| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਞ੍ਚਪਕਰਣ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
ਨਿਦਾਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Nidānakathāvaṇṇanā
ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯੀਤਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਰਤੋ વਿਸੇਸਨਤ੍ਥਂ ਕਰਣਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਾਯ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਅਧਿਗਤਾਯ ਪਚ੍ਛਿਮਚਿਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਂ ਜਾਤਂ, ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવੂਪਸਮਸ੍ਸ ਕਰਣਭਾવੇਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ। ਦੁਬ੍ਬਲਪਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਨ ਕਾਲ਼ਾਸੋਕਂ વਿਯ ਬਲવਨ੍ਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਏਕਮਣ੍ਡਲਿਕਨ੍ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਧਮ੍ਮવਾਦੀਅਧਮ੍ਮવਾਦੀવਿਸੇਸਜਨਨਸਮਤ੍ਥਾਯ ਪਨ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਭਾવਤੋ ਦੁਬ੍ਬਲਤਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤੇਸਂਯੇવਾਤਿ ਬਾਹੁਲਿਯਾਨਮੇવ , ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਿਕਾਤਿਪਿ ਨਾਮਂ। ਭਿਨ੍ਨਕਾਤਿ ਮੂਲਸਙ੍ਗੀਤਿਤੋ ਮੂਲਨਿਕਾਯਤੋ વਾ ਭਿਨ੍ਨਾ, ਲਦ੍ਧਿਯਾ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇਹਿ ਲਿਙ੍ਗਾਕਪ੍ਪੇਹਿ ਚ વਿਸਦਿਸਭਾવਂ ਗਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyīti parinibbānameva parinibbānassa parinibbānantarato visesanatthaṃ karaṇabhāvena vuttaṃ. Yāya vā nibbānadhātuyā adhigatāya pacchimacittaṃ appaṭisandhikaṃ jātaṃ, sā tassa appaṭisandhivūpasamassa karaṇabhāvena vuttāti. Dubbalapakkhanti na kāḷāsokaṃ viya balavantaṃ, atha kho ekamaṇḍalikanti vadanti. Dhammavādīadhammavādīvisesajananasamatthāya pana paññāya abhāvato dubbalatā vuttā. Tesaṃyevāti bāhuliyānameva , bahussutikātipi nāmaṃ. Bhinnakāti mūlasaṅgītito mūlanikāyato vā bhinnā, laddhiyā suttantehi liṅgākappehi ca visadisabhāvaṃ gatāti attho.
ਮੂਲਸਙ੍ਗਹਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਸਤਿਕਸਙ੍ਗੀਤਿਂ। ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿਆਦੀਸੁ ਦੀਘਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤੋ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਰਾਸਿਤੋ ਤਂ ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਅਕਰਿਂਸੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਙ੍ਗਹਿਤਤੋ વਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਕਰਿਂਸੁ, ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਅਕਰਿਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਥਂ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਞ੍ਚ। વਿਨਯੇ ਨਿਕਾਯੇਸੁ ਚ ਪਞ੍ਚਸੂਤਿ વਿਨਯੇ ਚ ਅવਸੇਸਪਞ੍ਚਨਿਕਾਯੇਸੁ ਚ।
Mūlasaṅgahanti pañcasatikasaṅgītiṃ. Aññatra saṅgahitātiādīsu dīghādīsu aññatra saṅgahitato suttantarāsito taṃ taṃ suttaṃ nikkaḍḍhitvā aññatra akariṃsūti vuttaṃ hoti. Saṅgahitato vā aññatra asaṅgahitaṃ suttaṃ aññatra katthaci akariṃsu, aññaṃ vā akariṃsūti attho. Atthaṃ dhammañcāti pāḷiyā atthaṃ pāḷiñca. Vinaye nikāyesu ca pañcasūti vinaye ca avasesapañcanikāyesu ca.
‘‘ਦ੍વੇਪਾਨਨ੍ਦ , વੇਦਨਾ વੁਤ੍ਤਾ ਮਯਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੮੯) ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਿਤਂ। ਉਪੇਕ੍ਖਾવੇਦਨਾ ਹਿ ਸਨ੍ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਣੀਤੇ ਸੁਖੇ વੁਤ੍ਤਾ ਭਗવਤਾਤਿ ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਯੋ। ‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਇਮਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વੇਦਨਾ ਸੁਖਾ ਦੁਕ੍ਖਾ ਉਪੇਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੯-੨੫੧) ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੇਸਿਤਂ। વੇਦਨਾਸਭਾવੋ ਹਿ ਤਿવਿਧੋਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਤਾ। ‘‘ਸੁਖਾਪਿ વੇਦਨਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ ਸਙ੍ਖਤਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨੩) ਨੀਤਤ੍ਥਂ। ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વੇਦਯਿਤਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੨) ਨੇਯ੍ਯਤ੍ਥਂ। ‘‘ਤੀਹਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਠਾਨੇਹਿ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਕਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁਕੇ ਚ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਅਧਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਦੇવੇ ਚ ਤਾવਤਿਂਸੇ’’ਤਿਆਦਿਕਂ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੨੧) ਅਞ੍ਞਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਣਿਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਥਂ ਠਪਯਿਂਸੁ। ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਦੇવੇਸੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸੋ’’ਤਿਆਦਿਕਂ (ਕਥਾ॰ ੨੭੦) ਸੁਤ੍ਤਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਭਣਿਤਂ ਅਤ੍ਥਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਂ ਠਪਯਿਂਸੂਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ‘‘ਅਤ੍ਥੇਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿਆਦਿ (ਪੁ॰ ਪ॰ ਮਾਤਿਕਾ ੪.੨੪) ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਚ੍ਛਾਯਾਯ ਸਣ੍ਹਸੁਖੁਮਂ ਸੁਞ੍ਞਤਾਦਿਅਤ੍ਥਂ ਬਹੁਂ વਿਨਾਸਯੁਂ।
‘‘Dvepānanda , vedanā vuttā mayā pariyāyenā’’tiādi (ma. ni. 2.89) pariyāyadesitaṃ. Upekkhāvedanā hi santasmiṃ paṇīte sukhe vuttā bhagavatāti ayañhettha pariyāyo. ‘‘Tisso imā, bhikkhave, vedanā sukhā dukkhā upekkhā vedanā’’tiādi (saṃ. ni. 4.249-251) nippariyāyadesitaṃ. Vedanāsabhāvo hi tividhoti ayamettha nippariyāyatā. ‘‘Sukhāpi vedanā aniccā saṅkhatā’’tiādi (dī. ni. 2.123) nītatthaṃ. ‘‘Yaṃ kiñci vedayitaṃ, sabbaṃ taṃ dukkha’’ntiādi (saṃ. ni. 2.32) neyyatthaṃ. ‘‘Tīhi, bhikkhave, ṭhānehi jambudīpakā manussā uttarakuruke ca manusse adhiggaṇhanti deve ca tāvatiṃse’’tiādikaṃ (a. ni. 9.21) aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ gahetvā aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu. ‘‘Natthi devesu brahmacariyavāso’’tiādikaṃ (kathā. 270) suttañca aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ atthañca aññaṃ ṭhapayiṃsūti evamettha attho daṭṭhabbo. ‘‘Atthekacco puggalo attahitāya paṭipanno’’tiādi (pu. pa. mātikā 4.24) byañjanacchāyāya saṇhasukhumaṃ suññatādiatthaṃ bahuṃ vināsayuṃ.
વਿਨਯਗਮ੍ਭੀਰਨ੍ਤਿ વਿਨਯੇ ਗਮ੍ਭੀਰਞ੍ਚ ਏਕਦੇਸਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਲੇਸવਿਨਯੇਨ વਾ ਗਮ੍ਭੀਰਂ ਏਕਦੇਸਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਤਿਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਾਨੁਰੂਪਂ ਸੁਤ੍ਤਂ, ਸੁਤ੍ਤਪਤਿਰੂਪਕਂ વਾ ਅਸੁਤ੍ਤਂ। ਏਕਚ੍ਚੇ ਅਟ੍ਠਕਥਾਕਣ੍ਡਮੇવ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਂਸੁ, ਏਕਚ੍ਚੇ ਸਕਲਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਂ ਛਪ੍ਪਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ। ਕਥਾવਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਸવਿવਾਦਤ੍ਤੇਪਿ ਅવਿવਾਦਾਨਿ ਛਪ੍ਪਕਰਣਾਨਿ ਪਠਿਤਬ੍ਬਾਨਿ ਸਿਯੁਂ, ਤਾਨਿ ਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਹਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਛਪ੍ਪਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਤਿਯਸਙ੍ਗੀਤਿਤੋ વਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾਨਂ વਸੇਨ ‘‘ਛਪ੍ਪਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ । ਅਞ੍ਞਾਨੀਤਿ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਕਰਣਾਦੀਨਿ। ਨਾਮਨ੍ਤਿ ਯਂ ਬੁਦ੍ਧਾਦਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਂ ਨ ਹੋਤਿ ਮਞ੍ਜੁਸਿਰੀਤਿਆਦਿਕਂ, ਤਂ ਨਿਕਾਯਨਾਮਂ। ਲਿਙ੍ਗਨ੍ਤਿ ਨਿવਾਸਨਪਾਰੁਪਨਾਦਿવਿਸੇਸਕਤਂ ਸਣ੍ਠਾਨવਿਸੇਸਂ। ਸਿਕ੍ਕਾਦਿਕਂ ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਂ। ਆਕਪ੍ਪੋ ਠਾਨਾਦੀਸੁ ਅਙ੍ਗਟ੍ਠਪਨવਿਸੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਕਰਣਨ੍ਤਿ ਚੀવਰਸਿਬ੍ਬਨਾਦਿਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸੋ।
Vinayagambhīranti vinaye gambhīrañca ekadesaṃ chaḍḍetvāti attho. Kilesavinayena vā gambhīraṃ ekadesaṃ suttaṃ chaḍḍetvāti attho. Patirūpanti attano adhippāyānurūpaṃ suttaṃ, suttapatirūpakaṃ vā asuttaṃ. Ekacce aṭṭhakathākaṇḍameva vissajjiṃsu, ekacce sakalaṃ abhidhammapiṭakanti āha ‘‘atthuddhāraṃ abhidhammaṃ chappakaraṇa’’nti. Kathāvatthussa savivādattepi avivādāni chappakaraṇāni paṭhitabbāni siyuṃ, tāni nappavattantīti hi dassanatthaṃ ‘‘chappakaraṇa’’nti vuttanti. Tatiyasaṅgītito vā pubbe pavattamānānaṃ vasena ‘‘chappakaraṇa’’nti vuttaṃ . Aññānīti aññāni abhidhammapakaraṇādīni. Nāmanti yaṃ buddhādipaṭisaṃyuttaṃ na hoti mañjusirītiādikaṃ, taṃ nikāyanāmaṃ. Liṅganti nivāsanapārupanādivisesakataṃ saṇṭhānavisesaṃ. Sikkādikaṃ parikkhāraṃ. Ākappo ṭhānādīsu aṅgaṭṭhapanaviseso daṭṭhabbo. Karaṇanti cīvarasibbanādikiccaviseso.
ਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਕਸ੍ਸਪਿਕੇਨ ਨਿਕਾਯੇਨ વਾਦੇਨ વਾ ਭਿਨ੍ਨਾ ਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਕਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਙ੍ਕਨ੍ਤਿਕਾਨਂ ਭੇਦਾ ਸੁਤ੍ਤવਾਦੀ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਭਿਜ੍ਜਥ ਭਿਜ੍ਜਿਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭਿਨ੍ਨવਾਦੇਨਾਤਿ ਭਿਨ੍ਨਾ વਾਦਾ ਏਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਭਿਨ੍ਨવਾਦੋ, ਤੇਨ ਅਭਿਨ੍ਨੇਨ ਥੇਰવਾਦੇਨ ਸਹ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਭਿਨ੍ਨવਾਦੇਨਾਤਿ વਾ ਭਿਨ੍ਨਾਯ ਲਦ੍ਧਿਯਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਸਹਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਥੇਰવਾਦਾਨਮੁਤ੍ਤਮੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਥੇਰ-ਇਤਿ ਅવਿਭਤ੍ਤਿਕੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਥੇਰਾਨਂ ਅਯਨ੍ਤਿ ਥੇਰੋ। ਕੋ ਸੋ? વਾਦੋ। ਥੇਰੋ વਾਦਾਨਮੁਤ੍ਤਮੋਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ।
Saṅkantikassapikena nikāyena vādena vā bhinnā saṅkantikāti attho. Saṅkantikānaṃ bhedā suttavādī anupubbena bhijjatha bhijjiṃsūti attho. Bhinnavādenāti bhinnā vādā etasminti bhinnavādo, tena abhinnena theravādena saha aṭṭhārasa hontīti vuttaṃ hoti. Bhinnavādenāti vā bhinnāya laddhiyā aṭṭhārasa honti, te sabbepi sahāti attho. Theravādānamuttamoti ettha thera-iti avibhattiko niddeso. Therānaṃ ayanti thero. Ko so? Vādo. Thero vādānamuttamoti ayamettha attho.
ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ વਾਦੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਪਰਪ੍ਪવਾਦਮਥਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਆਯਤਿਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕવਾਦਾਨਂ ਪਟਿਸੇਧਨਲਕ੍ਖਣਭਾવਤੋ ‘‘ਆਯਤਿਲਕ੍ਖਣ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Uppanne vāde sandhāya ‘‘parappavādamathana’’nti āha. Āyatiṃ uppajjanakavādānaṃ paṭisedhanalakkhaṇabhāvato ‘‘āyatilakkhaṇa’’nti vuttaṃ.
ਨਿਦਾਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
