Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / મિલિન્દપઞ્હપાળિ • Milindapañhapāḷi |
૧૦. નિબ્બાનરૂપસણ્ઠાનપઞ્હો
10. Nibbānarūpasaṇṭhānapañho
૧૦. ‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘નિબ્બાનં નિબ્બાન’ન્તિ યં વદેસિ, સક્કા પન તસ્સ નિબ્બાનસ્સ રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા ઉપદસ્સયિતુ’’ન્તિ? ‘‘અપ્પટિભાગં, મહારાજ, નિબ્બાનં, ન સક્કા નિબ્બાનસ્સ રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા ઉપદસ્સયિતુ’’ન્તિ. ‘‘એતમ્પાહં, ભન્તે નાગસેન, ન સમ્પટિચ્છામિ, યં અત્થિધમ્મસ્સ નિબ્બાનસ્સ રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા અપઞ્ઞાપનં, કારણેન મં સઞ્ઞાપેહી’’તિ. ‘‘હોતુ, મહારાજ, કારણેન તં સઞ્ઞાપેસ્સામિ. અત્થિ, મહારાજ, મહાસમુદ્દો નામા’’તિ? ‘‘આમ, ભન્તે, અત્થેસો મહાસમુદ્દો’’તિ. ‘‘સચે તં, મહારાજ, કોચિ એવં પુચ્છેય્ય ‘કિત્તકં, મહારાજ, મહાસમુદ્દે ઉદકં, કતિ પન તે સત્તા, યે મહાસમુદ્દે પટિવસન્તી’તિ, એવં પુટ્ઠો ત્વં, મહારાજ, કિન્તિ તસ્સ બ્યાકરેય્યાસી’’તિ? ‘‘સચે મં, ભન્તે, કોચિ એવં પુચ્છેય્ય ‘કિત્તકં, મહારાજ, મહાસમુદ્દે ઉદકં, કતિ પન તે સત્તા, યે મહાસમુદ્દે પટિવસન્તી’તિ, તમહં, ભન્તે, એવં વદેય્યં ‘અપુચ્છિતબ્બં મં ત્વં અમ્ભો પુરિસ પુચ્છસિ, નેસા પુચ્છા કેનચિ પુચ્છિતબ્બા, ઠપનીયો એસો પઞ્હો. અવિભત્તો લોકક્ખાયિકેહિ મહાસમુદ્દો, ન સક્કા મહાસમુદ્દે ઉદકં પરિમિનિતું સત્તા વા યે તત્થ વાસમુપગતાતિ એવાહં ભન્તે તસ્સ પટિવચનં દદેય્ય’’’ન્તિ.
10. ‘‘Bhante nāgasena, ‘nibbānaṃ nibbāna’nti yaṃ vadesi, sakkā pana tassa nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti? ‘‘Appaṭibhāgaṃ, mahārāja, nibbānaṃ, na sakkā nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti. ‘‘Etampāhaṃ, bhante nāgasena, na sampaṭicchāmi, yaṃ atthidhammassa nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā apaññāpanaṃ, kāraṇena maṃ saññāpehī’’ti. ‘‘Hotu, mahārāja, kāraṇena taṃ saññāpessāmi. Atthi, mahārāja, mahāsamuddo nāmā’’ti? ‘‘Āma, bhante, attheso mahāsamuddo’’ti. ‘‘Sace taṃ, mahārāja, koci evaṃ puccheyya ‘kittakaṃ, mahārāja, mahāsamudde udakaṃ, kati pana te sattā, ye mahāsamudde paṭivasantī’ti, evaṃ puṭṭho tvaṃ, mahārāja, kinti tassa byākareyyāsī’’ti? ‘‘Sace maṃ, bhante, koci evaṃ puccheyya ‘kittakaṃ, mahārāja, mahāsamudde udakaṃ, kati pana te sattā, ye mahāsamudde paṭivasantī’ti, tamahaṃ, bhante, evaṃ vadeyyaṃ ‘apucchitabbaṃ maṃ tvaṃ ambho purisa pucchasi, nesā pucchā kenaci pucchitabbā, ṭhapanīyo eso pañho. Avibhatto lokakkhāyikehi mahāsamuddo, na sakkā mahāsamudde udakaṃ pariminituṃ sattā vā ye tattha vāsamupagatāti evāhaṃ bhante tassa paṭivacanaṃ dadeyya’’’nti.
‘‘કિસ્સ પન, ત્વં મહારાજ, અત્થિધમ્મે મહાસમુદ્દે એવં પટિવચનં દદેય્યાસિ, નનુ વિગણેત્વા 1 તસ્સ આચિક્ખિતબ્બં ‘એત્તકં મહાસમુદ્દે ઉદકં, એત્તકા ચ સત્તા મહાસમુદ્દે પટિવસન્તી’’તિ? ‘‘ન સક્કા, ભન્તે, અવિસયો એસો પઞ્હો’’તિ.
‘‘Kissa pana, tvaṃ mahārāja, atthidhamme mahāsamudde evaṃ paṭivacanaṃ dadeyyāsi, nanu vigaṇetvā 2 tassa ācikkhitabbaṃ ‘ettakaṃ mahāsamudde udakaṃ, ettakā ca sattā mahāsamudde paṭivasantī’’ti? ‘‘Na sakkā, bhante, avisayo eso pañho’’ti.
‘‘યથા , મહારાજ, અત્થિધમ્મે યેવ મહાસમુદ્દે ન સક્કા ઉદકં પરિગણેતું 3 સત્તા વા યે તત્થ વાસમુપગતા, એવમેવ ખો, મહારાજ, અત્થિધમ્મસ્સેવ નિબ્બાનસ્સ ન સક્કા રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા ઉપદસ્સયિતું, વિગણેય્ય, મહારાજ, ઇદ્ધિમા ચેતોવસિપ્પત્તો મહાસમુદ્દે ઉદકં તત્રાસયે ચ સત્તે, ન ત્વેવ સો ઇદ્ધિમા ચેતોવસિપ્પત્તો સક્કુણેય્ય નિબ્બાનસ્સ રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા ઉપદસ્સયિતું.
‘‘Yathā , mahārāja, atthidhamme yeva mahāsamudde na sakkā udakaṃ parigaṇetuṃ 4 sattā vā ye tattha vāsamupagatā, evameva kho, mahārāja, atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ, vigaṇeyya, mahārāja, iddhimā cetovasippatto mahāsamudde udakaṃ tatrāsaye ca satte, na tveva so iddhimā cetovasippatto sakkuṇeyya nibbānassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ.
‘‘અપરમ્પિ, મહારાજ, ઉત્તરિં કારણં સુણોહિ, અત્થિધમ્મસ્સેવ નિબ્બાનસ્સ ન સક્કા રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા ઉપદસ્સયિતુન્તિ. અત્થિ, મહારાજ, દેવેસુ અરૂપકાયિકા નામ દેવા’’તિ. ‘‘આમ, ભન્તે, સુય્યતિ ‘અત્થિ દેવેસુ અરૂપકાયિકા નામ દેવા’’’તિ. ‘‘સક્કા પન, મહારાજ, તેસં અરૂપકાયિકાનં દેવાનં રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા ઉપદસ્સયિતુ’’ન્તિ? ‘‘ન હિ, ભન્તે’’તિ. ‘‘તેન હિ, મહારાજ, નત્થિ અરૂપકાયિકા દેવા’’તિ? ‘‘અત્થિ, ભન્તે, અરૂપકાયિકા દેવા, ન ચ સક્કા તેસં રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા ઉપદસ્સયિતુ’’ન્તિ. ‘‘યથા, મહારાજ, અત્થિસત્તાનં યેવ અરૂપકાયિકાનં દેવાનં ન સક્કા રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા ઉપદસ્સયિતું, એવમેવ ખો, મહારાજ, અત્થિધમ્મસ્સેવ નિબ્બાનસ્સ ન સક્કા રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા ઉપદસ્સયિતુ’’ન્તિ.
‘‘Aparampi, mahārāja, uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi, atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitunti. Atthi, mahārāja, devesu arūpakāyikā nāma devā’’ti. ‘‘Āma, bhante, suyyati ‘atthi devesu arūpakāyikā nāma devā’’’ti. ‘‘Sakkā pana, mahārāja, tesaṃ arūpakāyikānaṃ devānaṃ rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti? ‘‘Na hi, bhante’’ti. ‘‘Tena hi, mahārāja, natthi arūpakāyikā devā’’ti? ‘‘Atthi, bhante, arūpakāyikā devā, na ca sakkā tesaṃ rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti. ‘‘Yathā, mahārāja, atthisattānaṃ yeva arūpakāyikānaṃ devānaṃ na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ, evameva kho, mahārāja, atthidhammasseva nibbānassa na sakkā rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayitu’’nti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, હોતુ એકન્તસુખં નિબ્બાનં, ન ચ સક્કા તસ્સ રૂપં વા સણ્ઠાનં વા વયં વા પમાણં વા ઓપમ્મેન વા કારણેન વા હેતુના વા નયેન વા ઉપદસ્સયિતું. અત્થિ પન, ભન્તે, નિબ્બાનસ્સ ગુણં અઞ્ઞેહિ અનુપવિટ્ઠં કિઞ્ચિ ઓપમ્મનિદસ્સનમત્ત’’ન્તિ? ‘‘સરૂપતો, મહારાજ, નત્થિ, ગુણતો પન સક્કા કિઞ્ચિ ઓપમ્મનિદસ્સનમત્તં ઉપદસ્સયિતુ’’ન્તિ. ‘‘સાધુ, ભન્તે નાગસેન, યથાહં લભામિ નિબ્બાનસ્સ ગુણતોપિ એકદેસપરિદીપનમત્તં, તથા સીઘં બ્રૂહિ, નિબ્બાપેહિ મે હદયપરિળાહં વિનય સીતલમધુરવચનમાલુતેના’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, hotu ekantasukhaṃ nibbānaṃ, na ca sakkā tassa rūpaṃ vā saṇṭhānaṃ vā vayaṃ vā pamāṇaṃ vā opammena vā kāraṇena vā hetunā vā nayena vā upadassayituṃ. Atthi pana, bhante, nibbānassa guṇaṃ aññehi anupaviṭṭhaṃ kiñci opammanidassanamatta’’nti? ‘‘Sarūpato, mahārāja, natthi, guṇato pana sakkā kiñci opammanidassanamattaṃ upadassayitu’’nti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, yathāhaṃ labhāmi nibbānassa guṇatopi ekadesaparidīpanamattaṃ, tathā sīghaṃ brūhi, nibbāpehi me hadayapariḷāhaṃ vinaya sītalamadhuravacanamālutenā’’ti.
‘‘પદુમસ્સ, મહારાજ, એકો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો, ઉદકસ્સ દ્વે ગુણા, અગદસ્સ તયો ગુણા, મહાસમુદ્દસ્સ ચત્તારો ગુણા, ભોજનસ્સ પઞ્ચ ગુણા, આકાસસ્સ દસ ગુણા, મણિરતનસ્સ તયો ગુણા , લોહિતચન્દનસ્સ તયો ગુણા, સપ્પિમણ્ડસ્સ તયો ગુણા, ગિરિસિખરસ્સ પઞ્ચ ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ.
‘‘Padumassa, mahārāja, eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho, udakassa dve guṇā, agadassa tayo guṇā, mahāsamuddassa cattāro guṇā, bhojanassa pañca guṇā, ākāsassa dasa guṇā, maṇiratanassa tayo guṇā , lohitacandanassa tayo guṇā, sappimaṇḍassa tayo guṇā, girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘પદુમસ્સ એકો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો’તિ યં વદેસિ, કતમો પદુમસ્સ એકો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, પદુમં અનુપલિત્તં ઉદકેન, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં સબ્બકિલેસેહિ અનુપલિત્તં. અયં, મહારાજ, પદુમસ્સ એકો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, ‘padumassa eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho’ti yaṃ vadesi, katamo padumassa eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, padumaṃ anupalittaṃ udakena, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sabbakilesehi anupalittaṃ. Ayaṃ, mahārāja, padumassa eko guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘ઉદકસ્સ દ્વે ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’તિ યં વદેસિ, કતમે ઉદકસ્સ દ્વે ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, ઉદકં સીતલં પરિળાહનિબ્બાપનં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં સીતલં સબ્બકિલેસપરિળાહનિબ્બાપનં. અયં, મહારાજ, ઉદકસ્સ પઠમો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, ઉદકં કિલન્તતસિતપિપાસિતઘમ્માભિતત્તાનં જનપસુપજાનં પિપાસાવિનયનં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં કામતણ્હાભવતણ્હાવિભવતણ્હાપિપાસાવિનયનં. અયં, મહારાજ, ઉદકસ્સ દુતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. ઇમે ખો, મહારાજ, ઉદકસ્સ દ્વે ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, ‘udakassa dve guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame udakassa dve guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, udakaṃ sītalaṃ pariḷāhanibbāpanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sītalaṃ sabbakilesapariḷāhanibbāpanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, udakassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, udakaṃ kilantatasitapipāsitaghammābhitattānaṃ janapasupajānaṃ pipāsāvinayanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ kāmataṇhābhavataṇhāvibhavataṇhāpipāsāvinayanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, udakassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, udakassa dve guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘અગદસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’તિ યં વદેસિ, કતમે અગદસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, અગદો વિસપીળિતાનં સત્તાનં પટિસરણં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં કિલેસવિસપીળિતાનં સત્તાનં પટિસરણં. અયં, મહારાજ, અગદસ્સ પઠમો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, અગદો રોગાનં અન્તકરો, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં સબ્બદુક્ખાનં અન્તકરં. અયં, મહારાજ, અગદસ્સ દુતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, અગદો અમતં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં અમતં. અયં, મહારાજ, અગદસ્સ તતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. ઇમે ખો, મહારાજ, અગદસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, ‘agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, agado visapīḷitānaṃ sattānaṃ paṭisaraṇaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ kilesavisapīḷitānaṃ sattānaṃ paṭisaraṇaṃ. Ayaṃ, mahārāja, agadassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, agado rogānaṃ antakaro, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sabbadukkhānaṃ antakaraṃ. Ayaṃ, mahārāja, agadassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, agado amataṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ amataṃ. Ayaṃ, mahārāja, agadassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, agadassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘મહાસમુદ્દસ્સ ચત્તારો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’તિ યં વદેસિ, કતમે મહાસમુદ્દસ્સ ચત્તારો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, મહાસમુદ્દો સુઞ્ઞો સબ્બકુણપેહિ, એવમેવ ખો, મહારાજ , નિબ્બાનં સુઞ્ઞં સબ્બકિલેસકુણપેહિ. અયં, મહારાજ , મહાસમુદ્દસ્સ પઠમો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, મહાસમુદ્દો મહન્તો અનોરપારો, ન પરિપૂરતિ સબ્બસવન્તીહિ, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં મહન્તં અનોરપારં, ન પૂરતિ સબ્બસત્તેહિ. અયં, મહારાજ, મહાસમુદ્દસ્સ દુતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, મહાસમુદ્દો મહન્તાનં ભૂતાનં આવાસો, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં મહન્તાનં અરહન્તાનં વિમલખીણાસવબલપ્પત્તવસીભૂતમહાભૂતાનં આવાસો. અયં, મહારાજ, મહાસમુદ્દસ્સ તતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, મહાસમુદ્દો અપરિમિતવિવિધવિપુલવીચિપુપ્ફસંકુસુમિતો, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં અપરિમિતવિવિધવિપુલપરિસુદ્ધવિજ્જાવિમુત્તિપુપ્ફસંકુસુમિતં. અયં, મહારાજ, મહાસમુદ્દસ્સ ચતુત્થો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. ઇમે ખો, મહારાજ, મહાસમુદ્દસ્સ ચત્તારો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, ‘mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, mahāsamuddo suñño sabbakuṇapehi, evameva kho, mahārāja , nibbānaṃ suññaṃ sabbakilesakuṇapehi. Ayaṃ, mahārāja , mahāsamuddassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo mahanto anorapāro, na paripūrati sabbasavantīhi, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ mahantaṃ anorapāraṃ, na pūrati sabbasattehi. Ayaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo mahantānaṃ bhūtānaṃ āvāso, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ mahantānaṃ arahantānaṃ vimalakhīṇāsavabalappattavasībhūtamahābhūtānaṃ āvāso. Ayaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, mahāsamuddo aparimitavividhavipulavīcipupphasaṃkusumito, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ aparimitavividhavipulaparisuddhavijjāvimuttipupphasaṃkusumitaṃ. Ayaṃ, mahārāja, mahāsamuddassa catuttho guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, mahāsamuddassa cattāro guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘ભોજનસ્સ પઞ્ચ ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’તિ યં વદેસિ, કતમે ભોજનસ્સ પઞ્ચ ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, ભોજનં સબ્બસત્તાનં આયુધારણં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં સચ્છિકતં જરામરણનાસનતો આયુધારણં. અયં, મહારાજ, ભોજનસ્સ પઠમો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, ભોજનં સબ્બસત્તાનં બલવડ્ઢનં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં સચ્છિકતં સબ્બસત્તાનં ઇદ્ધિબલવડ્ઢનં. અયં, મહારાજ, ભોજનસ્સ દુતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, ભોજનં સબ્બસત્તાનં વણ્ણજનનં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં સચ્છિકતં સબ્બસત્તાનં ગુણવણ્ણજનનં. અયં, મહારાજ, ભોજનસ્સ તતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, ભોજનં સબ્બસત્તાનં દરથવૂપસમનં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં સચ્છિકતં સબ્બસત્તાનં સબ્બકિલેસદરથવૂપસમનં. અયં, મહારાજ, ભોજનસ્સ ચતુત્થો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, ભોજનં સબ્બસત્તાનં જિઘચ્છાદુબ્બલ્યપટિવિનોદનં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં સચ્છિકતં સબ્બસત્તાનં સબ્બદુક્ખજિઘચ્છાદુબ્બલ્યપટિવિનોદનં. અયં, મહારાજ, ભોજનસ્સ પઞ્ચમો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. ઇમે ખો, મહારાજ, ભોજનસ્સ પઞ્ચ ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, ‘bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ āyudhāraṇaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ jarāmaraṇanāsanato āyudhāraṇaṃ. Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ balavaḍḍhanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ iddhibalavaḍḍhanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ vaṇṇajananaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ guṇavaṇṇajananaṃ. Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ darathavūpasamanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ sabbakilesadarathavūpasamanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa catuttho guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, bhojanaṃ sabbasattānaṃ jighacchādubbalyapaṭivinodanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sacchikataṃ sabbasattānaṃ sabbadukkhajighacchādubbalyapaṭivinodanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, bhojanassa pañcamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, bhojanassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘આકાસસ્સ દસ ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’તિ યં વદેસિ, કતમે આકાસસ્સ દસ ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, આકાસો ન જાયતિ, ન જીયતિ, ન મીયતિ, ન ચવતિ, ન ઉપ્પજ્જતિ, દુપ્પસહો, અચોરાહરણો, અનિસ્સિતો, વિહગગમનો, નિરાવરણો, અનન્તો. એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં ન જાયતિ, ન જીયતિ , ન મીયતિ, ન ચવતિ, ન ઉપ્પજ્જતિ, દુપ્પસહં, અચોરાહરણં, અનિસ્સિતં, અરિયગમનં, નિરાવરણં, અનન્તં. ઇમે ખો, મહારાજ, આકાસસ્સ દસ ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, ‘ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, ākāso na jāyati, na jīyati, na mīyati, na cavati, na uppajjati, duppasaho, acorāharaṇo, anissito, vihagagamano, nirāvaraṇo, ananto. Evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ na jāyati, na jīyati , na mīyati, na cavati, na uppajjati, duppasahaṃ, acorāharaṇaṃ, anissitaṃ, ariyagamanaṃ, nirāvaraṇaṃ, anantaṃ. Ime kho, mahārāja, ākāsassa dasa guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘મણિરતનસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’તિ યં વદેસિ, કતમે મણિરતનસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, મણિરતનં કામદદં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં કામદદં. અયં, મહારાજ, મણિરતનસ્સ પઠમો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, મણિરતનં હાસકરં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં હાસકરં. અયં, મહારાજ, મણિરતનસ્સ દુતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, મણિરતનં ઉજ્જોતત્તકરં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં ઉજ્જોતત્તકરં 5. અયં, મહારાજ, મણિરતનસ્સ તતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. ઇમે ખો, મહારાજ, મણિરતનસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, ‘maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, maṇiratanaṃ kāmadadaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ kāmadadaṃ. Ayaṃ, mahārāja, maṇiratanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, maṇiratanaṃ hāsakaraṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ hāsakaraṃ. Ayaṃ, mahārāja, maṇiratanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, maṇiratanaṃ ujjotattakaraṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ ujjotattakaraṃ 6. Ayaṃ, mahārāja, maṇiratanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, maṇiratanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘લોહિતચન્દનસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’તિ યં વદેસિ, કતમે લોહિતચન્દનસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, લોહિતચન્દનં દુલ્લભં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં દુલ્લભં. અયં, મહારાજ, લોહિતચન્દનસ્સ પઠમો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, લોહિતચન્દનં અસમસુગન્ધં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં અસમસુગન્ધં. અયં, મહારાજ, લોહિતચન્દનસ્સ દુતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, લોહિતચન્દનં સજ્જનપસત્થં 7, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં અરિયસજ્જનપસત્થં. અયં, મહારાજ, લોહિતચન્દનસ્સ તતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. ઇમે ખો, મહારાજ, લોહિતચન્દનસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, ‘lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, lohitacandanaṃ dullabhaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ dullabhaṃ. Ayaṃ, mahārāja, lohitacandanassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, lohitacandanaṃ asamasugandhaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ asamasugandhaṃ. Ayaṃ, mahārāja, lohitacandanassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, lohitacandanaṃ sajjanapasatthaṃ 8, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ ariyasajjanapasatthaṃ. Ayaṃ, mahārāja, lohitacandanassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, lohitacandanassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘સપ્પિમણ્ડસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’તિ યં વદેસિ, કતમે સપ્પિમણ્ડસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, સપ્પિમણ્ડો વણ્ણસમ્પન્નો, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં ગુણવણ્ણસમ્પન્નં. અયં, મહારાજ, સપ્પિમણ્ડસ્સ પઠમો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, સપ્પિમણ્ડો ગન્ધસમ્પન્નો, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં સીલગન્ધસમ્પન્નં. અયં, મહારાજ, સપ્પિમણ્ડસ્સ દુતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, સપ્પિમણ્ડો રસસમ્પન્નો, એવમેવ ખો , મહારાજ, નિબ્બાનં રસસમ્પન્નં. અયં, મહારાજ, સપ્પિમણ્ડસ્સ તતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. ઇમે ખો, મહારાજ, સપ્પિમણ્ડસ્સ તયો ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, ‘sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, sappimaṇḍo vaṇṇasampanno, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ guṇavaṇṇasampannaṃ. Ayaṃ, mahārāja, sappimaṇḍassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, sappimaṇḍo gandhasampanno, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sīlagandhasampannaṃ. Ayaṃ, mahārāja, sappimaṇḍassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, sappimaṇḍo rasasampanno, evameva kho , mahārāja, nibbānaṃ rasasampannaṃ. Ayaṃ, mahārāja, sappimaṇḍassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Ime kho, mahārāja, sappimaṇḍassa tayo guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti.
‘‘ભન્તે નાગસેન, ‘ગિરિસિખરસ્સ પઞ્ચ ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’તિ યં વદેસિ, કતમે ગિરિસિખરસ્સ પઞ્ચ ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ? ‘‘યથા, મહારાજ, ગિરિસિખરં અચ્ચુગ્ગતં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં અચ્ચુગતં. અયં, મહારાજ, ગિરિસિખરસ્સ પઠમો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, ગિરિસિખરં અચલં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં અચલં. અયં, મહારાજ, ગિરિસિખરસ્સ દુતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, ગિરિસિખરં દુરધિરોહં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં દુરધિરોહં સબ્બકિલેસાનં. અયં, મહારાજ, ગિરિસિખરસ્સ તતિયો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, ગિરિસિખરં સબ્બબીજાનં અવિરૂહનં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં સબ્બકિલેસાનં અવિરૂહનં. અયં, મહારાજ, ગિરિસિખરસ્સ ચતુત્થો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો. પુન ચપરં, મહારાજ, ગિરિસિખરં અનુનયપ્પટિઘવિપ્પમુત્તં, એવમેવ ખો, મહારાજ, નિબ્બાનં અનુનયપ્પટિઘવિપ્પમુત્તં. અયં, મહારાજ, ગિરિસિખરસ્સ પઞ્ચમો ગુણો નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠો . ઇમે ખો, મહારાજ, ગિરિસિખરસ્સ પઞ્ચ ગુણા નિબ્બાનં અનુપવિટ્ઠા’’તિ. ‘‘સાધુ, ભન્તે નાગસેન, એવમેતં તથા સમ્પટિચ્છામી’’તિ.
‘‘Bhante nāgasena, ‘girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’ti yaṃ vadesi, katame girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti? ‘‘Yathā, mahārāja, girisikharaṃ accuggataṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ accugataṃ. Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa paṭhamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ acalaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ acalaṃ. Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa dutiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ duradhirohaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ duradhirohaṃ sabbakilesānaṃ. Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa tatiyo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ sabbabījānaṃ avirūhanaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ sabbakilesānaṃ avirūhanaṃ. Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa catuttho guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho. Puna caparaṃ, mahārāja, girisikharaṃ anunayappaṭighavippamuttaṃ, evameva kho, mahārāja, nibbānaṃ anunayappaṭighavippamuttaṃ. Ayaṃ, mahārāja, girisikharassa pañcamo guṇo nibbānaṃ anupaviṭṭho . Ime kho, mahārāja, girisikharassa pañca guṇā nibbānaṃ anupaviṭṭhā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante nāgasena, evametaṃ tathā sampaṭicchāmī’’ti.
નિબ્બાનરૂપસણ્ઠાનપઞ્હો દસમો.
Nibbānarūpasaṇṭhānapañho dasamo.
Footnotes: