Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
੪. ਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
4. Nidānasuttavaṇṇanā
੩੪. ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਪਿਣ੍ਡਕਰਣਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਆਯੂਹਨવਸੇਨ ਰਾਸਿਕਰਣਤ੍ਥਾਯ। ਅਭਿਨ੍ਨਾਨੀਤਿ ਏਕਦੇਸੇਨਪਿ ਅਖਣ੍ਡਿਤਾਨਿ। ਭਿਨ੍ਨਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹਿ ਬੀਜਂ ਬੀਜਕਿਚ੍ਚਾਯ ਨ ਉਪਕਪ੍ਪਤਿ। ਅਪੂਤੀਨੀਤਿ ਉਦਕਤੇਮਨੇਨ ਪੂਤਿਭਾવਂ ਨ ਉਪਗਤਾਨਿ। ਪੂਤਿਬੀਜਞ੍ਹਿ ਬੀਜਤ੍ਥਾਯ ਨ ਉਪਕਪ੍ਪਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਪੂਤਿਭਾવੇਨ ਅਬੀਜਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨੀ’’ਤਿ। ਨ વਾਤੇਨ ਨ ਚ ਆਤਪੇਨ ਹਤਾਨੀਤਿ વਾਤੇਨ ਚ ਆਤਪੇਨ ਚ ਨ ਹਤਾਨਿ, ਨਿਰੋਜਤਂ ਨ ਪਾਪਿਤਾਨਿ। ਨਿਰੋਜਞ੍ਹਿ ਕਸਟਬੀਜਂ ਬੀਜਤ੍ਥਾਯ ਨ ਉਪਕਪ੍ਪਤਿ। ਸਾਰਾਦਾਨੀਤਿ ਤਣ੍ਡੁਲਸਾਰਸ੍ਸ ਆਦਾਨਤੋ ਸਾਰਾਦਾਨਿ। ਨਿਸ੍ਸਾਰਞ੍ਹਿ ਬੀਜਂ ਬੀਜਤ੍ਥਾਯ ਨ ਉਪਕਪ੍ਪਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਗਹਿਤਸਾਰਾਨੀ’’ਤਿ, ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਸਾਰਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਨ੍ਨਿਚਯਭਾવੇਨ ਸੁਖਂ ਸਯਿਤਾਨੀਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਾਸੇ ਕੋਟ੍ਠਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਨਿਯਾਮੇਨੇવ ਸੁਖਸਯਿਤਾਨਿ।
34. Catutthe piṇḍakaraṇatthāyāti āyūhanavasena rāsikaraṇatthāya. Abhinnānīti ekadesenapi akhaṇḍitāni. Bhinnakālato paṭṭhāya hi bījaṃ bījakiccāya na upakappati. Apūtīnīti udakatemanena pūtibhāvaṃ na upagatāni. Pūtibījañhi bījatthāya na upakappati. Tenāha ‘‘pūtibhāvena abījattaṃ appattānī’’ti. Na vātena na ca ātapena hatānīti vātena ca ātapena ca na hatāni, nirojataṃ na pāpitāni. Nirojañhi kasaṭabījaṃ bījatthāya na upakappati. Sārādānīti taṇḍulasārassa ādānato sārādāni. Nissārañhi bījaṃ bījatthāya na upakappati. Tenāha ‘‘gahitasārānī’’ti, patiṭṭhitasārānīti attho. Sannicayabhāvena sukhaṃ sayitānīti cattāro māse koṭṭhapakkhittaniyāmeneva sukhasayitāni.
ਕਮ੍ਮવਿਭਤ੍ਤੀਤਿ ਕਮ੍ਮવਿਭਾਗੋ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਭੂਤੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ, ਤਤ੍ਥ વੇਦਿਤਬ੍ਬਫਲਂ ਕਮ੍ਮਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਂ। ਪਚ੍ਚੁਪਨ੍ਨਭવਤੋ ਅਨਨ੍ਤਰਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਫਲਂ ਕਮ੍ਮਂ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਂ। ਅਪਰਪਰਿਯਾਯવੇਦਨੀਯਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਰਭવਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਭਾવਪਰਿਯਾਯੇ ਅਤ੍ਤਭਾવਪਰਿવਤ੍ਤੇ વੇਦਿਤਬ੍ਬਫਲਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਹਿ ਅਨਭਿਭੂਤਤਾਯ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧવਿਸੇਸਤਾਯ ਚ ਬਲવਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ વਸੇਨ ਸਾਤਿਸਯਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਾ ਪਠਮਜવਨਚੇਤਨਾ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਫਲਦਾਯਿਨੀ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। ਸਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਾਕਾਰੇਨ ਬਲવਤੀ ਜવਨਸਨ੍ਤਾਨੇ ਗੁਣવਿਸੇਸਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਉਪਕਾਰਾਨੁਪਕਾਰવਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਆਸੇવਨਾਲਾਭੇਨ ਅਪ੍ਪવਿਪਾਕਤਾਯ ਚ ਪਠਮਜવਨਚੇਤਨਾ ਇਤਰਦ੍વਯਂ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੁਪਰਮਾਪੇਕ੍ਖਂ ਓਕਾਸਲਾਭਾਪੇਕ੍ਖਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਇਧੇવ ਪੁਪ੍ਫਮਤ੍ਤਂ વਿਯ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਮਤ੍ਤਂ ਫਲਂ ਦੇਤਿ। ਤਥਾ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕਦਾਨਂ ਨਾਮ ਉਪਧਿਪ੍ਪਯੋਗਾਦਿਪਚ੍ਚਯਨ੍ਤਰਸਮવਾਯੇਨੇવ ਹੋਤੀਤਿ ਤਦਭਾવਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ વਿਪਾਕਂ ਦਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਂ। ਅਹੋਸਿਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਹੋਸਿ ਏવ ਕਮ੍ਮਂ, ਨ ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕੋ ਅਹੋਸਿ ਅਤ੍ਥਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਚਾਤਿ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ ਕਮ੍ਮਂ।
Kammavibhattīti kammavibhāgo. Diṭṭhadhammo vuccati paccakkhabhūto paccuppanno attabhāvo, tattha veditabbaphalaṃ kammaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ. Paccupannabhavato anantaraṃ veditabbaphalaṃ kammaṃ upapajjavedanīyaṃ. Aparapariyāyavedanīyanti diṭṭhadhammānantarabhavato aññasmiṃ attabhāvapariyāye attabhāvaparivatte veditabbaphalaṃ kammaṃ. Paṭipakkhehi anabhibhūtatāya paccayavisesena paṭiladdhavisesatāya ca balavabhāvappattā tādisassa pubbābhisaṅkhārassa vasena sātisayā hutvā pavattā paṭhamajavanacetanā tasmiṃyeva attabhāve phaladāyinī diṭṭhadhammavedanīyakammaṃ nāma. Sā hi vuttākārena balavatī javanasantāne guṇavisesayuttesu upakārānupakāravasappavattiyā āsevanālābhena appavipākatāya ca paṭhamajavanacetanā itaradvayaṃ viya pavattasantānuparamāpekkhaṃ okāsalābhāpekkhañca kammaṃ na hotīti idheva pupphamattaṃ viya pavattivipākamattaṃ phalaṃ deti. Tathā asakkontanti kammassa vipākadānaṃ nāma upadhippayogādipaccayantarasamavāyeneva hotīti tadabhāvato tasmiṃyeva attabhāve vipākaṃ dātuṃ asakkontaṃ. Ahosikammanti ahosi eva kammaṃ, na tassa vipāko ahosi atthi bhavissati cāti evaṃ veditabbaṃ kammaṃ.
ਅਤ੍ਥਸਾਧਿਕਾਤਿ ਦਾਨਾਦਿਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਕਾ। ਕਾ ਪਨ ਸਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਤ੍ਤਮਜવਨਚੇਤਨਾ’’ਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਪਕਚੇਤਨਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧવਿਸੇਸਾ ਪੁਰਿਮਜવਨਚੇਤਨਾਹਿ ਲਦ੍ਧਾਸੇવਨਾ ਚ ਸਮਾਨਾ ਅਨਨ੍ਤਰਤ੍ਤਭਾવੇ વਿਪਾਕਦਾਯਿਨੀ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। ਪੁਰਿਮਉਪਮਾਯਯੇવਾਤਿ ਮਿਗਲੁਦ੍ਦਕੋਪਮਾਯਯੇવ।
Atthasādhikāti dānādipāṇātipātādiatthassa nipphādikā. Kā pana sāti āha ‘‘sattamajavanacetanā’’ti. Sā hi sanniṭṭhāpakacetanā vuttanayena paṭiladdhavisesā purimajavanacetanāhi laddhāsevanā ca samānā anantarattabhāve vipākadāyinī upapajjavedanīyakammaṃ nāma. Purimaupamāyayevāti migaluddakopamāyayeva.
ਸਤਿ ਸਂਸਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਸਤਿ ਸਂਸਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਅਹੋਸਿਕਮ੍ਮਪਕ੍ਖੇ ਤਿਟ੍ਠਤਿ વਿਪਚ੍ਚਨੋਕਾਸਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਯਂ ਗਰੁਕਨ੍ਤਿ ਯਂ ਅਕੁਸਲਂ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਂ, ਕੁਸਲਞ੍ਚ ਮਹਾਨੁਭਾવਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਕੁਸਲਂ વਾ ਹਿ ਹੋਤੁ ਅਕੁਸਲਂ વਾ, ਯਂ ਗਰੁਕਂ ਮਾਤੁਘਾਤਾਦਿਕਮ੍ਮਂ વਾ ਮਹਗ੍ਗਤਕਮ੍ਮਂ વਾ, ਤਦੇવ ਪਠਮਂ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇਸੁ ਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਂ ਬਹੁਲਨ੍ਤਿ ਯਂ ਬਹੁਲਂ ਅਭਿਣ੍ਹਸੋ ਕਤਂ ਸਮਾਸੇવਿਤਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇਸੁ ਪਨ ਯਂ ਬਹੁਲਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਦਾਸਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਮਰਣਕਾਲੇ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਆਸਨ੍ਨਕਾਲੇ ਕਤੇ ਪਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਪਨ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲੇਸੁ ਆਸਨ੍ਨਮਰਣੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤੁਨ੍ਤਿ ਪਰਿਬ੍ਯਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤੁਂ।
Sati saṃsārappavattiyāti iminā asati saṃsārappavattiyaṃ ahosikammapakkhe tiṭṭhati vipaccanokāsassa abhāvatoti dīpeti. Yaṃ garukanti yaṃ akusalaṃ mahāsāvajjaṃ, kusalañca mahānubhāvaṃ kammaṃ. Kusalaṃ vā hi hotu akusalaṃ vā, yaṃ garukaṃ mātughātādikammaṃ vā mahaggatakammaṃ vā, tadeva paṭhamaṃ vipaccati. Tenāha ‘‘kusalākusalesu panā’’tiādi. Yaṃ bahulanti yaṃ bahulaṃ abhiṇhaso kataṃ samāsevitaṃ. Tenāha ‘‘kusalākusalesu pana yaṃ bahulaṃ hotī’’tiādi. Yadāsannaṃ nāma maraṇakāle anussaritaṃ kammaṃ, āsannakāle kate pana vattabbameva natthīti āha ‘‘yaṃ pana kusalākusalesu āsannamaraṇe’’tiādi. Anussaritunti paribyattabhāvena anussarituṃ.
ਤੇਸਂ ਅਭਾવੇਤਿ ਤੇਸਂ ਯਂਗਰੁਕਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਾવੇ। ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ વਿਪਾਕਂ ਦੇਤੀਤਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਨਕવਸੇਨ વਿਪਾਕਂ ਦੇਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਨਕવਸੇਨ ਹਿ ਗਰੁਕਾਦਿਕਮ੍ਮਚਤੁਕ੍ਕਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਗਰੁਕਂ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ વਿਪਚ੍ਚਤਿ, ਗਰੁਕੇ ਅਸਤਿ ਬਹੁਲੀਕਤਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਸਤਿ ਯਦਾਸਨ੍ਨਂ , ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਸਤਿ ‘‘ਕਟਤ੍ਤਾ વਾ ਪਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਪੁਰਿਮਜਾਤੀਸੁ ਕਤਕਮ੍ਮਂ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਬਹੁਲਾਸਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਕਤੇਸੁ ਚ ਬਲਾਬਲਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਾਪਤੋ ਪਾਪਨ੍ਤਰਂ ਕਲ੍ਯਾਣਞ੍ਚ, ਕਲ੍ਯਾਣਤੋ ਕਲ੍ਯਾਣਨ੍ਤਰਂ ਪਾਪਞ੍ਚ ਬਹੁਲੀਕਤਂ। ਤਤੋ ਮਹਤੋવ ਪੁਬ੍ਬਕਤਾਦਿ ਅਪ੍ਪਞ੍ਚ ਬਹੁਲਾਨੁਸ੍ਸਰਣੇਨ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਾਦਿਜਨਨਤੋ, ਪਟਿਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਤਾਯ ਆਰਦ੍ਧવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸੇਸਸ੍ਸ વਾ ਅਪਰਪਰਿਯਾਯવੇਦਨੀਯਸ੍ਸ ਅਪਰਿਕ੍ਖੀਣਤਾਯ ਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਪਰਿਣਾਮવਿਸੇਸਤੋਤਿ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਆਯੂਹਿਤਫਲਂ ਪਠਮਂ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਮਹਾਨਾਰਦਕਸ੍ਸਪਜਾਤਕੇ (ਜਾ॰ ੨.੨੨.੧੧੫੩ ਆਦਯੋ) વਿਦੇਹਰਞ੍ਞੋ ਸੇਨਾਪਤਿ ਅਲਾਤੋ, ਬੀਜਕੋ ਦਾਸੋ, ਰਾਜਕਞ੍ਞਾ ਰੁਚਾ ਚ ਏਤ੍ਥ ਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ –
Tesaṃ abhāveti tesaṃ yaṃgarukādīnaṃ tiṇṇaṃ kammānaṃ abhāve. Yattha katthaci vipākaṃ detīti paṭisandhijanakavasena vipākaṃ deti. Paṭisandhijanakavasena hi garukādikammacatukkaṃ vuttaṃ. Tattha garukaṃ sabbapaṭhamaṃ vipaccati, garuke asati bahulīkataṃ, tasmiṃ asati yadāsannaṃ , tasmiṃ asati ‘‘kaṭattā vā panā’’ti vuttaṃ purimajātīsu katakammaṃ vipaccati. Bahulāsannapubbakatesu ca balābalaṃ jānitabbaṃ. Pāpato pāpantaraṃ kalyāṇañca, kalyāṇato kalyāṇantaraṃ pāpañca bahulīkataṃ. Tato mahatova pubbakatādi appañca bahulānussaraṇena vippaṭisārādijananato, paṭipakkhassa aparipuṇṇatāya āraddhavipākassa kammassa kammasesassa vā aparapariyāyavedanīyassa aparikkhīṇatāya santatiyā pariṇāmavisesatoti tehi tehi kāraṇehi āyūhitaphalaṃ paṭhamaṃ vipaccati. Mahānāradakassapajātake (jā. 2.22.1153 ādayo) videharañño senāpati alāto, bījako dāso, rājakaññā rucā ca ettha nidassanaṃ. Tathā hi vuttaṃ bhagavatā –
‘‘ਤਤ੍ਰਾਨਨ੍ਦ, ਯ੍વਾਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਇਧ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤੀ…ਪੇ॰… ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਅਪਾਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ વਿਨਿਪਾਤਂ ਨਿਰਯਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ, ਪੁਬ੍ਬੇ વਾਸ੍ਸ ਤਂ ਕਤਂ ਹੋਤਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨੀਯਂ, ਪਚ੍ਛਾ વਾਸ੍ਸ ਤਂ ਕਤਂ ਹੋਤਿ ਪਾਪਕਮ੍ਮਂ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨੀਯਂ, ਮਰਣਕਾਲੇ વਾਸ੍ਸ ਹੋਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਸਮਤ੍ਤਾ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਾ, ਤੇਨ ਸੋ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਅਪਾਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ વਿਨਿਪਾਤਂ ਨਿਰਯਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ –
‘‘Tatrānanda, yvāyaṃ puggalo idha pāṇātipātī…pe… micchādiṭṭhi. Kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjati, pubbe vāssa taṃ kataṃ hoti pāpakammaṃ dukkhavedanīyaṃ, pacchā vāssa taṃ kataṃ hoti pāpakammaṃ dukkhavedanīyaṃ, maraṇakāle vāssa hoti micchādiṭṭhi samattā samādinnā, tena so kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjatī’’ti –
ਆਦਿ । ਸਬ੍ਬਂ ਮਹਾਕਮ੍ਮવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੦੩) વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਿਂ ਬਹੁਨਾ। ਯਂ ਤਂ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਮਹਾਕਮ੍ਮવਿਭਙ੍ਗਞਾਣਂ, ਤਸ੍ਸੇવਾਯਂ વਿਸਯੋ, ਯਦਿਦਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਤੇਨ ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰવਿਪਾਕਤਾ ਸਮਤ੍ਥੀਯਤਿ।
Ādi . Sabbaṃ mahākammavibhaṅgasuttaṃ (ma. ni. 3.303) vitthāretabbaṃ. Kiṃ bahunā. Yaṃ taṃ tathāgatassa mahākammavibhaṅgañāṇaṃ, tassevāyaṃ visayo, yadidaṃ tassa tassa kammassa tena tena kāraṇena pubbāparavipākatā samatthīyati.
ਇਦਾਨਿ ਜਨਕਾਦਿਕਮ੍ਮਚਤੁਕ੍ਕਂ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ‘‘ਜਨਕਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪવਤ੍ਤਿਂ ਨ ਜਨੇਤੀਤਿ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਂ ਨ ਜਨੇਤਿ। ਪਠਮਨਯੇ ਜਨਕਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਿਪਾਕਮਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਦਾਯਕਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਨੁਜਾਨਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਪਰੋ ਨਯੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਨਾਦਿવਸੇਨ વਿਪਾਕਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਂ ਜਨਕਂ। ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਸਨ੍ਤਾਨਸ੍ਸ ਨਾਮਰੂਪਪ੍ਪਬਨ੍ਧਸ੍ਸ વਾ ਚਿਰਤਰਂ ਪવਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭੇਤਿ, ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੀ’’ਤਿ। ਉਪਪੀਲ਼ਕਂ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇ ਸਣਿਕਂ ਸਣਿਕਂ ਹਾਪੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਂ ਪੀਲ਼ੇਤਿ ਬਾਧੇਤਿ, ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤੀ’’ਤਿ।
Idāni janakādikammacatukkaṃ vibhajanto ‘‘janakaṃ nāmā’’tiādimāha. Pavattiṃ na janetīti pavattivipākaṃ na janeti. Paṭhamanaye janakakammassa paṭisandhivipākamattasseva vuttattā tassa pavattivipākadāyakattampi anujānanto ‘‘aparo nayo’’tiādimāha. Tattha paṭisandhidānādivasena vipākasantānassa nibbattakaṃ janakaṃ. Sukhadukkhasantānassa nāmarūpappabandhassa vā cirataraṃ pavattihetubhūtaṃ upatthambhakaṃ. Tenāha ‘‘sukhadukkhaṃ upatthambheti, addhānaṃ pavattetī’’ti. Upapīḷakaṃ sukhadukkhappabandhe pavattamāne saṇikaṃ saṇikaṃ hāpeti. Tenāha ‘‘sukhadukkhaṃ pīḷeti bādheti, addhānaṃ pavattituṃ na detī’’ti.
વਾਤਕਾਲ਼ਕੋ ਮਹਲ੍ਲਕੋ ਚੋਰੇ ਘਾਤੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤੀਤਿ ਸੋ ਕਿਰ ਮਹਲ੍ਲਕਕਾਲੇ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨ ਸੀਸਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਦ੍વੇ ਤਯੋ વਾਰੇ ਪਹਰਨ੍ਤੋ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਕਿਲਮੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਏવਮਾਹਂਸੁ। ਅਨੁਲੋਮਿਕਂ ਖਨ੍ਤਿਂ ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾਤਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਓਰਤੋ ਅਨੁਲੋਮਿਕਂ ਖਨ੍ਤਿਂ ਲਭਿਤ੍વਾ । ਤਰੁਣવਚ੍ਛਾਯ ਗਾવਿਯਾ ਮਦ੍ਦਿਤ੍વਾ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਂ ਪਾਪਿਤੋਤਿ ਏਕਾ ਕਿਰ ਯਕ੍ਖਿਨੀ ਧੇਨੁવੇਸੇਨ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਉਰੇ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਮਾਰੇਸਿ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਗਰੇ ਭવੋ ਨਾਗਰਿਯੋ।
Vātakāḷako mahallako core ghātetuṃ na sakkotīti so kira mahallakakāle ekappahārena sīsaṃ chindituṃ na sakkoti, dve tayo vāre paharanto manusse kilameti, tasmā te evamāhaṃsu. Anulomikaṃ khantiṃ paṭilabhitvāti sotāpattimaggassa orato anulomikaṃ khantiṃ labhitvā . Taruṇavacchāya gāviyā madditvā jīvitakkhayaṃ pāpitoti ekā kira yakkhinī dhenuvesena āgantvā ure paharitvā māresi, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Nagare bhavo nāgariyo.
ਘਾਤੇਤ੍વਾਤਿ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨਂ ਨਾਮ ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕਪ੍ਪਟਿਬਾਹਨਮੇવਾਤਿ ਆਹ ‘‘ਤਸ੍ਸ વਿਪਾਕਂ ਪਟਿਬਾਹਿਤ੍વਾ’’ਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਓਕਾਸਕਰਣਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਓਕਾਸਂ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ। વਿਪਚ੍ਚਨਾਯ ਕਤੋਕਾਸਂ ਕਮ੍ਮਂ વਿਪਕ੍ਕਮ੍ਮੇવ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਏવਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਕਤੇ ਓਕਾਸੇ ਤਂ વਿਪਾਕਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਉਪਪੀਲ਼ਕਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ વਿਪਾਕਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤਿ, ਨ ਸਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਂ ਦੇਤਿ। ਉਪਘਾਤਕਂ ਪਨ ਦੁਬ੍ਬਲਕਮ੍ਮਂ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ। ਕਿਞ੍ਚਿ ਬਹ੍વਾਬਾਧਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯੂਪਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇਨ વਿਪਾਕਸ੍ਸ વਿਬਾਧਕਂ ਉਪਪੀਲ਼ਕਂ, ਤਥਾ વਿਪਾਕਸ੍ਸੇવ ਉਪਚ੍ਛੇਦਕਂ। ਉਪਘਾਤਕਕਮ੍ਮਂ ਪਨ ਉਪਘਾਤੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਪਾਕਸ੍ਸ ਓਕਾਸਕਰਣੇਨ વਿਪਚ੍ਚਨੇ ਸਤਿ ਜਨਕਮੇવ ਸਿਯਾ। ਜਨਕਾਦਿਭਾવੋ ਨਾਮ વਿਪਾਕਂ ਪਤਿ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਕਮ੍ਮਂ ਪਤੀਤਿ વਿਪਾਕਸ੍ਸੇવ ਉਪਘਾਤਕਤਾ ਯੁਤ੍ਤਾ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, વੀਮਂਸਿਤਬ੍ਬਂ।
Ghātetvāti upacchinditvā. Kammassa upacchindanaṃ nāma tassa vipākappaṭibāhanamevāti āha ‘‘tassa vipākaṃ paṭibāhitvā’’ti. Tañca attano vipākuppattiyā okāsakaraṇanti vuttaṃ ‘‘attano vipākassa okāsaṃ karotī’’ti. Vipaccanāya katokāsaṃ kammaṃ vipakkammeva nāma hotīti āha ‘‘evaṃ pana kammena kate okāse taṃ vipākaṃ uppannaṃ nāma vuccatī’’ti. Upapīḷakaṃ aññassa vipākaṃ upacchindati, na sayaṃ attano vipākaṃ deti. Upaghātakaṃ pana dubbalakammaṃ upacchinditvā attano vipākaṃ uppādetīti ayametesaṃ viseso. Kiñci bahvābādhatādipaccayūpasannipātena vipākassa vibādhakaṃ upapīḷakaṃ, tathā vipākasseva upacchedakaṃ. Upaghātakakammaṃ pana upaghātetvā attano vipākassa okāsakaraṇena vipaccane sati janakameva siyā. Janakādibhāvo nāma vipākaṃ pati icchitabbo, na kammaṃ patīti vipākasseva upaghātakatā yuttā viya dissati, vīmaṃsitabbaṃ.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਮ੍ਮੇ ਕਤੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਪવਤ੍ਤੇ ਚ વਿਪਾਕਕਟਤ੍ਤਾਰੂਪਾਨਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਜਨਕਂ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਕਤੇ ਅਞ੍ਞੇਨ ਜਨਿਤਸ੍ਸ ਇਟ੍ਠਸ੍ਸ વਾ ਅਨਿਟ੍ਠਸ੍ਸ વਾ ਫਲਸ੍ਸ વਿਬਾਧਕવਿਚ੍ਛੇਦਕਪਚ੍ਚਯਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਬ੍ਰੂਹਨਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਜਨਕਸਾਮਤ੍ਥਿਯਾਨੁਰੂਪਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਿਚਿਰਤਰਪ੍ਪਬਨ੍ਧਾ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਂ। ਜਨਕੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਂ ਕੁਸਲਫਲਂ વਾ ਅਕੁਸਲਫਲਂ વਾ ਯੇਨ ਪਚ੍ਚਨੀਕਭੂਤੇਨ ਰੋਗਧਾਤੁવਿਸਮਤਾਦਿਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਯ વਿਬਾਧਯਤਿ, ਤਂ ਉਪਪੀਲ਼ਕਂ। ਯੇਨ ਪਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਜਨਕਸਾਮਤ੍ਥਿਯવਸੇਨ ਚਿਰਤਰਪ੍ਪਬਨ੍ਧਾਰਹਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਫਲਂ વਿਚ੍ਛੇਦਕਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਹਞ੍ਞਤਿ વਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ, ਤਂ ਉਪਘਾਤਕਨ੍ਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਾਰੋ।
Aparo nayo – yasmiṃ kamme kate paṭisandhiyaṃ pavatte ca vipākakaṭattārūpānaṃ uppatti hoti, taṃ janakaṃ. Yasmiṃ pana kate aññena janitassa iṭṭhassa vā aniṭṭhassa vā phalassa vibādhakavicchedakapaccayānuppattiyā upabrūhanapaccayuppattiyā janakasāmatthiyānurūpaṃ parisuddhiciratarappabandhā hoti, taṃ upatthambhakaṃ. Janakena nibbattitaṃ kusalaphalaṃ vā akusalaphalaṃ vā yena paccanīkabhūtena rogadhātuvisamatādinimittatāya vibādhayati, taṃ upapīḷakaṃ. Yena pana kammunā janakasāmatthiyavasena ciratarappabandhārahampi samānaṃ phalaṃ vicchedakapaccayuppattiyā upahaññati vicchijjati, taṃ upaghātakanti ayamettha sāro.
ਤਤ੍ਥ ਕੇਚਿ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਕੁਸਲਭਾવਂ ਇਤ੍ਥਤ੍ਤਮਾਗਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਦੀਘਾਯੁਕਤਾਸਂવਤ੍ਤਨવਸੇਨ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਕੁਸਲਭਾવਂ ਬਹ੍વਾਬਾਧਅਪ੍ਪਾਯੁਕਤਾਸਂવਤ੍ਤਨવਸੇਨ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤਿ। ਤਥਾ ਚ વੁਤ੍ਤਂ ਮਜ੍ਝਿਮਨਿਕਾਯੇ ਚੂਲ਼ਕਮ੍ਮવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩.੨੯੦) –
Tattha keci dutiyassa kusalabhāvaṃ itthattamāgatassa appābādhadīghāyukatāsaṃvattanavasena, pacchimānaṃ dvinnaṃ akusalabhāvaṃ bahvābādhaappāyukatāsaṃvattanavasena vaṇṇenti. Tathā ca vuttaṃ majjhimanikāye cūḷakammavibhaṅgasuttavaṇṇanāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 3.290) –
‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਹਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ – ਉਪਪੀਲ਼ਕਂ, ਉਪਚ੍ਛੇਦਕਂ, ਜਨਕਂ, ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਨ੍ਤਿ। ਬਲવਕਮ੍ਮੇਨ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤੇ ਉਪਪੀਲ਼ਕਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏવਂ વਦਤਿ ਨਾਮ ‘ਸਚਾਹਂ ਪਠਮਤਰਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਂ, ਨ ਤੇ ਇਧ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੁਂ ਦਦੇਯ੍ਯਂ, ਚਤੂਸੁਯੇવ ਤਂ ਅਪਾਯੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪੇਯ੍ਯਂ। ਹੋਤੁ, ਤ੍વਂ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤ, ਅਹਂ ਉਪਪੀਲ਼ਕਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ ਤਂ ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾ ਨਿਰੋਜਂ ਨਿਯੂਸਂ ਕਸਟਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਤਂ ਤਾਦਿਸਂ ਕਰੋਤਿ। ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ? ਪਰਿਸ੍ਸਯਂ ਉਪਨੇਤਿ, ਭੋਗੇ વਿਨਾਸੇਤਿ।
‘‘Cattāri hi kammāni – upapīḷakaṃ, upacchedakaṃ, janakaṃ, upatthambhakanti. Balavakammena hi nibbattaṃ pavatte upapīḷakaṃ āgantvā atthato evaṃ vadati nāma ‘sacāhaṃ paṭhamataraṃ jāneyyaṃ, na te idha nibbattituṃ dadeyyaṃ, catūsuyeva taṃ apāyesu nibbattāpeyyaṃ. Hotu, tvaṃ yattha katthaci nibbatta, ahaṃ upapīḷakakammaṃ nāma taṃ pīḷetvā nirojaṃ niyūsaṃ kasaṭaṃ karissāmī’ti. Tato paṭṭhāya taṃ tādisaṃ karoti. Kiṃ karoti? Parissayaṃ upaneti, bhoge vināseti.
‘‘ਤਤ੍ਥ ਦਾਰਕਸ੍ਸ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਾਤੁ ਅਸ੍ਸਾਦੋ વਾ ਸੁਖਂ વਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਪੀਲ਼ਾવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂ ਪਰਿਸ੍ਸਯਂ ਉਪਨੇਤਿ। ਦਾਰਕਸ੍ਸ ਪਨ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਗੇਹੇ ਭੋਗਾ ਉਦਕਂ ਪਤ੍વਾ ਲੋਣਂ વਿਯ ਰਾਜਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ, ਕੁਮ੍ਭਦੋਹਨਧੇਨੁਯੋ ਖੀਰਂ ਨ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਸੂਰਤਾ ਗੋਣਾ ਚਣ੍ਡਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਕਾਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਖਞ੍ਜਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਗੋਮਣ੍ਡਲੇ ਰੋਗੋ ਪਤਤਿ, ਦਾਸਾਦਯੋ વਚਨਂ ਨ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, વਾਪਿਤਂ ਸਸ੍ਸਂ ਨ ਜਾਯਤਿ, ਗੇਹਗਤਂ ਗੇਹੇ, ਅਰਞ੍ਞਗਤਂ ਅਰਞ੍ਞੇ ਨਸ੍ਸਤਿ, ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਘਾਸਚ੍ਛਾਦਨਮਤ੍ਤਂ ਦੁਲ੍ਲਭਂ ਹੋਤਿ, ਗਬ੍ਭਪਰਿਹਾਰੋ ਨ ਹੋਤਿ, વਿਜਾਤਕਾਲੇ ਮਾਤੁ ਥਞ੍ਞਂ ਛਿਜ੍ਜਤਿ, ਦਾਰਕੋ ਪਰਿਹਾਰਂ ਅਲਭਨ੍ਤੋ ਪੀਲ਼ਿਤੋ ਨਿਰੋਜੋ ਨਿਯੂਸੋ ਕਸਟੋ ਹੋਤਿ। ਇਦਂ ਉਪਪੀਲ਼ਕਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ।
‘‘Tattha dārakassa mātukucchiyaṃ nibbattakālato paṭṭhāya mātu assādo vā sukhaṃ vā na hoti, mātāpitūnaṃ pīḷāva uppajjati. Evaṃ parissayaṃ upaneti. Dārakassa pana mātukucchimhi nibbattakālato paṭṭhāya gehe bhogā udakaṃ patvā loṇaṃ viya rājādīnaṃ vasena nassanti, kumbhadohanadhenuyo khīraṃ na denti, sūratā goṇā caṇḍā honti, kāṇā honti, khañjā honti, gomaṇḍale rogo patati, dāsādayo vacanaṃ na karonti, vāpitaṃ sassaṃ na jāyati, gehagataṃ gehe, araññagataṃ araññe nassati, anupubbena ghāsacchādanamattaṃ dullabhaṃ hoti, gabbhaparihāro na hoti, vijātakāle mātu thaññaṃ chijjati, dārako parihāraṃ alabhanto pīḷito nirojo niyūso kasaṭo hoti. Idaṃ upapīḷakakammaṃ nāma.
‘‘ਦੀਘਾਯੁਕਕਮ੍ਮੇਨ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦਕਕਮ੍ਮਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਆਯੁਂ ਛਿਨ੍ਦਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸੋ ਅਟ੍ਠੁਸਭਗਮਨਂ ਕਤ੍વਾ ਸਰਂ ਖਿਪੇਯ੍ਯ, ਤਮਞ੍ਞੋ ਧਨੁਤੋ ਮੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤਂ ਮੁਗ੍ਗਰੇਨ ਪਹਰਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਪਾਤੇਯ੍ਯ, ਏવਂ ਦੀਘਾਯੁਕਕਮ੍ਮੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦਕਕਮ੍ਮਂ ਆਯੁਂ ਛਿਨ੍ਦਤਿ। ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ? ਚੋਰਾਨਂ ਅਟવਿਂ ਪવੇਸੇਤਿ, વਾਲ਼ਮਚ੍ਛੋਦਕਂ ਓਤਾਰੇਤਿ, ਅਞ੍ਞਤਰਂ વਾ ਪਨ ਸਪਰਿਸ੍ਸਯਠਾਨਂ ਉਪਨੇਤਿ। ਇਦਂ ਉਪਚ੍ਛੇਦਕਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। ‘ਉਪਘਾਤਕ’ਨ੍ਤਿਪਿ ਏਤਸ੍ਸੇવ ਨਾਮਂ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਂ ਪਨ ਕਮ੍ਮਂ ਜਨਕਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। ਅਪ੍ਪਭੋਗਕੁਲਾਦੀਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭੋਗਸਮ੍ਪਦਾਦਿਕਰਣੇਨ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਕਮ੍ਮਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ।
‘‘Dīghāyukakammena pana nibbattassa upacchedakakammaṃ āgantvā āyuṃ chindati. Yathā hi puriso aṭṭhusabhagamanaṃ katvā saraṃ khipeyya, tamañño dhanuto muttamattaṃ muggarena paharitvā tattheva pāteyya, evaṃ dīghāyukakammena nibbattassa upacchedakakammaṃ āyuṃ chindati. Kiṃ karoti? Corānaṃ aṭaviṃ paveseti, vāḷamacchodakaṃ otāreti, aññataraṃ vā pana saparissayaṭhānaṃ upaneti. Idaṃ upacchedakakammaṃ nāma. ‘Upaghātaka’ntipi etasseva nāmaṃ. Paṭisandhinibbattakaṃ pana kammaṃ janakakammaṃ nāma. Appabhogakulādīsu nibbattassa bhogasampadādikaraṇena upatthambhakakammaṃ upatthambhakakammaṃ nāma.
‘‘ਪਰਿਤ੍ਤਕਮ੍ਮੇਨਪਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਏਤਂ ਪવਤ੍ਤੇ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾਦਿવਿਰਤਿਕਮ੍ਮਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏવਂ વਦਤਿ ਨਾਮ ‘ਸਚਾਹਂ ਪਠਮਤਰਂ ਜਾਨੇਯ੍ਯਂ, ਨ ਤੇ ਇਧ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤੁਂ ਦਦੇਯ੍ਯਂ, ਦੇવਲੋਕੇਯੇવ ਤਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪੇਯ੍ਯਂ, ਹੋਤੁ, ਤ੍વਂ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤ, ਅਹਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਂ ਤੇ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਂ ਕਰੋਤਿ। ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ? ਪਰਿਸ੍ਸਯਂ ਨਾਸੇਤਿ, ਭੋਗੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ।
‘‘Parittakammenapi nibbattaṃ etaṃ pavatte pāṇātipātādiviratikammaṃ āgantvā atthato evaṃ vadati nāma ‘sacāhaṃ paṭhamataraṃ jāneyyaṃ, na te idha nibbattituṃ dadeyyaṃ, devalokeyeva taṃ nibbattāpeyyaṃ, hotu, tvaṃ yattha katthaci nibbatta, ahaṃ upatthambhakakammaṃ nāma upatthambhaṃ te karissāmī’ti upatthambhaṃ karoti. Kiṃ karoti? Parissayaṃ nāseti, bhoge uppādeti.
‘‘ਤਤ੍ਥ ਦਾਰਕਸ੍ਸ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਸੁਖਮੇવ ਸਾਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਯੇਪਿ ਪਕਤਿਯਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾਮਨੁਸ੍ਸਪਰਿਸ੍ਸਯਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਅਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ । ਏવਂ ਪਰਿਸ੍ਸਯਂ ਨਾਸੇਤਿ। ਦਾਰਕਸ੍ਸ ਪਨ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਗੇਹੇ ਭੋਗਾਨਂ ਪਮਾਣਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਨਿਧਿਕੁਮ੍ਭਿਯੋ ਪੁਰਤੋਪਿ ਪਚ੍ਛਤੋਪਿ ਗੇਹਂ ਪਰਿવਟ੍ਟਮਾਨਾ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ। ਮਾਤਾਪਿਤਰੋ ਪਰੇਹਿ ਠਪਿਤਧਨਸ੍ਸਪਿ ਸਮ੍ਮੁਖੀਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਧੇਨੁਯੋ ਬਹੁਖੀਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਗੋਣਾ ਸੁਖਸੀਲਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, વਪ੍ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਸਸ੍ਸਾਨਿ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, વਡ੍ਢਿਯਾ વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ, ਤਾવਕਾਲਿਕਂ વਾ ਦਿਨ੍ਨਂ ਧਨਂ ਅਚੋਦਿਤਾ ਸਯਮੇવ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦੇਨ੍ਤਿ, ਦਾਸਾਦਯੋ ਸੁਬ੍ਬਚਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾ ਨ ਪਰਿਹਾਯਨ੍ਤਿ, ਦਾਰਕੋ ਗਬ੍ਭਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਰਿਹਾਰਂ ਲਭਤਿ, ਕੋਮਾਰਿਕવੇਜ੍ਜਾ ਸਨ੍ਨਿਹਿਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਗਹਪਤਿਕੁਲੇ ਜਾਤੋ ਸੇਟ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨਂ, ਅਮਚ੍ਚਕੁਲਾਦੀਸੁ ਜਾਤੋ ਸੇਨਾਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਲਭਤਿ। ਏવਂ ਭੋਗੇ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਸੋ ਅਪਰਿਸ੍ਸਯੋ ਸਭੋਗੋ ਚਿਰਂ ਜੀવਤਿ। ਇਦਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ। ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਅਕੁਸਲਾਨੇવ, ਜਨਕਂ ਕੁਸਲਮ੍ਪਿ ਅਕੁਸਲਮ੍ਪਿ, ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕਂ ਕੁਸਲਮੇવਾ’’ਤਿ।
‘‘Tattha dārakassa mātukucchiyaṃ nibbattakālato paṭṭhāya mātāpitūnaṃ sukhameva sātameva hoti. Yepi pakatiyā manussāmanussaparissayā honti, te sabbe apagacchanti . Evaṃ parissayaṃ nāseti. Dārakassa pana mātukucchimhi nibbattakālato paṭṭhāya gehe bhogānaṃ pamāṇaṃ na hoti, nidhikumbhiyo puratopi pacchatopi gehaṃ parivaṭṭamānā pavisanti. Mātāpitaro parehi ṭhapitadhanassapi sammukhībhāvaṃ gacchanti, dhenuyo bahukhīrā honti, goṇā sukhasīlā honti, vappaṭṭhāne sassāni sampajjanti, vaḍḍhiyā vā sampayuttaṃ, tāvakālikaṃ vā dinnaṃ dhanaṃ acoditā sayameva āharitvā denti, dāsādayo subbacā honti, kammantā na parihāyanti, dārako gabbhato paṭṭhāya parihāraṃ labhati, komārikavejjā sannihitāva honti. Gahapatikule jāto seṭṭhiṭṭhānaṃ, amaccakulādīsu jāto senāpatiṭṭhānādīni labhati. Evaṃ bhoge uppādeti. So aparissayo sabhogo ciraṃ jīvati. Idaṃ upatthambhakakammaṃ nāma. Imesu catūsu purimāni dve akusalāneva, janakaṃ kusalampi akusalampi, upatthambhakaṃ kusalamevā’’ti.
ਏਤ੍ਥ વਿਬਾਧੂਪਘਾਤਾ ਨਾਮ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਮ੍ਹਿ ਨ ਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ‘‘ਦ੍વੇ ਅਕੁਸਲਾਨੇવਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੇવਦਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਪਨ ਨਾਗਾਦੀਨਂ ਇਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਦਿਨ੍ਨਯਾਪਨਕਪੇਤਾਨਞ੍ਚ ਨਰਕਾਦੀਸੁ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨੂਪਪੀਲ਼ਨੂਪਘਾਤਕਾਨਿ ਸਨ੍ਤੀਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਭਾવੋ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਯਾ ਬਹੂਸੁ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯੇਸੁ ਕਤੇਸੁ ਏਕੇਨ ਗਹਿਤਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਸ੍ਸ ਇਤਰੇਸਂ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਬਲਪ੍ਪਦਾਯਿਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾਪਿ ਸਮਤ੍ਥਿਤਾ ਹੋਤਿ।
Ettha vibādhūpaghātā nāma kusalavipākamhi na yuttāti adhippāyena ‘‘dve akusalānevā’’ti vuttaṃ. Devadattādīnaṃ pana nāgādīnaṃ ito anuppadinnayāpanakapetānañca narakādīsu akusalavipākūpatthambhanūpapīḷanūpaghātakāni santīti catunnampi kusalākusalabhāvo na virujjhati. Evañca katvā yā bahūsu ānantariyesu katesu ekena gahitappaṭisandhikassa itaresaṃ tassa anubalappadāyitā vuttā, sāpi samatthitā hoti.
ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯੇਨ ਏਕਾਦਸ ਕਮ੍ਮਾਨਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਤ੍ਥੇਕਚ੍ਚਾਨਿ ਪਾਪਕਾਨਿ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾਨੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿਂ (વਿਭ॰ ੮੧੦) ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪਟਿਬਾਲ਼੍ਹਾਨੀਤਿ ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਟਿਬਾਹਿਤਾਨਿ ਨਿવਾਰਿਤਾਨਿ ਪਟਿਸੇਧਿਤਾਨਿ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਗਤਿ ਦੇવਲੋਕੋ ਚ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋ ਚ। ਗਤਿવਿਪਤ੍ਤੀਤਿ વਿਪਨ੍ਨਗਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਪਾਯਾ। ਉਪਧਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਤਭਾવਸਮਿਦ੍ਧਿ। ਉਪਧਿવਿਪਤ੍ਤੀਤਿ ਹੀਨਅਤ੍ਤਭਾવਤਾ। ਕਾਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਸੁਰਾਜਸੁਮਨੁਸ੍ਸਕਾਲਸਙ੍ਖਾਤੋ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਕਾਲੋ। ਕਾਲવਿਪਤ੍ਤੀਤਿ ਦੁਰਾਜਦੁਮ੍ਮਨੁਸ੍ਸਕਾਲਸਙ੍ਖਾਤੋ વਿਪਨ੍ਨਕਾਲੋ। ਪਯੋਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਸਮ੍ਮਾਪਯੋਗੋ। ਪਯੋਗવਿਪਤ੍ਤੀਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਪਯੋਗੋ।
Suttantapariyāyena ekādasa kammāni vibhajitvā idāni abhidhammapariyāpannaṃ dassento ‘‘atthekaccāni pāpakāni kammasamādānānī’’tiādinā vibhaṅgapāḷiṃ (vibha. 810) dasseti. Tattha gatisampattipaṭibāḷhānīti gatisampattiyā paṭibāhitāni nivāritāni paṭisedhitāni. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha ca gatisampattīti sampannagati devaloko ca manussaloko ca. Gativipattīti vipannagati cattāro apāyā. Upadhisampattīti attabhāvasamiddhi. Upadhivipattīti hīnaattabhāvatā. Kālasampattīti surājasumanussakālasaṅkhāto sampannakālo. Kālavipattīti durājadummanussakālasaṅkhāto vipannakālo. Payogasampattīti sammāpayogo. Payogavipattīti micchāpayogo.
ਇਦਾਨਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਾਨੁਭવਨਾਰਹੇ ਕਮ੍ਮੇ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਯੇવਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਅਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਾਨੁਭવਨਨਿਮ੍ਮਿਤ੍ਤਕਸ੍ਸ ਪਾਪਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਬ੍ਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਤਂ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਤਂ ਪਾਪਕਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਹਿ ਅਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਾਨੁਭવਨਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਬਹੁਪਾਪਕਮ੍ਮਂ વਿਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਗਤਿવਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਠਿਤਸ੍ਸੇવ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਯਦਿ ਪਨ ਸੋ ਏਕੇਨ ਕਲ੍ਯਾਣਕਮ੍ਮੇਨ ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਦੇવੇਸੁ વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਤਾਦਿਸੇ ਠਾਨੇ ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ વਾਰੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਏਕਨ੍ਤਂ ਕੁਸਲਸ੍ਸੇવਾਤਿ ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਗਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਪਟਿਬਾਲ਼੍ਹਂ ਨ વਿਪਚ੍ਚਤਿ। ਪਤਿਬਾਹਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾਤਿ ਬਾਧਿਤਂ ਹੁਤ੍વਾ। ਅਤ੍ਤਭਾવਸਮਿਦ੍ਧਿਯਨ੍ਤਿ ਸਰੀਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ। ਕਿਲਿਟ੍ਠਕਮ੍ਮਸ੍ਸਾਤਿ ਹਤ੍ਥਿਮੇਣ੍ਡਅਸ੍ਸਬਨ੍ਧਕਗੋਪਾਲਕਾਦਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ। ਪਲਾਯਿਤਬ੍ਬਯੁਤ੍ਤਕਾਲੇਤਿ ਹਤ੍ਥਿਆਦਿਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਸਮਾਗਮਕਾਲੇ। ਲਞ੍ਜਂ ਦੇਤੀਤਿ ਏવਂ ਮੇ ਬਾਧਤਂ ਪਰੇਸਂ વਸੇ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਦੇਤਿ। ਚੋਰਿਕਯੁਤ੍ਤਕਾਲੇਤਿ ਪਕ੍ਖਬਲਾਦੀਨਂ ਲਬ੍ਭਮਾਨਕਾਲੇ। ਅਨ੍ਤਰਕਪ੍ਪੇਤਿ ਪਰਿਯੋਸਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੇ ਅਨ੍ਤਰਕਪ੍ਪੇ।
Idāni yathāvuttapāḷiyā atthaṃ dassento ‘‘tatthā’’tiādimāha. Tattha aniṭṭhārammaṇānubhavanārahe kamme vijjamāneyevāti iminā aniṭṭhārammaṇānubhavananimmittakassa pāpakammassa sabbhāvaṃ dasseti. Taṃ kammanti taṃ pāpakaṃ kammaṃ. Ekaccassa hi aniṭṭhārammaṇānubhavananimittaṃ bahupāpakammaṃ vijjamānampi gativipattiyaṃ ṭhitasseva vipaccati. Yadi pana so ekena kalyāṇakammena gatisampattiyaṃ devesu vā manussesu vā nibbatteyya, tādise ṭhāne akusalassa vāro natthi, ekantaṃ kusalassevāti taṃ kammaṃ gatisampattipaṭibāḷhaṃ na vipaccati. Patibāhitaṃ hutvāti bādhitaṃ hutvā. Attabhāvasamiddhiyanti sarīrasampattiyaṃ. Kiliṭṭhakammassāti hatthimeṇḍaassabandhakagopālakādikammassa. Palāyitabbayuttakāleti hatthiādipaccatthikasamāgamakāle. Lañjaṃ detīti evaṃ me bādhataṃ paresaṃ vase na hotīti deti. Corikayuttakāleti pakkhabalādīnaṃ labbhamānakāle. Antarakappeti pariyosānappatte antarakappe.
ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਯੇਨ ਸੋਲ਼ਸ ਕਮ੍ਮਾਨਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਯੇਨ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੨੩੪-੨੩੫) ਦ੍વਾਦਸ ਕਮ੍ਮਾਨਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਅਪਰਾਨਿਪੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਤੀਤਭવੇਸੁ ਕਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਤੀਤਭવੇਸੁਯੇવ વਿਪਕ੍ਕવਿਪਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋਸਿ ਕਮ੍ਮਂ ਅਹੋਸਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਤੀਤੇ ਆਯੂਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। વਿਪਾਕવਾਰਨ੍ਤਿ વਿਪਚ੍ਚਨਾવਸਰਂ વਿਪਾਕવਾਰਂ। ‘‘વਿਪਾਕવਾਰਂ ਲਭਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ‘‘ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਜਨੇਸੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ વਿਭਾવੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਜਨੇਸੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਦਾਯਕਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਦਾਯਿਤਾਪਿ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਪવਤ੍ਤਿવਿਪਾਕਸ੍ਸੇવ ਪਨ ਦਾਯਕਂ ਰੂਪਜਨਕਸੀਸੇਨ વਦਤਿ। ਤਸ੍ਸੇવ ਅਤੀਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਸ੍ਸ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਸ੍ਸ ਚ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲੇਨ ਅਤੀਤਭવੇਸੁਯੇવ ਅવਿਪਕ੍ਕવਿਪਾਕਞ੍ਚ, ਅਤੀਤੇਯੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਅਪਰਪਰਿਯਾਯવੇਦਨੀਯਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅવਿਪਕ੍ਕવਿਪਾਕਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋਸਿ ਕਮ੍ਮਂ ਨਾਹੋਸਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਪਨ વਿਪਾਕવਾਰਂ ਨ ਲਭੀ’’ਤਿਆਦਿ।
Abhidhammanayena soḷasa kammāni vibhajitvā paṭisambhidāmaggapariyāyena (paṭi. ma. 1.234-235) dvādasa kammāni vibhajitvā dassetuṃ ‘‘aparānipī’’tiādimāha. Tattha atītabhavesu katassa kammassa atītabhavesuyeva vipakkavipākaṃ gahetvā ‘‘ahosi kammaṃ ahosi kammavipāko’’ti vuttanti āha ‘‘yaṃ kammaṃ atīte āyūhita’’ntiādi. Vipākavāranti vipaccanāvasaraṃ vipākavāraṃ. ‘‘Vipākavāraṃ labhatī’’ti iminā vuttamevatthaṃ ‘‘paṭisandhiṃ janesī’’tiādinā vibhāveti. Tattha paṭisandhiṃ janesīti iminā ca paṭisandhidāyakassa kammassa pavattivipākadāyitāpi vuttā hoti. Pavattivipākasseva pana dāyakaṃ rūpajanakasīsena vadati. Tasseva atītassa kammassa diṭṭhadhammavedanīyassa upapajjavedanīyassa ca paccayavekallena atītabhavesuyeva avipakkavipākañca, atīteyeva parinibbutassa diṭṭhadhammavedanīyaupapajjavedanīyaaparapariyāyavedanīyassa kammassa avipakkavipākañca gahetvā ‘‘ahosi kammaṃ nāhosi kammavipāko’’tipi vuttanti āha ‘‘yaṃ pana vipākavāraṃ na labhī’’tiādi.
ਅਤੀਤਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅવਿਪਕ੍ਕવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭવੇ ਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਪਚ੍ਚਮਾਨਂ વਿਪਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋਸਿ ਕਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਥਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਪਨ ਅਤੀਤੇ ਆਯੂਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਤੀਤਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤવਿਪਾਕਕਾਲਸ੍ਸ ਚ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭવੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਅવਿਪਚ੍ਚਮਾਨવਿਪਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋਸਿ ਕਮ੍ਮਂ ਨਤ੍ਥਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਅਲਦ੍ਧવਿਪਾਕવਾਰ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਅਤੀਤਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਿਪਾਕਾਰਹਸ੍ਸ ਅવਿਪਕ੍ਕવਿਪਾਕਸ੍ਸ ਅਨਾਗਤਭવੇ ਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਿਪਚ੍ਚਿਤਬ੍ਬਂ વਿਪਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋਸਿ ਕਮ੍ਮਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਂ ਪਨ ਅਤੀਤੇ ਆਯੂਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਅਤੀਤਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤવਿਪਾਕਕਾਲਸ੍ਸ ਚ ਅਨਾਗਤਭવੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅવਿਪਚ੍ਚਿਤਬ੍ਬવਿਪਾਕਞ੍ਚ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹੋਸਿ ਕਮ੍ਮਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਅਨਾਗਤੇ વਿਪਾਕવਾਰਂ ਨ ਲਭਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਏવਂ ਤਾવ ਅਤੀਤਕਮ੍ਮਂ ਅਤੀਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਾਗਤવਿਪਾਕਾવਿਪਾਕવਸੇਨ ਛਧਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ।
Atītasseva kammassa avipakkavipākassa paccuppannabhave paccayasampattiyā vipaccamānaṃ vipākaṃ gahetvā ‘‘ahosi kammaṃ atthi kammavipāko’’ti vuttanti āha ‘‘yaṃ pana atīte āyūhita’’ntiādimāha. Atītasseva kammassa atikkantavipākakālassa ca paccuppannabhave parinibbāyantassa ca avipaccamānavipākaṃ gahetvā ‘‘ahosi kammaṃ natthi kammavipāko’’ti vuttanti āha ‘‘aladdhavipākavāra’’ntiādi. Atītasseva kammassa vipākārahassa avipakkavipākassa anāgatabhave paccayasampattiyā vipaccitabbaṃ vipākaṃ gahetvā ‘‘ahosi kammaṃ bhavissati kammavipāko’’ti vuttanti dassento ‘‘yaṃ pana atīte āyūhita’’ntiādimāha. Atītasseva kammassa atikkantavipākakālassa ca anāgatabhave parinibbāyitabbassa avipaccitabbavipākañca gahetvā ‘‘ahosi kammaṃ na bhavissati kammavipāko’’ti vuttanti āha ‘‘yaṃ anāgate vipākavāraṃ na labhissatī’’tiādi. Evaṃ tāva atītakammaṃ atītapaccuppannānāgatavipākāvipākavasena chadhā dassitaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਭવੇ ਕਤਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਸ੍ਸ ਇਧੇવ વਿਪਚ੍ਚਮਾਨਂ વਿਪਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਥਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਂ ਪਨ ਏਤਰਹਿ ਆਯੂਹਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਯਂ ਪਨ ਏਤਰਹਿ વਿਪਾਕવਾਰਂ ਨ ਲਭਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲੇਨ ਇਧ ਅવਿਪਚ੍ਚਮਾਨਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਇਧ ਅવਿਪਚ੍ਚਮਾਨਞ੍ਚ વਿਪਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਮ੍ਮਂ ਨਤ੍ਥਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਸ੍ਸ ਅਪਰਪਰਿਯਾਯવੇਦਨੀਯਸ੍ਸ ਚ ਅਨਾਗਤਭવੇ વਿਪਚ੍ਚਿਤਬ੍ਬવਿਪਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਮ੍ਮਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਪਨ ਏਤਰਹਿ ਆਯੂਹਿਤਂ ਅਨਾਗਤੇ વਿਪਾਕવਾਰਂ ਲਭਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲੇਨ ਅਨਾਗਤਭવੇ ਅવਿਪਚ੍ਚਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਅਨਾਗਤਭવੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਪਰਪਰਿਯਾਯવੇਦਨੀਯਸ੍ਸ ਅવਿਪਚ੍ਚਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ વਿਪਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਮ੍ਮਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਪਨ વਿਪਾਕવਾਰਂ ਨ ਲਭਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ।
Idāni paccuppannabhave katassa diṭṭhadhammavedanīyassa idheva vipaccamānaṃ vipākaṃ gahetvā ‘‘atthi kammaṃ atthi kammavipāko’’ti vuttanti dassento ‘‘yaṃ pana etarahi āyūhita’’ntiādimāha. Yaṃ pana etarahi vipākavāraṃ na labhatītiādinā tasseva paccuppannassa kammassa paccayavekallena idha avipaccamānañca diṭṭheva dhamme parinibbāyantassa idha avipaccamānañca vipākaṃ gahetvā ‘‘atthi kammaṃ natthi kammavipāko’’ti vuttanti dasseti. Paccuppannasseva kammassa upapajjavedanīyassa aparapariyāyavedanīyassa ca anāgatabhave vipaccitabbavipākaṃ gahetvā ‘‘atthi kammaṃ bhavissati kammavipāko’’ti vuttanti āha ‘‘yaṃ pana etarahi āyūhitaṃ anāgate vipākavāraṃ labhissatī’’tiādi. Paccuppannasseva kammassa upapajjavedanīyassa paccayavekallena anāgatabhave avipaccitabbañca anāgatabhave parinibbāyitabbassa aparapariyāyavedanīyassa avipaccitabbañca vipākaṃ gahetvā ‘‘atthi kammaṃ na bhavissati kammavipāko’’ti vuttanti āha ‘‘yaṃ pana vipākavāraṃ na labhissatī’’tiādi.
ਏવਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਕਮ੍ਮਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਾਗਤવਿਪਾਕਾવਿਪਾਕવਸੇਨ ਚਤੁਧਾ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਨਾਗਤਭવੇ ਕਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨਾਗਤੇ વਿਪਚ੍ਚਿਤਬ੍ਬવਿਪਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਕਮ੍ਮਂ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਯਂ ਪਨਾਨਾਗਤੇ ਆਯੂਹਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਸ੍ਸੇવ ਅਨਾਗਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲੇਨ ਅવਿਪਚ੍ਚਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ ਅਨਾਗਤਭવੇ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅવਿਪਚ੍ਚਿਤਬ੍ਬਞ੍ਚ વਿਪਾਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਕਮ੍ਮਂ ਨ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਂ ਪਨ વਿਪਾਕવਾਰਂ ਨ ਲਭਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ । ਏવਂ ਅਨਾਗਤਕਮ੍ਮਂ ਅਨਾਗਤવਿਪਾਕਾવਿਪਾਕવਸੇਨ ਦ੍વਿਧਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਏવਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦ੍વਾਦਸਕਮ੍ਮਾਨਿ ਨਿਗਮੇਤਿ।
Evañca paccuppannakammaṃ paccuppannānāgatavipākāvipākavasena catudhā dassetvā idāni anāgatabhave katassa kammassa anāgate vipaccitabbavipākaṃ gahetvā ‘‘bhavissati kammaṃ bhavissati kammavipāko’’ti vuttanti dassento ‘‘yaṃ panānāgate āyūhissatī’’tiādimāha. Tasseva anāgatassa kammassa paccayavekallena avipaccitabbañca anāgatabhave parinibbāyitabbassa avipaccitabbañca vipākaṃ gahetvā ‘‘bhavissati kammaṃ na bhavissati kammavipāko’’ti vuttanti āha ‘‘yaṃ pana vipākavāraṃ na labhissatī’’tiādi . Evaṃ anāgatakammaṃ anāgatavipākāvipākavasena dvidhā dassitaṃ. Evantiādinā yathāvuttadvādasakammāni nigameti.
ਇਦਾਨਿ ਸਬ੍ਬੇਸੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦੇਸੁ ਕਮ੍ਮੇਸੁ ਯਾਨਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾਨਿ ਸੋਲ਼ਸ ਕਮ੍ਮਾਨਿ, ਯਾਨਿ ਚ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਰਿਯਾਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾਨਿ ਦ੍વਾਦਸ ਕਮ੍ਮਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਪਰਿਯਾਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੇਸੁ ਏਕਾਦਸવਿਧੇਸੁਯੇવ ਕਮ੍ਮੇਸੁ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਚ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਅਪਰਪਰਿਯਾਯવੇਦਨੀਯੇਸੁ ਤੀਸੁਯੇવ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਨੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਤਿ ਇਮਾਨਿ ਚੇવਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਤਨੋ ਠਾਨਾ ਓਸਕ੍ਕਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਦ੍વਾਦਸਸੋਲ਼ਸਪ੍ਪਭੇਦਸਙ੍ਖਾਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਰਿਹਾਪੇਤ੍વਾ, ਤਂ ਤਂ ਪਭੇਦਂ ਹਿਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਏਕਾਦਸ ਕਮ੍ਮਾਨਿਯੇવ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਤਂਸਭਾવਾਨਂਯੇવ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਦ੍વਾਦਸਧਾ ਸੋਲ਼ਸਧਾ ਚ વਿਭਜਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਏવਮਾਹ। ਯਸ੍ਮਾ ਏਕਾਦਸਧਾ વੁਤ੍ਤਕਮ੍ਮਾਨਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਾਨਿ વਾ ਸਿਯੁਂ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਾਨਿ વਾ ਅਪਰਪਰਿਯਾਯવੇਦਨੀਯਾਨਿ વਾ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤੀਣਿਯੇવ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ।
Idāni sabbesu yathāvuttappabhedesu kammesu yāni abhidhammanayena vibhattāni soḷasa kammāni, yāni ca paṭisambhidāmaggapariyāyena vibhattāni dvādasa kammāni, tāni sabbāni suttantikapariyāyena vibhattesu ekādasavidhesuyeva kammesu antogadhāni, tāni ca diṭṭhadhammavedanīyaupapajjavedanīyaaparapariyāyavedanīyesu tīsuyeva antogadhānīti dassento ‘‘iti imāni cevā’’tiādimāha. Tattha attano ṭhānā osakkitvāti attano yathāvuttadvādasasoḷasappabhedasaṅkhātaṭṭhānato parihāpetvā, taṃ taṃ pabhedaṃ hitvāti vuttaṃ hoti. Ekādasa kammāniyevabhavantīti taṃsabhāvānaṃyeva kammānaṃ dvādasadhā soḷasadhā ca vibhajitvā vuttattā evamāha. Yasmā ekādasadhā vuttakammāni diṭṭhadhammavedanīyāni vā siyuṃ upapajjavedanīyāni vā aparapariyāyavedanīyāni vā, tasmā vuttaṃ ‘‘tīṇiyeva kammāni hontī’’ti.
ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਕਮਨਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤੇਸਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਾਦੀਨਂ ਸਙ੍ਕਮਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਙ੍ਕਮਨਂ ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਾਦਿਭਾવਾਪਤ੍ਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਥਾਠਾਨੇਯੇવ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀ’’ਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਾਦਿਟ੍ਠਾਨੇਯੇવ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਮੇવ ਹਿ ਪਠਮਜવਨਚੇਤਨਾ, ਉਪਪਜ੍ਜવੇਦਨੀਯਮੇવ ਸਤ੍ਤਮਜવਨਚੇਤਨਾ, ਮਜ੍ਝੇ ਪਞ੍ਚ ਅਪਰਪਰਿਯਾਯવੇਦਨੀਯਮੇવਾਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਙ੍ਗਹੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਾਦਿਸਭਾવੇਯੇવ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਤੇਨੇવ ਭਗવਤਾ – ‘‘ਦਿਟ੍ਠੇ વਾ ਧਮ੍ਮੇ, ਉਪਪਜ੍ਜ વਾ, ਅਪਰੇ વਾ ਪਰਿਯਾਯੇ’’ਤਿ ਤਯੋ વਿਕਪ੍ਪਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮવੇਦਨੀਯਂ ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਦਿਟ੍ਠੇ વਾ ਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿ ਸਤ੍ਥਾ ਨ વਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਸਤਿ ਨਿਯਾਮੇ ਨ વਦੇਯ੍ਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਕਮਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਨਿਯਤਸਭਾવਾ ਹਿ ਤਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਦਿਟ੍ਠੇ વਾ ਧਮ੍ਮੇ’’ਤਿਆਦਿਮવੋਚ।
Tesaṃ saṅkamanaṃ natthīti tesaṃ diṭṭhadhammavedanīyādīnaṃ saṅkamanaṃ natthi, saṅkamanaṃ upapajjavedanīyādibhāvāpatti. Tenāha ‘‘yathāṭhāneyeva tiṭṭhantī’’ti, attano diṭṭhadhammavedanīyādiṭṭhāneyeva tiṭṭhantīti attho. Diṭṭhadhammavedanīyameva hi paṭhamajavanacetanā, upapajjavedanīyameva sattamajavanacetanā, majjhe pañca aparapariyāyavedanīyamevāti natthi tesaṃ aññamaññaṃ saṅgaho, tasmā attano attano diṭṭhadhammavedanīyādisabhāveyeva tiṭṭhanti. Teneva bhagavatā – ‘‘diṭṭhe vā dhamme, upapajja vā, apare vā pariyāye’’ti tayo vikappā dassitā. Tenevāha ‘‘diṭṭhadhammavedanīyaṃ kamma’’ntiādi. Tattha ‘‘diṭṭhe vā dhamme’’ti satthā na vadeyyāti asati niyāme na vadeyya. Yasmā pana tesaṃ saṅkamanaṃ natthi, niyatasabhāvā hi tāni, tasmā satthā ‘‘diṭṭhe vā dhamme’’tiādimavoca.
ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੇਤਿ ‘‘ਅਲੋਭੋ ਨਿਦਾਨਂ ਕਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮੁਦਯਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਗਤੇ ਕੁਸਲਪਕ੍ਖੇ। ਨਿਰੁਦ੍ਧੇਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੇਨ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇ। ਤਾਲવਤ੍ਥੁ વਿਯ ਕਤਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਤਾਲੇ ਛਿਨ੍ਨੇ ਠਿਤਟ੍ਠਾਨੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਕਮ੍ਮੇ ਪਹੀਨੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾਲવਤ੍ਥੂਤਿ વਾ ਮਤ੍ਥਕਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋ ਤਾਲੋ વੁਤ੍ਤੋ ਪਤ੍ਤਫਲਮਕੁਲਸੂਚਿਆਦੀਨਂ ਅਭਾવਤੋ। ਤਤੋ ਏવ ਸੋ ਅવਿਰੁਲ਼੍ਹਿਧਮ੍ਮੋ। ਏવਂ ਪਹੀਨਕਮ੍ਮੋ ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਮਤ੍ਥਕਚ੍ਛਿਨ੍ਨਤਾਲੋ વਿਯਾ’’ਤਿ। ਅਨੁਅਭਾવਂ ਕਤਂ ਪਚ੍ਛਤੋ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਭਾવਤੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਥਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਕਤਕਾਲੋ વਿਯਾਤਿ ਬੀਜਾਨਂ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਕਤਕਾਲੋ વਿਯ। ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਕਾਨਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਮੂਲਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸੋ ਛਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਛਿਨ੍ਨਮੂਲਕਾਨਂ। ਕਿਲੇਸਾ ਹਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਮੂਲਾਨਿ।
Sukkapakkheti ‘‘alobho nidānaṃ kammānaṃ samudayāyā’’tiādinā āgate kusalapakkhe. Niruddheti ariyamaggādhigamena anuppādanirodhena niruddhe. Tālavatthu viya katanti yathā tāle chinne ṭhitaṭṭhāne kiñci na hoti, evaṃ kamme pahīne kiñci na hotīti attho. Tālavatthūti vā matthakacchinno tālo vutto pattaphalamakulasūciādīnaṃ abhāvato. Tato eva so aviruḷhidhammo. Evaṃ pahīnakammo sattasantāno. Tenāha ‘‘matthakacchinnatālo viyā’’ti. Anuabhāvaṃ kataṃ pacchato dhammappavattiyā abhāvato. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Appavattikatakālo viyāti bījānaṃ sabbaso appavattiyā katakālo viya. Chinnamūlakānanti kilesamūlassa sabbaso chinnattā chinnamūlakānaṃ. Kilesā hi khandhānaṃ mūlāni.
વੇਦਨੀਯਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਞ੍ਞਂ વਤ੍ਥੁ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਸੁਗਤਿਸਞ੍ਞਿਤਾਪਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਨ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤੋ ਅਨਪਗਤਤ੍ਤਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿਯੋ ਏવਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਬ੍ਬਾ ਦੁਗ੍ਗਤਿਯੋ’’ਤਿ, ਏવਂ વਾ ਏਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਲੋਭੋ ਏਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਭੂਤੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਲੋਭਂ, ਲੋਭਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕਮ੍ਮਂ। ਤਥਾ ਦੋਸਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਲੋਭਦੋਸਸੀਸੇਨ ਲੋਭਜਞ੍ਚ ਦੋਸਜਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਮੇવ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ। વਟ੍ਟવਿવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ વਟ੍ਟਞ੍ਚ વਿવਟ੍ਟਞ੍ਚ।
Vedanīyanti veditabbaṃ. Aññaṃ vatthu natthīti aññaṃ adhiṭṭhānaṃ natthi. Sugatisaññitāpi heṭṭhimantena saṅkhāradukkhato anapagatattā duggatiyo evāti vuttaṃ ‘‘sabbā duggatiyo’’ti, evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Lobho etassa kāraṇabhūto atthīti lobhaṃ, lobhanimittaṃ kammaṃ. Tathā dosanti etthāpi. Tenāha ‘‘lobhadosasīsena lobhajañca dosajañca kammameva niddiṭṭha’’nti. Vaṭṭavivaṭṭanti vaṭṭañca vivaṭṭañca.
ਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Nidānasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ • Aṅguttaranikāya / ੪. ਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤਂ • 4. Nidānasuttaṃ
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਅਙ੍ਗੁਤ੍ਤਰਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ੪. ਨਿਦਾਨਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • 4. Nidānasuttavaṇṇanā