Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / ઇતિવુત્તક-અટ્ઠકથા • Itivuttaka-aṭṭhakathā

    નિદાનવણ્ણના

    Nidānavaṇṇanā

    યં પનેતં વુત્તઞ્હેતં ભગવતાતિઆદિકં નિદાનં. એકધમ્મં, ભિક્ખવે, પજહથાતિઆદિકં સુત્તં. તત્થ વુત્તં ભગવતાતિઆદીનિ નામપદાનિ. ઇતીતિ નિપાતપદં. પજહથાતિ એત્થ પ-ઇતિ ઉપસગ્ગપદં, જહથા-તિ આખ્યાતપદં. ઇમિના નયેન સબ્બત્થ પદવિભાગો વેદિતબ્બો.

    Yaṃ panetaṃ vuttañhetaṃ bhagavatātiādikaṃ nidānaṃ. Ekadhammaṃ, bhikkhave, pajahathātiādikaṃ suttaṃ. Tattha vuttaṃ bhagavatātiādīni nāmapadāni. Itīti nipātapadaṃ. Pajahathāti ettha pa-iti upasaggapadaṃ, jahathā-ti ākhyātapadaṃ. Iminā nayena sabbattha padavibhāgo veditabbo.

    અત્થતો પન વુત્તસદ્દો તાવ સઉપસગ્ગો અનુપસગ્ગો ચ વપને વાપસમકરણે કેસોહારણે જીવિતવુત્તિયં પવુત્તભાવે પાવચનભાવેન પવત્તિતે અજ્ઝેસને કથનેતિ એવમાદીસુ દિસ્સતિ. તથા હેસ –

    Atthato pana vuttasaddo tāva saupasaggo anupasaggo ca vapane vāpasamakaraṇe kesohāraṇe jīvitavuttiyaṃ pavuttabhāve pāvacanabhāvena pavattite ajjhesane kathaneti evamādīsu dissati. Tathā hesa –

    ‘‘ગાવો તસ્સ પજાયન્તિ, ખેત્તે વુત્તં વિરૂહતિ;

    ‘‘Gāvo tassa pajāyanti, khette vuttaṃ virūhati;

    વુત્તાનં ફલમસ્નાતિ, યો મિત્તાનં ન દુબ્ભતી’’તિ. –

    Vuttānaṃ phalamasnāti, yo mittānaṃ na dubbhatī’’ti. –

    આદીસુ (જા॰ ૨.૨૨.૧૯) વપને આગતો. ‘‘નો ચ ખો પટિવુત્ત’’ન્તિઆદીસુ (પારા॰ ૨૮૯) અટ્ઠદન્તકાદીહિ વાપસમકરણે. ‘‘કાપટિકો માણવો દહરો વુત્તસિરો’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૨.૪૨૬) કેસોહારણે. ‘‘પન્નલોમો પરદત્તવુત્તો મિગભૂતેન ચેતસા વિહરતી’’તિઆદીસુ (ચૂળવ॰ ૩૩૨) જીવિતવુત્તિયં. ‘‘સેય્યથાપિ નામ પણ્ડુપલાસો બન્ધના પવુત્તો અભબ્બો હરિતત્થાયા’’તિઆદીસુ (પારા॰ ૯૨; પાચિ॰ ૬૬૬; મહાવ॰ ૧૨૯) બન્ધનતો પવુત્તભાવે. ‘‘યેસમિદં એતરહિ, બ્રાહ્મણા, પોરાણં મન્તપદં ગીતં પવુત્તં સમિહિત’’ન્તિઆદીસુ પાવચનભાવેન પવત્તિતે. લોકે પન – ‘‘વુત્તો ગણો વુત્તો પારાયનો’’તિઆદીસુ અજ્ઝેને. ‘‘વુત્તં ખો પનેતં ભગવતા ધમ્મદાયાદા મે, ભિક્ખવે, ભવથ, મા આમિસદાયાદા’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૦) કથને. ઇધાપિ કથને દટ્ઠબ્બો. તસ્મા વુત્તં કથિતં ભાસિતન્તિ અત્થો.

    Ādīsu (jā. 2.22.19) vapane āgato. ‘‘No ca kho paṭivutta’’ntiādīsu (pārā. 289) aṭṭhadantakādīhi vāpasamakaraṇe. ‘‘Kāpaṭiko māṇavo daharo vuttasiro’’tiādīsu (ma. ni. 2.426) kesohāraṇe. ‘‘Pannalomo paradattavutto migabhūtena cetasā viharatī’’tiādīsu (cūḷava. 332) jīvitavuttiyaṃ. ‘‘Seyyathāpi nāma paṇḍupalāso bandhanā pavutto abhabbo haritatthāyā’’tiādīsu (pārā. 92; pāci. 666; mahāva. 129) bandhanato pavuttabhāve. ‘‘Yesamidaṃ etarahi, brāhmaṇā, porāṇaṃ mantapadaṃ gītaṃ pavuttaṃ samihita’’ntiādīsu pāvacanabhāvena pavattite. Loke pana – ‘‘vutto gaṇo vutto pārāyano’’tiādīsu ajjhene. ‘‘Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) kathane. Idhāpi kathane daṭṭhabbo. Tasmā vuttaṃ kathitaṃ bhāsitanti attho.

    દુતિયો પન વુત્તસદ્દો વચને ચિણ્ણભાવે ચ વેદિતબ્બો. હિ-ઇતિ જાતુ વિબ્યત્તન્તિ એતસ્મિં અત્થે નિપાતો. સો ઇદાનિ વુચ્ચમાનસુત્તસ્સ ભગવતો વિબ્યત્તં ભાસિતભાવં જોતેતિ. વાચકસદ્દસન્નિધાને હિ પયુત્તા નિપાતા. તેહિ વત્તબ્બમત્થં જોતેન્તિ. એતન્તિ અયં એતસદ્દો –

    Dutiyo pana vuttasaddo vacane ciṇṇabhāve ca veditabbo. Hi-iti jātu vibyattanti etasmiṃ atthe nipāto. So idāni vuccamānasuttassa bhagavato vibyattaṃ bhāsitabhāvaṃ joteti. Vācakasaddasannidhāne hi payuttā nipātā. Tehi vattabbamatthaṃ jotenti. Etanti ayaṃ etasaddo –

    ‘‘યો ચ બુદ્ધઞ્ચ ધમ્મઞ્ચ, સઙ્ઘઞ્ચ સરણં ગતો;

    ‘‘Yo ca buddhañca dhammañca, saṅghañca saraṇaṃ gato;

    ચત્તારિ અરિયસચ્ચાનિ, સમ્મપ્પઞ્ઞાય પસ્સતિ.

    Cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passati.

    ‘‘દુક્ખં દુક્ખસમુપ્પાદં, દુક્ખસ્સ ચ અતિક્કમં;

    ‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;

    અરિયઞ્ચટ્ઠઙ્ગિકં મગ્ગં, દુક્ખૂપસમગામિનં.

    Ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.

    ‘‘એતં ખો સરણં ખેમં, એતં સરણમુત્તમં;

    ‘‘Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttamaṃ;

    એતં સરણમાગમ્મ, સબ્બદુક્ખા પમુચ્ચતી’’તિ. (ધ॰ પ॰ ૧૯૦-૧૯૨) –

    Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti. (dha. pa. 190-192) –

    આદીસુ યથાવુત્તે આસન્નપચ્ચક્ખે આગતો. ‘‘અપ્પમત્તકં ખો પનેતં, ભિક્ખવે, ઓરમત્તકં સીલમત્તકં, યેન પુથુજ્જનો તથાગતસ્સ વણ્ણં વદમાનો વદેય્યા’’તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૧.૭) પન વક્ખમાને આસન્નપચ્ચક્ખે. ઇધાપિ વક્ખમાનેયેવ દટ્ઠબ્બો. સઙ્ગાયનવસેન વક્ખમાનઞ્હિ સુત્તં ધમ્મભણ્ડાગારિકેન બુદ્ધિયં ઠપેત્વા તદા ‘‘એત’’ન્તિ વુત્તં.

    Ādīsu yathāvutte āsannapaccakkhe āgato. ‘‘Appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattakaṃ, yena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.7) pana vakkhamāne āsannapaccakkhe. Idhāpi vakkhamāneyeva daṭṭhabbo. Saṅgāyanavasena vakkhamānañhi suttaṃ dhammabhaṇḍāgārikena buddhiyaṃ ṭhapetvā tadā ‘‘eta’’nti vuttaṃ.

    ભગવતાતિ એત્થ ભગવાતિ ગરુવચનં. ગરું હિ લોકે ભગવાતિ વદન્તિ. તથાગતો ચ સબ્બગુણવિસિટ્ઠતાય સત્તાનં ગરુ, તસ્મા ભગવાતિ વેદિતબ્બો. પોરાણેહિપિ વુત્તં –

    Bhagavatāti ettha bhagavāti garuvacanaṃ. Garuṃ hi loke bhagavāti vadanti. Tathāgato ca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sattānaṃ garu, tasmā bhagavāti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –

    ‘‘ભગવાતિ વચનં સેટ્ઠં, ભગવાતિ વચનમુત્તમં;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    ગરુ ગારવયુત્તો સો, ભગવા તેન વુચ્ચતી’’તિ.

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    સેટ્ઠવાચકઞ્હિ વચનં સેટ્ઠગુણસહચરણતો સેટ્ઠન્તિ વુત્તં. અથ વા વુચ્ચતીતિ વચનં, અત્થો. તસ્મા ભગવાતિ વચનં સેટ્ઠન્તિ ભગવાતિ ઇમિના વચનેન વચનીયો યો અત્થો, સો સેટ્ઠોતિ અત્થો. ભગવાતિ વચનમુત્તમન્તિ એત્થાપિ એસેવ નયો. ગારવયુત્તોતિ ગરુભાવયુત્તો ગરુગુણયોગતો, ગરુકરણં વા સાતિસયં અરહતીતિ ગારવયુત્તો, ગારવારહોતિ અત્થો. એવં ગુણવિસિટ્ઠસત્તુત્તમગરુગારવાધિવચનમેતં યદિદં ભગવાતિ. અપિચ –

    Seṭṭhavācakañhi vacanaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti vuttaṃ. Atha vā vuccatīti vacanaṃ, attho. Tasmā bhagavātivacanaṃ seṭṭhanti bhagavāti iminā vacanena vacanīyo yo attho, so seṭṭhoti attho. Bhagavāti vacanamuttamanti etthāpi eseva nayo. Gāravayuttoti garubhāvayutto garuguṇayogato, garukaraṇaṃ vā sātisayaṃ arahatīti gāravayutto, gāravārahoti attho. Evaṃ guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanametaṃ yadidaṃ bhagavāti. Apica –

    ‘‘ભગી ભજી ભાગી વિભત્તવા ઇતિ,

    ‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti,

    અકાસિ ભગ્ગન્તિ ગરૂતિ ભાગ્યવા;

    Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;

    બહૂહિ ઞાયેહિ સુભાવિતત્તનો,

    Bahūhi ñāyehi subhāvitattano,

    ભવન્તગો સો ભગવાતિ વુચ્ચતી’’તિ. –

    Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti. –

    નિદ્દેસે આગતનયેન –

    Niddese āgatanayena –

    ‘‘ભાગ્યવા ભગ્ગવા યુત્તો, ભગેહિ ચ વિભત્તવા;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ભત્તવા વન્તગમનો, ભવેસુ ભગવા તતો’’તિ.

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti.

    ઇમિસ્સા ગાથાય ચ વસેન ભગવાતિ પદસ્સ અત્થો વત્તબ્બો. સો પનાયં અત્થો સબ્બાકારેન વિસુદ્ધિમગ્ગે બુદ્ધાનુસ્સતિનિદ્દેસે વુત્તોતિ. તત્થ વુત્તનયેનેવ વેદિતબ્બો.

    Imissā gāthāya ca vasena bhagavāti padassa attho vattabbo. So panāyaṃ attho sabbākārena visuddhimagge buddhānussatiniddese vuttoti. Tattha vuttanayeneva veditabbo.

    અપરો નયો – ભાગવાતિ ભગવા, ભતવાતિ ભગવા, ભાગે વનીતિ ભગવા, ભગે વનીતિ ભગવા, ભત્તવાતિ ભગવા, ભગે વમીતિ ભગવા, ભાગે વમીતિ ભગવા.

    Aparo nayo – bhāgavāti bhagavā, bhatavāti bhagavā, bhāge vanīti bhagavā, bhage vanīti bhagavā, bhattavāti bhagavā, bhage vamīti bhagavā, bhāge vamīti bhagavā.

    ‘‘ભાગવા ભતવા ભાગે, ભગે ચ વનિ ભત્તવા;

    ‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;

    ભગે વમિ તથા ભાગે, વમીતિ ભગવા જિનો’’.

    Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’.

    તત્થ કથં ભાગવાતિ ભગવા? યે તે સીલાદયો ધમ્મક્ખન્ધા ગુણકોટ્ઠાસા, તે અનઞ્ઞસાધારણા નિરતિસયા તથાગતસ્સ અત્થિ ઉપલબ્ભન્તિ. તથા હિસ્સ સીલં, સમાધિ, પઞ્ઞા, વિમુત્તિ, વિમુત્તિઞાણદસ્સનં, હિરી, ઓત્તપ્પં, સદ્ધા, વીરિયં, સતિ, સમ્પજઞ્ઞં, સીલવિસુદ્ધિ, ચિત્તવિસુદ્ધિ, દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ, સમથો, વિપસ્સના, તીણિ કુસલમૂલાનિ, તીણિ સુચરિતાનિ, તયો સમ્માવિતક્કા, તિસ્સો અનવજ્જસઞ્ઞા, તિસ્સો ધાતુયો, ચત્તારો સતિપટ્ઠાના, ચત્તારો સમ્મપ્પધાના, ચત્તારો ઇદ્ધિપાદા, ચત્તારો અરિયમગ્ગા, ચત્તારિ અરિયફલાનિ , ચતસ્સો પટિસમ્ભિદા, ચતુયોનિપરિચ્છેદકઞાણાનિ, ચત્તારો અરિયવંસા, ચત્તારિ વેસારજ્જઞાણાનિ, પઞ્ચ પધાનિયઙ્ગાનિ, પઞ્ચઙ્ગિકો સમ્માસમાધિ, પઞ્ચઞાણિકો સમ્માસમાધિ, પઞ્ચિન્દ્રિયાનિ, પઞ્ચ બલાનિ, પઞ્ચ નિસ્સારણીયા ધાતુયો, પઞ્ચ વિમુત્તાયતનઞાણાનિ, પઞ્ચ વિમુત્તિપરિપાચનીયા સઞ્ઞા, છ અનુસ્સતિટ્ઠાનાનિ, છ ગારવા, છ નિસ્સારણીયા ધાતુયો, છ સતતવિહારા, છ અનુત્તરિયાનિ, છ નિબ્બેધભાગિયા સઞ્ઞા, છ અભિઞ્ઞા, છ અસાધારણઞાણાનિ, સત્ત અપરિહાનિયા ધમ્મા, સત્ત અરિયધનાનિ, સત્ત બોજ્ઝઙ્ગા, સત્ત સપ્પુરિસધમ્મા, સત્ત નિજ્જરવત્થૂનિ, સત્ત સઞ્ઞા, સત્ત દક્ખિણેય્યપુગ્ગલદેસના, સત્ત ખીણાસવબલદેસના, અટ્ઠ પઞ્ઞાપટિલાભહેતુદેસના, અટ્ઠસમ્મત્તાનિ, અટ્ઠ લોકધમ્માતિક્કમો, અટ્ઠ આરમ્ભવત્થૂનિ, અટ્ઠ અક્ખણદેસના, અટ્ઠ મહાપુરિસવિતક્કા, અટ્ઠ અભિભાયતનદેસના, અટ્ઠ વિમોક્ખા, નવ યોનિસોમનસિકારમૂલકા ધમ્મા, નવ પારિસુદ્ધિપધાનિયઙ્ગાનિ, નવ સત્તાવાસદેસના, નવ આઘાતપ્પટિવિનયા, નવ સઞ્ઞા, નવ નાનત્તા, નવ અનુપુબ્બવિહારા, દસ નાથકરણા ધમ્મા, દસ કસિણાયતનાનિ, દસ કુસલકમ્મપથા, દસ સમ્મત્તાનિ, દસ અરિયવાસા, દસ અસેક્ખા ધમ્મા, દસ તથાગતબલાનિ, એકાદસ મેત્તાનિસંસા, દ્વાદસ ધમ્મચક્કાકારા, તેરસ ધુતગુણા, ચુદ્દસ બુદ્ધઞાણાનિ, પઞ્ચદસ વિમુત્તિપરિપાચનીયા ધમ્મા, સોળસવિધા આનાપાનસ્સતિ, સોળસ અપરન્તપનીયા ધમ્મા, અટ્ઠારસ બુદ્ધધમ્મા, એકૂનવીસતિ પચ્ચવેક્ખણઞાણાનિ, ચતુચત્તાલીસ ઞાણવત્થૂનિ, પઞ્ઞાસ ઉદયબ્બયઞાણાનિ, પરોપણ્ણાસ કુસલધમ્મા, સત્તસત્તતિ ઞાણવત્થૂનિ, ચતુવીસતિકોટિસતસહસ્સસમાપત્તિસઞ્ચારિમહાવજિરઞાણં, અનન્તનયસમન્તપટ્ઠાનપવિચયપચ્ચવેક્ખણદેસનાઞાણાનિ, તથા અનન્તાસુ લોકધાતૂસુ અનન્તાનં સત્તાનં આસયાદિવિભાવનઞાણાનિ ચાતિ, એવમાદયો અનન્તા અપરિમાણભેદા અનઞ્ઞસાધારણા નિરતિસયા ગુણભાગા ગુણકોટ્ઠાસા વિજ્જન્તિ ઉપલબ્ભન્તિ. તસ્મા યથાવુત્તવિભાગા ગુણભાગા અસ્સ અત્થીતિ ભાગવાતિ વત્તબ્બે. આકારસ્સ રસ્સત્તં કત્વા ‘‘ભગવા’’તિ વુત્તો. એવં તાવ ભાગવાતિ ભગવા.

    Tattha kathaṃ bhāgavāti bhagavā? Ye te sīlādayo dhammakkhandhā guṇakoṭṭhāsā, te anaññasādhāraṇā niratisayā tathāgatassa atthi upalabbhanti. Tathā hissa sīlaṃ, samādhi, paññā, vimutti, vimuttiñāṇadassanaṃ, hirī, ottappaṃ, saddhā, vīriyaṃ, sati, sampajaññaṃ, sīlavisuddhi, cittavisuddhi, diṭṭhivisuddhi, samatho, vipassanā, tīṇi kusalamūlāni, tīṇi sucaritāni, tayo sammāvitakkā, tisso anavajjasaññā, tisso dhātuyo, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, cattāro ariyamaggā, cattāri ariyaphalāni , catasso paṭisambhidā, catuyoniparicchedakañāṇāni, cattāro ariyavaṃsā, cattāri vesārajjañāṇāni, pañca padhāniyaṅgāni, pañcaṅgiko sammāsamādhi, pañcañāṇiko sammāsamādhi, pañcindriyāni, pañca balāni, pañca nissāraṇīyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanañāṇāni, pañca vimuttiparipācanīyā saññā, cha anussatiṭṭhānāni, cha gāravā, cha nissāraṇīyā dhātuyo, cha satatavihārā, cha anuttariyāni, cha nibbedhabhāgiyā saññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihāniyā dhammā, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅgā, satta sappurisadhammā, satta nijjaravatthūni, satta saññā, satta dakkhiṇeyyapuggaladesanā, satta khīṇāsavabaladesanā, aṭṭha paññāpaṭilābhahetudesanā, aṭṭhasammattāni, aṭṭha lokadhammātikkamo, aṭṭha ārambhavatthūni, aṭṭha akkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakkā, aṭṭha abhibhāyatanadesanā, aṭṭha vimokkhā, nava yonisomanasikāramūlakā dhammā, nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni, nava sattāvāsadesanā, nava āghātappaṭivinayā, nava saññā, nava nānattā, nava anupubbavihārā, dasa nāthakaraṇā dhammā, dasa kasiṇāyatanāni, dasa kusalakammapathā, dasa sammattāni, dasa ariyavāsā, dasa asekkhā dhammā, dasa tathāgatabalāni, ekādasa mettānisaṃsā, dvādasa dhammacakkākārā, terasa dhutaguṇā, cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā, soḷasavidhā ānāpānassati, soḷasa aparantapanīyā dhammā, aṭṭhārasa buddhadhammā, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catucattālīsa ñāṇavatthūni, paññāsa udayabbayañāṇāni, paropaṇṇāsa kusaladhammā, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcārimahāvajirañāṇaṃ, anantanayasamantapaṭṭhānapavicayapaccavekkhaṇadesanāñāṇāni, tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti, evamādayo anantā aparimāṇabhedā anaññasādhāraṇā niratisayā guṇabhāgā guṇakoṭṭhāsā vijjanti upalabbhanti. Tasmā yathāvuttavibhāgā guṇabhāgā assa atthīti bhāgavāti vattabbe. Ākārassa rassattaṃ katvā ‘‘bhagavā’’ti vutto. Evaṃ tāva bhāgavāti bhagavā.

    ‘‘યસ્મા સીલાદયો સબ્બે, ગુણભાગા અસેસતો;

    ‘‘Yasmā sīlādayo sabbe, guṇabhāgā asesato;

    વિજ્જન્તિ સુગતે તસ્મા, ભગવાતિ પવુચ્ચતિ’’.

    Vijjanti sugate tasmā, bhagavāti pavuccati’’.

    કથં ભતવાતિ ભગવા? યે તે સબ્બલોકહિતાય ઉસ્સુક્કમાપન્નેહિ મનુસ્સત્તાદિકે અટ્ઠ ધમ્મે સમોધાનેત્વા સમ્માસમ્બોધિયા કતમહાભિનીહારેહિ મહાબોધિસત્તેહિ પરિપૂરેતબ્બા દાનપારમી, સીલનેક્ખમ્મપઞ્ઞાવીરિયખન્તિસચ્ચઅધિટ્ઠાનમેત્તાઉપેક્ખાપારમીતિ દસ પારમિયો, દસ ઉપપારમિયો, દસ પરમત્થપારમિયોતિ સમતિંસ પારમિયો, દાનાદીનિ ચત્તારિ સઙ્ગહવત્થૂનિ, ચત્તારિ અધિટ્ઠાનાનિ, અત્તપરિચ્ચાગો, નયનધનરજ્જપુત્તદારપરિચ્ચાગોતિ પઞ્ચ મહાપરિચ્ચાગા, પુબ્બયોગો, પુબ્બચરિયા, ધમ્મક્ખાનં, લોકત્થચરિયા, ઞાતત્થચરિયા, બુદ્ધત્થચરિયાતિ એવમાદયો સઙ્ખેપતો વા પુઞ્ઞસમ્ભારઞાણસમ્ભારા બુદ્ધકરધમ્મા, તે મહાભિનીહારતો પટ્ઠાય કપ્પાનં સતસહસ્સાધિકાનિ ચત્તારિ અસઙ્ખ્યેય્યાનિ યથા હાનભાગિયા, સંકિલેસભાગિયા , ઠિતિભાગિયા, વા ન હોન્તિ; અથ ખો ઉત્તરુત્તરિ વિસેસભાગિયાવ હોન્તિ; એવં સક્કચ્ચં નિરન્તરં અનવસેસતો ભતા સમ્ભતા અસ્સ અત્થીતિ ભતવાતિ ભગવા; નિરુત્તિનયેન તકારસ્સ ગકારં કત્વા. અથ વા ભતવાતિ તેયેવ યથાવુત્તે બુદ્ધકરધમ્મે વુત્તનયેન ભરિ સમ્ભરિ પરિપૂરેસીતિ અત્થો. એવમ્પિ ભતવાતિ ભગવા.

    Kathaṃ bhatavāti bhagavā? Ye te sabbalokahitāya ussukkamāpannehi manussattādike aṭṭha dhamme samodhānetvā sammāsambodhiyā katamahābhinīhārehi mahābodhisattehi paripūretabbā dānapāramī, sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramīti dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo, dānādīni cattāri saṅgahavatthūni, cattāri adhiṭṭhānāni, attapariccāgo, nayanadhanarajjaputtadārapariccāgoti pañca mahāpariccāgā, pubbayogo, pubbacariyā, dhammakkhānaṃ, lokatthacariyā, ñātatthacariyā, buddhatthacariyāti evamādayo saṅkhepato vā puññasambhārañāṇasambhārā buddhakaradhammā, te mahābhinīhārato paṭṭhāya kappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni yathā hānabhāgiyā, saṃkilesabhāgiyā , ṭhitibhāgiyā, vā na honti; atha kho uttaruttari visesabhāgiyāva honti; evaṃ sakkaccaṃ nirantaraṃ anavasesato bhatā sambhatā assa atthīti bhatavāti bhagavā; niruttinayena takārassa gakāraṃ katvā. Atha vā bhatavāti teyeva yathāvutte buddhakaradhamme vuttanayena bhari sambhari paripūresīti attho. Evampi bhatavāti bhagavā.

    ‘‘યસ્મા સમ્બોધિયા સબ્બે, દાનપારમિઆદિકે;

    ‘‘Yasmā sambodhiyā sabbe, dānapāramiādike;

    સમ્ભારે ભતવા નાથો, તસ્માપિ ભગવા મતો’’.

    Sambhāre bhatavā nātho, tasmāpi bhagavā mato’’.

    કથં ભાગે વનીતિ ભગવા? યે તે ચતુવીસતિકોટિસતસહસ્સસઙ્ખા દેવસિકં વળઞ્જનકસમાપત્તિભાગા, તે અનવસેસતો લોકહિતત્થં અત્તનો દિટ્ઠધમ્મસુખવિહારત્થઞ્ચ નિચ્ચકપ્પં વનિ ભજિ સેવિ બહુલમકાસીતિ ભાગે વનીતિ ભગવા. અથ વા અભિઞ્ઞેય્યેસુ ધમ્મેસુ કુસલાદીસુ ખન્ધાદીસુ ચ યે તે પરિઞ્ઞેય્યાદિવસેન સઙ્ખેપતો વા ચતુબ્બિધા અભિસમયભાગા, વિત્થારતો પન ‘‘ચક્ખુ પરિઞ્ઞેય્યં …પે॰… જરામરણં પરિઞ્ઞેય્ય’’ન્તિઆદિના (પટિ॰ મ॰ ૧.૨૧) અનેકે પરિઞ્ઞેય્યભાગા, ‘‘ચક્ખુસ્સ સમુદયો પહાતબ્બો…પે॰… જરામરણસ્સ સમુદયો પહાતબ્બો’’તિઆદિના પહાતબ્બભાગા, ‘‘ચક્ખુસ્સ નિરોધો સચ્છિકાતબ્બો…પે॰… જરામરણસ્સ નિરોધો સચ્છિકાતબ્બો’’તિઆદિના સચ્છિકાતબ્બભાગા, ‘‘ચક્ખુનિરોધગામિનીપટિપદા ભાવેતબ્બા…પે॰… ચત્તારો સતિપટ્ઠાના ભાવેતબ્બા’’તિઆદિના ચ અનેકભેદા ભાવેતબ્બભાગા ચ ધમ્મા, તે સબ્બે વનિ ભજિ યથારહં ગોચરભાવનાસેવનાનં વસેન સેવિ. એવમ્પિ ભાગે વનીતિ ભગવા. અથ વા યે ઇમે સીલાદયો ધમ્મક્ખન્ધા સાવકેહિ સાધારણા ગુણકોટ્ઠાસા ગુણભાગા, કિન્તિ નુ ખો તે વેનેય્યસન્તાનેસુ પતિટ્ઠપેય્યન્તિ મહાકરુણાય વનિ અભિપત્થયિ. સા ચસ્સ અભિપત્થના યથાધિપ્પેતફલાવહા અહોસિ. એવમ્પિ ભાગે વનીતિ ભગવા.

    Kathaṃ bhāge vanīti bhagavā? Ye te catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ vaḷañjanakasamāpattibhāgā, te anavasesato lokahitatthaṃ attano diṭṭhadhammasukhavihāratthañca niccakappaṃ vani bhaji sevi bahulamakāsīti bhāge vanīti bhagavā. Atha vā abhiññeyyesu dhammesu kusalādīsu khandhādīsu ca ye te pariññeyyādivasena saṅkhepato vā catubbidhā abhisamayabhāgā, vitthārato pana ‘‘cakkhu pariññeyyaṃ …pe… jarāmaraṇaṃ pariññeyya’’ntiādinā (paṭi. ma. 1.21) aneke pariññeyyabhāgā, ‘‘cakkhussa samudayo pahātabbo…pe… jarāmaraṇassa samudayo pahātabbo’’tiādinā pahātabbabhāgā, ‘‘cakkhussa nirodho sacchikātabbo…pe… jarāmaraṇassa nirodho sacchikātabbo’’tiādinā sacchikātabbabhāgā, ‘‘cakkhunirodhagāminīpaṭipadā bhāvetabbā…pe… cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā’’tiādinā ca anekabhedā bhāvetabbabhāgā ca dhammā, te sabbe vani bhaji yathārahaṃ gocarabhāvanāsevanānaṃ vasena sevi. Evampi bhāge vanīti bhagavā. Atha vā ye ime sīlādayo dhammakkhandhā sāvakehi sādhāraṇā guṇakoṭṭhāsā guṇabhāgā, kinti nu kho te veneyyasantānesu patiṭṭhapeyyanti mahākaruṇāya vani abhipatthayi. Sā cassa abhipatthanā yathādhippetaphalāvahā ahosi. Evampi bhāge vanīti bhagavā.

    ‘‘યસ્મા ઞેય્યસમાપત્તિ-ગુણભાગે તથાગતો;

    ‘‘Yasmā ñeyyasamāpatti-guṇabhāge tathāgato;

    ભજિ પત્થયિ સત્તાનં, હિતાય ભગવા તતો’’.

    Bhaji patthayi sattānaṃ, hitāya bhagavā tato’’.

    કથં ભગે વનીતિ ભગવા? સમાસતો તાવ કતપુઞ્ઞેહિ પયોગસમ્પન્નેહિ યથાવિભવં ભજીયન્તીતિ ભગા, લોકિયલોકુત્તરા સમ્પત્તિયો. તત્થ લોકિયે તાવ તથાગતો સમ્બોધિતો પુબ્બે બોધિસત્તભૂતો પરમુક્કંસગતે વનિ ભજિ સેવિ, યત્થ પતિટ્ઠાય નિરવસેસતો બુદ્ધકરધમ્મે સમન્નાનેન્તો બુદ્ધધમ્મે પરિપાચેસિ. બુદ્ધભૂતો પન તે નિરવજ્જસુખૂપસંહિતે અનઞ્ઞસાધારણે લોકુત્તરેપિ વનિ ભજિ સેવિ. વિત્થારતો પન પદેસરજ્જઇસ્સરિયચક્કવત્તિસમ્પત્તિદેવરજ્જસમ્પત્તિઆદિવસેન ઝાનવિમોક્ખસમાધિસમાપત્તિઞાણદસ્સનમગ્ગભાવનાફલ- સચ્છિકિરિયાદિઉત્તરિમનુસ્સધમ્મવસેન ચ અનેકવિહિતે અનઞ્ઞસાધારણે ભગે વનિ ભજિ સેવિ. એવં ભગે વનીતિ ભગવા.

    Kathaṃ bhage vanīti bhagavā? Samāsato tāva katapuññehi payogasampannehi yathāvibhavaṃ bhajīyantīti bhagā, lokiyalokuttarā sampattiyo. Tattha lokiye tāva tathāgato sambodhito pubbe bodhisattabhūto paramukkaṃsagate vani bhaji sevi, yattha patiṭṭhāya niravasesato buddhakaradhamme samannānento buddhadhamme paripācesi. Buddhabhūto pana te niravajjasukhūpasaṃhite anaññasādhāraṇe lokuttarepi vani bhaji sevi. Vitthārato pana padesarajjaissariyacakkavattisampattidevarajjasampattiādivasena jhānavimokkhasamādhisamāpattiñāṇadassanamaggabhāvanāphala- sacchikiriyādiuttarimanussadhammavasena ca anekavihite anaññasādhāraṇe bhage vani bhaji sevi. Evaṃ bhage vanīti bhagavā.

    ‘‘યા તા સમ્પત્તિયો લોકે, યા ચ લોકુત્તરા પુથૂ;

    ‘‘Yā tā sampattiyo loke, yā ca lokuttarā puthū;

    સબ્બા તા ભજિ સમ્બુદ્ધો, તસ્માપિ ભગવા મતો’’.

    Sabbā tā bhaji sambuddho, tasmāpi bhagavā mato’’.

    કથં ભત્તવાતિ ભગવા? ભત્તા દળ્હભત્તિકા અસ્સ બહૂ અત્થીતિ ભગવા. તથાગતો હિ મહાકરુણાસબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણાદિઅપરિમિતનિરુપમપ્પભાવગુણવિસેસસમઙ્ગિભાવતો સબ્બસત્તુત્તમો, સબ્બાનત્થપરિહારપુબ્બઙ્ગમાય નિરવસેસહિતસુખવિધાનતપ્પરાય નિરતિસયાય પયોગસમ્પત્તિયા સદેવમનુસ્સાય પજાય અચ્ચન્તૂપકારિતાય દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણઅસીતિઅનુબ્યઞ્જનબ્યામપ્પભાદિ- અનઞ્ઞસાધારણગુણવિસેસપટિમણ્ડિતરૂપકાયતાય, યથાભુચ્ચગુણાધિગતેન ‘‘ઇતિપિ સો ભગવા’’તિઆદિનયપ્પવત્તેન લોકત્તયબ્યાપિના સુવિપુલેન સુવિસુદ્ધેન ચ થુતિઘોસેન સમન્નાગતત્તા ઉક્કંસપારમિપ્પત્તાસુ અપ્પિચ્છતાસન્તુટ્ઠિતાદીસુ સુપ્પતિટ્ઠિતભાવતો દસબલચતુવેસારજ્જાદિનિરતિસયગુણવિસેસસમઙ્ગિભાવતો ચ રૂપપ્પમાણો રૂપપ્પસન્નો, ઘોસપ્પમાણો ઘોસપ્પસન્નો, લૂખપ્પમાણો લૂખપ્પસન્નો, ધમ્મપ્પમાણો ધમ્મપ્પસન્નોતિ એવં ચતુપ્પમાણિકે લોકસન્નિવાસે સબ્બથાપિ પસાદાવહભાવેન સમન્તપાસાદિકત્તા અપરિમાણાનં સત્તાનં સદેવમનુસ્સાનં આદરબહુમાનગારવાયતનતાય પરમપેમસમ્ભત્તિટ્ઠાનં. યે ચ તસ્સ ઓવાદે પતિટ્ઠિતા અવેચ્ચપ્પસાદેન સમન્નાગતા હોન્તિ, કેનચિ અસંહારિયા તેસં સમ્ભત્તિ સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા દેવેન વા મારેન વા બ્રહ્મુના વા. તથા હિ તે અત્તનો જીવિતપરિચ્ચાગેપિ તત્થ પસાદં ન પરિચ્ચજન્તિ, તસ્સ વા આણં દળ્હભત્તિભાવતો. તેનેવાહ –

    Kathaṃ bhattavāti bhagavā? Bhattā daḷhabhattikā assa bahū atthīti bhagavā. Tathāgato hi mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgibhāvato sabbasattuttamo, sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantūpakāritāya dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanabyāmappabhādi- anaññasādhāraṇaguṇavisesapaṭimaṇḍitarūpakāyatāya, yathābhuccaguṇādhigatena ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattena lokattayabyāpinā suvipulena suvisuddhena ca thutighosena samannāgatattā ukkaṃsapāramippattāsu appicchatāsantuṭṭhitādīsu suppatiṭṭhitabhāvato dasabalacatuvesārajjādiniratisayaguṇavisesasamaṅgibhāvato ca rūpappamāṇo rūpappasanno, ghosappamāṇo ghosappasanno, lūkhappamāṇo lūkhappasanno, dhammappamāṇo dhammappasannoti evaṃ catuppamāṇike lokasannivāse sabbathāpi pasādāvahabhāvena samantapāsādikattā aparimāṇānaṃ sattānaṃ sadevamanussānaṃ ādarabahumānagāravāyatanatāya paramapemasambhattiṭṭhānaṃ. Ye ca tassa ovāde patiṭṭhitā aveccappasādena samannāgatā honti, kenaci asaṃhāriyā tesaṃ sambhatti samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā. Tathā hi te attano jīvitapariccāgepi tattha pasādaṃ na pariccajanti, tassa vā āṇaṃ daḷhabhattibhāvato. Tenevāha –

    ‘‘યો વે કતઞ્ઞૂ કતવેદિ ધીરો;

    ‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro;

    કલ્યાણમિત્તો દળ્હભત્તિ ચ હોતી’’તિ. (જા॰ ૨.૧૭.૭૮);

    Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’’ti. (jā. 2.17.78);

    ‘‘સેય્યથાપિ, ભિક્ખવે, મહાસમુદ્દો ઠિતધમ્મો વેલં નાતિવત્તતિ; એવમેવ ખો, ભિક્ખવે, યં મયા સાવકાનં સિક્ખાપદં પઞ્ઞત્તં, તં મમ સાવકા જીવિતહેતુપિ નાતિક્કમન્તી’’તિ (અ॰ નિ॰ ૮.૨૦; ઉદા॰ ૪૫; ચૂળવ॰ ૩૮૫) ચ.

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ nātivattati; evameva kho, bhikkhave, yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’’ti (a. ni. 8.20; udā. 45; cūḷava. 385) ca.

    એવં ભત્તવાતિ ભગવા નિરુત્તિનયેન એકસ્સ તકારસ્સ લોપં કત્વા ઇતરસ્સ ગકારં કત્વા.

    Evaṃ bhattavāti bhagavā niruttinayena ekassa takārassa lopaṃ katvā itarassa gakāraṃ katvā.

    ‘‘ગુણાતિસયયુત્તસ્સ, યસ્મા લોકહિતેસિનો;

    ‘‘Guṇātisayayuttassa, yasmā lokahitesino;

    સમ્ભત્તા બહવો સત્થુ, ભગવા તેન વુચ્ચતી’’તિ.

    Sambhattā bahavo satthu, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    કથં ભગે વમીતિ ભગવા? યસ્મા તથાગતો બોધિસત્તભૂતોપિ પુરિમાસુ જાતીસુ પારમિયો પૂરેન્તો ભગસઙ્ખાતં સિરિં ઇસ્સરિયં યસઞ્ચ વમિ ઉગ્ગિરિ ખેળપિણ્ડં વિય અનપેક્ખો છડ્ડયિ. તથા હિસ્સ સોમનસ્સકુમારકાલે, હત્થિપાલકુમારકાલે, અયોઘરપણ્ડિતકાલે, મૂગપક્ખપણ્ડિતકાલે, ચૂળસુતસોમકાલેતિ એવમાદીસુ નેક્ખમ્મપારમિપૂરણવસેન દેવરજ્જસદિસાય રજ્જસિરિયા પરિચ્ચત્તત્તભાવાનં પરિમાણં નત્થિ. ચરિમત્તભાવેપિ હત્થગતં ચક્કવત્તિસિરિં દેવલોકાધિપચ્ચસદિસં ચતુદ્દીપિસ્સરિયં ચક્કવત્તિસમ્પત્તિસન્નિસ્સયં સત્તરતનસમુજ્જલં યસઞ્ચ તિણાયપિ અમઞ્ઞમાનો નિરપેક્ખો પહાય અભિનિક્ખમિત્વા સમ્માસમ્બોધિં અભિસમ્બુદ્ધો. તસ્મા ઇમે સિરિઆદિકે ભગે વમીતિ ભગવા. અથ વા ભાનિ નામ નક્ખત્તાનિ, તેહિ સમં ગચ્છન્તિ પવત્તન્તીતિ ભગા , સિનેરુયુગન્ધરઉત્તરકુરુહિમવન્તાદિભાજનલોકવિસેસસન્નિસ્સયા સોભા કપ્પટ્ઠિતિયભાવતો. તેપિ ભગવા વમિ તંનિવાસિસત્તાવાસસમતિક્કમનતોતપ્પટિબદ્ધછન્દરાગપ્પહાનેન પજહીતિ. એવમ્પિ ભગે વમીતિ ભગવા.

    Kathaṃ bhage vamīti bhagavā? Yasmā tathāgato bodhisattabhūtopi purimāsu jātīsu pāramiyo pūrento bhagasaṅkhātaṃ siriṃ issariyaṃ yasañca vami uggiri kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍayi. Tathā hissa somanassakumārakāle, hatthipālakumārakāle, ayogharapaṇḍitakāle, mūgapakkhapaṇḍitakāle, cūḷasutasomakāleti evamādīsu nekkhammapāramipūraṇavasena devarajjasadisāya rajjasiriyā pariccattattabhāvānaṃ parimāṇaṃ natthi. Carimattabhāvepi hatthagataṃ cakkavattisiriṃ devalokādhipaccasadisaṃ catuddīpissariyaṃ cakkavattisampattisannissayaṃ sattaratanasamujjalaṃ yasañca tiṇāyapi amaññamāno nirapekkho pahāya abhinikkhamitvā sammāsambodhiṃ abhisambuddho. Tasmā ime siriādike bhage vamīti bhagavā. Atha vā bhāni nāma nakkhattāni, tehi samaṃ gacchanti pavattantīti bhagā , sineruyugandharauttarakuruhimavantādibhājanalokavisesasannissayā sobhā kappaṭṭhitiyabhāvato. Tepi bhagavā vami taṃnivāsisattāvāsasamatikkamanatotappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahīti. Evampi bhage vamīti bhagavā.

    ‘‘ચક્કવત્તિસિરિં યસ્મા, યસં ઇસ્સરિયં સુખં;

    ‘‘Cakkavattisiriṃ yasmā, yasaṃ issariyaṃ sukhaṃ;

    પહાસિ લોકચિત્તઞ્ચ, સુગતો ભગવા તતો’’.

    Pahāsi lokacittañca, sugato bhagavā tato’’.

    કથં ભાગે વમીતિ ભગવા? ભાગા નામ કોટ્ઠાસા. તે ખન્ધાયતનધાતાદિવસેન, તત્થાપિ રૂપવેદનાદિવસેન, અતીતાદિવસેન ચ અનેકવિધા. તે ચ ભગવા સબ્બં પપઞ્ચં, સબ્બં યોગં, સબ્બં ગન્થં, સબ્બં સંયોજનં, સમુચ્છિન્દિત્વા અમતધાતું સમધિગચ્છન્તો વમિ ઉગ્ગિરિ અનપેક્ખો છડ્ડયિ, ન પચ્ચાગમિ. તથા હેસ સબ્બત્થકમેવ પથવિં, આપં, તેજં, વાયં, ચક્ખું, સોતં, ઘાનં, જીવ્હં, કાયં, મનં, રૂપે, સદ્દે, ગન્ધે, રસે, ફોટ્ઠબ્બે, ધમ્મે, ચક્ખુવિઞ્ઞાણં…પે॰… મનોવિઞ્ઞાણં, ચક્ખુસમ્ફસ્સં …પે॰… મનોસમ્ફસ્સં, ચક્ખુસમ્ફસ્સજં વેદનં…પે॰… મનોસમ્ફસ્સજં વેદનં, ચક્ખુસમ્ફસ્સજં સઞ્ઞં…પે॰… મનોસમ્ફસ્સજં સઞ્ઞં; ચક્ખુસમ્ફસ્સજં ચેતનં…પે॰… મનોસમ્ફસ્સજં ચેતનં; રૂપતણ્હં …પે॰… ધમ્મતણ્હં; રૂપવિતક્કં…પે॰… ધમ્મવિતક્કં; રૂપવિચારં…પે॰… ધમ્મવિચારન્તિઆદિના અનુપદધમ્મવિભાગવસેનપિ સબ્બેવ ધમ્મકોટ્ઠાસે અનવસેસતો વમિ ઉગ્ગિરિ અનપેક્ખપરિચ્ચાગેન છડ્ડયિ. વુત્તઞ્હેતં –

    Kathaṃ bhāge vamīti bhagavā? Bhāgā nāma koṭṭhāsā. Te khandhāyatanadhātādivasena, tatthāpi rūpavedanādivasena, atītādivasena ca anekavidhā. Te ca bhagavā sabbaṃ papañcaṃ, sabbaṃ yogaṃ, sabbaṃ ganthaṃ, sabbaṃ saṃyojanaṃ, samucchinditvā amatadhātuṃ samadhigacchanto vami uggiri anapekkho chaḍḍayi, na paccāgami. Tathā hesa sabbatthakameva pathaviṃ, āpaṃ, tejaṃ, vāyaṃ, cakkhuṃ, sotaṃ, ghānaṃ, jīvhaṃ, kāyaṃ, manaṃ, rūpe, sadde, gandhe, rase, phoṭṭhabbe, dhamme, cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ, cakkhusamphassaṃ …pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, cakkhusamphassajaṃ saññaṃ…pe… manosamphassajaṃ saññaṃ; cakkhusamphassajaṃ cetanaṃ…pe… manosamphassajaṃ cetanaṃ; rūpataṇhaṃ …pe… dhammataṇhaṃ; rūpavitakkaṃ…pe… dhammavitakkaṃ; rūpavicāraṃ…pe… dhammavicārantiādinā anupadadhammavibhāgavasenapi sabbeva dhammakoṭṭhāse anavasesato vami uggiri anapekkhapariccāgena chaḍḍayi. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘યં તં, આનન્દ, ચત્તં વન્તં મુત્તં પહીનં પટિનિસ્સટ્ઠં, તં તથાગતો પુન પચ્ચાગમિસ્સતીતિ નેતં ઠાનં વિજ્જતી’’તિ. (દી॰ નિ॰ ૨.૧૮૩) –

    ‘‘Yaṃ taṃ, ānanda, cattaṃ vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ, taṃ tathāgato puna paccāgamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. (Dī. ni. 2.183) –

    એવમ્પિ ભાગે વમીતિ ભગવા. અથ વા ભાગે વમીતિ સબ્બેપિ કુસલાકુસલે સાવજ્જાનવજ્જે હીનપ્પણીતે કણ્હસુક્કસપ્પટિભાગે ધમ્મે અરિયમગ્ગઞાણમુખેન વમિ ઉગ્ગિરિ અનપેક્ખો પરિચ્ચજિ પજહિ, પરેસઞ્ચ તથત્તાય ધમ્મં દેસેસિ. વુત્તમ્પિ ચેતં –

    Evampi bhāge vamīti bhagavā. Atha vā bhāge vamīti sabbepi kusalākusale sāvajjānavajje hīnappaṇīte kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme ariyamaggañāṇamukhena vami uggiri anapekkho pariccaji pajahi, paresañca tathattāya dhammaṃ desesi. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ધમ્માપિ વો, ભિક્ખવે, પહાતબ્બા પગેવ અધમ્મા, કુલ્લૂપમં, વો ભિક્ખવે, ધમ્મં દેસેસ્સામિ, નિત્થરણત્થાય નો ગહણત્થાયા’’તિઆદિ. (મ॰ નિ॰ ૧.૨૪૦) –

    ‘‘Dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā pageva adhammā, kullūpamaṃ, vo bhikkhave, dhammaṃ desessāmi, nittharaṇatthāya no gahaṇatthāyā’’tiādi. (Ma. ni. 1.240) –

    એવમ્પિ ભાગે વમીતિ ભગવા.

    Evampi bhāge vamīti bhagavā.

    ‘‘ખન્ધાયતનધાતાદિ-ધમ્મભેદા મહેસિના;

    ‘‘Khandhāyatanadhātādi-dhammabhedā mahesinā;

    કણ્હસુક્કા યતો વન્તા, તતોપિ ભગવા મતો’’.

    Kaṇhasukkā yato vantā, tatopi bhagavā mato’’.

    તેન વુત્તં –

    Tena vuttaṃ –

    ‘‘ભાગવા ભતવા ભાગે, ભગે ચ વનિ ભત્તવા;

    ‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;

    ભગે વમિ તથા ભાગે, વમીતિ ભગવા જિનો’’તિ.

    Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’ti.

    તેન ભગવતા. અરહતાતિ કિલેસેહિ આરકત્તા, અનવસેસાનં વા કિલેસારીનં હતત્તા, સંસારચક્કસ્સ વા અરાનં હતત્તા, પચ્ચયાદીનં અરહત્તા, પાપકરણે રહાભાવાતિ ઇમેહિ કારણેહિ અરહતા. અયમેત્થ સઙ્ખેપો. વિત્થારો પન વિસુદ્ધિમગ્ગે વુત્તનયેન વેદિતબ્બો.

    Tena bhagavatā. Arahatāti kilesehi ārakattā, anavasesānaṃ vā kilesārīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa vā arānaṃ hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi kāraṇehi arahatā. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana visuddhimagge vuttanayena veditabbo.

    એત્થ ચ ભગવતાતિ ઇમિનાસ્સ ભાગ્યવન્તતાદીપનેન કપ્પાનં અનેકેસુ અસઙ્ખ્યેય્યેસુ ઉપચિતપુઞ્ઞસમ્ભારભાવતો સતપુઞ્ઞલક્ખણધરસ્સ દ્વત્તિંસમહાપુરિસલક્ખણઅસીતિઅનુબ્યઞ્જન- બ્યામપ્પભાકેતુમાલાદિપટિમણ્ડિતા અનઞ્ઞસાધારણા રૂપકાયસમ્પત્તિદીપિતા હોતિ. અરહતાતિ ઇમિનાસ્સ અનવસેસકિલેસપ્પહાનદીપનેન આસવક્ખયપદટ્ઠાનસબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણાધિગમપરિદીપનતો દસબલચતુવેસારજ્જછઅસાધારણઞાણઅટ્ઠારસાવેણિકબુદ્ધધમ્માદિ- અચિન્તેય્યાપરિમેય્યધમ્મકાયસમ્પત્તિ દીપિતા હોતિ. તદુભયેનપિ લોકિયસરિક્ખકાનં બહુમતભાવો, ગહટ્ઠપબ્બજિતેહિ અભિગમનીયતા, તથા અભિગતાનઞ્ચ તેસં કાયિકચેતસિકદુક્ખાપનયને પટિબલભાવો, આમિસદાનધમ્મદાનેહિ ઉપકારિતા, લોકિયલોકુત્તરેહિ ગુણેહિ સંયોજનસમત્થતા ચ પકાસિતા હોતિ.

    Ettha ca bhagavatāti imināssa bhāgyavantatādīpanena kappānaṃ anekesu asaṅkhyeyyesu upacitapuññasambhārabhāvato satapuññalakkhaṇadharassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjana- byāmappabhāketumālādipaṭimaṇḍitā anaññasādhāraṇā rūpakāyasampattidīpitā hoti. Arahatāti imināssa anavasesakilesappahānadīpanena āsavakkhayapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādhigamaparidīpanato dasabalacatuvesārajjachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammādi- acinteyyāparimeyyadhammakāyasampatti dīpitā hoti. Tadubhayenapi lokiyasarikkhakānaṃ bahumatabhāvo, gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā, tathā abhigatānañca tesaṃ kāyikacetasikadukkhāpanayane paṭibalabhāvo, āmisadānadhammadānehi upakāritā, lokiyalokuttarehi guṇehi saṃyojanasamatthatā ca pakāsitā hoti.

    તથા ભગવતાતિ ઇમિના ચરણધમ્મેસુ મુદ્ધભૂતદિબ્બવિહારાદિવિહારવિસેસસમાયોગપરિદીપનેન ચરણસમ્પદા દીપિતા હોતિ. અરહતાતિ ઇમિના સબ્બવિજ્જાસુ સિખાપ્પત્તઆસવક્ખયઞાણાધિગમપરિદીપનેન વિજ્જાસમ્પદા દીપિતા હોતિ. પુરિમેન વા અન્તરાયિકનિય્યાનિકધમ્માનં અવિપરીતવિભત્તભાવદીપનેન પચ્છિમવેસારજ્જદ્વયસમાયોગો, પચ્છિમેન સવાસનનિરવસેસકિલેસપ્પહાનદીપનેન પુરિમવેસારજ્જદ્વયસમાયોગો વિભાવિતો હોતિ.

    Tathā bhagavatāti iminā caraṇadhammesu muddhabhūtadibbavihārādivihāravisesasamāyogaparidīpanena caraṇasampadā dīpitā hoti. Arahatāti iminā sabbavijjāsu sikhāppattaāsavakkhayañāṇādhigamaparidīpanena vijjāsampadā dīpitā hoti. Purimena vā antarāyikaniyyānikadhammānaṃ aviparītavibhattabhāvadīpanena pacchimavesārajjadvayasamāyogo, pacchimena savāsananiravasesakilesappahānadīpanena purimavesārajjadvayasamāyogo vibhāvito hoti.

    તથા પુરિમેન તથાગતસ્સ પટિઞ્ઞાસચ્ચવચીસચ્ચઞાણસચ્ચપરિદીપનેન, કામગુણલોકિયાધિપચ્ચયસલાભસક્કારાદિપરિચ્ચાગપરિદીપનેન, અનવસેસકિલેસાભિસઙ્ખારપરિચ્ચાગપરિદીપનેન, ચ સચ્ચાધિટ્ઠાનચાગાધિટ્ઠાનપારિપૂરિ પકાસિતા હોતિ; દુતિયેન સબ્બસઙ્ખારૂપસમસમધિગમપરિદીપનેન, સમ્માસમ્બોધિપરિદીપનેન ચ, ઉપસમાધિટ્ઠાનપઞ્ઞાધિટ્ઠાનપારિપૂરિ પકાસિતા હોતિ. તથા હિ ભગવતો બોધિસત્તભૂતસ્સ લોકુત્તરગુણે કતાભિનીહારસ્સ મહાકરુણાયોગેન યથાપટિઞ્ઞં સબ્બપારમિતાનુટ્ઠાનેન સચ્ચાધિટ્ઠાનં, પારમિતાપટિપક્ખપરિચ્ચાગેન ચાગાધિટ્ઠાનં, પારમિતાગુણેહિ ચિત્તવૂપસમેન ઉપસમાધિટ્ઠાનં, પારમિતાહિ એવ પરહિતૂપાયકોસલ્લતો પઞ્ઞાધિટ્ઠાનં પારિપૂરિગતં.

    Tathā purimena tathāgatassa paṭiññāsaccavacīsaccañāṇasaccaparidīpanena, kāmaguṇalokiyādhipaccayasalābhasakkārādipariccāgaparidīpanena, anavasesakilesābhisaṅkhārapariccāgaparidīpanena, ca saccādhiṭṭhānacāgādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti; dutiyena sabbasaṅkhārūpasamasamadhigamaparidīpanena, sammāsambodhiparidīpanena ca, upasamādhiṭṭhānapaññādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti. Tathā hi bhagavato bodhisattabhūtassa lokuttaraguṇe katābhinīhārassa mahākaruṇāyogena yathāpaṭiññaṃ sabbapāramitānuṭṭhānena saccādhiṭṭhānaṃ, pāramitāpaṭipakkhapariccāgena cāgādhiṭṭhānaṃ, pāramitāguṇehi cittavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, pāramitāhi eva parahitūpāyakosallato paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ.

    તથા ‘યાચકજનં અવિસંવાદેત્વા દસ્સામી’તિ પટિજાનનેન પટિઞ્ઞં અવિસંવાદેત્વા દાનેન ચ સચ્ચાધિટ્ઠાનં, દેય્યપરિચ્ચાગતો ચાગાધિટ્ઠાનં, દેય્યપટિગ્ગાહકદાનદેય્યપરિક્ખયેસુ લોભદોસમોહભયવૂપસમેન ઉપસમાધિટ્ઠાનં, યથારહં યથાકાલં યથાવિધિ ચ દાનેન પઞ્ઞુત્તરતાય ચ પઞ્ઞાધિટ્ઠાનં પારિપૂરિગતં. ઇમિના નયેન સેસપારમીસુપિ ચતુરાધિટ્ઠાનપારિપૂરિ વેદિતબ્બા. સબ્બા હિ પારમિયો સચ્ચપ્પભાવિતા ચાગાભિબ્યઞ્જિતા ઉપસમાનુબ્રૂહિતા પઞ્ઞાપરિસુદ્ધાતિ એવં ચતુરાધિટ્ઠાનસમુદાગતસ્સ તથાગતસ્સ સચ્ચાધિટ્ઠાનં સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન સીલવિસુદ્ધિ, ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન આજીવવિસુદ્ધિ, ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન ચિત્તવિસુદ્ધિ, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન દિટ્ઠિવિસુદ્ધિ. તથા સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગમેનસ્સ સંવાસેન સીલં વેદિતબ્બં, ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન સંવોહારેન સોચેય્યં વેદિતબ્બં, ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન આપદાસુ થામો વેદિતબ્બો, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન સાકચ્છાય પઞ્ઞા વેદિતબ્બા.

    Tathā ‘yācakajanaṃ avisaṃvādetvā dassāmī’ti paṭijānanena paṭiññaṃ avisaṃvādetvā dānena ca saccādhiṭṭhānaṃ, deyyapariccāgato cāgādhiṭṭhānaṃ, deyyapaṭiggāhakadānadeyyaparikkhayesu lobhadosamohabhayavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, yathārahaṃ yathākālaṃ yathāvidhi ca dānena paññuttaratāya ca paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ. Iminā nayena sesapāramīsupi caturādhiṭṭhānapāripūri veditabbā. Sabbā hi pāramiyo saccappabhāvitā cāgābhibyañjitā upasamānubrūhitā paññāparisuddhāti evaṃ caturādhiṭṭhānasamudāgatassa tathāgatassa saccādhiṭṭhānaṃ saccādhiṭṭhānasamudāgamena sīlavisuddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ājīvavisuddhi, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena cittavisuddhi, paññādhiṭṭhānasamudāgamena diṭṭhivisuddhi. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamenassa saṃvāsena sīlaṃ veditabbaṃ, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena saṃvohārena soceyyaṃ veditabbaṃ, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena āpadāsu thāmo veditabbo, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sākacchāya paññā veditabbā.

    તથા સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન અદુટ્ઠો અધિવાસેતિ, ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન અલુદ્ધો પટિસેવતિ, ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન અભીતો પરિવજ્જેતિ, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન અમૂળ્હો વિનોદેતિ. તથા સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન ચસ્સ નેક્ખમ્મસુખપ્પત્તિ, ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન પવિવેકસુખપ્પત્તિ, ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન ઉપસમસુખપ્પત્તિ, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન સમ્બોધિસુખપ્પત્તિ દીપિતા હોતિ. સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન વા વિવેકજપીતિસુખપ્પત્તિ, ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન સમાધિજપીતિસુખપ્પત્તિ, ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન અપીતિજકાયસુખપ્પત્તિ, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન સતિપારિસુદ્ધિજઉપેક્ખાસુખપ્પત્તિ. તથા સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન પરિવારસમ્પત્તિલક્ખણપચ્ચયસુખસમાયોગો પરિદીપિતો હોતિ અવિસંવાદનતો, ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન સન્તુટ્ઠિલક્ખણસભાવસુખસમાયોગો અલોભભાવતો, ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન કતપુઞ્ઞતાલક્ખણહેતુસુખસમાયોગો કિલેસેહિ અનભિભૂતભાવતો, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન વિમુત્તિસમ્પત્તિલક્ખણદુક્ખૂપસમસુખસમાયોગો પરિદીપિતો હોતિ, ઞાણસમ્પત્તિયા નિબ્બાનાધિગમનતો.

    Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena aduṭṭho adhivāseti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena aluddho paṭisevati, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena abhīto parivajjeti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena amūḷho vinodeti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena cassa nekkhammasukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena pavivekasukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena upasamasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sambodhisukhappatti dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānasamudāgamena vā vivekajapītisukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena samādhijapītisukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena apītijakāyasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena satipārisuddhijaupekkhāsukhappatti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena parivārasampattilakkhaṇapaccayasukhasamāyogo paridīpito hoti avisaṃvādanato, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena santuṭṭhilakkhaṇasabhāvasukhasamāyogo alobhabhāvato, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena katapuññatālakkhaṇahetusukhasamāyogo kilesehi anabhibhūtabhāvato, paññādhiṭṭhānasamudāgamena vimuttisampattilakkhaṇadukkhūpasamasukhasamāyogo paridīpito hoti, ñāṇasampattiyā nibbānādhigamanato.

    તથા સચ્ચાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન અરિયસ્સ સીલક્ખન્ધસ્સ અનુબોધપ્પટિવેધસિદ્ધિ, ચાગાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન અરિયસ્સ સમાધિક્ખન્ધસ્સ, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન અરિયસ્સ પઞ્ઞાક્ખન્ધસ્સ, ઉપસમાધિટ્ઠાનસમુદાગમેન અરિયસ્સ વિમુત્તિક્ખન્ધસ્સ અનુબોધપ્પટિવેધસિદ્ધિ દીપિતા હોતિ. સચ્ચાધિટ્ઠાનપરિપૂરણેન ચ તપસિદ્ધિ, ચાગાધિટ્ઠાનપરિપૂરણેન સબ્બનિસ્સગ્ગસિદ્ધિ, ઉપસમાધિટ્ઠાનપરિપૂરણેન ઇન્દ્રિયસંવરસિદ્ધિ, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનપરિપૂરણેન બુદ્ધિસિદ્ધિ, તેન ચ નિબ્બાનસિદ્ધિ. તથા સચ્ચાધિટ્ઠાનપરિપૂરણેન ચતુઅરિયસચ્ચાભિસમયપ્પટિલાભો, ચાગાધિટ્ઠાનપરિપૂરણેન ચતુઅરિયવંસપ્પટિલાભો, ૦.ઉપસમાધિટ્ઠાનપરિપૂરણેન ચતુઅરિયવિહારપ્પટિલાભો, પઞ્ઞાધિટ્ઠાનપરિપૂરણેન ચતુઅરિયવોહારપ્પટિલાભો દીપિતો હોતિ.

    Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa sīlakkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa samādhikkhandhassa, paññādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa paññākkhandhassa, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa vimuttikkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānaparipūraṇena ca tapasiddhi, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena sabbanissaggasiddhi, upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena indriyasaṃvarasiddhi, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena buddhisiddhi, tena ca nibbānasiddhi. Tathā saccādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyasaccābhisamayappaṭilābho, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavaṃsappaṭilābho, 0.upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavihārappaṭilābho, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavohārappaṭilābho dīpito hoti.

    અપરો નયો – ભગવતાતિ એતેન સત્તાનં લોકિયલોકુત્તરસમ્પત્તિઅભિકઙ્ખાદીપનેન તથાગતસ્સ મહાકરુણા પકાસિતા હોતિ. અરહતાતિ એતેન પહાનસમ્પત્તિદીપનેન પહાનપઞ્ઞા પકાસિતા હોતિ. તત્થ પઞ્ઞાયસ્સ ધમ્મરજ્જપત્તિ, કરુણાય ધમ્મસંવિભાગો; પઞ્ઞાય સંસારદુક્ખનિબ્બિદા, કરુણાય સંસારદુક્ખસહનં; પઞ્ઞાય પરદુક્ખપરિજાનનં, કરુણાય પરદુક્ખપ્પટિકારારમ્ભો. પઞ્ઞાય પરિનિબ્બાનાભિમુખભાવો , કરુણાય તદધિગમો; પઞ્ઞાય સયં તરણં, કરુણાય પરેસં તારણં; પઞ્ઞાય બુદ્ધભાવસિદ્ધિ, કરુણાય બુદ્ધકિચ્ચસિદ્ધિ. કરુણાય વા બોધિસત્તભૂમિયં સંસારાભિમુખભાવો, પઞ્ઞાય તત્થ અનભિરતિ. તથા કરુણાય પરેસં અવિહિંસનં, પઞ્ઞાય સયં પરેહિ અભાયનં; કરુણાય પરં રક્ખન્તો અત્તાનં રક્ખતિ, પઞ્ઞાય અત્તાનં રક્ખન્તો પરં રક્ખતિ. તથા કરુણાય અપરન્તપો, પઞ્ઞાય અનત્તન્તપો. તેન અત્તહિતાય પટિપન્નાદીસુ ચતુત્થપુગ્ગલભાવો સિદ્ધો હોતિ .

    Aparo nayo – bhagavatāti etena sattānaṃ lokiyalokuttarasampattiabhikaṅkhādīpanena tathāgatassa mahākaruṇā pakāsitā hoti. Arahatāti etena pahānasampattidīpanena pahānapaññā pakāsitā hoti. Tattha paññāyassa dhammarajjapatti, karuṇāya dhammasaṃvibhāgo; paññāya saṃsāradukkhanibbidā, karuṇāya saṃsāradukkhasahanaṃ; paññāya paradukkhaparijānanaṃ, karuṇāya paradukkhappaṭikārārambho. Paññāya parinibbānābhimukhabhāvo , karuṇāya tadadhigamo; paññāya sayaṃ taraṇaṃ, karuṇāya paresaṃ tāraṇaṃ; paññāya buddhabhāvasiddhi, karuṇāya buddhakiccasiddhi. Karuṇāya vā bodhisattabhūmiyaṃ saṃsārābhimukhabhāvo, paññāya tattha anabhirati. Tathā karuṇāya paresaṃ avihiṃsanaṃ, paññāya sayaṃ parehi abhāyanaṃ; karuṇāya paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhati, paññāya attānaṃ rakkhanto paraṃ rakkhati. Tathā karuṇāya aparantapo, paññāya anattantapo. Tena attahitāya paṭipannādīsu catutthapuggalabhāvo siddho hoti .

    તથા કરુણાય લોકનાથતા, પઞ્ઞાય અત્તનાથતા; કરુણાય ચસ્સ નિન્નતાભાવો, પઞ્ઞાય ઉન્નતાભાવો. તથા કરુણાય સબ્બસત્તેસુ જનિતાનુગ્ગહો, પઞ્ઞાનુગતત્તા ન ચ ન સબ્બત્થ વિરત્તચિત્તો; પઞ્ઞાય સબ્બધમ્મેસુ વિરત્તચિત્તો, કરુણાનુગતત્તા ન ચ ન સબ્બસત્તાનુગ્ગહાય પવત્તો. યથા હિ કરુણા તથાગતસ્સ સિનેહસોકવિરહિતા, એવં પઞ્ઞા અહંકારમમંકારવિનિમુત્તાતિ અઞ્ઞમઞ્ઞં વિસોધિતા પરમવિસુદ્ધાતિ દટ્ઠબ્બા. તત્થ પઞ્ઞાખેત્તં બલાનિ, કરુણાખેત્તં વેસારજ્જાનિ. તેસુ બલસમાયોગેન પરેહિ ન અભિભુય્યતિ, વેસારજ્જસમાયોગેન પરે અભિભવતિ. બલેહિ સત્થુસમ્પદાસિદ્ધિ, વેસારજ્જેહિ સાસનસમ્પદાસિદ્ધિ. તથા બલેહિ બુદ્ધરતનસિદ્ધિ, વેસારજ્જેહિ ધમ્મરતનસિદ્ધીતિ અયમેત્થ ‘‘ભગવતા અરહતા’’તિ પદદ્વયસ્સ અત્થયોજનાય મુખમત્તદસ્સનં.

    Tathā karuṇāya lokanāthatā, paññāya attanāthatā; karuṇāya cassa ninnatābhāvo, paññāya unnatābhāvo. Tathā karuṇāya sabbasattesu janitānuggaho, paññānugatattā na ca na sabbattha virattacitto; paññāya sabbadhammesu virattacitto, karuṇānugatattā na ca na sabbasattānuggahāya pavatto. Yathā hi karuṇā tathāgatassa sinehasokavirahitā, evaṃ paññā ahaṃkāramamaṃkāravinimuttāti aññamaññaṃ visodhitā paramavisuddhāti daṭṭhabbā. Tattha paññākhettaṃ balāni, karuṇākhettaṃ vesārajjāni. Tesu balasamāyogena parehi na abhibhuyyati, vesārajjasamāyogena pare abhibhavati. Balehi satthusampadāsiddhi, vesārajjehi sāsanasampadāsiddhi. Tathā balehi buddharatanasiddhi, vesārajjehi dhammaratanasiddhīti ayamettha ‘‘bhagavatā arahatā’’ti padadvayassa atthayojanāya mukhamattadassanaṃ.

    કસ્મા પનેત્થ ‘‘વુત્તઞ્હેતં ભગવતા’’તિ વત્વા પુન ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં? અનુસ્સવપટિક્ખેપેન નિયમદસ્સનત્થં. યથા હિ કેનચિ પરતો સુત્વા વુત્તં યદિપિ ચ જાનન્તેન વુત્તં, ન તેનેવ વુત્તં પરેનપિ વુત્તત્તા. ન ચ તં તેન વુત્તમેવ, અપિચ ખો સુતમ્પિ, ન એવમિધ. ભગવતા હિ પરતો અસુત્વા સયમ્ભુઞાણેન અત્તના અધિગતમેવ વુત્તન્તિ ઇમસ્સ વિસેસસ્સ દસ્સનત્થં દ્વિક્ખત્તું ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. ઇદં વુત્તં હોતિ – ‘‘વુત્તઞ્હેતં ભગવતા’’ તઞ્ચ ખો ભગવતાવ વુત્તં, ન અઞ્ઞેન, વુત્તમેવ ચ, ન સુતન્તિ. અધિકવચનઞ્હિ અઞ્ઞમત્થં બોધેતીતિ ન પુનરુત્તિદોસો. એસ નયો ઇતો પરેસુપિ.

    Kasmā panettha ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna ‘‘vutta’’nti vuttaṃ? Anussavapaṭikkhepena niyamadassanatthaṃ. Yathā hi kenaci parato sutvā vuttaṃ yadipi ca jānantena vuttaṃ, na teneva vuttaṃ parenapi vuttattā. Na ca taṃ tena vuttameva, apica kho sutampi, na evamidha. Bhagavatā hi parato asutvā sayambhuñāṇena attanā adhigatameva vuttanti imassa visesassa dassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ tañca kho bhagavatāva vuttaṃ, na aññena, vuttameva ca, na sutanti. Adhikavacanañhi aññamatthaṃ bodhetīti na punaruttidoso. Esa nayo ito paresupi.

    તથા પુબ્બરચનાભાવદસ્સનત્થં દ્વિક્ખત્તું ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. ભગવા હિ સમ્માસમ્બુદ્ધતાય ઠાનુપ્પત્તિકપ્પટિભાનેન સમ્પત્તપરિસાય અજ્ઝાસયાનુરૂપં ધમ્મં દેસેતિ, ન તસ્સ કારણા દાનાદીનં વિય પુબ્બરચનાકિચ્ચં અત્થિ. તેનેતં દસ્સેતિ – ‘‘વુત્તઞ્હેતં ભગવતા, તઞ્ચ ખો ન પુબ્બરચનાવસેન તક્કપરિયાહતં વીમંસાનુચરિતં, અપિચ ખો વેનેય્યજ્ઝાસયાનુરૂપં ઠાનસો વુત્તમેવા’’તિ.

    Tathā pubbaracanābhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Bhagavā hi sammāsambuddhatāya ṭhānuppattikappaṭibhānena sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ deseti, na tassa kāraṇā dānādīnaṃ viya pubbaracanākiccaṃ atthi. Tenetaṃ dasseti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā, tañca kho na pubbaracanāvasena takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ, apica kho veneyyajjhāsayānurūpaṃ ṭhānaso vuttamevā’’ti.

    અપ્પટિવત્તિયવચનભાવદસ્સનત્થં વા દ્વિક્ખત્તું ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. યઞ્હિ ભગવતા વુત્તં, વુત્તમેવ તં, ન કેનચિ પટિક્ખિપિતું સક્કા અક્ખરસમ્પત્તિયા અત્થસમ્પત્તિયા ચ. વુત્તં હેતં –

    Appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthaṃ vā dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yañhi bhagavatā vuttaṃ, vuttameva taṃ, na kenaci paṭikkhipituṃ sakkā akkharasampattiyā atthasampattiyā ca. Vuttaṃ hetaṃ –

    ‘‘એતં ભગવતા બારાણસિયં ઇસિપતને મિગદાયે અનુત્તરં ધમ્મચક્કં પવત્તિતં અપ્પટિવત્તિયં કેનચિ સમણેન વા બ્રાહ્મણેન વા’’તિઆદિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૮૧; મહાવ॰ ૧૭).

    ‘‘Etaṃ bhagavatā bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ kenaci samaṇena vā brāhmaṇena vā’’tiādi (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 17).

    અપરમ્પિ વુત્તં –

    Aparampi vuttaṃ –

    ‘‘ઇધ, ભિક્ખવે, આગચ્છેય્ય સમણો વા બ્રાહ્મણો વા ‘ન યિદં દુક્ખં અરિયસચ્ચં, યં સમણેન ગોતમેન પઞ્ઞત્તં, અહમિદં દુક્ખં અરિયસચ્ચં ઠપેત્વા અઞ્ઞં દુક્ખં અરિયસચ્ચં પઞ્ઞાપેસ્સામી’તિ, નેતં ઠાનં વિજ્જતી’’તિઆદિ. –

    ‘‘Idha, bhikkhave, āgaccheyya samaṇo vā brāhmaṇo vā ‘na yidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, yaṃ samaṇena gotamena paññattaṃ, ahamidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ ṭhapetvā aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ paññāpessāmī’ti, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’tiādi. –

    તસ્મા અપ્પટિવત્તિયવચનભાવદસ્સનત્થમ્પિ દ્વિક્ખત્તું ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં.

    Tasmā appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ.

    અથ વા સોતૂનં અત્થનિપ્ફાદકભાવદસ્સનત્થં દ્વિક્ખત્તું ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. યઞ્હિ પરેસં આસયાદિં અજાનન્તેન અસબ્બઞ્ઞુના અદેસે અકાલે વા વુત્તં, તં સચ્ચમ્પિ સમાનં સોતૂનં અત્થનિપ્ફાદને અસમત્થતાય અવુત્તં નામ સિયા, પગેવ અસચ્ચં. ભગવતા પન સમ્માસમ્બુદ્ધભાવતો સમ્મદેવ પરેસં આસયાદિં દેસકાલં અત્થસિદ્ધિઞ્ચ જાનન્તેન વુત્તં એકન્તેન સોતૂનં યથાધિપ્પેતત્થનિપ્ફાદનતો વુત્તમેવ, નત્થિ તસ્સ અવુત્તતાપરિયાયો. તસ્મા સોતૂનં અત્થનિપ્ફાદકભાવદસ્સનત્થમ્પિ દ્વિક્ખત્તું ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. અપિચ યથા ન તં સુતં નામ, યં ન વિઞ્ઞાતત્થં યઞ્ચ ન તથત્તાય પટિપન્નં, એવં ન તં વુત્તં નામ, યં ન સમ્મા પટિગ્ગહિતં. ભગવતો પન વચનં ચતસ્સોપિ પરિસા સમ્મદેવ પટિગ્ગહેત્વા તથત્તાય પટિપજ્જન્તિ. તસ્મા સમ્મદેવ પટિગ્ગહિતભાવદસ્સનત્થમ્પિ દ્વિક્ખત્તું ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં.

    Atha vā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yañhi paresaṃ āsayādiṃ ajānantena asabbaññunā adese akāle vā vuttaṃ, taṃ saccampi samānaṃ sotūnaṃ atthanipphādane asamatthatāya avuttaṃ nāma siyā, pageva asaccaṃ. Bhagavatā pana sammāsambuddhabhāvato sammadeva paresaṃ āsayādiṃ desakālaṃ atthasiddhiñca jānantena vuttaṃ ekantena sotūnaṃ yathādhippetatthanipphādanato vuttameva, natthi tassa avuttatāpariyāyo. Tasmā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Apica yathā na taṃ sutaṃ nāma, yaṃ na viññātatthaṃ yañca na tathattāya paṭipannaṃ, evaṃ na taṃ vuttaṃ nāma, yaṃ na sammā paṭiggahitaṃ. Bhagavato pana vacanaṃ catassopi parisā sammadeva paṭiggahetvā tathattāya paṭipajjanti. Tasmā sammadeva paṭiggahitabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ.

    અથ વા અરિયેહિ અવિરુદ્ધવચનભાવદસ્સનત્થં દ્વિક્ખત્તું ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. યથા હિ ભગવા કુસલાકુસલસાવજ્જાનવજ્જભેદે ધમ્મે પવત્તિનિવત્તિયો સમ્મુતિપરમત્થે ચ અવિસંવાદેન્તો વદતિ, એવં ધમ્મસેનાપતિપ્પભુતયો અરિયાપિ ભગવતિ ધરમાને પરિનિબ્બુતે ચ તસ્સેવ દેસનં અનુગન્ત્વા વદન્તિ, ન તત્થ નાનાવાદતા. તસ્મા વુત્તમરહતા તતો પરભાગે અરહતા અરિયસઙ્ઘેનાપીતિ એવં અરિયેહિ અવિરુદ્ધવચનભાવદસ્સનત્થમ્પિ એવં વુત્તં.

    Atha vā ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yathā hi bhagavā kusalākusalasāvajjānavajjabhede dhamme pavattinivattiyo sammutiparamatthe ca avisaṃvādento vadati, evaṃ dhammasenāpatippabhutayo ariyāpi bhagavati dharamāne parinibbute ca tasseva desanaṃ anugantvā vadanti, na tattha nānāvādatā. Tasmā vuttamarahatā tato parabhāge arahatā ariyasaṅghenāpīti evaṃ ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthampi evaṃ vuttaṃ.

    અથ વા પુરિમેહિ સમ્માસમ્બુદ્ધેહિ વુત્તનયભાવદસ્સનત્થં દ્વિક્ખત્તું ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. સતિપિ હિ જાતિગોત્તાયુપ્પમાણાદિવિસેસે દસબલાદિગુણેહિ વિય ધમ્મદેસનાય બુદ્ધાનં વિસેસો નત્થિ, અઞ્ઞમઞ્ઞં અત્તના ચ તે પુબ્બેનાપરં અવિરુદ્ધમેવ વદન્તિ. તસ્મા વુત્તઞ્હેતં યથા બુદ્ધેહિ અત્તના ચ પુબ્બે, ઇદાનિપિ અમ્હાકં ભગવતા તથેવ વુત્તં અરહતાતિ એવં પુરિમબુદ્ધેહિ અત્તના ચ સુત્તન્તરેસુ વુત્તનયભાવદસ્સનત્થમ્પિ દ્વિક્ખત્તું ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. તેન બુદ્ધાનં દેસનાય સબ્બત્થ અવિરોધો દીપિતો હોતિ.

    Atha vā purimehi sammāsambuddhehi vuttanayabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Satipi hi jātigottāyuppamāṇādivisese dasabalādiguṇehi viya dhammadesanāya buddhānaṃ viseso natthi, aññamaññaṃ attanā ca te pubbenāparaṃ aviruddhameva vadanti. Tasmā vuttañhetaṃ yathā buddhehi attanā ca pubbe, idānipi amhākaṃ bhagavatā tatheva vuttaṃ arahatāti evaṃ purimabuddhehi attanā ca suttantaresu vuttanayabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Tena buddhānaṃ desanāya sabbattha avirodho dīpito hoti.

    અથ વા ‘‘વુત્ત’’ન્તિ યદેતં દુતિયં પદં, તં અરહન્તવુત્તભાવવચનં દટ્ઠબ્બં. ઇદં વુત્તં હોતિ – વુત્તઞ્હેતં ભગવતા અરહતાપિ વુત્તં – ‘‘એકધમ્મં, ભિક્ખવે’’તિઆદિકં ઇદાનિ વુચ્ચમાનં વચનન્તિ. અથ વા ‘‘વુત્ત’’ન્તિ યદેતં દુતિયં પદં, તં ન વચનત્થં, અથ ખો વપનત્થં દટ્ઠબ્બં. તેનેતં દસ્સેતિ – ‘‘વુત્તઞ્હેતં ભગવતા, તઞ્ચ ખો ન વુત્તમત્તં, ન કથિતમત્તં; અથ ખો વેનેય્યાનં કુસલમૂલં વપિત’’ન્તિ અત્થો. અથ વા યદેતં વુત્તન્તિ દુતિયં પદં, તં વત્તનત્થં. અયં હિસ્સ અત્થો – વુત્તઞ્હેતં ભગવતા અરહતા, તઞ્ચ ખો ન વુત્તમત્તં, અપિચ તદત્થજાતં વુત્તં ચરિતન્તિ. તેન ‘‘યથા વાદી ભગવા તથા કારી’’તિ દસ્સેતિ. અથ વા વુત્તં ભગવતા, વુત્તવચનં અરહતા વત્તું યુત્તેનાતિ અત્થો.

    Atha vā ‘‘vutta’’nti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ arahantavuttabhāvavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – vuttañhetaṃ bhagavatā arahatāpi vuttaṃ – ‘‘ekadhammaṃ, bhikkhave’’tiādikaṃ idāni vuccamānaṃ vacananti. Atha vā ‘‘vutta’’nti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ na vacanatthaṃ, atha kho vapanatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenetaṃ dasseti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā, tañca kho na vuttamattaṃ, na kathitamattaṃ; atha kho veneyyānaṃ kusalamūlaṃ vapita’’nti attho. Atha vā yadetaṃ vuttanti dutiyaṃ padaṃ, taṃ vattanatthaṃ. Ayaṃ hissa attho – vuttañhetaṃ bhagavatā arahatā, tañca kho na vuttamattaṃ, apica tadatthajātaṃ vuttaṃ caritanti. Tena ‘‘yathā vādī bhagavā tathā kārī’’ti dasseti. Atha vā vuttaṃ bhagavatā, vuttavacanaṃ arahatā vattuṃ yuttenāti attho.

    અથ વા ‘‘વુત્ત’’ન્તિ સઙ્ખેપકથાઉદ્દિસનં સન્ધાયાહ, પુન ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વિત્થારકથાનિદસ્સનં. ભગવા હિ સઙ્ખેપતો વિત્થારતો ચ ધમ્મં દેસેતિ. અથ વા ભગવતો દુરુત્તવચનાભાવદસ્સનત્થં ‘‘વુત્તઞ્હેતં ભગવતા’’તિ વત્વા પુન ‘‘વુત્ત’’ન્તિ વુત્તં. સબ્બદા ઞાણાનુગતવચીકમ્મતાય હિ ભગવતો સવાસનપહીનસબ્બદોસસ્સ અક્ખલિતબ્યપ્પથસ્સ કદાચિપિ દુરુત્તં નામ નત્થિ. યથા કેચિ લોકે સતિસમ્મોસેન વા દવા વા રવા વા કિઞ્ચિ વત્વા અથ પટિલદ્ધસઞ્ઞા પુબ્બે વુત્તં અવુત્તં વા કરોન્તિ પટિસઙ્ખરોન્તિ વા, ન એવં ભગવા. ભગવા પન નિચ્ચકાલં સમાહિતો. અસમ્મોસધમ્મો અસમ્મોહધમ્મો ચ સબ્બઞ્ઞુતઞ્ઞાણસમુપબ્યૂળ્હાય પટિભાનપટિસમ્ભિદાય ઉપનીતમત્થં અપરિમિતકાલં સમ્ભતપુઞ્ઞસમ્ભારસમુદાગતેહિ અનઞ્ઞસાધારણેહિ વિસદવિસુદ્ધેહિ કરણવિસેસેહિ સોતાયતનરસાયનભૂતં સુણન્તાનં અમતવસ્સં વસ્સન્તો વિય સોતબ્બસારં સવનાનુત્તરિયં ચતુસચ્ચં પકાસેન્તો કરવીકરુતમઞ્જુના સરેન સભાવનિરુત્તિયા વેનેય્યજ્ઝાસયાનુરૂપં વચનં વદતિ, નત્થિ તત્થ વાલગ્ગમત્તમ્પિ અવક્ખલિતં, કુતો પન દુરુત્તાવકાસો. તસ્મા ‘‘યં ભગવતા વુત્તં, તં વુત્તમેવ, ન અવુત્તં દુરુત્તં વા કદાચિ હોતી’’તિ દસ્સનત્થં – ‘‘વુત્તઞ્હેતં ભગવતા’’તિ વત્વા પુન – ‘‘વુત્તમરહતા’’તિ વુત્તન્તિ ન એત્થ પુનરુત્તિદોસોતિ. એવમેત્થ પુનરુત્તસદ્દસ્સ સાત્થકતા વેદિતબ્બા.

    Atha vā ‘‘vutta’’nti saṅkhepakathāuddisanaṃ sandhāyāha, puna ‘‘vutta’’nti vitthārakathānidassanaṃ. Bhagavā hi saṅkhepato vitthārato ca dhammaṃ deseti. Atha vā bhagavato duruttavacanābhāvadassanatthaṃ ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Sabbadā ñāṇānugatavacīkammatāya hi bhagavato savāsanapahīnasabbadosassa akkhalitabyappathassa kadācipi duruttaṃ nāma natthi. Yathā keci loke satisammosena vā davā vā ravā vā kiñci vatvā atha paṭiladdhasaññā pubbe vuttaṃ avuttaṃ vā karonti paṭisaṅkharonti vā, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana niccakālaṃ samāhito. Asammosadhammo asammohadhammo ca sabbaññutaññāṇasamupabyūḷhāya paṭibhānapaṭisambhidāya upanītamatthaṃ aparimitakālaṃ sambhatapuññasambhārasamudāgatehi anaññasādhāraṇehi visadavisuddhehi karaṇavisesehi sotāyatanarasāyanabhūtaṃ suṇantānaṃ amatavassaṃ vassanto viya sotabbasāraṃ savanānuttariyaṃ catusaccaṃ pakāsento karavīkarutamañjunā sarena sabhāvaniruttiyā veneyyajjhāsayānurūpaṃ vacanaṃ vadati, natthi tattha vālaggamattampi avakkhalitaṃ, kuto pana duruttāvakāso. Tasmā ‘‘yaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ vuttameva, na avuttaṃ duruttaṃ vā kadāci hotī’’ti dassanatthaṃ – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna – ‘‘vuttamarahatā’’ti vuttanti na ettha punaruttidosoti. Evamettha punaruttasaddassa sātthakatā veditabbā.

    ઇતિ મે સુતન્તિ એત્થ ઇતીતિ અયં ઇતિસદ્દો હેતુપરિસમાપનાદિપદત્થવિપરિયાયપકારનિદસ્સનાવધારણાદિઅનેકત્થપ્પભેદો. તથા હેસ – ‘‘રુપ્પતીતિ ખો, ભિક્ખવે, તસ્મા રૂપન્તિ વુચ્ચતી’’તિઆદીસુ (સં॰ નિ॰ ૩.૭૯) હેતુઅત્થે દિસ્સતિ. ‘‘તસ્માતિહ મે, ભિક્ખવે, ધમ્મદાયાદા ભવથ, મા આમિસદાયાદા. અત્થિ મે તુમ્હેસુ અનુકમ્પા – કિન્તિ મે સાવકા ધમ્મદાયાદા ભવેય્યું, નો આમિસદાયાદા’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૦) પરિસમાપને. ‘‘ઇતિ વા ઇતિ એવરૂપા વિસૂકદસ્સના પટિવિરતો’’તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૧.૧૦) આદિઅત્થે. ‘‘માગણ્ડિયોતિ વા તસ્સ બ્રાહ્મણસ્સ સઙ્ખા સમઞ્ઞા પઞ્ઞત્તિ વોહારો નામં નામકમ્મં નામધેય્યં નિરુત્તિ બ્યઞ્જનં અભિલાપો’’તિઆદીસુ (મહાનિ॰ ૭૫) પદત્થવિપરિયાયે. ‘‘ઇતિ ખો, ભિક્ખવે, સપ્પટિભયો બાલો, અપ્પટિભયો પણ્ડિતો; સઉપદ્દવો બાલો, અનુપદ્દવો પણ્ડિતો; સઉપસગ્ગો બાલો , અનુપસગ્ગો પણ્ડિતો’’તિઆદીસુ (અ॰ નિ॰ ૩.૧) પકારે. ‘‘સબ્બમત્થીતિ ખો, કચ્ચાન, અયમેકો અન્તો, સબ્બં નત્થીતિ ખો, કચ્ચાન, અયં દુતિયો અન્તો’’તિઆદીસુ (સં॰ નિ॰ ૨.૧૫) નિદસ્સને . ‘‘અત્થિ ઇદપ્પચ્ચયા જરામરણન્તિ ઇતિ પુટ્ઠેન સતા, આનન્દ, અત્થીતિસ્સ વચનીયં. કિંપચ્ચયા જરામરણન્તિ ઇતિ ચે વદેય્ય, જાતિપચ્ચયા જરામરણન્તિ ઇચ્ચસ્સ વચનીય’’ન્તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૨.૯૬) અવધારણે, સન્નિટ્ઠાનેતિ અત્થો. સ્વાયમિધ પકારનિદસ્સનાવધારણેસુ દટ્ઠબ્બો.

    Iti me sutanti ettha itīti ayaṃ itisaddo hetuparisamāpanādipadatthavipariyāyapakāranidassanāvadhāraṇādianekatthappabhedo. Tathā hesa – ‘‘ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.79) hetuatthe dissati. ‘‘Tasmātiha me, bhikkhave, dhammadāyādā bhavatha, mā āmisadāyādā. Atthi me tumhesu anukampā – kinti me sāvakā dhammadāyādā bhaveyyuṃ, no āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) parisamāpane. ‘‘Iti vā iti evarūpā visūkadassanā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.10) ādiatthe. ‘‘Māgaṇḍiyoti vā tassa brāhmaṇassa saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpo’’tiādīsu (mahāni. 75) padatthavipariyāye. ‘‘Iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito; saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito; saupasaggo bālo , anupasaggo paṇḍito’’tiādīsu (a. ni. 3.1) pakāre. ‘‘Sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti kho, kaccāna, ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15) nidassane . ‘‘Atthi idappaccayā jarāmaraṇanti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. Kiṃpaccayā jarāmaraṇanti iti ce vadeyya, jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīya’’ntiādīsu (dī. ni. 2.96) avadhāraṇe, sanniṭṭhāneti attho. Svāyamidha pakāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    તત્થ પકારત્થેન ઇતિસદ્દેન એતમત્થં દીપેતિ – નાનાનયનિપુણમનેકજ્ઝાસયસમુટ્ઠાનં અત્થબ્યઞ્જનસમ્પન્નં વિવિધપાટિહારિયં ધમ્મત્થદેસનાપટિવેધગમ્ભીરં સબ્બસત્તાનં સકસકભાસાનુરૂપતો સોતપથમાગચ્છન્તં તસ્સ ભગવતો વચનં સબ્બપ્પકારેન કો સમત્થો વિઞ્ઞાતું, સબ્બથામેન પન સોતુકામતં જનેત્વાપિ ઇતિ મે સુતં, મયાપિ એકેન પકારેન સુતન્તિ.

    Tattha pakāratthena itisaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi iti me sutaṃ, mayāpi ekena pakārena sutanti.

    એત્થ ચ એકત્તનાનત્તઅબ્યાપારએવંધમ્મતાસઙ્ખાતા નન્દિયાવત્તતિપુક્ખલસીહવિક્કીળિતદિસાલોચનઅઙ્કુસસઙ્ખાતા ચ વિસયાદિભેદેન નાનાવિધા નયા નાનાનયા. નયા વા પાળિગતિયો, તા ચ પઞ્ઞત્તિઅનુપઞ્ઞત્તિઆદિવસેન સંકિલેસભાગિયાદિલોકિયાદિતદુભયવોમિસ્સતાદિવસેન, કુસલાદિવસેન, ખન્ધાદિવસેન, સઙ્ગહાદિવસેન, સમયવિમુત્તાદિવસેન, ઠપનાદિવસેન, કુસલમૂલાદિવસેન, તિકપટ્ઠાનાદિવસેન ચ નાનપ્પકારાતિ નાનાનયા. તેહિ નિપુણં સણ્હં સુખુમન્તિ નાનાનયનિપુણં.

    Ettha ca ekattanānattaabyāpāraevaṃdhammatāsaṅkhātā nandiyāvattatipukkhalasīhavikkīḷitadisālocanaaṅkusasaṅkhātā ca visayādibhedena nānāvidhā nayā nānānayā. Nayā vā pāḷigatiyo, tā ca paññattianupaññattiādivasena saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissatādivasena, kusalādivasena, khandhādivasena, saṅgahādivasena, samayavimuttādivasena, ṭhapanādivasena, kusalamūlādivasena, tikapaṭṭhānādivasena ca nānappakārāti nānānayā. Tehi nipuṇaṃ saṇhaṃ sukhumanti nānānayanipuṇaṃ.

    આસયોવ અજ્ઝાસયો, સો ચ સસ્સતાદિભેદેન અપ્પરજક્ખતાદિભેદેન ચ અનેકવિધો. અત્તજ્ઝાસયાદિકો એવ વા અનેકો અજ્ઝાસયો અનેકજ્ઝાસયો. સો સમુટ્ઠાનં ઉપ્પત્તિહેતુ એતસ્સાતિ અનેકજ્ઝાસયસમુટ્ઠાનં.

    Āsayova ajjhāsayo, so ca sassatādibhedena apparajakkhatādibhedena ca anekavidho. Attajjhāsayādiko eva vā aneko ajjhāsayo anekajjhāsayo. So samuṭṭhānaṃ uppattihetu etassāti anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ.

    કુસલાદિઅત્થસમ્પત્તિયા તબ્બિભાવનબ્યઞ્જનસમ્પત્તિયા સઙ્કાસનપકાસનવિવરણવિભજનઉત્તાનીકરણપઞ્ઞત્તિવસેન છહિ અત્થપદેહિ અક્ખરપદબ્યઞ્જનાકારનિરુત્તિનિદ્દેસવસેન છહિ બ્યઞ્જનપદેહિ ચ સમન્નાગતત્તા અત્થબ્યઞ્જનસમ્પન્નં.

    Kusalādiatthasampattiyā tabbibhāvanabyañjanasampattiyā saṅkāsanapakāsanavivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatattā atthabyañjanasampannaṃ.

    ઇદ્ધિઆદેસનાનુસાસનીભેદેન તેસુ ચ એકેકસ્સ વિસયાદિભેદેન વિવિધં બહુવિધં વા પાટિહારિયં એતસ્સાતિ વિવિધપાટિહારિયં. તત્થ પટિપક્ખહરણતો રાગાદિકિલેસાપનયનતો પટિહારિયન્તિ અત્થે સતિ ભગવતો પટિપક્ખા રાગાદયો ન સન્તિ યે હરિતબ્બા, પુથુજ્જનાનમ્પિ વિગતૂપક્કિલેસે અટ્ઠગુણસમન્નાગતે ચિત્તે હતપટિપક્ખે ઇદ્ધિવિધં પવત્તતિ. તસ્મા તત્થ પવત્તવોહારેન ચ ન સક્કા ઇધ પાટિહારિયન્તિ વત્તું. યસ્મ્માઆ પન મહાકારુણિકસ્સ ભગવતો વેનેય્યગતા ચ કિલેસા પટિપક્ખા, તસ્મા તેસં હરણતો પાટિહારિયં. અથ વા ભગવતો સાસનસ્સ ચ પટિપક્ખા તિત્થિયા, તેસં હરણતો પાટિહારિયં. તે હિ દિટ્ઠિહરણવસેન દિટ્ઠિપ્પકાસને અસમત્થભાવેન ચ ઇદ્ધિઆદેસનાનુસાસનીહિ હરિતા અપનીતા હોન્તિ. પટીતિ વા પચ્છાતિ અત્થો. તસ્મા સમાહિતે ચિત્તે વિગતૂપક્કિલેસે કતકિચ્ચેન પચ્છા હરિતબ્બં પવત્તેતબ્બન્તિ પટિહારિયં. અત્તનો વા ઉપક્કિલેસેસુ ચતુત્થજ્ઝાનમગ્ગેહિ હરિતેસુ પચ્છા હરણં પટિહારિયં. ઇદ્ધિઆદેસનાનુસાસનિયો ચ વિગતૂપક્કિલેસેન કતકિચ્ચેન સત્તહિતત્થં પુન પવત્તેતબ્બા, હરિતેસુ ચ અત્તનો ઉપક્કિલેસેસુ પરસન્તાને ઉપક્કિલેસહરણાનિ હોન્તીતિ પટિહારિયાનિ ભવન્તિ. પટિહારિયમેવ પાટિહારિયં, પટિહારિયે વા ઇદ્ધિઆદેસનાનુસાસનિસમુદાયે ભવં એકેકં પાટિહારિયન્તિ વુચ્ચતિ. પટિહારિયં વા ચતુત્થજ્ઝાનં મગ્ગો ચ પટિપક્ખહરણતો, તત્થ જાતં, તસ્મિં વા નિમિત્તભૂતે, તતો વા આગતન્તિ પાટિહારિયં.

    Iddhiādesanānusāsanībhedena tesu ca ekekassa visayādibhedena vividhaṃ bahuvidhaṃ vā pāṭihāriyaṃ etassāti vividhapāṭihāriyaṃ. Tattha paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato paṭihāriyanti atthe sati bhagavato paṭipakkhā rāgādayo na santi ye haritabbā, puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ pavattati. Tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha pāṭihāriyanti vattuṃ. Yasmmāā pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tasmā tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Atha vā bhagavato sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Te hi diṭṭhiharaṇavasena diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā honti. Paṭīti vā pacchāti attho. Tasmā samāhite citte vigatūpakkilese katakiccena pacchā haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ. Attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihāriyaṃ. Iddhiādesanānusāsaniyo ca vigatūpakkilesena katakiccena sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upakkilesesu parasantāne upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti. Paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ, paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanisamudāye bhavaṃ ekekaṃ pāṭihāriyanti vuccati. Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato, tattha jātaṃ, tasmiṃ vā nimittabhūte, tato vā āgatanti pāṭihāriyaṃ.

    યસ્મા પન તન્તિઅત્થદેસનાતબ્બોહારાભિસમયસઙ્ખાતા હેતુહેતુફલતદુભયપઞ્ઞત્તિપટિવેધસઙ્ખાતા વા ધમ્મત્થદેસનાપટિવેધા ગમ્ભીરા, અનુપચિતસમ્ભારેહિ સસાદીહિ વિય મહાસમુદ્દો દુક્ખોગાળ્હા અલબ્ભનેય્યપ્પતિટ્ઠા ચ. તસ્મા તેહિ ચતૂહિ ગમ્ભીરભાવેહિ યુત્તન્તિ ધમ્મત્થદેસનાપટિવેધગમ્ભીરં.

    Yasmā pana tantiatthadesanātabbohārābhisamayasaṅkhātā hetuhetuphalatadubhayapaññattipaṭivedhasaṅkhātā vā dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrā, anupacitasambhārehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāḷhā alabbhaneyyappatiṭṭhā ca. Tasmā tehi catūhi gambhīrabhāvehi yuttanti dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ.

    એકો એવ ભગવતો ધમ્મદેસનાઘોસો એકસ્મિં ખણે પવત્તમાનો નાનાભાસાનં સત્તાનં અત્તનો અત્તનો ભાસાવસેન અપુબ્બં અચરિમં ગહણૂપગો હુત્વા અત્થાધિગમાય હોતિ. અચિન્તેય્યો હિ બુદ્ધાનં બુદ્ધાનુભાવોતિ સબ્બસત્તાનં સકસકભાસાનુરૂપતો સોતપથમાગચ્છતીતિ વેદિતબ્બં.

    Eko eva bhagavato dhammadesanāghoso ekasmiṃ khaṇe pavattamāno nānābhāsānaṃ sattānaṃ attano attano bhāsāvasena apubbaṃ acarimaṃ gahaṇūpago hutvā atthādhigamāya hoti. Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvoti sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchatīti veditabbaṃ.

    નિદસ્સનત્થેન – ‘‘નાહં સયમ્ભૂ, ન મયા ઇદં સચ્છિકત’’ન્તિ અત્તાનં પરિમોચેન્તો – ‘‘ઇતિ મે સુતં, મયાપિ એવં સુત’’ન્તિ ઇદાનિ વત્તબ્બં સકલં સુત્તં નિદસ્સેતિ.

    Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘‘iti me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.

    અવધારણત્થેન – ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, મમ સાવકાનં ભિક્ખૂનં બહુસ્સુતાનં યદિદં આનન્દો, ગતિમન્તાનં, સતિમન્તાનં, ધિતિમન્તાનં, ઉપટ્ઠાકાનં યદિદં આનન્દો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૧.૨૧૯-૨૨૩) એવં ભગવતા, ‘‘આયસ્મા આનન્દો અત્થકુસલો ધમ્મકુસલો બ્યઞ્જનકુસલો નિરુત્તિકુસલો પુબ્બાપરકુસલો’’તિ (અ॰ નિ॰ ૫.૧૬૯) એવં ધમ્મસેનાપતિના ચ પસત્થભાવાનુરૂપં અત્તનો ધારણબલં દસ્સેન્તો સત્તાનં સોતુકમ્યતં જનેતિ – ‘‘ઇતિ મે સુતં, તઞ્ચ ખો અત્થતો વા બ્યઞ્જનતો વા અનૂનમનધિકં, એવમેવ, ન અઞ્ઞથા, દટ્ઠબ્બ’’ન્તિ. અઞ્ઞથાતિ ભગવતો સમ્મુખા સુતાકારતો અઞ્ઞથા, ન પન ભગવતા દેસિતાકારતો. અચિન્તેય્યાનુભાવા હિ ભગવતો દેસના, સા ન સબ્બાકારેન સક્કા વિઞ્ઞાતુન્તિ વુત્તોવાયમત્થો. સુતાકારાવિરુજ્ઝનમેવ હિ ધારણબલં. ન હેત્થ અત્થન્તરતાપરિહારો દ્વિન્નમ્પિ અત્થાનં એકવિસયત્તા. ઇતરથા હિ થેરો ભગવતો દેસનાય સબ્બથા પટિગ્ગહણે સમત્થો અસમત્થોતિ વા આપજ્જેય્યાતિ.

    Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā, ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukamyataṃ janeti – ‘‘iti me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā, daṭṭhabba’’nti. Aññathāti bhagavato sammukhā sutākārato aññathā, na pana bhagavatā desitākārato. Acinteyyānubhāvā hi bhagavato desanā, sā na sabbākārena sakkā viññātunti vuttovāyamattho. Sutākārāvirujjhanameva hi dhāraṇabalaṃ. Na hettha atthantaratāparihāro dvinnampi atthānaṃ ekavisayattā. Itarathā hi thero bhagavato desanāya sabbathā paṭiggahaṇe samattho asamatthoti vā āpajjeyyāti.

    મે-સદ્દો તીસુ અત્થેસુ દિસ્સતિ. તથા હિસ્સ – ‘‘ગાથાભિગીતં મે અભોજનેય્ય’’ન્તિઆદીસુ (સં॰ નિ॰ ૧.૧૯૪; સુ॰ નિ॰ ૮૧) મયાતિ અત્થો. ‘‘સાધુ મે, ભન્તે, ભગવા સંખિત્તેન ધમ્મં દેસેતૂ’’તિઆદીસુ (સં॰ નિ॰ ૪.૮૮; ૫.૩૮૧; અ॰ નિ॰ ૪.૨૫૭) મય્હન્તિ અત્થો. ‘‘ધમ્મદાયાદા મે, ભિક્ખવે, ભવથા’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૯) મમાતિ અત્થો. ઇધ પન ‘‘મયા સુત’’ન્તિ ચ ‘‘મમ સુત’’ન્તિ ચ અત્થદ્વયે યુજ્જતિ.

    Me-saddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.194; su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88; 5.381; a. ni. 4.257) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    એત્થ ચ યો પરો ન હોતિ, સો અત્તાતિ એવં વત્તબ્બે નિયકજ્ઝત્તસઙ્ખાતે સકસન્તાને વત્તનતો તિવિધોપિ મે-સદ્દો યદિપિ એકસ્મિંયેવ અત્થે દિસ્સતિ, કરણસમ્પદાનાદિવિસેસસઙ્ખાતો પનસ્સ વિજ્જતેવાયં અત્થભેદોતિ આહ – ‘‘મે-સદ્દો તીસુ અત્થેસુ દિસ્સતી’’તિ.

    Ettha ca yo paro na hoti, so attāti evaṃ vattabbe niyakajjhattasaṅkhāte sakasantāne vattanato tividhopi me-saddo yadipi ekasmiṃyeva atthe dissati, karaṇasampadānādivisesasaṅkhāto panassa vijjatevāyaṃ atthabhedoti āha – ‘‘me-saddo tīsu atthesu dissatī’’ti.

    સુતન્તિ અયં સુત-સદ્દો સઉપસગ્ગો અનુપસગ્ગો ચ ગમનવિસ્સુતકિલિન્નૂપચિતાનુયોગસોતવિઞ્ઞેય્યસોતદ્વારાનુસારવિઞ્ઞાતાદિઅનેકત્થપ્પભેદો. કિઞ્ચાપિ હિ કિરિયાવિસેસકો ઉપસગ્ગો, જોતકભાવતો પન સતિપિ તસ્મિં સુત-સદ્દો એવ તં તં અત્થં વદતીતિ અનુપસગ્ગસ્સ સુતસદ્દસ્સ અત્થુદ્ધારે સઉપસગ્ગોપિ ઉદાહરીયતિ.

    Sutanti ayaṃ suta-saddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinnūpacitānuyogasotaviññeyyasotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Kiñcāpi hi kiriyāvisesako upasaggo, jotakabhāvato pana satipi tasmiṃ suta-saddo eva taṃ taṃ atthaṃ vadatīti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhāre saupasaggopi udāharīyati.

    તત્થ ‘‘સેનાય પસુતો’’તિઆદીસુ ગચ્છન્તોતિ અત્થો. ‘‘સુતધમ્મસ્સ પસ્સતો’’તિઆદીસુ (ઉદા॰ ૧૧) વિસ્સુતધમ્મસ્સાતિ અત્થો. ‘‘અવસ્સુતા અવસ્સુતસ્સા’’તિઆદીસુ (પાચિ॰ ૬૫૭) કિલિન્ના કિલિન્નસ્સાતિ અત્થો. ‘‘તુમ્હેહિ પુઞ્ઞં પસુતં અનપ્પક’’ન્તિઆદીસુ (ખુ॰ પા॰ ૭.૧૨) ઉપચિતન્તિ અત્થો. ‘‘યે ઝાનપ્પસુતા ધીરા’’તિઆદીસુ (ધ॰ પ॰ ૧૮૧) ઝાનાનુયુત્તાતિ અત્થો. ‘‘દિટ્ઠં સુતં મુત’’ન્તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૨૪૧) સોતવિઞ્ઞેય્યન્તિ અત્થો. ‘‘સુતધરો સુતસન્નિચયો’’તિઆદીસુ (મ॰ નિ॰ ૧.૩૩૯) સોતદ્વારાનુસારવિઞ્ઞાતધરોતિ અત્થો. ઇધ પનસ્સ ‘‘સોતદ્વારાનુસારેન ઉપધારિત’’ન્તિ વા ‘‘ઉપધારણ’’ન્તિ વા અત્થો. મે-સદ્દસ્સ હિ મયાતિ અત્થે સતિ ‘‘ઇતિ મે સુતં, મયા સોતદ્વારાનુસારેન ઉપધારિત’’ન્તિ અત્થો. મમાતિ અત્થે સતિ ‘‘ઇતિ મમ સુતં સોતદ્વારાનુસારેન ઉપધારણ’’ન્તિ અત્થો.

    Tattha ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnā kilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa ‘‘sotadvārānusārena upadhārita’’nti vā ‘‘upadhāraṇa’’nti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘iti me sutaṃ, mayā sotadvārānusārena upadhārita’’nti attho. Mamāti atthe sati ‘‘iti mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti attho.

    એવમેતેસુ તીસુ પદેસુ યસ્મા સુતસદ્દસન્નિધાને પયુત્તેન ઇતિસદ્દેન સવનકિરિયાજોતકેન ભવિતબ્બં. તસ્મા ઇતીતિ સોતવિઞ્ઞાણાદિવિઞ્ઞાણકિચ્ચનિદસ્સનં. મેતિ વુત્તવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિપુગ્ગલનિદસ્સનં. સબ્બાનિપિ વાક્યાનિ એવકારત્થસહિતાનિયેવ અવધારણફલત્તા. તેન સુતન્તિ અસ્સવનભાવપ્પટિક્ખેપતો અનૂનાવિપરીતગ્ગહણનિદસ્સનં. યથા હિ સુતં સુતમેવાતિ વત્તબ્બતં અરહતિ, તં સમ્મા સુતં અનૂનગ્ગહણં અવિપરીતગ્ગહણઞ્ચ હોતીતિ. અથ વા સદ્દન્તરત્થાપોહનવસેન સદ્દો અત્થં વદતીતિ, યસ્મા સુતન્તિ એતસ્સ અસુતં ન હોતીતિ અયમત્થો, તસ્મા સુતન્તિ અસ્સવનભાવપ્પટિક્ખેપતો અનૂનાવિપરીતગ્ગહણનિદસ્સનં. ઇદં વુત્તં હોતિ – ઇતિ મે સુતં, ન દિટ્ઠં, ન સયમ્ભુઞાણેન સચ્છિકતં, ન અઞ્ઞથા વા ઉપલદ્ધં, અપિચ સુતંવ, તઞ્ચ ખો સમ્મદેવાતિ. અવધારણત્થે વા ઇતિસદ્દે અયમત્થયોજનાતિ તદપેક્ખસ્સ સુત-સદ્દસ્સ નિયમત્થો સમ્ભવતીતિ અસ્સવનભાવપ્પટિક્ખેપો, અનૂનાવિપરીતગ્ગહણનિદસ્સનતા ચ વેદિતબ્બા. એવં સવનહેતુસવનવિસેસવસેન પદત્તયસ્સ અત્થયોજના કતાતિ દટ્ઠબ્બં.

    Evametesu tīsu padesu yasmā sutasaddasannidhāne payuttena itisaddena savanakiriyājotakena bhavitabbaṃ. Tasmā itīti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sabbānipi vākyāni evakāratthasahitāniyeva avadhāraṇaphalattā. Tena sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Yathā hi sutaṃ sutamevāti vattabbataṃ arahati, taṃ sammā sutaṃ anūnaggahaṇaṃ aviparītaggahaṇañca hotīti. Atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti, yasmā sutanti etassa asutaṃ na hotīti ayamattho, tasmā sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – iti me sutaṃ, na diṭṭhaṃ, na sayambhuñāṇena sacchikataṃ, na aññathā vā upaladdhaṃ, apica sutaṃva, tañca kho sammadevāti. Avadhāraṇatthe vā itisadde ayamatthayojanāti tadapekkhassa suta-saddassa niyamattho sambhavatīti assavanabhāvappaṭikkhepo, anūnāviparītaggahaṇanidassanatā ca veditabbā. Evaṃ savanahetusavanavisesavasena padattayassa atthayojanā katāti daṭṭhabbaṃ.

    તથા ઇતીતિ સોતદ્વારાનુસારેન પવત્તાય વિઞ્ઞાણવીથિયા નાનત્થબ્યઞ્જનગ્ગહણતો નાનપ્પકારેન આરમ્મણે પવત્તિભાવપ્પકાસનં આકારત્થો ઇતિસદ્દોતિ કત્વા. મેતિ અત્તપ્પકાસનં. સુતન્તિ ધમ્મપ્પકાસનં યથાવુત્તાય વિઞ્ઞાણવીથિયા પરિયત્તિધમ્મારમ્મણત્તા. અયઞ્હેત્થ સઙ્ખેપો – નાનપ્પકારેન આરમ્મણે પવત્તાય વિઞ્ઞાણવીથિયા કારણભૂતાય મયા ન અઞ્ઞં કતં, ઇદં પન કતં, અયં ધમ્મો સુતોતિ.

    Tathā itīti sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānatthabyañjanaggahaṇato nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ ākārattho itisaddoti katvā. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ yathāvuttāya viññāṇavīthiyā pariyattidhammārammaṇattā. Ayañhettha saṅkhepo – nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā kāraṇabhūtāya mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo sutoti.

    તથા ઇતીતિ નિદસ્સિતબ્બપ્પકાસનં નિદસ્સનત્થો ઇતિ-સદ્દોતિ કત્વા નિદસ્સેતબ્બસ્સ નિદસ્સિતબ્બત્તાભાવાભાવતો. તસ્મા ઇતિસદ્દેન સકલમ્પિ સુતં પચ્ચામટ્ઠન્તિ વેદિતબ્બં. મેતિ પુગ્ગલપ્પકાસનં. સુતન્તિ પુગ્ગલકિચ્ચપ્પકાસનં. સુત-સદ્દેન હિ લબ્ભમાના સવનકિરિયા સવનવિઞ્ઞાણપ્પબન્ધપ્પટિબદ્ધા, તત્થ ચ પુગ્ગલવોહારો. ન હિ પુગ્ગલવોહારરહિતે ધમ્મપ્પબન્ધે સવનકિરિયા લબ્ભતિ. તસ્સાયં સઙ્ખેપત્થો – યં સુત્તં નિદ્દિસિસ્સામિ, તં મયા ઇતિ સુતન્તિ.

    Tathā itīti nidassitabbappakāsanaṃ nidassanattho iti-saddoti katvā nidassetabbassa nidassitabbattābhāvābhāvato. Tasmā itisaddena sakalampi sutaṃ paccāmaṭṭhanti veditabbaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Suta-saddena hi labbhamānā savanakiriyā savanaviññāṇappabandhappaṭibaddhā, tattha ca puggalavohāro. Na hi puggalavohārarahite dhammappabandhe savanakiriyā labbhati. Tassāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā iti sutanti.

    તથા ઇતીતિ યસ્સ ચિત્તસન્તાનસ્સ નાનારમ્મણપ્પવત્તિયા નાનત્થબ્યઞ્જનગ્ગહણં હોતિ, તસ્સ નાનાકારનિદ્દેસો આકારત્થો ઇતિસદ્દોતિ કત્વા. ઇતીતિ હિ અયં આકારપઞ્ઞત્તિ ધમ્માનં તં તં પવત્તિઆકારં ઉપાદાય પઞ્ઞાપેતબ્બસભાવત્તા. મેતિ કત્તુનિદ્દેસો. સુતન્તિ વિસયનિદ્દેસો. સોતબ્બો હિ ધમ્મો સવનકિરિયાકત્તુપુગ્ગલસ્સ સવનકિરિયાવસેન પવત્તિટ્ઠાનં હોતિ. એત્તાવતા નાનપ્પકારપ્પવત્તેન ચિત્તસન્તાનેન તંસમઙ્ગિનો કત્તુ વિસયે ગહણસન્નિટ્ઠાનં દસ્સિતં હોતિ.

    Tathā itīti yassa cittasantānassa nānārammaṇappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso ākārattho itisaddoti katvā. Itīti hi ayaṃ ākārapaññatti dhammānaṃ taṃ taṃ pavattiākāraṃ upādāya paññāpetabbasabhāvattā. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Sotabbo hi dhammo savanakiriyākattupuggalassa savanakiriyāvasena pavattiṭṭhānaṃ hoti. Ettāvatā nānappakārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti.

    અથ વા ઇતીતિ પુગ્ગલકિચ્ચનિદ્દેસો. સુતાનઞ્હિ ધમ્માનં ગહિતાકારસ્સ નિદસ્સનસ્સ અવધારણસ્સ વા પકાસનભાવેન ઇતિસદ્દેન તદાકારાદિધારણસ્સ પુગ્ગલવોહારૂપાદાનધમ્મબ્યાપારભાવતો પુગ્ગલકિચ્ચં નામ નિદ્દિટ્ઠં હોતીતિ. સુતન્તિ વિઞ્ઞાણકિચ્ચનિદ્દેસો. પુગ્ગલવાદિનોપિ હિ સવનકિરિયા વિઞ્ઞાણનિરપેક્ખા ન હોતીતિ. મેતિ ઉભયકિચ્ચયુત્તપુગ્ગલનિદ્દેસો . મેતિ હિ સદ્દપ્પવત્તિ એકન્તેનેવ સત્તવિસેસવિસયા, વિઞ્ઞાણકિચ્ચઞ્ચ તત્થેવ સમોદહિતબ્બન્તિ. અયં પનેત્થ સઙ્ખેપો – મયા સવનકિચ્ચવિઞ્ઞાણસમઙ્ગિના પુગ્ગલેન વિઞ્ઞાણવસેન લદ્ધસ્સવનકિચ્ચવોહારેન સુતન્તિ.

    Atha vā itīti puggalakiccaniddeso. Sutānañhi dhammānaṃ gahitākārassa nidassanassa avadhāraṇassa vā pakāsanabhāvena itisaddena tadākārādidhāraṇassa puggalavohārūpādānadhammabyāpārabhāvato puggalakiccaṃ nāma niddiṭṭhaṃ hotīti. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Puggalavādinopi hi savanakiriyā viññāṇanirapekkhā na hotīti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso . Meti hi saddappavatti ekanteneva sattavisesavisayā, viññāṇakiccañca tattheva samodahitabbanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhassavanakiccavohārena sutanti.

    તથા ઇતીતિ ચ મેતિ ચ સચ્ચિકટ્ઠપરમત્થવસેન અવિજ્જમાનપઞ્ઞત્તિ. સબ્બસ્સ હિ સદ્દાધિગમનીયસ્સ અત્થસ્સ પઞ્ઞત્તિમુખેનેવ પટિપજ્જિતબ્બત્તા સબ્બપઞ્ઞત્તીનઞ્ચ વિજ્જમાનાદીસુ છસ્વેવ પઞ્ઞત્તીસુ અવરોધો, તસ્મા યો માયામરીચિઆદયો વિય અભૂતત્થો, અનુસ્સવાદીહિ ગહેતબ્બો વિય અનુત્તમત્થો ચ ન હોતિ. સો રૂપસદ્દાદિકો રુપ્પનાનુભવનાદિકો ચ પરમત્થસભાવો સચ્ચિકટ્ઠપરમત્થવસેન વિજ્જતિ. યો પન ઇતીતિ ચ મેતિ ચ વુચ્ચમાનો આકારાદિઅપરમત્થસભાવો સચ્ચિકટ્ઠપરમત્થવસેન અનુપલબ્ભમાનો અવિજ્જમાનપઞ્ઞત્તિ નામ, કિમેત્થ તં પરમત્થતો અત્થિ, યં ઇતીતિ વા મેતિ વા નિદ્દેસં લભેથ. સુતન્તિ વિજ્જમાનપઞ્ઞત્તિ. યઞ્હિ તં સોતેન ઉપલદ્ધં, તં પરમત્થતો વિજ્જમાનન્તિ.

    Tathā itīti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Sabbassa hi saddādhigamanīyassa atthassa paññattimukheneva paṭipajjitabbattā sabbapaññattīnañca vijjamānādīsu chasveva paññattīsu avarodho, tasmā yo māyāmarīciādayo viya abhūtattho, anussavādīhi gahetabbo viya anuttamattho ca na hoti. So rūpasaddādiko ruppanānubhavanādiko ca paramatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena vijjati. Yo pana itīti ca meti ca vuccamāno ākārādiaparamatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena anupalabbhamāno avijjamānapaññatti nāma, kimettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ itīti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti.

    તથા ઇતીતિ સોતપથમાગતે ધમ્મે ઉપાદાય તેસં ઉપધારિતાકારાદીનં પચ્ચામસનવસેન. મેતિ સસન્તતિપરિયાપન્ને ખન્ધે કરણાદિવિસેસવિસિટ્ઠે ઉપાદાય વત્તબ્બતો ઉપાદાપઞ્ઞત્તિ. સુતન્તિ દિટ્ઠાદીનિ ઉપનિધાય વત્તબ્બતો ઉપનિધાપઞ્ઞત્તિ. દિટ્ઠાદિસભાવરહિતે સદ્દાયતને પવત્તમાનોપિ સુતવોહારો દુતિયં, તતિયન્તિ આદિકો વિય પઠમાદિં નિસ્સાય ‘‘યં ન દિટ્ઠમુતવિઞ્ઞાતનિરપેક્ખં, તં સુત’’ન્તિ વિઞ્ઞેય્યત્તા દિટ્ઠાદીનિ ઉપનિધાય વત્તબ્બો હોતિ. અસુતં ન હોતીતિ હિ સુતન્તિ પકાસિતોયમત્થોતિ.

    Tathā itīti sotapathamāgate dhamme upādāya tesaṃ upadhāritākārādīnaṃ paccāmasanavasena. Meti sasantatipariyāpanne khandhe karaṇādivisesavisiṭṭhe upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti. Diṭṭhādisabhāvarahite saddāyatane pavattamānopi sutavohāro dutiyaṃ, tatiyanti ādiko viya paṭhamādiṃ nissāya ‘‘yaṃ na diṭṭhamutaviññātanirapekkhaṃ, taṃ suta’’nti viññeyyattā diṭṭhādīni upanidhāya vattabbo hoti. Asutaṃ na hotīti hi sutanti pakāsitoyamatthoti.

    એત્થ ચ ઇતીતિ વચનેન અસમ્મોહં દીપેતિ. પટિવિદ્ધા હિ અત્થસ્સ પકારવિસેસા ઇતીતિ ઇધ આયસ્મતા આનન્દેન પચ્ચામટ્ઠા, તેનસ્સ અસમ્મોહો દીપિતો. ન હિ સમ્મૂળ્હો નાનપ્પકારપ્પટિવેધસમત્થો હોતિ, લોભપ્પહાનાદિવસેન નાનપ્પકારા દુપ્પટિવિદ્ધા ચ સુત્તત્થા નિદ્દિસીયન્તિ . સુતન્તિ વચનેન અસમ્મોસં દીપેતિ સુતાકારસ્સ યાથાવતો દસ્સિયમાનત્તા યસ્સ હિ સુતં સમ્મુટ્ઠં હોતિ, ન સો કાલન્તરે મયા સુતન્તિ પટિજાનાતિ. ઇચ્ચસ્સ અસમ્મોહેન સમ્મોહાભાવેન પઞ્ઞાય એવ વા સવનકાલસમ્ભૂતાય તદુત્તરિકાલપઞ્ઞાસિદ્ધિ, તથા અસમ્મોસેન સતિસિદ્ધિ. તત્થ પઞ્ઞાપુબ્બઙ્ગમાય સતિયા બ્યઞ્જનાવધારણસમત્થતા. બ્યઞ્જનાનઞ્હિ પટિવિજ્ઝિતબ્બો આકારો નાતિગમ્ભીરો, યથાસુતધારણમેવ તત્થ કરણીયન્તિ સતિયા બ્યાપારો અધિકો, પઞ્ઞા તત્થ ગુણીભૂતા હોતિ પઞ્ઞાય પુબ્બઙ્ગમાતિ કત્વા. સતિપુબ્બઙ્ગમાય પઞ્ઞાય અત્થપ્પટિવેધસમત્થતા. અત્થસ્સ હિ પટિવિજ્ઝિતબ્બો આકારો ગમ્ભીરોતિ પઞ્ઞાય બ્યાપારો અધિકો, સતિ તત્થ ગુણીભૂતા હોતિ સતિયા પુબ્બઙ્ગમાતિ કત્વા. તદુભયસમત્થતાયોગેન અત્થબ્યઞ્જનસમ્પન્નસ્સ ધમ્મકોસસ્સ અનુપાલનસમત્થતાય ધમ્મભણ્ડાગારિકત્તસિદ્ધિ.

    Ettha ca itīti vacanena asammohaṃ dīpeti. Paṭividdhā hi atthassa pakāravisesā itīti idha āyasmatā ānandena paccāmaṭṭhā, tenassa asammoho dīpito. Na hi sammūḷho nānappakārappaṭivedhasamattho hoti, lobhappahānādivasena nānappakārā duppaṭividdhā ca suttatthā niddisīyanti . Sutanti vacanena asammosaṃ dīpeti sutākārassa yāthāvato dassiyamānattā yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantare mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena sammohābhāvena paññāya eva vā savanakālasambhūtāya taduttarikālapaññāsiddhi, tathā asammosena satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā. Byañjanānañhi paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro, yathāsutadhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtā hoti paññāya pubbaṅgamāti katvā. Satipubbaṅgamāya paññāya atthappaṭivedhasamatthatā. Atthassa hi paṭivijjhitabbo ākāro gambhīroti paññāya byāpāro adhiko, sati tattha guṇībhūtā hoti satiyā pubbaṅgamāti katvā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthatāya dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.

    અપરો નયો – ઇતીતિ વચનેન યોનિસોમનસિકારં દીપેતિ. તેન વુચ્ચમાનાનં આકારનિદસ્સનાવધારણત્થાનં ઉપરિ વક્ખમાનાનં નાનપ્પકારપ્પટિવેધજોતકાનં અવિપરીતસદ્ધમ્મવિસયત્તા. ન હિ અયોનિસો મનસિકરોતો નાનપ્પકારપ્પટિવેધો સમ્ભવતિ. સુતન્તિ વચનેન અવિક્ખેપં દીપેતિ, નિદાનપુચ્છાવસેન પકરણપ્પત્તસ્સ વક્ખમાનસ્સ સુત્તસ્સ સવનં ન સમાધાનમન્તરેન સમ્ભવતિ વિક્ખિત્તચિત્તસ્સ સવનાભાવતો. તથા હિ વિક્ખિત્તચિત્તો પુગ્ગલો સબ્બસમ્પત્તિયા વુચ્ચમાનોપિ ‘‘ન મયા સુતં, પુન ભણથા’’તિ વદતિ. યોનિસોમનસિકારેન ચેત્થ અત્તસમ્માપણિધિં પુબ્બેકતપુઞ્ઞતઞ્ચ સાધેતિ, સમ્મા અપ્પણિહિતત્તસ્સ પુબ્બે અકતપુઞ્ઞસ્સ વા તદભાવતો. અવિક્ખેપેન સદ્ધમ્મસ્સવનં સપ્પુરિસૂપનિસ્સયઞ્ચ સાધેતિ, અસ્સુતવતો સપ્પુરિસૂપનિસ્સયરહિતસ્સ ચ તદભાવતો. ન હિ વિક્ખિત્તચિત્તો સદ્ધમ્મં સોતું સક્કોતિ, ન ચ સપ્પુરિસે અનુપસ્સયમાનસ્સ સવનં અત્થિ.

    Aparo nayo – itīti vacanena yonisomanasikāraṃ dīpeti. Tena vuccamānānaṃ ākāranidassanāvadhāraṇatthānaṃ upari vakkhamānānaṃ nānappakārappaṭivedhajotakānaṃ aviparītasaddhammavisayattā. Na hi ayoniso manasikaroto nānappakārappaṭivedho sambhavati. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, nidānapucchāvasena pakaraṇappattassa vakkhamānassa suttassa savanaṃ na samādhānamantarena sambhavati vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti vadati. Yonisomanasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbekatapuññatañca sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti, assutavato sappurisūpanissayarahitassa ca tadabhāvato. Na hi vikkhittacitto saddhammaṃ sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthi.

    અપરો નયો – ‘‘યસ્સ ચિત્તસન્તાનસ્સ નાનાકારપ્પવત્તિયા નાનત્થબ્યઞ્જનગ્ગહણં હોતિ, તસ્સ નાનાકારનિદ્દેસો’’તિ વુત્તં. યસ્મા ચ સો ભગવતો વચનસ્સ અત્થબ્યઞ્જનપ્પભેદપરિચ્છેદવસેન સકલસાસનસમ્પતિઓગાહનેન નિરવસેસપરહિતપારિપૂરિકારણભૂતો એવંભદ્દકો આકારો ન સમ્મા અપ્પણિહિતત્તનો પુબ્બે અકતપુઞ્ઞસ્સ વા હોતિ, તસ્મા ઇતીતિ ઇમિના ભદ્દકેન આકારેન પચ્છિમચક્કદ્વયસમ્પત્તિમત્તનો દીપેતિ, સુતન્તિ સવનયોગેન પુરિમચક્કદ્વયસમ્પત્તિં. ન હિ અપ્પતિરૂપે દેસે વસતો સપ્પુરિસૂપનિસ્સયરહિતસ્સ વા સવનં અત્થિ. ઇચ્ચસ્સ પચ્છિમચક્કદ્વયસિદ્ધિયા આસયસુદ્ધિ સિદ્ધા હોતિ, સમ્મા પણિહિતત્તો પુબ્બે ચ કતપુઞ્ઞો વિસુદ્ધાસયો હોતિ, તદવિસુદ્ધિહેતૂનં કિલેસાનં દૂરીભાવતો. તથા હિ વુત્તં – ‘‘સમ્મા પણિહિતં ચિત્તં, સેય્યસો નં તતો કરે’’તિ (ધ॰ પ॰ ૪૩) ‘‘કતપુઞ્ઞોસિ ત્વં, આનન્દ, પધાનમનુયુઞ્જ, ખિપ્પં હોહિસિ અનાસવો’’તિ (દી॰ નિ॰ ૨.૨૦૭) ચ. પુરિમચક્કદ્વયસિદ્ધિયા પયોગસુદ્ધિ. પતિરૂપદેસવાસેન હિ સપ્પુરિસૂપનિસ્સયેન ચ સાધૂનં દિટ્ઠાનુગતિઆપજ્જનેનપિ વિસુદ્ધપ્પયોગો હોતિ. તાય ચ આસયસુદ્ધિયા અધિગમબ્યત્તિસિદ્ધિ, પુબ્બે એવ તણ્હાદિટ્ઠિસંકિલેસાનં વિસોધિતત્તા પયોગસુદ્ધિયા આગમબ્યત્તિસિદ્ધિ. સુપરિસુદ્ધકાયવચીપયોગો હિ વિપ્પટિસારાભાવતો અવિક્ખિત્તચિત્તો પરિયત્તિયં વિસારદો હોતિ. ઇતિ પયોગાસયસુદ્ધસ્સ આગમાધિગમસમ્પન્નસ્સ વચનં અરુણુગ્ગમનં વિય સૂરિયસ્સ ઉદયતો, યોનિસોમનસિકારો વિય ચ કુસલધમ્મસ્સ, અરહતિ ભગવતો વચનસ્સ પુબ્બઙ્ગમં ભવિતુન્તિ ઠાને નિદાનં ઠપેન્તો ઇતિ મે સુતન્તિઆદિમાહ.

    Aparo nayo – ‘‘yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. Yasmā ca so bhagavato vacanassa atthabyañjanappabhedaparicchedavasena sakalasāsanasampatiogāhanena niravasesaparahitapāripūrikāraṇabhūto evaṃbhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā itīti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayarahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, sammā paṇihitatto pubbe ca katapuñño visuddhāsayo hoti, tadavisuddhihetūnaṃ kilesānaṃ dūrībhāvato. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘sammā paṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti (dha. pa. 43) ‘‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’’ti (dī. ni. 2.207) ca. Purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Patirūpadesavāsena hi sappurisūpanissayena ca sādhūnaṃ diṭṭhānugatiāpajjanenapi visuddhappayogo hoti. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, pubbe eva taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ visodhitattā payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Suparisuddhakāyavacīpayogo hi vippaṭisārābhāvato avikkhittacitto pariyattiyaṃ visārado hoti. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggamanaṃ viya sūriyassa udayato, yonisomanasikāro viya ca kusaladhammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento iti me sutantiādimāha.

    અપરો નયો – ઇતીતિ ઇમિના પુબ્બે વુત્તનયેન નાનપ્પકારપ્પટિવેધદીપકેન અત્તનો અત્થપટિભાનપટિસમ્ભિદાસમ્પત્તિસબ્ભાવં દીપેતિ. સુતન્તિ ઇમિના ઇતિસદ્દસન્નિધાનતો વક્ખમાનાપેક્ખાય વા સોતબ્બભેદપ્પટિવેધદીપકેન ધમ્મનિરુત્તિપટિસમ્ભિદાસમ્પત્તિસબ્ભાવં દીપેતિ. ઇતીતિ ચ ઇદં વુત્તનયેનેવ યોનિસોમનસિકારદીપકં વચનં ભાસમાનો ‘‘એતે મયા ધમ્મા મનસાનુપેક્ખિતા દિટ્ઠિયા સુપ્પટિવિદ્ધા’’તિ દીપેતિ. પરિયત્તિધમ્મા હિ ‘‘ઇધ સીલં કથિતં, ઇધ સમાધિ, ઇધ પઞ્ઞા, એત્તકા એત્થ અનુસન્ધિયો’’તિઆદિના નયેન મનસા અનુપેક્ખિતા અનુસ્સવાકારપરિવિતક્કસહિતાય ધમ્મનિજ્ઝાનક્ખન્તિભૂતાય ઞાતપરિઞ્ઞાસઙ્ખાતાય વા દિટ્ઠિયા તત્થ તત્થ વુત્તરૂપારૂપધમ્મે ‘‘ઇતિ રૂપં, એત્તકં રૂપ’’ન્તિઆદિના નયેન સુટ્ઠુ વવત્થપેત્વા પટિવિદ્ધા અત્તનો પરેસઞ્ચ હિતસુખાવહા હોન્તીતિ. સુત્તન્તિ ઇદં સવનયોગપરિદીપકવચનં ભાસમાનો ‘‘બહૂ મયા ધમ્મા સુતા ધાતા વચસા પરિચિતા’’તિ દીપેતિ. સોતાવધાનપ્પટિબદ્ધા હિ પરિયત્તિધમ્મસ્સ સવનધારણપરિચયા. તદુભયેનપિ ધમ્મસ્સ સ્વાક્ખાતભાવેન અત્થબ્યઞ્જનપારિપૂરિં દીપેન્તો સવને આદરં જનેતિ. અત્થબ્યઞ્જનપરિપુણ્ણઞ્હિ ધમ્મં આદરેન અસ્સુણન્તો મહતા હિતા પરિબાહિરો હોતીતિ આદરં જનેત્વા સક્કચ્ચં ધમ્મો સોતબ્બો.

    Aparo nayo – itīti iminā pubbe vuttanayena nānappakārappaṭivedhadīpakena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā itisaddasannidhānato vakkhamānāpekkhāya vā sotabbabhedappaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Itīti ca idaṃ vuttanayeneva yonisomanasikāradīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Pariyattidhammā hi ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā, ettakā ettha anusandhiyo’’tiādinā nayena manasā anupekkhitā anussavākāraparivitakkasahitāya dhammanijjhānakkhantibhūtāya ñātapariññāsaṅkhātāya vā diṭṭhiyā tattha tattha vuttarūpārūpadhamme ‘‘iti rūpaṃ, ettakaṃ rūpa’’ntiādinā nayena suṭṭhu vavatthapetvā paṭividdhā attano paresañca hitasukhāvahā hontīti. Suttanti idaṃ savanayogaparidīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Sotāvadhānappaṭibaddhā hi pariyattidhammassa savanadhāraṇaparicayā. Tadubhayenapi dhammassa svākkhātabhāvena atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabbo.

    ઇતિ મે સુતન્તિ ઇમિના પન સકલેન વચનેન આયસ્મા આનન્દો તથાગતપ્પવેદિતં ધમ્મવિનયં અત્તનો અદહન્તો અસપ્પુરિસભૂમિં અતિક્કમતિ, સાવકત્તં પટિજાનન્તો સપ્પુરિસભૂમિં ઓક્કમતિ. તથા અસદ્ધમ્મા ચિત્તં વુટ્ઠાપેતિ, સદ્ધમ્મે ચિત્તં પતિટ્ઠાપેતિ. ‘‘કેવલં સુતમેવેતં મયા, તસ્સેવ પન ભગવતો વચન’’ન્તિ દીપેન્તો અત્તાનં પરિમોચેતિ, સત્થારં અપદિસતિ, જિનવચનં અપ્પેતિ, ધમ્મનેત્તિં પતિટ્ઠાપેતિ.

    Iti me sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    અપિચ ઇતિ મે સુતન્તિ અત્તના ઉપ્પાદિતભાવં અપ્પટિજાનન્તો પુરિમસ્સવનં વિવરન્તો સમ્મુખા પટિગ્ગહિતમિદં મયા તસ્સ ભગવતો ચતુવેસારજ્જવિસારદસ્સ દસબલધરસ્સ આસભટ્ઠાનટ્ઠાયિનો સીહનાદનાદિનો સબ્બસત્તુત્તમસ્સ ધમ્મિસ્સરસ્સ ધમ્મરાજસ્સ ધમ્માધિપતિનો ધમ્મદીપસ્સ ધમ્મસરણસ્સ સદ્ધમ્મવરચક્કવત્તિનો સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ. ન એત્થ અત્થે વા ધમ્મે વા પદે વા બ્યઞ્જને વા કઙ્ખા વા વિમતિ વા કાતબ્બાતિ સબ્બદેવમનુસ્સાનં ઇમસ્મિં ધમ્મવિનયે અસ્સદ્ધિયં વિનાસેતિ, સદ્ધાસમ્પદં ઉપ્પાદેતિ. તેનેતં વુચ્ચતિ –

    Apica iti me sutanti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimassavanaṃ vivaranto sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa. Na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kātabbāti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhammavinaye assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘વિનાસયતિ અસ્સદ્ધં, સદ્ધં વડ્ઢેતિ સાસને;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ઇતિ મે સુતમિચ્ચેવં, વદં ગોતમસાવકો’’તિ.

    Iti me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    એત્થાહ – ‘‘કસ્મા પનેત્થ યથા અઞ્ઞેસુ સુત્તેસુ ‘એવં મે સુતં, એકં સમયં ભગવા’તિઆદિના કાલદેસે અપદિસિત્વાવ નિદાનં ભાસિતં, એવં ન ભાસિત’’ન્તિ? અપરે તાવ આહુ – ન પન થેરેન ભાસિતત્તા. ઇદઞ્હિ નિદાનં ન આયસ્મતા આનન્દેન પઠમં ભાસિતં ખુજ્જુત્તરાય પન ભગવતા ઉપાસિકાસુ બહુસ્સુતભાવેન એતદગ્ગે ઠપિતાય સેક્ખપ્પટિસમ્ભિદાપ્પત્તાય અરિયસાવિકાય સામાવતિપ્પમુખાનં પઞ્ચન્નં ઇત્થિસતાનં પઠમં ભાસિતં.

    Etthāha – ‘‘kasmā panettha yathā aññesu suttesu ‘evaṃ me sutaṃ, ekaṃ samayaṃ bhagavā’tiādinā kāladese apadisitvāva nidānaṃ bhāsitaṃ, evaṃ na bhāsita’’nti? Apare tāva āhu – na pana therena bhāsitattā. Idañhi nidānaṃ na āyasmatā ānandena paṭhamaṃ bhāsitaṃ khujjuttarāya pana bhagavatā upāsikāsu bahussutabhāvena etadagge ṭhapitāya sekkhappaṭisambhidāppattāya ariyasāvikāya sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ paṭhamaṃ bhāsitaṃ.

    તત્રાયં અનુપુબ્બીકથા – ઇતો કિર કપ્પસતસહસ્સમત્થકે પદુમુત્તરો નામ સમ્માસમ્બુદ્ધો લોકે ઉપ્પજ્જિત્વા પવત્તિતવરધમ્મચક્કો હંસવતિયં વિહરતિ. અથેકદિવસં હંસવતિયં એકા કુલધીતા સત્થુ ધમ્મદેસનં સોતું ગચ્છન્તીહિ ઉપાસિકાહિ સદ્ધિં આરામં ગતા. સત્થારં એકં ઉપાસિકં બહુસ્સુતાનં એતદગ્ગે ઠપેન્તં દિસ્વા અધિકારં કત્વા તં ઠાનન્તરં પત્થેસિ. સત્થાપિ નં બ્યાકાસિ ‘‘અનાગતે ગોતમસ્સ નામ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સાવિકાનં ઉપાસિકાનં બહુસ્સુતાનં અગ્ગા ભવિસ્સતી’’તિ. તસ્સા યાવજીવં કુસલં કત્વા દેવલોકે નિબ્બત્તિત્વા પુન મનુસ્સેસૂતિ એવં દેવમનુસ્સેસુ સંસરન્તિયા કપ્પસતસહસ્સં અતિક્કન્તં. અથ ઇમસ્મિં ભદ્દકપ્પે અમ્હાકં ભગવતો કાલે સા દેવલોકતો ચવિત્વા ઘોસકસેટ્ઠિસ્સ ગેહે દાસિયા કુચ્છિસ્મિં પટિસન્ધિં ગણ્હિ, ઉત્તરાતિસ્સા નામં અકંસુ. સા જાતકાલે ખુજ્જા અહોસીતિ ખુજ્જુત્તરાત્વેવ પઞ્ઞાયિત્થ. સા અપરભાગે ઘોસકસેટ્ઠિના રઞ્ઞો ઉતેનસ્સ સામાવતિયા દિન્નકાલે તસ્સા પરિચારિકભાવેન દિન્ના રઞ્ઞો ઉતેનસ્સ અન્તેપુરે વસતિ.

    Tatrāyaṃ anupubbīkathā – ito kira kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko haṃsavatiyaṃ viharati. Athekadivasaṃ haṃsavatiyaṃ ekā kuladhītā satthu dhammadesanaṃ sotuṃ gacchantīhi upāsikāhi saddhiṃ ārāmaṃ gatā. Satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ bahussutānaṃ etadagge ṭhapentaṃ disvā adhikāraṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi. Satthāpi naṃ byākāsi ‘‘anāgate gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāvikānaṃ upāsikānaṃ bahussutānaṃ aggā bhavissatī’’ti. Tassā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattitvā puna manussesūti evaṃ devamanussesu saṃsarantiyā kappasatasahassaṃ atikkantaṃ. Atha imasmiṃ bhaddakappe amhākaṃ bhagavato kāle sā devalokato cavitvā ghosakaseṭṭhissa gehe dāsiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, uttarātissā nāmaṃ akaṃsu. Sā jātakāle khujjā ahosīti khujjuttarātveva paññāyittha. Sā aparabhāge ghosakaseṭṭhinā rañño utenassa sāmāvatiyā dinnakāle tassā paricārikabhāvena dinnā rañño utenassa antepure vasati.

    તેન ચ સમયેન કોસમ્બિયં ઘોસકસેટ્ઠિકુક્કુટસેટ્ઠિપાવારિકસેટ્ઠિનો ભગવન્તં ઉદ્દિસ્સ તયો વિહારે કારેત્વા જનપદચારિકં ચરન્તે તથાગતે કોસમ્બિનગરં સમ્પત્તે બુદ્ધપ્પમુખસ્સ ભિક્ખુસઙ્ઘસ્સ વિહારે નિય્યાદેત્વા મહાદાનાનિ પવત્તેસું, માસમત્તં અતિક્કમિ. અથ નેસં એતદહોસિ – ‘‘બુદ્ધા નામ સબ્બલોકાનુકમ્પકા, અઞ્ઞેસમ્પિ ઓકાસં દસ્સામા’’તિ કોસમ્બિનગરવાસિનોપિ જનસ્સ ઓકાસં અકંસુ. તતો પટ્ઠાય નાગરા વીથિસભાગેન ગણસભાગેન મહાદાનં દેન્તિ. અથેકદિવસં સત્થા ભિક્ખુસઙ્ઘપરિવુતો માલાકારજેટ્ઠકસ્સ ગેહે નિસીદિ. તસ્મિં ખણે ખુજ્જુત્તરા સામાવતિયા પુપ્ફાનિ ગહેતું અટ્ઠ કહાપણે આદાય તં ગેહં અગમાસિ. માલાકારજેટ્ઠકો તં દિસ્વા ‘‘અમ્મ ઉત્તરે, અજ્જ તુય્હં પુપ્ફાનિ દાતું ખણો નત્થિ, અહં બુદ્ધપ્પમુખં ભિક્ખુસઙ્ઘં પરિવિસામિ, ત્વમ્પિ પરિવેસનાય સહાયિકા હોહિ, એવં ઇતો પરેસં વેય્યાવચ્ચકરણતો મુચ્ચિસ્સસી’’તિ આહ. તતો ખુજ્જુત્તરા બુદ્ધાનં ભત્તગ્ગે વેય્યાવચ્ચં અકાસિ. સા સત્થારા ઉપનિસિન્નકથાવસેન કથિતં સબ્બમેવ ધમ્મં ઉગ્ગણ્હિ, અનુમોદનં પન સુત્વા સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠાસિ.

    Tena ca samayena kosambiyaṃ ghosakaseṭṭhikukkuṭaseṭṭhipāvārikaseṭṭhino bhagavantaṃ uddissa tayo vihāre kāretvā janapadacārikaṃ carante tathāgate kosambinagaraṃ sampatte buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa vihāre niyyādetvā mahādānāni pavattesuṃ, māsamattaṃ atikkami. Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘buddhā nāma sabbalokānukampakā, aññesampi okāsaṃ dassāmā’’ti kosambinagaravāsinopi janassa okāsaṃ akaṃsu. Tato paṭṭhāya nāgarā vīthisabhāgena gaṇasabhāgena mahādānaṃ denti. Athekadivasaṃ satthā bhikkhusaṅghaparivuto mālākārajeṭṭhakassa gehe nisīdi. Tasmiṃ khaṇe khujjuttarā sāmāvatiyā pupphāni gahetuṃ aṭṭha kahāpaṇe ādāya taṃ gehaṃ agamāsi. Mālākārajeṭṭhako taṃ disvā ‘‘amma uttare, ajja tuyhaṃ pupphāni dātuṃ khaṇo natthi, ahaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisāmi, tvampi parivesanāya sahāyikā hohi, evaṃ ito paresaṃ veyyāvaccakaraṇato muccissasī’’ti āha. Tato khujjuttarā buddhānaṃ bhattagge veyyāvaccaṃ akāsi. Sā satthārā upanisinnakathāvasena kathitaṃ sabbameva dhammaṃ uggaṇhi, anumodanaṃ pana sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.

    સા અઞ્ઞેસુ દિવસેસુ ચત્તારોવ કહાપણે દત્વા પુપ્ફાનિ ગહેત્વા ગચ્છતિ, તસ્મિં પન દિવસે દિટ્ઠસચ્ચભાવેન પરસન્તકે ચિત્તં અનુપ્પાદેત્વા અટ્ઠપિ કહાપણે દત્વા પચ્છિં પૂરેત્વા પુપ્ફાનિ ગહેત્વા સામાવતિયા સન્તિકં અગમાસિ. અથ નં સા પુચ્છિ ‘‘અમ્મ ઉત્તરે, ત્વં અઞ્ઞેસુ દિવસેસુ ન બહૂનિ પુપ્ફાનિ આહરસિ, અજ્જ પન બહુકાનિ, કિં નો રાજા ઉત્તરિતરં પસન્નો’’તિ? સા મુસા વત્તું અભબ્બતાય અતીતે અત્તના કતં અનિગૂહિત્વા સબ્બં કથેસિ. અથ ‘‘કસ્મા અજ્જ બહૂનિ આહરસી’’તિ ચ વુત્તા ‘‘અજ્જાહં સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ ધમ્મં સુત્વા અમતં સચ્છાકાસિં, તસ્મા તુમ્હે ન વઞ્ચેમી’’તિ આહ. તં સુત્વા ‘‘અરે દુટ્ઠદાસિ, એત્તકં કાલં તયા ગહિતે કહાપણે દેહી’’તિ અતજ્જેત્વા પુબ્બહેતુના ચોદિયમાના ‘‘અમ્મ, તયા પીતં અમતં, અમ્હેપિ પાયેહી’’તિ વત્વા ‘‘તેન હિ મં ન્હાપેહી’’તિ વુત્તે સોળસહિ ગન્ધોદકઘટેહિ ન્હાપેત્વા દ્વે મટ્ઠસાટકે દાપેસિ. સા એકં નિવાસેત્વા એકં પારુપિત્વા આસનં પઞ્ઞાપેત્વા આસને નિસીદિત્વા વિચિત્રબીજનિં આદાય નીચાસનેસુ નિસિન્નાનિ પઞ્ચ માતુગામસતાનિ આમન્તેત્વા સેખપ્પટિસમ્ભિદાસુ ઠત્વા સત્થારા દેસિતનિયામેનેવ તાસં ધમ્મં દેસેસિ. દેસનાવસાને તા સબ્બા સોતાપત્તિફલે પતિટ્ઠહિંસુ. તા સબ્બાપિ ખુજ્જુત્તરં વન્દિત્વા ‘‘અમ્મ, અજ્જ પટ્ઠાય ત્વં કિલિટ્ઠકમ્મં મા કરિ, અમ્હાકં માતુટ્ઠાને આચરિયટ્ઠાને ચ પતિટ્ઠાહી’’તિ ગરુટ્ઠાને ઠપયિંસુ.

    Sā aññesu divasesu cattārova kahāpaṇe datvā pupphāni gahetvā gacchati, tasmiṃ pana divase diṭṭhasaccabhāvena parasantake cittaṃ anuppādetvā aṭṭhapi kahāpaṇe datvā pacchiṃ pūretvā pupphāni gahetvā sāmāvatiyā santikaṃ agamāsi. Atha naṃ sā pucchi ‘‘amma uttare, tvaṃ aññesu divasesu na bahūni pupphāni āharasi, ajja pana bahukāni, kiṃ no rājā uttaritaraṃ pasanno’’ti? Sā musā vattuṃ abhabbatāya atīte attanā kataṃ anigūhitvā sabbaṃ kathesi. Atha ‘‘kasmā ajja bahūni āharasī’’ti ca vuttā ‘‘ajjāhaṃ sammāsambuddhassa dhammaṃ sutvā amataṃ sacchākāsiṃ, tasmā tumhe na vañcemī’’ti āha. Taṃ sutvā ‘‘are duṭṭhadāsi, ettakaṃ kālaṃ tayā gahite kahāpaṇe dehī’’ti atajjetvā pubbahetunā codiyamānā ‘‘amma, tayā pītaṃ amataṃ, amhepi pāyehī’’ti vatvā ‘‘tena hi maṃ nhāpehī’’ti vutte soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāpetvā dve maṭṭhasāṭake dāpesi. Sā ekaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā āsanaṃ paññāpetvā āsane nisīditvā vicitrabījaniṃ ādāya nīcāsanesu nisinnāni pañca mātugāmasatāni āmantetvā sekhappaṭisambhidāsu ṭhatvā satthārā desitaniyāmeneva tāsaṃ dhammaṃ desesi. Desanāvasāne tā sabbā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tā sabbāpi khujjuttaraṃ vanditvā ‘‘amma, ajja paṭṭhāya tvaṃ kiliṭṭhakammaṃ mā kari, amhākaṃ mātuṭṭhāne ācariyaṭṭhāne ca patiṭṭhāhī’’ti garuṭṭhāne ṭhapayiṃsu.

    કસ્મા પનેસા દાસી હુત્વા નિબ્બત્તાતિ? સા કિર કસ્સપસમ્માસમ્બુદ્ધકાલે બારાણસિયં સેટ્ઠિધીતા હુત્વા નિબ્બત્તા. એકાય ખીણાસવત્થેરિયા ઉપટ્ઠાકકુલં ગતાય ‘‘એતં મે અય્યે, પસાધનપેળિકં દેથા’’તિ વેય્યાવચ્ચં કારેસિ. થેરીપિ ‘‘અદેન્તિયા મયિ આઘાતં ઉપ્પાદેત્વા નિરયે નિબ્બત્તિસ્સતિ, દેન્તિયા પરેસં દાસી હુત્વા નિબ્બત્તિસ્સતિ, નિરયસન્તાપતો દાસિભાવો સેય્યો’’તિ અનુદ્દયં પટિચ્ચ તસ્સા વચનં અકાસિ. સા તેન કમ્મેન પઞ્ચ જાતિસતાનિ પરેસં દાસીયેવ હુત્વા નિબ્બત્તિ.

    Kasmā panesā dāsī hutvā nibbattāti? Sā kira kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ seṭṭhidhītā hutvā nibbattā. Ekāya khīṇāsavattheriyā upaṭṭhākakulaṃ gatāya ‘‘etaṃ me ayye, pasādhanapeḷikaṃ dethā’’ti veyyāvaccaṃ kāresi. Therīpi ‘‘adentiyā mayi āghātaṃ uppādetvā niraye nibbattissati, dentiyā paresaṃ dāsī hutvā nibbattissati, nirayasantāpato dāsibhāvo seyyo’’ti anuddayaṃ paṭicca tassā vacanaṃ akāsi. Sā tena kammena pañca jātisatāni paresaṃ dāsīyeva hutvā nibbatti.

    કસ્મા પન ખુજ્જા અહોસિ? અનુપ્પન્ને કિર બુદ્ધે અયં બારાણસિરઞ્ઞો ગેહે વસન્તી એકં રાજકુલૂપકં પચ્ચેકબુદ્ધં થોકં ખુજ્જધાતુકં દિસ્વા અત્તના સહવાસીનં માતુગામાનં પુરતો પરિહાસં કરોન્તી યથાવજ્જં કેળિવસેન ખુજ્જાકારં દસ્સેસિ, તસ્મા ખુજ્જા હુત્વા નિબ્બત્તિ.

    Kasmā pana khujjā ahosi? Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī ekaṃ rājakulūpakaṃ paccekabuddhaṃ thokaṃ khujjadhātukaṃ disvā attanā sahavāsīnaṃ mātugāmānaṃ purato parihāsaṃ karontī yathāvajjaṃ keḷivasena khujjākāraṃ dassesi, tasmā khujjā hutvā nibbatti.

    કિં પન કત્વા પઞ્ઞવન્તી જાતાતિ? અનુપ્પન્ને કિર બુદ્ધે અયં બારાણસિરઞ્ઞો ગેહે વસન્તી અટ્ઠ પચ્ચેકબુદ્ધે રાજગેહતો ઉણ્હપાયાસસ્સ પૂરિતે પત્તે પરિવત્તિત્વા પરિવત્તિત્વા ગણ્હન્તે દિસ્વા અત્તનો સન્તકાનિ અટ્ઠ દન્તવલયાનિ ‘‘ઇધ ઠપેત્વા ગણ્હથા’’તિ અદાસિ. તે તથા કત્વા ઓલોકેસું. ‘‘તુમ્હાકઞ્ઞેવ તાનિ પરિચ્ચત્તાનિ, ગહેત્વા ગચ્છથા’’તિ આહ. તે નન્દમૂલકપબ્ભારં અગમંસુ. અજ્જાપિ તાનિ વલયાનિ અરોગાનેવ. સા તસ્સ નિસ્સન્દેન પઞ્ઞવન્તી જાતા.

    Kiṃ pana katvā paññavantī jātāti? Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī aṭṭha paccekabuddhe rājagehato uṇhapāyāsassa pūrite patte parivattitvā parivattitvā gaṇhante disvā attano santakāni aṭṭha dantavalayāni ‘‘idha ṭhapetvā gaṇhathā’’ti adāsi. Te tathā katvā olokesuṃ. ‘‘Tumhākaññeva tāni pariccattāni, gahetvā gacchathā’’ti āha. Te nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu. Ajjāpi tāni valayāni arogāneva. Sā tassa nissandena paññavantī jātā.

    અથ નં સામાવતિપ્પમુખાનિ પઞ્ચ ઇત્થિસતાનિ ‘‘અમ્મ, ત્વં દિવસે દિવસે સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા ભગવતા દેસિતં ધમ્મં સુત્વા અમ્હાકં દેસેહી’’તિ વદિંસુ. સા તથા કરોન્તી અપરભાગે તિપિટકધરા જાતા. તસ્મા નં સત્થા – ‘‘એતદગ્ગં, ભિક્ખવે, મમ સાવિકાનં બહુસ્સુતાનં ઉપાસિકાનં યદિદં ખુજ્જુત્તરા’’તિ એતદગ્ગે ઠપેસિ. ઇતિ ઉપાસિકાસુ બહુસ્સુતભાવેન સત્થારા એતદગ્ગે ઠપિતા પટિસમ્ભિદાપ્પત્તા ખુજ્જુત્તરા અરિયસાવિકા સત્થરિ કોસમ્બિયં વિહરન્તે કાલેન કાલં સત્થુ સન્તિકં ગન્ત્વા ધમ્મં સુત્વા અન્તેપુરં ગન્ત્વા સામાવતિપ્પમુખાનં પઞ્ચન્નં ઇત્થિસતાનં અરિયસાવિકાનં સત્થારા દેસિતનિયામેન યથાસુતં ધમ્મં કથેન્તી અત્તાનં પરિમોચેત્વા સત્થુ સન્તિકે સુતભાવં પકાસેન્તી ‘‘વુત્તઞ્હેતં ભગવતા વુત્તમરહતાતિ મે સુત’’ન્તિ નિદાનં આરોપેસિ.

    Atha naṃ sāmāvatippamukhāni pañca itthisatāni ‘‘amma, tvaṃ divase divase satthu santikaṃ gantvā bhagavatā desitaṃ dhammaṃ sutvā amhākaṃ desehī’’ti vadiṃsu. Sā tathā karontī aparabhāge tipiṭakadharā jātā. Tasmā naṃ satthā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvikānaṃ bahussutānaṃ upāsikānaṃ yadidaṃ khujjuttarā’’ti etadagge ṭhapesi. Iti upāsikāsu bahussutabhāvena satthārā etadagge ṭhapitā paṭisambhidāppattā khujjuttarā ariyasāvikā satthari kosambiyaṃ viharante kālena kālaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā antepuraṃ gantvā sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ ariyasāvikānaṃ satthārā desitaniyāmena yathāsutaṃ dhammaṃ kathentī attānaṃ parimocetvā satthu santike sutabhāvaṃ pakāsentī ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā vuttamarahatāti me suta’’nti nidānaṃ āropesi.

    યસ્મા પન તસ્મિંયેવ નગરે ભગવતો સમ્મુખા સુત્વા તદહેવ તાય તાસં ભાસિતં, તસ્મા ‘‘એકં સમયં ભગવા કોસમ્બિયં વિહરતી’’તિ કાલદેસં અપદિસિતું પયોજનસમ્ભવોવ નત્થિ સુપાકટભાવતો. ભિક્ખુનિયો ચસ્સા સન્તિકે ઇમાનિ સુત્તાનિ ગણ્હિંસુ. એવં પરમ્પરાય ભિક્ખૂસુપિ તાય આરોપિતં નિદાનં પાકટં અહોસિ. અથ આયસ્મા આનન્દો તથાગતસ્સ પરિનિબ્બાનતો અપરભાગે સત્તપણ્ણિગુહાયં અજાતસત્તુના કારાપિતે સદ્ધમ્મમણ્ડપે મહાકસ્સપપ્પમુખસ્સ વસીગણસ્સ મજ્ઝે નિસીદિત્વા ધમ્મં સઙ્ગાયન્તો ઇમેસં સુત્તાનં નિદાનસ્સ દ્વેળ્હકં પરિહરન્તો તાય આરોપિતનિયામેનેવ નિદાનં આરોપેસીતિ.

    Yasmā pana tasmiṃyeva nagare bhagavato sammukhā sutvā tadaheva tāya tāsaṃ bhāsitaṃ, tasmā ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā kosambiyaṃ viharatī’’ti kāladesaṃ apadisituṃ payojanasambhavova natthi supākaṭabhāvato. Bhikkhuniyo cassā santike imāni suttāni gaṇhiṃsu. Evaṃ paramparāya bhikkhūsupi tāya āropitaṃ nidānaṃ pākaṭaṃ ahosi. Atha āyasmā ānando tathāgatassa parinibbānato aparabhāge sattapaṇṇiguhāyaṃ ajātasattunā kārāpite saddhammamaṇḍape mahākassapappamukhassa vasīgaṇassa majjhe nisīditvā dhammaṃ saṅgāyanto imesaṃ suttānaṃ nidānassa dveḷhakaṃ pariharanto tāya āropitaniyāmeneva nidānaṃ āropesīti.

    કેચિ પનેત્થ બહુપ્પકારે પપઞ્ચેન્તિ. કિં તેહિ? અપિચ નાનાનયેહિ સઙ્ગીતિકારા ધમ્મવિનયં સઙ્ગાયિંસુ. અનુબુદ્ધા હિ ધમ્મસઙ્ગાહકમહાથેરા, તે સમ્મદેવ ધમ્મવિનયસ્સ સઙ્ગાયનાકારં જાનન્તા કત્થચિ ‘‘એવં મે સુત’’ન્તિઆદિના, કત્થચિ ‘‘તેન સમયેના’’તિઆદિના, કત્થચિ ગાથાબન્ધવસેન નિદાનં ઠપેન્તા, કત્થચિ સબ્બેન સબ્બં નિદાનં અટ્ઠપેન્તા વગ્ગસઙ્ગહાદિવસેન ધમ્મવિનયં સઙ્ગાયિંસુ. તત્થ ઇધ વુત્તઞ્હેતન્તિઆદિના નિદાનં ઠપેત્વા સઙ્ગાયિંસુ, કિઞ્ચિ સુત્તગેય્યાદિવસેન નવઙ્ગમિદં બુદ્ધવચનં. યથા ચેતં, એવં સબ્બેસમ્પિ સમ્માસમ્બુદ્ધાનં. વુત્તઞ્હેતં ‘‘અપ્પકઞ્ચ નેસં અહોસિ સુત્તં ગેય્ય’’ન્તિઆદિ. તત્થ ઇતિવુત્તકઙ્ગસ્સ અઞ્ઞં કિઞ્ચિ ન પઞ્ઞાયતિ તબ્ભાવનિમિત્તં ઠપેત્વા ‘‘વુત્તઞ્હેતં…પે॰… મે સુત’’ન્તિ ઇદં વચનં. તેનાહુ અટ્ઠકથાચરિયા ‘‘વુત્તઞ્હેતં ભગવતાતિ આદિનયપ્પવત્તા દ્વાદસુત્તરસતસુત્તન્તા ઇતિવુત્તક’’ન્તિ. તસ્મા સત્થુ અધિપ્પાયં જાનન્તેહિ ધમ્મસઙ્ગાહકેહિ અરિયસાવિકાય વા ઇમેસં સુત્તાનં ઇતિવુત્તકઙ્ગભાવઞાપનત્થં ઇમિનાવ નયેન નિદાનં ઠપિતન્તિ વેદિતબ્બં.

    Keci panettha bahuppakāre papañcenti. Kiṃ tehi? Apica nānānayehi saṅgītikārā dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Anubuddhā hi dhammasaṅgāhakamahātherā, te sammadeva dhammavinayassa saṅgāyanākāraṃ jānantā katthaci ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā, katthaci ‘‘tena samayenā’’tiādinā, katthaci gāthābandhavasena nidānaṃ ṭhapentā, katthaci sabbena sabbaṃ nidānaṃ aṭṭhapentā vaggasaṅgahādivasena dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Tattha idha vuttañhetantiādinā nidānaṃ ṭhapetvā saṅgāyiṃsu, kiñci suttageyyādivasena navaṅgamidaṃ buddhavacanaṃ. Yathā cetaṃ, evaṃ sabbesampi sammāsambuddhānaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘appakañca nesaṃ ahosi suttaṃ geyya’’ntiādi. Tattha itivuttakaṅgassa aññaṃ kiñci na paññāyati tabbhāvanimittaṃ ṭhapetvā ‘‘vuttañhetaṃ…pe… me suta’’nti idaṃ vacanaṃ. Tenāhu aṭṭhakathācariyā ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatāti ādinayappavattā dvādasuttarasatasuttantā itivuttaka’’nti. Tasmā satthu adhippāyaṃ jānantehi dhammasaṅgāhakehi ariyasāvikāya vā imesaṃ suttānaṃ itivuttakaṅgabhāvañāpanatthaṃ imināva nayena nidānaṃ ṭhapitanti veditabbaṃ.

    કિમત્થં પન ધમ્મવિનયસઙ્ગહે કયિરમાને નિદાનવચનં? નનુ ભગવતા ભાસિતવચનસ્સેવ સઙ્ગહો કાતબ્બોતિ? વુચ્ચતે – દેસનાય ઠિતિઅસમ્મોસસદ્ધેય્યભાવસમ્પાદનત્થં. કાલદેસદેસકપરિસાપદેસેહિ ઉપનિબન્ધિત્વા ઠપિતા હિ દેસના ચિરટ્ઠિતિકા હોતિ અસમ્મોસધમ્મા સદ્ધેય્યા ચ દેસકાલકત્તુહેતુનિમિત્તેહિ ઉપનિબદ્ધો વિય વોહારવિનિચ્છયો. તેનેવ ચ આયસ્મતા મહાકસ્સપેન બ્રહ્મજાલમૂલપરિયાયસુત્તાદીનં દેસાદિપુચ્છાસુ કતાસુ તાસં વિસ્સજ્જનં કરોન્તેન ધમ્મભણ્ડાગારિકેન ‘‘એવં મે સુત’’ન્તિઆદિના નિદાનં ભાસિતં. ઇધ પન દેસકાલસ્સ અગ્ગહણે કારણં વુત્તમેવ.

    Kimatthaṃ pana dhammavinayasaṅgahe kayiramāne nidānavacanaṃ? Nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabboti? Vuccate – desanāya ṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakaparisāpadesehi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosadhammā saddheyyā ca desakālakattuhetunimittehi upanibaddho viya vohāravinicchayo. Teneva ca āyasmatā mahākassapena brahmajālamūlapariyāyasuttādīnaṃ desādipucchāsu katāsu tāsaṃ vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā nidānaṃ bhāsitaṃ. Idha pana desakālassa aggahaṇe kāraṇaṃ vuttameva.

    અપિચ સત્થુ સમ્પત્તિપ્પકાસનત્થં નિદાનવચનં. તથાગતસ્સ હિ ભગવતો પુબ્બરચનાનુમાનાગમતક્કાભાવતો સમ્માસમ્બુદ્ધભાવસિદ્ધિ. ન હિ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ પુબ્બરચનાદીહિ અત્થો અત્થિ સબ્બત્થ અપ્પટિહતઞાણાચારતાય એકપ્પમાણત્તા ચ ઞેય્યધમ્મેસુ. તથા આચરિયમુટ્ઠિધમ્મમચ્છરિયસાસનસાવકાનુરાગાભાવતો ખીણાસવભાવસિદ્ધિ. ન હિ સબ્બસો ખીણાસવસ્સ તે સમ્ભવન્તીતિ સુવિસુદ્ધસ્સ પરાનુગ્ગહપવત્તિ. એવં દેસકસંકિલેસભૂતાનં દિટ્ઠિસીલસમ્પદાદૂસકાનં અવિજ્જાતણ્હાનં અચ્ચન્તાભાવસંસૂચકેહિ ઞાણસમ્પદાપહાનસમ્પદાભિબ્યઞ્જકેહિ ચ સમ્બુદ્ધવિસુદ્ધભાવેહિ પુરિમવેસારજ્જદ્વયસિદ્ધિ, તતો ચ અન્તરાયિકનિય્યાનિકધમ્મેસુ અસમ્મોહભાવસિદ્ધિતો પચ્છિમવેસારજ્જદ્વયસિદ્ધીતિ ભગવતો ચતુવેસારજ્જસમન્નાગમો અત્તહિતપરહિતપટિપત્તિ ચ નિદાનવચનેન પકાસિતા હોતિ, તત્થ તત્થ સમ્પત્તપરિસાય અજ્ઝાસયાનુરૂપં ઠાનુપ્પત્તિકપ્પટિભાનેન ધમ્મદેસનાદીપનતો. ઇધ પન અનવસેસતો કામદોસપ્પહાનં વિધાય દેસનાદીપનતો ચાતિ યોજેતબ્બં. તેન વુત્તં ‘‘સત્થુ સમ્પત્તિપ્પકાસનત્થં નિદાનવચન’’ન્તિ. એત્થ ચ ‘‘ભગવતા અરહતા’’તિ ઇમેહિ પદેહિ યથાવુત્તઅત્થવિભાવનતા હેટ્ઠા દસ્સિતા એવ.

    Apica satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sammāsambuddhabhāvasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi sabbattha appaṭihatañāṇācāratāya ekappamāṇattā ca ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasāsanasāvakānurāgābhāvato khīṇāsavabhāvasiddhi. Na hi sabbaso khīṇāsavassa te sambhavantīti suvisuddhassa parānuggahapavatti. Evaṃ desakasaṃkilesabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampadādūsakānaṃ avijjātaṇhānaṃ accantābhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjakehi ca sambuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato ca antarāyikaniyyānikadhammesu asammohabhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo attahitaparahitapaṭipatti ca nidānavacanena pakāsitā hoti, tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikappaṭibhānena dhammadesanādīpanato. Idha pana anavasesato kāmadosappahānaṃ vidhāya desanādīpanato cāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti. Ettha ca ‘‘bhagavatā arahatā’’ti imehi padehi yathāvuttaatthavibhāvanatā heṭṭhā dassitā eva.

    તથા સાસનસમ્પત્તિપ્પકાસનત્થં નિદાનવચનં. ઞાણકરુણાપરિગ્ગહિતસબ્બકિરિયસ્સ હિ ભગવતો નત્થિ નિરત્થકા પટિપત્તિ અત્તહિતા વા. તસ્મા પરેસંયેવત્થાય પવત્તસબ્બકિરિયસ્સ સમ્માસમ્બુદ્ધસ્સ સકલમ્પિ કાયવચીમનોકમ્મં યથાપવત્તં વુચ્ચમાનં દિટ્ઠધમ્મિકસમ્પરાયિકપરમત્થેહિ યથારહં સત્તાનં અનુસાસનત્થેન સાસનં, ન કબ્બરચના. તયિદં સત્થુ ચરિતં કાલદેસદેસકપરિસાપદેસેહિ તત્થ તત્થ નિદાનવચનેહિ યથારહં પકાસિયતિ. ઇધ પન દેસકપરિસાપદેસેહીતિ યોજેતબ્બં. તેન વુત્તં ‘‘સાસનસમ્પત્તિપ્પકાસનત્થં નિદાનવચન’’ન્તિ.

    Tathā sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthakā paṭipatti attahitā vā. Tasmā paresaṃyevatthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānaṃ anusāsanatthena sāsanaṃ, na kabbaracanā. Tayidaṃ satthu caritaṃ kāladesadesakaparisāpadesehi tattha tattha nidānavacanehi yathārahaṃ pakāsiyati. Idha pana desakaparisāpadesehīti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.

    અપિચ સત્થુનો પમાણભાવપ્પકાસનેન સાસનસ્સ પમાણભાવદસ્સનત્થં નિદાનવચનં. તઞ્ચસ્સ પમાણભાવદસ્સનં હેટ્ઠા વુત્તનયાનુસારેન ‘‘ભગવતા અરહતા’’તિ ઇમેહિ પદેહિ વિભાવિતન્તિ વેદિતબ્બં. ઇદમેત્થ નિદાનવચનપ્પયોજનસ્સ મુખમત્તનિદસ્સનન્તિ.

    Apica satthuno pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tañcassa pamāṇabhāvadassanaṃ heṭṭhā vuttanayānusārena ‘‘bhagavatā arahatā’’ti imehi padehi vibhāvitanti veditabbaṃ. Idamettha nidānavacanappayojanassa mukhamattanidassananti.

    નિદાનવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact