોગગણ્ડસલ્લભેસજ્જન્તિ યથાવુત્તરોગાદિતિકિચ્છનં, સમથવિપસ્સનં સન્ધાય વદતિ. તેનેવાહ – ‘‘સમથવિપસ્સના રોગનિગ્ઘાતકભેસજ્જ’’ન્તિ. તત્થ રોગનિગ્ઘાતકન્તિ રોગવૂપસમનં. ‘‘સંકિલેસો દુક્ખ’’ન્તિઆદિના સચ્ચાનિ તેસં પરિઞ્ઞેય્યાદિભાવેન કથેતિ.

    Tadabhiññā santāti tathāsaññino samānā. Rogameva vaḍḍhayantīti attabhāvarogameva kilesarogameva vā aparāparaṃ vaḍḍhenti. Gaṇḍasallesupi eseva nayo. Rogābhitunnāti yathāvuttarogabyādhitā. Gaṇḍapaṭipīḷitāti yathāvuttagaṇḍabādhitā. Sallānuviddhāti yathāvuttasallena anupaviṭṭhā. Ummujjanimujjānīti upapajjanacavanāni. Ugghātanigghātanti uccāvacabhāvaṃ. Rogagaṇḍasallabhesajjanti yathāvuttarogāditikicchanaṃ, samathavipassanaṃ sandhāya vadati. Tenevāha – ‘‘samathavipassanā roganigghātakabhesajja’’nti. Tattha roganigghātakanti rogavūpasamanaṃ. ‘‘Saṃkileso dukkha’’ntiādinā saccāni tesaṃ pariññeyyādibhāvena katheti.

    તત્થ સંકિલેસો દુક્ખન્તિ અત્તકિલમથાનુયોગકામસુખલ્લિકાનુયોગસંકિલેસવન્તો, તેહિ વા સંકિલિસ્સમાનો રૂપારૂપકાયો દુક્ખં અરિયસચ્ચં. તદભિસઙ્ગો તણ્હાતિ તત્થ અભિસઙ્ગો આસઙ્ગોતિ લદ્ધનામા તણ્હા.

    Tattha saṃkileso dukkhanti attakilamathānuyogakāmasukhallikānuyogasaṃkilesavanto, tehi vā saṃkilissamāno rūpārūpakāyo dukkhaṃ ariyasaccaṃ. Tadabhisaṅgo taṇhāti tattha abhisaṅgo āsaṅgoti laddhanāmā taṇhā.

    ૮૦. ઇદાનિ દિટ્ઠિચરિતતણ્હાચરિતાનં સક્કાયદિટ્ઠિદસ્સને પવત્તિભેદં દસ્સેતું ‘‘દિટ્ઠિચરિતા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ દિટ્ઠિચરિતા રૂપં અત્તતો ઉપગચ્છન્તીતિ દિટ્ઠિચરિતા દિટ્ઠાભિનિવેસસ્સ બલવભાવતો રૂપં ‘‘અત્તા’’તિ ગણ્હન્તિ. તેસઞ્હિ અત્તાભિનિવેસો બલવા, ન તથા અત્તનિયાભિનિવેસો. એસ નયો વેદનન્તિઆદીસુપિ. તણ્હાચરિતા રૂપવન્તં અત્તાનન્તિ તણ્હાચરિતા તણ્હાભિનિવેસસ્સ બલવભાવતો રૂપં અત્તનો કિઞ્ચનપલિબોધભાવે ઠપેત્વા અવસેસં વેદનાદિં ‘‘અત્તા’’તિ ગણ્હન્તિ. અત્તનિ વા રૂપન્તિ અત્તાધારં વા રૂપં. રૂપસ્મિં વા અત્તાનન્તિ રૂપાધારં વા અત્તાનં. વેદનાવન્તન્તિઆદીસુપિ એસેવ નયો. એતેસઞ્હિ અત્તનિયાભિનિવેસો બલવા, ન તથા અત્તાભિનિવેસો. તસ્મા યથાલદ્ધં અત્તનિયન્તિ કપ્પેત્વા તદઞ્ઞં ‘‘અત્તા’’તિ ગણ્હન્તિ. અયં વુચ્ચતિ વીસતિવત્થુકા સક્કાયદિટ્ઠીતિ અયં પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ એકેકસ્મિં ચતુન્નં ચતુન્નં ગાહાનં વસેન વીસતિવત્થુકા સતિ વિજ્જમાને ખન્ધપઞ્ચકસઙ્ખાતે કાયે, સતી વા વિજ્જમાના તત્થ દિટ્ઠીતિ સક્કાયદિટ્ઠિ.

    80. Idāni diṭṭhicaritataṇhācaritānaṃ sakkāyadiṭṭhidassane pavattibhedaṃ dassetuṃ ‘‘diṭṭhicaritā’’tiādi vuttaṃ. Tattha diṭṭhicaritā rūpaṃ attato upagacchantīti diṭṭhicaritā diṭṭhābhinivesassa balavabhāvato rūpaṃ ‘‘attā’’ti gaṇhanti. Tesañhi attābhiniveso balavā, na tathā attaniyābhiniveso. Esa nayo vedanantiādīsupi. Taṇhācaritā rūpavantaṃ attānanti taṇhācaritā taṇhābhinivesassa balavabhāvato rūpaṃ attano kiñcanapalibodhabhāve ṭhapetvā avasesaṃ vedanādiṃ ‘‘attā’’ti gaṇhanti. Attani vā rūpanti attādhāraṃ vā rūpaṃ. Rūpasmiṃ vāattānanti rūpādhāraṃ vā attānaṃ. Vedanāvantantiādīsupi eseva nayo. Etesañhi attaniyābhiniveso balavā, na tathā attābhiniveso. Tasmā yathāladdhaṃ attaniyanti kappetvā tadaññaṃ ‘‘attā’’ti gaṇhanti. Ayaṃ vuccati vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhīti ayaṃ pañcasu upādānakkhandhesu ekekasmiṃ catunnaṃ catunnaṃ gāhānaṃ vasena vīsativatthukā sati vijjamāne khandhapañcakasaṅkhāte kāye, satī vā vijjamānā tattha diṭṭhīti sakkāyadiṭṭhi.

    લોકુત્તરા સમ્માદિટ્ઠીતિ પઠમમગ્ગસમ્માદિટ્ઠિ. અન્વાયિકાતિ સમ્માદિટ્ઠિયા અનુગામિનો. યદા સમ્માદિટ્ઠિ સક્કાયદિટ્ઠિયા પજહનવસેન પવત્તા, તદા તસ્સા અનુગુણભાવેન પવત્તમાનકાતિ અત્થો. કે પન તેતિ? આહ ‘‘સમ્માસઙ્કપ્પો’’તિઆદિ. ‘‘તે તયો ખન્ધા’’તિઆદિના અરિયમગ્ગતો ખન્ધમુખેન સમથવિપસ્સના નિદ્ધારેતિ. ‘‘તત્થ સક્કાયો’’તિઆદિ ચતુસચ્ચનિદ્ધારણં. તં સબ્બં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

    Lokuttarā sammādiṭṭhīti paṭhamamaggasammādiṭṭhi. Anvāyikāti sammādiṭṭhiyā anugāmino. Yadā sammādiṭṭhi sakkāyadiṭṭhiyā pajahanavasena pavattā, tadā tassā anuguṇabhāvena pavattamānakāti attho. Ke pana teti? Āha ‘‘sammāsaṅkappo’’tiādi. ‘‘Te tayo khandhā’’tiādinā ariyamaggato khandhamukhena samathavipassanā niddhāreti. ‘‘Tattha sakkāyo’’tiādi catusaccaniddhāraṇaṃ. Taṃ sabbaṃ suviññeyyameva.

    પુન ‘‘તત્થ યે રૂપં અત્તતો ઉપગચ્છન્તી’’તિઆદિના સક્કાયદસ્સનમુખેન ઉચ્છેદાદિઅન્તદ્વયં, મજ્ઝિમઞ્ચ પટિપદં નિદ્ધારેતિ. તત્થ ઇમે વુચ્ચન્તિ ઉચ્છેદવાદિનોતિ ઇમે રૂપાદિકે પઞ્ચક્ખન્ધે અત્તતો ઉપગચ્છન્તા રૂપાદીનં અનિચ્ચભાવતો ઉચ્છિજ્જતિ અત્તા વિનસ્સતિ ન હોતિ પરં મરણાતિ એવં અભિનિવિસનતો ‘‘ઉચ્છેદવાદિનો’’તિ વુચ્ચન્તિ. ઇમે વુચ્ચન્તિ સસ્સતવાદિનોતિ ઇમે ‘‘રૂપવન્તં વા અત્તાન’’ન્તિઆદિના રૂપાદિવિનિમુત્તો અઞ્ઞો કોચિ અત્તાતિ ઉપગચ્છન્તા ‘‘સો નિચ્ચો ધુવો સસ્સતો’’તિ અભિનિવિસનતો ‘‘સસ્સતવાદિનો’’તિ વુચ્ચન્તિ. ‘‘ઉચ્છેદસસ્સતવાદા ઉભો અન્તા, અયં સંસારપવત્તી’’તિઆદિ સચ્ચનિદ્ધારણં, તં સુવિઞ્ઞેય્યં.

    Puna ‘‘tattha ye rūpaṃ attato upagacchantī’’tiādinā sakkāyadassanamukhena ucchedādiantadvayaṃ, majjhimañca paṭipadaṃ niddhāreti. Tattha ime vuccanti ucchedavādinoti ime rūpādike pañcakkhandhe attato upagacchantā rūpādīnaṃ aniccabhāvato ucchijjati attā vinassati na hoti paraṃ maraṇāti evaṃ abhinivisanato ‘‘ucchedavādino’’ti vuccanti. Ime vuccanti sassatavādinoti ime ‘‘rūpavantaṃ vā attāna’’ntiādinā rūpādivinimutto añño koci attāti upagacchantā ‘‘so nicco dhuvo sassato’’ti abhinivisanato ‘‘sassatavādino’’ti vuccanti. ‘‘Ucchedasassatavādā ubho antā, ayaṃ saṃsārapavattī’’tiādi saccaniddhāraṇaṃ, taṃ suviññeyyaṃ.

    ઉચ્છેદસસ્સતં સમાસતો વીસતિવત્થુકા સક્કાયદિટ્ઠીતિ અત્તા ઉચ્છિજ્જતિ અત્તા નિચ્ચોતિ ચ આદિપ્પવત્તનતો ઉચ્છેદસસ્સતદસ્સનં સઙ્ખેપતો વીસતિવત્થુકા સક્કાયદિટ્ઠિ એવ હોતિ. સબ્બોપિ હિ અત્તવાદો સક્કાયદિટ્ઠિઅન્તોગધો એવાતિ. વિત્થારતો દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનીતિ ઉચ્છેદસસ્સતદસ્સનં વિત્થારેન બ્રહ્મજાલે (દી॰ નિ॰ ૧.૨૮ આદયો) આગતાનિ દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનિ. તેસન્તિ એવં સઙ્ખેપવિત્થારવન્તાનં ઉચ્છેદસસ્સતદસ્સનાનં. પટિપક્ખોતિ પહાયકપટિપક્ખો. તેચત્તાલીસં બોધિપક્ખિયા ધમ્માતિ અનિચ્ચસઞ્ઞા દુક્ખસઞ્ઞા અનત્તસઞ્ઞા પહાનસઞ્ઞા વિરાગસઞ્ઞા નિરોધસઞ્ઞા ચત્તારો સતિપટ્ઠાના…પે॰… અરિયો અટ્ઠઙ્ગિકો મગ્ગોતિ એતે તેચત્તાલીસં બોધિપક્ખિયા ધમ્મા.

    Ucchedasassataṃ samāsato vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhīti attā ucchijjati attā niccoti ca ādippavattanato ucchedasassatadassanaṃ saṅkhepato vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi eva hoti. Sabbopi hi attavādo sakkāyadiṭṭhiantogadho evāti. Vitthārato dvāsaṭṭhi diṭṭhigatānīti ucchedasassatadassanaṃ vitthārena brahmajāle (dī. ni. 1.28 ādayo) āgatāni dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni. Tesanti evaṃ saṅkhepavitthāravantānaṃ ucchedasassatadassanānaṃ. Paṭipakkhoti pahāyakapaṭipakkho. Tecattālīsaṃ bodhipakkhiyā dhammāti aniccasaññā dukkhasaññā anattasaññā pahānasaññā virāgasaññā nirodhasaññā cattāro satipaṭṭhānā…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggoti ete tecattālīsaṃ bodhipakkhiyā dhammā.

    એવં વિપસ્સનાવસેન પટિપક્ખં દસ્સેત્વા પુન સમથવસેન દસ્સેતું ‘‘અટ્ઠ વિમોક્ખા દસ ચ કસિણાયતનાની’’તિ વુત્તં. દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનિ મોહજાલન્તિ દ્વાસટ્ઠિ દિટ્ઠિગતાનિ મોહજાલહેતુકત્તા મોહજાલઞ્ચ. અનાદિઅનિધનપ્પવત્તન્તિ પુરિમાય કોટિયા અભાવતો અનાદિ. અસતિ પટિપક્ખાધિગમે સન્તાનવસેન અનુપચ્છેદેન પવત્તનતો અનિધનપ્પવત્તં. યસ્મા પન મોહજાલહેતુકાનિ દિટ્ઠિગતાનિ મોહજાલે પદાલિતે પદાલિતાનિ હોન્તિ, તસ્મા વુત્તં – ‘‘તેચત્તાલીસં બોધિપક્ખિયા ધમ્મા ઞાણવજિરં મોહજાલપ્પદાલન’’ન્તિ.

    Evaṃ vipassanāvasena paṭipakkhaṃ dassetvā puna samathavasena dassetuṃ ‘‘aṭṭha vimokkhā dasa ca kasiṇāyatanānī’’ti vuttaṃ. Dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni mohajālanti dvāsaṭṭhi diṭṭhigatāni mohajālahetukattā mohajālañca. Anādianidhanappavattanti purimāya koṭiyā abhāvato anādi. Asati paṭipakkhādhigame santānavasena anupacchedena pavattanato anidhanappavattaṃ. Yasmā pana mohajālahetukāni diṭṭhigatāni mohajāle padālite padālitāni honti, tasmā vuttaṃ – ‘‘tecattālīsaṃ bodhipakkhiyā dhammā ñāṇavajiraṃ mohajālappadālana’’nti.

    તત્થ ઞાણવજિરન્તિ વજિરૂપમઞાણં. અટ્ઠ સમાપત્તિયો સમાપજ્જિત્વા તેજેત્વા તિક્ખસભાવં આપાદિતં વિપસ્સનાઞાણં મગ્ગઞાણઞ્ચ ઞાણવજિરં. ઇદમેવ હિ ઞાણં ભગવતો પવત્તં ‘‘મહાવજિરઞાણ’’ન્તિ વુચ્ચતિ. તં પન સસમ્ભારં કત્વા દસ્સેન્તો ‘‘તેચત્તાલીસં બોધિપક્ખિયા ધમ્મા’’તિ આહ. મોહજાલપ્પદાલનન્તિ પુબ્બભાગે વિક્ખમ્ભનવસેન મગ્ગક્ખણે સમુચ્છેદવસેન અવિજ્જાભવતણ્હાનં પદાલનં. અતીતાદિભેદભિન્નેસુ રૂપાદીસુ સકઅત્તભાવાદીસુ ચ સંસિબ્બનવસેન પવત્તનતો જાલં ભવતણ્હા. તસ્સા હિ તણ્હા જાલિની સિબ્બિની જાલન્તિ ચ અધિવચનન્તિ. એવં અત્તકિલમથાનુયોગકામસુખલ્લિકાનુયોગદિટ્ઠિતણ્હાભિનિવેસસસ્સતુચ્છેદાનં નિદ્ધારણવસેન મોહજાલપરિયાયવિસેસતો અવિજ્જાતણ્હા વિભજિત્વા યથાનુસન્ધિના સંકિલેસપક્ખં નિગમેન્તો ‘‘તેન વુચ્ચતિ પુબ્બા કોટિ ન પઞ્ઞાયતિ અવિજ્જાય ચ ભવતણ્હાય ચા’’તિ આહ.

    Tattha ñāṇavajiranti vajirūpamañāṇaṃ. Aṭṭha samāpattiyo samāpajjitvā tejetvā tikkhasabhāvaṃ āpāditaṃ vipassanāñāṇaṃ maggañāṇañca ñāṇavajiraṃ. Idameva hi ñāṇaṃ bhagavato pavattaṃ ‘‘mahāvajirañāṇa’’nti vuccati. Taṃ pana sasambhāraṃ katvā dassento ‘‘tecattālīsaṃ bodhipakkhiyā dhammā’’ti āha. Mohajālappadālananti pubbabhāge vikkhambhanavasena maggakkhaṇe samucchedavasena avijjābhavataṇhānaṃ padālanaṃ. Atītādibhedabhinnesu rūpādīsu sakaattabhāvādīsu ca saṃsibbanavasena pavattanato jālaṃ bhavataṇhā. Tassā hi taṇhā jālinī sibbinī jālanti ca adhivacananti. Evaṃ attakilamathānuyogakāmasukhallikānuyogadiṭṭhitaṇhābhinivesasassatucchedānaṃ niddhāraṇavasena mohajālapariyāyavisesato avijjātaṇhā vibhajitvā yathānusandhinā saṃkilesapakkhaṃ nigamento ‘‘tena vuccati pubbā koṭi na paññāyati avijjāya ca bhavataṇhāya cā’’ti āha.

    ૮૧. ‘‘તત્થ દિટ્ઠિચરિતો’’તિઆદિના વોદાનપક્ખં દસ્સેતિ. તત્થ સલ્લેખાનુસન્તતવુત્તીતિ અનુપદ્દુતસલ્લેખવુત્તિ. કસ્મા? યસ્મા સલ્લેખે તિબ્બગારવો. દિટ્ઠિચરિતો હિ તપોજિગુચ્છાદિના અનુપાયેનપિ યેભુય્યેન કિલેસાનં સલ્લેખનાધિપ્પાયેન ચરતિ, તસ્મા સો સાસને પબ્બજિતો ધુતધમ્મવસેન સલ્લેખપટિપદં પૂરેતિ. સિક્ખાનુસન્તતવુત્તીતિ અચ્છિદ્દચતુપારિસુદ્ધિસીલવુત્તિ. દિટ્ઠિયા સવિસયે પઞ્ઞાસદિસી પવત્તીતિ સો વિસુજ્ઝમાનો પઞ્ઞાધિકો હોતીતિ આહ – ‘‘દિટ્ઠિચરિતો સમ્મત્તનિયામં ઓક્કમન્તો ધમ્માનુસારી ભવતી’’તિ. તણ્હાવસેન મિચ્છાવિમોક્ખો હોતીતિ તણ્હાચરિતો વિસુજ્ઝમાનો સદ્ધાધિકોવ હોતિ, તસ્મા વુત્તં – ‘‘તણ્હાચરિતો સમ્મત્તનિયામં ઓક્કમન્તો સદ્ધાનુસારી ભવતી’’તિ. દિટ્ઠિચરિતો સુખાય પટિપદાયાતિઆદિ પટિપદાનિદ્દેસો હેટ્ઠા દેસનાહારવિભઙ્ગે (નેત્તિ॰ ૫ આદયો) આગતો એવ, અત્થોપિ તત્થ સબ્બપ્પકારતો વુત્તો એવ.

    81.‘‘Tatthadiṭṭhicarito’’tiādinā vodānapakkhaṃ dasseti. Tattha sallekhānusantatavuttīti anupaddutasallekhavutti. Kasmā? Yasmā sallekhe tibbagāravo. Diṭṭhicarito hi tapojigucchādinā anupāyenapi yebhuyyena kilesānaṃ sallekhanādhippāyena carati, tasmā so sāsane pabbajito dhutadhammavasena sallekhapaṭipadaṃ pūreti. Sikkhānusantatavuttīti acchiddacatupārisuddhisīlavutti. Diṭṭhiyā savisaye paññāsadisī pavattīti so visujjhamāno paññādhiko hotīti āha – ‘‘diṭṭhicarito sammattaniyāmaṃ okkamanto dhammānusārī bhavatī’’ti. Taṇhāvasena micchāvimokkho hotīti taṇhācarito visujjhamāno saddhādhikova hoti, tasmā vuttaṃ – ‘‘taṇhācarito sammattaniyāmaṃ okkamanto saddhānusārī bhavatī’’ti. Diṭṭhicarito sukhāya paṭipadāyātiādi paṭipadāniddeso heṭṭhā desanāhāravibhaṅge (netti. 5 ādayo) āgato eva, atthopi tattha sabbappakārato vutto eva.

    અપુબ્બપદેસુ પન વિવેચિયમાનોતિ વિમોચિયમાનો. પટિનિસ્સરતીતિ નિય્યાતિ વિમુચ્ચતીતિ અત્થો. દન્ધઞ્ચ ધમ્મં આજાનાતીતિ તણ્હાચરિતસ્સ મન્દપઞ્ઞસ્સ વસેન વુત્તં. તિક્ખપઞ્ઞો પન ખિપ્પં ધમ્મં આજાનાતીતિ. ‘‘સત્તાપિ દુવિધા’’તિઆદિના ઇન્દ્રિયવિભાગેન પુન પટિપદાવિભાગં દસ્સેતિ, તં સુવિઞ્ઞેય્યં.

    Apubbapadesu pana viveciyamānoti vimociyamāno. Paṭinissaratīti niyyāti vimuccatīti attho. Dandhañca dhammaṃ ājānātīti taṇhācaritassa mandapaññassa vasena vuttaṃ. Tikkhapañño pana khippaṃ dhammaṃ ājānātīti. ‘‘Sattāpi duvidhā’’tiādinā indriyavibhāgena puna paṭipadāvibhāgaṃ dasseti, taṃ suviññeyyaṃ.

    ‘‘યે હિ કેચી’’તિઆદિના તાસં પટિપદાનં નિય્યાને તીસુપિ કાલેસુ એકન્તિકભાવં દસ્સેતિ. તત્થ ઇમાહિ એવ ચતૂહિ પટિપદાહીતિ ઇમાહિ એવ ચતૂહિ પટિપદાહિ, તબ્બિનિમુત્તાય અઞ્ઞાય પટિપદાય અભાવતો. ચતુક્કમગ્ગન્તિ પટિપદાચતુક્કં, પટિપદા હિ મગ્ગોતિ. અથ વા ચતુક્કમગ્ગન્તિ નન્દિયાવટ્ટસ્સ ચતુદ્દિસાસઙ્ખાતં મગ્ગં. તા પન ચતસ્સો દિસા દિસાલોચનનયે આગમિસ્સન્તિ. કિમત્થં પન ચતુક્કમગ્ગં પઞ્ઞપેન્તીતિ આહ ‘‘અબુધજનસેવિતાયા’’તિઆદિ. તત્થ અબુધજનસેવિતાયાતિ અપણ્ડિતજનસેવિતાય. બાલકન્તાયાતિ બાલજનકામિતાય. રત્તવાસિનિયાતિ રત્તેસુ રાગાભિભૂતેસુ વસતીતિ રત્તવાસિની, તસ્સા. નન્દિયાતિ તત્ર તત્રાભિનન્દનટ્ઠેન નન્દીસઙ્ખાતાય. અવટ્ટનત્થન્તિ સમુચ્છિન્દનત્થં. અયં વુચ્ચતિ નન્દિયાવટ્ટસ્સ નયસ્સ ભૂમીતિ અયં તણ્હાવિજ્જાનં વસેન સંકિલેસપક્ખે દ્વે દિસા સમથવિપસ્સનાનં વસેન વોદાનપક્ખેપિ દ્વે દિસા ચતુસચ્ચયોજના નન્દિયાવટ્ટસ્સ નયસ્સ સમુટ્ઠાનતાય ભૂમીતિ.

    ‘‘Ye hi kecī’’tiādinā tāsaṃ paṭipadānaṃ niyyāne tīsupi kālesu ekantikabhāvaṃ dasseti. Tattha imāhi eva catūhi paṭipadāhīti imāhi eva catūhi paṭipadāhi, tabbinimuttāya aññāya paṭipadāya abhāvato. Catukkamagganti paṭipadācatukkaṃ, paṭipadā hi maggoti. Atha vā catukkamagganti nandiyāvaṭṭassa catuddisāsaṅkhātaṃ maggaṃ. Tā pana catasso disā disālocananaye āgamissanti. Kimatthaṃ pana catukkamaggaṃ paññapentīti āha ‘‘abudhajanasevitāyā’’tiādi. Tattha abudhajanasevitāyāti apaṇḍitajanasevitāya. Bālakantāyāti bālajanakāmitāya. Rattavāsiniyāti rattesu rāgābhibhūtesu vasatīti rattavāsinī, tassā. Nandiyāti tatra tatrābhinandanaṭṭhena nandīsaṅkhātāya. Avaṭṭanatthanti samucchindanatthaṃ. Ayaṃ vuccati nandiyāvaṭṭassa nayassa bhūmīti ayaṃ taṇhāvijjānaṃ vasena saṃkilesapakkhe dve disā samathavipassanānaṃ vasena vodānapakkhepi dve disā catusaccayojanā nandiyāvaṭṭassa nayassa samuṭṭhānatāya bhūmīti.

    ૮૨. એવં નન્દિયાવટ્ટસ્સ નયસ્સ ભૂમિં નિદ્દિસિત્વા ઇદાનિ તસ્સ દિસાભૂતધમ્મે નિદ્દિસન્તેન યસ્મા ચસ્સ દિસાભૂતધમ્મેસુ વુત્તેસુ દિસાલોચનનયો વુત્તોયેવ હોતિ, તસ્મા ‘‘વેય્યાકરણેસુ હિ યે કુસલાકુસલા’’તિ દિસાલોચનલક્ખણં એકદેસેન પચ્ચામસિત્વા ‘‘તે દુવિધા ઉપપરિક્ખિતબ્બા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ તેતિ દિસાભૂતધમ્મા. દુવિધાતિ ‘‘ઇમે સંકિલેસધમ્મા, ઇમે વોદાનધમ્મા’’તિ એવં દુવિધેન. ઉપપરિક્ખિતબ્બાતિ ઉપપત્તિતો પરિતો ઇક્ખિતબ્બા, ધમ્મયુત્તિતો તંતંદિસાભાવેન પેક્ખિતબ્બા આલોચિતબ્બાતિ અત્થો.

    82. Evaṃ nandiyāvaṭṭassa nayassa bhūmiṃ niddisitvā idāni tassa disābhūtadhamme niddisantena yasmā cassa disābhūtadhammesu vuttesu disālocananayo vuttoyeva hoti, tasmā ‘‘veyyākaraṇesu hi ye kusalākusalā’’ti disālocanalakkhaṇaṃ ekadesena paccāmasitvā ‘‘te duvidhā upaparikkhitabbā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha teti disābhūtadhammā. Duvidhāti ‘‘ime saṃkilesadhammā, ime vodānadhammā’’ti evaṃ duvidhena. Upaparikkhitabbāti upapattito parito ikkhitabbā, dhammayuttito taṃtaṃdisābhāvena pekkhitabbā ālocitabbāti attho.

    યં પકારં સન્ધાય ‘‘દુવિધા ઉપપરિક્ખિતબ્બા’’તિ વુત્તં, તં દસ્સેતિ ‘‘લોકવટ્ટાનુસારી ચ લોકવિવટ્ટાનુસારી ચા’’તિ. તસ્સત્થો – લોકો એવ વટ્ટં લોકવટ્ટં. લોકવટ્ટભાવેન અનુસરતિ પવત્તતીતિ લોકવટ્ટાનુસારી, સંકિલેસધમ્મોતિ અત્થો. લોકસ્સ, લોકતો વા વિવટ્ટં લોકવિવટ્ટં, નિબ્બાનં. તં અનુસરતિ અનુલોમનવસેન ગચ્છતીતિ લોકવિવટ્ટાનુસારી, વોદાનધમ્મોતિ અત્થો. તેનેવાહ – ‘‘વટ્ટં નામ સંસારો, વિવટ્ટં નિબ્બાન’’ન્તિ.

    Yaṃ pakāraṃ sandhāya ‘‘duvidhā upaparikkhitabbā’’ti vuttaṃ, taṃ dasseti ‘‘lokavaṭṭānusārī ca lokavivaṭṭānusārī cā’’ti. Tassattho – loko eva vaṭṭaṃ lokavaṭṭaṃ. Lokavaṭṭabhāvena anusarati pavattatīti lokavaṭṭānusārī, saṃkilesadhammoti attho. Lokassa, lokato vā vivaṭṭaṃ lokavivaṭṭaṃ, nibbānaṃ. Taṃ anusarati anulomanavasena gacchatīti lokavivaṭṭānusārī, vodānadhammoti attho. Tenevāha – ‘‘vaṭṭaṃ nāma saṃsāro, vivaṭṭaṃ nibbāna’’nti.

    તં કથં દટ્ઠબ્બન્તિ તં કથં કેન પકારેન દટ્ઠબ્બન્તિ ચે? ઉપચયેન. યથા કતં કમ્મં ફલદાનસમત્થં હોતિ, તથા કતં ઉપચિતન્તિ વુચ્ચતિ. એવં ઉપચિતભાવે કમ્મં નામ હોતિ, વિપાકવટ્ટસ્સ કારણં હોતીતિ અત્થો. સબ્બેપિ કિલેસા ચતૂહિ વિપલ્લાસેહિ નિદ્દિસિતબ્બા, દસન્નમ્પિ કિલેસાનં વિપલ્લાસહેતુભાવતો. તે કત્થ દટ્ઠબ્બાતિ તે પન વિપલ્લાસા કત્થ પસ્સિતબ્બાતિ આહ – ‘‘દસ વત્થુકે કિલેસપુઞ્જે’’તિ. દસવિધકારણે કિલેસસમૂહેતિ અત્થો. તત્થ કિલેસાપિ કિલેસવત્થુ, કિલેસાનં પચ્ચયધમ્માપિ કિલેસવત્થુ. તેસુ કારણભાવેન પુરિમસિદ્ધા કિલેસા પરતો પરેસં કિલેસાનં પચ્ચયભાવતો કિલેસાપિ કિલેસવત્થુ. અયોનિસોમનસિકારો, અયોનિસોમનસિકારપરિક્ખતા ચ ધમ્મા કિલેસુપ્પત્તિહેતુભાવતો કિલેસપ્પચ્ચયાપિ કિલેસવત્થૂતિ દટ્ઠબ્બં.

    Taṃkathaṃ daṭṭhabbanti taṃ kathaṃ kena pakārena daṭṭhabbanti ce? Upacayena. Yathā kataṃ kammaṃ phaladānasamatthaṃ hoti, tathā kataṃ upacitanti vuccati. Evaṃ upacitabhāve kammaṃ nāma hoti, vipākavaṭṭassa kāraṇaṃ hotīti attho. Sabbepi kilesā catūhi vipallāsehi niddisitabbā, dasannampi kilesānaṃ vipallāsahetubhāvato. Te kattha daṭṭhabbāti te pana vipallāsā kattha passitabbāti āha – ‘‘dasa vatthuke kilesapuñje’’ti. Dasavidhakāraṇe kilesasamūheti attho. Tattha kilesāpi kilesavatthu, kilesānaṃ paccayadhammāpi kilesavatthu. Tesu kāraṇabhāvena purimasiddhā kilesā parato paresaṃ kilesānaṃ paccayabhāvato kilesāpi kilesavatthu. Ayonisomanasikāro, ayonisomanasikāraparikkhatā ca dhammā kilesuppattihetubhāvato kilesappaccayāpi kilesavatthūti daṭṭhabbaṃ.

    ચત્તારો આહારાતિ એત્થ આહારસીસેન તબ્બિસયા કિલેસાપિ અધિપ્પેતા. ચતસ્સો વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયોતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. ‘‘પઠમે આહારે’’તિઆદિના દસવત્થુકે કિલેસપુઞ્જે પુરિમં પુરિમં પચ્છિમસ્સ પચ્છિમસ્સ કારણન્તિ દસ્સેતિ. તત્થ પઠમે આહારેતિ વિસયભૂતે પઠમે આહારે પઠમો વિપલ્લાસો પવત્તતીતિ અત્થો. સેસાહારેસુપિ એસેવ નયો. પઠમે વિપલ્લાસેતિ પઠમે વિપલ્લાસે અપ્પહીને સતિ પઠમં ઉપાદાનં પવત્તતીતિ અત્થો. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો. યં પનેત્થ વત્તબ્બં, તં નિદ્દેસેયેવ કથયિસ્સામ.

    Cattāroāhārāti ettha āhārasīsena tabbisayā kilesāpi adhippetā. Catasso viññāṇaṭṭhitiyoti etthāpi eseva nayo. ‘‘Paṭhame āhāre’’tiādinā dasavatthuke kilesapuñje purimaṃ purimaṃ pacchimassa pacchimassa kāraṇanti dasseti. Tattha paṭhame āhāreti visayabhūte paṭhame āhāre paṭhamo vipallāso pavattatīti attho. Sesāhāresupi eseva nayo. Paṭhame vipallāseti paṭhame vipallāse appahīne sati paṭhamaṃ upādānaṃ pavattatīti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ niddeseyeva kathayissāma.

    ૮૩. ઇદાનિ દસવત્થુકં કિલેસપુઞ્જં તણ્હાવિજ્જાવસેન દ્વે કોટ્ઠાસે કરોન્તો ‘‘યો ચ કબળીકારો આહારો’’તિઆદિમાહ. તત્થ કબળીકારાહારં ફસ્સાહારઞ્ચ અપરિજાનન્તસ્સ તણ્હાચરિતસ્સ યથાક્કમં કાયવેદનાસુ તિબ્બો છન્દરાગો હોતિ, ઇતિ ઉપક્કિલેસસ્સ છન્દરાગસ્સ હેતુભાવતો યો ચ કબળીકારો આહારો, યો ચ ફસ્સો આહારો, ઇમે તણ્હાચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ ઉપક્કિલેસાતિ વુત્તા. તથા મનોસઞ્ચેતનાહારં વિઞ્ઞાણાહારઞ્ચ અપરિજાનન્તો દિટ્ઠિચરિતો તેસુ અત્તસઞ્ઞી નિચ્ચસઞ્ઞી ચ હોતીતિ વુત્તનયેનેવ તે દિટ્ઠિચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ ઉપક્કિલેસાતિ વુત્તા. તથા પુરિમકા દ્વે વિપલ્લાસા પુરિમકાનિ એવ ચ દ્વે દ્વેઉપાદાનયોગગન્થાસવઓઘસલ્લવિઞ્ઞાણટ્ઠિતિઅગતિગમનાનિ તણ્હાપધાનત્તા તણ્હાસભાવત્તા તણ્હાવિસયત્તા ચ તણ્હાચરિતસ્સ ઉપક્કિલેસાતિ વુત્તા. પચ્છિમકાનિ પન તાનિ દિટ્ઠિપધાનત્તા દિટ્ઠિસભાવત્તા દિટ્ઠિવિસયત્તા ચ દિટ્ઠિચરિતસ્સ ઉપક્કિલેસાતિ વુત્તાતિ દટ્ઠબ્બા.

    83. Idāni dasavatthukaṃ kilesapuñjaṃ taṇhāvijjāvasena dve koṭṭhāse karonto ‘‘yo ca kabaḷīkāro āhāro’’tiādimāha. Tattha kabaḷīkārāhāraṃ phassāhārañca aparijānantassa taṇhācaritassa yathākkamaṃ kāyavedanāsu tibbo chandarāgo hoti, iti upakkilesassa chandarāgassa hetubhāvato yo ca kabaḷīkāro āhāro, yo ca phasso āhāro, ime taṇhācaritassa puggalassa upakkilesāti vuttā. Tathā manosañcetanāhāraṃ viññāṇāhārañca aparijānanto diṭṭhicarito tesu attasaññī niccasaññī ca hotīti vuttanayeneva te diṭṭhicaritassa puggalassa upakkilesāti vuttā. Tathā purimakā dve vipallāsā purimakāni eva ca dve dveupādānayogaganthāsavaoghasallaviññāṇaṭṭhitiagatigamanāni taṇhāpadhānattā taṇhāsabhāvattā taṇhāvisayattā ca taṇhācaritassa upakkilesāti vuttā. Pacchimakāni pana tāni diṭṭhipadhānattā diṭṭhisabhāvattā diṭṭhivisayattā ca diṭṭhicaritassa upakkilesāti vuttāti daṭṭhabbā.

    ૮૪. કબળીકારે આહારે ‘‘અસુભે સુભ’’ન્તિ વિપલ્લાસોતિ ચતૂસુ આહારેસુ કબળીકારે આહારે ચતૂસુ ચ વિપલ્લાસેસુ ‘‘અસુભે સુભ’’ન્તિ વિપલ્લાસો દટ્ઠબ્બો કબળીકારાહારસ્સ અસુભસભાવત્તા અસુભસમુટ્ઠાનત્તા ચ. તથા ફસ્સાહારસ્સ દુક્ખસભાવત્તા દુક્ખપચ્ચયત્તા ચ વિસેસતો તત્થ ‘‘દુક્ખે સુખ’’ન્તિ વિપલ્લાસો. તથા યેભુય્યેન સત્તા વિઞ્ઞાણે નિચ્ચસઞ્ઞિનો, સઙ્ખારેસુ ચ અત્તસઞ્ઞિનો, ચેતનાપધાના ચ સઙ્ખારાતિ વુત્તં – ‘‘વિઞ્ઞાણે આહારે…પે॰… અત્તાતિ વિપલ્લાસો’’તિ. પઠમે વિપલ્લાસે ઠિતો કામે ઉપાદિયતીતિ ‘‘અસુભે સુભ’’ન્તિ વિપરિયેસગ્ગાહી કિલેસકામેન વત્થુકામે દળ્હં ગણ્હાતિ . ઇદં વુચ્ચતિ કામુપાદાનન્તિ યં તથા કામાનં ગહણં, ઇદં વુચ્ચતિ કામુપાદાનં. ‘‘દુક્ખે સુખ’’ન્તિ વિપરિયેસગ્ગાહી ‘‘સીલબ્બતેહિ અનાગતે ભવવિસુદ્ધીતિ તં નિબ્બુતિસુખ’’ન્તિ દળ્હં ગણ્હાતિ. ‘‘અનિચ્ચે નિચ્ચ’’ન્તિ વિપરિયેસગ્ગાહી ‘‘સબ્બે ભવા નિચ્ચા ધુવા સસ્સતા અવિપરિણામધમ્મા’’તિ સંસારાભિનન્દિનિં ભવદિટ્ઠિં દળ્હં ગણ્હાતિ. ‘‘અનત્તનિ અત્તા’’તિ વિપરિયેસગ્ગાહી ‘‘અસતિ અત્તનિ કસ્સિદં કમ્મફલં, તસ્મા સો કરોતિ, સો પટિસંવેદેતી’’તિ અત્તદિટ્ઠિં દળ્હં ગણ્હાતીતિ ઇમમત્થં દસ્સેતિ ‘‘દુતિયે વિપલ્લાસે ઠિતો’’તિઆદિના.

    84.Kabaḷīkāre āhāre ‘‘asubhe subha’’nti vipallāsoti catūsu āhāresu kabaḷīkāre āhāre catūsu ca vipallāsesu ‘‘asubhe subha’’nti vipallāso daṭṭhabbo kabaḷīkārāhārassa asubhasabhāvattā asubhasamuṭṭhānattā ca. Tathā phassāhārassa dukkhasabhāvattā dukkhapaccayattā ca visesato tattha ‘‘dukkhe sukha’’nti vipallāso. Tathā yebhuyyena sattā viññāṇe niccasaññino, saṅkhāresu ca attasaññino, cetanāpadhānā ca saṅkhārāti vuttaṃ – ‘‘viññāṇe āhāre…pe… attāti vipallāso’’ti. Paṭhame vipallāse ṭhito kāme upādiyatīti ‘‘asubhe subha’’nti vipariyesaggāhī kilesakāmena vatthukāme daḷhaṃ gaṇhāti . Idaṃ vuccati kāmupādānanti yaṃ tathā kāmānaṃ gahaṇaṃ, idaṃ vuccati kāmupādānaṃ. ‘‘Dukkhe sukha’’nti vipariyesaggāhī ‘‘sīlabbatehi anāgate bhavavisuddhīti taṃ nibbutisukha’’nti daḷhaṃ gaṇhāti. ‘‘Anicce nicca’’nti vipariyesaggāhī ‘‘sabbe bhavā niccā dhuvā sassatā avipariṇāmadhammā’’ti saṃsārābhinandiniṃ bhavadiṭṭhiṃ daḷhaṃ gaṇhāti. ‘‘Anattani attā’’ti vipariyesaggāhī ‘‘asati attani kassidaṃ kammaphalaṃ, tasmā so karoti, so paṭisaṃvedetī’’ti attadiṭṭhiṃ daḷhaṃ gaṇhātīti imamatthaṃ dasseti ‘‘dutiye vipallāse ṭhito’’tiādinā.

    અયં વુચ્ચતિ કામયોગોતિ યેન કામરાગસઙ્ખાતેન કામુપાદાનેન વત્થુકામેહિ સહ સત્તો સંયોજીયતિ, અયં કામરાગો ‘‘કામયોગો’’તિ વુચ્ચતિ. અયં વુચ્ચતિ ભવયોગોતિ યતો સીલબ્બતુપાદાનસઙ્ખાતેન ભવુપાદાનેન ભવેન સહ સત્તો સંયોજીયતિ, અયં ભવરાગો ‘‘ભવયોગો’’તિ વુચ્ચતિ. અયં વુચ્ચતિ દિટ્ઠિયોગોતિ યાય અહેતુકદિટ્ઠિઆદિસઙ્ખાતાય પાપિકાય દિટ્ઠિયા, સક્કાયદિટ્ઠિઆદિઅવસિટ્ઠદિટ્ઠિયા ચ સત્તો દુક્ખેન સહ સંયોજીયતિ, અયં પાપિકા દિટ્ઠિ ‘‘દિટ્ઠિયોગો’’તિ વુચ્ચતિ. અયં વુચ્ચતિ અવિજ્જાયોગોતિ યાય અત્તવાદુપાદાનેન સકલવટ્ટદુક્ખેન ચ સહ સત્તો સંયોજીયતિ, અયં અવિજ્જા ‘‘અવિજ્જાયોગો’’તિ વુચ્ચતિ.

    Ayaṃ vuccati kāmayogoti yena kāmarāgasaṅkhātena kāmupādānena vatthukāmehi saha satto saṃyojīyati, ayaṃ kāmarāgo ‘‘kāmayogo’’ti vuccati. Ayaṃ vuccati bhavayogoti yato sīlabbatupādānasaṅkhātena bhavupādānena bhavena saha satto saṃyojīyati, ayaṃ bhavarāgo ‘‘bhavayogo’’ti vuccati. Ayaṃ vuccati diṭṭhiyogoti yāya ahetukadiṭṭhiādisaṅkhātāya pāpikāya diṭṭhiyā, sakkāyadiṭṭhiādiavasiṭṭhadiṭṭhiyā ca satto dukkhena saha saṃyojīyati, ayaṃ pāpikā diṭṭhi ‘‘diṭṭhiyogo’’ti vuccati. Ayaṃ vuccati avijjāyogoti yāya attavādupādānena sakalavaṭṭadukkhena ca saha satto saṃyojīyati, ayaṃ avijjā ‘‘avijjāyogo’’ti vuccati.

    યસ્મા પન કામયોગાદયો અભિજ્ઝાકાયગન્થાદીનં પચ્ચયા હોન્તિ, તસ્મા ‘‘પઠમે યોગે ઠિતો અભિજ્ઝાય કાયં ગન્થતી’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ અભિજ્ઝાય કાયં ગન્થતીતિ પરાભિજ્ઝાયનલક્ખણાય અભિજ્ઝાય નામકાયં ગન્થતિ ઘટ્ટેતીતિ અત્થો. તથા ભવપત્થનાય અપ્પહીનત્તા ભવદિટ્ઠિભવરાગવસેન આઘાતવત્થૂસુ સત્તા ચિત્તાનિ પદૂસેન્તીતિ આહ – ‘‘દુતિયે યોગે ઠિતો બ્યાપાદેન કાયં ગન્થતી’’તિ. તથા દિટ્ઠિવસેન અવિજ્જાવસેન ચ સીલબ્બતેહિ સુજ્ઝતિ, ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞન્તિ ચ અભિનિવિસતીતિ આહ – ‘‘તતિયે…પે॰… ઇદંસચ્ચાભિનિવેસેન કાયં ગન્થતી’’તિ.

    Yasmā pana kāmayogādayo abhijjhākāyaganthādīnaṃ paccayā honti, tasmā ‘‘paṭhame yoge ṭhito abhijjhāya kāyaṃ ganthatī’’tiādi vuttaṃ. Tattha abhijjhāya kāyaṃ ganthatīti parābhijjhāyanalakkhaṇāya abhijjhāya nāmakāyaṃ ganthati ghaṭṭetīti attho. Tathā bhavapatthanāya appahīnattā bhavadiṭṭhibhavarāgavasena āghātavatthūsu sattā cittāni padūsentīti āha – ‘‘dutiye yoge ṭhito byāpādena kāyaṃ ganthatī’’ti. Tathā diṭṭhivasena avijjāvasena ca sīlabbatehi sujjhati, idameva saccaṃ moghamaññanti ca abhinivisatīti āha – ‘‘tatiye…pe… idaṃsaccābhinivesena kāyaṃ ganthatī’’ti.

    તસ્સાતિ તસ્સ અભિજ્ઝાદીહિ સમન્નાગતસ્સ પુગ્ગલસ્સ. એવં ગન્થિતાતિ એવં અભિજ્ઝાયનાદિવસેન નામકાયં ગન્થિત્વા ઠિતા. આસવન્તીતિ આસવભાવેન પવત્તન્તિ. કુતો ચ વુચ્ચતિ આસવન્તીતિ કુતો પન હેતુતો તે કિલેસા આસવન્તીતિ આસવહેતું પુચ્છતિ. યસ્મા પન કિલેસા કુસલપ્પવત્તિં નિવારેત્વા ચિત્તં પરિયાદાય તિટ્ઠન્તા, મગ્ગેન અસમુચ્છિન્ના એવ વા આસવાનં ઉપ્પત્તિહેતુ હોન્તિ, તસ્મા ‘‘અનુસયતો વા પરિયુટ્ઠાનતો વા’’તિ વુત્તં. અભિજ્ઝાકાયગન્થેન કામાસવોતિ અભિજ્ઝાકાયગન્થેન સિદ્ધેન કામરાગસભાવત્તા કામાસવો સિદ્ધો હોતિ. કત્થચિદેવ વિસયે દોમનસ્સિતો તપ્પટિપક્ખે વિસયે તબ્બિસયબહુલે ચ ભવે પત્થેતીતિ આહ – ‘‘બ્યાપાદકાયગન્થેન ભવાસવો’’તિ. પરામાસકાયગન્થેન દિટ્ઠાસવોતિ સીલબ્બતપરામાસકાયગન્થેન સિદ્ધેન તંસભાવત્તા અપરાપરં વા દિટ્ઠિયો ગન્થેન્તસ્સ દિટ્ઠાસવો સિદ્ધો હોતિ. ઇદંસચ્ચાભિનિવેસકાયગન્થેન અવિજ્જાસવોતિ ‘‘ઇદમેવ સચ્ચં મોઘમઞ્ઞ’’ન્તિ અભિનિવિસન્તસ્સ અયોનિસોમનસિકારતો અનેકેહિ અકુસલેહિ ધમ્મેહિ સદ્ધિં અવિજ્જાસવો ઉપ્પજ્જતિ, સબ્બેસં વા અકુસલધમ્માનં અવિજ્જાપુબ્બઙ્ગમત્તા ઇદંસચ્ચાભિનિવેસકાયગન્થેન સિદ્ધેન તસ્સ હેતુભૂતો અવિજ્જાસવો સિદ્ધો હોતિ.

    Tassāti tassa abhijjhādīhi samannāgatassa puggalassa. Evaṃ ganthitāti evaṃ abhijjhāyanādivasena nāmakāyaṃ ganthitvā ṭhitā. Āsavantīti āsavabhāvena pavattanti. Kuto ca vuccati āsavantīti kuto pana hetuto te kilesā āsavantīti āsavahetuṃ pucchati. Yasmā pana kilesā kusalappavattiṃ nivāretvā cittaṃ pariyādāya tiṭṭhantā, maggena asamucchinnā eva vā āsavānaṃ uppattihetu honti, tasmā ‘‘anusayato vā pariyuṭṭhānato vā’’ti vuttaṃ. Abhijjhākāyaganthena kāmāsavoti abhijjhākāyaganthena siddhena kāmarāgasabhāvattā kāmāsavo siddho hoti. Katthacideva visaye domanassito tappaṭipakkhe visaye tabbisayabahule ca bhave patthetīti āha – ‘‘byāpādakāyaganthena bhavāsavo’’ti. Parāmāsakāyaganthena diṭṭhāsavoti sīlabbataparāmāsakāyaganthena siddhena taṃsabhāvattā aparāparaṃ vā diṭṭhiyo ganthentassa diṭṭhāsavo siddho hoti. Idaṃsaccābhinivesakāyaganthena avijjāsavoti ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti abhinivisantassa ayonisomanasikārato anekehi akusalehi dhammehi saddhiṃ avijjāsavo uppajjati, sabbesaṃ vā akusaladhammānaṃ avijjāpubbaṅgamattā idaṃsaccābhinivesakāyaganthena siddhena tassa hetubhūto avijjāsavo siddho hoti.

    યસ્મા પન આસવા એવ પરિબુદ્ધા વટ્ટસ્મિં ઓહનન્તિ ઓસાદેન્તીતિ ‘‘ઓઘા’’તિ વુચ્ચન્તિ, તસ્મા વુત્તં – ‘‘તસ્સ ઇમે ચત્તારો આસવા’’તિઆદિ.

    Yasmā pana āsavā eva paribuddhā vaṭṭasmiṃ ohananti osādentīti ‘‘oghā’’ti vuccanti, tasmā vuttaṃ – ‘‘tassa ime cattāro āsavā’’tiādi.

    અનુસયસહગતાતિ અનુસયભાવં અપ્પટિક્ખિપિત્વા ગતા પવત્તા, અનુસયભૂતા વા. અજ્ઝાસયન્તિ ચિત્તં. અનુપવિટ્ઠાતિ ઓગાળ્હા. હદયં આહચ્ચ તિટ્ઠન્તીતિ ચિત્તસ્સ અબ્ભન્તરસઙ્ખાતં હદયં આહન્ત્વા તિટ્ઠન્તિ. તથા હિ વુત્તં અટ્ઠસાલિનિયં (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૫) ‘‘અબ્ભન્તરટ્ઠેન હદય’’ન્તિ. તેન વુચ્ચન્તિ સલ્લાતિ યસ્મા અજ્ઝાસયં અનુપવિટ્ઠા હદયં આહચ્ચ તિટ્ઠન્તિ, તેન વુચ્ચન્તિ ‘‘સલ્લા’’તિ. પીળાજનનં દુરુદ્ધરણતા ચ સલ્લટ્ઠો. ‘‘એસો મે અત્તા’’તિ ગહણમુખેન ‘‘એસોહમસ્મી’’તિ ગહણં હોતીતિ દિટ્ઠિં નિસ્સાયપિ માનં જપ્પેન્તીતિ આહ ‘‘દિટ્ઠોઘેન માનસલ્લો’’તિ.

    Anusayasahagatāti anusayabhāvaṃ appaṭikkhipitvā gatā pavattā, anusayabhūtā vā. Ajjhāsayanti cittaṃ. Anupaviṭṭhāti ogāḷhā. Hadayaṃ āhacca tiṭṭhantīti cittassa abbhantarasaṅkhātaṃ hadayaṃ āhantvā tiṭṭhanti. Tathā hi vuttaṃ aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 5) ‘‘abbhantaraṭṭhena hadaya’’nti. Tena vuccanti sallāti yasmā ajjhāsayaṃ anupaviṭṭhā hadayaṃ āhacca tiṭṭhanti, tena vuccanti ‘‘sallā’’ti. Pīḷājananaṃ duruddharaṇatā ca sallaṭṭho. ‘‘Eso me attā’’ti gahaṇamukhena ‘‘esohamasmī’’ti gahaṇaṃ hotīti diṭṭhiṃ nissāyapi mānaṃ jappentīti āha ‘‘diṭṭhoghena mānasallo’’ti.

    પરિયાદિન્નન્તિ અઞ્ઞસ્સ ઓકાસં અદત્વા સમન્તતો ગહિતં. ચતૂસુ ધમ્મેસુ સણ્ઠહતીતિ આરમ્મણપચ્ચયતાય આરમ્મણભૂતેસુ ચતૂસુ ધમ્મેસુ પતિટ્ઠહતિ. તાનિ સરૂપતો દસ્સેતિ ‘‘રૂપે વેદનાય સઞ્ઞાય સઙ્ખારેસૂ’’તિ. નન્દૂપસેચનેનાતિ લોભસહગતસ્સ સમ્પયુત્તા નન્દી સહજાતકોટિયા , ઇતરસ્સ ઉપનિસ્સયકોટિયા ઉપસેચનન્તિ નન્દૂપસેચનં, તેન નન્દૂપસેચનેન. કેન પન તં નન્દૂપસેચનન્તિ આહ – ‘‘રાગસલ્લેન નન્દૂપસેચનેન વિઞ્ઞાણેના’’તિ.

    Pariyādinnanti aññassa okāsaṃ adatvā samantato gahitaṃ. Catūsu dhammesu saṇṭhahatīti ārammaṇapaccayatāya ārammaṇabhūtesu catūsu dhammesu patiṭṭhahati. Tāni sarūpato dasseti ‘‘rūpe vedanāya saññāya saṅkhāresū’’ti. Nandūpasecanenāti lobhasahagatassa sampayuttā nandī sahajātakoṭiyā , itarassa upanissayakoṭiyā upasecananti nandūpasecanaṃ, tena nandūpasecanena. Kena pana taṃ nandūpasecananti āha – ‘‘rāgasallena nandūpasecanena viññāṇenā’’ti.

    તત્થ રાગસલ્લેનાતિ રાગસલ્લેન હેતુભૂતેન નન્દૂપસેચનેન વિઞ્ઞાણેનાતિ ઇત્થમ્ભૂતલક્ખણે કરણવચનં. રૂપૂપગા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતીતિ રૂપમેવ આરમ્મણકરણવસેન ઉપગન્તબ્બતો, વિઞ્ઞાણસ્સ પતિટ્ઠાભાવતો ચ રૂપૂપગા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ. તિટ્ઠતિ એત્થાતિ ઠિતિ. પઞ્ચવોકારભવસ્મિઞ્હિ અભિસઙ્ખારવિઞ્ઞાણં રૂપક્ખન્ધં નિસ્સાય તિટ્ઠતિ. દોસસલ્લેનાતિ સહજાતેન દોસસલ્લેન. યદા વેદનૂપગા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ વુચ્ચતિ, તદા ઉપનિસ્સયકોટિયાવ નન્દિયા ઉપસિત્તં વિઞ્ઞાણં દટ્ઠબ્બં. વેદનાપિ દોમનસ્સવેદનાવ. યદા ચ ઉપનિસ્સયપચ્ચયભૂતેન દોસસલ્લેન વેદનૂપગા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ વુચ્ચતિ, તદા સહજાતકોટિયા, ઉપનિસ્સયકોટિયા વા નન્દિયા ઉપસિત્તં વિઞ્ઞાણં દટ્ઠબ્બં. વેદના પન તિસ્સોપિ તિસ્સન્નં વેદનાનં આરમ્મણૂપનિસ્સયભાવતો. તત્થ પઠમનયો દોમનસ્સારમ્મણસ્સ અભિસઙ્ખારવિઞ્ઞાણસ્સ વસેન વુત્તો. દુતિયો સબ્બવેદનારમ્મણસ્સ વસેનાપિ દટ્ઠબ્બં.

    Tattha rāgasallenāti rāgasallena hetubhūtena nandūpasecanena viññāṇenāti itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ. Rūpūpagā viññāṇaṭṭhitīti rūpameva ārammaṇakaraṇavasena upagantabbato, viññāṇassa patiṭṭhābhāvato ca rūpūpagā viññāṇaṭṭhiti. Tiṭṭhati etthāti ṭhiti. Pañcavokārabhavasmiñhi abhisaṅkhāraviññāṇaṃ rūpakkhandhaṃ nissāya tiṭṭhati. Dosasallenāti sahajātena dosasallena. Yadā vedanūpagā viññāṇaṭṭhiti vuccati, tadā upanissayakoṭiyāva nandiyā upasittaṃ viññāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Vedanāpi domanassavedanāva. Yadā ca upanissayapaccayabhūtena dosasallena vedanūpagā viññāṇaṭṭhiti vuccati, tadā sahajātakoṭiyā, upanissayakoṭiyā vā nandiyā upasittaṃ viññāṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Vedanā pana tissopi tissannaṃ vedanānaṃ ārammaṇūpanissayabhāvato. Tattha paṭhamanayo domanassārammaṇassa abhisaṅkhāraviññāṇassa vasena vutto. Dutiyo sabbavedanārammaṇassa vasenāpi daṭṭhabbaṃ.

    માનસલ્લેનાતિ માનસલ્લેન સહજાતેન, ઉપનિસ્સયભૂતેન વા. મોહસલ્લેનાતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. એત્થ ચ અનાદિમતિસંસારે ઇત્થિપુરિસા રૂપાભિરામાતિ રાગસલ્લવસેન પઠમા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ યોજિતા. સબ્બાયપિ વેદનાય દુક્ખપરિયાયસબ્ભાવતો દુક્ખાય ચ દોસો અનુસેતીતિ દોસસલ્લવસેન દુતિયા, સઞ્ઞાવસેન ‘‘સેય્યોહમસ્મી’’તિ મઞ્ઞના હોતીતિ માનસલ્લવસેન તતિયા, સઙ્ખારેસુ સમૂહઘનં દુબ્બિનિબ્ભોગન્તિ મોહસલ્લવસેન ચતુત્થી વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ યોજિતાતિ દટ્ઠબ્બા.

    Mānasallenāti mānasallena sahajātena, upanissayabhūtena vā. Mohasallenāti etthāpi eseva nayo. Ettha ca anādimatisaṃsāre itthipurisā rūpābhirāmāti rāgasallavasena paṭhamā viññāṇaṭṭhiti yojitā. Sabbāyapi vedanāya dukkhapariyāyasabbhāvato dukkhāya ca doso anusetīti dosasallavasena dutiyā, saññāvasena ‘‘seyyohamasmī’’ti maññanā hotīti mānasallavasena tatiyā, saṅkhāresu samūhaghanaṃ dubbinibbhoganti mohasallavasena catutthī viññāṇaṭṭhiti yojitāti daṭṭhabbā.

    ઉપત્થદ્ધન્તિ ઓલુબ્ભારમ્મણભૂતાહિ વિઞ્ઞાણટ્ઠિતીહિ ઉપત્થમ્ભિતં. તઞ્ચ કમ્મન્તિ યં ‘‘ચેતના ચેતસિક’’ન્તિ પુબ્બે (નેત્તિ॰ ૮૨) વુત્તં. ઇમે ચ કિલેસાતિ ઇમે ચ દસવત્થુકા કિલેસા. સેસં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

    Upatthaddhanti olubbhārammaṇabhūtāhi viññāṇaṭṭhitīhi upatthambhitaṃ. Tañca kammanti yaṃ ‘‘cetanā cetasika’’nti pubbe (netti. 82) vuttaṃ. Ime ca kilesāti ime ca dasavatthukā kilesā. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ૮૫. ઇદાનિ આહારાદયો નયાનં સંકિલેસપક્ખે દિસાભાવેન વવત્થપેતું ‘‘ઇમા ચતસ્સો દિસા’’તિઆદિ આરદ્ધં, તં ઉત્તાનમેવ. પુન કબળીકારો આહારોતિઆદિ આહારાદીસુયેવ યસ્સ પુગ્ગલસ્સ ઉપક્કિલેસા, તં વિભજિત્વા દસ્સેતું આરદ્ધં. તત્થ દસન્નં સુત્તાનન્તિ એકદેસેસુ સમુદાયવોહારેન વુત્તં. સમુદાયેસુ હિ પવત્તા સમઞ્ઞા અવયવેસુપિ દિસ્સતિ , ‘‘યથા પટો દડ્ઢો, સમુદ્દો દિટ્ઠો’’તિ ચ. એકો અત્થોતિ એકસ્સ અત્થસ્સ નિપ્ફાદનતો વુત્તં. બ્યઞ્જનમેવ નાનન્તિ એત્થ બ્યઞ્જનગ્ગહણેન બ્યઞ્જનત્થોપિ ગહિતોતિ દટ્ઠબ્બં. દસહિપિ સુત્તપદેહિ સવત્થુકા તણ્હા વુત્તા. તણ્હા ચ રાગચરિતં પુગ્ગલં ખિપ્પં દૂસેતીતિ આહ – ‘‘ઇમે રાગચરિતસ્સ પુગ્ગલસ્સ ઉપક્કિલેસા’’તિ. યથા ચ પઠમદિસાભાવેન વુત્તધમ્મા રાગચરિતસ્સ ઉપક્કિલેસા, એવં દુતિયદિસાભાવેન વુત્તધમ્મા દોસચરિતસ્સ. તતિયચતુત્થદિસાભાવેન વુત્તધમ્મા યથાક્કમં દિટ્ઠિચરિતસ્સ મન્દસ્સ તિક્ખસ્સ ચ ઉપક્કિલેસા વુત્તા. તેસં ઉપક્કિલેસભાવો વુત્તનયાનુસારેન વેદિતબ્બો.

    85. Idāni āhārādayo nayānaṃ saṃkilesapakkhe disābhāvena vavatthapetuṃ ‘‘imā catasso disā’’tiādi āraddhaṃ, taṃ uttānameva. Puna kabaḷīkāro āhārotiādi āhārādīsuyeva yassa puggalassa upakkilesā, taṃ vibhajitvā dassetuṃ āraddhaṃ. Tattha dasannaṃ suttānanti ekadesesu samudāyavohārena vuttaṃ. Samudāyesu hi pavattā samaññā avayavesupi dissati , ‘‘yathā paṭo daḍḍho, samuddo diṭṭho’’ti ca. Eko atthoti ekassa atthassa nipphādanato vuttaṃ. Byañjanameva nānanti ettha byañjanaggahaṇena byañjanatthopi gahitoti daṭṭhabbaṃ. Dasahipi suttapadehi savatthukā taṇhā vuttā. Taṇhā ca rāgacaritaṃ puggalaṃ khippaṃ dūsetīti āha – ‘‘ime rāgacaritassa puggalassa upakkilesā’’ti. Yathā ca paṭhamadisābhāvena vuttadhammā rāgacaritassa upakkilesā, evaṃ dutiyadisābhāvena vuttadhammā dosacaritassa. Tatiyacatutthadisābhāvena vuttadhammā yathākkamaṃ diṭṭhicaritassa mandassa tikkhassa ca upakkilesā vuttā. Tesaṃ upakkilesabhāvo vuttanayānusārena veditabbo.

    આહારવિપલ્લાસાદયો યદિપિ સબ્બેહિ તીહિ વિમોક્ખમુખેહિ પુબ્બભાગે યથારહં પરિઞ્ઞેય્યા પહાતબ્બા ચ. યસ્સ પન દુક્ખાનુપસ્સના પુરિમે આહારદ્વયે દુક્ખાકારેન બહુલં પવત્તતિ, તસ્સ વસેન યો ચ કબળીકારો આહારો, યો ચ ફસ્સો આહારો, ઇમે અપ્પણિહિતેન વિમોક્ખમુખેન પરિઞ્ઞં ગચ્છન્તીતિ વુત્તં. એસ નયો સેસેસુ. એવઞ્ચેતં, ન અઞ્ઞથા. ન હિ અરિયમગ્ગાનં વિય પહાતબ્બેસુ વિમોક્ખમુખાનં પરિઞ્ઞેય્યપહાતબ્બેસુ કોચિ નિયમો સમ્ભવતિ. ઇતિ સબ્બે લોકવટ્ટાનુસારિનો ધમ્મા નિય્યન્તિ, તે લોકા તીહિ વિમોક્ખમુખેહીતિ નિગમનં. તસ્સત્થો – ઇતિ એવં વુત્તપ્પકારા સબ્બે આહારાદયો લોકસઙ્ખાતવટ્ટાનુસારિનો ધમ્મા તે લોકભૂતા વટ્ટતો નિય્યન્તિ અનિચ્ચાનુપસ્સનાદીહિ તીહિ વિમોક્ખમુખેહીતિ.

    Āhāravipallāsādayo yadipi sabbehi tīhi vimokkhamukhehi pubbabhāge yathārahaṃ pariññeyyā pahātabbā ca. Yassa pana dukkhānupassanā purime āhāradvaye dukkhākārena bahulaṃ pavattati, tassa vasena yo ca kabaḷīkāro āhāro, yo ca phasso āhāro, ime appaṇihitena vimokkhamukhena pariññaṃ gacchantīti vuttaṃ. Esa nayo sesesu. Evañcetaṃ, na aññathā. Na hi ariyamaggānaṃ viya pahātabbesu vimokkhamukhānaṃ pariññeyyapahātabbesu koci niyamo sambhavati. Iti sabbe lokavaṭṭānusārino dhammā niyyanti, te lokā tīhi vimokkhamukhehīti nigamanaṃ. Tassattho – iti evaṃ vuttappakārā sabbe āhārādayo lokasaṅkhātavaṭṭānusārino dhammā te lokabhūtā vaṭṭato niyyanti aniccānupassanādīhi tīhi vimokkhamukhehīti.

    ૮૬. એવં સંકિલેસપક્ખે દિસાભૂતધમ્મે નિદ્દિસિત્વા ઇદાનિ વોદાનપક્ખે દિસાભૂતધમ્મે દસ્સેતું ‘‘ચતસ્સો પટિપદા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ દિબ્બબ્રહ્મઅરિયઆનેઞ્જવિહારોતિ ચત્તારો વિહારા. માનપ્પહાનઆલયસમુગ્ઘાતઅવિજ્જાપહાનભવૂપસમા ચત્તારો અચ્છરિયા અબ્ભુતા ધમ્મા. સચ્ચાધિટ્ઠાનાદીનિ ચત્તારિ અધિટ્ઠાનાનિ. છન્દસમાધિભાવનાદયો ચતસ્સો સમાધિભાવના. ઇન્દ્રિયસંવરો તપસઙ્ખાતો પુઞ્ઞધમ્મો બોજ્ઝઙ્ગભાવના સબ્બૂપધિપટિનિસ્સગ્ગસઙ્ખાતં નિબ્બાનઞ્ચાતિ ચત્તારો સુખભાગિયા ધમ્મા વેદિતબ્બાતિ.

    86. Evaṃ saṃkilesapakkhe disābhūtadhamme niddisitvā idāni vodānapakkhe disābhūtadhamme dassetuṃ ‘‘catasso paṭipadā’’tiādi vuttaṃ. Tattha dibbabrahmaariyaāneñjavihāroti cattāro vihārā. Mānappahānaālayasamugghātaavijjāpahānabhavūpasamā cattāro acchariyā abbhutā dhammā. Saccādhiṭṭhānādīni cattāri adhiṭṭhānāni. Chandasamādhibhāvanādayo catasso samādhibhāvanā. Indriyasaṃvaro tapasaṅkhāto puññadhammo bojjhaṅgabhāvanā sabbūpadhipaṭinissaggasaṅkhātaṃ nibbānañcāti cattāro sukhabhāgiyā dhammā veditabbāti.

    પઠમા પટિપદાતિઆદિ પટિપદાસતિપટ્ઠાનાદીનં અભેદસન્દસ્સનં. યદિ એવં કસ્મા વિસું ગહણં કતન્તિ? દસવત્થુકસ્સ કિલેસપુઞ્જસ્સ પટિપક્ખભાવદસ્સનત્થં પટિપદાદિદસકનિદ્દેસો. તથા હિ વક્ખતિ – ‘‘ચત્તારો આહારા તેસં પટિપક્ખો ચતસ્સો પટિપદા’’તિઆદિ (નેત્તિ॰ ૮૭). કિઞ્ચાપિ ચતૂસુ સતિપટ્ઠાનેસુ ‘‘ઇદં નામ સતિપટ્ઠાનં ઇમાય એવ પટિપદાય ઇજ્ઝતી’’તિ નિયમો નત્થિ, તથાપિ પઠમાય પટિપદાય પઠમં સતિપટ્ઠાનં સમ્ભવતીતિ સમ્ભવવસેન એવં વુત્તં – ‘‘પઠમા પટિપદા, પઠમં સતિપટ્ઠાન’’ન્તિ. યસ્મા પન આહારવિપલ્લાસાદીનં વિય પટિપદાસતિપટ્ઠાનાદીનં અત્થતો નાનત્તં નત્થિ. સતિપટ્ઠાનાનિયેવ હિ તથા તથા પટિપજ્જમાનાનિ દુક્ખાપટિપદાદન્ધાભિઞ્ઞાદિનામકાનિ હોન્તિ, તસ્મા યથા સંકિલેસપક્ખે ‘‘પઠમે આહારે પઠમો વિપલ્લાસો’’તિઆદિના અધિકરણભેદેન વુત્તં, એવં અધિકરણભેદં અકત્વા ‘‘પઠમા પટિપદા, પઠમં સતિપટ્ઠાન’’ન્તિઆદિ વુત્તં. સેસેસુપિ એસેવ નયો.

    Paṭhamā paṭipadātiādi paṭipadāsatipaṭṭhānādīnaṃ abhedasandassanaṃ. Yadi evaṃ kasmā visuṃ gahaṇaṃ katanti? Dasavatthukassa kilesapuñjassa paṭipakkhabhāvadassanatthaṃ paṭipadādidasakaniddeso. Tathā hi vakkhati – ‘‘cattāro āhārā tesaṃ paṭipakkho catasso paṭipadā’’tiādi (netti. 87). Kiñcāpi catūsu satipaṭṭhānesu ‘‘idaṃ nāma satipaṭṭhānaṃ imāya eva paṭipadāya ijjhatī’’ti niyamo natthi, tathāpi paṭhamāya paṭipadāya paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ sambhavatīti sambhavavasena evaṃ vuttaṃ – ‘‘paṭhamā paṭipadā, paṭhamaṃ satipaṭṭhāna’’nti. Yasmā pana āhāravipallāsādīnaṃ viya paṭipadāsatipaṭṭhānādīnaṃ atthato nānattaṃ natthi. Satipaṭṭhānāniyeva hi tathā tathā paṭipajjamānāni dukkhāpaṭipadādandhābhiññādināmakāni honti, tasmā yathā saṃkilesapakkhe ‘‘paṭhame āhāre paṭhamo vipallāso’’tiādinā adhikaraṇabhedena vuttaṃ, evaṃ adhikaraṇabhedaṃ akatvā ‘‘paṭhamā paṭipadā, paṭhamaṃ satipaṭṭhāna’’ntiādi vuttaṃ. Sesesupi eseva nayo.

    અન્ધસ્સ પબ્બતારોહનં વિય કદાચિદેવ ઉપ્પજ્જનકં અચ્છરિયં, અચ્છરાયોગ્ગં અચ્છરિયન્તિ પોરાણા. અભૂતપુબ્બં ભૂતન્તિ અબ્ભુતં. ઉભયમ્પેતં વિમ્હયાવહસ્સ અધિવચનં. ન હિ માનપ્પહાનાદિતો અઞ્ઞં દુરભિસમ્ભવતરં વિમ્હનીયઞ્ચ ઉપલબ્ભતીતિ અધિતિટ્ઠતિ એતેન, એત્થ વા અધિટ્ઠાનમત્તમેવ વા તન્તિ અધિટ્ઠાનં. સચ્ચઞ્ચ તં અધિટ્ઠાનઞ્ચ, સચ્ચસ્સ વા અધિટ્ઠાનં, સચ્ચં અધિટ્ઠાનં એતસ્સાતિ વા સચ્ચાધિટ્ઠાનં. સેસેસુપિ એસેવ નયો. સમાધિ એવ ભાવેતબ્બતાય સમાધિભાવના. સુખં ભજતીતિ સુખભાગિયો, સુખભાગસ્સ વા સુખકોટ્ઠાસસ્સ હિતોતિ સુખભાગિયો. એકસ્સપિ સત્તસ્સ અસુભભાવનાદયો વિય એકદેસે અવત્તિત્વા અનવસેસપરિયાદાનતો નત્થિ એતિસ્સા પમાણન્તિ અપ્પમઞ્ઞા.

    Andhassa pabbatārohanaṃ viya kadācideva uppajjanakaṃ acchariyaṃ, accharāyoggaṃ acchariyanti porāṇā. Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ. Ubhayampetaṃ vimhayāvahassa adhivacanaṃ. Na hi mānappahānādito aññaṃ durabhisambhavataraṃ vimhanīyañca upalabbhatīti adhitiṭṭhati etena, ettha vā adhiṭṭhānamattameva vā tanti adhiṭṭhānaṃ. Saccañca taṃ adhiṭṭhānañca, saccassa vā adhiṭṭhānaṃ, saccaṃ adhiṭṭhānaṃ etassāti vā saccādhiṭṭhānaṃ. Sesesupi eseva nayo. Samādhi eva bhāvetabbatāya samādhibhāvanā. Sukhaṃ bhajatīti sukhabhāgiyo, sukhabhāgassa vā sukhakoṭṭhāsassa hitoti sukhabhāgiyo. Ekassapi sattassa asubhabhāvanādayo viya ekadese avattitvā anavasesapariyādānato natthi etissā pamāṇanti appamaññā.

    પઠમા પટિપદા ભાવિતા બહુલીકતા પઠમં સતિપટ્ઠાનં પરિપૂરેતીતિ પઠમાય પટિપદાય ભાવનાબહુલીકારો પઠમસ્સ સતિપટ્ઠાનસ્સ ભાવનાપારિપૂરીતિ અત્થો. સેસપદેસુપિ એસેવ નયો. યથા હિ અરિયમગ્ગે ભાવિતે સતિપટ્ઠાનાદયો બોધિપક્ખિયધમ્મા સબ્બેપિ ભાવિતા એવ હોન્તિ, એવંસમ્પદમિદં દટ્ઠબ્બં.

    Paṭhamā paṭipadā bhāvitā bahulīkatā paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ paripūretīti paṭhamāya paṭipadāya bhāvanābahulīkāro paṭhamassa satipaṭṭhānassa bhāvanāpāripūrīti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Yathā hi ariyamagge bhāvite satipaṭṭhānādayo bodhipakkhiyadhammā sabbepi bhāvitā eva honti, evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.

    કાયાનુપસ્સનાય કામરાગસ્સ ઉજુવિપચ્ચનીકભાવતો ‘‘પઠમો સતિપટ્ઠાનો ભાવિતો બહુલીકતો કામપટિપક્ખં પઠમં ઝાનં પરિપૂરેતી’’તિ વુત્તં. તથા પીતિપટિસંવેદનાદિવસેન પવત્તમાનં દુતિયં સતિપટ્ઠાનં, સપ્પીતિકસ્સ દુતિયજ્ઝાનસ્સ ચિત્તસ્સ અભિપ્પમોદનવસેન પવત્તમાનં તતિયં સતિપટ્ઠાનં ઉક્કંસગતસુખસ્સ તતિયજ્ઝાનસ્સ અનિચ્ચવિરાગાદિવસેન પવત્તિયા સઙ્ખારેસુ ઉપેક્ખકં ચતુત્થં સતિપટ્ઠાનં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિભાવતો ચતુત્થજ્ઝાનસ્સ પારિપૂરિયા સંવત્તતિ.

    Kāyānupassanāya kāmarāgassa ujuvipaccanīkabhāvato ‘‘paṭhamo satipaṭṭhāno bhāvito bahulīkato kāmapaṭipakkhaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ paripūretī’’ti vuttaṃ. Tathā pītipaṭisaṃvedanādivasena pavattamānaṃ dutiyaṃ satipaṭṭhānaṃ, sappītikassa dutiyajjhānassa cittassa abhippamodanavasena pavattamānaṃ tatiyaṃ satipaṭṭhānaṃ ukkaṃsagatasukhassa tatiyajjhānassa aniccavirāgādivasena pavattiyā saṅkhāresu upekkhakaṃ catutthaṃ satipaṭṭhānaṃ upekkhāsatipārisuddhibhāvato catutthajjhānassa pāripūriyā saṃvattati.

    યસ્મા પન રૂપાવચરપઠમજ્ઝાનં રૂપાવચરસમાપત્તીનં, દુતિયજ્ઝાનં બ્યાપાદવિતક્કાદિદૂરીભાવેન બ્રહ્મવિહારાનં, તતિયજ્ઝાનં પીતિવિરાગેન સુખેન વિપસ્સનાય અધિટ્ઠાનભૂતં અરિયવિહારાનં, ચતુત્થજ્ઝાનં ઉપેક્ખાસતિપારિસુદ્ધિઆનેઞ્જપ્પત્તં આનેઞ્જવિહારાનં વિસેસતો પચ્ચયો હોતિ, તસ્મા ‘‘પઠમં ઝાનં ભાવિતં બહુલીકતં પઠમં વિહારં પરિપૂરેતી’’તિઆદિ વુત્તં. ઇતિ યો યસ્સ વિસેસપચ્ચયો, સો તં પરિપૂરેતીતિ વુત્તોતિ દટ્ઠબ્બં.

    Yasmā pana rūpāvacarapaṭhamajjhānaṃ rūpāvacarasamāpattīnaṃ, dutiyajjhānaṃ byāpādavitakkādidūrībhāvena brahmavihārānaṃ, tatiyajjhānaṃ pītivirāgena sukhena vipassanāya adhiṭṭhānabhūtaṃ ariyavihārānaṃ, catutthajjhānaṃ upekkhāsatipārisuddhiāneñjappattaṃ āneñjavihārānaṃ visesato paccayo hoti, tasmā ‘‘paṭhamaṃ jhānaṃ bhāvitaṃ bahulīkataṃ paṭhamaṃ vihāraṃ paripūretī’’tiādi vuttaṃ. Iti yo yassa visesapaccayo, so taṃ paripūretīti vuttoti daṭṭhabbaṃ.

    ૮૭. ઇદાનિ પટિપદાદયો વોદાનપક્ખે દિસાભાવેન વવત્થપેતું ‘‘તત્થ ઇમા ચતસ્સો દિસા’’તિઆદિ વુત્તં. તં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ. પુન ‘‘પઠમા પટિપદા’’તિઆદિ પટિપદાચતુક્કાદીસુ યેન યસ્સ પુગ્ગલસ્સ વોદાનં, તં વિભજિત્વા દસ્સેતું આરદ્ધં. તં હેટ્ઠા વુત્તનયમેવ. યદિપિ તીસુ વિમોક્ખમુખેસુ ‘‘ઇદં નામ વિમોક્ખમુખં ઇમાય એવ પટિપદાય ઇજ્ઝતી’’તિ નિયમો નત્થિ. યેસં પન પુગ્ગલાનં પુરિમાહિ દ્વીહિ પટિપદાહિ અપ્પણિહિતેન વિમોક્ખમુખેન અરિયમગ્ગાધિગમો. તથા યસ્સ તતિયાય પટિપદાય સુઞ્ઞતવિમોક્ખમુખેન, યસ્સ ચ ચતુત્થાય પટિપદાય અનિમિત્તવિમોક્ખમુખેન અરિયમગ્ગાધિગમો, તેસં પુગ્ગલાનં વસેન અયં પટિપદાવિમોક્ખમુખસંસન્દના. સતિપટ્ઠાનાદીહિ વિમોક્ખમુખસંસન્દનાયપિ એસેવ નયો.

    87. Idāni paṭipadādayo vodānapakkhe disābhāvena vavatthapetuṃ ‘‘tattha imā catasso disā’’tiādi vuttaṃ. Taṃ suviññeyyameva. Puna ‘‘paṭhamā paṭipadā’’tiādi paṭipadācatukkādīsu yena yassa puggalassa vodānaṃ, taṃ vibhajitvā dassetuṃ āraddhaṃ. Taṃ heṭṭhā vuttanayameva. Yadipi tīsu vimokkhamukhesu ‘‘idaṃ nāma vimokkhamukhaṃ imāya eva paṭipadāya ijjhatī’’ti niyamo natthi. Yesaṃ pana puggalānaṃ purimāhi dvīhi paṭipadāhi appaṇihitena vimokkhamukhena ariyamaggādhigamo. Tathā yassa tatiyāya paṭipadāya suññatavimokkhamukhena, yassa ca catutthāya paṭipadāya animittavimokkhamukhena ariyamaggādhigamo, tesaṃ puggalānaṃ vasena ayaṃ paṭipadāvimokkhamukhasaṃsandanā. Satipaṭṭhānādīhi vimokkhamukhasaṃsandanāyapi eseva nayo.

    તેસં વિક્કીળિતન્તિ તેસં અસન્તાસનજવપરક્કમાદિવિસેસયોગેન સીહાનં બુદ્ધાનં પચ્ચેકબુદ્ધાનં બુદ્ધસાવકાનઞ્ચ વિક્કીળિતં વિહરણં. યદિદં આહારાદિકિલેસવત્થુસમતિક્કમનમુખેન સપરસન્તાને પટિપદાદિસમ્પાદના. ઇદાનિ આહારાદીનં પટિપદાદીહિ યેન સમતિક્કમનં, તં નેસં પટિપક્ખભાવં દસ્સેન્તો ‘‘ચત્તારો આહારા તેસં પટિપક્ખો ચતસ્સો પટિપદા’’તિઆદિમાહ. તત્થ તેસં પટિપક્ખભાવો પહાતબ્બભાવો પહાયકભાવો ચ આહારવિઞ્ઞાણટ્ઠિતીનઞ્ચેત્થ પહાતબ્બભાવો તપ્પટિબન્ધછન્દરાગવસેન દટ્ઠબ્બો. તત્થ ‘‘વિક્કીળિતં ભાવના સચ્છિકિરિયા ચા’’તિઆદિ તસ્સાયં સઙ્ખેપત્થો – તેસં વિક્કીળિતન્તિ એત્થ યદેતં વિક્કીળિતં નામ ભાવેતબ્બાનં બોધિપક્ખિયધમ્માનં ભાવના, સચ્છિકાતબ્બાનં ફલનિબ્બાનાનં સચ્છિકિરિયા ચ. તથા પહાતબ્બસ્સ દસવત્થુકસ્સ કિલેસપુઞ્જસ્સ તદઙ્ગાદિવસેન પહાનં બ્યન્તીકિરિયા અનવસેસનન્તિ. ઇદાનિ તં સઙ્ખેપેન દસ્સેન્તો ‘‘ઇન્દ્રિયાધિટ્ઠાનં વિક્કીળિતં વિપરિયાસાનધિટ્ઠાન’’ન્તિ આહ.

    Tesaṃ vikkīḷitanti tesaṃ asantāsanajavaparakkamādivisesayogena sīhānaṃ buddhānaṃ paccekabuddhānaṃ buddhasāvakānañca vikkīḷitaṃ viharaṇaṃ. Yadidaṃ āhārādikilesavatthusamatikkamanamukhena saparasantāne paṭipadādisampādanā. Idāni āhārādīnaṃ paṭipadādīhi yena samatikkamanaṃ, taṃ nesaṃ paṭipakkhabhāvaṃ dassento ‘‘cattāro āhārā tesaṃ paṭipakkho catassopaṭipadā’’tiādimāha. Tattha tesaṃ paṭipakkhabhāvo pahātabbabhāvo pahāyakabhāvo ca āhāraviññāṇaṭṭhitīnañcettha pahātabbabhāvo tappaṭibandhachandarāgavasena daṭṭhabbo. Tattha ‘‘vikkīḷitaṃ bhāvanā sacchikiriyā cā’’tiādi tassāyaṃ saṅkhepattho – tesaṃ vikkīḷitanti ettha yadetaṃ vikkīḷitaṃ nāma bhāvetabbānaṃ bodhipakkhiyadhammānaṃ bhāvanā, sacchikātabbānaṃ phalanibbānānaṃ sacchikiriyā ca. Tathā pahātabbassa dasavatthukassa kilesapuñjassa tadaṅgādivasena pahānaṃ byantīkiriyā anavasesananti. Idāni taṃ saṅkhepena dassento ‘‘indriyādhiṭṭhānaṃ vikkīḷitaṃ vipariyāsānadhiṭṭhāna’’nti āha.

    ઇન્દ્રિયાધિટ્ઠાનન્તિ ઇન્દ્રિયાનં પવત્તનં ભાવના સચ્છિકિરિયા ચ. વિપરિયાસાનધિટ્ઠાનન્તિ વિપલ્લાસાનં અપવત્તનં પહાનં અનુપ્પાદનં. ઇન્દ્રિયાનિ સદ્ધમ્મગોચરોતિ ઇન્દ્રિયાનિ ચેત્થ સદ્ધમ્મસ્સ ગોચરભૂતાનિ પવત્તિહેતૂતિ અધિપ્પેતાનિ સદ્ધિન્દ્રિયાદીનીતિ અત્થો. વિપરિયાસા કિલેસગોચરોતિ વિપલ્લાસા સંકિલેસપક્ખસ્સ પવત્તિટ્ઠાનં પવત્તિહેતૂતિ. અયં વુચ્ચતિ સીહવિક્કીળિતસ્સ નયસ્સ ભૂમીતિ યાયં ‘‘ચત્તારો આહારા’’તિઆદિના સંકિલેસપક્ખે દસન્નં ચતુક્કાનં, ‘‘ચતસ્સો પટિપદા’’તિઆદિના વોદાનપક્ખેપિ દસન્નં ચતુક્કાનં તણ્હાચરિતાદીનં ઉપક્કિલેસવોદાનવિભાવનામુખેન નિદ્ધારણા, અયં સીહવિક્કીળિતસ્સ નયસ્સ ભૂમિ નામ.

    Indriyādhiṭṭhānanti indriyānaṃ pavattanaṃ bhāvanā sacchikiriyā ca. Vipariyāsānadhiṭṭhānanti vipallāsānaṃ apavattanaṃ pahānaṃ anuppādanaṃ. Indriyāni saddhammagocaroti indriyāni cettha saddhammassa gocarabhūtāni pavattihetūti adhippetāni saddhindriyādīnīti attho. Vipariyāsā kilesagocaroti vipallāsā saṃkilesapakkhassa pavattiṭṭhānaṃ pavattihetūti. Ayaṃ vuccati sīhavikkīḷitassa nayassa bhūmīti yāyaṃ ‘‘cattāro āhārā’’tiādinā saṃkilesapakkhe dasannaṃ catukkānaṃ, ‘‘catasso paṭipadā’’tiādinā vodānapakkhepi dasannaṃ catukkānaṃ taṇhācaritādīnaṃ upakkilesavodānavibhāvanāmukhena niddhāraṇā, ayaṃ sīhavikkīḷitassa nayassa bhūmi nāma.

    ૮૮. ઇદાનિ ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુઆદિપુગ્ગલત્તયવસેન તિપુક્ખલનયસ્સ ભૂમિં વિભાવેતુકામો યસ્મા પન નયાનં અઞ્ઞમઞ્ઞાનુપ્પવેસસ્સ ઇચ્છિતત્તા સીહવિક્કીળિતનયતો તિપુક્ખલનયો નિગ્ગચ્છતિ, તસ્મા પટિપદાવિભાગતો ચત્તારો પુગ્ગલે સીહવિક્કીળિતનયસ્સ ભૂમિં નિદ્દિસિત્વા તતો એવ ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુઆદિપુગ્ગલત્તયે નિદ્ધારેતું ‘‘તત્થ યે દુક્ખાય પટિપદાયા’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ ઇમે દ્વે પુગ્ગલાતિ ઇમે પુરિમાનં દ્વિન્નં પટિપદાનં વસેન દ્વે પુગ્ગલા. એસ નયો ઇતરત્થાપિ. પુન ‘‘તત્થ યે દુક્ખાય પટિપદાયા’’તિઆદિ યથાવુત્તપુગ્ગલચતુક્કતો ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુઆદિપુગ્ગલત્તયં નિદ્ધારેતું વુત્તં. તત્થ યો સાધારણાયાતિ દુક્ખાપટિપદાય ખિપ્પાભિઞ્ઞાય, સુખાપટિપદાય દન્ધાભિઞ્ઞાય ચ નિય્યાતીતિ સમ્બન્ધો. કથં પન પટિપદાદ્વયં એકસ્સ સમ્ભવતીતિ? નયિદમેવં દટ્ઠબ્બં. એકસ્સ પુગ્ગલસ્સ એકસ્મિં દ્વે પટિપદા સમ્ભવન્તીતિ. યથાવુત્તાસુ પન દ્વીસુ પટિપદાસુ યો યાય કાયચિ નિય્યાતિ, અયં વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂતિ અયમેત્થ અધિપ્પાયો. યસ્મા પન અટ્ઠસાલિનિયં (ધ॰ સ॰ અટ્ઠ॰ ૩૫૦) પટિપદા ચલતિ ન ચલતીતિ વિચારણાયં ‘‘ચલતી’’તિ વુત્તં, તસ્મા એકસ્સપિ પુગ્ગલસ્સ ઝાનન્તરમગ્ગન્તરેસુ પટિપદાભેદો ઇચ્છિતોવાતિ.

    88. Idāni ugghaṭitaññuādipuggalattayavasena tipukkhalanayassa bhūmiṃ vibhāvetukāmo yasmā pana nayānaṃ aññamaññānuppavesassa icchitattā sīhavikkīḷitanayato tipukkhalanayo niggacchati, tasmā paṭipadāvibhāgato cattāro puggale sīhavikkīḷitanayassa bhūmiṃ niddisitvā tato eva ugghaṭitaññuādipuggalattaye niddhāretuṃ ‘‘tattha ye dukkhāya paṭipadāyā’’tiādi āraddhaṃ. Tattha ime dve puggalāti ime purimānaṃ dvinnaṃ paṭipadānaṃ vasena dve puggalā. Esa nayo itaratthāpi. Puna ‘‘tattha ye dukkhāya paṭipadāyā’’tiādi yathāvuttapuggalacatukkato ugghaṭitaññuādipuggalattayaṃ niddhāretuṃ vuttaṃ. Tattha yo sādhāraṇāyāti dukkhāpaṭipadāya khippābhiññāya, sukhāpaṭipadāya dandhābhiññāya ca niyyātīti sambandho. Kathaṃ pana paṭipadādvayaṃ ekassa sambhavatīti? Nayidamevaṃ daṭṭhabbaṃ. Ekassa puggalassa ekasmiṃ dve paṭipadā sambhavantīti. Yathāvuttāsu pana dvīsu paṭipadāsu yo yāya kāyaci niyyāti, ayaṃ vipañcitaññūti ayamettha adhippāyo. Yasmā pana aṭṭhasāliniyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350) paṭipadā calati na calatīti vicāraṇāyaṃ ‘‘calatī’’ti vuttaṃ, tasmā ekassapi puggalassa jhānantaramaggantaresu paṭipadābhedo icchitovāti.

    ‘‘તત્થ ભગવા’’તિઆદિના દેસનાવિભાગેહિપિ તમેવ પુગ્ગલવિભાગં વિભાવેતિ. તં હેટ્ઠા વુત્તનયમેવ. તત્થ અધિચિત્તન્તિ અધિચિત્તસિક્ખઞ્ચાતિ -સદ્દો લુત્તનિદ્દિટ્ઠો. તેન અધિચિત્તસિક્ખઞ્ચ અધિપઞ્ઞાસિક્ખઞ્ચ વિપઞ્ચિતઞ્ઞુસ્સ પઞ્ઞપેતીતિ અત્થો. અધિસીલન્તિ એત્થાપિ એસેવ નયો. અધિસીલસિક્ખં અધિચિત્તસિક્ખં અધિપઞ્ઞાસિક્ખઞ્ચાતિ યોજેતબ્બં.

    ‘‘Tattha bhagavā’’tiādinā desanāvibhāgehipi tameva puggalavibhāgaṃ vibhāveti. Taṃ heṭṭhā vuttanayameva. Tattha adhicittanti adhicittasikkhañcāti ca-saddo luttaniddiṭṭho. Tena adhicittasikkhañca adhipaññāsikkhañca vipañcitaññussa paññapetīti attho. Adhisīlanti etthāpi eseva nayo. Adhisīlasikkhaṃ adhicittasikkhaṃ adhipaññāsikkhañcāti yojetabbaṃ.

    ચત્તારિ હુત્વા તીણિ ભવન્તીતિ લિઙ્ગવિપલ્લાસેન વુત્તં, ચત્તારો પુગ્ગલા હુત્વા તયો પુગ્ગલા હોન્તીતિ અત્થો.

    Cattāri hutvā tīṇi bhavantīti liṅgavipallāsena vuttaṃ, cattāro puggalā hutvā tayo puggalā hontīti attho.

    અયં સંકિલેસોતિ અયં અકુસલમૂલાદિદ્વાદસત્તિકસઙ્ગહો સંકિલિસ્સતિ એતેનાતિ સંકિલેસોતિ કત્વા. ઇદં વોદાનન્તિ એત્થાપિ એસેવ નયો.

    Ayaṃsaṃkilesoti ayaṃ akusalamūlādidvādasattikasaṅgaho saṃkilissati etenāti saṃkilesoti katvā. Idaṃ vodānanti etthāpi eseva nayo.

    તીણિ હુત્વા દ્વે ભવન્તીતિ નન્દિયાવટ્ટનયસ્સ દિસાભૂતધમ્મદસ્સનત્થં વુત્તં. તેનેવાહ – ‘‘તણ્હા ચ અવિજ્જા ચા’’તિઆદિ, તં સબ્બં સુવિઞ્ઞેય્યમેવ.

    Tīṇi hutvā dve bhavantīti nandiyāvaṭṭanayassa disābhūtadhammadassanatthaṃ vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘taṇhā ca avijjā cā’’tiādi, taṃ sabbaṃ suviññeyyameva.

    કસ્મા પનેત્થ નયાનં ઉદ્દેસાનુક્કમેન નિદ્દેસો ન કતોતિ? નયાનં નયેહિ સમ્ભવદસ્સનત્થં. પઠમનયતો હિ પુગ્ગલાધિટ્ઠાનવસેન તતિયનયસ્સ, તતિયનયતો ચ દુતિયનયસ્સ સમ્ભવોતિ ઇમસ્સ વિસેસસ્સ દસ્સનત્થં પઠમનયાનન્તરં તતિયનયો, તતિયનયાનન્તરઞ્ચ દુતિયનયો નિદ્દિટ્ઠો. ધમ્માધિટ્ઠાનવસેન પન તતિયનયતો દુતિયનયો, દુતિયનયતો પઠમનયોપિ સમ્ભવતીતિ ઇમસ્સ વિસેસસ્સ દસ્સનત્થં અન્તે ‘‘તણ્હા ચ અવિજ્જા ચા’’તિઆદિના પઠમનયસ્સ ભૂમિ દસ્સિતા. તેનેવ હિ ‘‘ચત્તારિ હુત્વા તીણિ ભવન્તિ, તીણિ હુત્વા દ્વે ભવન્તી’’તિ વુત્તં. યદિ એવં ‘‘દ્વે હુત્વા ચત્તારિ ભવન્તિ, દ્વે હુત્વા તીણિ ભવન્તિ, તીણિ હુત્વા ચત્તારિ ભવન્તી’’તિ અયમ્પિ નયો વત્તબ્બો સિયાતિ? સચ્ચમેતં, અયં પન નયો અત્થતો દસ્સિતો એવાતિ કત્વા ન વુત્તો. યસ્મા તિણ્ણં અત્થનયાનં અઞ્ઞમઞ્ઞં અનુપ્પવેસો ઇચ્છિતો, સતિ ચ અનુપ્પવેસે તતો વિનિગ્ગમોપિ સમ્ભવતિ એવાતિ. અયઞ્ચ અત્થો પેટકોપદેસેન વિભાવેતબ્બો.

    Kasmā panettha nayānaṃ uddesānukkamena niddeso na katoti? Nayānaṃ nayehi sambhavadassanatthaṃ. Paṭhamanayato hi puggalādhiṭṭhānavasena tatiyanayassa, tatiyanayato ca dutiyanayassa sambhavoti imassa visesassa dassanatthaṃ paṭhamanayānantaraṃ tatiyanayo, tatiyanayānantarañca dutiyanayo niddiṭṭho. Dhammādhiṭṭhānavasena pana tatiyanayato dutiyanayo, dutiyanayato paṭhamanayopi sambhavatīti imassa visesassa dassanatthaṃ ante ‘‘taṇhā ca avijjā cā’’tiādinā paṭhamanayassa bhūmi dassitā. Teneva hi ‘‘cattāri hutvā tīṇi bhavanti, tīṇi hutvā dve bhavantī’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ ‘‘dve hutvā cattāri bhavanti, dve hutvā tīṇi bhavanti, tīṇi hutvā cattāri bhavantī’’ti ayampi nayo vattabbo siyāti? Saccametaṃ, ayaṃ pana nayo atthato dassito evāti katvā na vutto. Yasmā tiṇṇaṃ atthanayānaṃ aññamaññaṃ anuppaveso icchito, sati ca anuppavese tato viniggamopi sambhavati evāti. Ayañca attho peṭakopadesena vibhāvetabbo.

    તત્થાયં આદિતો પટ્ઠાય વિભાવના – ચત્તારો પુગ્ગલા તણ્હાચરિતો દુવિધો મુદિન્દ્રિયો તિક્ખિન્દ્રિયો ચ. તથા દિટ્ઠિચરિતોતિ. તત્થ તણ્હાચરિતો મુદિન્દ્રિયો દુક્ખાય પટિપદાય દન્ધાભિઞ્ઞાય નિય્યાતિ, તિક્ખિન્દ્રિયો દુક્ખાય પટિપદાય ખિપ્પાભિઞ્ઞાય નિય્યાતિ, દિટ્ઠિચરિતો પન મુદિન્દ્રિયો સુખાય પટિપદાય દન્ધાભિઞ્ઞાય નિય્યાતિ, તિક્ખિન્દ્રિયો સુખાય પટિપદાય ખિપ્પાભિઞ્ઞાય નિય્યાતિ. ઇતિ ઇમાસુ પટિપદાસુ યથારહં ઠિતેહિ તણ્હાચરિતદિટ્ઠિચરિતેહિ ચત્તારો આહારા તપ્પટિબન્ધછન્દરાગપ્પહાનેન પહાતબ્બા. ચત્તારો સતિપટ્ઠાને ભાવેત્વા ચત્તારો વિપલ્લાસા દટ્ઠબ્બાતિ સબ્બો યથાવુત્તનયો અનુગન્તબ્બો.

    Tatthāyaṃ ādito paṭṭhāya vibhāvanā – cattāro puggalā taṇhācarito duvidho mudindriyo tikkhindriyo ca. Tathā diṭṭhicaritoti. Tattha taṇhācarito mudindriyo dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti, tikkhindriyo dukkhāya paṭipadāya khippābhiññāya niyyāti, diṭṭhicarito pana mudindriyo sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti, tikkhindriyo sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya niyyāti. Iti imāsu paṭipadāsu yathārahaṃ ṭhitehi taṇhācaritadiṭṭhicaritehi cattāro āhārā tappaṭibandhachandarāgappahānena pahātabbā. Cattāro satipaṭṭhāne bhāvetvā cattāro vipallāsā daṭṭhabbāti sabbo yathāvuttanayo anugantabbo.

    તત્થાયં પાળિ – તત્થ યે દિટ્ઠિચરિતા સત્તા, તે કામેસુ દોસદિટ્ઠી, ન ચ યે કામેસુ અનુસયા સમૂહતા, તે અત્તકિલમથાનુયોગમનુયુત્તા વિહરન્તિ. તેસં સત્થા વા ધમ્મં દેસેતિ અઞ્ઞતરો વા ગરુટ્ઠાનિયો સબ્રહ્મચારી ‘‘કામેહિ નત્થિ અત્થો’’તિ, તે ચ પુબ્બેયેવ કામેહિ અનત્થિકા , ઇતિ કામે અપ્પકસિરેન પટિનિસ્સજ્જન્તિ, તે ચેતસિકેન દુક્ખેન અનજ્ઝોસિતા. તેન વુચ્ચતિ ‘‘સુખા પટિપદા’’તિ. યે પન તણ્હાચરિતા સત્તા, તે કામેસુ અજ્ઝોસિતા, તેસં સત્થા વા ધમ્મં દેસેતિ અઞ્ઞતરો વા ભિક્ખુ ‘‘કામેહિ નત્થિ અત્થો’’તિ, તે પિયરૂપં દુક્ખેન પટિનિસ્સજ્જન્તિ. તેન વુચ્ચતિ ‘‘દુક્ખા પટિપદા’’તિ. ઇતિ ઇમે સબ્બે સત્તા દ્વીસુ પટિપદાસુ સમોસરણં ગચ્છન્તિ દુક્ખાયઞ્ચ સુખાયઞ્ચ.

    Tatthāyaṃ pāḷi – tattha ye diṭṭhicaritā sattā, te kāmesu dosadiṭṭhī, na ca ye kāmesu anusayā samūhatā, te attakilamathānuyogamanuyuttā viharanti. Tesaṃ satthā vā dhammaṃ deseti aññataro vā garuṭṭhāniyo sabrahmacārī ‘‘kāmehi natthi attho’’ti, te ca pubbeyeva kāmehi anatthikā , iti kāme appakasirena paṭinissajjanti, te cetasikena dukkhena anajjhositā. Tena vuccati ‘‘sukhā paṭipadā’’ti. Ye pana taṇhācaritā sattā, te kāmesu ajjhositā, tesaṃ satthā vā dhammaṃ deseti aññataro vā bhikkhu ‘‘kāmehi natthi attho’’ti, te piyarūpaṃ dukkhena paṭinissajjanti. Tena vuccati ‘‘dukkhā paṭipadā’’ti. Iti ime sabbe sattā dvīsu paṭipadāsu samosaraṇaṃ gacchanti dukkhāyañca sukhāyañca.

    તત્થ યે દિટ્ઠિચરિતા સત્તા, તે દ્વિધા તિક્ખિન્દ્રિયા ચ મુદિન્દ્રિયા ચ. તત્થ યે દિટ્ઠિચરિતા સત્તા તિક્ખિન્દ્રિયા, તે સુખેન પટિનિસ્સજ્જન્તિ, ખિપ્પઞ્ચ અભિસમેન્તિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સુખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા’’તિ. તત્થ યે દિટ્ઠિચરિતા સત્તા મુદિન્દ્રિયા પઠમં તિક્ખિન્દ્રિયં ઉપાદાય દન્ધતરં અભિસમેન્તિ, તે સુખેન પટિનિસ્સજ્જન્તિ, દન્ધઞ્ચ અભિસમેન્તિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘સુખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા’’તિ. તત્થ તણ્હાચરિતા સત્તા દુવિધા તિક્ખિન્દ્રિયા ચ મુદિન્દ્રિયા ચ. તત્થ યે તણ્હાચરિતા સત્તા તિક્ખિન્દ્રિયા, તે દુક્ખેન પટિનિસ્સજ્જન્તિ, ખિપ્પઞ્ચ અભિસમેન્તિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘દુક્ખા પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા’’તિ. તત્થ યે તણ્હાચરિતા સત્તા મુદિન્દ્રિયા પઠમં તિક્ખિન્દ્રિયં ઉપાદાય દન્ધતરં અભિસમેન્તિ, તે દુક્ખેન પટિનિસ્સજ્જન્તિ, દન્ધઞ્ચ અભિસમેન્તિ. તેન વુચ્ચતિ – ‘‘દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા’’તિ. ઇમા ચતસ્સો પટિપદાયો અપઞ્ચમા અછટ્ઠા. યે હિ કેચિ નિબ્બુતા નિબ્બાયન્તિ નિબ્બાયિસ્સન્તિ વા ઇમાહિ ચતૂહિ પટિપદાહિ અનઞ્ઞાહિ, અયં પટિપદા ચતુક્કમગ્ગેન કિલેસે નિદ્દિસતિ. યા ચતુક્કમગ્ગેન અરિયધમ્મેસુ નિદ્દિસિતબ્બા, અયં વુચ્ચતિ સીહવિક્કીળિતો નામ નયો.

    Tattha ye diṭṭhicaritā sattā, te dvidhā tikkhindriyā ca mudindriyā ca. Tattha ye diṭṭhicaritā sattā tikkhindriyā, te sukhena paṭinissajjanti, khippañca abhisamenti. Tena vuccati – ‘‘sukhā paṭipadā khippābhiññā’’ti. Tattha ye diṭṭhicaritā sattā mudindriyā paṭhamaṃ tikkhindriyaṃ upādāya dandhataraṃ abhisamenti, te sukhena paṭinissajjanti, dandhañca abhisamenti. Tena vuccati – ‘‘sukhā paṭipadā dandhābhiññā’’ti. Tattha taṇhācaritā sattā duvidhā tikkhindriyā ca mudindriyā ca. Tattha ye taṇhācaritā sattā tikkhindriyā, te dukkhena paṭinissajjanti, khippañca abhisamenti. Tena vuccati – ‘‘dukkhā paṭipadā khippābhiññā’’ti. Tattha ye taṇhācaritā sattā mudindriyā paṭhamaṃ tikkhindriyaṃ upādāya dandhataraṃ abhisamenti, te dukkhena paṭinissajjanti, dandhañca abhisamenti. Tena vuccati – ‘‘dukkhā paṭipadā dandhābhiññā’’ti. Imā catasso paṭipadāyo apañcamā achaṭṭhā. Ye hi keci nibbutā nibbāyanti nibbāyissanti vā imāhi catūhi paṭipadāhi anaññāhi, ayaṃ paṭipadā catukkamaggena kilese niddisati. Yā catukkamaggena ariyadhammesu niddisitabbā, ayaṃ vuccati sīhavikkīḷito nāma nayo.

    તત્રિમે ચત્તારો આહારા, ચત્તારો વિપલ્લાસા ઉપાદાના યોગા ગન્થા આસવા ઓઘા સલ્લા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો અગતિગમનાનીતિ એવં ઇમાનિ સબ્બાનિ દસ પદાનિ. અયં સુત્તસ્સ સંસન્દના.

    Tatrime cattāro āhārā, cattāro vipallāsā upādānā yogā ganthā āsavā oghā sallā viññāṇaṭṭhitiyo agatigamanānīti evaṃ imāni sabbāni dasa padāni. Ayaṃ suttassa saṃsandanā.

    ચત્તારો આહારા, તત્થ યો ચ કબળીકારો આહારો, યો ચ ફસ્સો આહારો, ઇમે તણ્હાચરિતેન પહાતબ્બા. તત્થ યો ચ મનોસઞ્ચેતનાહારો, યો ચ વિઞ્ઞાણાહારો, ઇમે દિટ્ઠિચરિતેન પહાતબ્બા.

    Cattāro āhārā, tattha yo ca kabaḷīkāro āhāro, yo ca phasso āhāro, ime taṇhācaritena pahātabbā. Tattha yo ca manosañcetanāhāro, yo ca viññāṇāhāro, ime diṭṭhicaritena pahātabbā.

    તત્થ પઠમો આહારો પઠમો વિપલ્લાસો, દુતિયો આહારો દુતિયો વિપલ્લાસો, તતિયો આહારો તતિયો વિપલ્લાસો, ચતુત્થો આહારો ચતુત્થો વિપલ્લાસો, ઇમે ચત્તારો વિપલ્લાસા અપઞ્ચમા અછટ્ઠા. ઇદઞ્ચ પમાણા ચત્તારો આહારા.

    Tattha paṭhamo āhāro paṭhamo vipallāso, dutiyo āhāro dutiyo vipallāso, tatiyo āhāro tatiyo vipallāso, catuttho āhāro catuttho vipallāso, ime cattāro vipallāsā apañcamā achaṭṭhā. Idañca pamāṇā cattāro āhārā.

    તત્થ પઠમે વિપલ્લાસે ઠિતો કામે ઉપાદિયતિ, ઇદં કામુપાદાનં. દુતિયે વિપલ્લાસે ઠિતો અનાગતં ભવં ઉપાદિયતિ, ઇદં સીલબ્બતુપાદાનં. તતિયે વિપલ્લાસે ઠિતો વિપરીતદિટ્ઠિં ઉપાદિયતિ, ઇદં દિટ્ઠુપાદાનં. ચતુત્થે વિપલ્લાસે ઠિતો ખન્ધે અત્તતો ઉપાદિયતિ, ઇદં અત્તવાદુપાદાનં.

    Tattha paṭhame vipallāse ṭhito kāme upādiyati, idaṃ kāmupādānaṃ. Dutiye vipallāse ṭhito anāgataṃ bhavaṃ upādiyati, idaṃ sīlabbatupādānaṃ. Tatiye vipallāse ṭhito viparītadiṭṭhiṃ upādiyati, idaṃ diṭṭhupādānaṃ. Catutthe vipallāse ṭhito khandhe attato upādiyati, idaṃ attavādupādānaṃ.

    તત્થ કામુપાદાને ઠિતો કામે અભિજ્ઝાય ગન્થતિ, અયં અભિજ્ઝાકાયગન્થો. સીલબ્બતુપાદાને ઠિતો બ્યાપાદં ગન્થતિ, અયં બ્યાપાદકાયગન્થો. દિટ્ઠુપાદાને ઠિતો પરામાસં ગન્થતિ, અયં પરામાસકાયગન્થો. અત્તવાદુપાદાને ઠિતો પપઞ્ચેન્તો ગન્થતિ, અયં ઇદંસચ્ચાભિનિવેસકાયગન્થો.

    Tattha kāmupādāne ṭhito kāme abhijjhāya ganthati, ayaṃ abhijjhākāyagantho. Sīlabbatupādāne ṭhito byāpādaṃ ganthati, ayaṃ byāpādakāyagantho. Diṭṭhupādāne ṭhito parāmāsaṃ ganthati, ayaṃ parāmāsakāyagantho. Attavādupādāne ṭhito papañcento ganthati, ayaṃ idaṃsaccābhinivesakāyagantho.

    તસ્સ ગન્થગન્થિતા કિલેસા આસવન્તિ. કિં પન વુચ્ચતિ આસવન્તીતિ? વિપ્પટિસારા. યે વિપ્પટિસારા, તે અનુસયા. તત્થ અભિજ્ઝાકાયગન્થેન કામાસવો, બ્યાપાદકાયગન્થેન ભવાસવો, પરામાસકાયગન્થેન દિટ્ઠાસવો, ઇદંસચ્ચાભિનિવેસકાયગન્થેન અવિજ્જાસવો.

    Tassa ganthaganthitā kilesā āsavanti. Kiṃ pana vuccati āsavantīti? Vippaṭisārā. Ye vippaṭisārā, te anusayā. Tattha abhijjhākāyaganthena kāmāsavo, byāpādakāyaganthena bhavāsavo, parāmāsakāyaganthena diṭṭhāsavo, idaṃsaccābhinivesakāyaganthena avijjāsavo.

    તે ચત્તારો આસવા વેપુલ્લં ગતા ઓઘા હોન્તિ, તેન વુચ્ચન્તિ ‘‘ઓઘા’’તિ. તત્થ કામાસવો કામોઘો, ભવાસવો ભવોઘો, અવિજ્જાસવો અવિજ્જોઘો, દિટ્ઠાસવો દિટ્ઠોઘો.

    Te cattāro āsavā vepullaṃ gatā oghā honti, tena vuccanti ‘‘oghā’’ti. Tattha kāmāsavo kāmogho, bhavāsavo bhavogho, avijjāsavo avijjogho, diṭṭhāsavo diṭṭhogho.

    તે ચત્તારો ઓઘા આસયમનુપવિટ્ઠા અનુસયસહગતા વુચ્ચન્તિ સલ્લાતિ હદયમાહચ્ચ તિટ્ઠન્તિ. તત્થ કામોઘો રાગસલ્લં, ભવોઘો દોસસલ્લં, અવિજ્જોઘો મોહસલ્લં, દિટ્ઠોઘો દિટ્ઠિસલ્લં.

    Te cattāro oghā āsayamanupaviṭṭhā anusayasahagatā vuccanti sallāti hadayamāhacca tiṭṭhanti. Tattha kāmogho rāgasallaṃ, bhavogho dosasallaṃ, avijjogho mohasallaṃ, diṭṭhogho diṭṭhisallaṃ.

    ઇમેહિ ચતૂહિ સલ્લેહિ પરિયાદિન્નં વિઞ્ઞાણં ચતૂસુ ધમ્મેસુ તિટ્ઠતિ રૂપે વેદનાય સઞ્ઞાય સઙ્ખારેસુ. ઇમા ચતસ્સો વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો. તત્થ રાગસલ્લેન નન્દૂપસેચનં રૂપૂપગં વિઞ્ઞાણં તિટ્ઠતિ. દોસસલ્લેન વેદનૂપગં. મોહસલ્લેન સઞ્ઞૂપગં. દિટ્ઠિસલ્લેન નન્દૂપસેચનં સઙ્ખારૂપગં વિઞ્ઞાણં તિટ્ઠતિ.

    Imehi catūhi sallehi pariyādinnaṃ viññāṇaṃ catūsu dhammesu tiṭṭhati rūpe vedanāya saññāya saṅkhāresu. Imā catasso viññāṇaṭṭhitiyo. Tattha rāgasallena nandūpasecanaṃ rūpūpagaṃ viññāṇaṃ tiṭṭhati. Dosasallena vedanūpagaṃ. Mohasallena saññūpagaṃ. Diṭṭhisallena nandūpasecanaṃ saṅkhārūpagaṃ viññāṇaṃ tiṭṭhati.

    ચતૂહિ વિઞ્ઞાણટ્ઠિતીહિ ચતુબ્બિધં અગતિં ગચ્છન્તિ છન્દા દોસા ભયા મોહા. રાગેન છન્દા અગતિં ગચ્છતિ, દોસેન દોસા અગતિં ગચ્છતિ, મોહેન મોહા અગતિં ગચ્છતિ, દિટ્ઠિયા ભયા અગતિં ગચ્છતિ, ઇતિ ઇમાનિ ચ કમ્માનિ ઇમે ચ કિલેસા અયં સંસારહેતુ.

    Catūhi viññāṇaṭṭhitīhi catubbidhaṃ agatiṃ gacchanti chandā dosā bhayā mohā. Rāgena chandā agatiṃ gacchati, dosena dosā agatiṃ gacchati, mohena mohā agatiṃ gacchati, diṭṭhiyā bhayā agatiṃ gacchati, iti imāni ca kammāni ime ca kilesā ayaṃ saṃsārahetu.

    તત્થિમા ચતસ્સો દિસા કબળીકારો આહારો ‘‘અસુભે સુભ’’ન્તિ વિપલ્લાસો કામુપાદાનં કામયોગો અભિજ્ઝાકાયગન્થો કામાસવો કામોઘો રાગસલ્લં રૂપૂપગા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ છન્દા અગતિગમનં, અયં પઠમા દિસા.

    Tatthimā catasso disā kabaḷīkāro āhāro ‘‘asubhe subha’’nti vipallāso kāmupādānaṃ kāmayogo abhijjhākāyagantho kāmāsavo kāmogho rāgasallaṃ rūpūpagā viññāṇaṭṭhiti chandā agatigamanaṃ, ayaṃ paṭhamā disā.

    ફસ્સો આહારો ‘‘દુક્ખે સુખ’’ન્તિ વિપલ્લાસો સીલબ્બતુપાદાનં ભવયોગો બ્યાપાદકાયગન્થો ભવાસવો ભવોઘો દોસસલ્લં વેદનૂપગા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ દોસા અગતિગમનં, અયં દુતિયા દિસા.

    Phasso āhāro ‘‘dukkhe sukha’’nti vipallāso sīlabbatupādānaṃ bhavayogo byāpādakāyagantho bhavāsavo bhavogho dosasallaṃ vedanūpagā viññāṇaṭṭhiti dosā agatigamanaṃ, ayaṃ dutiyā disā.

    મનોસઞ્ચેતનાહારો ‘‘અનત્તનિ અત્તા’’તિ વિપલ્લાસો દિટ્ઠુપાદાનં દિટ્ઠિયોગો પરામાસકાયગન્થો દિટ્ઠાસવો દિટ્ઠોઘો દિટ્ઠિસલ્લં સઞ્ઞૂપગા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ ભયા અગતિગમનં, અયં તતિયા દિસા.

    Manosañcetanāhāro ‘‘anattani attā’’ti vipallāso diṭṭhupādānaṃ diṭṭhiyogo parāmāsakāyagantho diṭṭhāsavo diṭṭhogho diṭṭhisallaṃ saññūpagā viññāṇaṭṭhiti bhayā agatigamanaṃ, ayaṃ tatiyā disā.

    વિઞ્ઞાણાહારો ‘‘અનિચ્ચે નિચ્ચ’’ન્તિ વિપલ્લાસો અત્તવાદુપાદાનં અવિજ્જાયોગો ઇદંસચ્ચાભિનિવેસોકાયગન્થો અવિજ્જાસવો અવિજ્જોઘો મોહસલ્લં સઙ્ખારૂપગા વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિ મોહા અગતિગમનં, અયં ચતુત્થી દિસા. ઇતિ ઇમેસં દસન્નં સુત્તાનં પઠમેન પદેન પઠમાય દિસાય આલોકનં, દુતિયેન પદેન દુતિયાય દિસાય, તતિયેન પદેન તતિયાય દિસાય, ચતુત્થેન પદેન ચતુત્થિયા દિસાય આલોકનં, અયં વુચ્ચતિ દિસા આલોકના. ઇમિના નયેન સબ્બે કિલેસા ચતૂસુ પદેસુ પક્ખિપિતબ્બા. અયં અકુસલપક્ખો.

    Viññāṇāhāro ‘‘anicce nicca’’nti vipallāso attavādupādānaṃ avijjāyogo idaṃsaccābhinivesokāyagantho avijjāsavo avijjogho mohasallaṃ saṅkhārūpagā viññāṇaṭṭhiti mohā agatigamanaṃ, ayaṃ catutthī disā. Iti imesaṃ dasannaṃ suttānaṃ paṭhamena padena paṭhamāya disāya ālokanaṃ, dutiyena padena dutiyāya disāya, tatiyena padena tatiyāya disāya, catutthena padena catutthiyā disāya ālokanaṃ, ayaṃ vuccati disā ālokanā. Iminā nayena sabbe kilesā catūsu padesu pakkhipitabbā. Ayaṃ akusalapakkho.

    ચતસ્સો પટિપદા, ચત્તારિ ઝાનાનિ, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના, ચત્તારો વિહારા દિબ્બો બ્રહ્મા અરિયો આનેઞ્જો, ચત્તારો સમ્મપ્પધાના, ચત્તારો અચ્છરિયા અબ્ભુતા ધમ્મા, ચત્તારો અધિટ્ઠાના, ચત્તારો સમાધયો છન્દસમાધિ વીરિયસમાધિ ચિત્તસમાધિ વીમંસાસમાધિ, ચત્તારો ધમ્મા સુખભાગિયા નાઞ્ઞત્ર બોજ્ઝઙ્ગા નાઞ્ઞત્ર તપસા નાઞ્ઞત્ર ઇન્દ્રિયસંવરા નાઞ્ઞત્ર સબ્બનિસ્સગ્ગા, ચત્તારિ અપ્પમાણાનિ.

    Catasso paṭipadā, cattāri jhānāni, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro vihārā dibbo brahmā ariyo āneñjo, cattāro sammappadhānā, cattāro acchariyā abbhutā dhammā, cattāro adhiṭṭhānā, cattāro samādhayo chandasamādhi vīriyasamādhi cittasamādhi vīmaṃsāsamādhi, cattāro dhammā sukhabhāgiyā nāññatra bojjhaṅgā nāññatra tapasā nāññatra indriyasaṃvarā nāññatra sabbanissaggā, cattāri appamāṇāni.

    તત્થ દુક્ખા પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા ભાવિયમાના બહુલીકરિયમાના પઠમં ઝાનં પરિપૂરેતિ, પઠમં ઝાનં પરિપુણ્ણં પઠમં સતિપટ્ઠાનં પરિપૂરેતિ, પઠમં સતિપટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં પઠમં વિહારં પરિપૂરેતિ, પઠમો વિહારો પરિપુણ્ણો પઠમં સમ્મપ્પધાનં પરિપૂરેતિ, પઠમં સમ્મપ્પધાનં પરિપુણ્ણં પઠમં અચ્છરિયં અબ્ભુતં ધમ્મં પરિપૂરેતિ, પઠમો અચ્છરિયો અબ્ભુતો ધમ્મો પરિપુણ્ણો પઠમં અધિટ્ઠાનં પરિપૂરેતિ, પઠમં અધિટ્ઠાનં પરિપુણ્ણં છન્દસમાધિં પરિપૂરેતિ, છન્દસમાધિ પરિપુણ્ણો ઇન્દ્રિયસંવરં પરિપૂરેતિ, ઇન્દ્રિયસંવરો પરિપુણ્ણો પઠમં અપ્પમાણં પરિપૂરેતિ. એવં યાવ સબ્બનિસ્સગ્ગા ચતુત્થં અપ્પમાણં પરિપૂરેતિ.

    Tattha dukkhā paṭipadā dandhābhiññā bhāviyamānā bahulīkariyamānā paṭhamaṃ jhānaṃ paripūreti, paṭhamaṃ jhānaṃ paripuṇṇaṃ paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ paripūreti, paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ paṭhamaṃ vihāraṃ paripūreti, paṭhamo vihāro paripuṇṇo paṭhamaṃ sammappadhānaṃ paripūreti, paṭhamaṃ sammappadhānaṃ paripuṇṇaṃ paṭhamaṃ acchariyaṃ abbhutaṃ dhammaṃ paripūreti, paṭhamo acchariyo abbhuto dhammo paripuṇṇo paṭhamaṃ adhiṭṭhānaṃ paripūreti, paṭhamaṃ adhiṭṭhānaṃ paripuṇṇaṃ chandasamādhiṃ paripūreti, chandasamādhi paripuṇṇo indriyasaṃvaraṃ paripūreti, indriyasaṃvaro paripuṇṇo paṭhamaṃ appamāṇaṃ paripūreti. Evaṃ yāva sabbanissaggā catutthaṃ appamāṇaṃ paripūreti.

    તત્થ પઠમા ચ પટિપદા પઠમઞ્ચ ઝાનં પઠમઞ્ચ સતિપટ્ઠાનં દિબ્બો ચ વિહારો પઠમઞ્ચ સમ્મપ્પધાનં પઠમો ચ અચ્છરિયો અબ્ભુતો ધમ્મો સચ્ચાધિટ્ઠાનઞ્ચ છન્દસમાધિ ચ ઇન્દ્રિયસંવરો ચ મેત્તા ચ અપ્પમાણં. અયં પઠમા દિસા.

    Tattha paṭhamā ca paṭipadā paṭhamañca jhānaṃ paṭhamañca satipaṭṭhānaṃ dibbo ca vihāro paṭhamañca sammappadhānaṃ paṭhamo ca acchariyo abbhuto dhammo saccādhiṭṭhānañca chandasamādhi ca indriyasaṃvaro ca mettā ca appamāṇaṃ. Ayaṃ paṭhamā disā.

    દુતિયા ચ પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા દુતિયઞ્ચ ઝાનં દુતિયઞ્ચ સતિપટ્ઠાનં બ્રહ્મા ચ વિહારો દુતિયઞ્ચ સમ્મપ્પધાનં દુતિયો ચ અચ્છરિયો અબ્ભુતો ધમ્મો ચાગાધિટ્ઠાનઞ્ચ ચિત્તસમાધિ ચ તપો ચ કરુણા ચ અપ્પમાણં. અયં દુતિયા દિસા.

    Dutiyā ca paṭipadā khippābhiññā dutiyañca jhānaṃ dutiyañca satipaṭṭhānaṃ brahmā ca vihāro dutiyañca sammappadhānaṃ dutiyo ca acchariyo abbhuto dhammo cāgādhiṭṭhānañca cittasamādhi ca tapo ca karuṇā ca appamāṇaṃ. Ayaṃ dutiyā disā.

    તતિયા ચ પટિપદા દન્ધાભિઞ્ઞા તતિયઞ્ચ ઝાનં તતિયઞ્ચ સતિપટ્ઠાનં અરિયો ચ વિહારો તતિયઞ્ચ સમ્મપ્પધાનં તતિયો ચ અચ્છરિયો અબ્ભુતો ધમ્મો સચ્ચાધિટ્ઠાનઞ્ચ વીરિયસમાધિ ચ બોજ્ઝઙ્ગા ચ મુદિતા ચ અપ્પમાણં. અયં તતિયા દિસા.

    Tatiyā ca paṭipadā dandhābhiññā tatiyañca jhānaṃ tatiyañca satipaṭṭhānaṃ ariyo ca vihāro tatiyañca sammappadhānaṃ tatiyo ca acchariyo abbhuto dhammo saccādhiṭṭhānañca vīriyasamādhi ca bojjhaṅgā ca muditā ca appamāṇaṃ. Ayaṃ tatiyā disā.

    ચતુત્થી ચ પટિપદા ખિપ્પાભિઞ્ઞા ચતુત્થઞ્ચ ઝાનં ચતુત્થઞ્ચ સતિપટ્ઠાનં આનેઞ્જો ચ વિહારો ચતુત્થઞ્ચ સમ્મપ્પધાનં ચતુત્થો ચ અચ્છરિયો અબ્ભુતો ધમ્મો ઉપસમાધિટ્ઠાનઞ્ચ વીમંસાસમાધિ ચ સબ્બનિસ્સગ્ગો ચ ઉપેક્ખા ચ અપ્પમાણં. અયં ચતુત્થી દિસા. ઇમાસં ચતુન્નં દિસાનં યા આલોકના, અયં વુચ્ચતિ દિસાલોચનો નામ નયો.

    Catutthī ca paṭipadā khippābhiññā catutthañca jhānaṃ catutthañca satipaṭṭhānaṃ āneñjo ca vihāro catutthañca sammappadhānaṃ catuttho ca acchariyo abbhuto dhammo upasamādhiṭṭhānañca vīmaṃsāsamādhi ca sabbanissaggo ca upekkhā ca appamāṇaṃ. Ayaṃ catutthī disā. Imāsaṃ catunnaṃ disānaṃ yā ālokanā, ayaṃ vuccati disālocano nāma nayo.

    તત્થાયં યોજના – ચત્તારો ચ આહારા, ચતસ્સો ચ પટિપદા, ચત્તારો ચ વિપલ્લાસા, ચત્તારો ચ સતિપટ્ઠાના, ચત્તારિ ચ ઉપાદાનાનિ, ચત્તારિ ચ ઝાનાનિ, ચત્તારો ચ યોગા, ચત્તારો ચ વિહારા, ચત્તારો ચ ગન્થા, ચત્તારો ચ સમ્મપ્પધાના, ચત્તારો ચ આસવા, ચત્તારો ચ અચ્છરિયા અબ્ભુતા ધમ્મા, ચત્તારો ચ ઓઘા, ચત્તારિ ચ અધિટ્ઠાનાનિ, ચત્તારિ ચ સલ્લાનિ, ચત્તારો ચ સમાધયો, ચતસ્સો ચ વિઞ્ઞાણટ્ઠિતિયો, ચત્તારો ચ સુખભાગિયા ધમ્મા, ચત્તારિ ચ અગતિગમનાનિ ચત્તારિ ચ અપ્પમાણાનિ. ઇતિ કુસલાકુસલાનં પક્ખપટિપક્ખવસેન યોજના. અયં સીહવિક્કીળિતે દિસાલોચનો નયો.

    Tatthāyaṃ yojanā – cattāro ca āhārā, catasso ca paṭipadā, cattāro ca vipallāsā, cattāro ca satipaṭṭhānā, cattāri ca upādānāni, cattāri ca jhānāni, cattāro ca yogā, cattāro ca vihārā, cattāro ca ganthā, cattāro ca sammappadhānā, cattāro ca āsavā, cattāro ca acchariyā abbhutā dhammā, cattāro ca oghā, cattāri ca adhiṭṭhānāni, cattāri ca sallāni, cattāro ca samādhayo, catasso ca viññāṇaṭṭhitiyo, cattāro ca sukhabhāgiyā dhammā, cattāri ca agatigamanāni cattāri ca appamāṇāni. Iti kusalākusalānaṃ pakkhapaṭipakkhavasena yojanā. Ayaṃ sīhavikkīḷite disālocano nayo.

    તસ્સ ચત્તારિ સામઞ્ઞફલાનિ પરિયોસાનં, તત્થ પઠમાય દિસાય સોતાપત્તિફલં પરિયોસાનં, દુતિયાય સકદાગામિફલં, તતિયાય અનાગામિફલં, ચતુત્થિયા અરહત્તફલં પરિયોસાનન્તિ.

    Tassa cattāri sāmaññaphalāni pariyosānaṃ, tattha paṭhamāya disāya sotāpattiphalaṃ pariyosānaṃ, dutiyāya sakadāgāmiphalaṃ, tatiyāya anāgāmiphalaṃ, catutthiyā arahattaphalaṃ pariyosānanti.

    તત્થ કતમો તિપુક્ખલનયો? પટિપદાવિભાગેન ચતૂસુ પુગ્ગલેસુ યો સુખાય પટિપદાય ખિપ્પાભિઞ્ઞાય નિય્યાતિ, અયં ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ. યો સુખાય વા પટિપદાય, દન્ધાભિઞ્ઞાય, દુક્ખાય વા પટિપદાય ખિપ્પાભિઞ્ઞાય નિય્યાતિ, અયં વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ. યો દુક્ખાય પટિપદાય દન્ધાભિઞ્ઞાય નિય્યાતિ, અયં નેય્યો. ઇતિ ચત્તારો હુત્વા તયો હોન્તિ. તત્થ ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુસ્સ સમથપુબ્બઙ્ગમા વિપસ્સના સપ્પાયા . નેય્યસ્સ વિપસ્સનાપુબ્બઙ્ગમો સમથો, વિપઞ્ચિતઞ્ઞુસ્સ સમથવિપસ્સના યુગનદ્ધા. ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુસ્સ મુદુકા દેસના, નેય્યસ્સ તિક્ખા દેસના, વિપઞ્ચિતઞ્ઞુસ્સ તિક્ખમુદુકા દેસના.

    Tattha katamo tipukkhalanayo? Paṭipadāvibhāgena catūsu puggalesu yo sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya niyyāti, ayaṃ ugghaṭitaññū. Yo sukhāya vā paṭipadāya, dandhābhiññāya, dukkhāya vā paṭipadāya khippābhiññāya niyyāti, ayaṃ vipañcitaññū. Yo dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti, ayaṃ neyyo. Iti cattāro hutvā tayo honti. Tattha ugghaṭitaññussa samathapubbaṅgamā vipassanā sappāyā . Neyyassa vipassanāpubbaṅgamo samatho, vipañcitaññussa samathavipassanā yuganaddhā. Ugghaṭitaññussa mudukā desanā, neyyassa tikkhā desanā, vipañcitaññussa tikkhamudukā desanā.

    ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુસ્સ અધિપઞ્ઞાસિક્ખા, વિપઞ્ચિતઞ્ઞુસ્સ અધિચિત્તસિક્ખા ચ અધિપઞ્ઞાસિક્ખા ચ, નેય્યસ્સ અધિસીલસિક્ખા ચ અધિચિત્તસિક્ખા ચ અધિપઞ્ઞાસિક્ખા ચ. ઇતિ ઇમેસં પુગ્ગલાનં ચતૂહિ પટિપદાહિ નિય્યાનં.

    Ugghaṭitaññussa adhipaññāsikkhā, vipañcitaññussa adhicittasikkhā ca adhipaññāsikkhā ca, neyyassa adhisīlasikkhā ca adhicittasikkhā ca adhipaññāsikkhā ca. Iti imesaṃ puggalānaṃ catūhi paṭipadāhi niyyānaṃ.

    તત્થાયં સંકિલેસપક્ખો, તીણિ અકુસલમૂલાનિ, તયો ફસ્સા, તિસ્સો વેદના, તયો ઉપવિચારા, તયો કિલેસા, તયો વિતક્કા, તયો પરિળાહા, તીણિ સઙ્ખતલક્ખણાનિ, તિસ્સો દુક્ખતા.

    Tatthāyaṃ saṃkilesapakkho, tīṇi akusalamūlāni, tayo phassā, tisso vedanā, tayo upavicārā, tayo kilesā, tayo vitakkā, tayo pariḷāhā, tīṇi saṅkhatalakkhaṇāni, tisso dukkhatā.

    તીણિ અકુસલમૂલાનીતિ લોભો અકુસલમૂલં, દોસો અકુસલમૂલં, મોહો અકુસલમૂલં. તયો ફસ્સાતિ સુખવેદનીયો ફસ્સો, દુક્ખવેદનીયો ફસ્સો, અદુક્ખમસુખવેદનીયો ફસ્સો. તિસ્સો વેદનાતિ સુખા વેદના, દુક્ખા વેદના, અદુક્ખમસુખા વેદના. તયો ઉપવિચારાતિ સોમનસ્સૂપવિચારો, દોમનસ્સૂપવિચારો, ઉપેક્ખૂપવિચારો. તયો કિલેસાતિ લોભો, દોસો, મોહો. તયો વિતક્કાતિ કામવિતક્કો, બ્યાપાદવિતક્કો, વિહિંસાવિતક્કો. તયો પરિળાહાતિ રાગજો, દોસજો, મોહજો. તીણિ સઙ્ખતલક્ખણાનીતિ ઉપ્પાદો, ઠિતિ, વયો. તિસ્સો દુક્ખતાતિ દુક્ખદુક્ખતા, વિપરિણામદુક્ખતા, સઙ્ખારદુક્ખતા.

    Tīṇi akusalamūlānīti lobho akusalamūlaṃ, doso akusalamūlaṃ, moho akusalamūlaṃ. Tayo phassāti sukhavedanīyo phasso, dukkhavedanīyo phasso, adukkhamasukhavedanīyo phasso. Tisso vedanāti sukhā vedanā, dukkhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā. Tayo upavicārāti somanassūpavicāro, domanassūpavicāro, upekkhūpavicāro. Tayo kilesāti lobho, doso, moho. Tayo vitakkāti kāmavitakko, byāpādavitakko, vihiṃsāvitakko. Tayo pariḷāhāti rāgajo, dosajo, mohajo. Tīṇi saṅkhatalakkhaṇānīti uppādo, ṭhiti, vayo. Tisso dukkhatāti dukkhadukkhatā, vipariṇāmadukkhatā, saṅkhāradukkhatā.

    તત્થ લોભો અકુસલમૂલં મનાપિકેન આરમ્મણેન સમુટ્ઠહતિ. તદેવ મનાપિકારમ્મણં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખવેદનીયો ફસ્સો, સુખવેદનીયં ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખા વેદના, સુખં વેદનં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સોમનસ્સૂપવિચારો, સોમનસ્સૂપવિચારં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ રાગો, રાગં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ કામવિતક્કો, કામવિતક્કં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ રાગજો પરિળાહો, રાગજં પરિળાહં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ ઉપ્પાદો સઙ્ખતલક્ખણં, ઉપ્પાદં સઙ્ખતલક્ખણં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ વિપરિણામદુક્ખતા.

    Tattha lobho akusalamūlaṃ manāpikena ārammaṇena samuṭṭhahati. Tadeva manāpikārammaṇaṃ paṭicca uppajjati sukhavedanīyo phasso, sukhavedanīyaṃ phassaṃ paṭicca uppajjati sukhā vedanā, sukhaṃ vedanaṃ paṭicca uppajjati somanassūpavicāro, somanassūpavicāraṃ paṭicca uppajjati rāgo, rāgaṃ paṭicca uppajjati kāmavitakko, kāmavitakkaṃ paṭicca uppajjati rāgajo pariḷāho, rāgajaṃ pariḷāhaṃ paṭicca uppajjati uppādo saṅkhatalakkhaṇaṃ, uppādaṃ saṅkhatalakkhaṇaṃ paṭicca uppajjati vipariṇāmadukkhatā.

    દોસો અકુસલમૂલં અમનાપિકેન આરમ્મણેન સમુટ્ઠહતિ. તદેવ અમનાપિકારમ્મણં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ દુક્ખવેદનીયો ફસ્સો, દુક્ખવેદનીયં ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ દુક્ખા વેદના, દુક્ખં વેદનં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ દોમનસ્સૂપવિચારો, દોમનસ્સૂપવિચારં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ દોસો, દોસં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ બ્યાપાદવિતક્કો, બ્યાપાદવિતક્કં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ દોસજો પરિળાહો, દોસજં પરિળાહં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ ઠિતસ્સ અઞ્ઞથત્તં સઙ્ખતલક્ખણં, ઠિતસ્સ અઞ્ઞથત્તં સઙ્ખતલક્ખણં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ દુક્ખદુક્ખતા.

    Doso akusalamūlaṃ amanāpikena ārammaṇena samuṭṭhahati. Tadeva amanāpikārammaṇaṃ paṭicca uppajjati dukkhavedanīyo phasso, dukkhavedanīyaṃ phassaṃ paṭicca uppajjati dukkhā vedanā, dukkhaṃ vedanaṃ paṭicca uppajjati domanassūpavicāro, domanassūpavicāraṃ paṭicca uppajjati doso, dosaṃ paṭicca uppajjati byāpādavitakko, byāpādavitakkaṃ paṭicca uppajjati dosajo pariḷāho, dosajaṃ pariḷāhaṃ paṭicca uppajjati ṭhitassa aññathattaṃ saṅkhatalakkhaṇaṃ, ṭhitassa aññathattaṃ saṅkhatalakkhaṇaṃ paṭicca uppajjati dukkhadukkhatā.

    મોહો અકુસલમૂલં ઉપેક્ખાઠાનિયં આરમ્મણેન સમુટ્ઠહતિ. તદેવ ઉપેક્ખાઠાનિયં આરમ્મણં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ અદુક્ખમસુખવેદનીયો ફસ્સો, અદુક્ખમસુખવેદનીયં ફસ્સં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ અદુક્ખમસુખા વેદના, અદુક્ખમસુખં વેદનં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ ઉપેક્ખૂપવિચારો, ઉપેક્ખૂપવિચારં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ મોહો, મોહં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ વિહિંસાવિતક્કો, વિહિંસાવિતક્કં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ મોહજો પરિળાહો, મોહજં પરિળાહં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ વયો સઙ્ખતલક્ખણં, વયં સઙ્ખતલક્ખણં પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સઙ્ખારદુક્ખતા. ઇતિ અયં તીહિ આકારેહિ કિલેસાનં નિદ્દેસો. યો કોચિ અકુસલપક્ખો, સબ્બો સો તીસુ અકુસલમૂલેસુ સમોસરતીતિ.

    Moho akusalamūlaṃ upekkhāṭhāniyaṃ ārammaṇena samuṭṭhahati. Tadeva upekkhāṭhāniyaṃ ārammaṇaṃ paṭicca uppajjati adukkhamasukhavedanīyo phasso, adukkhamasukhavedanīyaṃ phassaṃ paṭicca uppajjati adukkhamasukhā vedanā, adukkhamasukhaṃ vedanaṃ paṭicca uppajjati upekkhūpavicāro, upekkhūpavicāraṃ paṭicca uppajjati moho, mohaṃ paṭicca uppajjati vihiṃsāvitakko, vihiṃsāvitakkaṃ paṭicca uppajjati mohajo pariḷāho, mohajaṃ pariḷāhaṃ paṭicca uppajjati vayo saṅkhatalakkhaṇaṃ, vayaṃ saṅkhatalakkhaṇaṃ paṭicca uppajjati saṅkhāradukkhatā. Iti ayaṃ tīhi ākārehi kilesānaṃ niddeso. Yo koci akusalapakkho, sabbo so tīsu akusalamūlesu samosaratīti.

    તત્થ કતમો કુસલપક્ખો? તીણિ કુસલમૂલાનિ અલોભો, અદોસો, અમોહો. તિસ્સો પઞ્ઞા સુતમયી, ચિન્તામયી, ભાવનામયી. તયો સમાધી સવિતક્કસવિચારો, અવિતક્કવિચારમત્તો, અવિતક્કઅવિચારો. તિસ્સો સિક્ખા અધિસીલસિક્ખા, અધિચિત્તસિક્ખા , અધિપઞ્ઞાસિક્ખા. તીણિ નિમિત્તાનિ સમથનિમિત્તં, પગ્ગહનિમિત્તં, ઉપેક્ખાનિમિત્તં. તયો વિતક્કા નેક્ખમ્મવિતક્કો, અબ્યાપાદવિતક્કો, અવિહિંસાવિતક્કો. તીણિ ઇન્દ્રિયાનિ અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયં, અઞ્ઞિન્દ્રિયં, અઞ્ઞાતાવિન્દ્રિયં. તયો ઉપવિચારા નેક્ખમ્મૂપવિચારો, અબ્યાપાદૂપવિચારો, અવિહિંસૂપવિચારો તિસ્સો એસના કામેસના, ભવેસના, બ્રહ્મચરિયેસના. તયો ખન્ધા સીલક્ખન્ધો, સમાધિક્ખન્ધો, પઞ્ઞાક્ખન્ધો.

    Tattha katamo kusalapakkho? Tīṇi kusalamūlāni alobho, adoso, amoho. Tisso paññā sutamayī, cintāmayī, bhāvanāmayī. Tayo samādhī savitakkasavicāro, avitakkavicāramatto, avitakkaavicāro. Tisso sikkhā adhisīlasikkhā, adhicittasikkhā , adhipaññāsikkhā. Tīṇi nimittāni samathanimittaṃ, paggahanimittaṃ, upekkhānimittaṃ. Tayo vitakkā nekkhammavitakko, abyāpādavitakko, avihiṃsāvitakko. Tīṇi indriyāni anaññātaññassāmītindriyaṃ, aññindriyaṃ, aññātāvindriyaṃ. Tayo upavicārā nekkhammūpavicāro, abyāpādūpavicāro, avihiṃsūpavicāro tisso esanā kāmesanā, bhavesanā, brahmacariyesanā. Tayo khandhā sīlakkhandho, samādhikkhandho, paññākkhandho.

    તત્થ અલોભો કુસલમૂલં સુતમયિપઞ્ઞં પરિપૂરેતિ. સુતમયિ પઞ્ઞા પરિપુણ્ણા સવિતક્કસવિચારં સમાધિં પરિપૂરેતિ, સવિતક્કસવિચારો સમાધિ પરિપુણ્ણો અધિસીલસિક્ખં પરિપૂરેતિ, અધિસીલસિક્ખા પરિપુણ્ણા સમથનિમિત્તં પરિપૂરેતિ, સમથનિમિત્તં પરિપુણ્ણં નેક્ખમ્મવિતક્કં પરિપૂરેતિ, નેક્ખમ્મવિતક્કો પરિપુણ્ણો અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયં પરિપૂરેતિ, અનઞ્ઞાતઞ્ઞસ્સામીતિન્દ્રિયં પરિપુણ્ણં નેક્ખમ્મસિતૂપવિચારં પરિપૂરેતિ, નેક્ખમ્મૂપવિચારં પરિપુણ્ણો કામેસનં પજહતિ. કામેસનપ્પહાનં સીલક્ખન્ધં પરિપૂરેતિ.

    Tattha alobho kusalamūlaṃ sutamayipaññaṃ paripūreti. Sutamayi paññā paripuṇṇā savitakkasavicāraṃ samādhiṃ paripūreti, savitakkasavicāro samādhi paripuṇṇo adhisīlasikkhaṃ paripūreti, adhisīlasikkhā paripuṇṇā samathanimittaṃ paripūreti, samathanimittaṃ paripuṇṇaṃ nekkhammavitakkaṃ paripūreti, nekkhammavitakko paripuṇṇo anaññātaññassāmītindriyaṃ paripūreti, anaññātaññassāmītindriyaṃ paripuṇṇaṃ nekkhammasitūpavicāraṃ paripūreti, nekkhammūpavicāraṃ paripuṇṇo kāmesanaṃ pajahati. Kāmesanappahānaṃ sīlakkhandhaṃ paripūreti.

    અદોસો કુસલમૂલં ચિન્તામયિપઞ્ઞં પરિપૂરેતિ, ચિન્તામયિપઞ્ઞા પરિપુણ્ણા અવિતક્કવિચારમત્તં સમાધિં પરિપૂરેતિ, અવિતક્કવિચારમત્તો સમાધિ પરિપુણ્ણો અધિચિત્તસિક્ખં પરિપૂરેતિ, અધિચિત્તસિક્ખા પરિપુણ્ણા ઉપેક્ખાનિમિત્તં પરિપૂરેતિ, ઉપેક્ખાનિમિત્તં પરિપુણ્ણં અબ્યાપાદવિતક્કં પરિપૂરેતિ, અબ્યાપાદવિતક્કો પરિપુણ્ણો અઞ્ઞિન્દ્રિયં પરિપૂરેતિ, અઞ્ઞિન્દ્રિયં પરિપુણ્ણં અબ્યાપાદૂપવિચારં પરિપૂરેતિ, અબ્યાપાદૂપવિચારો પરિપુણ્ણો ભવેસનં પજહતિ, ભવેસનપ્પહાનં સમાધિક્ખન્ધં પરિપૂરેતિ.

    Adoso kusalamūlaṃ cintāmayipaññaṃ paripūreti, cintāmayipaññā paripuṇṇā avitakkavicāramattaṃ samādhiṃ paripūreti, avitakkavicāramatto samādhi paripuṇṇo adhicittasikkhaṃ paripūreti, adhicittasikkhā paripuṇṇā upekkhānimittaṃ paripūreti, upekkhānimittaṃ paripuṇṇaṃ abyāpādavitakkaṃ paripūreti, abyāpādavitakko paripuṇṇo aññindriyaṃ paripūreti, aññindriyaṃ paripuṇṇaṃ abyāpādūpavicāraṃ paripūreti, abyāpādūpavicāro paripuṇṇo bhavesanaṃ pajahati, bhavesanappahānaṃ samādhikkhandhaṃ paripūreti.

    અમોહો કુસલમૂલં ભાવનામયિપઞ્ઞં પરિપૂરેતિ, ભાવનામયિપઞ્ઞા પરિપુણ્ણા અવિતક્કઅવિચારં સમાધિં પરિપૂરેતિ, અવિતક્કઅવિચારો સમાધિ પરિપુણ્ણો અધિપઞ્ઞાસિક્ખં પરિપૂરેતિ, અધિપઞ્ઞાસિક્ખા પરિપુણ્ણા પગ્ગહનિમિત્તં પરિપૂરેતિ, પગ્ગહનિમિત્તં પરિપુણ્ણં અવિહિંસાવિતક્કં પરિપૂરેતિ, અવિહિંસાવિતક્કો પરિપુણ્ણો અઞ્ઞાતાવિન્દ્રિયં પરિપૂરેતિ, અઞ્ઞાતાવિન્દ્રિયં પરિપુણ્ણં અવિહિંસૂપવિચારં પરિપૂરેતિ, અવિહિંસૂપવિચારો પરિપુણ્ણો બ્રહ્મચરિયેસનં પરિપૂરેતિ, બ્રહ્મચરિયેસના પરિપુણ્ણા પઞ્ઞાક્ખન્ધં પરિપૂરેતિ.

    Amoho kusalamūlaṃ bhāvanāmayipaññaṃ paripūreti, bhāvanāmayipaññā paripuṇṇā avitakkaavicāraṃ samādhiṃ paripūreti, avitakkaavicāro samādhi paripuṇṇo adhipaññāsikkhaṃ paripūreti, adhipaññāsikkhā paripuṇṇā paggahanimittaṃ paripūreti, paggahanimittaṃ paripuṇṇaṃ avihiṃsāvitakkaṃ paripūreti, avihiṃsāvitakko paripuṇṇo aññātāvindriyaṃ paripūreti, aññātāvindriyaṃ paripuṇṇaṃ avihiṃsūpavicāraṃ paripūreti, avihiṃsūpavicāro paripuṇṇo brahmacariyesanaṃ paripūreti, brahmacariyesanā paripuṇṇā paññākkhandhaṃ paripūreti.

    ઇતિ ઇમે તયો ધમ્મા અકુસલપક્ખિકા કુસલપક્ખિકા ચ તિકનિદ્દેસેહિ નિદ્દિટ્ઠા તિપુક્ખલનયસ્સ દિસા નામ. તસ્સ પરિયોસાનં તયો વિમોક્ખા અપ્પણિહિતો સુઞ્ઞતો અનિમિત્તો, અયં તિપુક્ખલો નામ દુતિયો નયો.

    Iti ime tayo dhammā akusalapakkhikā kusalapakkhikā ca tikaniddesehi niddiṭṭhā tipukkhalanayassa disā nāma. Tassa pariyosānaṃ tayo vimokkhā appaṇihito suññato animitto, ayaṃ tipukkhalo nāma dutiyo nayo.

    તત્થ યે ઇમે તયો પુગ્ગલા ઉગ્ઘટિતઞ્ઞૂ વિપઞ્ચિતઞ્ઞૂ નેય્યોતિ ઇમેસં તિણ્ણં પુગ્ગલાનં દ્વે પુગ્ગલા સુખાય પટિપદાય ખિપ્પાભિઞ્ઞાય, સુખાય પટિપદાય દન્ધાભિઞ્ઞાય ચ નિય્યન્તિ, દ્વેયેવ પુગ્ગલા દુક્ખાય પટિપદાય ખિપ્પાભિઞ્ઞાય, દુક્ખાય પટિપદાય દન્ધાભિઞ્ઞાય ચ નિય્યન્તિ, ઇમે ચત્તારો. તે વિસેસેન દ્વે હોન્તિ દિટ્ઠિચરિતો ચ તણ્હાચરિતો ચ. ઇમે ચત્તારો હુત્વા તયો હોન્તિ, તયો હુત્વા દ્વે હોન્તિ. ઇમેસં દ્વિન્નં પુગ્ગલાનં અયં સંકિલેસો – અવિજ્જા ચ તણ્હા ચ અહિરીકઞ્ચ અનોત્તપ્પઞ્ચ અસતિ ચ અસમ્પજઞ્ઞઞ્ચ નીવરણાનિ ચ સંયોજનાનિ ચ અજ્ઝોસાનઞ્ચ અભિનિવેસો ચ અહંકારો ચ મમંકારો ચ અસ્સદ્ધિયઞ્ચ દોવચસ્સતા ચ કોસજ્જઞ્ચ અયોનિસોમનસિકારો ચ વિચિકિચ્છા ચ અવિજ્જા ચ અસદ્ધમ્મસ્સવનઞ્ચ અસમાપત્તિ ચ.

    Tattha ye ime tayo puggalā ugghaṭitaññū vipañcitaññū neyyoti imesaṃ tiṇṇaṃ puggalānaṃ dve puggalā sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya, sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya ca niyyanti, dveyeva puggalā dukkhāya paṭipadāya khippābhiññāya, dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya ca niyyanti, ime cattāro. Te visesena dve honti diṭṭhicarito ca taṇhācarito ca. Ime cattāro hutvā tayo honti, tayo hutvā dve honti. Imesaṃ dvinnaṃ puggalānaṃ ayaṃ saṃkileso – avijjā ca taṇhā ca ahirīkañca anottappañca asati ca asampajaññañca nīvaraṇāni ca saṃyojanāni ca ajjhosānañca abhiniveso ca ahaṃkāro ca mamaṃkāro ca assaddhiyañca dovacassatā ca kosajjañca ayonisomanasikāro ca vicikicchā ca avijjā ca asaddhammassavanañca asamāpatti ca.

    તત્થ અવિજ્જા ચ અહિરીકઞ્ચ અસતિ ચ નીવરણાનિ ચ અજ્ઝોસાનઞ્ચ અહંકારો ચ અસ્સદ્ધિયઞ્ચ કોસજ્જઞ્ચ વિચિકિચ્છા ચ અસદ્ધમ્મસ્સવનઞ્ચ, અયં એકા દિસા.

    Tattha avijjā ca ahirīkañca asati ca nīvaraṇāni ca ajjhosānañca ahaṃkāro ca assaddhiyañca kosajjañca vicikicchā ca asaddhammassavanañca, ayaṃ ekā disā.

    તણ્હા ચ અનોત્તપ્પઞ્ચ અસમ્પજઞ્ઞઞ્ચ સંયોજનાનિ ચ અભિનિવેસો ચ મમંકારો ચ દોવચસ્સતા ચ અયોનિસોમનસિકારો ચ અવિજ્જા ચ અસમાપત્તિ ચ, અયં દુતિયા દિસા. દસન્નં દુકાનં દસ પદાનિ પઠમા દિસાતિ કાતબ્બાનિ. સંખિત્તેન અત્થં ઞાપેન્તિ પટિપક્ખે કણ્હપક્ખસ્સ દસન્નં દુકાનં દસ પદાનિ દુતિયકાનિ, અયં દુતિયા દિસા.

    Taṇhā ca anottappañca asampajaññañca saṃyojanāni ca abhiniveso ca mamaṃkāro ca dovacassatā ca ayonisomanasikāro ca avijjā ca asamāpatti ca, ayaṃ dutiyā disā. Dasannaṃ dukānaṃ dasa padāni paṭhamā disāti kātabbāni. Saṃkhittena atthaṃ ñāpenti paṭipakkhe kaṇhapakkhassa dasannaṃ dukānaṃ dasa padāni dutiyakāni, ayaṃ dutiyā disā.

    તત્થ કતમો કુસલપક્ખો? સમથો ચ વિપસ્સના ચ વિજ્જા ચ ચરણઞ્ચ સતિ ચ સમ્પજઞ્ઞઞ્ચ હિરી ચ ઓત્તપ્પઞ્ચ અહંકારપ્પહાનઞ્ચ મમંકારપ્પહાનઞ્ચ સમ્માવાયામો ચ યોનિસોમનસિકારો ચ સમ્માસતિ ચ સમ્માસમાધિ ચ પઞ્ઞા ચ નિબ્બિદા ચ સમાપત્તિ ચ સદ્ધમ્મસ્સવનઞ્ચ સોમનસ્સઞ્ચ ધમ્માનુધમ્મપટિપત્તિ ચ.

    Tattha katamo kusalapakkho? Samatho ca vipassanā ca vijjā ca caraṇañca sati ca sampajaññañca hirī ca ottappañca ahaṃkārappahānañca mamaṃkārappahānañca sammāvāyāmo ca yonisomanasikāro ca sammāsati ca sammāsamādhi ca paññā ca nibbidā ca samāpatti ca saddhammassavanañca somanassañca dhammānudhammapaṭipatti ca.

    દસન્નં દુકાનં સમથાદીનિ સોમનસ્સપરિયોસાનાનિ પઠમાનિ દસ પદાનિ પઠમા દિસા, વિપસ્સનાદીનિ ધમ્માનુધમ્મપટિપત્તિપરિયોસાનાનિ દુતિયાનિ દસ પદાનિ દુતિયા દિસા. ઇતિ અકુસલપક્ખે કુસલપક્ખે ચ નન્દિયાવટ્ટસ્સ નયસ્સ ચતસ્સો દિસા.

    Dasannaṃ dukānaṃ samathādīni somanassapariyosānāni paṭhamāni dasa padāni paṭhamā disā, vipassanādīni dhammānudhammapaṭipattipariyosānāni dutiyāni dasa padāni dutiyā disā. Iti akusalapakkhe kusalapakkhe ca nandiyāvaṭṭassa nayassa catasso disā.

    તાસુ કુસલપક્ખે સમથાદીહિ અકુસલપક્ખે તણ્હાદયો પહાનં ગચ્છન્તિ, તેસં પહાના રાગવિરાગા ચેતોવિમુત્તિ, કુસલપક્ખે વિપસ્સનાદીહિ અકુસલપક્ખે અવિજ્જાદયો પહાનં ગચ્છન્તિ, તેસં પહાના અવિજ્જાવિરાગા પઞ્ઞાવિમુત્તિ. ઇતિ ઇમા દ્વે વિમુત્તિયો નન્દિયાવટ્ટનયે પરિયોસાનં.

    Tāsu kusalapakkhe samathādīhi akusalapakkhe taṇhādayo pahānaṃ gacchanti, tesaṃ pahānā rāgavirāgā cetovimutti, kusalapakkhe vipassanādīhi akusalapakkhe avijjādayo pahānaṃ gacchanti, tesaṃ pahānā avijjāvirāgā paññāvimutti. Iti imā dve vimuttiyo nandiyāvaṭṭanaye pariyosānaṃ.

    તત્થ તણ્હા અવિજ્જા સમથો વિપસ્સનાતિ ચત્તારિ પદાનિ, તેસુ અટ્ઠારસ મૂલપદાનિ સમોસરન્તિ. કથં? સમથો ચ અલોભો ચ અદોસો ચ અસુભસઞ્ઞા ચ દુક્ખસઞ્ઞા ચાતિ ઇમાનિ પઞ્ચ પદાનિ સમથં ભજન્તિ, વિપસ્સના ચ અમોહો ચ અનિચ્ચસઞ્ઞા ચ અનત્તસઞ્ઞા ચાતિ ઇમાનિ ચત્તારિ પદાનિ વિપસ્સનં ભજન્તિ. એવં નવ પદાનિ કુસલાનિ દ્વીસુ પદેસુ સમોસરન્તિ. તણ્હા ચ લોભો ચ દોસો ચ સુભસઞ્ઞા ચ સુખસઞ્ઞા ચાતિ ઇમાનિ પઞ્ચ પદાનિ તણ્હં ભજન્તિ, અવિજ્જા ચ મોહો ચ નિચ્ચસઞ્ઞા ચ અત્તસઞ્ઞા ચાતિ ઇમાનિ ચત્તારિ પદાનિ અવિજ્જં ભજન્તિ. એવં નવ પદાનિ અકુસલાનિ દ્વીસુ પદેસુ સમોસરન્તિ. ઇતિ તિપુક્ખલો ચ સીહવિક્કીળિતો ચ નન્દિયાવટ્ટનયં અનુપ્પવિસન્તિ.

    Tattha taṇhā avijjā samatho vipassanāti cattāri padāni, tesu aṭṭhārasa mūlapadāni samosaranti. Kathaṃ? Samatho ca alobho ca adoso ca asubhasaññā ca dukkhasaññā cāti imāni pañca padāni samathaṃ bhajanti, vipassanā ca amoho ca aniccasaññā ca anattasaññā cāti imāni cattāri padāni vipassanaṃ bhajanti. Evaṃ nava padāni kusalāni dvīsu padesu samosaranti. Taṇhā ca lobho ca doso ca subhasaññā ca sukhasaññā cāti imāni pañca padāni taṇhaṃ bhajanti, avijjā ca moho ca niccasaññā ca attasaññā cāti imāni cattāri padāni avijjaṃ bhajanti. Evaṃ nava padāni akusalāni dvīsu padesu samosaranti. Iti tipukkhalo ca sīhavikkīḷito ca nandiyāvaṭṭanayaṃ anuppavisanti.

    કથં તિપુક્ખલે નયે ઇતરે દ્વે નયા અનુપ્પવિસન્તિ? વિપસ્સના ચ અમોહો ચ અનિચ્ચસઞ્ઞા ચ અનત્તસઞ્ઞા ચાતિ ઇમાનિ ચત્તારિ પદાનિ અમોહો, સમથો ચ અલોભો ચ અસુભસઞ્ઞા ચ દુક્ખસઞ્ઞા ચાતિ ઇમાનિ ચત્તારિ પદાનિ અલોભો, અદોસો અદોસો એવ. એવં નવ પદાનિ કુસલાનિ તીસુ પદેસુ સમોસરન્તિ. તણ્હા ચ લોભો ચ સુભસઞ્ઞા ચ સુખસઞ્ઞા ચાતિ ઇમાનિ ચત્તારિ પદાનિ લોભો, અવિજ્જા ચ મોહો ચ નિચ્ચસઞ્ઞા ચ અત્તસઞ્ઞા ચાતિ ઇમાનિ ચત્તારિ પદાનિ મોહો, દોસો દોસો એવ. એવં નવ પદાનિ અકુસલાનિ તીસુ પદેસુ સમોસરન્તિ. ઇતિ તિપુક્ખલે નયે ઇતરે દ્વે નયા અનુપ્પવિસન્તિ.

    Kathaṃ tipukkhale naye itare dve nayā anuppavisanti? Vipassanā ca amoho ca aniccasaññā ca anattasaññā cāti imāni cattāri padāni amoho, samatho ca alobho ca asubhasaññā ca dukkhasaññā cāti imāni cattāri padāni alobho, adoso adoso eva. Evaṃ nava padāni kusalāni tīsu padesu samosaranti. Taṇhā ca lobho ca subhasaññā ca sukhasaññā cāti imāni cattāri padāni lobho, avijjā ca moho ca niccasaññā ca attasaññā cāti imāni cattāri padāni moho, doso doso eva. Evaṃ nava padāni akusalāni tīsu padesu samosaranti. Iti tipukkhale naye itare dve nayā anuppavisanti.

    કથં ચતૂસુ પદેસુ અટ્ઠારસ મૂલપદાનિ સમોસરન્તિ? તણ્હા ચ સુભસઞ્ઞા ચ, અયં પઠમો વિપલ્લાસો. લોભો ચ સુખસઞ્ઞા ચ, અયં દુતિયો વિપલ્લાસો. અવિજ્જા ચ નિચ્ચસઞ્ઞા ચ, અયં તતિયો વિપલ્લાસો. મોહો ચ અત્તસઞ્ઞા ચ, અયં ચતુત્થો વિપલ્લાસો. ઇતિ નવ પદાનિ અકુસલાનિ ચતૂસુ પદેસુ સમોસરન્તિ. સમથો ચ અસુભસઞ્ઞા ચ પઠમં સતિપટ્ઠાનં, અલોભો ચ દુક્ખસઞ્ઞા ચ દુતિયં સતિપટ્ઠાનં, વિપસ્સના ચ અનિચ્ચસઞ્ઞા ચ તતિયં સતિપટ્ઠાનં, અમોહો ચ અનત્તસઞ્ઞા ચ ચતુત્થં સતિપટ્ઠાનં. ઇતિ નવ પદાનિ કુસલાનિ ચતૂસુ પદેસુ સમોસરન્તિ. એવં સીહવિક્કીળિતનયે ઇતરે દ્વે નયા અનુપ્પવિસન્તિ. તિણ્ણઞ્હિ નયાનં યા ભૂમિયો ગોચરો, સો એકેકં નયં અનુપ્પવિસતિ. તસ્મા એકેકસ્સ નયસ્સ અકુસલે વા ધમ્મે વિઞ્ઞાતે કુસલે વા પટિપક્ખો અન્વેસિતબ્બો. પટિપક્ખં અન્વેસિત્વા સો નયો નિદ્દિસિતબ્બો. તમ્હિ નયે નિદ્દિટ્ઠે યથા એકમ્હિ નયે ઇતરેસં નયાનં મૂલપદાનિ અનુપ્પવિટ્ઠાનિ, તતો તતો નીહરિત્વા નિદ્દિસિતબ્બાનિ. એકેકસ્મિઞ્હિ નયે અટ્ઠારસ મૂલપદાનિ અનુપ્પવિટ્ઠાનિ.

    Kathaṃ catūsu padesu aṭṭhārasa mūlapadāni samosaranti? Taṇhā ca subhasaññā ca, ayaṃ paṭhamo vipallāso. Lobho ca sukhasaññā ca, ayaṃ dutiyo vipallāso. Avijjā ca niccasaññā ca, ayaṃ tatiyo vipallāso. Moho ca attasaññā ca, ayaṃ catuttho vipallāso. Iti nava padāni akusalāni catūsu padesu samosaranti. Samatho ca asubhasaññā ca paṭhamaṃ satipaṭṭhānaṃ, alobho ca dukkhasaññā ca dutiyaṃ satipaṭṭhānaṃ, vipassanā ca aniccasaññā ca tatiyaṃ satipaṭṭhānaṃ, amoho ca anattasaññā ca catutthaṃ satipaṭṭhānaṃ. Iti nava padāni kusalāni catūsu padesu samosaranti. Evaṃ sīhavikkīḷitanaye itare dve nayā anuppavisanti. Tiṇṇañhi nayānaṃ yā bhūmiyo gocaro, so ekekaṃ nayaṃ anuppavisati. Tasmā ekekassa nayassa akusale vā dhamme viññāte kusale vā paṭipakkho anvesitabbo. Paṭipakkhaṃ anvesitvā so nayo niddisitabbo. Tamhi naye niddiṭṭhe yathā ekamhi naye itaresaṃ nayānaṃ mūlapadāni anuppaviṭṭhāni, tato tato nīharitvā niddisitabbāni. Ekekasmiñhi naye aṭṭhārasa mūlapadāni anuppaviṭṭhāni.

    તત્થ એકેકસ્મિં ધમ્મે વિઞ્ઞાતે સબ્બે ધમ્મા વિઞ્ઞાતા હોન્તિ. ઇમેસં તિણ્ણં નયાનં સીહવિક્કીળિતસ્સ નયસ્સ ચત્તારિ ફલાનિ પરિયોસાનં પઠમાય દિસાય પઠમં ફલં, દુતિયાય દિસાય દુતિયં ફલં, તતિયાય દિસાય તતિયં ફલં, ચતુત્થાય દિસાય ચતુત્થં ફલં પરિયોસાનં.

    Tattha ekekasmiṃ dhamme viññāte sabbe dhammā viññātā honti. Imesaṃ tiṇṇaṃ nayānaṃ sīhavikkīḷitassa nayassa cattāri phalāni pariyosānaṃ paṭhamāya disāya paṭhamaṃ phalaṃ, dutiyāya disāya dutiyaṃ phalaṃ, tatiyāya disāya tatiyaṃ phalaṃ, catutthāya disāya catutthaṃ phalaṃ pariyosānaṃ.

    તિપુક્ખલસ્સ નયસ્સ તયો વિમોક્ખા પરિયોસાનં પઠમાય દિસાય અપ્પણિહિતો, દુતિયાય સુઞ્ઞતો, તતિયાય અનિમિત્તો વિમોક્ખો પરિયોસાનં.

    Tipukkhalassa nayassa tayo vimokkhā pariyosānaṃ paṭhamāya disāya appaṇihito, dutiyāya suññato, tatiyāya animitto vimokkho pariyosānaṃ.

    નન્દિયાવટ્ટસ્સ નયસ્સ દ્વે વિમુત્તિયો પરિયોસાનં પઠમાય દિસાય તણ્હાવિરાગા ચેતોવિમુત્તિ, દુતિયાય દિસાય અવિજ્જાવિરાગા પઞ્ઞાવિમુત્તિ પરિયોસાનં. ઇમેસુ તીસુ નયેસુ યા અટ્ઠારસન્નં પદાનં આલોચના, અયં દિસાલોચનો નયો. યા આલોકેત્વા કુસલપક્ખે અકુસલપક્ખે ચ ‘‘અયં ધમ્મો ઇમં ધમ્મં ભજતી’’તિ જાનન્તેન સમ્મા યોજના, અયં અઙ્કુસો નયોતિ ઇમે પઞ્ચ નયા.

    Nandiyāvaṭṭassa nayassa dve vimuttiyo pariyosānaṃ paṭhamāya disāya taṇhāvirāgā cetovimutti, dutiyāya disāya avijjāvirāgā paññāvimutti pariyosānaṃ. Imesu tīsu nayesu yā aṭṭhārasannaṃ padānaṃ ālocanā, ayaṃ disālocano nayo. Yā āloketvā kusalapakkhe akusalapakkhe ca ‘‘ayaṃ dhammo imaṃ dhammaṃ bhajatī’’ti jānantena sammā yojanā, ayaṃ aṅkuso nayoti ime pañca nayā.

    નયસમુટ્ઠાનવારવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi / નયસમુટ્ઠાનં • Nayasamuṭṭhānaṃ

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / નયસમુટ્ઠાનવારવણ્ણના • Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / નયસમુટ્ઠાનવિભાવના • Nayasamuṭṭhānavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact