Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā

    నిదానగాథావణ్ణనా

    Nidānagāthāvaṇṇanā

    ఏవం పరిచ్ఛిన్నపరిమాణాసు పనేతాసు థేరగాథా ఆది. తత్థాపి –

    Evaṃ paricchinnaparimāṇāsu panetāsu theragāthā ādi. Tatthāpi –

    ‘‘సీహానంవ నదన్తానం, దాఠీనం గిరిగబ్భరే;

    ‘‘Sīhānaṃva nadantānaṃ, dāṭhīnaṃ girigabbhare;

    సుణాథ భావితత్తానం, గాథా అత్థూపనాయికా’’తి.

    Suṇātha bhāvitattānaṃ, gāthā atthūpanāyikā’’ti.

    అయం పఠమమహాసఙ్గీతికాలే ఆయస్మతా ఆనన్దేన తేసం థేరానం థోమనత్థం భాసితా గాథా ఆది. తత్థ సీహానన్తి సీహసద్దో ‘‘సీహో, భిక్ఖవే, మిగరాజా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౩౩) మిగరాజే ఆగతో. ‘‘అథ ఖో సీహో సేనాపతి యేన భగవా తేనుపసఙ్కమీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౫.౩౪) పఞ్ఞత్తియం. ‘‘సీహోతి ఖో, భిక్ఖవే, తథాగతస్సేతం అధివచనం అరహతో సమ్మాసమ్బుద్ధస్సా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౫.౯౯; ౧౦.౨౧) తథాగతే. తత్థ యథా తథాగతే సదిసకప్పనాయ ఆగతో, ఏవం ఇధాపి సదిసకప్పనావసేనేవ వేదితబ్బో, తస్మా సీహానంవాతి సీహానం ఇవ. సన్ధివసేన సరలోపో ‘‘ఏవంస తే’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౨౨) వియ. తత్థ ఇవాతి నిపాతపదం. సుణాథాతి ఆఖ్యాతపదం. ఇతరాని నామపదాని. సీహానంవాతి చ సమ్బన్ధే సామివచనం. కామఞ్చేత్థ సమ్బన్ధీ సరూపతో న వుత్తో, అత్థతో పన వుత్తోవ హోతి. యథా హి ‘‘ఓట్ఠస్సేవ ముఖం ఏతస్సా’’తి వుత్తే ఓట్ఠస్స ముఖం వియ ముఖం ఏతస్సాతి అయమత్థో వుత్తో ఏవ హోతి, ఏవమిధాపి ‘‘సీహానంవా’’తి వుత్తే సీహానం నాదో వియాతి అయమత్థో వుత్తో ఏవ హోతి. తత్థ ముఖసద్దసన్నిధానం హోతీతి చే, ఇధాపి ‘‘నదన్తాన’’న్తి పదసన్నిధానతో, తస్మా సీహానంవాతి నిదస్సనవచనం. నదన్తానన్తి తస్స నిదస్సితబ్బేన సమ్బన్ధదస్సనం. దాఠీనన్తి తబ్బిసేసనం. గిరిగబ్భరేతి తస్స పవత్తిట్ఠానదస్సనం. సుణాథాతి సవనే నియోజనం. భావితత్తానన్తి సోతబ్బస్స పభవదస్సనం. గాథాతి సోతబ్బవత్థుదస్సనం. అత్థుపనాయికాతి తబ్బిసేసనం. కామఞ్చేత్థ ‘‘సీహానం నదన్తానం దాఠీన’’న్తి పుల్లిఙ్గవసేన ఆగతం, లిఙ్గం పన పరివత్తేత్వా ‘‘సీహీన’’న్తిఆదినా ఇత్థిలిఙ్గవసేనాపి అత్థో వేదితబ్బో. ఏకసేసవసేన వా సీహా చ సీహియో చ సీహా, తేసం సీహానన్తిఆదినా సాధారణా హేతా తిస్సో నిదానగాథా థేరగాథానం థేరీగాథానఞ్చాతి.

    Ayaṃ paṭhamamahāsaṅgītikāle āyasmatā ānandena tesaṃ therānaṃ thomanatthaṃ bhāsitā gāthā ādi. Tattha sīhānanti sīhasaddo ‘‘sīho, bhikkhave, migarājā’’tiādīsu (a. ni. 4.33) migarāje āgato. ‘‘Atha kho sīho senāpati yena bhagavā tenupasaṅkamī’’tiādīsu (a. ni. 5.34) paññattiyaṃ. ‘‘Sīhoti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’tiādīsu (a. ni. 5.99; 10.21) tathāgate. Tattha yathā tathāgate sadisakappanāya āgato, evaṃ idhāpi sadisakappanāvaseneva veditabbo, tasmā sīhānaṃvāti sīhānaṃ iva. Sandhivasena saralopo ‘‘evaṃsa te’’tiādīsu (ma. ni. 1.22) viya. Tattha ivāti nipātapadaṃ. Suṇāthāti ākhyātapadaṃ. Itarāni nāmapadāni. Sīhānaṃvāti ca sambandhe sāmivacanaṃ. Kāmañcettha sambandhī sarūpato na vutto, atthato pana vuttova hoti. Yathā hi ‘‘oṭṭhasseva mukhaṃ etassā’’ti vutte oṭṭhassa mukhaṃ viya mukhaṃ etassāti ayamattho vutto eva hoti, evamidhāpi ‘‘sīhānaṃvā’’ti vutte sīhānaṃ nādo viyāti ayamattho vutto eva hoti. Tattha mukhasaddasannidhānaṃ hotīti ce, idhāpi ‘‘nadantāna’’nti padasannidhānato, tasmā sīhānaṃvāti nidassanavacanaṃ. Nadantānanti tassa nidassitabbena sambandhadassanaṃ. Dāṭhīnanti tabbisesanaṃ. Girigabbhareti tassa pavattiṭṭhānadassanaṃ. Suṇāthāti savane niyojanaṃ. Bhāvitattānanti sotabbassa pabhavadassanaṃ. Gāthāti sotabbavatthudassanaṃ. Atthupanāyikāti tabbisesanaṃ. Kāmañcettha ‘‘sīhānaṃ nadantānaṃ dāṭhīna’’nti pulliṅgavasena āgataṃ, liṅgaṃ pana parivattetvā ‘‘sīhīna’’ntiādinā itthiliṅgavasenāpi attho veditabbo. Ekasesavasena vā sīhā ca sīhiyo ca sīhā, tesaṃ sīhānantiādinā sādhāraṇā hetā tisso nidānagāthā theragāthānaṃ therīgāthānañcāti.

    తత్థ సహనతో హననతో చ సీహో. యథా హి సీహస్స మిగరఞ్ఞో బలవిసేసయోగతో సరభమిగమత్తవరవారణాదితోపి పరిస్సయో నామ నత్థి, వాతాతపాదిపరిస్సయమ్పి సో సహతియేవ, గోచరాయ పక్కమన్తోపి తేజుస్సదతాయ మత్తగన్ధహత్థివనమహింసాదికే సమాగన్త్వా అభీరూ అఛమ్భీ అభిభవతి, అభిభవన్తో చ తే అఞ్ఞదత్థు హన్త్వా తత్థ ముదుమంసాని భక్ఖయిత్వా సుఖేనేవ విహరతి, ఏవమేతేపి మహాథేరా అరియబలవిసేసయోగేన సబ్బేసమ్పి పరిస్సయానం సహనతో, రాగాదిసంకిలేసబలస్స అభిభవిత్వా హననతో పజహనతో తేజుస్సదభావేన కుతోచిపి అభీరూ అఛమ్భీ ఝానాదిసుఖేన విహరన్తీతి సహనతో హననతో చ సీహా వియాతి సీహా. సద్దత్థతో పన యథా కన్తనత్థేన ఆదిఅన్తవిపల్లాసతో తక్కం వుచ్చతి, ఏవం హింసనట్ఠేన సీహో వేదితబ్బో. తథా సహనట్ఠేన. పిసోదరాదిపక్ఖేపేన నిరుత్తినయేన పన వుచ్చమానే వత్తబ్బమేవ నత్థి.

    Tattha sahanato hananato ca sīho. Yathā hi sīhassa migarañño balavisesayogato sarabhamigamattavaravāraṇāditopi parissayo nāma natthi, vātātapādiparissayampi so sahatiyeva, gocarāya pakkamantopi tejussadatāya mattagandhahatthivanamahiṃsādike samāgantvā abhīrū achambhī abhibhavati, abhibhavanto ca te aññadatthu hantvā tattha mudumaṃsāni bhakkhayitvā sukheneva viharati, evametepi mahātherā ariyabalavisesayogena sabbesampi parissayānaṃ sahanato, rāgādisaṃkilesabalassa abhibhavitvā hananato pajahanato tejussadabhāvena kutocipi abhīrū achambhī jhānādisukhena viharantīti sahanato hananato ca sīhā viyāti sīhā. Saddatthato pana yathā kantanatthena ādiantavipallāsato takkaṃ vuccati, evaṃ hiṃsanaṭṭhena sīho veditabbo. Tathā sahanaṭṭhena. Pisodarādipakkhepena niruttinayena pana vuccamāne vattabbameva natthi.

    అథ వా యథా మిగరాజా కేసరసీహో అత్తనో తేజుస్సదతాయ ఏకచారీ విహరతి, న కఞ్చి సహాయం పచ్చాసీసతి, ఏవమేతేపి తేజుస్సదతాయ వివేకాభిరతియా చ ఏకచారినోతి ఏకచరియట్ఠేనపి సీహా వియాతి సీహా, తేనాహ – భగవా ‘‘సీహంవేకచరం నాగ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౧.౩౦; సు॰ ని॰ ౧౬౮).

    Atha vā yathā migarājā kesarasīho attano tejussadatāya ekacārī viharati, na kañci sahāyaṃ paccāsīsati, evametepi tejussadatāya vivekābhiratiyā ca ekacārinoti ekacariyaṭṭhenapi sīhā viyāti sīhā, tenāha – bhagavā ‘‘sīhaṃvekacaraṃ nāga’’nti (saṃ. ni. 1.30; su. ni. 168).

    అథ వా అసన్తాసనజవపరక్కమాదివిసేసయోగతో సీహా వియాతి సీహా, ఏతే మహాథేరా. వుత్తఞ్హేతం భగవతా –

    Atha vā asantāsanajavaparakkamādivisesayogato sīhā viyāti sīhā, ete mahātherā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ద్వేమే, భిక్ఖవే, అసనియా ఫలన్తియా న సన్తసన్తి, కతమేవ ద్వే? భిక్ఖు చ ఖీణాసవో సీహో చ మిగరాజా’’తి (అ॰ ని॰ ౨.౬౦).

    ‘‘Dveme, bhikkhave, asaniyā phalantiyā na santasanti, katameva dve? Bhikkhu ca khīṇāsavo sīho ca migarājā’’ti (a. ni. 2.60).

    జవోపి సీహస్స అఞ్ఞేహి అసాధారణో, తథా పరక్కమో. తథా హి సో ఉసభసతమ్పి లఙ్ఘిత్వా వనమహింసాదీసు నిపతతి, పోతకోపి సమానో పభిన్నమదానమ్పి మత్తవరవారణానం పటిమానం భిన్దిత్వా దన్తకళీరంవ ఖాదతి. ఏతేసం పన అరియమగ్గజవో ఇద్ధిజవో చ అఞ్ఞేహి అసాధారణో, సమ్మప్పధానపరక్కమో చ నిరతిసయో. తస్మా సీహానంవాతి సీహసదిసానం వియ. సీహస్స చేత్థ హీనూపమతా దట్ఠబ్బా, అచ్చన్తవిసిట్ఠస్స సహనాదిఅత్థస్స థేరేస్వేవ లబ్భనతో.

    Javopi sīhassa aññehi asādhāraṇo, tathā parakkamo. Tathā hi so usabhasatampi laṅghitvā vanamahiṃsādīsu nipatati, potakopi samāno pabhinnamadānampi mattavaravāraṇānaṃ paṭimānaṃ bhinditvā dantakaḷīraṃva khādati. Etesaṃ pana ariyamaggajavo iddhijavo ca aññehi asādhāraṇo, sammappadhānaparakkamo ca niratisayo. Tasmā sīhānaṃvāti sīhasadisānaṃ viya. Sīhassa cettha hīnūpamatā daṭṭhabbā, accantavisiṭṭhassa sahanādiatthassa theresveva labbhanato.

    నదన్తానన్తి గజ్జన్తానం. గోచరపరక్కమతుట్ఠివేలాదీసు హి యథా సీహా అత్తనో ఆసయతో నిక్ఖమిత్వా విజమ్భిత్వా సీహనాదం అభీతనాదం నదన్తి, ఏవం ఏతేపి విసయజ్ఝత్తపచ్చవేక్ఖణఉదానాదికాలేసు ఇమం అభీతనాదం నదింసు. తేన వుత్తం – ‘‘సీహానంవ నదన్తాన’’న్తి. దాఠీనన్తి దాఠావన్తానం. పసట్ఠదాఠీనం, అతిసయదాఠానన్తి వా అత్థో. యథా హి సీహా అతివియ దళ్హానం తిక్ఖానఞ్చ చతున్నం దాఠానం బలేన పటిపక్ఖం అభిభవిత్వా అత్తనో మనోరథం మత్థకం పూరేన్తి, ఏవమేతేపి చతున్నం అరియమగ్గదాఠానం బలేన అనాదిమతి సంసారే అనభిభూతపుబ్బపటిపక్ఖం అభిభవిత్వా అత్తనో మనోరథం మత్థకం పాపేసుం. ఇధాపి దాఠా వియాతి దాఠాతి సదిసకప్పనావసేనేవ అత్థో వేదితబ్బో.

    Nadantānanti gajjantānaṃ. Gocaraparakkamatuṭṭhivelādīsu hi yathā sīhā attano āsayato nikkhamitvā vijambhitvā sīhanādaṃ abhītanādaṃ nadanti, evaṃ etepi visayajjhattapaccavekkhaṇaudānādikālesu imaṃ abhītanādaṃ nadiṃsu. Tena vuttaṃ – ‘‘sīhānaṃva nadantāna’’nti. Dāṭhīnanti dāṭhāvantānaṃ. Pasaṭṭhadāṭhīnaṃ, atisayadāṭhānanti vā attho. Yathā hi sīhā ativiya daḷhānaṃ tikkhānañca catunnaṃ dāṭhānaṃ balena paṭipakkhaṃ abhibhavitvā attano manorathaṃ matthakaṃ pūrenti, evametepi catunnaṃ ariyamaggadāṭhānaṃ balena anādimati saṃsāre anabhibhūtapubbapaṭipakkhaṃ abhibhavitvā attano manorathaṃ matthakaṃ pāpesuṃ. Idhāpi dāṭhā viyāti dāṭhāti sadisakappanāvaseneva attho veditabbo.

    గిరిగబ్భరేతి పబ్బతగుహాయం, సమీపత్థే భుమ్మవచనం. ‘‘గిరిగవ్హరే’’తి కేచి పఠన్తి. పబ్బతేసు వనగహనే వనసణ్డేతి అత్థో. ఇదం పన నేసం విరోచనట్ఠానదస్సనఞ్చేవ సీహనాదస్స యోగ్యభూమిదస్సనఞ్చ. నదన్తానం గిరిగబ్భరేతి యోజనా. యథా హి సీహా యేభుయ్యేన గిరిగబ్భరే అఞ్ఞేహి దురాసదతాయ జనవివిత్తే వసన్తా అత్తనో దస్సనేన ఉప్పజ్జనకస్స ఖుద్దకమిగసన్తాసస్స పరిహరణత్థం గోచరగమనే సీహనాదం నదన్తి, ఏవమేతేపి అఞ్ఞేహి దురాసదగిరిగబ్భరసదిసేవ సుఞ్ఞాగారేవసన్తా గుణేహి ఖుద్దకానం పుథుజ్జనానం తణ్హాదిట్ఠిపరిత్తాసపరివజ్జనత్థం వక్ఖమానగాథాసఙ్ఖాతం అభీతనాదం నదింసు. తేన వుత్తం ‘‘సీహానంవ నదన్తానం, దాఠీనం గిరిగబ్భరే’’తి.

    Girigabbhareti pabbataguhāyaṃ, samīpatthe bhummavacanaṃ. ‘‘Girigavhare’’ti keci paṭhanti. Pabbatesu vanagahane vanasaṇḍeti attho. Idaṃ pana nesaṃ virocanaṭṭhānadassanañceva sīhanādassa yogyabhūmidassanañca. Nadantānaṃ girigabbhareti yojanā. Yathā hi sīhā yebhuyyena girigabbhare aññehi durāsadatāya janavivitte vasantā attano dassanena uppajjanakassa khuddakamigasantāsassa pariharaṇatthaṃ gocaragamane sīhanādaṃ nadanti, evametepi aññehi durāsadagirigabbharasadiseva suññāgārevasantā guṇehi khuddakānaṃ puthujjanānaṃ taṇhādiṭṭhiparittāsaparivajjanatthaṃ vakkhamānagāthāsaṅkhātaṃ abhītanādaṃ nadiṃsu. Tena vuttaṃ ‘‘sīhānaṃva nadantānaṃ, dāṭhīnaṃ girigabbhare’’ti.

    సుణాథాతి సవనాణత్తికవచనం, తేన వక్ఖమానానం గాథానం సన్నిపతితాయ పరిసాయ సోతుకామతం ఉప్పాదేన్తో సవనే ఆదరం జనేతి, ఉస్సాహం సముట్ఠాపేన్తో గారవం బహుమానఞ్చ ఉపట్ఠపేతి. అథ వా ‘‘సీహాన’’న్తిఆదీనం పదానం సదిసకప్పనాయ వినా ముఖ్యవసేనేవ అత్థో వేదితబ్బో. తస్మా దళ్హతిక్ఖభావేన పసట్ఠాతిసయదాఠతాయ దాఠీనం గిరిగబ్భరే నదన్తానం సీహగజ్జితం గజ్జన్తానం సీహానం మిగరాజూనం వియ తేసం అభీతనాదసదిసా గాథా సుణాథాతి అత్థో. ఇదం వుత్తం హోతి – ‘‘యథా సీహనాదం నదన్తానం సీహానం మిగరాజూనం కుతోచిపి భయాభావతో సో అభీతనాదో తదఞ్ఞమిగసన్తాసకరో, ఏవం భావితత్తానం అప్పమత్తానం థేరానం సీహనాదసదిసియో సబ్బసో భయహేతూనం సుప్పహీనత్తా అభీతనాదభూతా, పమత్తజనసన్తాసకరా గాథా సుణాథా’’తి.

    Suṇāthāti savanāṇattikavacanaṃ, tena vakkhamānānaṃ gāthānaṃ sannipatitāya parisāya sotukāmataṃ uppādento savane ādaraṃ janeti, ussāhaṃ samuṭṭhāpento gāravaṃ bahumānañca upaṭṭhapeti. Atha vā ‘‘sīhāna’’ntiādīnaṃ padānaṃ sadisakappanāya vinā mukhyavaseneva attho veditabbo. Tasmā daḷhatikkhabhāvena pasaṭṭhātisayadāṭhatāya dāṭhīnaṃ girigabbhare nadantānaṃ sīhagajjitaṃ gajjantānaṃ sīhānaṃ migarājūnaṃ viya tesaṃ abhītanādasadisā gāthā suṇāthāti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘yathā sīhanādaṃ nadantānaṃ sīhānaṃ migarājūnaṃ kutocipi bhayābhāvato so abhītanādo tadaññamigasantāsakaro, evaṃ bhāvitattānaṃ appamattānaṃ therānaṃ sīhanādasadisiyo sabbaso bhayahetūnaṃ suppahīnattā abhītanādabhūtā, pamattajanasantāsakarā gāthā suṇāthā’’ti.

    భావితత్తానన్తి భావితచిత్తానం. చిత్తఞ్హి ‘‘అత్తా హి కిర దుద్దమో (ధ॰ ప॰ ౧౫౯) యో వే ఠితత్తో తసరంవ ఉజ్జూ’’తి (సు॰ ని॰ ౨౧౭) చ ‘‘అత్తసమ్మాపణిధీ’’తి (ఖు॰ పా॰ ౫.౪; సు॰ ని॰ ౨౬౩) చ ఏవమాదీసు అత్తాతి వుచ్చతి, తస్మా అధిచిత్తానుయోగేన సమథవిపస్సనాభివడ్ఢితచిత్తానం సమథవిపస్సనాభావనామత్థకం పాపేత్వా ఠితానన్తి అత్థో. అథ వా భావితత్తానన్తి భావితసభావానం, సభావభూతసీలాదిభావితానన్తి అత్థో. గీయతీతి గాథా, అనుట్ఠుభాదివసేన ఇసీహి పవత్తితం చతుప్పదం ఛప్పదం వా వచనం. అఞ్ఞేసమ్పి తంసదిసతాయ తథా వుచ్చన్తి. అత్తత్థాదిభేదే అత్థే ఉపనేన్తి తేసు వా ఉపనియ్యన్తీతి అత్థూపనాయికా.

    Bhāvitattānanti bhāvitacittānaṃ. Cittañhi ‘‘attā hi kira duddamo (dha. pa. 159) yo ve ṭhitatto tasaraṃva ujjū’’ti (su. ni. 217) ca ‘‘attasammāpaṇidhī’’ti (khu. pā. 5.4; su. ni. 263) ca evamādīsu attāti vuccati, tasmā adhicittānuyogena samathavipassanābhivaḍḍhitacittānaṃ samathavipassanābhāvanāmatthakaṃ pāpetvā ṭhitānanti attho. Atha vā bhāvitattānanti bhāvitasabhāvānaṃ, sabhāvabhūtasīlādibhāvitānanti attho. Gīyatīti gāthā, anuṭṭhubhādivasena isīhi pavattitaṃ catuppadaṃ chappadaṃ vā vacanaṃ. Aññesampi taṃsadisatāya tathā vuccanti. Attatthādibhede atthe upanenti tesu vā upaniyyantīti atthūpanāyikā.

    అథ వా భావితత్తానన్తి భావితత్తాభావానం, అత్తభావో హి ఆహితో అహం మానో ఏత్థాతి ‘‘అత్తా’’తి వుచ్చతి, సో చ తేహి అప్పమాదభావనాయ అనవజ్జభావనాయ భావితో సమ్మదేవ గుణగన్ధం గాహాపితో. తేన తేసం కాయభావనా సీలభావనా చిత్తభావనా పఞ్ఞాభావనాతి చతున్నమ్పి భావనానం పరిపుణ్ణభావం దస్సేతి. ‘‘భావనా’’తి చ సమ్బోధిపటిపదా ఇధాధిప్పేతా. యాయం సచ్చసమ్బోధి అత్థి, సా దువిధా అభిసమయతో తదత్థతో చ. సమ్బోధి పన తివిధా సమ్మాసమ్బోధి పచ్చేకసమ్బోధి సావకసమ్బోధీతి. తత్థ సమ్మా సామం సబ్బధమ్మానం బుజ్ఝనతో బోధనతో చ సమ్మాసమ్బోధి. సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణపదట్ఠానం మగ్గఞాణం మగ్గఞాణపదట్ఠానఞ్చ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం ‘‘సమ్మాసమ్బోధీ’’తి వుచ్చతి. తేనాహ –

    Atha vā bhāvitattānanti bhāvitattābhāvānaṃ, attabhāvo hi āhito ahaṃ māno etthāti ‘‘attā’’ti vuccati, so ca tehi appamādabhāvanāya anavajjabhāvanāya bhāvito sammadeva guṇagandhaṃ gāhāpito. Tena tesaṃ kāyabhāvanā sīlabhāvanā cittabhāvanā paññābhāvanāti catunnampi bhāvanānaṃ paripuṇṇabhāvaṃ dasseti. ‘‘Bhāvanā’’ti ca sambodhipaṭipadā idhādhippetā. Yāyaṃ saccasambodhi atthi, sā duvidhā abhisamayato tadatthato ca. Sambodhi pana tividhā sammāsambodhi paccekasambodhi sāvakasambodhīti. Tattha sammā sāmaṃ sabbadhammānaṃ bujjhanato bodhanato ca sammāsambodhi. Sabbaññutaññāṇapadaṭṭhānaṃ maggañāṇaṃ maggañāṇapadaṭṭhānañca sabbaññutaññāṇaṃ ‘‘sammāsambodhī’’ti vuccati. Tenāha –

    ‘‘బుద్ధోతి యో సో భగవా సయమ్భూ అనాచరియకో పుబ్బే అననుస్సుతేసు ధమ్మేసు సామం సచ్చాని అభిసమ్బుజ్ఝి, తత్థ చ సబ్బఞ్ఞుతం పత్తో బలేసు చ వసీభావ’’న్తి (మహాని॰ ౧౯౨; చూళని॰ పారాయనత్థుతిగాథానిద్దేస ౯౭; పటి॰ మ॰ ౧.౧౬౧).

    ‘‘Buddhoti yo so bhagavā sayambhū anācariyako pubbe ananussutesu dhammesu sāmaṃ saccāni abhisambujjhi, tattha ca sabbaññutaṃ patto balesu ca vasībhāva’’nti (mahāni. 192; cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 97; paṭi. ma. 1.161).

    బోధనేయ్యబోధనత్థో హి బలేసు వసీభావో. పచ్చేకం సయమేవ బోధీతి పచ్చేకసమ్బోధి, అననుబుద్ధో సయమ్భూఞాణేన సచ్చాభిసమయోతి అత్థో. సమ్మాసమ్బుద్ధానఞ్హి సయమ్భూఞాణతాయ సయమేవ పవత్తమానోపి సచ్చాభిసమయో సానుబుద్ధో అపరిమాణానం సత్తానం సచ్చాభిసమయస్స హేతుభావతో. ఇమేసం పన సో ఏకస్సాపి సత్తస్స సచ్చాభిసమయహేతు న హోతి. సత్థు ధమ్మదేసనాయ సవనన్తే జాతాతి సావకా. సావకానం సచ్చాభిసమయో సావకసమ్బోధి. తివిధాపేసా తిణ్ణం బోధిసత్తానం యథాసకం ఆగమనీయపటిపదాయ మత్థకప్పత్తియా సతిపట్ఠానాదీనం సత్తతింసాయ బోధిపక్ఖియధమ్మానం భావనాపారిపూరీతి వేదితబ్బా ఇతరాభిసమయానం తదవినాభావతో. న హి సచ్ఛికిరియాభిసమయేన వినా భావనాభిసమయో సమ్భవతి, సతి చ భావనాభిసమయే పహానాభిసమయో పరిఞ్ఞాభిసమయో చ సిద్ధోయేవ హోతీతి.

    Bodhaneyyabodhanattho hi balesu vasībhāvo. Paccekaṃ sayameva bodhīti paccekasambodhi, ananubuddho sayambhūñāṇena saccābhisamayoti attho. Sammāsambuddhānañhi sayambhūñāṇatāya sayameva pavattamānopi saccābhisamayo sānubuddho aparimāṇānaṃ sattānaṃ saccābhisamayassa hetubhāvato. Imesaṃ pana so ekassāpi sattassa saccābhisamayahetu na hoti. Satthu dhammadesanāya savanante jātāti sāvakā. Sāvakānaṃ saccābhisamayo sāvakasambodhi. Tividhāpesā tiṇṇaṃ bodhisattānaṃ yathāsakaṃ āgamanīyapaṭipadāya matthakappattiyā satipaṭṭhānādīnaṃ sattatiṃsāya bodhipakkhiyadhammānaṃ bhāvanāpāripūrīti veditabbā itarābhisamayānaṃ tadavinābhāvato. Na hi sacchikiriyābhisamayena vinā bhāvanābhisamayo sambhavati, sati ca bhāvanābhisamaye pahānābhisamayo pariññābhisamayo ca siddhoyeva hotīti.

    యదా హి మహాబోధిసత్తో పరిపూరితబోధిసమ్భారో చరిమభవే కతపుబ్బకిచ్చో బోధిమణ్డం ఆరుయ్హ – ‘‘న తావిమం పల్లఙ్కం భిన్దిస్సామి, యావ న మే అనుపాదాయ ఆసవేహి చిత్తం విముచ్చిస్సతీ’’తి పటిఞ్ఞం కత్వా అపరాజితపల్లఙ్కే నిసిన్నో అసమ్పత్తాయ ఏవ సఞ్ఝావేలాయ మారబలం విధమిత్వా పురిమయామే పుబ్బేనివాసానుస్సతిఞాణేన అనేకాకారవోకారే పుబ్బే నివుత్థక్ఖన్ధే అనుస్సరిత్వా మజ్ఝిమయామే దిబ్బచక్ఖువిసోధనేన చుతూపపాతఞాణఅనాగతంసఞాణాని అధిగన్త్వా పచ్ఛిమయామే ‘‘కిచ్ఛం వతాయం లోకో ఆపన్నో జాయతి చ జీయతి చ మీయతి చ చవతి చ ఉపపజ్జతి చ, అథ చ పనిమస్స దుక్ఖస్స నిస్సరణం నప్పజానాతి జరామరణస్సా’’తిఆదినా (దీ॰ ని॰ ౨.౫౭) జరామరణతో పట్ఠాయ పటిచ్చసముప్పాదముఖేన విపస్సనం అభినివిసిత్వా మహాగహనం ఛిన్దితుం నిసదసిలాయం ఫరసుం నిసేన్తో వియ కిలేసగహనం ఛిన్దితుం లోకనాథో ఞాణఫరసుం తేజేన్తో బుద్ధభావాయ హేతుసమ్పత్తియా పరిపాకం గతత్తా సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణాధిగమాయ విపస్సనం గబ్భం గణ్హాపేన్తో అన్తరన్తరా నానాసమాపత్తియో సమాపజ్జిత్వా యథావవత్థాపితే నామరూపే తిలక్ఖణం ఆరోపేత్వా అనుపదధమ్మవిపస్సనావసేన అనేకాకారవోకారసఙ్ఖారే సమ్మసన్తో ఛత్తింసకోటిసతసహస్సముఖేన సమ్మసనవారం విత్థారేత్వా తత్థ మహావజిరఞాణసఙ్ఖాతే విపస్సనాఞాణే తిక్ఖే సూరే పసన్నే వుట్ఠానగామినిభావేన పవత్తమానే యదా తం మగ్గేన ఘటేతి, తదా మగ్గపటిపాటియా దియడ్ఢకిలేససహస్సం ఖేపేన్తో అగ్గమగ్గక్ఖణే సమ్మాసమ్బోధిం అధిగచ్ఛతి నామ, అగ్గఫలక్ఖణతో పట్ఠాయ అధిగతో నామ. సమ్మాసమ్బుద్ధభావతో దసబలచతువేసారజ్జాదయోపి తస్స తదా హత్థగతాయేవ హోన్తీతి అయం తావ అభిసమయతో సమ్మాసమ్బోధిపటిపదా. తదత్థతో పన మహాభినీహారతో పట్ఠాయ యావ తుసితభవనే నిబ్బత్తి, ఏత్థన్తరే పవత్తం బోధిసమ్భారసమ్భరణం. తత్థ యం వత్తబ్బం, తం సబ్బాకారసమ్పన్నం చరియాపిటకవణ్ణనాయం విత్థారతో వుత్తమేవాతి తత్థ వుత్తనయేనేవ గహేతబ్బం.

    Yadā hi mahābodhisatto paripūritabodhisambhāro carimabhave katapubbakicco bodhimaṇḍaṃ āruyha – ‘‘na tāvimaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi, yāva na me anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatī’’ti paṭiññaṃ katvā aparājitapallaṅke nisinno asampattāya eva sañjhāvelāya mārabalaṃ vidhamitvā purimayāme pubbenivāsānussatiñāṇena anekākāravokāre pubbe nivutthakkhandhe anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuvisodhanena cutūpapātañāṇaanāgataṃsañāṇāni adhigantvā pacchimayāme ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno jāyati ca jīyati ca mīyati ca cavati ca upapajjati ca, atha ca panimassa dukkhassa nissaraṇaṃ nappajānāti jarāmaraṇassā’’tiādinā (dī. ni. 2.57) jarāmaraṇato paṭṭhāya paṭiccasamuppādamukhena vipassanaṃ abhinivisitvā mahāgahanaṃ chindituṃ nisadasilāyaṃ pharasuṃ nisento viya kilesagahanaṃ chindituṃ lokanātho ñāṇapharasuṃ tejento buddhabhāvāya hetusampattiyā paripākaṃ gatattā sabbaññutaññāṇādhigamāya vipassanaṃ gabbhaṃ gaṇhāpento antarantarā nānāsamāpattiyo samāpajjitvā yathāvavatthāpite nāmarūpe tilakkhaṇaṃ āropetvā anupadadhammavipassanāvasena anekākāravokārasaṅkhāre sammasanto chattiṃsakoṭisatasahassamukhena sammasanavāraṃ vitthāretvā tattha mahāvajirañāṇasaṅkhāte vipassanāñāṇe tikkhe sūre pasanne vuṭṭhānagāminibhāvena pavattamāne yadā taṃ maggena ghaṭeti, tadā maggapaṭipāṭiyā diyaḍḍhakilesasahassaṃ khepento aggamaggakkhaṇe sammāsambodhiṃ adhigacchati nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya adhigato nāma. Sammāsambuddhabhāvato dasabalacatuvesārajjādayopi tassa tadā hatthagatāyeva hontīti ayaṃ tāva abhisamayato sammāsambodhipaṭipadā. Tadatthato pana mahābhinīhārato paṭṭhāya yāva tusitabhavane nibbatti, etthantare pavattaṃ bodhisambhārasambharaṇaṃ. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbākārasampannaṃ cariyāpiṭakavaṇṇanāyaṃ vitthārato vuttamevāti tattha vuttanayeneva gahetabbaṃ.

    పచ్చేకబోధిసత్తాపి పచ్చేకబోధియా కతాభినీహారా అనుపుబ్బేన సమ్భతపచ్చేకసమ్బోధిసమ్భారా తాదిసే కాలే చరిమత్తభావే ఠితా ఞాణస్స పరిపాకగతభావేన ఉపట్ఠితం సంవేగనిమిత్తం గహేత్వా సవిసేసం భవాదీసు ఆదీనవం దిస్వా సయమ్భూఞాణేన పవత్తి పవత్తిహేతుం నివత్తి నివత్తిహేతుఞ్చ పరిచ్ఛిన్దిత్వా ‘‘సో ‘ఇదం దుక్ఖ’న్తి యోనిసో మనసి కరోతీ’’తిఆదినా ఆగతనయేన చతుసచ్చకమ్మట్ఠానం పరిబ్రూహేన్తా అత్తనో అభినీహారానురూపం సఙ్ఖారే పరిమద్దన్తా అనుక్కమేన విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా మగ్గపటిపాటియా అగ్గమగ్గం అధిగచ్ఛన్తా పచ్చేకసమ్బోధిం అభిసమ్బుజ్ఝన్తి నామ, అగ్గఫలక్ఖణతో పట్ఠాయ పచ్చేకసమ్బుద్ధా నామ హుత్వా సదేవకస్స లోకస్స అగ్గదక్ఖిణేయ్యా హోన్తి.

    Paccekabodhisattāpi paccekabodhiyā katābhinīhārā anupubbena sambhatapaccekasambodhisambhārā tādise kāle carimattabhāve ṭhitā ñāṇassa paripākagatabhāvena upaṭṭhitaṃ saṃveganimittaṃ gahetvā savisesaṃ bhavādīsu ādīnavaṃ disvā sayambhūñāṇena pavatti pavattihetuṃ nivatti nivattihetuñca paricchinditvā ‘‘so ‘idaṃ dukkha’nti yoniso manasi karotī’’tiādinā āgatanayena catusaccakammaṭṭhānaṃ paribrūhentā attano abhinīhārānurūpaṃ saṅkhāre parimaddantā anukkamena vipassanaṃ ussukkāpetvā maggapaṭipāṭiyā aggamaggaṃ adhigacchantā paccekasambodhiṃ abhisambujjhanti nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya paccekasambuddhā nāma hutvā sadevakassa lokassa aggadakkhiṇeyyā honti.

    సావకా పన సత్థు సబ్రహ్మచారినో వా చతుసచ్చకమ్మట్ఠానకథం సుత్వా తస్మింయేవ ఖణే కాలన్తరే వా తజ్జం పటిపత్తిం అనుతిట్ఠన్తా ఘటేన్తా వాయమన్తా విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా, యది వా పటిపదాయ వడ్ఢన్తియా, సచ్చాని పటివిజ్ఝన్తా అత్తనో అభినీహారానురూపసిద్ధిఅగ్గసావకభూమియా వా కేవలం వా అగ్గమగ్గక్ఖణే సావకసమ్బోధిం అధిగచ్ఛన్తి నామ. తతో పరం సావకబుద్ధా నామ హోన్తి సదేవకే లోకే అగ్గదక్ఖిణేయ్యా. ఏవం తావ అభిసమయతో పచ్చేకసమ్బోధి సావకసమ్బోధి చ వేదితబ్బా.

    Sāvakā pana satthu sabrahmacārino vā catusaccakammaṭṭhānakathaṃ sutvā tasmiṃyeva khaṇe kālantare vā tajjaṃ paṭipattiṃ anutiṭṭhantā ghaṭentā vāyamantā vipassanaṃ ussukkāpetvā, yadi vā paṭipadāya vaḍḍhantiyā, saccāni paṭivijjhantā attano abhinīhārānurūpasiddhiaggasāvakabhūmiyā vā kevalaṃ vā aggamaggakkhaṇe sāvakasambodhiṃ adhigacchanti nāma. Tato paraṃ sāvakabuddhā nāma honti sadevake loke aggadakkhiṇeyyā. Evaṃ tāva abhisamayato paccekasambodhi sāvakasambodhi ca veditabbā.

    తదత్థతో పన యథా మహాబోధిసత్తానం హేట్ఠిమపరిచ్ఛేదేన చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని కప్పానం సతసహస్సఞ్చ బోధిసమ్భారసమ్భరణం ఇచ్ఛితబ్బం మజ్ఝిమపరిచ్ఛేదేన అట్ఠ అసఙ్ఖ్యేయ్యాని కప్పానం సతసహస్సఞ్చ, ఉపరిమపరిచ్ఛేదేన సోళస అసఙ్ఖ్యేయ్యాని కప్పానం సతసహస్సఞ్చ ఏతే చ భేదా పఞ్ఞాధికసద్ధాధికవీరియాధికవసేన వేదితబ్బా. పఞ్ఞాధికానఞ్హి సద్ధా మన్దా హోతి పఞ్ఞా తిక్ఖా, తతో చ ఉపాయకోసల్లస్స విసదనిపుణభావేన నచిరస్సేవ పారమియో పారిపూరిం గచ్ఛన్తి. సద్ధాధికానం పఞ్ఞా మజ్ఝిమా హోతీతి తేసం నాతిసీఘం నాతిసణికం పారమియో పారిపూరిం గచ్ఛన్తి. వీరియాధికానం పన పఞ్ఞా మన్దా హోతీతి తేసం చిరేనేవ పారమియో పారిపూరిం గచ్ఛన్తి. న ఏవం పచ్చేకబోధిసత్తానం. తేసఞ్హి సతిపి పఞ్ఞాధికభావే ద్వే అసఙ్ఖ్యేయ్యాని కప్పానం సతసహస్సఞ్చ బోధిసమ్భారసమ్భరణం ఇచ్ఛితబ్బం, న తతో ఓరం. సద్ధాధికవీరియాధికాపి వుత్తపరిచ్ఛేదతో పరం కతిపయే ఏవ కప్పే అతిక్కమిత్వా పచ్చేకసమ్బోధిం అభిసమ్బుజ్ఝన్తి, న తతియం అసఙ్ఖ్యేయ్యన్తి. సావకబోధిసత్తానం పన యేసం అగ్గసావకభావాయ అభినీహారో, తేసం ఏకం అసఙ్ఖ్యేయ్యం కప్పానం సతసహస్సఞ్చ సమ్భారసమ్భరణం ఇచ్ఛితబ్బం. యేసం మహాసావకభావాయ, తేసం కప్పానం సతసహస్సమేవ, తథా బుద్ధస్స మాతాపితూనం ఉపట్ఠాకస్స పుత్తస్స చ. తత్థ యథా –

    Tadatthato pana yathā mahābodhisattānaṃ heṭṭhimaparicchedena cattāri asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca bodhisambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ majjhimaparicchedena aṭṭha asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca, uparimaparicchedena soḷasa asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca ete ca bhedā paññādhikasaddhādhikavīriyādhikavasena veditabbā. Paññādhikānañhi saddhā mandā hoti paññā tikkhā, tato ca upāyakosallassa visadanipuṇabhāvena nacirasseva pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Saddhādhikānaṃ paññā majjhimā hotīti tesaṃ nātisīghaṃ nātisaṇikaṃ pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Vīriyādhikānaṃ pana paññā mandā hotīti tesaṃ cireneva pāramiyo pāripūriṃ gacchanti. Na evaṃ paccekabodhisattānaṃ. Tesañhi satipi paññādhikabhāve dve asaṅkhyeyyāni kappānaṃ satasahassañca bodhisambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ, na tato oraṃ. Saddhādhikavīriyādhikāpi vuttaparicchedato paraṃ katipaye eva kappe atikkamitvā paccekasambodhiṃ abhisambujjhanti, na tatiyaṃ asaṅkhyeyyanti. Sāvakabodhisattānaṃ pana yesaṃ aggasāvakabhāvāya abhinīhāro, tesaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappānaṃ satasahassañca sambhārasambharaṇaṃ icchitabbaṃ. Yesaṃ mahāsāvakabhāvāya, tesaṃ kappānaṃ satasahassameva, tathā buddhassa mātāpitūnaṃ upaṭṭhākassa puttassa ca. Tattha yathā –

    ‘‘మనుస్సత్తం లిఙ్గసమ్పత్తి, హేతు సత్థారదస్సనం;

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    పబ్బజ్జా గుణసమ్పత్తి, అధికారో చ ఛన్దతా;

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    అట్ఠధమ్మసమోహానా, అభినీహారో సమిజ్ఝతీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౫౯) –

    Aṭṭhadhammasamohānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –

    ఏవం వుత్తే అట్ఠ ధమ్మే సమోధానేత్వా కతపణిధానానం మహాబోధిసత్తానం మహాభినీహారతో పభుతి సవిసేసం దానాదీసు యుత్తప్పయుత్తానం దివసే దివసే వేస్సన్తరదానసదిసం మహాదానం దేన్తానం తదనురూపసీలాదికే సబ్బపారమిధమ్మే ఆచినన్తానమ్పి యథావుత్తకాలపరిచ్ఛేదం అసమ్పత్వా అన్తరా ఏవ బుద్ధభావప్పత్తి నామ నత్థి. కస్మా? ఞాణస్స అపరిపచ్చనతో. పరిచ్ఛిన్నకాలే నిప్ఫాదితం వియ హి సస్సం బుద్ధఞాణం యథాపరిచ్ఛిన్నకాలవసేనేవ వుద్ధిం విరుళ్హిం వేపుల్లం ఆపజ్జన్తం గబ్భం గణ్హన్తం పరిపాకం గచ్ఛతీతి ఏవం –

    Evaṃ vutte aṭṭha dhamme samodhānetvā katapaṇidhānānaṃ mahābodhisattānaṃ mahābhinīhārato pabhuti savisesaṃ dānādīsu yuttappayuttānaṃ divase divase vessantaradānasadisaṃ mahādānaṃ dentānaṃ tadanurūpasīlādike sabbapāramidhamme ācinantānampi yathāvuttakālaparicchedaṃ asampatvā antarā eva buddhabhāvappatti nāma natthi. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Paricchinnakāle nipphāditaṃ viya hi sassaṃ buddhañāṇaṃ yathāparicchinnakālavaseneva vuddhiṃ viruḷhiṃ vepullaṃ āpajjantaṃ gabbhaṃ gaṇhantaṃ paripākaṃ gacchatīti evaṃ –

    ‘‘మనుస్సత్తం లిఙ్గసమ్పత్తి, విగతాసవదస్సనం;

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, vigatāsavadassanaṃ;

    అధికారో ఛన్దతా ఏతే, అభినీహారకారణా’’తి. (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.ఖగ్గవిసాణసుత్తవణ్ణనా) –

    Adhikāro chandatā ete, abhinīhārakāraṇā’’ti. (su. ni. aṭṭha. 1.khaggavisāṇasuttavaṇṇanā) –

    ఇమే పఞ్చ ధమ్మే సమోధానేత్వా కతాభినీహారానం పచ్చేకబోధిసత్తానం ‘‘అధికారో ఛన్దతా’’తి ద్వఙ్గసమన్నాగతాయ పత్థనాయ వసేన కతపణిధానానం సావకబోధిసత్తానఞ్చ తత్థ తత్థ వుత్తకాలపరిచ్ఛేదం అసమ్పత్వా అన్తరా ఏవ పచ్చేకసమ్బోధియా యథావుత్తసావకసమ్బోధియా చ అధిగమో నత్థి. కస్మా? ఞాణస్స అపరిపచ్చనతో. ఇమేసమ్పి హి యథా మహాబోధిసత్తానం దానాదిపారమీహి పరిబ్రూహితా పఞ్ఞాపారమీ అనుక్కమేన గబ్భం గణ్హన్తీ పరిపాకం గచ్ఛన్తీ బుద్ధఞాణం పరిపూరేతి, ఏవం దానాదీహి పరిబ్రూహితా అనుపుబ్బేన యథారహం గబ్భం గణ్హన్తీ పరిపాకం గచ్ఛన్తీ పచ్చేకబోధిఞాణం సావకబోధిఞాణఞ్చ పరిపూరేతి. దానపరిచయేన హేతే తత్థ తత్థ భవే అలోభజ్ఝాసయతాయ సబ్బత్థ అసఙ్గమానసా అనపేక్ఖచిత్తా హుత్వా, సీలపరిచయేన సుసంవుతకాయవాచతాయ సుపరిసుద్ధకాయవచీకమ్మన్తా పరిసుద్ధాజీవా ఇన్ద్రియేసు గుత్తద్వారా భోజనే మత్తఞ్ఞునో హుత్వా జాగరియానుయోగేన చిత్తం సమాదహన్తి, స్వాయం తేసం జాగరియానుయోగో గతపచ్చాగతికవత్తవసేన వేదితబ్బో.

    Ime pañca dhamme samodhānetvā katābhinīhārānaṃ paccekabodhisattānaṃ ‘‘adhikāro chandatā’’ti dvaṅgasamannāgatāya patthanāya vasena katapaṇidhānānaṃ sāvakabodhisattānañca tattha tattha vuttakālaparicchedaṃ asampatvā antarā eva paccekasambodhiyā yathāvuttasāvakasambodhiyā ca adhigamo natthi. Kasmā? Ñāṇassa aparipaccanato. Imesampi hi yathā mahābodhisattānaṃ dānādipāramīhi paribrūhitā paññāpāramī anukkamena gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī buddhañāṇaṃ paripūreti, evaṃ dānādīhi paribrūhitā anupubbena yathārahaṃ gabbhaṃ gaṇhantī paripākaṃ gacchantī paccekabodhiñāṇaṃ sāvakabodhiñāṇañca paripūreti. Dānaparicayena hete tattha tattha bhave alobhajjhāsayatāya sabbattha asaṅgamānasā anapekkhacittā hutvā, sīlaparicayena susaṃvutakāyavācatāya suparisuddhakāyavacīkammantā parisuddhājīvā indriyesu guttadvārā bhojane mattaññuno hutvā jāgariyānuyogena cittaṃ samādahanti, svāyaṃ tesaṃ jāgariyānuyogo gatapaccāgatikavattavasena veditabbo.

    ఏవం పన పటిపజ్జన్తానం అధికారసమ్పత్తియా అప్పకసిరేనేవ అట్ఠ సమాపత్తియో పఞ్చాభిఞ్ఞా ఛళభిఞ్ఞా అధిట్ఠానభూతా పుబ్బభాగవిపస్సనా చ హత్థగతాయేవ హోన్తి. వీరియాదయో పన తదన్తోగధా ఏవ. యఞ్హి పచ్చేకబోధియా సావకబోధియా వా అత్థాయ దానాదిపుఞ్ఞసమ్భరణే అబ్భుస్సహనం, ఇదం వీరియం. యం తదనుపరోధస్స సహనం, అయం ఖన్తి. యం దానసీలాదిసమాదానావిసంవాదనం, ఇదం సచ్చం. సబ్బత్థమేవ అచలసమాధానాధిట్ఠానం, ఇదం అధిట్ఠానం . యా దానసీలాదీనం పవత్తిట్ఠానభూతేసు సత్తేసు హితేసితా, అయం మేత్తా. యం సత్తానం కతవిప్పకారేసు అజ్ఝుపేక్ఖనం, అయం ఉపేక్ఖాతి. ఏవం దానసీలభావనాసు సీలసమాధిపఞ్ఞాసు చ సిజ్ఝమానాసు వీరియాదయో సిద్ధా ఏవ హోన్తి. సాయేవ పచ్చేకబోధిఅత్థాయ సావకబోధిఅత్థాయ చ దానాదిపటిపదా తేసం బోధిసత్తానం సన్తానస్స భావనతో పరిభావనతో భావనా నామ. విసేసతో దానసీలాదీహి స్వాభిసఙ్ఖతే సన్తానే పవత్తా సమథవిపస్సనాపటిపదా, యతో తే బోధిసత్తా పుబ్బయోగావచరసముదాగమసమ్పన్నా హోన్తి. తేనాహ భగవా –

    Evaṃ pana paṭipajjantānaṃ adhikārasampattiyā appakasireneva aṭṭha samāpattiyo pañcābhiññā chaḷabhiññā adhiṭṭhānabhūtā pubbabhāgavipassanā ca hatthagatāyeva honti. Vīriyādayo pana tadantogadhā eva. Yañhi paccekabodhiyā sāvakabodhiyā vā atthāya dānādipuññasambharaṇe abbhussahanaṃ, idaṃ vīriyaṃ. Yaṃ tadanuparodhassa sahanaṃ, ayaṃ khanti. Yaṃ dānasīlādisamādānāvisaṃvādanaṃ, idaṃ saccaṃ. Sabbatthameva acalasamādhānādhiṭṭhānaṃ, idaṃ adhiṭṭhānaṃ . Yā dānasīlādīnaṃ pavattiṭṭhānabhūtesu sattesu hitesitā, ayaṃ mettā. Yaṃ sattānaṃ katavippakāresu ajjhupekkhanaṃ, ayaṃ upekkhāti. Evaṃ dānasīlabhāvanāsu sīlasamādhipaññāsu ca sijjhamānāsu vīriyādayo siddhā eva honti. Sāyeva paccekabodhiatthāya sāvakabodhiatthāya ca dānādipaṭipadā tesaṃ bodhisattānaṃ santānassa bhāvanato paribhāvanato bhāvanā nāma. Visesato dānasīlādīhi svābhisaṅkhate santāne pavattā samathavipassanāpaṭipadā, yato te bodhisattā pubbayogāvacarasamudāgamasampannā honti. Tenāha bhagavā –

    ‘‘పఞ్చిమే, ఆనన్ద, ఆనిసంసా పుబ్బయోగావచరే. కతమే పఞ్చ? ఇధానన్ద, పుబ్బయోగావచరో దిట్ఠేవ ధమ్మే పటికచ్చ అఞ్ఞం ఆరాధేతి, నో చే దిట్ఠేవ ధమ్మే పటికచ్చ అఞ్ఞం ఆరాధేతి, అథ మరణకాలే అఞ్ఞం ఆరాధేతి, అథ దేవపుత్తో సమానో అఞ్ఞం ఆరాధేతి, అథ బుద్ధానం సమ్ముఖీభావే ఖిప్పాభిఞ్ఞో హోతి, అథ పచ్ఛిమే కాలే పచ్చేకసమ్బుద్ధో హోతీ’’తి (సు॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.ఖగ్గవిసాణసుత్తవణ్ణనా).

    ‘‘Pañcime, ānanda, ānisaṃsā pubbayogāvacare. Katame pañca? Idhānanda, pubbayogāvacaro diṭṭheva dhamme paṭikacca aññaṃ ārādheti, no ce diṭṭheva dhamme paṭikacca aññaṃ ārādheti, atha maraṇakāle aññaṃ ārādheti, atha devaputto samāno aññaṃ ārādheti, atha buddhānaṃ sammukhībhāve khippābhiñño hoti, atha pacchime kāle paccekasambuddho hotī’’ti (su. ni. aṭṭha. 1.khaggavisāṇasuttavaṇṇanā).

    ఇతి పుబ్బభాగపటిపదాభూతాయ పారమితాపరిభావితాయ సమథవిపస్సనాభావనాయ నిరోధగామినిపటిపదాభూతాయ అభిసమయసఙ్ఖాతాయ మగ్గభావనాయ చ భావితత్తభావా బుద్ధపచ్చేకబుద్ధబుద్ధసావకా భావితత్తా నామ. తేసు ఇధ బుద్ధసావకా అధిప్పేతా.

    Iti pubbabhāgapaṭipadābhūtāya pāramitāparibhāvitāya samathavipassanābhāvanāya nirodhagāminipaṭipadābhūtāya abhisamayasaṅkhātāya maggabhāvanāya ca bhāvitattabhāvā buddhapaccekabuddhabuddhasāvakā bhāvitattā nāma. Tesu idha buddhasāvakā adhippetā.

    ఏత్థ చ ‘‘సీహానంవా’’తి ఇమినా థేరానం సీహసమానవుత్తితాదస్సనేన అత్తనో పటిపక్ఖేహి అనభిభవనీయతం, తే చ అభిభుయ్య పవత్తిం దస్సేతి. ‘‘సీహానంవ నదన్తానం…పే॰… గాథా’’తి ఇమినా థేరగాథానం సీహనాదసదిసతాదస్సనేన తాసం పరవాదేహి అనభిభవనీయతం, తే చ అభిభవిత్వా పవత్తిం దస్సేతి. ‘‘భావితత్తాన’’న్తి ఇమినా తదుభయస్స కారణం విభావేతి. భావితత్తభావేన థేరా ఇధ సీహసదిసా వుత్తా, తేసఞ్చ గాథా సీహనాదసదిసియో. ‘‘అత్థూపనాయికా’’తి ఇమినా అభిభవనే పయోజనం దస్సేతి. తత్థ థేరానం పటిపక్ఖో నామ సంకిలేసధమ్మో, తదభిభవో తదఙ్గివిక్ఖమ్భనప్పహానేహి సద్ధిం సముచ్ఛేదప్పహానం. తస్మిం సతి పటిపస్సద్ధీప్పహానం నిస్సరణప్పహానఞ్చ సిద్ధమేవ హోతి, యతో తే భావితత్తాతి వుచ్చన్తి. మగ్గక్ఖణే హి అరియా అప్పమాదభావనం భావేన్తి నామ, అగ్గఫలక్ఖణతో పట్ఠాయ భావితత్తా నామాతి వుత్తోవాయమత్థో.

    Ettha ca ‘‘sīhānaṃvā’’ti iminā therānaṃ sīhasamānavuttitādassanena attano paṭipakkhehi anabhibhavanīyataṃ, te ca abhibhuyya pavattiṃ dasseti. ‘‘Sīhānaṃva nadantānaṃ…pe… gāthā’’ti iminā theragāthānaṃ sīhanādasadisatādassanena tāsaṃ paravādehi anabhibhavanīyataṃ, te ca abhibhavitvā pavattiṃ dasseti. ‘‘Bhāvitattāna’’nti iminā tadubhayassa kāraṇaṃ vibhāveti. Bhāvitattabhāvena therā idha sīhasadisā vuttā, tesañca gāthā sīhanādasadisiyo. ‘‘Atthūpanāyikā’’ti iminā abhibhavane payojanaṃ dasseti. Tattha therānaṃ paṭipakkho nāma saṃkilesadhammo, tadabhibhavo tadaṅgivikkhambhanappahānehi saddhiṃ samucchedappahānaṃ. Tasmiṃ sati paṭipassaddhīppahānaṃ nissaraṇappahānañca siddhameva hoti, yato te bhāvitattāti vuccanti. Maggakkhaṇe hi ariyā appamādabhāvanaṃ bhāventi nāma, aggaphalakkhaṇato paṭṭhāya bhāvitattā nāmāti vuttovāyamattho.

    తేసు తదఙ్గప్పహానేన నేసం సీలసమ్పదా దస్సితా, విక్ఖమ్భనప్పహానేన సమాధిసమ్పదా, సముచ్ఛేదప్పహానేన పఞ్ఞాసమ్పదా, ఇతరేన తాసం ఫలం దస్సితం. సీలేన చ తేసం పటిపత్తియా ఆదికల్యాణతా దస్సితా, ‘‘కో చాది కుసలానం ధమ్మానం? సీలఞ్చ సువిసుద్ధం’’ (సం॰ ని॰ ౫.౩౬౯), ‘‘సీలే పతిట్ఠాయ’’ (సం॰ ని॰ ౧.౨౩; విసుద్ధి॰ ౧.౧), ‘‘సబ్బపాపస్స అకరణ’’న్తి (ధ॰ ప॰ ౧౮౩; దీ॰ ని॰ ౨.౯౦) చ వచనతో సీలం పటిపత్తియా ఆదికల్యాణంవ అవిప్పటిసారాదిగుణావహత్తా. సమాధినా మజ్ఝేకల్యాణతా దస్సితా, ‘‘చిత్తం భావయం’’, ‘‘కుసలస్స ఉపసమ్పదా’’తి చ వచనతో సమాధిపటిపత్తియా మజ్ఝేకల్యాణోవ, ఇద్ధివిధాదిగుణావహత్తా. పఞ్ఞాయ పరియోసానకల్యాణతా దస్సితా, ‘‘సచిత్తపరియోదపనం’’ (ధ॰ ప॰ ౧౮౩; దీ॰ ని॰ ౨.౯౦), ‘‘పఞ్ఞం భావయ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౧.౨౩; విసుద్ధి॰ ౧.౧) చ వచనతో పఞ్ఞా పటిపత్తియా పరియోసానంవ, పఞ్ఞుత్తరతో కుసలానం ధమ్మానం సావ కల్యాణా ఇట్ఠానిట్ఠేసు తాదిభావావహత్తా.

    Tesu tadaṅgappahānena nesaṃ sīlasampadā dassitā, vikkhambhanappahānena samādhisampadā, samucchedappahānena paññāsampadā, itarena tāsaṃ phalaṃ dassitaṃ. Sīlena ca tesaṃ paṭipattiyā ādikalyāṇatā dassitā, ‘‘ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ’’ (saṃ. ni. 5.369), ‘‘sīle patiṭṭhāya’’ (saṃ. ni. 1.23; visuddhi. 1.1), ‘‘sabbapāpassa akaraṇa’’nti (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90) ca vacanato sīlaṃ paṭipattiyā ādikalyāṇaṃva avippaṭisārādiguṇāvahattā. Samādhinā majjhekalyāṇatā dassitā, ‘‘cittaṃ bhāvayaṃ’’, ‘‘kusalassa upasampadā’’ti ca vacanato samādhipaṭipattiyā majjhekalyāṇova, iddhividhādiguṇāvahattā. Paññāya pariyosānakalyāṇatā dassitā, ‘‘sacittapariyodapanaṃ’’ (dha. pa. 183; dī. ni. 2.90), ‘‘paññaṃ bhāvaya’’nti (saṃ. ni. 1.23; visuddhi. 1.1) ca vacanato paññā paṭipattiyā pariyosānaṃva, paññuttarato kusalānaṃ dhammānaṃ sāva kalyāṇā iṭṭhāniṭṭhesu tādibhāvāvahattā.

    ‘‘సేలో యథా ఏకఘనో, వాతేన న సమీరతి; (మహావ॰ ౨౪౪);

    ‘‘Selo yathā ekaghano, vātena na samīrati; (Mahāva. 244);

    ఏవం నిన్దాపసంసాసు, న సమిఞ్జన్తి పణ్డితా’’తి. (ధ॰ ప॰ ౮౧) –

    Evaṃ nindāpasaṃsāsu, na samiñjanti paṇḍitā’’ti. (dha. pa. 81) –

    హి వుత్తం.

    Hi vuttaṃ.

    తథా సీలసమ్పదాయ తేవిజ్జభావో దస్సితో. సీలసమ్పత్తిఞ్హి నిస్సాయ తిస్సో విజ్జా పాపుణన్తి. సమాధిసమ్పదాయ ఛళభిఞ్ఞాభావో. సమాధిసమ్పత్తిఞ్హి నిస్సాయ ఛళభిఞ్ఞా పాపుణన్తి. పఞ్ఞాసమ్పదాయ పభిన్నపటిసమ్భిదాభావో. పఞ్ఞాసమ్పదఞ్హి నిస్సాయ చతస్సో పటిసమ్భిదా పాపుణన్తి. ఇమినా తేసం థేరానం కేచి తేవిజ్జా, కేచి ఛళభిఞ్ఞా, కేచి పటిసమ్భిదాపత్తాతి అయమత్థో దస్సితోతి వేదితబ్బం.

    Tathā sīlasampadāya tevijjabhāvo dassito. Sīlasampattiñhi nissāya tisso vijjā pāpuṇanti. Samādhisampadāya chaḷabhiññābhāvo. Samādhisampattiñhi nissāya chaḷabhiññā pāpuṇanti. Paññāsampadāya pabhinnapaṭisambhidābhāvo. Paññāsampadañhi nissāya catasso paṭisambhidā pāpuṇanti. Iminā tesaṃ therānaṃ keci tevijjā, keci chaḷabhiññā, keci paṭisambhidāpattāti ayamattho dassitoti veditabbaṃ.

    తథా సీలసమ్పదాయ తేసం కామసుఖానుయోగసఙ్ఖాతస్స అన్తస్స పరివజ్జనం దస్సేతి. సమాధిసమ్పదాయ అత్తకిలమథానుయోగసఙ్ఖాతస్స, పఞ్ఞాసమ్పదాయ మజ్ఝిమాయ పటిపదాయ సేవనం దస్సేతి. తథా సీలసమ్పదాయ తేసం వీతిక్కమప్పహానం కిలేసానం దస్సేతి. సమాధిసమ్పదాయ పరియుట్ఠానప్పహానం , పఞ్ఞాసమ్పదాయ అనుసయప్పహానం దస్సేతి. సీలసమ్పదాయ వా దుచ్చరితసంకిలేసవిసోధనం, సమాధిసమ్పదాయ తణ్హాసంకిలేసవిసోధనం, పఞ్ఞాసమ్పదాయ దిట్ఠిసంకిలేసవిసోధనం దస్సేతి. తదఙ్గప్పహానేన వా నేసం అపాయసమతిక్కమో దస్సితో. విక్ఖమ్భనప్పహానేన కామధాతుసమతిక్కమో, సముచ్ఛేదప్పహానేన సబ్బభవసమతిక్కమో దస్సితోతి వేదితబ్బం.

    Tathā sīlasampadāya tesaṃ kāmasukhānuyogasaṅkhātassa antassa parivajjanaṃ dasseti. Samādhisampadāya attakilamathānuyogasaṅkhātassa, paññāsampadāya majjhimāya paṭipadāya sevanaṃ dasseti. Tathā sīlasampadāya tesaṃ vītikkamappahānaṃ kilesānaṃ dasseti. Samādhisampadāya pariyuṭṭhānappahānaṃ , paññāsampadāya anusayappahānaṃ dasseti. Sīlasampadāya vā duccaritasaṃkilesavisodhanaṃ, samādhisampadāya taṇhāsaṃkilesavisodhanaṃ, paññāsampadāya diṭṭhisaṃkilesavisodhanaṃ dasseti. Tadaṅgappahānena vā nesaṃ apāyasamatikkamo dassito. Vikkhambhanappahānena kāmadhātusamatikkamo, samucchedappahānena sabbabhavasamatikkamo dassitoti veditabbaṃ.

    ‘‘భావితత్తాన’’న్తి వా ఏత్థ సీలభావనా, చిత్తభావనా పఞ్ఞాభావనాతి తిస్సో భావనా వేదితబ్బా కాయభావనాయ తదన్తోగధత్తా. సీలభావనా చ పటిపత్తియా ఆదీతి సబ్బం పురిమసదిసం . యథా పన సీహనాదం పరే మిగగణా న సహన్తి, కుతో అభిభవే, అఞ్ఞదత్థు సీహనాదోవ తే అభిభవతి ఏవమేవ అఞ్ఞతిత్థియవాదా థేరానం వాదే న సహన్తి, కుతో అభిభవే, అఞ్ఞదత్థు థేరవాదావ తే అభిభవన్తి. తం కిస్స హేతు? ‘‘సబ్బే సఙ్ఖారా అనిచ్చా, సబ్బే సఙ్ఖారా దుక్ఖా, సబ్బే ధమ్మా అనత్తా’’తి (ధ॰ ప॰ ౨౭౭-౨౭౯) ‘‘నిబ్బానధాతూ’’తి చ పవత్తనతో. న హి ధమ్మతో సక్కా కేనచి అఞ్ఞథా కాతుం అప్పటివత్తనీయతో. యం పనేత్థ వత్తబ్బం, తం పరతో ఆవిభవిస్సతి. ఏవమేత్థ సఙ్ఖేపేనేవ పఠమగాథాయ అత్థవిభావనా వేదితబ్బా.

    ‘‘Bhāvitattāna’’nti vā ettha sīlabhāvanā, cittabhāvanā paññābhāvanāti tisso bhāvanā veditabbā kāyabhāvanāya tadantogadhattā. Sīlabhāvanā ca paṭipattiyā ādīti sabbaṃ purimasadisaṃ . Yathā pana sīhanādaṃ pare migagaṇā na sahanti, kuto abhibhave, aññadatthu sīhanādova te abhibhavati evameva aññatitthiyavādā therānaṃ vāde na sahanti, kuto abhibhave, aññadatthu theravādāva te abhibhavanti. Taṃ kissa hetu? ‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 277-279) ‘‘nibbānadhātū’’ti ca pavattanato. Na hi dhammato sakkā kenaci aññathā kātuṃ appaṭivattanīyato. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ parato āvibhavissati. Evamettha saṅkhepeneva paṭhamagāthāya atthavibhāvanā veditabbā.

    దుతియగాథాయం పన అయం సమ్బన్ధదస్సనముఖేన అత్థవిభావనా. తత్థ యేసం థేరానం గాథా సావేతుకామో, తే సాధారణవసేన నామతో గోత్తతో గుణతో చ కిత్తేతుం ‘‘యథానామా’’తిఆది వుత్తం. అసాధారణతో పన తత్థ తత్థ గాథాస్వేవ ఆవిభవిస్సతి. తత్థ యథానామాతి యంయంనామా, సుభూతి మహాకోట్ఠికోతిఆదినా నయేన నామధేయ్యేన పఞ్ఞాతాతి అత్థో. యథాగోత్తాతి యంయంగోత్తా, గోతమో కస్సపోతిఆదినా నయేన కులపదేసేన యాయ యాయ జాతియా పఞ్ఞాతాతి అత్థో. యథాధమ్మవిహారినోతి యాదిసధమ్మవిహారినో, పరియత్తిపరమతాయం అట్ఠత్వా యథానురూపం సమాపత్తివిహారినో హుత్వా విహరింసూతి అత్థో. అథ వా యథాధమ్మవిహారినోతి యథాధమ్మా విహారినో చ, యాదిససీలాదిధమ్మా దిబ్బవిహారాదీసు అభిణ్హసో విహరమానా యాదిసవిహారా చాతి అత్థో. యథాధిముత్తాతి యాదిసఅధిముత్తికా సద్ధాధిముత్తిపఞ్ఞాధిముత్తీసు యంయంఅధిముత్తికా సుఞ్ఞతముఖాదీసు వా యథా యథా నిబ్బానం అధిముత్తాతి యథాధిముత్తా. ‘‘నిబ్బానం అధిముత్తానం, అత్థం గచ్ఛన్తి ఆసవా’’తి (ధ॰ ప॰ ౨౨౬) హి వుత్తం. ఉభయఞ్చేతం పుబ్బభాగవసేన వేదితబ్బం. అరహత్తప్పత్తితో పుబ్బేయేవ హి యథావుత్తమధిముచ్చనం, న పరతో. తేనాహ భగవా –

    Dutiyagāthāyaṃ pana ayaṃ sambandhadassanamukhena atthavibhāvanā. Tattha yesaṃ therānaṃ gāthā sāvetukāmo, te sādhāraṇavasena nāmato gottato guṇato ca kittetuṃ ‘‘yathānāmā’’tiādi vuttaṃ. Asādhāraṇato pana tattha tattha gāthāsveva āvibhavissati. Tattha yathānāmāti yaṃyaṃnāmā, subhūti mahākoṭṭhikotiādinā nayena nāmadheyyena paññātāti attho. Yathāgottāti yaṃyaṃgottā, gotamo kassapotiādinā nayena kulapadesena yāya yāya jātiyā paññātāti attho. Yathādhammavihārinoti yādisadhammavihārino, pariyattiparamatāyaṃ aṭṭhatvā yathānurūpaṃ samāpattivihārino hutvā vihariṃsūti attho. Atha vā yathādhammavihārinoti yathādhammā vihārino ca, yādisasīlādidhammā dibbavihārādīsu abhiṇhaso viharamānā yādisavihārā cāti attho. Yathādhimuttāti yādisaadhimuttikā saddhādhimuttipaññādhimuttīsu yaṃyaṃadhimuttikā suññatamukhādīsu vā yathā yathā nibbānaṃ adhimuttāti yathādhimuttā. ‘‘Nibbānaṃ adhimuttānaṃ, atthaṃ gacchanti āsavā’’ti (dha. pa. 226) hi vuttaṃ. Ubhayañcetaṃ pubbabhāgavasena veditabbaṃ. Arahattappattito pubbeyeva hi yathāvuttamadhimuccanaṃ, na parato. Tenāha bhagavā –

    ‘‘అస్సద్ధో అకతఞ్ఞూ చ, సన్ధిచ్ఛేదో చ యో నరో’’తిఆది. (ధ॰ ప॰ ౯౭).

    ‘‘Assaddho akataññū ca, sandhicchedo ca yo naro’’tiādi. (dha. pa. 97).

    ‘‘యథావిముత్తా’’తి వా పాఠో, పఞ్ఞావిముత్తిఉభతోభాగవిముత్తీసు యంయంవిముత్తికాతి అత్థో. సప్పఞ్ఞాతి తిహేతుకపటిసన్ధిపఞ్ఞాయ పారిహారికపఞ్ఞాయ భావనాపఞ్ఞాయ చాతి తివిధాయపి పఞ్ఞాయ పఞ్ఞవన్తో. విహరింసూతి తాయ ఏవ సప్పఞ్ఞతాయ యథాలద్ధేన ఫాసువిహారేనేవ వసింసు. అతన్దితాతి అనలసా, అత్తహితపటిపత్తియం యథాబలం పరహితపటిపత్తియఞ్చ ఉట్ఠానవన్తోతి అత్థో.

    ‘‘Yathāvimuttā’’ti vā pāṭho, paññāvimuttiubhatobhāgavimuttīsu yaṃyaṃvimuttikāti attho. Sappaññāti tihetukapaṭisandhipaññāya pārihārikapaññāya bhāvanāpaññāya cāti tividhāyapi paññāya paññavanto. Vihariṃsūti tāya eva sappaññatāya yathāladdhena phāsuvihāreneva vasiṃsu. Atanditāti analasā, attahitapaṭipattiyaṃ yathābalaṃ parahitapaṭipattiyañca uṭṭhānavantoti attho.

    ఏత్థ చ పన నామగోత్తగ్గహణేన తేసం థేరానం పకాసపఞ్ఞాతభావం దస్సేతి. ధమ్మవిహారగ్గహణేన సీలసమ్పదం సమాధిసమ్పదఞ్చ దస్సేతి. ‘‘యథాధిముత్తా సప్పఞ్ఞా’’తి ఇమినా పఞ్ఞాసమ్పదం . ‘‘అతన్దితా’’తి ఇమినా సీలసమ్పదాదీనం కారణభూతం వీరియసమ్పదం దస్సేతి. ‘‘యథానామా’’తి ఇమినా తేసం పకాసననామతం దస్సేతి. ‘‘యథాగోత్తా’’తి ఇమినా సద్ధానుసారీధమ్మానుసారీగోత్తసమ్పత్తిసముదాగమం, ‘‘యథాధమ్మవిహారినో’’తిఆదినా సీలసమాధిపఞ్ఞావిముత్తివిముత్తిఞాణదస్సనం సమ్పత్తిసముదాగమం, ‘‘అతన్దితా’’తి ఇమినా ఏవం అత్తహితసమ్పత్తియం ఠితానం పరహితపటిపత్తిం దస్సేతి.

    Ettha ca pana nāmagottaggahaṇena tesaṃ therānaṃ pakāsapaññātabhāvaṃ dasseti. Dhammavihāraggahaṇena sīlasampadaṃ samādhisampadañca dasseti. ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti iminā paññāsampadaṃ . ‘‘Atanditā’’ti iminā sīlasampadādīnaṃ kāraṇabhūtaṃ vīriyasampadaṃ dasseti. ‘‘Yathānāmā’’ti iminā tesaṃ pakāsananāmataṃ dasseti. ‘‘Yathāgottā’’ti iminā saddhānusārīdhammānusārīgottasampattisamudāgamaṃ, ‘‘yathādhammavihārino’’tiādinā sīlasamādhipaññāvimuttivimuttiñāṇadassanaṃ sampattisamudāgamaṃ, ‘‘atanditā’’ti iminā evaṃ attahitasampattiyaṃ ṭhitānaṃ parahitapaṭipattiṃ dasseti.

    అథ వా ‘‘యథానామా’’తి ఇదం తేసం థేరానం గరూహి గహితనామధేయ్యదస్సనం సమఞ్ఞామత్తకిత్తనతో. ‘‘యథాగోత్తా’’తి ఇదం కులపుత్తభావదస్సనం కులాపదేస కిత్తనతో. తేన నేసం సద్ధాపబ్బజితభావం దస్సేతి . ‘‘యథాధమ్మవిహారినో’’తి ఇదం చరణసమ్పత్తిదస్సనం సీలసంవరాదీహి సమఙ్గీభావదీపనతో . ‘‘యథాధిముత్తా సప్పఞ్ఞా’’తి ఇదం నేసం విజ్జాసమ్పత్తిదస్సనం ఆసవక్ఖయపరియోసానాయ ఞాణసమ్పత్తియా అధిగమపరిదీపనతో. ‘‘అతన్దితా’’తి ఇదం విజ్జాచరణసమ్పత్తీనం అధిగమూపాయదస్సనం. ‘‘యథానామా’’తి వా ఇమినా తేసం పకాసననామతంయేవ దస్సేతి. ‘‘యథాగోత్తా’’తి పన ఇమినా పచ్ఛిమచక్కద్వయసమ్పత్తిం దస్సేతి. న హి సమ్మాఅప్పణిహితత్తనో పుబ్బే చ అకతపుఞ్ఞస్స సద్ధానుసారీధమ్మానుసారినో గోత్తసమ్పత్తిసముదాగమో సమ్భవతి. ‘‘యథాధమ్మవిహారినో’’తి ఇమినా తేసం పురిమచక్కద్వయసమ్పత్తిం దస్సేతి. న హి అప్పతిరూపే దేసే వసతో సప్పురిసూపనిస్సయరహితస్స చ తాదిసా గుణవిసేసా సమ్భవన్తి. ‘‘యథాధిముత్తా’’తి ఇమినా సద్ధమ్మసవనసమ్పదాసమాయోగం దస్సేతి. న హి పరతోఘోసేన వినా సావకానం సచ్చసమ్పటివేధో సమ్భవతి. ‘‘సప్పఞ్ఞా అతన్దితా’’తి ఇమినా యథావుత్తస్స గుణవిసేసస్స అబ్యభిచారిహేతుం దస్సేతి ఞాయారమ్భదస్సనతో.

    Atha vā ‘‘yathānāmā’’ti idaṃ tesaṃ therānaṃ garūhi gahitanāmadheyyadassanaṃ samaññāmattakittanato. ‘‘Yathāgottā’’ti idaṃ kulaputtabhāvadassanaṃ kulāpadesa kittanato. Tena nesaṃ saddhāpabbajitabhāvaṃ dasseti . ‘‘Yathādhammavihārino’’ti idaṃ caraṇasampattidassanaṃ sīlasaṃvarādīhi samaṅgībhāvadīpanato . ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti idaṃ nesaṃ vijjāsampattidassanaṃ āsavakkhayapariyosānāya ñāṇasampattiyā adhigamaparidīpanato. ‘‘Atanditā’’ti idaṃ vijjācaraṇasampattīnaṃ adhigamūpāyadassanaṃ. ‘‘Yathānāmā’’ti vā iminā tesaṃ pakāsananāmataṃyeva dasseti. ‘‘Yathāgottā’’ti pana iminā pacchimacakkadvayasampattiṃ dasseti. Na hi sammāappaṇihitattano pubbe ca akatapuññassa saddhānusārīdhammānusārino gottasampattisamudāgamo sambhavati. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti iminā tesaṃ purimacakkadvayasampattiṃ dasseti. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayarahitassa ca tādisā guṇavisesā sambhavanti. ‘‘Yathādhimuttā’’ti iminā saddhammasavanasampadāsamāyogaṃ dasseti. Na hi paratoghosena vinā sāvakānaṃ saccasampaṭivedho sambhavati. ‘‘Sappaññā atanditā’’ti iminā yathāvuttassa guṇavisesassa abyabhicārihetuṃ dasseti ñāyārambhadassanato.

    అపరో నయో – ‘‘యథాగోత్తా’’తి ఏత్థ గోత్తకిత్తనేన తేసం థేరానం యోనిసోమనసికారసమ్పదం దస్సేతి యథావుత్తగోత్తసమ్పన్నస్స యోనిసోమనసికారసమ్భవతో. ‘‘యథాధమ్మవిహారినో’’తి ఏత్థ ధమ్మవిహారగ్గహణేన సద్ధమ్మసవనసమ్పదం దస్సేతి సద్ధమ్మసవనేన వినా తదభావతో. ‘‘యథాధిముత్తా’’తి ఇమినా మత్థకప్పత్తం ధమ్మానుధమ్మపటిపదం దస్సేతి. ‘‘సప్పఞ్ఞా’’తి ఇమినా సబ్బత్థ సమ్పజానకారితం. ‘‘అతన్దితా’’తి ఇమినా వుత్తనయేన అత్తహితసమ్పత్తిం పరిపూరేత్వా ఠితానం పరేసం హితసుఖావహాయ పటిపత్తియం అకిలాసుభావం దస్సేతి. తథా ‘‘యథాగోత్తా’’తి ఇమినా నేసం సరణగమనసమ్పదా దస్సితా సద్ధానుసారీగోత్తకిత్తనతో. ‘‘యథాధమ్మవిహారినో’’తి ఇమినా సీలక్ఖన్ధపుబ్బఙ్గమో సమాధిక్ఖన్ధో దస్సితో. ‘‘యథాధిముత్తా సప్పఞ్ఞా’’తి ఇమినా పఞ్ఞక్ఖన్ధాదయో. సరణగమనఞ్చ సావకగుణానం ఆది, సమాధి మజ్ఝే, పఞ్ఞా పరియోసానన్తి ఆదిమజ్ఝపరియోసానదస్సనేన సబ్బేపి సావకగుణా దస్సితా హోన్తి.

    Aparo nayo – ‘‘yathāgottā’’ti ettha gottakittanena tesaṃ therānaṃ yonisomanasikārasampadaṃ dasseti yathāvuttagottasampannassa yonisomanasikārasambhavato. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti ettha dhammavihāraggahaṇena saddhammasavanasampadaṃ dasseti saddhammasavanena vinā tadabhāvato. ‘‘Yathādhimuttā’’ti iminā matthakappattaṃ dhammānudhammapaṭipadaṃ dasseti. ‘‘Sappaññā’’ti iminā sabbattha sampajānakāritaṃ. ‘‘Atanditā’’ti iminā vuttanayena attahitasampattiṃ paripūretvā ṭhitānaṃ paresaṃ hitasukhāvahāya paṭipattiyaṃ akilāsubhāvaṃ dasseti. Tathā ‘‘yathāgottā’’ti iminā nesaṃ saraṇagamanasampadā dassitā saddhānusārīgottakittanato. ‘‘Yathādhammavihārino’’ti iminā sīlakkhandhapubbaṅgamo samādhikkhandho dassito. ‘‘Yathādhimuttā sappaññā’’ti iminā paññakkhandhādayo. Saraṇagamanañca sāvakaguṇānaṃ ādi, samādhi majjhe, paññā pariyosānanti ādimajjhapariyosānadassanena sabbepi sāvakaguṇā dassitā honti.

    ఈదిసీ పన గుణవిభూతి యాయ సమ్మాపటిపత్తియా తేహి అధిగతా, తం దస్సేతుం ‘‘తత్థ తత్థ విపస్సిత్వా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ తత్థాతి తేసు తేసు అరఞ్ఞరుక్ఖమూలపబ్బతాదీసు వివిత్తసేనాసనేసు. తత్థ తత్థాతి వా తస్మిం తస్మిం ఉదానాదికాలే. విపస్సిత్వాతి సమ్పస్సిత్వా. నామరూపవవత్థాపనపచ్చయపరిగ్గహేహి దిట్ఠివిసుద్ధికఙ్ఖావితరణవిసుద్ధియో సమ్పాదేత్వా కలాపసమ్మసనాదిక్కమేన పఞ్చమం విసుద్ధిం అధిగన్త్వా పటిపదాఞాణదస్సనవిసుద్ధియా మత్థకం పాపనవసేన విపస్సనం ఉస్సుక్కాపేత్వా ఫుసిత్వాతి పత్వా సచ్ఛికత్వా. అచ్చుతం పదన్తి నిబ్బానం. తఞ్హి సయం అచవనధమ్మత్తా అధిగతానం అచ్చుతిహేతుభావతో చ నత్థి ఏత్థ చుతీతి ‘‘అచ్చుతం’’. సఙ్ఖతధమ్మేహి అసమ్మిస్సభావతాయ తదత్థికేహి పటిపజ్జితబ్బతాయ చ ‘‘పద’’న్తి చ వుచ్చతి. కతన్తన్తి కతస్స అన్తం. యో హి తేహి అధిగతో అరియమగ్గో, సో అత్తనో పచ్చయేహి ఉప్పాదితత్తా కతో నామ. తస్స పన పరియోసానభూతం ఫలం కతన్తోతి అధిప్పేతం. తం కతన్తం అగ్గఫలం. అథ వా పచ్చయేహి కతత్తా నిప్ఫాదితత్తా కతా నామ సఙ్ఖతధమ్మా, తన్నిస్సరణభావతో కతన్తో నిబ్బానం. తం కతన్తం. పచ్చవేక్ఖన్తాతి ‘‘అధిగతం వత మయా అరియమగ్గాధిగమేన ఇదం అరియఫలం, అధిగతా అసఙ్ఖతా ధాతూ’’తి అరియఫలనిబ్బానాని విముత్తిఞాణదస్సనేన పటిపత్తిం అవేక్ఖమానా. అథ వా సచ్చసమ్పటివేధవసేన యం అరియేన కరణీయం పరిఞ్ఞాదిసోళసవిధం కిచ్చం అగ్గఫలే ఠితేన నిప్ఫాదితత్తా పరియోసాపితత్తా కతం నామ, ఏవం కతం తం పచ్చవేక్ఖన్తా. ఏతేన పహీనకిలేసపచ్చవేక్ఖణం దస్సితం. పురిమనయేన పన ఇతరపచ్చవేక్ఖణానీతి ఏకూనవీసతి పచ్చవేక్ఖణాని దస్సితాని హోన్తి.

    Īdisī pana guṇavibhūti yāya sammāpaṭipattiyā tehi adhigatā, taṃ dassetuṃ ‘‘tattha tattha vipassitvā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tesu tesu araññarukkhamūlapabbatādīsu vivittasenāsanesu. Tattha tatthāti vā tasmiṃ tasmiṃ udānādikāle. Vipassitvāti sampassitvā. Nāmarūpavavatthāpanapaccayapariggahehi diṭṭhivisuddhikaṅkhāvitaraṇavisuddhiyo sampādetvā kalāpasammasanādikkamena pañcamaṃ visuddhiṃ adhigantvā paṭipadāñāṇadassanavisuddhiyā matthakaṃ pāpanavasena vipassanaṃ ussukkāpetvā phusitvāti patvā sacchikatvā. Accutaṃ padanti nibbānaṃ. Tañhi sayaṃ acavanadhammattā adhigatānaṃ accutihetubhāvato ca natthi ettha cutīti ‘‘accutaṃ’’. Saṅkhatadhammehi asammissabhāvatāya tadatthikehi paṭipajjitabbatāya ca ‘‘pada’’nti ca vuccati. Katantanti katassa antaṃ. Yo hi tehi adhigato ariyamaggo, so attano paccayehi uppāditattā kato nāma. Tassa pana pariyosānabhūtaṃ phalaṃ katantoti adhippetaṃ. Taṃ katantaṃ aggaphalaṃ. Atha vā paccayehi katattā nipphāditattā katā nāma saṅkhatadhammā, tannissaraṇabhāvato katanto nibbānaṃ. Taṃ katantaṃ. Paccavekkhantāti ‘‘adhigataṃ vata mayā ariyamaggādhigamena idaṃ ariyaphalaṃ, adhigatā asaṅkhatā dhātū’’ti ariyaphalanibbānāni vimuttiñāṇadassanena paṭipattiṃ avekkhamānā. Atha vā saccasampaṭivedhavasena yaṃ ariyena karaṇīyaṃ pariññādisoḷasavidhaṃ kiccaṃ aggaphale ṭhitena nipphāditattā pariyosāpitattā kataṃ nāma, evaṃ kataṃ taṃ paccavekkhantā. Etena pahīnakilesapaccavekkhaṇaṃ dassitaṃ. Purimanayena pana itarapaccavekkhaṇānīti ekūnavīsati paccavekkhaṇāni dassitāni honti.

    ఇమమత్థన్తి ఏత్థ ఇమన్తి సకలో థేరథేరీగాథానం అత్థో అత్తనో ఇతరేసఞ్చ తత్థ సన్నిపతితానం ధమ్మసఙ్గాహకమహాథేరానం బుద్ధియం విపరివత్తమానతాయ ఆసన్నో పచ్చక్ఖోతి చ కత్వా వుత్తం. అత్థన్తి ‘‘ఛన్నా మే కుటికా’’తిఆదీహి గాథాహి వుచ్చమానం అత్తూపనాయికం పరూపనాయికం లోకియలోకుత్తరపటిసంయుత్తం అత్థం. అభాసిసున్తి గాథాబన్ధవసేన కథేసుం, తందీపనియో ఇదాని మయా వుచ్చమానా తేసం భావితత్తానం గాథా అత్తూపనాయికా సుణాథాతి యోజనా. తే చ మహాథేరా ఏవం కథేన్తా అత్తనో సమ్మాపటిపత్తిపకాసనీహి గాథాహి సాసనస్స ఏకన్తనియ్యానికవిభావనేన పరేపి తత్థ సమ్మాపటిపత్తియం నియోజేన్తీతి ఏతమత్థం దీపేతి ఆయస్మా ధమ్మభణ్డాగారికో, తథా దీపేన్తో చ ఇమాహి గాథాహి తేసం థోమనం తాసఞ్చ తేసం వచనస్స నిదానభావేన ఠపనం ఠానగతమేవాతి దస్సేతీతి దట్ఠబ్బం.

    Imamatthanti ettha imanti sakalo theratherīgāthānaṃ attho attano itaresañca tattha sannipatitānaṃ dhammasaṅgāhakamahātherānaṃ buddhiyaṃ viparivattamānatāya āsanno paccakkhoti ca katvā vuttaṃ. Atthanti ‘‘channā me kuṭikā’’tiādīhi gāthāhi vuccamānaṃ attūpanāyikaṃ parūpanāyikaṃ lokiyalokuttarapaṭisaṃyuttaṃ atthaṃ. Abhāsisunti gāthābandhavasena kathesuṃ, taṃdīpaniyo idāni mayā vuccamānā tesaṃ bhāvitattānaṃ gāthā attūpanāyikā suṇāthāti yojanā. Te ca mahātherā evaṃ kathentā attano sammāpaṭipattipakāsanīhi gāthāhi sāsanassa ekantaniyyānikavibhāvanena parepi tattha sammāpaṭipattiyaṃ niyojentīti etamatthaṃ dīpeti āyasmā dhammabhaṇḍāgāriko, tathā dīpento ca imāhi gāthāhi tesaṃ thomanaṃ tāsañca tesaṃ vacanassa nidānabhāvena ṭhapanaṃ ṭhānagatamevāti dassetīti daṭṭhabbaṃ.

    నిదానగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Nidānagāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact