| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā |
ਨਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā
੭੯. ‘‘વਿਸਯਭੇਦਤੋ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਨਯਤੋਤਿ ਨਯਗ੍ਗਾਹਤੋ। ਨ ਹਿ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ વਿਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ। ਅਨੁਬੁਜ੍ਝਿਯਮਾਨੋਤਿ ਅਭਿਸਮਯਞਾਣਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਂ ਬੁਜ੍ਝਿਯਮਾਨੋ। ਯਥਾ ਏਕਪਟਿવੇਧੇਨੇવ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ ਤਦਨੁਚ੍ਛવਿਕਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇਨ ਗਯ੍ਹਮਾਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਅਤ੍ਥਨਯਭਾવੋ ਸਮਤ੍ਥਿਤੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਤ੍ਥવਿਸੇਸਸਰੂਪਤਾਯ ਤਯੋ ਨਯਾ ‘‘ਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ, ਪਦਤ੍ਥવਿਚਾਰਭਾવੇਪਿ ਪਨ ਹਾਰਾ ‘‘ਬ੍ਯਞ੍ਜਨવਿਚਯੋ’’ਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਕਥਂ ਤਯੋਤਿ ਚੋਦਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਾਨਂ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਮੇਕੋ ਸਂਕਿਲੇਸવੋਦਾਨਾਨਂ વਿਭਾਗਤੋ ਦ੍વਿਸਙ੍ਗਹੋਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਚਤੁਛਅਟ੍ਠਦਿਸੋ ਚਾਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਤੇ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਾਦਯੋ ਚਤੁਛਅਟ੍ਠਦਿਸਾ, ਅਥ ਖੋ ਯਥਾਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ। ‘‘ਏવ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਗਮਨਂ।
79.‘‘Visayabhedato’’ti saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārato vivarituṃ ‘‘yathā hī’’tiādimāha. Tattha nayatoti nayaggāhato. Na hi paṭivedhañāṇaṃ viya vipassanāñāṇaṃ paccakkhato pavattatīti. Anubujjhiyamānoti abhisamayañāṇassa anurūpaṃ bujjhiyamāno. Yathā ekapaṭivedheneva maggañāṇaṃ pavattati, evaṃ tadanucchavikaṃ vipassanāñāṇena gayhamānoti attho. Evañca katvā nandiyāvaṭṭādīnaṃ tiṇṇaṃ atthanayabhāvo samatthito hotīti. Tathā hi atthavisesasarūpatāya tayo nayā ‘‘suttattho’’ti vuttā, padatthavicārabhāvepi pana hārā ‘‘byañjanavicayo’’ti. Yadi evaṃ kathaṃ tayoti codanaṃ sandhāyāha ‘‘paṭivijjhantānaṃ panā’’tiādi. Tattha ekameko saṃkilesavodānānaṃ vibhāgato dvisaṅgahoti yojanā. Catuchaaṭṭhadiso cāti na paccekaṃ te nandiyāvaṭṭādayo catuchaaṭṭhadisā, atha kho yathākkamanti. ‘‘Eva’’ntiādi yathāvuttassa atthassa nigamanaṃ.
ਤਥਾ ਚਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਉਪਚਯੇਨ ਸਮਤ੍ਥਨਾ। ਪੁਬ੍ਬਾ ਕੋਟਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਪਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਨਕਥਾਯਂ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਅਨ੍ਧਂ ਤਮਂ ਤਦਾ ਹੋਤਿ, ਯਂ ਲੋਭੋ ਸਹਤੇ ਨਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੨੮) વਚਨਤੋ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਪਿ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਸਭਾવਾ, ਯਤੋ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ ‘‘ਨੀવਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਪਨ ਭવੇਸੁ ਆਦੀਨવਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਨਂ ਸਾਤਿਸਯਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਿ ਸਂਯੋਜਨਸਭਾવਾ, ਯਤੋ ਸਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਸਂਯੋਜਨਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠੋ ਸਾਤਿਸਯੋ ਅਪੇਕ੍ਖਿਤਭਾવਤੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਥਾਪਿ…ਪੇ॰… વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ।
Tathā cāti yathāvuttassa atthassa upacayena samatthanā. Pubbā koṭi na paññāyatīti ettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato paṭṭhānakathāyaṃ āvi bhavissati. ‘‘Andhaṃ tamaṃ tadā hoti, yaṃ lobho sahate nara’’ntiādi (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128) vacanato kāmataṇhāpi paṭicchādanasabhāvā, yato kāmacchandaṃ ‘‘nīvaraṇa’’nti vuttaṃ. Avijjāya pana bhavesu ādīnavappaṭicchādanaṃ sātisayanti. Tathā avijjāpi saṃyojanasabhāvā, yato sā bahiddhā saṃyojanabhāvena vuttā. Evaṃ santepi taṇhāya bandhanaṭṭho sātisayo apekkhitabhāvatoti imamatthaṃ dassento ‘‘tathāpi…pe… vutta’’nti āha.
‘‘ਸਂਯੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਮਿਸ੍ਸਿਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਭਿਭੂਤਾ…ਪੇ॰… ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਯਾਥਾવਗਹਣਹੇਤੁਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ, ਤਤੋ ਸੋ ਅવਿਨ੍ਦਿਯਂ વਿਨ੍ਦਤੀਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਲਿਸ੍ਸਨਂ ਉਪਤਾਪਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਕਿਲਿਸ੍ਸਨਪ੍ਪਯੋਗਂ ਅਤ੍ਤਪਰਿਤਾਪਨਪਟਿਪਤ੍ਤਿ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਲ੍ਲੀਯਨਂ ਸੇવਨਂ।
‘‘Saṃyuttā’’ti padassa sampayuttāti atthoti āha ‘‘missitā’’ti. ‘‘Avijjābhibhūtā…pe… abhinivisantā’’ti etena avijjāya ayāthāvagahaṇahetutaṃ dasseti, tato so avindiyaṃ vindatīti avijjāti vuccati. Kilissanaṃ upatāpananti āha ‘‘kilissanappayogaṃ attaparitāpanapaṭipatti’’nti. Allīyanaṃ sevanaṃ.
ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ …ਪੇ॰… ਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨਾ ਅਨੁਭੂਯਮਾਨਂ ਤਥਾ ਤਥਾ ਉਪਟ੍ਠਿਤਂ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖਂ, ਇਤਰਮ੍ਪਿ વਾ ਏਕਦੇਸਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਤਣ੍ਹਾਯਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ ਤਤ੍ਥ ਤੇਸਂ ਞਾਣਂ ਨਤ੍ਥੇવਾਤਿਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪવਤ੍ਤਿਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਮਤ੍ਤਮ੍ਪੀਤਿ ‘‘ਪવਤ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੂ’’ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ। ਕਾ ਪਨ ਕਥਾਤਿ ਪਚੁਰਜਨਸਾਧਾਰਣੇ ਲੋਕਿਯੇਪਿ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥੇ ਯੇਸਂ ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿਘਾਤੋ, ਪਰਮਗਮ੍ਭੀਰੇ ਅਰਿਯਾਨਂ ਏવ વਿਸਯਭੂਤੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇ ਨਿવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਸਙ੍ਖਾਤੇ ਅਤ੍ਥੇ ਕਾ ਨਾਮ ਕਥਾ, ਛਿਨ੍ਨਾ ਕਥਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤਿਪਭੇਦਸ੍ਸ ਕੇવਲਸ੍ਸ ਸਮਥਸ੍ਸ ਤਾਦਿਸੇ ਕਾਲੇ ਬਾਹਿਰਕਾਨਞ੍ਚ ਇਜ੍ਝਨਤੋ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾਧਿਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਿਤਂ। વੂਪਸਮੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦੋ, ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿ ਚ।
Dukkhanti…pe… jānantīti attanā anubhūyamānaṃ tathā tathā upaṭṭhitaṃ kāyikacetasikadukkhaṃ, itarampi vā ekadesaṃ jānanti. Taṇhāyapi eseva nayo. Sabhāgavisabhāgapaṭipajjitabbākārato tattha tesaṃ ñāṇaṃ natthevātidassento ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādimāha. Pavattipavattihetumattampīti ‘‘pavatti pavattihetū’’ti ettakampi. Kā pana kathāti pacurajanasādhāraṇe lokiyepi nāma atthe yesaṃ ñāṇassa paṭighāto, paramagambhīre ariyānaṃ eva visayabhūte lokuttare nivattinivattihetusaṅkhāte atthe kā nāma kathā, chinnā kathāti attho. Aṭṭhasamāpattipabhedassa kevalassa samathassa tādise kāle bāhirakānañca ijjhanato ‘‘vipassanādhiṭṭhāna’’nti visesitaṃ. Vūpasamo samucchedo, paṭippassaddhi ca.
‘‘ਸਂਸਾਰਸ੍ਸ ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਨਤੋ’’ਤਿ ਇਦਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਮਤਦਸ੍ਸਨਂ। ਸੋ ਹਿ ਪੁਤ੍ਤਮੁਖਦਸ੍ਸਨੇ ਅਸਤਿ ਸਂਸਾਰੋ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ ਭਾਯਤਿ। ਯਤੋ વੁਤ੍ਤਂ –
‘‘Saṃsārassa anupacchedanato’’ti idaṃ diṭṭhigatānaṃ diṭṭhigatikamatadassanaṃ. So hi puttamukhadassane asati saṃsāro ucchijjeyyāti bhāyati. Yato vuttaṃ –
‘‘ਗਣ੍ਡੁਪ੍ਪਾਦੋ ਕਿਕੀ ਚੇવ, ਕੁਨ੍ਤੀ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਧਮ੍ਮਿਕੋ।
‘‘Gaṇḍuppādo kikī ceva, kuntī brāhmaṇadhammiko;
ਏਤੇ ਅਭਯਂ ਭਾਯਨ੍ਤਿ, ਸਮ੍ਮੂਲ਼੍ਹਾ ਚਤੁਰੋ ਜਨਾ’’ਤਿ॥ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੯੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ਟੀ॰ ੩.੫.੧੯੨)।
Ete abhayaṃ bhāyanti, sammūḷhā caturo janā’’ti. (su. ni. aṭṭha. 2.293; a. ni. ṭī. 3.5.192);
ਤਦਭਿਞ੍ਞਾਤਿ ਤਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਨ੍ਤਦ੍વਯਂ ਅਭਿਜਾਨਨ੍ਤਿ ਗੁਣਂ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ ਤਦਭਿਞ੍ਞਾ। ਅਤ੍ਥਭਞ੍ਜਨਤੋ, ਰੋਗਗਣ੍ਡਸਲ੍ਲਸਦਿਸਤਾਯ ਅਤ੍ਤਭਾવਸਂਕਿਲੇਸਾਨਞ੍ਚ ਰੋਗਗਣ੍ਡਸਲ੍ਲਤਾ।
Tadabhiññāti taṃ yathāvuttaantadvayaṃ abhijānanti guṇaṃ āropetvā jānantīti tadabhiññā. Atthabhañjanato, rogagaṇḍasallasadisatāya attabhāvasaṃkilesānañca rogagaṇḍasallatā.
ਸਕ੍ਕਾਯਦਸ੍ਸਨੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਿਦਸ੍ਸਨਂ, ਸਕ੍ਕਾਯੋવ ਦਸ੍ਸਨਂ ਸਕ੍ਕਾਯਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤਾਨਂ। ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸੋ ਬਲવਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾਉਪਟ੍ਠਿਤਂ ਰੂਪਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਇਚ੍ਚੇવ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਥਾ વੇਦਨਾਦਿਂ। ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੋ ਪਨ ਯਥਾਉਪਟ੍ਠਿਤਂ ਰੂਪਂ ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੁਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਿਯਾਭਿਨਿવੇਸੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤਾ ਤਦਞ੍ਞਮੇવ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਏવਂ વੇਦਨਾਦੀਸੁ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿ। વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਤਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਉਪਲਬ੍ਭਮਾਨੇ। ਕਾਯੇਤਿ ਸਮੂਹੇ। ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤੋ ਅਤ੍ਤਾਦਿ ਏવ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਨੁਪਲਬ੍ਭਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿ ਪਨ ਲਬ੍ਭਤੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤੀ વਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨਾ’’ਤਿ।
Sakkāyadassaneti ettha diṭṭhidassanaṃ, sakkāyova dassanaṃ sakkāyadassananti attho veditabbo. Tesanti diṭṭhicaritānaṃ. Attābhiniveso balavā. Tasmā yathāupaṭṭhitaṃ rūpaṃ ‘‘attā’’icceva gaṇhantīti adhippāyo. Tathā vedanādiṃ. Taṇhācarito pana yathāupaṭṭhitaṃ rūpaṃ taṇhāvatthuṃ katvā attaniyābhinivesena abhinivisantā tadaññameva attato samanupassanti. Evaṃ vedanādīsu. Tenāha ‘‘taṇhācaritā’’tiādi. Vijjamāneti paramatthato upalabbhamāne. Kāyeti samūhe. Diṭṭhiyā parikappito attādi eva paramatthato nupalabbhati, diṭṭhi pana labbhatevāti āha ‘‘satī vā vijjamānā’’ti.
ਸਕ੍ਕਾਯਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨਾਤਿ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਮੁਖੇਨ।
Sakkāyadassanamukhenāti sakkāyadiṭṭhimukhena.
ਉਚ੍ਛੇਦਸਸ੍ਸਤਨ੍ਤਿ ਤਂਸਹਚਰਣਤੋ ਉਚ੍ਛੇਦਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿ વੁਤ੍ਤਾ। ‘‘ਉਚ੍ਛੇਦਸਸ੍ਸਤવਾਦਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ।
Ucchedasassatanti taṃsahacaraṇato ucchedasassatadiṭṭhi vuttā. ‘‘Ucchedasassatavādā’’tipi pāṭho.
ਕਸਿਣਾਯਤਨਾਨੀਤਿ ਕਸਿਣਜ੍ਝਾਨਾਨਿ।
Kasiṇāyatanānīti kasiṇajjhānāni.
ਤੇਜੇਤ੍વਾਤਿ ਨਿਸਾਨੇਤ੍વਾ।
Tejetvāti nisānetvā.
੮੧. ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਭੂਮਿਰਚਨવਸੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੋਤਿਆਦਿਨਾ વੋਦਾਨਪਕ੍ਖਂ ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ। ‘‘ਯਸ੍ਮਾ ਸਲ੍ਲੇਖੇ ਤਿਬ੍ਬਗਾਰવੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਤਤ੍ਥ ਤਿਬ੍ਬਗਾਰવਤ੍ਤਾ ਸਂਲੇਖਾਨੁਸਨ੍ਤਤવੁਤ੍ਤਿਨਾ ਭવਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਮਿਚ੍ਛਾਧਿਮੋਕ੍ਖੋ ਸਦ੍ਧਾਪਤਿਰੂਪਕੋ ਅવਤ੍ਥੁਸ੍ਮਿਂ ਪਸਾਦੋ।
81. Ettāvatā nandiyāvaṭṭassa bhūmiracanavasena saṃkilesapakkho dassitoti āha ‘‘tattha diṭṭhicaritotiādinā vodānapakkhaṃ dassetī’’ti. ‘‘Yasmā sallekhe tibbagāravo’’ti iminā tattha tibbagāravattā saṃlekhānusantatavuttinā bhavatīti dasseti. Sesesupi eseva nayo. Micchādhimokkho saddhāpatirūpako avatthusmiṃ pasādo.
ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਧਮ੍ਮਮੇવ વਿਭਜਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤ੍ਤਾਪਿ…ਪੇ॰… ਦਸ੍ਸੇਤੀ’’ਤਿ।
Puggalādhiṭṭhānena dhammameva vibhajatīti āha ‘‘sattāpi…pe… dassetī’’ti.
ਯੇ ਹਿ ਕੇਚੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ‘‘ਇਮਾਹਿ ਏવ ਚਤੂਹਿ ਪਟਿਪਦਾਹੀ’’ਤਿਪਿ ਪਾਲ਼ਿ। ਦੁਕ੍ਖਾਪਟਿਪਦਾਦਿવਿਭਾਗੇਨ ਮਗ੍ਗੋ ਏવ ਇਧ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਪਟਿਪਦਾ ਹਿ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਮਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਚਤੁਦ੍ਦਿਸਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪવਤ੍ਤਨੁਪਾਯਂ। ਦ੍વੇ ਦਿਸਾ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਦ੍વਿਦਿਸਾ। ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਸ੍ਸਾਤਿ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਨਯਸ੍ਸ।
Ye hi kecīti ettha hi-saddo nipātamattaṃ. ‘‘Imāhi eva catūhi paṭipadāhī’’tipi pāḷi. Dukkhāpaṭipadādivibhāgena maggo eva idha vuttoti āha ‘‘paṭipadā hi maggo’’ti catuddisāsaṅkhātaṃ magganti catuddisāsaṅkhātaṃ pavattanupāyaṃ. Dve disā etissāti dvidisā. Nandiyāvaṭṭassāti nandiyāvaṭṭanayassa.
੮੨. વਿવਤ੍ਤਤਿ વਟ੍ਟਂ ਏਤ੍ਥਾਤਿ વਿવਤ੍ਤਂ, વਿવਤ੍ਤਂ ਏવ વਿવਟ੍ਟਂ, ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁ, ਨਿਬ੍ਬੁਤਿ ਏવ વਾ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨ’’ਨ੍ਤਿ।
82. Vivattati vaṭṭaṃ etthāti vivattaṃ, vivattaṃ eva vivaṭṭaṃ, asaṅkhatadhātu, nibbuti eva vā. Tena vuttaṃ ‘‘nibbāna’’nti.
‘‘ਕਤ੍ਥ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਪਾਲ਼ਿ। ਉਪਚਯੇਤਿ ਉਪਚਯਾવਤ੍ਥਾਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਸਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਲੋਭਾਦਿਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੂਨਂ। વਿਪਲ੍ਲਾਸਹੇਤੁਭਾવਤੋਤਿ ਸੁਭਸਞ੍ਞਾਦਿવਿਪਲ੍ਲਾਸਹੇਤੁਕਭਾવਤੋ। વਿਪਰਿਯੇਸਗ੍ਗਾਹવਸੇਨ ਹਿ ਆਦੀਨવੇਸੁ ਏવ ਸਂਯੋਜਨਿਯੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨੁਪਸ੍ਸਿਤਾ। ਨ ਹਿ ਯਥਾਭੂਤਞਾਣੇ ਸਤਿ ਤਥਾ ਸਮ੍ਭવੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਦਸਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਭਾવਤੋ’’ਤਿ। ਦਸવਿਧਕਾਰਣੇਤਿ ਦਸવਿਧੇ ਕਾਰਣੇ, ਦਸવਿਧਸ੍ਸ વਾ ਕਾਰਣੇ। ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਪਰਿਕ੍ਖਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸੁਭਾਰਮ੍ਮਣਾਦਯੋ।
‘‘Katthadaṭṭhabba’’nti vā pāḷi. Upacayeti upacayāvatthāyanti attho. Dasannanti lobhādikilesavatthūnaṃ. Vipallāsahetubhāvatoti subhasaññādivipallāsahetukabhāvato. Vipariyesaggāhavasena hi ādīnavesu eva saṃyojaniyesu dhammesu assādānupassitā. Na hi yathābhūtañāṇe sati tathā sambhavo. Tena vuttaṃ ‘‘dasannaṃ…pe… bhāvato’’ti. Dasavidhakāraṇeti dasavidhe kāraṇe, dasavidhassa vā kāraṇe. Ayonisomanasikāraparikkhatā dhammā subhārammaṇādayo.
ਤਬ੍ਬਿਸਯਾ ਕਿਲੇਸਾਤਿ ਆਹਾਰਪਰਿਞ੍ਞਾਪਰਿਬਨ੍ਧਭੂਤਾ ਕਿਲੇਸਾ। વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਕਾਯੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਪਠਮੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਕਾਯਸਮੁਦਾਯੇ, ਕਾਯੇਕਦੇਸੇ ਚ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੇ ਆਹਾਰੇ ਪવਤ੍ਤੋ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਠਮੇ ਆਹਾਰੇ વਿਸਯਭੂਤੇ ਪਠਮੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ વੇਦਨਾਯਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਦੁਤਿਯવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯੇ ਫਸ੍ਸਾਹਾਰੇ, ਚਿਤ੍ਤੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਤਤਿਯવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯੇ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਹਾਰੇ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਚਤੁਤ੍ਥવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯੇ વਿਞ੍ਞਾਣਾਹਾਰੇ ਪવਤ੍ਤੋ ਏવ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਆਹਾਰੇ ਚਤੁਤ੍ਥੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੇਸਾਹਾਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ’’ਤਿ। ਆਹਾਰਸੀਸੇਨ વਾ ਆਹਾਰਪਟਿਬਦ੍ਧੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਗਹਿਤੋ। વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਆਹਾਰਸੀਸੇਨ ਤਬ੍ਬਿਸਯਾ ਕਿਲੇਸਾ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ’’ਤਿ। ਪਠਮੇ ਆਹਾਰੇ વਿਸਯਭੂਤੇਤਿ ਚ ਪਠਮੇ ਆਹਾਰੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવਂ ਪਤ੍ਤੇ, ਤਬ੍ਭਾવਂ ਅਨਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪ੍ਪਹੀਨਚ੍ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ ਹਿ ਤਤ੍ਥ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਸ। ਤਥਾ ਦੁਤਿਯવਿਪਲ੍ਲਾਸਾਦੀਸੁ ਅਪ੍ਪਹੀਨੇਸੁ। ਇਤਰੇ ਉਪਾਦਾਨਾਨਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੇવ ਅਪ੍ਪਹੀਨਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਉਪਾਦਾਨਾਦੀਸੁ ਅਪ੍ਪਹੀਨੇਸੁਪਿ ਯੋਗਾਦਯੋ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੇવ ਯਥਾਰਹਂ ਤਂਸਭਾવਤ੍ਤਾ, ਤਦੇਕਟ੍ਠਸਭਾવਤੋ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਪਠਮੇ ਉਪਾਦਾਨੇ ਪਠਮੋ ਯੋਗੋ’’ਤਿਆਦਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ’’ਤਿ।
Tabbisayā kilesāti āhārapariññāparibandhabhūtā kilesā. Viññāṇaṭṭhitīsupi eseva nayo. Kāye pavattamāno paṭhamo vipallāso kāyasamudāye, kāyekadese ca kabaḷīkāre āhāre pavatto eva hotīti vuttaṃ ‘‘paṭhame āhāre visayabhūte paṭhamo vipallāsopavattatī’’ti. Tathā vedanāyaṃ pavattamāno dutiyavipallāso tappaccaye phassāhāre, citte pavattamāno tatiyavipallāso tappaccaye manosañcetanāhāre, dhammesu pavattamāno catutthavipallāso tappaccaye viññāṇāhāre pavatto eva hotīti vuttaṃ ‘‘catutthe āhāre catuttho vipallāso’’ti. Tenāha ‘‘sesāhāresupi eseva nayo’’ti. Āhārasīsena vā āhārapaṭibaddho chandarāgo gahito. Viññāṇaṭṭhitīsupi eseva nayo. Tenevāha ‘‘āhārasīsena tabbisayā kilesā adhippetā’’ti. Paṭhame āhāre visayabhūteti ca paṭhame āhāre chandarāgassa visayabhāvaṃ patte, tabbhāvaṃ anatikkanteti attho. Appahīnacchandarāgassa hi tattha vipallāsā sambhavanti, na itarassa. Tathā dutiyavipallāsādīsu appahīnesu. Itare upādānāni pavattanteva appahīnattāti āha ‘‘sesapadesupi eseva nayo’’ti. Yasmā ca upādānādīsu appahīnesupi yogādayo pavattanteva yathārahaṃ taṃsabhāvattā, tadekaṭṭhasabhāvato ca, tasmā vuttaṃ pāḷiyaṃ ‘‘paṭhame upādāne paṭhamo yogo’’tiādi. Tenāha ‘‘sesapadesupi eseva nayo’’ti.
੮੩. ਅਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਤਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਤੀਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਜਾਨਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਤੇਸਂ ਸਮੁਦਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਞ੍ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਨવਬੁਜ੍ਝਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਿਬ੍ਬੋ ਬਹਲੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਹੋਤਿ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤਭਾવਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਇਤਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭਾવਤੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવਾ’’ਤਿ। ਸੁਭਸੁਖਸਞ੍ਞਾਕਾਮੁਪਾਦਾਨਕਾਮਭવਯੋਗਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥਕਾਮਭવਾਸવ- ਕਾਮਭવੋਘਰਾਗਸਲ੍ਲਛਨ੍ਦਾਗਤਿਗਮਨਾਨਿ ਤਣ੍ਹਾਪਕ੍ਖਿਕਤਾਯ, ਤਣ੍ਹਾਸਭਾવਤਾਯ ਚ ਤਣ੍ਹਾਪਧਾਨਾਨਿ। ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਬ੍ਯਾਪਾਦਕਾਯਗਨ੍ਥਦੋਸਸਲ੍ਲਦੋਸਾਗਤਿਗਮਨਾਨਿ ਪਨ ਤਣ੍ਹਾਭਾવੇ ਭਾવਤੋ , વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯੋ ਤਣ੍ਹਾવਿਸਯਤੋ, ਸਬ੍ਬੇਸਂ વਾ ਤਣ੍ਹਾવਿਸਯਤੋ ਤਣ੍ਹਾਪਧਾਨਤਾ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ਪਚ੍ਛਿਮਕਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਪਧਾਨਤਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
83.Aparijānantassāti ñātapariññāya, tīraṇapariññāya, pahānapariññāyāti tīhi pariññāhi paricchinditvā ajānantassa, tesaṃ samudayañca atthaṅgamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaṃ anavabujjhantassāti attho. Tibbo bahalo chandarāgo hoti taṇhācaritabhāvatoti adhippāyo. Iti upakkilesassa diṭṭhābhinivesassa hetubhāvatoti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘vuttanayenevā’’ti. Subhasukhasaññākāmupādānakāmabhavayogaabhijjhākāyaganthakāmabhavāsava- kāmabhavogharāgasallachandāgatigamanāni taṇhāpakkhikatāya, taṇhāsabhāvatāya ca taṇhāpadhānāni. Sīlabbatupādānabyāpādakāyaganthadosasalladosāgatigamanāni pana taṇhābhāve bhāvato , viññāṇaṭṭhitiyo taṇhāvisayato, sabbesaṃ vā taṇhāvisayato taṇhāpadhānatā labbhateva. Pacchimakānaṃ diṭṭhipadhānatā vuttanayānusārena veditabbā.
੮੪. ਕਬਲ਼ੀਕਾਰੇ ਆਹਾਰੇਤਿ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰવਿਸਯੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗੇ। ‘‘ਅਪ੍ਪਹੀਨੇ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਪਰਿਯਾਯਕਥਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਮੇવ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਸ੍ਸ ‘‘ਅਸੁਭਸਭਾવਤ੍ਤਾ, ਅਸੁਭਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਲਬ੍ਭਮਾਨੇ ਹਿ ਉਜੁਕੇ ਅਤ੍ਥੇ ਕਿਂ ਪਰਿਯਾਯਕਥਾਯਾਤਿ। ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ વਾ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧੋਤਿ ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਨ ਹਿ ਤਤ੍ਥ ਅਸਤਿ ਛਨ੍ਦਰਾਗੇ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਸਭਾવਤ੍ਤਾਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਦੁਕ੍ਖਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾਤਿ ਤਿવਿਧਦੁਕ੍ਖਤਾਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਕਾਰਣਤੋ। વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਿਨੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਾਤਿ ਨਾਮ ਭਿਕ੍ਖੁ ਕੇવਟ੍ਟਪੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਤਂਯੇવ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਿ ਸਂਸਰਤੀ’’ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਨਿਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸਂ ਸਂવੇਦੇਸਿ। ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਿਕਾਨਂ ‘‘ਚੇਤਨਾ ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਦਿਟ੍ਠਿਪਰਿਦੀਪਨੇਸੁ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਭવવਿਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥવਚਨਂ ‘‘ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸੀਲਬ੍ਬਤੇਹਿ…ਪੇ॰… ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਦਲ਼੍ਹਂ ਗਣ੍ਹਾਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ ਇਧ ਭવੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਭવੁਪਾਦਾਨੇਨਾ’’ਤਿ।
84.Kabaḷīkāre āhāreti kabaḷīkārāhāravisaye chandarāge. ‘‘Appahīne’’tiādikaṃ pariyāyakathaṃ muñcitvā nippariyāyameva dassento kabaḷīkārāhārassa ‘‘asubhasabhāvattā, asubhasamuṭṭhānattā cā’’ti vuttaṃ. Labbhamāne hi ujuke atthe kiṃ pariyāyakathāyāti. Chandarāgo vā tattha atthasiddhoti evampettha attho vutto. Na hi tattha asati chandarāge vipallāso sambhavati. Dukkhasabhāvattāti saṅkhāradukkhatāya dukkhasabhāvattā. Dukkhapaccayattāti tividhadukkhatālakkhaṇassa dukkhassa kāraṇato. Viññāṇe niccasaññino. Tathā hi sāti nāma bhikkhu kevaṭṭaputto ‘‘taṃyeva viññāṇaṃ sandhāvati saṃsaratī’’ti tattha niccābhinivesaṃ saṃvedesi. Yebhuyyena saṅkhāresu attasaññitā diṭṭhigatikānaṃ ‘‘cetanā attā’’tiādidiṭṭhiparidīpanesu veditabbā. ‘‘Bhavavisuddhī’’ti padassa atthavacanaṃ ‘‘nibbutisukha’’nti. ‘‘Sīlabbatehi…pe… sukhanti daḷhaṃ gaṇhātī’’ti iminā sīlabbatupādānaṃ idha bhavupādānanti dasseti. Tathā hi vakkhati ‘‘sīlabbatupādānasaṅkhātena bhavupādānenā’’ti.
ਪਚ੍ਚਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਾਦਿਨਾ। ਪਠਮੇ ਯੋਗੇ ਠਿਤੋਤਿ ਪਠਮੇ ਯੋਗੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ। ਅਪ੍ਪਹੀਨਾ ਹਿ ਕਿਲੇਸਾ ਕਮ੍ਮવਟ੍ਟਾਦੀਨਂ ਕਾਰਣਭੂਤਾ ਤਂਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਪਰਸ੍ਸ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯਨਂ ਪਰਾਭਿਜ੍ਝਾਯਨਂ। ਭવਪਤ੍ਥਨਾਯ ਭવਦਿਟ੍ਠਿਭવਰਾਗવਸੇਨ ਪਿਯਾਯਿਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਨੋ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવੇ ਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਭવਰਾਗ…ਪੇ॰… ਪਦੂਸੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
Paccayā honti upanissayapaccayādinā. Paṭhame yoge ṭhitoti paṭhame yoge patiṭṭhito. Appahīnā hi kilesā kammavaṭṭādīnaṃ kāraṇabhūtā taṃsamaṅgino sattassa patiṭṭhāti vuccanti. Parassa abhijjhāyanaṃ parābhijjhāyanaṃ. Bhavapatthanāya bhavadiṭṭhibhavarāgavasena piyāyitassa vatthuno vipariṇāmaññathābhāve domanassuppattiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘bhavarāga…pe… padūsentī’’ti.
ਗਨ੍ਥਿਤ੍વਾਤਿ ਗਨ੍ਥਿਂ ਕਤ੍વਾ। ਦ੍વਿਧਾਭੂਤਂ ਰਜ੍ਜੁਆਦਿਕੇ વਿਯ ਗਨ੍ਥਿਕਰਣਞ੍ਹਿ ਗਨ੍ਥਨਂ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯਾਦਾਯ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਾ ਆਸવਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਏਕਚ੍ਚੇ ਕਿਲੇਸਾ વਿਸੇਸਤੋ ਆਸવੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿવਚਨਂ। ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੇ વਿਸਯੇ ਪਤ੍ਥੇਤੀਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਤਬ੍ਬਿਸਯਬਹੁਲੇ ਭવੇ ਪਤ੍ਥੇਤੀਤਿ ਯਥਾ ਮਾਨੁਸਕੇਹਿ ਕਾਮੇਹਿ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਨਰੂਪਾ ਦੇવੂਪਪਤ੍ਤਿ। ਤਂਸਭਾવਤ੍ਤਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਅਪਰਾਪਰਨ੍ਤਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ। ਏਕਚ੍ਚਾ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਯਥਾ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਇਤਰਾਸਂ। ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਨਹੇਤੁ। ‘‘ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਤੋ…ਪੇ॰… ਅવਿਜ੍ਜਾਸવੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਇਦਂ ਸਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸਸ੍ਸ ਫਲਭੂਤਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਸવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ਏਕਨ੍ਤવਸ੍ਸਿਮੇਘવੁਟ੍ਠਾਨੇਨ વਿਯ ਮਹੋਘਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾਸવੋ ਸਿਦ੍ਧੋ ਹੋਤਿ વੁਟ੍ਠਿਹੇਤੁਕਮਹੋਘਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਉਪਰਿਮੇਘવੁਟ੍ਠਾਨਂ વਿਯ।
Ganthitvāti ganthiṃ katvā. Dvidhābhūtaṃ rajjuādike viya ganthikaraṇañhi ganthanaṃ. Cittaṃ pariyādāya tiṭṭhantā āsavānaṃ uppattihetu hontīti sambandho. Pariyuṭṭhānappattā ekacce kilesā visesato āsavuppattihetu hontīti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ uppaṭipāṭivacanaṃ. Tappaṭipakkhe visaye patthetīti yojanā. Tabbisayabahule bhave patthetīti yathā mānusakehi kāmehi nibbinnarūpā devūpapatti. Taṃsabhāvattāti diṭṭhisabhāvattā. Aparāparanti aññamaññaṃ. Ekaccā hi diṭṭhi ekaccassa diṭṭhābhinivesassa kāraṇaṃ hoti, yathā sakkāyadiṭṭhi itarāsaṃ. Abhinivisantassāti abhinivesanahetu. ‘‘Ayonisomanasikārato…pe… avijjāsavo uppajjatī’’ti idaṃ saccābhinivesassa phalabhūtaṃ avijjāsavaṃ dasseti ekantavassimeghavuṭṭhānena viya mahoghappavatti. Avijjāsavo siddho hoti vuṭṭhihetukamahoghasiddhiyā uparimeghavuṭṭhānaṃ viya.
‘‘ਨਨ੍ਦੀਰਾਗਸਹਗਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮਹਾવ॰ ੧੪) વਿਯ ਤਬ੍ਭਾવਤ੍ਥੋ ਸਹਗਤਸਦ੍ਦੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਨੁਸਯ…ਪੇ॰… ਭੂਤਾ વਾ’’ਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਸਙ੍ਖਾਤਂ ਹਦਯਨ੍ਤਿ વਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। વਿਪਾਕવਟ੍ਟੇਪਿ ਕਿਲੇਸવਾਸਨਾਹਿਤਾ ਅਤ੍ਥਿ ਕਾਚਿ વਿਸੇਸਮਤ੍ਤਾ।
‘‘Nandīrāgasahagatā’’tiādīsu (mahāva. 14) viya tabbhāvattho sahagatasaddoti āha ‘‘anusaya…pe… bhūtā vā’’ti. Cittassa abbhantarasaṅkhātaṃ hadayanti vipākacittappavattiṃ sandhāya vadati. Vipākavaṭṭepi kilesavāsanāhitā atthi kāci visesamattā.
ਲੋਭਸਹਗਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ। ਇਤਰਸ੍ਸ ਦੋਸਸਹਗਤਾਦਿਕਸ੍ਸ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਨ વਿਯ ਭੋਜਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਂ વਿਸੇਸਾਪਾਦਨਂ ਉਪਸੇਚਨਂ, ਨਨ੍ਦੀ ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਤਣ੍ਹਾ ਉਪਸੇਚਨਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨਂ ਉਪਸੇਚਨਭੂਤਾਯਪਿ ਨਨ੍ਦਿਯਾ ਰਾਗਸਲ੍ਲਉਪਨਿਸਤੋ। ਉਪਸਿਤ੍ਤੇ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ‘‘ਰਾਗਸਲ੍ਲੇਨ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨੇਨ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਂ ਕਾਤੁਂ ‘‘ਕੇਨ ਪਨ ਤਂ ਨਨ੍ਦੂਪਸੇਚਨ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ।
Lobhasahagatassa viññāṇassa. Itarassa dosasahagatādikassa. Byañjanena viya bhojanassa ārammaṇassa abhisaṅkharaṇaṃ visesāpādanaṃ upasecanaṃ, nandī sappītikataṇhā upasecanaṃ etassāti nandūpasecanaṃ upasecanabhūtāyapi nandiyā rāgasallaupanisato. Upasitte pana vattabbameva natthīti dassetuṃ pāḷiyā ‘‘rāgasallena nandūpasecanena viññāṇenā’’ti vuttanti tamatthaṃ pākaṭaṃ kātuṃ ‘‘kena pana taṃ nandūpasecana’’nti pucchati.
ਰਾਗਸਲ੍ਲੇਨਾਤਿ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਕਰਣવਚਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਰਾਗਸਲ੍ਲੇਨ ਹੇਤੁਭੂਤੇਨਾ’’ਤਿ ਆਹ। ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਪਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ ਚੇਤ੍ਥ ਹੇਤ੍વਤ੍ਥੋ। ਉਪਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣੇਨਾਤਿ વਿਭਤ੍ਤਿਂ ਪਰਿਣਾਮੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ‘‘ਪਤਿਟ੍ਠਾਭਾવਤੋ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿਪਚ੍ਚਯਤਂ વਦਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ। ਏવਂ ਦੁਤਿਯਾਦਿવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤੀਸੁਪਿ ਨਿਸ੍ਸਯਾਦਿਪਚ੍ਚਯਤਾ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾવਚਨਤੋ।
Rāgasallenāti hetumhi karaṇavacananti dassento ‘‘rāgasallena hetubhūtenā’’ti āha. Upanissayapaccayattho cettha hetvattho. Upagantabbato viññāṇenāti vibhattiṃ pariṇāmetvā yojetabbaṃ. ‘‘Patiṭṭhābhāvato’’ti iminā viññāṇassa nissayādipaccayataṃ vadati. Tenāha ‘‘rūpakkhandhaṃ nissāya tiṭṭhatī’’ti. Evaṃ dutiyādiviññāṇaṭṭhitīsupi nissayādipaccayatā vattabbā patiṭṭhāvacanato.
੮੫. ਯਦਿਪਿ ਅਕੁਸਲਮੂਲਾਦਿਕੇ ਤਿਪੁਕ੍ਖਲਸ੍ਸ, ਤਣ੍ਹਾਦਿਕੇ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਦਿਸਾਭਾવੇਨ વਕ੍ਖਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਾਨੁਪ੍ਪવੇਸਤੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਨਯੇ ਸਿਦ੍ਧੇ ਇਤਰੇਪਿ ਸਿਦ੍ਧਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੇਸਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਆਹਾਰਾਦਯੋ…ਪੇ॰… વવਤ੍ਥਪੇਤੁ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਕ੍ਖਮਾਨੇ વਾ ਅਕੁਸਲਮੂਲਤਣ੍ਹਾਦਿਕੇ ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਆਹਾਰਾਦਯੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਨਯਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਬਹੁવਚਨਮਾਹ। ਏਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸਾਤਿ ਰਾਗਚਰਿਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਤਾਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਏਕਸ੍ਸ ਪਯੋਜਨਸ੍ਸ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥੋਪਿ ਗਹਿਤੋ, ਨ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਮੇવ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਪਰਿਯਾਯવਚਨਾਨਿ ਯਥਾਰਹਂ ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੂਨਂ ਤਤ੍ਥ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸવਤ੍ਥੁਕਾ ਤਣ੍ਹਾ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ। ਦੋਸવਤ੍ਥੂਨਂ, ਦਿਟ੍ਠਿવਤ੍ਥੂਨਞ੍ਚ ਤਤ੍ਥ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਸવਤ੍ਥੁਕੋ ਦੋਸੋ, ਸવਤ੍ਥੁਕਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨਾ’’ਤਿ।
85. Yadipi akusalamūlādike tipukkhalassa, taṇhādike nandiyāvaṭṭassa disābhāvena vakkhati, tathāpi aññamaññānuppavesato ekasmiṃ naye siddhe itarepi siddhā eva hontīti imassa visesassa dassanatthaṃ ‘‘āhārādayo…pe… vavatthapetu’’nti vuttaṃ. Vakkhamāne vā akusalamūlataṇhādike ādisaddena saṅgahetvā ‘‘āhārādayo’’ti vadanto ‘‘nayāna’’nti bahuvacanamāha. Ekassa atthassāti rāgacaritassa upakkilesatāsaṅkhātassa ekassa payojanassa. Byañjanatthopi gahito, na byañjanameva gahitanti suttapadāni aññamaññapariyāyavacanāni yathārahaṃ taṇhāvatthūnaṃ tattha kathitattā vuttaṃ ‘‘savatthukā taṇhā vuttā’’ti. Dosavatthūnaṃ, diṭṭhivatthūnañca tattha kathitattā ‘‘savatthuko doso, savatthukā diṭṭhi ca vuttā’’ti imamatthaṃ sandhāyāha ‘‘vuttanayānusārenā’’ti.
ਦੁਕ੍ਖਾਕਾਰੇਨ ਸਹ ਦੁਕ੍ਖਾਕਾਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਞ੍ਚੇਤਨ੍ਤਿ ਯਦਿ ਤਂਤਂਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਬਹੁਲਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪੁਰਿਮਾਹਾਰਦ੍વਯਾਦੀਸੁ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖવਿਸੇਸਨਿਦ੍ਧਾਰਣਂ ਕਤਂ, ਏਤਂ ਏવਮੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਰਣਂ વਦਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਨਂ ਓਧਿਸੋ ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਜਹਨਤੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਨਿਯਮੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਨ ਏવਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਹਾਨਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਕਤ੍ਤਾਤਿ।
Dukkhākārena saha dukkhākāraṃ gahetvāti attho. Evañcetanti yadi taṃtaṃanupassanābahulassa vasena purimāhāradvayādīsu vimokkhamukhavisesaniddhāraṇaṃ kataṃ, etaṃ evameva veditabbaṃ, na aññathā. Tattha kāraṇaṃ vadanto ‘‘na hī’’tiādimāha. Tassattho – yathā ariyamaggānaṃ odhiso kilesappajahanato pahātabbesu dhammesu niyamo atthi, na evaṃ vipassanāya pariññāpahānānaṃ aniccantikattāti.
ਅਪਰੇ ਪਨਾਹੁ – ਪੁਰਿਮੇ ਆਹਾਰਦ੍વਯੇ ਪਰਿਕਿਲੇਸਭਾવੇਨ, ਦੁਕ੍ਖਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਚ ਦੁਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣਂ ਸੁਪਾਕਟਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮੇ વਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਦ੍વਯવਿਞ੍ਞਾਣਾਹਾਰੇ ਤਤਿਯવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਂ, ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਹਾਰੇ ਚਤੁਤ੍ਥવਿਞ੍ਞਾਣਟ੍ਠਿਤਿਯਂ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ ਸੁਪਾਕਟਨ੍ਤਿ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਮੁਖਤਾਯ ਤੇਹਿ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਦਿવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖੇਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ। ਤਥਾ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਦੀਸੁ ਪੁਰਿਮਦ੍વਯਂ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਂ, ਇਤਰਦ੍વਯਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ। ਇਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਮੁਖਤਾਯ ਚ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਤਾਯ ਚ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਯਥਾਰਹਂ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਦਿવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖੇਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਭਸੁਖਸਞ੍ਞਾਕਾਮੁਪਾਦਾਨਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਕਾਮਯੋਗਭવਯੋਗਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯ ਗਨ੍ਥਕਾਮਾਸવਕਾਮੋਘ ਭવੋਘ ਰਾਗਸਲ੍ਲਛਨ੍ਦਅਗਤਿਗਮਨਾਨਿ ਸੁਖਸ੍ਸਾਦવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦਕਾਯਗਨ੍ਥਦੋਸਸਲ੍ਲਦੋਸਅਗਤਿਗਮਨਾਨਿ ਪવਤ੍ਤਿਮੁਖਤਾਯ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤਤਿਯਸਞ੍ਞਾਦਯੋ ਨਿਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਹਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ। ਚਤੁਤ੍ਥਸਞ੍ਞਾਦਯੋ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸਤਨ੍ਨਿਤ੍ਤਾਹਿ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਮਾਨਸਲ੍ਲਭਯਅਗਤਿਗਮਨਾਨਂ ਨਿਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਨ ਹਿ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਪਸ੍ਸਤੋ ਮਾਨਜਪ੍ਪਨਂ, ਭਯਂ વਾ ਸਮ੍ਭવਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯੋਗਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਤਾਭਿਨਿવੇਸਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾ ਪਾਕਟਾ ਏવਾਤਿ।
Apare panāhu – purime āhāradvaye parikilesabhāvena, dukkhapaccayattā ca dukkhalakkhaṇaṃ supākaṭaṃ. Tattha purime viññāṇaṭṭhitidvayaviññāṇāhāre tatiyaviññāṇaṭṭhitiyaṃ aniccalakkhaṇaṃ, manosañcetanāhāre catutthaviññāṇaṭṭhitiyaṃ anattalakkhaṇaṃ supākaṭanti tissannaṃ anupassanānaṃ pavattimukhatāya tehi appaṇihitādivimokkhamukhehi pariññaṃ gacchantīti. Tathā vipallāsādīsu purimadvayaṃ dukkhānupassanāya ujuvipaccanīkaṃ, itaradvayaṃ aniccānattānupassanānaṃ. Iti pavattimukhatāya ca ujuvipaccanīkatāya ca ime dhammā yathārahaṃ appaṇihitādivimokkhamukhehi pariññeyyā, pahātabbā ca vuttā. Tattha subhasukhasaññākāmupādānasīlabbatupādānakāmayogabhavayogaabhijjhākāya ganthakāmāsavakāmogha bhavogha rāgasallachandaagatigamanāni sukhassādavasena pavattanato dukkhānupassanāya paṭipakkhabhāvato byāpādakāyaganthadosasalladosaagatigamanāni pavattimukhatāya appaṇihitavimokkhamukhena pahātabbāni. Tatiyasaññādayo niccābhinivesatannimittāhi aniccānupassanāya paṭipakkhabhāvato animittavimokkhamukhena pahātabbā. Catutthasaññādayo attābhinivesatannittāhi anattānupassanāya paṭipakkhabhāvato suññatavimokkhamukhena pahātabbā. Tattha mānasallabhayaagatigamanānaṃ niccābhinivesanimittatā veditabbā. Na hi aniccato passato mānajappanaṃ, bhayaṃ vā sambhavati. Avijjāyogādīnaṃ attābhinivesanimittatā pākaṭā evāti.
੮੬. ਅਪ੍ਪਮਞ੍ਞਾવਜ੍ਜਾ ਰੂਪਾવਚਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਾ ‘‘ਦੇવੂਪਪਤ੍ਤਿਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਕੁਸਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚਾ’’ਤਿ ਕਤ੍વਾ, ਸਤਿਪਿ ਤਬ੍ਭਾવੇ ਪਰਹਿਤਪਟਿਪਤ੍ਤਿਤੋ, ਨਿਦ੍ਦੋਸਤਾਯ ਚ ਸੇਟ੍ਠਾ વਿਹਾਰਾਤਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਅਪ੍ਪਮਞ੍ਞਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਅਰਿਯવਿਹਾਰਾ ‘‘ਆਰਕਾ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਅਰਿਯਾਨਂ વਿਹਾਰਾ’’ਤਿ। ਚਤਸ੍ਸੋ ਆਰੁਪ੍ਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਆਨੇਞ੍ਜવਿਹਾਰਾ , ਸਤਿਪਿ ਦੇવੂਪਪਤ੍ਤਿਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਕੁਸਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਭਾવੇ ਆਨੇਞ੍ਜਸਨ੍ਤਤਾਹਿ ਲੋਕਿਯੇਸੁ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ।
86. Appamaññāvajjā rūpāvacarasamāpattiyo dibbavihārā ‘‘devūpapattisaṃvattanikakusalasamāpattiyo cā’’ti katvā, satipi tabbhāve parahitapaṭipattito, niddosatāya ca seṭṭhā vihārāti catasso appamaññā brahmavihārā, catasso phalasamāpattiyo ariyavihārā ‘‘ārakā kilesehi ariyānaṃ vihārā’’ti. Catasso āruppasamāpattiyo āneñjavihārā, satipi devūpapattisaṃvattanikakusalasamāpattibhāve āneñjasantatāhi lokiyesu sikhāppattito.
ਅਧਿਕਰਣਭੇਦੇਨਾਤਿ વਤ੍ਥੁਭੇਦੇਨ।
Adhikaraṇabhedenāti vatthubhedena.
ਯਂ ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਂ ਅਚ੍ਛਰਿਯਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਨ੍ਧਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਧਿਤਿਟ੍ਠਤਿ ਸੀਲਾਦਿ ਏਤੇਨ ਸਚ੍ਚੇਨ, ਏਤ੍ਥ વਾ ਸਚ੍ਚੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤੇ, ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਤਂ ਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਕਰਣਾਧਿਕਰਣਭਾવਤ੍ਥਾ ਪਚ੍ਚਯવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ਸਮਾਨਾਧਿਕਰਣਸਮਾਸਪਕ੍ਖੇ। ਤਥਾ ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥਸਮਾਸਪਕ੍ਖੇ। ਇਤਰਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਸਮਾਸੇ ਕਰਣਾਧਿਕਰਣਤ੍ਥਾ ਏવ, ਤੇ ਚ ਖੋ ਸੀਲਾਦਿવਸੇਨ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੁਖਨ੍ਤਿ ਝਾਨવਿਪਸ੍ਸਨਾਮਗ੍ਗਫਲਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਖਂ। ਲੋਕਿਯવਿਪਾਕਸੁਖਮ੍ਪਿ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ‘‘ਨਾਞ੍ਞਤ੍ਰ ਬੋਜ੍ਝਾ…ਪੇ॰… ਪਾਣਿਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧. ੯੮) ਹਿ ਇਮਾਯ ਗਾਥਾਯ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਅਨਤ੍ਤਪਰਿਹਾਰਮੁਖੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਭਯਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸੁਖਾવਹਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਧਮ੍ਮਾ ਇਧ ‘‘ਸੁਖਭਾਗਿਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ। ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਤੋਤਿ ਫਰਣવਸੇਨ ਅਨવਸੇਸਗ੍ਗਹਣਤੋ।
Yaṃ abhiṇhaṃ na pavattati, taṃ acchariyanti dassetuṃ ‘‘andhassa…pe… uppajjanaka’’nti vuttaṃ. Adhitiṭṭhati sīlādi etena saccena, ettha vā sacce nimittabhūte, adhiṭṭhānamattameva vā taṃ saccanti evaṃ karaṇādhikaraṇabhāvatthā paccayavasena veditabbā samānādhikaraṇasamāsapakkhe. Tathā aññapadatthasamāsapakkhe. Itarasmiṃ pana samāse karaṇādhikaraṇatthā eva, te ca kho sīlādivasena ca veditabbā. Sukhanti jhānavipassanāmaggaphalanibbānasukhaṃ. Lokiyavipākasukhampi labbhateva. ‘‘Nāññatra bojjhā…pe… pāṇina’’nti (saṃ. ni. 1. 98) hi imāya gāthāya saṅgahitā anattaparihāramukhena sattānaṃ abhayā nibbānasampattisukhāvahā cattāro dhammā idha ‘‘sukhabhāgiyā’’ti vuttāti. Anavasesapariyādānatoti pharaṇavasena anavasesaggahaṇato.
ਪਠਮਸ੍ਸ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਪਠਮਪਟਿਪਦਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏવਂ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ‘‘ਯਥਾ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਟਿਪਦਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਨਾਨਨ੍ਤਰਿਯਕਤਂ ਉਪਮਾਯ વਿਭਾવੇਤਿ। ਸਤਿਪਿ ਚ ਸਬ੍ਬਾਹਿ ਪਟਿਪਦਾਹਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਨਿਯਮਾਭਾવੇ ਨਾਨਨ੍ਤਰਿਕਭਾવੇਨ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੇਨੇવੇਤ੍ਥ ਨੇਸਂ ਅਯਮਨੁਕ੍ਕਮੋ ਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਥ વਾ ਕਾਯવੇਦਨਾਸੁ ਸੁਭਸੁਖਸਞ੍ਞਾਨਂ ਦੁਬ੍ਬਿਨਿવੇਠਿਯਤਾਯ ਅਸੁਭਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਪੁਰਿਮੇਨ ਪਟਿਪਦਾਦ੍વਯੇਨ ਪੁਰਿਮਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਦ੍વਯਂ ਯੋਜਿਤਂ ਤਦਭਾવਤੋ। ਇਤਰੇਨ ਇਤਰਂ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਪੁਰਿਮੇਸੁ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਕਤਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਅਥ વਾ ਯਥਾ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤਾਨਂ ਮਨ੍ਦਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞਾਨਂ વਸੇਨ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਪਦਾ ਯੋਜਿਤਾ, ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪਟਿਪਦਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਅਯਮਨੁਕ੍ਕਮੋ ਕਤੋ।
Paṭhamassa satipaṭṭhānassa paṭhamapaṭipadāvasena pavattassāti adhippāyo. Evaṃ sesesupi. ‘‘Yathā hī’’tiādinā yathāvuttapaṭipadāsatipaṭṭhānānaṃ nānantariyakataṃ upamāya vibhāveti. Satipi ca sabbāhi paṭipadāhi sabbesaṃ satipaṭṭhānānaṃ niyamābhāve nānantarikabhāvena desanākkamenevettha nesaṃ ayamanukkamo katoti veditabbo. Atha vā kāyavedanāsu subhasukhasaññānaṃ dubbiniveṭhiyatāya asubhadukkhānupassanānaṃ kiccasiddhito purimena paṭipadādvayena purimaṃ satipaṭṭhānadvayaṃ yojitaṃ tadabhāvato. Itarena itaraṃ. Tāni hi purimesu satipaṭṭhānesu katakammassa icchitabbāni. Atha vā yathā taṇhācaritadiṭṭhicaritānaṃ mandatikkhapaññānaṃ vasena catasso paṭipadā yojitā, evaṃ cattāri satipaṭṭhānāni sambhavantīti dassetuṃ paṭipadāsatipaṭṭhānānaṃ ayamanukkamo kato.
‘‘ਤਥਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਥਾ ਸਮਾਨਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾਯ ਪਠਮਸ੍ਸ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਭਾવਨਾ ਪਠਮਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸਾવਹਾ, ਏવਂ ਪੀਤਿਸਹਗਤਾਦਿਸਮਾਨਤਾਯ ਦੁਤਿਯਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਭਾવਨਾ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਦੀਨਂ વਿਸੇਸਾવਹਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਉਪਸਂਹਰਤਿ। ਪੀਤਿਪਟਿਸਂવੇਦਨਾਦੀਤਿ ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਸੁਖਪਟਿਸਂવੇਦਨਂ, ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਪਟਿਸਂવੇਦਨਂ, ਪਸ੍ਸਮ੍ਭਨਞ੍ਚ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਪ੍ਪਮੋਦਨਗ੍ਗਹਣਞ੍ਚੇਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸਨਮਤ੍ਤਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਪਟਿਸਂવੇਦਨਸਮਾਦਹਨવਿਮੋਚਨਾਨਮ੍ਪਿ વਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ। ਅਨਿਚ੍ਚવਿਰਾਗਾਦੀਤਿ ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਨਿਰੋਧਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ।
‘‘Tathā’’ti iminā yathā samānapaṭipakkhatāya paṭhamassa satipaṭṭhānassa bhāvanā paṭhamassa jhānassa visesāvahā, evaṃ pītisahagatādisamānatāya dutiyasatipaṭṭhānādibhāvanā dutiyajjhānādīnaṃ visesāvahāti imamatthaṃ upasaṃharati. Pītipaṭisaṃvedanādīti ādisaddena sukhapaṭisaṃvedanaṃ, cittasaṅkhārapaṭisaṃvedanaṃ, passambhanañca saṅgaṇhāti. Cittassa abhippamodanaggahaṇañcettha nidassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ paṭisaṃvedanasamādahanavimocanānampi vasena pavattiyā icchitabbattā. Aniccavirāgādīti ādisaddena nirodhapaṭinissaggā saṅgayhanti.
ਰੂਪਾવਚਰਸਮਾਪਤ੍ਤੀਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਟਿਲਦ੍ਧਮਤ੍ਤਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਗੁਣવਸੀਭਾવਾਪਾਦਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਇਤਰਾਸਂ। ਇਤਰਾਸਂ ਪਨ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવੇਨ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਅਰਤਿਰਾਗਾ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ। ਸੁਖੇਨਾਤਿ ਅਕਿਚ੍ਛੇਨ, ਅਕਸਿਰੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Rūpāvacarasamāpattīnanti ettha paṭiladdhamattaṃ paṭhamajjhānaṃ paṭhamajjhānasamāpattiyā paguṇavasībhāvāpādanassa paccayo hoti, na itarāsaṃ. Itarāsaṃ pana adhiṭṭhānabhāvena paramparāya paccayo hotīti veditabbaṃ. Byāpādavihiṃsāvitakkaaratirāgā byāpādavitakkādayo. Sukhenāti akicchena, akasirenāti attho.
ਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਾਦਿਕੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਿਹਾਰੇ ਪਦਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਨਾਨਾਸਨ੍ਤਾਨੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨਿવਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਕੁਸਲਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤવਿਸਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ‘‘ਪਠਮੋ વਿਹਾਰੋ ਭਾવਿਤੋ ਬਹੁਲੀਕਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਸਦਿਸਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਰਿਯવਿਹਾਰੇ ਚ ਹੇਟ੍ਠਿਮੇ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਾਯ વਾਯਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਯਂ ਨਯੋ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ વਾ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਸ੍ਸ ਨਾਨਾਸਨ੍ਤਾਨਿਕਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવਿਪਸ੍ਸਨਾਗਮਨੇਨ ਤਂਤਂਕਿਚ੍ਚਾਦਿਕਸ੍ਸ વਸੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਕ੍ਕਾ ਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਗਮਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਤਿਕ੍ਖਤਾવਿਸੇਸੋ વਿਯ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸવਿਸਯੋ ਮਗ੍ਗੋ વਿਞ੍ਞਾਤੁਂ।
Dibbavihārādike cattāro vihāre padaṭṭhānaṃ katvā nānāsantānesu uppannāya vuṭṭhānagāminivipassanāya yathākkamaṃ anuppannākusalānuppādanādivasena pavattavisayaṃ sandhāya pāḷiyaṃ ‘‘paṭhamo vihāro bhāvito bahulīkato’’tiādi vuttaṃ. Sammappadhānasadisañhettha sammappadhānaṃ vuttaṃ. Ariyavihāre ca heṭṭhime nissāya uparimaggādhigamāya vāyamantassa ayaṃ nayo labbhati. Maggapariyāpannasseva vā sammappadhānassa nānāsantānikassa yathāvuttavipassanāgamanena taṃtaṃkiccādikassa vasenetaṃ vuttaṃ. Sakkā hi vipassanāgamanena saddhindriyāditikkhatāviseso viya vīriyassa kiccavisesavisayo maggo viññātuṃ.
ਤਥਾ ਸਿਖਾਪ੍ਪਤ੍ਤਉਪੇਕ੍ਖਾਸਤਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਦਿਬ੍ਬવਿਹਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ ਮਾਨਪ੍ਪਹਾਨਂ ਉਕ੍ਕਂਸੇਤਿ, ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਤਿਯਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ ਕਾਮਾਲਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤਂ, ਅਰਿਯવਿਹਾਰਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਤਤਿਯਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਹਾਨਂ, ਸਨ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਂ ਭવੂਪਸਮਂ ਉਕ੍ਕਂਸੇਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Tathā sikhāppattaupekkhāsatipārisuddhidibbavihāraṃ nissāya uppannaṃ paṭhamaṃ sammappadhānaṃ mānappahānaṃ ukkaṃseti, brahmavihārasannissaye uppannaṃ dutiyaṃ sammappadhānaṃ kāmālayasamugghātaṃ, ariyavihārasannissayena uppannaṃ tatiyaṃ sammappadhānaṃ avijjāpahānaṃ, santavimokkhasannissayena uppannaṃ catutthaṃ sammappadhānaṃ bhavūpasamaṃ ukkaṃsetīti dassetuṃ ‘‘paṭhamaṃ sammappadhāna’’ntiādi vuttaṃ.
ਪਹੀਨਮਾਨੋ ਨ વਿਸਂવਾਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਮਾਨਪ੍ਪਹਾਨਂ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ વਡ੍ਢੇਤਿ વਿਸਂવਾਦਨਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਅਭਾવਤੋ। ਅਪ੍ਪਹੀਨਮਾਨੋ ਹਿ ਮਾਨਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਸਂવਾਦੇਯ੍ਯ। ਕਾਮਾਲਯੇ, ਦਿਟ੍ਠਾਲਯੇ ਚ ਸਮੁਗ੍ਘਾਟਿਤੇ ਚਾਗਪਟਿਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅવਸਰੋ ਏવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਲਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤੋ ਚਾਗਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ વਡ੍ਢੇਤਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਪਰਿਬਨ੍ਧੋવ ਨਤ੍ਥਿ, ਭવਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਓਸ੍ਸਟ੍ਠੇਸੁ ਅਭવੂਪਸਮਸ੍ਸ ਓਕਾਸੋવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਮਾਨਪ੍ਪਹਾਨਾਦਯੋ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿਕੇ ਸਂવਡ੍ਢੇਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਮਾਨਪ੍ਪਹਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Pahīnamāno na visaṃvādeyyāti mānappahānaṃ saccādhiṭṭhānaṃ vaḍḍheti visaṃvādananimittasseva abhāvato. Appahīnamāno hi mānanissayena kiñci visaṃvādeyya. Kāmālaye, diṭṭhālaye ca samugghāṭite cāgapaṭipakkhassa avasaro eva natthīti ālayasamugghāto cāgādhiṭṭhānaṃ vaḍḍheti. Avijjāya samucchinnāya paññābuddhiyā paribandhova natthi, bhavasaṅkhāresu ossaṭṭhesu abhavūpasamassa okāsova natthīti mānappahānādayo saccādhiṭṭhānādike saṃvaḍḍhentīti dassetuṃ ‘‘mānappahāna’’ntiādi vuttaṃ.
ਅવਿਸਂવਾਦਨਸੀਲੋ ਧਮ੍ਮਚ੍ਛਨ੍ਦਬਹੁਲੋ ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ ਸਮਾਧਿਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ। ਚਾਗਾਧਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਜ੍ਝਾਸਯੋ ਅਕੋਸਜ੍ਜਬਹੁਲਤਾਯ વੀਰਿਯਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ, ਞਾਣੁਤ੍ਤਰੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸੇ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ, વੂਪਸਨ੍ਤਸਭਾવੋ ਉਪਸਮਹੇਤੁਭੂਤਾਯ વੀਮਂਸਾਯ વੀਮਂਸਯਤੋ વੀਮਂਸਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ ਸਮਾਧਿਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦਿਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਆਦੀਨਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Avisaṃvādanasīlo dhammacchandabahulo chandādhipateyyaṃ samādhiṃ nibbatteti. Cāgādhimutto nekkhammajjhāsayo akosajjabahulatāya vīriyādhipateyyaṃ, ñāṇuttaro cittaṃ attano vase vattento cittādhipateyyaṃ, vūpasantasabhāvo upasamahetubhūtāya vīmaṃsāya vīmaṃsayato vīmaṃsādhipateyyaṃ samādhiṃ nibbattetīti saccādhiṭṭhānādipārisuddhichandasamādhiādīnaṃ pāripūriyā saṃvattatīti dassetuṃ ‘‘saccādhiṭṭhānaṃ bhāvita’’ntiādi vuttaṃ.
ਧਮ੍ਮਚ੍ਛਨ੍ਦਬਹੁਲੋ ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਠਿਤੋ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਛਲ਼ਾਰਮ੍ਮਣਾਪਾਤੇ ਅਨવਜ੍ਜਸੇવੀ ਹੋਤਿ। ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ વੀਰਿਯਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਠਿਤੋ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਪਨવਸੇਨੇવ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਸੇ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਠਿਤੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਉਪਕਾਰਾਨੁਪਕਾਰਕੇ ਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਿਂ ਫਾਤਿਂ ਗਮਿਸ੍ਸਤਿ। વੀਮਂਸਾਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ ਠਿਤੋ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਬਹੁਲੋ ਉਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਾવਹਮੇવ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਬ੍ਰੂਹੇਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਛਨ੍ਦਸਮਾਧਿ ਭਾવਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Dhammacchandabahulo chandasamādhimhi ṭhito iṭṭhāniṭṭhachaḷārammaṇāpāte anavajjasevī hoti. Āraddhavīriyo vīriyasamādhimhi ṭhito saṃkilesapakkhassa santapanavaseneva puññaṃ paripūreti. Cittaṃ attano vase vattento cittasamādhimhi ṭhito paññāya upakārānupakārake dhamme pariggaṇhanto buddhiṃ phātiṃ gamissati. Vīmaṃsāsamādhimhi ṭhito dhammavicayabahulo upadhipaṭinissaggāvahameva paṭipattiṃ brūhetīti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘chandasamādhi bhāvito’’tiādi vuttaṃ.
ਦੂਰਾਦੂਰਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਨਿવਾਰਣੇ ਬਹੂਪਕਾਰੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ ਮੇਤ੍ਤਾਯ વਿਸੇਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤੋ ਮੇਤ੍ਤਂ વਡ੍ਢੇਤਿ। ਤਪੇਨ ਸਂਕਿਲੇਸਧਮ੍ਮੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ વੀਰਿਯਾਧਿਕੋ ਪਰਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨਕਾਮਤਂ ਸਾਹਤ੍ਥਿਕਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਤਪੋ ਕਰੁਣਂ ਸਂવਡ੍ਢੇਤਿ। ਪਞ੍ਞਾ ਪਰਿਯੋਦਾਪਿਤਾ ਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀ ਪਹਾਸਨਿਪਾਤਤੋ ਮੁਦਿਤਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੀ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹੇਤਿ। ਉਪਧਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰੋવ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਉਦਾਸਿਨੋ ਹੋਤੀਤਿ ਸੋ ਉਪੇਕ੍ਖਾવਿਹਾਰਂ ਪਰਿવਡ੍ਢੇਤੀਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ ਭਾવਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯੋ ਯਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋ, ਸੋ ਤਂ ਪਰਿਪੂਰੇਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ।
Dūrādūrapaccatthikanivāraṇe bahūpakāro indriyasaṃvaro mettāya visesuppattihetuto mettaṃ vaḍḍheti. Tapena saṃkilesadhamme vikkhambhento vīriyādhiko paradukkhāpanayanakāmataṃ sāhatthikaṃ karotīti tapo karuṇaṃ saṃvaḍḍheti. Paññā pariyodāpitā sāvajjānavajjadhamme pariggaṇhantī pahāsanipātato muditaṃ rakkhantī paribrūheti. Upadhinissaggo pakkhando ninnapoṇapabbhārova sammadeva sattasaṅkhāresu udāsino hotīti so upekkhāvihāraṃ parivaḍḍhetīti imamatthaṃ dassetuṃ ‘‘indriyasaṃvaro bhāvito’’tiādi vuttaṃ. Tenāha ‘‘yo yassa visesapaccayo, so taṃ paripūretīti vutto’’ti.
੮੭. ਦਿਸਾਭਾવੇਨਾਤਿ ਨਯਾਨਂ ਦਿਸਾਭਾવੇਨਾਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਤ੍ਥੋਪਿਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯੇਨ ਚਤੁਕ੍ਕੇਨ ਯਸ੍ਸ ਰਾਗਚਰਿਤਾਦਿਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વੋਦਾਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿ। ਯਥਾ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤਾ, ਅਪ੍ਪਹੀਨਾ ਚ ਪਠਮਾਹਾਰવਿਪਲ੍ਲਾਸਾਦਯੋ ਰਾਗਚਰਿਤਾਦੀਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ, ਏવਂ ਪਠਮਪਟਿਪਦਾਦਯੋ ਭਾવਿਤਾ ਬਹੁਲੀਕਤਾ ਨੇਸਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯੋ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਸਕ੍ਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤੁਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવਾ’’ਤਿ।
87.Disābhāvenāti nayānaṃ disābhāvenāti yojetabbaṃ. Atthopissa pubbe vuttanayeneva veditabbo. Yena catukkena yassa rāgacaritādipuggalassa vodānaṃ visuddhi. Yathā apariññātā, appahīnā ca paṭhamāhāravipallāsādayo rāgacaritādīnaṃ puggalānaṃ upakkilesā, evaṃ paṭhamapaṭipadādayo bhāvitā bahulīkatā nesaṃ visuddhiyo hontīti vuttanayānusārena sakkā viññātunti āha ‘‘heṭṭhā vuttanayamevā’’ti.
ਅਥ વਾ ਪੁਰਿਮਾਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਟਿਪਦਾਹਿ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚવੁਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਦੁਕ੍ਖਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਬਾਹੁਲ੍ਲવਿਸੇਸਤੋ ਦੁਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੀ ‘‘ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤਿਯਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨਾ ਸੁਖਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਤਾਯ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਸਨ੍ਤਤਿਘਨਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੀ ‘‘ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਚਤੁਤ੍ਥਾਯ ਪਨ ਪਟਿਪਦਾਯ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨਾ ਸੁਖਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਤਾਯ, વਿਸਦਞਾਣਤਾਯ ਚ ਸਮੂਹਕਿਚ੍ਚਾਰਮ੍ਮਣਘਨਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੀ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।
Atha vā purimāhi dvīhi paṭipadāhi sijjhamānā vipassanā attano kiccavuttisaṅkhātaṃ pavattidukkhampi saṅgaṇhantī dukkhānupassanābāhullavisesato dukkhalakkhaṇaṃ paṭivijjhantī ‘‘appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti vuttā. Tatiyāya paṭipadāya sijjhamānā sukhappavattikatāya sammadeva santatighanaṃ bhinditvā aniccalakkhaṇaṃ vibhāventī ‘‘animittaṃ vimokkhamukha’’nti vuttā. Catutthāya pana paṭipadāya sijjhamānā sukhappavattikatāya, visadañāṇatāya ca samūhakiccārammaṇaghanaṃ bhinditvā sammadeva anattalakkhaṇaṃ vibhāventī ‘‘suññataṃ vimokkhamukha’’nti vuttā.
ਤਥਾ ਕਾਯવੇਦਨਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ વਿਸੇਸਤੋ ਦੁਕ੍ਖਲਕ੍ਖਣਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੀ, ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਂ, ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਤਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਾਦਿવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।
Tathā kāyavedanānupassanā visesato dukkhalakkhaṇaṃ vibhāventī, cittānupassanā aniccalakkhaṇaṃ, dhammānupassanā anattalakkhaṇanti tā yathākkamaṃ ‘‘appaṇihitādivimokkhamukha’’nti vuttā.
ਸਪ੍ਪੀਤਿਕਤਾਯ ਅਸ੍ਸਾਦਾਨਿ ਪਠਮਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਾਨਿ વਿਰਜ੍ਜਨવਸੇਨ વਿਸੇਸਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿਯਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ વਸੇਨ ‘‘ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਤਿਯਂ ਸਨ੍ਤਸੁਖਤਾਯ ਬਾਹਿਰਕਾਨਂ ਨਿਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸવਤ੍ਥੁਭੂਤਂ ਸਭਾવਤੋ ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿਯਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ વਸੇਨ ‘‘ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਤੁਤ੍ਥਂ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਗਮਾਦੀਹਿ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਸੁਸਮਾਹਿਤਂ ਯਥਾ ਪਰੇਸਂ, ਏવਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਯਥਾਭੂਤਸਭਾવਾવਬੋਧਹੇਤੁਤਾਯ ਸਮ੍ਮਦੇવ ‘‘ਸੁਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿਯਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ વਸੇਨ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Sappītikatāya assādāni paṭhamadutiyajjhānāni virajjanavasena visesato dukkhato passantiyā vipassanāya vasena ‘‘appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti vuttāni. Tatiyaṃ santasukhatāya bāhirakānaṃ niccābhinivesavatthubhūtaṃ sabhāvato ‘‘anicca’’nti passantiyā vipassanāya vasena ‘‘animittaṃ vimokkhamukha’’nti vuttaṃ. Catutthaṃ upakkilesavigamādīhi parisuddhaṃ susamāhitaṃ yathā paresaṃ, evaṃ attano ca yathābhūtasabhāvāvabodhahetutāya sammadeva ‘‘suñña’’nti passantiyā vipassanāya vasena ‘‘suññataṃ vimokkhamukha’’nti vuttaṃ.
ਏવਂ વਿਹਾਰਾਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨੇવ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਤਾ, ਤਤ੍ਥ ‘‘ਦਿਬ੍ਬਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਾਨਂ ਸਨ੍ਤਸੁਖਤਾਯ ਅਸ੍ਸਾਦਨੀਯਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਅਰਿਯવਿਹਾਰਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਧਿਕਤ੍ਤਾ વਿਸੇਸਤੋ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਤਾਯ ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਤਾ। ਆਨੇਞ੍ਜવਿਹਾਰਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਤਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯਸਭਾવਤੋ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਤਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾ।
Evaṃ vihārānaṃ vipassanāvaseneva vimokkhamukhatā, tattha ‘‘dibbabrahmavihārānaṃ santasukhatāya assādanīyatā’’tiādinā appaṇihitavimokkhamukhatā yojetabbā. Ariyavihārassa paññādhikattā visesato anattānupassanāsannissayatāya suññatavimokkhatā. Āneñjavihārassa santavimokkhatāya aniccalakkhaṇappaṭivedhassa visesapaccayasabhāvato animittavimokkhamukhatā yojetabbā.
ਤਥਾ ਪੁਰਿਮਾਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਨਂ ਸਂਕਿਲੇਸવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਕਿਲੇਸਦੁਕ੍ਖવੀਤਿਕ੍ਕਮਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਬਾਹੁਲ੍ਲਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਤਾ। ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕੁਸਲੁਪ੍ਪਾਦਨੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਦਯવਯવਨ੍ਤਤਾવਿਭਾવਨਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣਂ ਪਾਕਟਨ੍ਤਿ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਤਾ। ਚਤੁਤ੍ਥਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਠਿਤਤ੍ਤਂ ਬ੍ਯਾਪਾਰਾਪਜ੍ਜਨੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવਸવਤ੍ਤਿਤਾਦੀਪਨਤੋ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ ਸੁਪਾਕਟਨ੍ਤਿ ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਤਾ।
Tathā purimānaṃ dvinnaṃ sammappadhānānaṃ saṃkilesavisayattā kilesadukkhavītikkamassa dukkhānupassanābāhullattā appaṇihitavimokkhamukhatā. Tatiyassa anuppannakusaluppādanena dhammānaṃ udayavayavantatāvibhāvanato aniccalakkhaṇaṃ pākaṭanti animittavimokkhamukhatā. Catutthassa uppannānaṃ ṭhitattaṃ byāpārāpajjanena dhammānaṃ avasavattitādīpanato anattalakkhaṇaṃ supākaṭanti suññatavimokkhamukhatā.
ਮਾਨਪ੍ਪਹਾਨਾਲਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤਾਨਂ ਸਹਾਯਤਣ੍ਹਾਪਹਾਨਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਪਣਿਧਿવਿਸੋਧਨਤੋ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਤਾ। ਅવਿਜ੍ਜਾਪਹਾਨਸ੍ਸ ਪਞ੍ਞਾਕਿਚ੍ਚਾਧਿਕਤਾਯ ਸੁਞ੍ਞਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਤਾ। ਭવੂਪਸਮਸ੍ਸ ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਮਿਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾਯ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਤਾ।
Mānappahānālayasamugghātānaṃ sahāyataṇhāpahānatāya taṇhāpaṇidhivisodhanato appaṇihitavimokkhamukhatā. Avijjāpahānassa paññākiccādhikatāya suññatavimokkhamukhatā. Bhavūpasamassa saṅkhāranimittapaṭipakkhatāya animittavimokkhamukhatā.
ਪਕਤਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਸਭਾવੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਞਾਣਸਚ੍ਚੇਨ ਅવਿਸਂવਾਦੇਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਏવ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਚਾਗਾਧਿવਿਮੁਤ੍ਤਤਾਯ ਤਣ੍ਹਂ વਿਦੂਰੀਕਰੋਨ੍ਤੋ ਰਾਗਪ੍ਪਣਿਧਿਂ વਿਸੋਸੇਤੀਤਿ ਪੁਰਿਮਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਦ੍વਯਂ ‘‘ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਤਰਸ੍ਸ ਪਨ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਦ੍વਯਸ੍ਸ ਸੁਞ੍ਞਤਾਨਿਮਿਤ੍ਤવਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਤਾ વੁਤ੍ਤਨਯਾ ਏવ।
Pakatiyā dukkhasabhāve saṅkhāre ñāṇasaccena avisaṃvādento dukkhato eva passati, cāgādhivimuttatāya taṇhaṃ vidūrīkaronto rāgappaṇidhiṃ visosetīti purimaṃ adhiṭṭhānadvayaṃ ‘‘appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti vuttaṃ. Itarassa pana adhiṭṭhānadvayassa suññatānimittavimokkhamukhatā vuttanayā eva.
ਛਨ੍ਦਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ વਿਸੇਸਤੋ ਧਮ੍ਮਚ੍ਛਨ੍ਦવਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕਬਹੁਲਸ੍ਸ ਹੋਤਿ, વੀਰਿਯਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਾ ਪਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇ વਿਨੋਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਦੁਭਯਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ વਿਸੇਸਤੋ ਰਾਗਾਦਿਪ੍ਪਣਿਧੀਨਂ વਿਸੋਸਨਤੋ ‘‘ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਚਿਤ੍ਤਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਂ , વੀਮਂਸਾਧਿਪਤੇਯ੍ਯਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਬਾਹੁਲ੍ਲਤੋ ‘‘ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਂ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾ।
Chandādhipateyyā cittekaggatā visesato dhammacchandavato nekkhammavitakkabahulassa hoti, vīriyādhipateyyā pana kāmavitakkādike vinodentassāti tadubhayaṃ nissāya pavattā vipassanā visesato rāgādippaṇidhīnaṃ visosanato ‘‘appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti vuttā. Cittādhipateyyaṃ , vīmaṃsādhipateyyañca nissāya pavattā yathākkamaṃ aniccānattānupassanābāhullato ‘‘animittaṃ vimokkhamukhaṃ, appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti ca vuttā.
ਅਭਿਜ੍ਝਾવਿਨਯਨੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰੋ, ਕਾਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਿવਿਨੋਦਨੋ ਤਪੋ ਚ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਪਣਿਧਿਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਂ, ਬੁਦ੍ਧਿ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਉਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਪਟਿਪਕ੍ਖੋਤਿ ਤਦੁਭਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤਂ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ।
Abhijjhāvinayano indriyasaṃvaro, kāmasaṅkappādivinodano tapo ca vuttanayeneva paṇidhipaṭipakkhato appaṇihitaṃ vimokkhamukhaṃ, buddhi anattānupassanānimittaṃ, upadhipaṭinissaggo nimittaggāhapaṭipakkhoti tadubhayasannissayā vipassanā yathākkamaṃ ‘‘suññataṃ, animittaṃ vimokkhamukha’’nti vuttā.
ਆਸਨ੍ਨਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਰਾਗਂ ਪਟਿਬਾਹਨ੍ਤੀ ਮੇਤ੍ਤਾ ਰਾਗਪਣਿਧਿਯਾ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ, ਕਰੁਣਾ ਪਰਦੁਕ੍ਖਾਪਨਯਨਾਕਾਰવੁਤ੍ਤਿਕਾ ਦੁਕ੍ਖਸਹਗਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਤਦੁਭਯਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ‘‘ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਮੁਦਿਤਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਮੋਦਗ੍ਗਹਣਬਹੁਲਾ ਤਦਨਿਚ੍ਚਤਾਦਸ੍ਸਨਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਂ। ਉਪੇਕ੍ਖਾ ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਾਧਿਕਤਾਯ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ વਿਸੇਸਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਤੋ વਿਪਸ੍ਸਤੋ ਨਿਸ੍ਸਯਤੋ, ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਚ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વਿਮੋਕ੍ਖਮੁਖਾਨਿ ਯੋਜਿਤਾਨੀਤਿ।
Āsannapaccatthikarāgaṃ paṭibāhantī mettā rāgapaṇidhiyā paṭipakkho, karuṇā paradukkhāpanayanākāravuttikā dukkhasahagatāya dukkhānupassanāya visesapaccayoti tadubhayasannissayā vipassanā ‘‘appaṇihitaṃ vimokkhamukha’’nti vuttā. Muditā sattānaṃ modaggahaṇabahulā tadaniccatādassanato aniccānupassanāya visesapaccayoti tannissayā vipassanā animittaṃ vimokkhamukhaṃ. Upekkhā ñāṇakiccādhikatāya anattānupassanāya visesapaccayoti tannissayā vipassanā ‘‘suññataṃ vimokkhamukha’’nti vuttāti evamettha pavattiākārato vipassato nissayato, kiccato ca bhinditvā vimokkhamukhāni yojitānīti.
ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਹਾਨਞ੍ਚ। ਸਪਰਸਨ੍ਤਾਨੇਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ, ਪਰੇਸਞ੍ਚ ਸਨ੍ਤਾਨੇ, ਤੇਨ ਕਾਯਿਕੋ, વਾਚਸਿਕੋ ਚ વਿਹਾਰੋ ‘‘વਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘વਿવਿਧੋ ਹਾਰੋ’’ਤਿ ਕਤ੍વਾ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ વਿਭਾવਨਾ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ ਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿਭਾવਤੋ। ਯੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવੇਨ। ਤੇਸਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવੋਤਿ ਤੇਸਂ ਆਹਾਰਾਦੀਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવੋ ਪਹਾਤਬ੍ਬਭਾવੋ ਪਟਿਪਦਾਦੀਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવੋ ਪਹਾਯਕਭਾવੋਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਪਦਾਗ੍ਗਹਣੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਕਥਿਤਾ। વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰੇ ਪਰਿਜਾਨਨ੍ਤੀ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਛਨ੍ਦਰਾਗਂ ਪਜਹਤੀਤਿ ਉਜੁਕਮੇવ ਤੇਸਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾ, ਏવਂ ਝਾਨਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਉਪਾਦਾਨਾਦਿਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ ਤਦੁਪਦੇਸੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ। વਿਪਲ੍ਲਾਸਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭਾવੋ ਪਾਕਟੋ ਏવ। ਨ੍ਤਿ ਸੀਹવਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਂ। વੀਸਤਿਯਾ ਚਤੁਕ੍ਕੇਹਿ વਿਸਭਾਗਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ વਿਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਤੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਕਥਿਕਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ’’ਤਿ।
Samatikkamanaṃ pariññāpahānañca. Saparasantāneti attano, paresañca santāne, tena kāyiko, vācasiko ca vihāro ‘‘vikkīḷita’’nti vuttoti dasseti ‘‘vividho hāro’’ti katvā. Tassa pana vibhāvanā idha adhippetā nayassa bhūmibhāvato. Yena paṭipakkhabhāvena. Tesaṃ paṭipakkhabhāvoti tesaṃ āhārādīnaṃ paṭipakkhabhāvo pahātabbabhāvo paṭipadādīnaṃ paṭipakkhabhāvo pahāyakabhāvoti yojetabbaṃ. Tattha paṭipadāggahaṇena vipassanā kathitā. Vipassanā ca cattāro āhāre parijānantī tappaṭibaddhachandarāgaṃ pajahatīti ujukameva tesaṃ paṭipakkhatā, evaṃ jhānādīnampi upādānādipaṭipakkhatā veditabbā tadupadesena vipassanāya kathitattā. Vipallāsasatipaṭṭhānānaṃ paṭipakkhabhāvo pākaṭo eva. Nti sīhavikkīḷitaṃ. Vīsatiyā catukkehi visabhāgato vitthārena vibhattanti tīhi padehi saṅgahetvā kathikattā vuttaṃ ‘‘saṅkhepena dassento’’ti.
ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਾਦਿਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ। ਦਸਨ੍ਨਂ ਚਤੁਕ੍ਕਾਨਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣਾਤਿ ਯੋਜਨਾ।
Indriyānanti saddhādiindriyānaṃ. Dasannaṃ catukkānaṃ niddhāraṇāti yojanā.
੮੮. ਨਿਗ੍ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ। ਤਤੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਹਿ ਨਿਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ વਿਯ ਹੋਤੀਤਿ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪੁਗ੍ਗਲੇਤਿ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੋ ਮਨ੍ਦੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੬) વੁਤ੍ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪੁਗ੍ਗਲੇ। ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਭੂਮਿਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਤਤੋ ਏવਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਚਤੁਕ੍ਕਤੋ ਏવ। ਇਤਰਤ੍ਥਾਪੀਤਿ ‘‘ਸੁਖਾਯ…ਪੇ॰… ਪੁਗ੍ਗਲਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ਸਾਧਾਰਣਾਯਾਤਿ ਪਠਮਚਤੁਤ੍ਥਾਹਿਪਿ વਿਮਿਸ੍ਸਾਯ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਸੂਤਿ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਾਸੁ।
88.Niggacchatīti nikkhamati. Tato niddhāretvā vuccamāno hi niggacchanto viya hotīti. Cattāro puggaleti ‘‘taṇhācarito mando’’tiādinā (netti. 6) vutte cattāro puggale. Puggalādhiṭṭhānena cettha dhammo vuttoti āha ‘‘bhūmiṃ niddisitvā’’ti. Tato evāti yathāvuttapuggalacatukkato eva. Itaratthāpīti ‘‘sukhāya…pe… puggalā’’ti etthāpi. Sādhāraṇāyāti paṭhamacatutthāhipi vimissāya. Yathāvuttāsūti dutiyatatiyāsu.
ਹੇਟ੍ਠਾਤਿ ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਿਚਯਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਣ੍ਣਨਾਸੁ।
Heṭṭhāti desanāhāravibhaṅgavicayahārasampātavaṇṇanāsu.
ਏਸੇવ ਨਯੋਤਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਦਿਦ੍વਾਦਸਤਿਕਸਙ੍ਗਹੋ ਅਨવਜ੍ਜਪਕ੍ਖੋ। ‘‘વੋਦਾਯਤਿ ਸੁਜ੍ਝਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ વੋਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੧) વਂ ਨੇਤਬ੍ਬਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ।
Eseva nayoti kusalamūlādidvādasatikasaṅgaho anavajjapakkho. ‘‘Vodāyati sujjhati etenāti vodāna’’nti (netti. aṭṭha. 11) vaṃ netabbataṃ sandhāyāha.
ਯਥਾ ਹਾਰਉਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, ਏવਂ ਨਯਾਨਂ ਅਕਰਣੇ ਕਾਰਣਂ, ਪਯੋਜਨਞ੍ਚ વਿਭਾવੇਤੁਕਾਮੋ ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਨਯੇਹਿ ਨਯਨ੍ਤਰੇਹਿ। ਸਮ੍ਭવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ ਉਪਪਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਭવੋ ਅਨੁਦ੍ਦੇਸਕ੍ਕਮੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨੇ ਕਰਣਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਪਯੋਜਨਂ। ਯਦਿ ਹਿ ਇਮੇ ਨਯਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਅਸਂਕਿਣ੍ਣਾ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ, ਹਾਰਾ વਿਯ ਉਦ੍ਦੇਸਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਾ ਸਿਯੁਂ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹਾਰਾਨਂ ਉਦ੍ਦੇਸਾવਸਾਨੇ ‘‘ਏਤੇ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ ਪਕਿਤ੍ਤਿਤਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਅਸਂਕਿਣ੍ਣਾ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧)।
Yathā hārauddeso kato, evaṃ nayānaṃ akaraṇe kāraṇaṃ, payojanañca vibhāvetukāmo ‘‘kasmā panā’’tiādimāha. Nayehi nayantarehi. Sambhavadassanatthanti upapattidassanatthaṃ. Tattha sambhavo anuddesakkamena niddisane karaṇaṃ dassanaṃ payojanaṃ. Yadi hi ime nayā uppattiṭṭhānavasena asaṃkiṇṇā bhaveyyuṃ, hārā viya uddesānukkameneva niddisitabbā siyuṃ. Tathā hi vuttaṃ hārānaṃ uddesāvasāne ‘‘ete soḷasa hārā pakittitā atthato asaṃkiṇṇā’’ti (netti. 1).
ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤੇ ਮੂਲਪਦੇਹਿ ਮੂਲਪਦਨ੍ਤਰਨਿਦ੍ਧਾਰਣੇਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਤੇ ਨਿਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੇ ਇਤਰੋਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਯੇવ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਉਦ੍ਦੇਸਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਨ ਕਤੋ’’ਤਿ।
Yasmā panete mūlapadehi mūlapadantaraniddhāraṇena aññamaññaṃ te niggacchanti, tasmā ekasmiṃ niddiṭṭhe itaropi atthato niddiṭṭhoyeva nāma hotīti imassa atthassa dassanatthaṃ ‘‘uddesānukkamena niddeso na kato’’ti.
ਇਦਾਨਿ ਤਮੇવ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਠਮਨਯਤੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤવਸੇਨ ਦ੍વਿਧਾ ਪੁਗ੍ਗਲੇ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਨਯਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤੇ ਏવ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੇ ਚਤੁਪ੍ਪਟਿਪਦਾવਿਭਾਗੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਸੀਹવਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤੇ ਏવ ਚਤੁਪ੍ਪਟਿਪਦਾਭੇਦਭਿਨ੍ਨੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਪੁਨ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੁਆਦਿવਿਭਾਗੇਨ ਤਿਧਾ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਤਿਪੁਕ੍ਖਲਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯਾਹ ‘‘ਪਠਮਨਯਤੋ…ਪੇ॰… ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ’’ਤਿ।
Idāni tameva saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārena dassetuṃ ‘‘paṭhamanayato hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha taṇhādiṭṭhicaritavasena dvidhā puggale vibhajitvā tesaṃ vasena nandiyāvaṭṭanayaṃ nīharitvā puna te eva taṇhādiṭṭhicarite catuppaṭipadāvibhāgena vibhajitvā sīhavikkīḷitassa nayassa sambhavo dassito, te eva catuppaṭipadābhedabhinne puggale puna ugghaṭitaññuādivibhāgena tidhā vibhajitvā tipukkhalassa nayassa sambhavo dassito. Taṃ sandhāyāha ‘‘paṭhamanayato…pe… niddiṭṭho’’ti.
ਯਸ੍ਮਾ ਸੁਭਸੁਖਸਞ੍ਞਾਹਿ ਲੋਭੋ, ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਯ ਦੋਸੋ ‘‘ਇਮਿਨਾ ਮੇ ਅਨਤ੍ਥੋ ਕਤੋ’’ਤਿ ਆਘਾਤੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ , ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯ ਮੋਹੋ ਗਹਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾਦੀਹਿ ਅਲੋਭਾਦਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਤਤਿਯਨਯਤੋ ਦੁਤਿਯਨਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਲੋਭੇ ਸਤਿ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਲੋਭਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਦੋਸੋ ਗਯ੍ਹਤਿ। ਲੋਭੋ ਚ ਤਣ੍ਹਾ, ਮੋਹੋ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਅਲੋਭਾਦੋਸੇਹਿ ਸਮਥੋ ਗਯ੍ਹਤਿ, ਅਮੋਹੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨੇવ ਦੁਤਿਯਨਯਤੋ ਪਠਮਨਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋਤਿ ਇਮਂ વਿਸੇਸਂ ਦੀਪੇਤੁਂ ਉਦ੍ਦੇਸਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਨ ਕਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Yasmā subhasukhasaññāhi lobho, niccasaññāya doso ‘‘iminā me anattho kato’’ti āghātuppattito , attasaññāya moho gahito hoti. Tathā asubhasaññādīhi alobhādayo, tasmā dhammādhiṭṭhānavasena tatiyanayato dutiyanayassa sambhavo. Yasmā pana lobhe sati sambhavato lobhaggahaṇeneva doso gayhati. Lobho ca taṇhā, moho avijjā, tappaṭipakkhato alobhādosehi samatho gayhati, amohena vipassanā, tasmā dhammādhiṭṭhānavaseneva dutiyanayato paṭhamanayassa sambhavoti imaṃ visesaṃ dīpetuṃ uddesānukkamena niddeso na katoti dassento ‘‘dhammādhiṭṭhānavasena panā’’tiādimāha.
ਤੇਨੇવਾਤਿ ਤਤਿਯਨਯਤੋ ਦੁਤਿਯਨਯਸ੍ਸ વਿਯ ਦੁਤਿਯਨਯਤੋ ਪਠਮਨਯਸ੍ਸਪਿ ਸਮ੍ਭવਤੋ। ਏવਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਆਗਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨੇવ ਨਯਨਿਗ੍ਗਮੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤੋਤਿ ਅਯਮੇવ વਿਸੇਸੋ। ਯਦਿ ਏવਨ੍ਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਅਞ੍ਞੇਨਪਿ ਪਕਾਰੇਨ ਨਯਾ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਾ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਯਥਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਪਠਮਨਯਤੋ ਤਤਿਯਨਯਸ੍ਸ, ਤਤਿਯਨਯਤੋ ਦੁਤਿਯਨਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਏવਂ ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨੇવ ਪਠਮਨਯਤੋ ਤਤਿਯਨਯਦੁਤਿਯਨਯਾਨਂ, ਧਮ੍ਮਾਧਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨੇવ ਦੁਤਿਯਨਯਤੋ ਤਤਿਯਨਯਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવੋ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਮਾਹ ‘‘ਦ੍વੇ ਹੁਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਸਿਯਾ’’ਤਿ।
Tenevāti tatiyanayato dutiyanayassa viya dutiyanayato paṭhamanayassapi sambhavato. Evaṃ pāḷiyaṃ puggalādhiṭṭhānavasena āgataṃ nissāya aṭṭhakathāyaṃ dhammādhiṭṭhānavaseneva nayaniggamo niddhāritoti ayameva viseso. Yadi evanti pāḷiyaṃ āgatappakārato aññenapi pakārena nayā niddhāretabbā, evaṃ sante yathā puggalādhiṭṭhānavasena paṭhamanayato tatiyanayassa, tatiyanayato dutiyanayassa sambhavo dassito, evaṃ dhammādhiṭṭhānavaseneva paṭhamanayato tatiyanayadutiyanayānaṃ, dhammādhiṭṭhānavaseneva dutiyanayato tatiyanayassa sambhavo dīpetabboti imamatthamāha ‘‘dve hutvā…pe… siyā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਨਯੋਤਿ ਪਚ੍ਛਾ વੁਤ੍ਤਦੁਤਿਯਨਯੋ। ਅਤ੍ਥਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿਤੋ, ਅਤ੍ਥਤੋ ਲਬ੍ਭਮਾਨਤ੍ਤਾ ਏવ ਸਰੂਪੇਨ ਨ ਕਥਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਅਤ੍ਥਾਪਤ੍ਤਿਂ ਏਕਨ੍ਤਿਕਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨੁਪ੍ਪવੇਸੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਤਂਤਂਨਯਮੂਲਪਦਾਨਂ ਨਯਨ੍ਤਰਮੂਲਪਦੇਸੁ ਸਮવਰੁਜ੍ਝਨਤੋ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੋ ਅਕੁਸਲਪਕ੍ਖੋ ਸਙ੍ਗਹਂ ਸਮੋਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਯਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬੋ ਕੁਸਲਪਕ੍ਖੋ ਸਙ੍ਗਹਂ ਸਮੋਸਰਣਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੩) ਚ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ‘‘ਨਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਅਨੁਪ੍ਪવੇਸੋ ਨਿਗ੍ਗਮੋ’’ਤਿ ਅਯਂ ਦੁવਿਧੋ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਿਟਕਾਨਂ ਅਤ੍ਥਕਥਨਂ ਪੇਟਕਂ, ਸੋ ਏવ ਉਪਦੇਸੋਤਿ ਪੇਟਕੋਪਦੇਸੋ, ਉਪਦੇਸਭੂਤਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਂવਣ੍ਣਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha nayoti pacchā vuttadutiyanayo. Atthatoti atthāpattito, atthato labbhamānattā eva sarūpena na kathitoti attho. Idāni taṃ atthāpattiṃ ekantikaṃ katvā dassetuṃ ‘‘yasmā’’tiādi vuttaṃ. Anuppaveso icchito taṃtaṃnayamūlapadānaṃ nayantaramūlapadesu samavarujjhanato. Tathā hi ‘‘yattha sabbo akusalapakkho saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchati, yattha sabbo kusalapakkho saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchatī’’ti (netti. 3) ca vuttaṃ. Ayañca atthoti ‘‘nayānaṃ aññamaññaanuppaveso niggamo’’ti ayaṃ duvidho attho. Piṭakānaṃ atthakathanaṃ peṭakaṃ, so eva upadesoti peṭakopadeso, upadesabhūtā pariyattisaṃvaṇṇanāti attho.
ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯਾਤਿ ਨਯਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਅਨੁਪ੍ਪવੇਸਨਿਗ੍ਗਮਮਤ੍ਤਮੇવ ਅવਿਭਾવੇਤ੍વਾ ਨਯવਿਚਾਰਸ੍ਸ ਪਠਮਾવਯવਤੋ ਪਭੁਤਿ વਿਭਾવਨਾ ਦੀਪਨਾ ਪਕਾਸਨਾ।
Ādito paṭṭhāyāti nayānaṃ aññamaññaanuppavesaniggamamattameva avibhāvetvā nayavicārassa paṭhamāvayavato pabhuti vibhāvanā dīpanā pakāsanā.
ਦੋਸਦਿਟ੍ਠੀਤਿ ਅਪ੍ਪਸ੍ਸਾਦਤਾਦਿਦੋਸਗਾਹਿਕਦਿਟ੍ਠੀ, ਦੋਸਦਸ੍ਸਿਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇ ਹਿ ਅਸਮੂਹਤਾਨੁਸਯਾ, ਕਾਮੇਸੁ ਚ ਆਦੀਨવਦਸ੍ਸਿਨੋ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਨੇਸਂ ਅਙ੍ਗਦ੍વਯਂ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਤ੍ਥਿ ਅਤ੍ਥੋਤਿ ਯੋ ਰਾਗਾਭਿਭੂਤੇਹਿ ਅਨ੍ਧਬਾਲੇਹਿ ਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੋ ਕਾਮੇਹਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਸੋ ਮਧੁਬਿਨ੍ਦੁਗਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਮਧੁਲਿਤ੍ਤਸਤ੍ਥਧਾਰਾવਲੇਹਨਸਦਿਸੋ ਅਪ੍ਪਸ੍ਸਾਦੋ ਬਹੁਦੁਕ੍ਖੋ ਬਹੁਪਾਯਾਸੋ ਬਹੁਆਦੀਨવੋ ਸવਿਘਾਤੋ ਸਪਰਿਲ਼ਾਹੋ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੋ ਤਥੇવਾਤਿ ਸਬ੍ਬਦਾਪਿ વਿਞ੍ਞੂਜਾਤਿਕਸ੍ਸ ਕਾਮੇਹਿ ਪਯੋਜਨਂ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ। ਅਨਜ੍ਝੋਸਿਤਾਤਿ ਅਨਭਿਭੂਤਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸੁਖਾ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਤੇਨ ਮਨ੍ਦਕਿਲੇਸਭਾવੇਨ ਤੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਕਿਚ੍ਛੇਨ ਸਿਜ੍ਝਮਾਨਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਪਟਿਪਦਾ ‘‘ਸੁਖਾ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਜ੍ਝੋਸਿਤਾਤਿ ਅਭਿਨਿવਿਟ੍ਠਾ। ਇਮੇ ਸਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤਾਤਿ ਇਮੇ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤਭਾવੇਨ ਦ੍વਿਧਾ વੁਤ੍ਤਾ ਅਪਰਿਮਾਣਪ੍ਪਭੇਦਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਾ।
Dosadiṭṭhīti appassādatādidosagāhikadiṭṭhī, dosadassinoti attho. Te hi asamūhatānusayā, kāmesu ca ādīnavadassino. Idañhi nesaṃ aṅgadvayaṃ attakilamathānuyogassa kāraṇaṃ vuttaṃ. Natthi atthoti yo rāgābhibhūtehi andhabālehi parikappito diṭṭhadhammiko kāmehi attho, so madhubindugiddhassa madhulittasatthadhārāvalehanasadiso appassādo bahudukkho bahupāyāso bahuādīnavo savighāto sapariḷāho samparāyiko tathevāti sabbadāpi viññūjātikassa kāmehi payojanaṃ na vijjati. Anajjhositāti anabhibhūtā viharanti. Tena vuccati sukhā paṭipadāti tena mandakilesabhāvena tesaṃ puggalānaṃ akicchena sijjhamānā vipassanā paṭipadā ‘‘sukhā paṭipadā’’ti vuccati. Ajjhositāti abhiniviṭṭhā. Ime sabbe sattāti ime taṇhādiṭṭhicaritabhāvena dvidhā vuttā aparimāṇappabhedā sabbepi paṭipajjantā sattā.
ਸੁਖੇਨ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਕਿਲੇਸੇ ਅਕਿਚ੍ਛੇਨ ਪਜਹਨ੍ਤਿ। ‘‘ਇਮਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿਆਦਿ ਪਟਿਪਦਾਨਂ ਏਤ੍ਤਾવਤਾਯਂ, વਿਸਯਭਾવਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਚ ਬ੍ਯਭਿਚਾਰਾਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਯਂ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਨਿਗਮਨਂ, ਅਯਂ ਪਟਿਪਦਾ ਯਾਯ વਸੇਨ ਸੀਹવਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾ ਨਿਦ੍ਧਾਰਿਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਚਤੁਕ੍ਕਮਗ੍ਗੇਨ ਕਿਲੇਸੇ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤੀਤਿ ਅਨਨ੍ਤਰਂ વਕ੍ਖਮਾਨੇਨ ਆਹਾਰਾਦਿਚਤੁਕ੍ਕਮਗ੍ਗੇਨ ਦਸવਤ੍ਥੁਕੇ ਕਿਲੇਸਸਮੂਹੇ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਚਤੁਕ੍ਕਮਗ੍ਗੇਨ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਪਟਿਪਦਾਦਿਚਤੁਕ੍ਕਮਗ੍ਗੇਨ ਅਰਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯੇਸੁ વਿਸਯਭੂਤੇਸੁ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾ।
Sukhenapaṭinissajjantīti kilese akicchena pajahanti. ‘‘Imā catasso paṭipadā’’tiādi paṭipadānaṃ ettāvatāyaṃ, visayabhāvakiccesu ca byabhicārābhāvadassanaṃ. Ayaṃ paṭipadāti nigamanaṃ, ayaṃ paṭipadā yāya vasena sīhavikkīḷitassa nayassa bhūmidassanatthaṃ cattāro puggalā niddhāritāti adhippāyo. Catukkamaggena kilese niddisatīti anantaraṃ vakkhamānena āhārādicatukkamaggena dasavatthuke kilesasamūhe niddisati. Catukkamaggena ariyadhammesu niddisitabbāti tappaṭipakkhena paṭipadādicatukkamaggena ariyadhammesu bodhipakkhiyesu visayabhūtesu niddhāretvā kathetabbā.
ਇਦਞ੍ਚ ਪਮਾਣਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾਤਿ ਇਮੇਸਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਮਾਣਂ, ਯਦਿਦਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਾવਦੇવ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਹਾਰਾ ਪਰਿਞ੍ਞਂ ਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਤਾવਦੇવ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੇ વਿਭਜਨ੍ਤਿ। ਯਾવਦੇવ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾ, ਤਾવਦੇવ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨਿ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹਨ੍ਤੀਤਿ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਯਥਾਰਹਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਏવਂ ਇਮਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਦਸ ਪਦਾਨੀ’’ਤਿ। ‘‘ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ ਚ વਚਨਸੇਸੋ।
Idañca pamāṇaṃ cattāro āhārāti imesaṃ vipallāsānaṃ pavattiyā pamāṇaṃ, yadidaṃ cattāro āhārā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yāvadeva cattāro āhārā pariññaṃ na gacchanti, tāvadeva cattāro vipallāse vibhajanti. Yāvadeva cattāro vipallāsā appahīnā, tāvadeva cattāri upādānāni paribrūhantīti. Evaṃ sabbattha yathārahaṃ vattabbaṃ. Tenāha ‘‘evaṃ imāni sabbāni dasa padānī’’ti. ‘‘Yojetabbānī’’ti ca vacanaseso.
‘‘ਅਭਿਜ੍ਝਾਯ ਗਨ੍ਥਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਯਨਮੇવ ਗਨ੍ਥਨਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਪਪਞ੍ਚੇਨ੍ਤੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਾਭਿਨਿવੇਸਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ੍ਤੋ।
‘‘Abhijjhāya ganthatī’’ti iminā abhijjhāyanameva ganthananti dasseti. Esa nayo sesesupi. Papañcentoti diṭṭhābhinivesaṃ vitthārento.
વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭਾવੋ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਆਸવਨਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਆਸવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਕਿਂ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਾਤਿ ਤੇਨ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વੀਤਿਕ੍ਕਮવਤ੍ਥੁਂ વਦਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾਨੁਸਯਸ੍ਸੇવ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਾ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯੇ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਾ, ਤੇ ਅਨੁਸਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਦਦ੍વਯੇਨਪਿ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ ਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਂ।
Vippaṭisāruppattihetubhāvo kilesānaṃ āsavananti āha ‘‘āsavantī’’ti. Kiṃ vippaṭisārāti tena kilesānaṃ vītikkamavatthuṃ vadati. Yasmā appahīnānusayasseva vippaṭisārā, na itarassa, tasmā ‘‘ye vippaṭisārā, te anusayā’’ti vuttaṃ. Padadvayenapi phalūpacārena kāraṇaṃ vuttaṃ.
ਪਠਮੇਨ ਪਦੇਨਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਦਸਸੁ ਸੁਤ੍ਤਪਦੇਸੁ ਪਠਮੇਨ ਪਦੇਨ। ਪਠਮਾਯ ਦਿਸਾਯਾਤਿ ਤਦਤ੍ਥਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਸੀਹવਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਸ੍ਸ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖੇ ਪਠਮਾਯ ਦਿਸਾਯ।
Paṭhamenapadenāti yathāvuttesu dasasu suttapadesu paṭhamena padena. Paṭhamāya disāyāti tadatthasaṅkhātāya sīhavikkīḷitassa saṃkilesapakkhe paṭhamāya disāya.
ਇਤੀਤਿ ਏવਂ, વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾਨਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਨવਜ੍ਜਸਾવਜ੍ਜਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਪਕ੍ਖਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨਾਤਿ વੋਦਾਨਪਕ੍ਖਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ। ਯੋਜਨਾਤਿ ਪਠਮਦਿਸਾਦਿਭਾવੇਨ ਯੁਤ੍ਤੇ ਕਤ੍વਾ ਮਨਸਾਨੁਪੇਕ੍ਖਨਾ। ‘‘ਮਨਸਾ વੋਲੋਕਯਤੇ’’ਤਿ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੪) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Itīti evaṃ, vuttanayenāti attho. Kusalākusalānanti yathāvuttaanavajjasāvajjadhammānaṃ. Pakkhapaṭipakkhavasenāti vodānapakkhatappaṭipakkhavasena. Yojanāti paṭhamadisādibhāvena yutte katvā manasānupekkhanā. ‘‘Manasā volokayate’’ti (netti. 4) hi vuttaṃ.
ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦਿਸਾਲੋਕਨਸ੍ਸ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਾਦੀਨਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਤਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯੇਸਞ੍ਹਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ વਸੇਨ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਸਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਾਦੀਨਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸੋਤਾਪਨ੍ਨੋ ਹਿ ਸਦ੍ਧਾਯ ਪਰਿਪੂਰਿਕਾਰੀ। ਸਕਦਾਗਾਮਿਫਲੇ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਕਦਾਗਾਮੀ ਹਿ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ ਉਪਰਿਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਾਯ। ਅਨਾਗਾਮਿਫਲੇ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਅਨਾਗਾਮੀ ਸਮਾਧਿਸ੍ਮਿਂ ਪਰਿਪੂਰਿਕਾਰੀ। ਅਗ੍ਗਫਲੇ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਞ੍ਚ ਪਾਰਿਪੂਰਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਅਰਹਾ ਹਿ ਸਤਿવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਪਞ੍ਞਾવੇਪੁਲ੍ਲਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਚਾਤਿ।
Tassāti disālokanassa. Sotāpattiphalādīnaṃ pariyosānatā indriyavasena veditabbā. Yesañhi saddhādīnaṃ indriyānaṃ vasena satipaṭṭhānādīni sijjhanti, tesaṃ vasena sotāpattiphalādīnaṃ pariyosānatā. Tattha sotāpattiphale saddhindriyaṃ pāripūriṃ gacchati. Sotāpanno hi saddhāya paripūrikārī. Sakadāgāmiphale vīriyindriyaṃ pāripūriṃ gacchati. Sakadāgāmī hi āraddhavīriyo uparimaggādhigamāya. Anāgāmiphale samādhindriyaṃ pāripūriṃ gacchati. Anāgāmī samādhismiṃ paripūrikārī. Aggaphale arahatte satindriyañca paññindriyañca pāripūriṃ gacchati. Arahā hi sativepullappatto, paññāvepullappatto cāti.
ਅਪਰੇ ਪਨਾਹੁ – ਸਦ੍ਧਾਬਲੇਨ ਸੁਭਸਞ੍ਞਾਯ ਪਹਾਨਂ। ਸਦ੍ਦਹਨ੍ਤੋ ਹਿ ਪਟਿਕ੍ਕੂਲਮਨਸਿਕਾਰੇ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ। વੀਰਿਯਬਲੇਨ ਸੁਖਸਞ੍ਞਾਯ ਪਹਾਨਂ। વੀਰਿਯવਾ ਹਿ ਸੁਖਸ੍ਸਾਦਂ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਮਨੁਯੁਞ੍ਜਤਿ। ਸਮਾਧਿਬਲੇਨ ਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾਯ ਪਹਾਨਂ। ਸਮਾਹਿਤੋ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਂ ਪਟਿਲਭਤਿ। ਪਞ੍ਞਾਬਲੇਨ ਅਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯ ਪਹਾਨਂ। ਪਞ੍ਞવਾ ਹਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅવਸવਤ੍ਤਿਤਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ। ਸਤਿ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਪਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸਤਿਂ ਚ ਖ੍વਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਿਕਂ વਦਾਮੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੪; ਮਿ॰ ਪ॰ ੨.੧.੧੩)। ਏવਂ ਚਤੁવਿਪਲ੍ਲਾਸਪ੍ਪਹਾਯੀਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਟ੍ਠਾਨਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ਚਤੁવਿਪਲ੍ਲਾਸਮੁਖਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਦਿਸਾਨਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ।
Apare panāhu – saddhābalena subhasaññāya pahānaṃ. Saddahanto hi paṭikkūlamanasikāre kammaṃ karoti. Vīriyabalena sukhasaññāya pahānaṃ. Vīriyavā hi sukhassādaṃ abhibhavitvā yonisomanasikāramanuyuñjati. Samādhibalena niccasaññāya pahānaṃ. Samāhito hi saṅkhārānaṃ udayabbayaṃ pariggaṇhanto aniccasaññaṃ paṭilabhati. Paññābalena attasaññāya pahānaṃ. Paññavā hi saṅkhārānaṃ avasavattitaṃ sallakkhento attasuññataṃ paṭivijjhati. Sati pana sabbatthāpi icchitabbā. Tenāha ‘‘satiṃ ca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234; mi. pa. 2.1.13). Evaṃ catuvipallāsappahāyīnaṃ catunnaṃ indriyānaṃ pāripūriṭṭhānaṃ cattāri sāmaññaphalāni catuvipallāsamukhānaṃ catunnaṃ disānaṃ pariyosānāni vuttānīti.
‘‘ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਲੋਭਾਦੀਨਂ ਹੇਤੁਫਲਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤਾਯ ਦਸ੍ਸਨਂ।
‘‘Lobho akusalamūla’’ntiādi lobhādīnaṃ hetuphalabhāvena sampayuttatāya dassanaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਮਨਾਪਿਕੇਨਾਤਿ ਯੇਭੁਯ੍ਯવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਮਨਾਪਿਕੇਨਾਪਿ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇਨ વਿਪਰਿਯੇਸવਸੇਨ ਲੋਭੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਮਨਾਪਿਕੇਨਾਤਿ વਾ ਮਨਾਪਿਕਾਕਾਰੇਨ। ਫਸ੍ਸવੇਦਨੂਪવਿਚਾਰਰਾਗવਿਤਕ੍ਕਪਰਿਲ਼ਾਹਾ ਸਹਜਾਤਾਪਿ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਅਸਹਜਾਤਾਪਿ। ‘‘ਉਪ੍ਪਾਦੋ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਸਙ੍ਖਾਰਗ੍ਗਹਣਨ੍ਤਿ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪ੍ਪਾਦਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸੇવ ਪਨ ਗਹਣੇ ‘‘ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਸਿਯਾ। ਨ ਹਿ ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਰਾਗਜਪਰਿਲ਼ਾਹਹੇਤੁਕਤਾ ਚ ਤੇਸਂ ਰਾਗਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਤਣ੍ਹਾ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਚ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸਹਜਾਤવੇਦਨਾਯ ਪਨ ਲੋਭੋ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਚ ਪਚ੍ਚਯੋ’’ਤਿ। ਏવਂ ਇਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਲੋਭਸਹਗਤਸੁਖવੇਦਨਾਯ ਉਦਯੋ ਇਧ ‘‘ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਸਙ੍ਖਤਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸਾ વਿਪਰਿਣਾਮੋ ‘‘વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਤਾ’’ਤਿ। વਿਪਰਿਣਾਮਾવਤ੍ਥਾ ਚ ਉਦਯਾવਤ੍ਥਂ વਿਨਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਸਾ ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀ વਿਯ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਉਪ੍ਪਾਦਂ…ਪੇ॰… ਦੁਕ੍ਖਤਾ’’ਤਿ।
Tattha manāpikenāti yebhuyyavasena vuttaṃ. Amanāpikenāpi hi ārammaṇena vipariyesavasena lobho uppajjati. Manāpikenāti vā manāpikākārena. Phassavedanūpavicārarāgavitakkapariḷāhā sahajātāpi labbhanti, asahajātāpi. ‘‘Uppādo’’ti etena uppajjamānasaṅkhāraggahaṇanti ‘‘uppajjatī’’ti vuttaṃ. Uppādalakkhaṇasseva pana gahaṇe ‘‘uppajjatī’’ti na vattabbaṃ siyā. Na hi uppādo uppajjati, rāgajapariḷāhahetukatā ca tesaṃ rāgassa taṇhāsabhāvattā. Taṇhā hi dukkhassa samudayo, yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ dukkhanti. Tathā ca vuttaṃ ‘‘taṇhāsahajātavedanāya pana lobho sahajātādipaccayehi ca paccayo’’ti. Evaṃ iṭṭhārammaṇe uppannalobhasahagatasukhavedanāya udayo idha ‘‘uppādo saṅkhatalakkhaṇa’’nti vutto, tassā vipariṇāmo ‘‘vipariṇāmadukkhatā’’ti. Vipariṇāmāvatthā ca udayāvatthaṃ vinā na hotīti sā taṃ nissāya uppajjantī viya vuttā ‘‘uppādaṃ…pe… dukkhatā’’ti.
ਦੋਸੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੁਸਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਠਿਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਜਰਾ, ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਤੋ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਠਿਤਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਤਾ’’ਤਿ। ਦੋਸਜਪਰਿਲ਼ਾਹਹੇਤੁਕਤਾ ਜਰਾਯ ਦੋਸਬਹੁਲਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਨਚਿਰੇਨ ਜੀਰਣਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Doso akusalamūlantiādīsupi vuttanayānusārena attho veditabbo. Ayaṃ pana viseso – ṭhitassa aññathattaṃ nāma jarā, taṃ nissāya domanassassa uppajjanato vuttaṃ ‘‘ṭhitassa…pe… dukkhadukkhatā’’ti. Dosajapariḷāhahetukatā jarāya dosabahulassa puggalassa nacirena jīraṇato veditabbā.
વਯੋਤਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਨਿਰੋਧੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਤਾવਸੇਨ ਚ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਯ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ ‘‘ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੫, ੪੫, ੭੬; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੧੦)। ਮੋਹਜਪਰਿਲ਼ਾਹਹੇਤੁਕਤਾ વਯਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸਮ੍ਮੋਹਨਿਮਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਮਰਣਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਚ ਸਂਸਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Vayoti saṅkhārānaṃ nirodho. Aniccatāvasena ca saṅkhatadhammānaṃ saṅkhāradukkhatāti vuttaṃ ‘‘vaya…pe… saṅkhāradukkhatā’’ti. Tenāha bhagavā ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti (saṃ. ni. 3.15, 45, 76; paṭi. ma. 2.10). Mohajapariḷāhahetukatā vayalakkhaṇassa yebhuyyena sammohanimittattā, maraṇassa avijjāpaccayattā ca saṃsārappavattiyā veditabbā.
ਅਲੋਭਾਦੀਨਂ ਪਞ੍ਞਾਦਿਪਾਰਿਪੂਰਿਹੇਤੁਕਤਾ ਯਥਾਰਹਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਕੋਟਿਸਹਜਾਤਕੋਟਿਯਾ ਚ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਬ੍ਬੇ ਹਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਏવਾਤਿ। ਅਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਉਪવਿਚਾਰੋ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦੂਪવਿਚਾਰੋ। ਅવਿਹਿਂਸੂਪਚਾਰੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Alobhādīnaṃ paññādipāripūrihetukatā yathārahaṃ upanissayakoṭisahajātakoṭiyā ca paccayabhāvena veditabbā. Sabbe hi kusalā dhammā sabbesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ yathāsambhavaṃ paccayavisesā honti evāti. Abyāpādavitakkasannissayo upavicāro abyāpādūpavicāro. Avihiṃsūpacārepi eseva nayo.
ਅਯਂ ਤਿਪੁਕ੍ਖਲੋ ਨਾਮ ਦੁਤਿਯੋ ਨਯੋ ਸਦ੍ਧਿਂ ਦਿਸਾਲੋਕਨਨਯੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋਤਿ વਚਨਸੇਸੋ। ‘‘ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨੇવ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਇਮੇ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਟਿਪਦਾਚਤੁਕ੍ਕਸ੍ਸ વਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ। વਿਸੇਸੇਨਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਤਣ੍ਹਾਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯਤਾવਿਸੇਸੇਨ। ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੋ ਹਿ ਤਿਕ੍ਖਪਞ੍ਞੋ, ਮਨ੍ਦਪਞ੍ਞੋ ਚ ਸੁਖਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਨਿਯ੍ਯਾਤੀਤਿ ਦ੍વਿਧਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਤਥਾ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਪਟਿਪਦਾਯ ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਨਿਯ੍ਯਾਤੀਤਿ ਦ੍વਿਧਾ વੁਤ੍ਤੋਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤੋ ਚਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਦ੍વੇ ਹੋਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੋ ਚ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੋ ਚਾ’’ਤਿ।
Ayaṃ tipukkhalo nāma dutiyo nayo saddhiṃ disālokananayena niddiṭṭhoti vacanaseso. ‘‘Ime cattāro’’tiādi puggalādhiṭṭhāneneva nandiyāvaṭṭassa nayassa bhūmidassanatthaṃ āraddhaṃ. Ime yathāvuttapaṭipadācatukkassa vasena catubbidhā. Visesenāti diṭṭhitaṇhāsannissayatāvisesena. Diṭṭhicarito hi tikkhapañño, mandapañño ca sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya ca dandhābhiññāya ca niyyātīti dvidhā vuttoti. Tathā taṇhācarito dukkhāya paṭipadāya khippābhiññāya ca dandhābhiññāya ca niyyātīti dvidhā vuttoti dassito cāyamattho. Tenāha ‘‘dve honti diṭṭhicarito ca taṇhācarito cā’’ti.
ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਸੀਹવਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿਦਸ੍ਸਨੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤਾ, ਚਤੁਪ੍ਪਟਿਪਦਾવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਯੋ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਿਪੁਕ੍ਖਲਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿਦਸ੍ਸਨੇ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੁਆਦਿવਸੇਨ ਤਯੋ ਭવਨ੍ਤਿ। ਤਯੋ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਤਥਾ ਤਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤਾ ਤਯੋ ਕਤ੍વਾ ਕਥਿਤਾ। ਦ੍વੇ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਇਦਾਨਿ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿਦਸ੍ਸਨੇ ਦ੍વੇ ਭવਨ੍ਤਿ। ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਅਜ੍ਝੋਸਾਨਂ। ਅਭਿਨਿવੇਸੋਤਿ ਤਣ੍ਹਾਭਿਨਿવੇਸੋ। ਅਹਂਕਾਰੋਤਿ ਅਹਂਮਾਨੋ ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ਕਰਣਂ ਅਹਂਕਾਰੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਮਾਨਮਞ੍ਞਨਾਨਂ વਸੇਨ ‘‘ਅਹਮਸ੍ਮੀ’’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਮਮਂਕਾਰੋ, ਮਮਾਯਨਂ ਤਣ੍ਹਾਗ੍ਗਾਹੋ।
Cattārohutvāti sīhavikkīḷitassa nayassa bhūmidassane cattāro hutvā ṭhitā, catuppaṭipadāvasena cattāro katvā vuttāti attho. Tayo hontīti tipukkhalassa nayassa bhūmidassane ugghaṭitaññuādivasena tayo bhavanti. Tayo hutvāti tathā tayo hutvā ṭhitā tayo katvā kathitā. Dve hontīti idāni nandiyāvaṭṭassa nayassa bhūmidassane dve bhavanti. Ajjhosānanti diṭṭhiajjhosānaṃ. Abhinivesoti taṇhābhiniveso. Ahaṃkāroti ahaṃmāno ‘‘aha’’nti vā karaṇaṃ ahaṃkāro. Diṭṭhimānamaññanānaṃ vasena ‘‘ahamasmī’’ti samanupassanā mamaṃkāro, mamāyanaṃ taṇhāggāho.
ਦਸਪਦਾਨਿ ‘‘ਪਠਮਾ ਦਿਸਾ’’ਤਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ‘‘ਪਠਮਾ ਦਿਸਾ’’ਤਿ ਕਰਣੀਯਾਨਿ, ‘‘ਪਠਮਾ ਦਿਸਾ’’ਤਿ વવਤ੍ਥਪੇਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ…ਪੇ॰… ਪਕ੍ਖਸ੍ਸਾਤਿ ਅਨੇਕਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸਪਿ ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖੇ વਤ੍ਤਮਾਨੇ વੋਦਾਨਧਮ੍ਮੇ ਉਦ੍ਦਿਸ੍ਸ ਞਾਪੇਨ੍ਤਿ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਿ, ਪਠਮਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਯੋਜਨਾ। ਦਸ ਪਦਾਨਿ ਦੁਤਿਯਕਾਨੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਕਾ ਦਸ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ‘‘ਦੁਤਿਯਾ ਦਿਸਾ’’ਤਿ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ…ਪੇ॰… ਕਣ੍ਹਪਕ੍ਖਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਆਨੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
Dasapadāni ‘‘paṭhamā disā’’ti kātabbānīti nandiyāvaṭṭassa nayassa ‘‘paṭhamā disā’’ti karaṇīyāni, ‘‘paṭhamā disā’’ti vavatthapetabbānīti attho. Saṃkhittena…pe… pakkhassāti anekappabhedassapi kaṇhapakkhassa saṃkilesapakkhassa atthaṃ saṃkhittena saṅkhepena paṭipakkhe vattamāne vodānadhamme uddissa ñāpenti pakāsenti, paṭhamā kātabbāti yojanā. Dasa padāni dutiyakānīti taṇhādikā dasa koṭṭhāsā ‘‘dutiyā disā’’ti kātabbā. ‘‘Saṃkhittena…pe… kaṇhapakkhassā’’ti ānetvā yojetabbaṃ.
ਯੋਨਿਸੋਤਿ ਉਪਾਯਸੋ। ਯੋਨਿਸੋ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਪਠਮਮਨਸਿਕਾਰੋ। ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਸੁਤਚਿਨ੍ਤਾਮਯੀ ਪਞ੍ਞਾ, ਝਾਨਾਭਿਞ੍ਞਾ ਚ। ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬੇਧਞਾਣਂ। ਸੋਮਨਸ੍ਸਧਮ੍ਮੂਪਸਞ੍ਹਿਤਂ ਪਮੋਦਾਦਿਸਹਗਤਂ ਚੇਤਸਿਕਸੁਖਂ।
Yonisoti upāyaso. Yoniso manasikāro aniccādivasena paṭhamamanasikāro. Paññāti sutacintāmayī paññā, jhānābhiññā ca. Nibbidāti nibbedhañāṇaṃ. Somanassadhammūpasañhitaṃ pamodādisahagataṃ cetasikasukhaṃ.
ਕੁਸਲਪਕ੍ਖੇ ਚਾਤਿ ਚ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮੁਚ੍ਚਯਤ੍ਥੋ, ਤੇਨ ਉਭਯਪਕ੍ਖਤੋ ਸਮੁਚ੍ਚਯવਸੇਨ ਚਤਸ੍ਸੋ ਦਿਸਾ, ਨ ਪਚ੍ਚੇਕਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Kusalapakkhe cāti ca-saddo samuccayattho, tena ubhayapakkhato samuccayavasena catasso disā, na paccekanti dasseti.
ਤੇਸਨ੍ਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦੀਨਂ, ਤਣ੍ਹਾਯ, ਤਣ੍ਹਾਪਕ੍ਖਿਕਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤਿਪਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਰਾਗੇ ਪਹੀਯਮਾਨੇ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਿ ਪਹੀਯਤੇવ, ਰਾਗਸ੍ਸ ਪਨ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਉਜੁਪਟਿਪਕ੍ਖੋਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਰਾਗવਿਰਾਗਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਯਞ੍ਚ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾ ਅਨਾਸવਂ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੩੮) ਆਗਤਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਧ ਪਨ ‘‘ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਸੇਕ੍ਖਫਲਂ, ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਅਸੇਕ੍ਖਫਲ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੫੧) વੇવਚਨਸਮਾਰੋਪਨੇ ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਪੁਰਿਮਾ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਤੋ ਸਮਾਧਿਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾવ વਿਸੇਸਤੋ ‘‘ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਂ ਤਣ੍ਹਾਯ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਚ ਅਨવਸੇਸਪ੍ਪਹਾਨਤੋ, ਪਞ੍ਞਾਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ ਚ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।
Tesanti taṇhādīnaṃ, taṇhāya, taṇhāpakkhikānañcāti attho. Satipi anavasesato rāge pahīyamāne anavasesato avijjāpi pahīyateva, rāgassa pana cetovimutti ujupaṭipakkhoti dassanatthaṃ ‘‘rāgavirāgā’’ti vuttaṃ. Avijjāvirāgāti etthāpi eseva nayo. Ayañca attho ‘‘āsavānaṃ khayā anāsavaṃ cetovimuttiṃ paññāvimutti’’ntiādinā (ma. ni. 1.438) āgatapāḷiyā atthavaṇṇanāvasena vuttā, idha pana ‘‘rāgavirāgā cetovimutti sekkhaphalaṃ, avijjāvirāgā paññāvimutti asekkhaphala’’ntiādinā (netti. 51) vevacanasamāropane āgatattā purimā anāgāmiphalaṃ. Tañhi kāmarāgassa ujuvipaccanīkato samādhipāripūriyāva visesato ‘‘rāgavirāgā cetovimuttī’’ti vuccati, pacchimā arahattaphalaṃ taṇhāya, avijjāya ca anavasesappahānato, paññāpāripūriyā ca ‘‘avijjāvirāgā paññāvimuttī’’ti vuccati.
ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਨਯੇ। ਤੇਸੂਤਿ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਦਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਮੂਲਪਦੇਸੁ। ਇਧ ਸਮੋਸਰਣਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਗਹੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਚ ਸਭਾવਤੋ, ਸਭਾਗਤੋ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਸੁ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਮੂਲਪਦਾਨਿ ਸਮੋਸਰਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮਥਂ ਭਜਨ੍ਤਿ ਸਭਾવਤੋ, ਸਭਾਗਤੋ ਚਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਭਜਨ੍ਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਨਯਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਨਯਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇ ਅਨੁਪ੍ਪવੇਸੋ ਨਯਾਨਂ ਨਯੇਸੁ ਅਨੁਪ੍ਪવੇਸੋ ਏવ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਿਪੁਕ੍ਖਲੋ…ਪੇ॰… ਅਨੁਪ੍ਪવਿਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
Tatthāti nandiyāvaṭṭanaye. Tesūti ‘‘cattāri padānī’’ti vuttesu taṇhādīsu catūsu mūlapadesu. Idha samosaraṇanti saṅgaho vutto, so ca sabhāvato, sabhāgato ca hotīti taṇhādīni cattāri dassetvā ‘‘tesu aṭṭhārasa mūlapadāni samosarantī’’ti vuttaṃ. Samathaṃ bhajanti sabhāvato, sabhāgato cāti adhippāyo. Vipassanaṃ bhajantīti etthāpi eseva nayo. Nayādhiṭṭhānānaṃ nayādhiṭṭhāne anuppaveso nayānaṃ nayesu anuppaveso eva nāma hotīti āha ‘‘tipukkhalo…pe… anuppavisantī’’ti.
ਅਲੋਭਾਮੋਹਪਕ੍ਖਂ ਅਭਜਾਪੇਤ੍વਾ ਅਦੋਸਪਕ੍ਖਂ ਭਜਾਪੇਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਨਨ੍ਦਿਯਾવਟ੍ਟਸੀਹવਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਮੂਲਪਦਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਅਦੋਸੋ ਏਕਸੁਤ੍ਤਕੋਟਿਯਾ ਏਕਕੋવ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਆਹ ‘‘ਅਦੋਸੋ ਅਦੋਸੋ ਏવਾ’’ਤਿ। ਦੋਸੋ ਦੋਸੋ ਏવਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਮੋਸਰਨ੍ਤਿ ਸਭਾਗਤੋ ਚ ਸਭਾવਤੋ ਚ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Alobhāmohapakkhaṃ abhajāpetvā adosapakkhaṃ bhajāpetabbassa nandiyāvaṭṭasīhavikkīḷitamūlapadassa abhāvato adoso ekasuttakoṭiyā ekakova hotīti dassento āha ‘‘adoso adoso evā’’ti. Doso doso evāti etthāpi eseva nayo. Samosaranti sabhāgato ca sabhāvato ca saṅgahaṃ gacchantīti attho.
ਭੂਮਿ ਗੋਚਰੋਤਿ ਚ ਮੂਲਪਦਾਨਿ ਏવ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਏਕੇਕਂ ਨਯਂ ਅਨੁਪ੍ਪવਿਸਤਿ ਤਂਤਂਮੂਲਪਦਾਨੁਪ੍ਪવੇਸਤੋ। ਕੁਸਲੇ વਾ વਿਞ੍ਞਾਤੇ ਅਕੁਸਲੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ, ਅਕੁਸਲੇ વਾ ਕੁਸਲੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਅਨ੍વੇਸਿਤਬ੍ਬੋ ਸਂવਣ੍ਣਿਯਮਾਨਸੁਤ੍ਤਪਦਾਨੁਰੂਪਤੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਨ੍વੇਸਨਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾ ‘‘ਦਿਸਾਲੋਕਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸੋ ਨਯੋ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਤਥਾ ਅਨ੍વੇਸਿਤ੍વਾ ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਦਿਸਾ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਸੋ ਸੋ ਨਯੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਯਥਾ ਮੂਲਪਦੇਸੁ ਮੂਲਪਦਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪવੇਸੋ ਸਂવਣ੍ਣਿਤੋ, ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ ਮੂਲਪਦਤੋ ਮੂਲਪਦਾਨਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰਣਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਥਾ ਏਕਮ੍ਹਿ…ਪੇ॰… ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ ਕਾਰਣવਚਨਂ।
Bhūmi gocaroti ca mūlapadāni eva sandhāya vadati. Ekekaṃ nayaṃ anuppavisati taṃtaṃmūlapadānuppavesato. Kusale vā viññāte akusalo paṭipakkho, akusale vā kusalo paṭipakkho anvesitabbo saṃvaṇṇiyamānasuttapadānurūpato upaparikkhitabbo. Anvesanā upaparikkhā ‘‘disālokana’’nti vuccati. So nayo niddisitabboti tathā anvesitvā tehi dhammehi disā vavatthapetvā so so nayo niddhāretvā yojetabbo. Yathā mūlapadesu mūlapadānaṃ anuppaveso saṃvaṇṇito, imināva nayena mūlapadato mūlapadānaṃ niddhāraṇāti veditabbāti dassento ‘‘yathā ekamhi…pe… niddisitabbānī’’ti āha. ‘‘Ekekasmiñhī’’tiādi kāraṇavacanaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਨਯੇ। ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮੇ વਿਞ੍ਞਾਤੇਤਿ ਤਣ੍ਹਾਦਿਕੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਮੂਲਪਦਧਮ੍ਮੇ ਸਰੂਪਤੋ, ਨਿਦ੍ਧਾਰਣવਸੇਨ વਾ વਿਞ੍ਞਾਤੇ। ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਞ੍ਞਾਤਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਤਦਞ੍ਞਮੂਲਪਦਭੂਤਾ ਸਬ੍ਬੇ ਲੋਭਾਦਯੋ વਿਞ੍ਞਾਤਾ ਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿਚਰਣਾਯੋਗ੍ਯਤਾਯ ਪਕਾਸਾ ਪਾਕਟਾ ਹੋਨ੍ਤਿ । ‘‘ਇਮੇਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ ਨਯਤ੍ਤਯਦਿਸਾਭੂਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਮਤ੍ਥਕਪਾਪਨੇਨ ਤਿਣ੍ਣਂ ਨਯਾਨਂ ਕੂਟਗ੍ਗਹਣਂ, ਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।
Tattha tatthāti ekekasmiṃ naye. Ekasmiṃ dhamme viññāteti taṇhādike ekasmiṃ mūlapadadhamme sarūpato, niddhāraṇavasena vā viññāte. Sabbedhammā viññātā hontīti tadaññamūlapadabhūtā sabbe lobhādayo viññātā nayassa bhūmicaraṇāyogyatāya pakāsā pākaṭā honti . ‘‘Imesa’’ntiādi nayattayadisābhūtadhammānaṃ matthakapāpanena tiṇṇaṃ nayānaṃ kūṭaggahaṇaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayameva.
ਪੁਨ ‘‘ਇਮੇਸੂ’’ਤਿਆਦਿ ਕਮ੍ਮਨਯਦ੍વਯਸ੍ਸ વਿਭਾਗવਿਭਾવਨਂ, ਤਂ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ।
Puna ‘‘imesū’’tiādi kammanayadvayassa vibhāgavibhāvanaṃ, taṃ viññeyyameva.
ਨਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi / ਨਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ • Nayasamuṭṭhānaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ਨਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ • Nayasamuṭṭhānavāravaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī / ਨਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨવਿਭਾવਨਾ • Nayasamuṭṭhānavibhāvanā
