Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
နိဒာနဝဏ္ဏနာ
Nidānavaṇṇanā
ယံ ပနေတံ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာတိအာဒိကံ နိဒာနံ။ ဧကဓမ္မံ, ဘိက္ခဝေ, ပဇဟထာတိအာဒိကံ သုတ္တံ။ တတ္ထ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာတိအာဒီနိ နာမပဒာနိ။ ဣတီတိ နိပာတပဒံ။ ပဇဟထာတိ ဧတ္ထ ပ-ဣတိ ဥပသဂ္ဂပဒံ, ဇဟထာ-တိ အာခ္ယာတပဒံ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ ပဒဝိဘာဂော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Yaṃ panetaṃ vuttañhetaṃ bhagavatātiādikaṃ nidānaṃ. Ekadhammaṃ, bhikkhave, pajahathātiādikaṃ suttaṃ. Tattha vuttaṃ bhagavatātiādīni nāmapadāni. Itīti nipātapadaṃ. Pajahathāti ettha pa-iti upasaggapadaṃ, jahathā-ti ākhyātapadaṃ. Iminā nayena sabbattha padavibhāgo veditabbo.
အတ္ထတော ပန ဝုတ္တသဒ္ဒော တာဝ သဥပသဂ္ဂော အနုပသဂ္ဂော စ ဝပနေ ဝာပသမကရဏေ ကေသောဟာရဏေ ဇီဝိတဝုတ္တိယံ ပဝုတ္တဘာဝေ ပာဝစနဘာဝေန ပဝတ္တိတေ အဇ္ဈေသနေ ကထနေတိ ဧဝမာဒီသု ဒိသ္သတိ။ တထာ ဟေသ –
Atthato pana vuttasaddo tāva saupasaggo anupasaggo ca vapane vāpasamakaraṇe kesohāraṇe jīvitavuttiyaṃ pavuttabhāve pāvacanabhāvena pavattite ajjhesane kathaneti evamādīsu dissati. Tathā hesa –
‘‘ဂာဝော တသ္သ ပဇာယန္တိ၊ ခေတ္တေ ဝုတ္တံ ဝိရူဟတိ။
‘‘Gāvo tassa pajāyanti, khette vuttaṃ virūhati;
ဝုတ္တာနံ ဖလမသ္နာတိ၊ ယော မိတ္တာနံ န ဒုဗ္ဘတီ’’တိ။ –
Vuttānaṃ phalamasnāti, yo mittānaṃ na dubbhatī’’ti. –
အာဒီသု (ဇာ. ၂.၂၂.၁၉) ဝပနေ အာဂတော။ ‘‘နော စ ခော ပဋိဝုတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပာရာ. ၂၈၉) အဋ္ဌဒန္တကာဒီဟိ ဝာပသမကရဏေ။ ‘‘ကာပဋိကော မာဏဝော ဒဟရော ဝုတ္တသိရော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၂.၄၂၆) ကေသောဟာရဏေ။ ‘‘ပန္နလောမော ပရဒတ္တဝုတ္တော မိဂဘူတေန စေတသာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ. ၃၃၂) ဇီဝိတဝုတ္တိယံ။ ‘‘သေယ္ယထာပိ နာမ ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော အဘဗ္ဗော ဟရိတတ္ထာယာ’’တိအာဒီသု (ပာရာ. ၉၂; ပာစိ. ၆၆၆; မဟာဝ. ၁၂၉) ဗန္ဓနတော ပဝုတ္တဘာဝေ။ ‘‘ယေသမိဒံ ဧတရဟိ, ဗ္ရာဟ္မဏာ, ပောရာဏံ မန္တပဒံ ဂီတံ ပဝုတ္တံ သမိဟိတ’’န္တိအာဒီသု ပာဝစနဘာဝေန ပဝတ္တိတေ။ လောကေ ပန – ‘‘ဝုတ္တော ဂဏော ဝုတ္တော ပာရာယနော’’တိအာဒီသု အဇ္ဈေနေ။ ‘‘ဝုတ္တံ ခော ပနေတံ ဘဂဝတာ ဓမ္မဒာယာဒာ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထ, မာ အာမိသဒာယာဒာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၀) ကထနေ။ ဣဓာပိ ကထနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ကထိတံ ဘာသိတန္တိ အတ္ထော။
Ādīsu (jā. 2.22.19) vapane āgato. ‘‘No ca kho paṭivutta’’ntiādīsu (pārā. 289) aṭṭhadantakādīhi vāpasamakaraṇe. ‘‘Kāpaṭiko māṇavo daharo vuttasiro’’tiādīsu (ma. ni. 2.426) kesohāraṇe. ‘‘Pannalomo paradattavutto migabhūtena cetasā viharatī’’tiādīsu (cūḷava. 332) jīvitavuttiyaṃ. ‘‘Seyyathāpi nāma paṇḍupalāso bandhanā pavutto abhabbo haritatthāyā’’tiādīsu (pārā. 92; pāci. 666; mahāva. 129) bandhanato pavuttabhāve. ‘‘Yesamidaṃ etarahi, brāhmaṇā, porāṇaṃ mantapadaṃ gītaṃ pavuttaṃ samihita’’ntiādīsu pāvacanabhāvena pavattite. Loke pana – ‘‘vutto gaṇo vutto pārāyano’’tiādīsu ajjhene. ‘‘Vuttaṃ kho panetaṃ bhagavatā dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavatha, mā āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) kathane. Idhāpi kathane daṭṭhabbo. Tasmā vuttaṃ kathitaṃ bhāsitanti attho.
ဒုတိယော ပန ဝုတ္တသဒ္ဒော ဝစနေ စိဏ္ဏဘာဝေ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟိ-ဣတိ ဇာတု ဝိဗ္ယတ္တန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပာတော။ သော ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနသုတ္တသ္သ ဘဂဝတော ဝိဗ္ယတ္တံ ဘာသိတဘာဝံ ဇောတေတိ။ ဝာစကသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ဟိ ပယုတ္တာ နိပာတာ။ တေဟိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထံ ဇောတေန္တိ။ ဧတန္တိ အယံ ဧတသဒ္ဒော –
Dutiyo pana vuttasaddo vacane ciṇṇabhāve ca veditabbo. Hi-iti jātu vibyattanti etasmiṃ atthe nipāto. So idāni vuccamānasuttassa bhagavato vibyattaṃ bhāsitabhāvaṃ joteti. Vācakasaddasannidhāne hi payuttā nipātā. Tehi vattabbamatthaṃ jotenti. Etanti ayaṃ etasaddo –
‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ၊ သင္ဃဉ္စ သရဏံ ဂတော။
‘‘Yo ca buddhañca dhammañca, saṅghañca saraṇaṃ gato;
စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ သမ္မပ္ပညာယ ပသ္သတိ။
Cattāri ariyasaccāni, sammappaññāya passati.
‘‘ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒံ၊ ဒုက္ခသ္သ စ အတိက္ကမံ။
‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;
အရိယဉ္စဋ္ဌင္ဂိကံ မဂ္ဂံ၊ ဒုက္ခူပသမဂာမိနံ။
Ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.
‘‘ဧတံ ခော သရဏံ ခေမံ၊ ဧတံ သရဏမုတ္တမံ။
‘‘Etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ, etaṃ saraṇamuttamaṃ;
ဧတံ သရဏမာဂမ္မ၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။ (ဓ. ပ. ၁၉၀-၁၉၂) –
Etaṃ saraṇamāgamma, sabbadukkhā pamuccatī’’ti. (dha. pa. 190-192) –
အာဒီသု ယထာဝုတ္တေ အာသန္နပစ္စက္ခေ အာဂတော။ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခော ပနေတံ, ဘိက္ခဝေ, ဩရမတ္တကံ သီလမတ္တကံ, ယေန ပုထုဇ္ဇနော တထာဂတသ္သ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော ဝဒေယ္ယာ’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၇) ပန ဝက္ခမာနေ အာသန္နပစ္စက္ခေ။ ဣဓာပိ ဝက္ခမာနေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သင္ဂာယနဝသေန ဝက္ခမာနဉ္ဟိ သုတ္တံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကေန ဗုဒ္ဓိယံ ဌပေတ္ဝာ တဒာ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
Ādīsu yathāvutte āsannapaccakkhe āgato. ‘‘Appamattakaṃ kho panetaṃ, bhikkhave, oramattakaṃ sīlamattakaṃ, yena puthujjano tathāgatassa vaṇṇaṃ vadamāno vadeyyā’’tiādīsu (dī. ni. 1.7) pana vakkhamāne āsannapaccakkhe. Idhāpi vakkhamāneyeva daṭṭhabbo. Saṅgāyanavasena vakkhamānañhi suttaṃ dhammabhaṇḍāgārikena buddhiyaṃ ṭhapetvā tadā ‘‘eta’’nti vuttaṃ.
ဘဂဝတာတိ ဧတ္ထ ဘဂဝာတိ ဂရုဝစနံ။ ဂရုံ ဟိ လောကေ ဘဂဝာတိ ဝဒန္တိ။ တထာဂတော စ သဗ္ဗဂုဏဝိသိဋ္ဌတာယ သတ္တာနံ ဂရု, တသ္မာ ဘဂဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပောရာဏေဟိပိ ဝုတ္တံ –
Bhagavatāti ettha bhagavāti garuvacanaṃ. Garuṃ hi loke bhagavāti vadanti. Tathāgato ca sabbaguṇavisiṭṭhatāya sattānaṃ garu, tasmā bhagavāti veditabbo. Porāṇehipi vuttaṃ –
‘‘ဘဂဝာတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ၊ ဘဂဝာတိ ဝစနမုတ္တမံ။
‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;
ဂရု ဂာရဝယုတ္တော သော၊ ဘဂဝာ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.
သေဋ္ဌဝာစကဉ္ဟိ ဝစနံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော သေဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝာ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ, အတ္ထော။ တသ္မာ ဘဂဝာတိ ဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ ဘဂဝာတိ ဣမိနာ ဝစနေန ဝစနီယော ယော အတ္ထော, သော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝာတိ ဝစနမုတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂာရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော, ဂရုကရဏံ ဝာ သာတိသယံ အရဟတီတိ ဂာရဝယုတ္တော, ဂာရဝာရဟောတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂာရဝာဓိဝစနမေတံ ယဒိဒံ ဘဂဝာတိ။ အပိစ –
Seṭṭhavācakañhi vacanaṃ seṭṭhaguṇasahacaraṇato seṭṭhanti vuttaṃ. Atha vā vuccatīti vacanaṃ, attho. Tasmā bhagavātivacanaṃ seṭṭhanti bhagavāti iminā vacanena vacanīyo yo attho, so seṭṭhoti attho. Bhagavāti vacanamuttamanti etthāpi eseva nayo. Gāravayuttoti garubhāvayutto garuguṇayogato, garukaraṇaṃ vā sātisayaṃ arahatīti gāravayutto, gāravārahoti attho. Evaṃ guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanametaṃ yadidaṃ bhagavāti. Apica –
‘‘ဘဂီ ဘဇီ ဘာဂီ ဝိဘတ္တဝာ ဣတိ၊
‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti,
အကာသိ ဘဂ္ဂန္တိ ဂရူတိ ဘာဂ္ယဝာ။
Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;
ဗဟူဟိ ဉာယေဟိ သုဘာဝိတတ္တနော၊
Bahūhi ñāyehi subhāvitattano,
ဘဝန္တဂော သော ဘဂဝာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –
Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti. –
နိဒ္ဒေသေ အာဂတနယေန –
Niddese āgatanayena –
‘‘ဘာဂ္ယဝာ ဘဂ္ဂဝာ ယုတ္တော၊ ဘဂေဟိ စ ဝိဘတ္တဝာ။
‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;
ဘတ္တဝာ ဝန္တဂမနော၊ ဘဝေသု ဘဂဝာ တတော’’တိ။
Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti.
ဣမိသ္သာ ဂာထာယ စ ဝသေန ဘဂဝာတိ ပဒသ္သ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ သော ပနာယံ အတ္ထော သဗ္ဗာကာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓာနုသ္သတိနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တောတိ။ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Imissā gāthāya ca vasena bhagavāti padassa attho vattabbo. So panāyaṃ attho sabbākārena visuddhimagge buddhānussatiniddese vuttoti. Tattha vuttanayeneva veditabbo.
အပရော နယော – ဘာဂဝာတိ ဘဂဝာ, ဘတဝာတိ ဘဂဝာ, ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝာ, ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝာ, ဘတ္တဝာတိ ဘဂဝာ, ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝာ, ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝာ။
Aparo nayo – bhāgavāti bhagavā, bhatavāti bhagavā, bhāge vanīti bhagavā, bhage vanīti bhagavā, bhattavāti bhagavā, bhage vamīti bhagavā, bhāge vamīti bhagavā.
‘‘ဘာဂဝာ ဘတဝာ ဘာဂေ၊ ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝာ။
‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;
ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ၊ ဝမီတိ ဘဂဝာ ဇိနော’’။
Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’.
တတ္ထ ကထံ ဘာဂဝာတိ ဘဂဝာ? ယေ တေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ, တေ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ တထာဂတသ္သ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တထာ ဟိသ္သ သီလံ, သမာဓိ, ပညာ, ဝိမုတ္တိ, ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနံ, ဟိရီ, ဩတ္တပ္ပံ, သဒ္ဓာ, ဝီရိယံ, သတိ, သမ္ပဇညံ, သီလဝိသုဒ္ဓိ, စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ, ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ, သမထော, ဝိပသ္သနာ, တီဏိ ကုသလမူလာနိ, တီဏိ သုစရိတာနိ, တယော သမ္မာဝိတက္ကာ, တိသ္သော အနဝဇ္ဇသညာ, တိသ္သော ဓာတုယော, စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ, စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပာဒာ, စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂာ, စတ္တာရိ အရိယဖလာနိ , စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ, စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ, စတ္တာရော အရိယဝံသာ, စတ္တာရိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ, ပဉ္စ ပဓာနိယင္ဂာနိ, ပဉ္စင္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ, ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓိ, ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ, ပဉ္စ ဗလာနိ, ပဉ္စ နိသ္သာရဏီယာ ဓာတုယော, ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနဉာဏာနိ, ပဉ္စ ဝိမုတ္တိပရိပာစနီယာ သညာ, ဆ အနုသ္သတိဋ္ဌာနာနိ, ဆ ဂာရဝာ, ဆ နိသ္သာရဏီယာ ဓာတုယော, ဆ သတတဝိဟာရာ, ဆ အနုတ္တရိယာနိ, ဆ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ, ဆ အဘိညာ, ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ, သတ္တ အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ, သတ္တ အရိယဓနာနိ, သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂာ, သတ္တ သပ္ပုရိသဓမ္မာ, သတ္တ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ, သတ္တ သညာ, သတ္တ ဒက္ခိဏေယ္ယပုဂ္ဂလဒေသနာ, သတ္တ ခီဏာသဝဗလဒေသနာ, အဋ္ဌ ပညာပဋိလာဘဟေတုဒေသနာ, အဋ္ဌသမ္မတ္တာနိ, အဋ္ဌ လောကဓမ္မာတိက္ကမော, အဋ္ဌ အာရမ္ဘဝတ္ထူနိ, အဋ္ဌ အက္ခဏဒေသနာ, အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကာ, အဋ္ဌ အဘိဘာယတနဒေသနာ, အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ, နဝ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ, နဝ ပာရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင္ဂာနိ, နဝ သတ္တာဝာသဒေသနာ, နဝ အာဃာတပ္ပဋိဝိနယာ, နဝ သညာ, နဝ နာနတ္တာ, နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ, ဒသ နာထကရဏာ ဓမ္မာ, ဒသ ကသိဏာယတနာနိ, ဒသ ကုသလကမ္မပထာ, ဒသ သမ္မတ္တာနိ, ဒသ အရိယဝာသာ, ဒသ အသေက္ခာ ဓမ္မာ, ဒသ တထာဂတဗလာနိ, ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ, ဒ္ဝာဒသ ဓမ္မစက္ကာကာရာ, တေရသ ဓုတဂုဏာ, စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ, ပဉ္စဒသ ဝိမုတ္တိပရိပာစနီယာ ဓမ္မာ, သောဠသဝိဓာ အာနာပာနသ္သတိ, သောဠသ အပရန္တပနီယာ ဓမ္မာ, အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ, ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ, စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ, ပညာသ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာနိ, ပရောပဏ္ဏာသ ကုသလဓမ္မာ, သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ, စတုဝီသတိကောဋိသတသဟသ္သသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏံ, အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနပဝိစယပစ္စဝေက္ခဏဒေသနာဉာဏာနိ, တထာ အနန္တာသု လောကဓာတူသု အနန္တာနံ သတ္တာနံ အာသယာဒိဝိဘာဝနဉာဏာနိ စာတိ, ဧဝမာဒယော အနန္တာ အပရိမာဏဘေဒာ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ ဂုဏဘာဂာ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ ဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂာ ဂုဏဘာဂာ အသ္သ အတ္ထီတိ ဘာဂဝာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ။ အာကာရသ္သ ရသ္သတ္တံ ကတ္ဝာ ‘‘ဘဂဝာ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ တာဝ ဘာဂဝာတိ ဘဂဝာ။
Tattha kathaṃ bhāgavāti bhagavā? Ye te sīlādayo dhammakkhandhā guṇakoṭṭhāsā, te anaññasādhāraṇā niratisayā tathāgatassa atthi upalabbhanti. Tathā hissa sīlaṃ, samādhi, paññā, vimutti, vimuttiñāṇadassanaṃ, hirī, ottappaṃ, saddhā, vīriyaṃ, sati, sampajaññaṃ, sīlavisuddhi, cittavisuddhi, diṭṭhivisuddhi, samatho, vipassanā, tīṇi kusalamūlāni, tīṇi sucaritāni, tayo sammāvitakkā, tisso anavajjasaññā, tisso dhātuyo, cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā, cattāro iddhipādā, cattāro ariyamaggā, cattāri ariyaphalāni , catasso paṭisambhidā, catuyoniparicchedakañāṇāni, cattāro ariyavaṃsā, cattāri vesārajjañāṇāni, pañca padhāniyaṅgāni, pañcaṅgiko sammāsamādhi, pañcañāṇiko sammāsamādhi, pañcindriyāni, pañca balāni, pañca nissāraṇīyā dhātuyo, pañca vimuttāyatanañāṇāni, pañca vimuttiparipācanīyā saññā, cha anussatiṭṭhānāni, cha gāravā, cha nissāraṇīyā dhātuyo, cha satatavihārā, cha anuttariyāni, cha nibbedhabhāgiyā saññā, cha abhiññā, cha asādhāraṇañāṇāni, satta aparihāniyā dhammā, satta ariyadhanāni, satta bojjhaṅgā, satta sappurisadhammā, satta nijjaravatthūni, satta saññā, satta dakkhiṇeyyapuggaladesanā, satta khīṇāsavabaladesanā, aṭṭha paññāpaṭilābhahetudesanā, aṭṭhasammattāni, aṭṭha lokadhammātikkamo, aṭṭha ārambhavatthūni, aṭṭha akkhaṇadesanā, aṭṭha mahāpurisavitakkā, aṭṭha abhibhāyatanadesanā, aṭṭha vimokkhā, nava yonisomanasikāramūlakā dhammā, nava pārisuddhipadhāniyaṅgāni, nava sattāvāsadesanā, nava āghātappaṭivinayā, nava saññā, nava nānattā, nava anupubbavihārā, dasa nāthakaraṇā dhammā, dasa kasiṇāyatanāni, dasa kusalakammapathā, dasa sammattāni, dasa ariyavāsā, dasa asekkhā dhammā, dasa tathāgatabalāni, ekādasa mettānisaṃsā, dvādasa dhammacakkākārā, terasa dhutaguṇā, cuddasa buddhañāṇāni, pañcadasa vimuttiparipācanīyā dhammā, soḷasavidhā ānāpānassati, soḷasa aparantapanīyā dhammā, aṭṭhārasa buddhadhammā, ekūnavīsati paccavekkhaṇañāṇāni, catucattālīsa ñāṇavatthūni, paññāsa udayabbayañāṇāni, paropaṇṇāsa kusaladhammā, sattasattati ñāṇavatthūni, catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattisañcārimahāvajirañāṇaṃ, anantanayasamantapaṭṭhānapavicayapaccavekkhaṇadesanāñāṇāni, tathā anantāsu lokadhātūsu anantānaṃ sattānaṃ āsayādivibhāvanañāṇāni cāti, evamādayo anantā aparimāṇabhedā anaññasādhāraṇā niratisayā guṇabhāgā guṇakoṭṭhāsā vijjanti upalabbhanti. Tasmā yathāvuttavibhāgā guṇabhāgā assa atthīti bhāgavāti vattabbe. Ākārassa rassattaṃ katvā ‘‘bhagavā’’ti vutto. Evaṃ tāva bhāgavāti bhagavā.
‘‘ယသ္မာ သီလာဒယော သဗ္ဗေ၊ ဂုဏဘာဂာ အသေသတော။
‘‘Yasmā sīlādayo sabbe, guṇabhāgā asesato;
ဝိဇ္ဇန္တိ သုဂတေ တသ္မာ၊ ဘဂဝာတိ ပဝုစ္စတိ’’။
Vijjanti sugate tasmā, bhagavāti pavuccati’’.
ကထံ ဘတဝာတိ ဘဂဝာ? ယေ တေ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥသ္သုက္ကမာပန္နေဟိ မနုသ္သတ္တာဒိကေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတ္ဝာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ကတမဟာဘိနီဟာရေဟိ မဟာဗောဓိသတ္တေဟိ ပရိပူရေတဗ္ဗာ ဒာနပာရမီ, သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပာရမီတိ ဒသ ပာရမိယော, ဒသ ဥပပာရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပာရမိယောတိ သမတိံသ ပာရမိယော, ဒာနာဒီနိ စတ္တာရိ သင္ဂဟဝတ္ထူနိ, စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ, အတ္တပရိစ္စာဂော, နယနဓနရဇ္ဇပုတ္တဒာရပရိစ္စာဂောတိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂာ, ပုဗ္ဗယောဂော, ပုဗ္ဗစရိယာ, ဓမ္မက္ခာနံ, လောကတ္ထစရိယာ, ဉာတတ္ထစရိယာ, ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာတိ ဧဝမာဒယော သင္ခေပတော ဝာ ပုညသမ္ဘာရဉာဏသမ္ဘာရာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မာ, တေ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပာနံ သတသဟသ္သာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ယထာ ဟာနဘာဂိယာ, သံကိလေသဘာဂိယာ , ဌိတိဘာဂိယာ, ဝာ န ဟောန္တိ; အထ ခော ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောန္တိ; ဧဝံ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ အနဝသေသတော ဘတာ သမ္ဘတာ အသ္သ အတ္ထီတိ ဘတဝာတိ ဘဂဝာ; နိရုတ္တိနယေန တကာရသ္သ ဂကာရံ ကတ္ဝာ။ အထ ဝာ ဘတဝာတိ တေယေဝ ယထာဝုတ္တေ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ ဝုတ္တနယေန ဘရိ သမ္ဘရိ ပရိပူရေသီတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ဘတဝာတိ ဘဂဝာ။
Kathaṃ bhatavāti bhagavā? Ye te sabbalokahitāya ussukkamāpannehi manussattādike aṭṭha dhamme samodhānetvā sammāsambodhiyā katamahābhinīhārehi mahābodhisattehi paripūretabbā dānapāramī, sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramīti dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo, dānādīni cattāri saṅgahavatthūni, cattāri adhiṭṭhānāni, attapariccāgo, nayanadhanarajjaputtadārapariccāgoti pañca mahāpariccāgā, pubbayogo, pubbacariyā, dhammakkhānaṃ, lokatthacariyā, ñātatthacariyā, buddhatthacariyāti evamādayo saṅkhepato vā puññasambhārañāṇasambhārā buddhakaradhammā, te mahābhinīhārato paṭṭhāya kappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni yathā hānabhāgiyā, saṃkilesabhāgiyā , ṭhitibhāgiyā, vā na honti; atha kho uttaruttari visesabhāgiyāva honti; evaṃ sakkaccaṃ nirantaraṃ anavasesato bhatā sambhatā assa atthīti bhatavāti bhagavā; niruttinayena takārassa gakāraṃ katvā. Atha vā bhatavāti teyeva yathāvutte buddhakaradhamme vuttanayena bhari sambhari paripūresīti attho. Evampi bhatavāti bhagavā.
‘‘ယသ္မာ သမ္ဗောဓိယာ သဗ္ဗေ၊ ဒာနပာရမိအာဒိကေ။
‘‘Yasmā sambodhiyā sabbe, dānapāramiādike;
သမ္ဘာရေ ဘတဝာ နာထော၊ တသ္မာပိ ဘဂဝာ မတော’’။
Sambhāre bhatavā nātho, tasmāpi bhagavā mato’’.
ကထံ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝာ? ယေ တေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟသ္သသင္ခာ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိဘာဂာ, တေ အနဝသေသတော လောကဟိတတ္ထံ အတ္တနော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထဉ္စ နိစ္စကပ္ပံ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ ဗဟုလမကာသီတိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝာ။ အထ ဝာ အဘိညေယ္ယေသု ဓမ္မေသု ကုသလာဒီသု ခန္ဓာဒီသု စ ယေ တေ ပရိညေယ္ယာဒိဝသေန သင္ခေပတော ဝာ စတုဗ္ဗိဓာ အဘိသမယဘာဂာ, ဝိတ္ထာရတော ပန ‘‘စက္ခု ပရိညေယ္ယံ ။ပေ.။ ဇရာမရဏံ ပရိညေယ္ယ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ. မ. ၁.၂၁) အနေကေ ပရိညေယ္ယဘာဂာ, ‘‘စက္ခုသ္သ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော။ပေ.။ ဇရာမရဏသ္သ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပဟာတဗ္ဗဘာဂာ, ‘‘စက္ခုသ္သ နိရောဓော သစ္ဆိကာတဗ္ဗော။ပေ.။ ဇရာမရဏသ္သ နိရောဓော သစ္ဆိကာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဂာ, ‘‘စက္ခုနိရောဓဂာမိနီပဋိပဒာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။ပေ.။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ စ အနေကဘေဒာ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဂာ စ ဓမ္မာ, တေ သဗ္ဗေ ဝနိ ဘဇိ ယထာရဟံ ဂောစရဘာဝနာသေဝနာနံ ဝသေန သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝာ။ အထ ဝာ ယေ ဣမေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ ဂုဏဘာဂာ, ကိန္တိ နု ခော တေ ဝေနေယ္ယသန္တာနေသု ပတိဋ္ဌပေယ္ယန္တိ မဟာကရုဏာယ ဝနိ အဘိပတ္ထယိ။ သာ စသ္သ အဘိပတ္ထနာ ယထာဓိပ္ပေတဖလာဝဟာ အဟောသိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝာ။
Kathaṃ bhāge vanīti bhagavā? Ye te catuvīsatikoṭisatasahassasaṅkhā devasikaṃ vaḷañjanakasamāpattibhāgā, te anavasesato lokahitatthaṃ attano diṭṭhadhammasukhavihāratthañca niccakappaṃ vani bhaji sevi bahulamakāsīti bhāge vanīti bhagavā. Atha vā abhiññeyyesu dhammesu kusalādīsu khandhādīsu ca ye te pariññeyyādivasena saṅkhepato vā catubbidhā abhisamayabhāgā, vitthārato pana ‘‘cakkhu pariññeyyaṃ …pe… jarāmaraṇaṃ pariññeyya’’ntiādinā (paṭi. ma. 1.21) aneke pariññeyyabhāgā, ‘‘cakkhussa samudayo pahātabbo…pe… jarāmaraṇassa samudayo pahātabbo’’tiādinā pahātabbabhāgā, ‘‘cakkhussa nirodho sacchikātabbo…pe… jarāmaraṇassa nirodho sacchikātabbo’’tiādinā sacchikātabbabhāgā, ‘‘cakkhunirodhagāminīpaṭipadā bhāvetabbā…pe… cattāro satipaṭṭhānā bhāvetabbā’’tiādinā ca anekabhedā bhāvetabbabhāgā ca dhammā, te sabbe vani bhaji yathārahaṃ gocarabhāvanāsevanānaṃ vasena sevi. Evampi bhāge vanīti bhagavā. Atha vā ye ime sīlādayo dhammakkhandhā sāvakehi sādhāraṇā guṇakoṭṭhāsā guṇabhāgā, kinti nu kho te veneyyasantānesu patiṭṭhapeyyanti mahākaruṇāya vani abhipatthayi. Sā cassa abhipatthanā yathādhippetaphalāvahā ahosi. Evampi bhāge vanīti bhagavā.
‘‘ယသ္မာ ဉေယ္ယသမာပတ္တိ-ဂုဏဘာဂေ တထာဂတော။
‘‘Yasmā ñeyyasamāpatti-guṇabhāge tathāgato;
ဘဇိ ပတ္ထယိ သတ္တာနံ၊ ဟိတာယ ဘဂဝာ တတော’’။
Bhaji patthayi sattānaṃ, hitāya bhagavā tato’’.
ကထံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝာ? သမာသတော တာဝ ကတပုညေဟိ ပယောဂသမ္ပန္နေဟိ ယထာဝိဘဝံ ဘဇီယန္တီတိ ဘဂာ, လောကိယလောကုတ္တရာ သမ္ပတ္တိယော။ တတ္ထ လောကိယေ တာဝ တထာဂတော သမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တဘူတော ပရမုက္ကံသဂတေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ, ယတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ သမန္နာနေန္တော ဗုဒ္ဓဓမ္မေ ပရိပာစေသိ။ ဗုဒ္ဓဘူတော ပန တေ နိရဝဇ္ဇသုခူပသံဟိတေ အနညသာဓာရဏေ လောကုတ္တရေပိ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ပဒေသရဇ္ဇဣသ္သရိယစက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိဒေဝရဇ္ဇသမ္ပတ္တိအာဒိဝသေန ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တိဉာဏဒသ္သနမဂ္ဂဘာဝနာဖလ- သစ္ဆိကိရိယာဒိဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မဝသေန စ အနေကဝိဟိတေ အနညသာဓာရဏေ ဘဂေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ။ ဧဝံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝာ။
Kathaṃ bhage vanīti bhagavā? Samāsato tāva katapuññehi payogasampannehi yathāvibhavaṃ bhajīyantīti bhagā, lokiyalokuttarā sampattiyo. Tattha lokiye tāva tathāgato sambodhito pubbe bodhisattabhūto paramukkaṃsagate vani bhaji sevi, yattha patiṭṭhāya niravasesato buddhakaradhamme samannānento buddhadhamme paripācesi. Buddhabhūto pana te niravajjasukhūpasaṃhite anaññasādhāraṇe lokuttarepi vani bhaji sevi. Vitthārato pana padesarajjaissariyacakkavattisampattidevarajjasampattiādivasena jhānavimokkhasamādhisamāpattiñāṇadassanamaggabhāvanāphala- sacchikiriyādiuttarimanussadhammavasena ca anekavihite anaññasādhāraṇe bhage vani bhaji sevi. Evaṃ bhage vanīti bhagavā.
‘‘ယာ တာ သမ္ပတ္တိယော လောကေ၊ ယာ စ လောကုတ္တရာ ပုထူ။
‘‘Yā tā sampattiyo loke, yā ca lokuttarā puthū;
သဗ္ဗာ တာ ဘဇိ သမ္ဗုဒ္ဓော၊ တသ္မာပိ ဘဂဝာ မတော’’။
Sabbā tā bhaji sambuddho, tasmāpi bhagavā mato’’.
ကထံ ဘတ္တဝာတိ ဘဂဝာ? ဘတ္တာ ဒဠ္ဟဘတ္တိကာ အသ္သ ဗဟူ အတ္ထီတိ ဘဂဝာ။ တထာဂတော ဟိ မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင္ဂိဘာဝတော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော, သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုသ္သာယ ပဇာယ အစ္စန္တူပကာရိတာယ ဒ္ဝတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗ္ယဉ္ဇနဗ္ယာမပ္ပဘာဒိ- အနညသာဓာရဏဂုဏဝိသေသပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ, ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတေန ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန လောကတ္တယဗ္ယာပိနာ သုဝိပုလေန သုဝိသုဒ္ဓေန စ ထုတိဃောသေန သမန္နာဂတတ္တာ ဥက္ကံသပာရမိပ္ပတ္တာသု အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိတာဒီသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိနိရတိသယဂုဏဝိသေသသမင္ဂိဘာဝတော စ ရူပပ္ပမာဏော ရူပပ္ပသန္နော, ဃောသပ္ပမာဏော ဃောသပ္ပသန္နော, လူခပ္ပမာဏော လူခပ္ပသန္နော, ဓမ္မပ္ပမာဏော ဓမ္မပ္ပသန္နောတိ ဧဝံ စတုပ္ပမာဏိကေ လောကသန္နိဝာသေ သဗ္ဗထာပိ ပသာဒာဝဟဘာဝေန သမန္တပာသာဒိကတ္တာ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ သဒေဝမနုသ္သာနံ အာဒရဗဟုမာနဂာရဝာယတနတာယ ပရမပေမသမ္ဘတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယေ စ တသ္သ ဩဝာဒေ ပတိဋ္ဌိတာ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ, ကေနစိ အသံဟာရိယာ တေသံ သမ္ဘတ္တိ သမဏေန ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏေန ဝာ ဒေဝေန ဝာ မာရေန ဝာ ဗ္ရဟ္မုနာ ဝာ။ တထာ ဟိ တေ အတ္တနော ဇီဝိတပရိစ္စာဂေပိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပရိစ္စဇန္တိ, တသ္သ ဝာ အာဏံ ဒဠ္ဟဘတ္တိဘာဝတော။ တေနေဝာဟ –
Kathaṃ bhattavāti bhagavā? Bhattā daḷhabhattikā assa bahū atthīti bhagavā. Tathāgato hi mahākaruṇāsabbaññutaññāṇādiaparimitanirupamappabhāvaguṇavisesasamaṅgibhāvato sabbasattuttamo, sabbānatthaparihārapubbaṅgamāya niravasesahitasukhavidhānatapparāya niratisayāya payogasampattiyā sadevamanussāya pajāya accantūpakāritāya dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjanabyāmappabhādi- anaññasādhāraṇaguṇavisesapaṭimaṇḍitarūpakāyatāya, yathābhuccaguṇādhigatena ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinayappavattena lokattayabyāpinā suvipulena suvisuddhena ca thutighosena samannāgatattā ukkaṃsapāramippattāsu appicchatāsantuṭṭhitādīsu suppatiṭṭhitabhāvato dasabalacatuvesārajjādiniratisayaguṇavisesasamaṅgibhāvato ca rūpappamāṇo rūpappasanno, ghosappamāṇo ghosappasanno, lūkhappamāṇo lūkhappasanno, dhammappamāṇo dhammappasannoti evaṃ catuppamāṇike lokasannivāse sabbathāpi pasādāvahabhāvena samantapāsādikattā aparimāṇānaṃ sattānaṃ sadevamanussānaṃ ādarabahumānagāravāyatanatāya paramapemasambhattiṭṭhānaṃ. Ye ca tassa ovāde patiṭṭhitā aveccappasādena samannāgatā honti, kenaci asaṃhāriyā tesaṃ sambhatti samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā. Tathā hi te attano jīvitapariccāgepi tattha pasādaṃ na pariccajanti, tassa vā āṇaṃ daḷhabhattibhāvato. Tenevāha –
‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော။
‘‘Yo ve kataññū katavedi dhīro;
ကလ္ယာဏမိတ္တော ဒဠ္ဟဘတ္တိ စ ဟောတီ’’တိ။ (ဇာ. ၂.၁၇.၇၈)။
Kalyāṇamitto daḷhabhatti ca hotī’’ti. (jā. 2.17.78);
‘‘သေယ္ယထာပိ, ဘိက္ခဝေ, မဟာသမုဒ္ဒော ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိဝတ္တတိ; ဧဝမေဝ ခော, ဘိက္ခဝေ, ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ, တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (အ. နိ. ၈.၂၀; ဥဒာ. ၄၅; စူဠဝ. ၃၈၅) စ။
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, mahāsamuddo ṭhitadhammo velaṃ nātivattati; evameva kho, bhikkhave, yaṃ mayā sāvakānaṃ sikkhāpadaṃ paññattaṃ, taṃ mama sāvakā jīvitahetupi nātikkamantī’’ti (a. ni. 8.20; udā. 45; cūḷava. 385) ca.
ဧဝံ ဘတ္တဝာတိ ဘဂဝာ နိရုတ္တိနယေန ဧကသ္သ တကာရသ္သ လောပံ ကတ္ဝာ ဣတရသ္သ ဂကာရံ ကတ္ဝာ။
Evaṃ bhattavāti bhagavā niruttinayena ekassa takārassa lopaṃ katvā itarassa gakāraṃ katvā.
‘‘ဂုဏာတိသယယုတ္တသ္သ၊ ယသ္မာ လောကဟိတေသိနော။
‘‘Guṇātisayayuttassa, yasmā lokahitesino;
သမ္ဘတ္တာ ဗဟဝော သတ္ထု၊ ဘဂဝာ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။
Sambhattā bahavo satthu, bhagavā tena vuccatī’’ti.
ကထံ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝာ? ယသ္မာ တထာဂတော ဗောဓိသတ္တဘူတောပိ ပုရိမာသု ဇာတီသု ပာရမိယော ပူရေန္တော ဘဂသင္ခာတံ သိရိံ ဣသ္သရိယံ ယသဉ္စ ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ။ တထာ ဟိသ္သ သောမနသ္သကုမာရကာလေ, ဟတ္ထိပာလကုမာရကာလေ, အယောဃရပဏ္ဍိတကာလေ, မူဂပက္ခပဏ္ဍိတကာလေ, စူဠသုတသောမကာလေတိ ဧဝမာဒီသု နေက္ခမ္မပာရမိပူရဏဝသေန ဒေဝရဇ္ဇသဒိသာယ ရဇ္ဇသိရိယာ ပရိစ္စတ္တတ္တဘာဝာနံ ပရိမာဏံ နတ္ထိ။ စရိမတ္တဘာဝေပိ ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဒေဝလောကာဓိပစ္စသဒိသံ စတုဒ္ဒီပိသ္သရိယံ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိသ္သယံ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသဉ္စ တိဏာယပိ အမညမာနော နိရပေက္ခော ပဟာယ အဘိနိက္ခမိတ္ဝာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော။ တသ္မာ ဣမေ သိရိအာဒိကေ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝာ။ အထ ဝာ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ, တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂာ , သိနေရုယုဂန္ဓရဥတ္တရကုရုဟိမဝန္တာဒိဘာဇနလောကဝိသေသသန္နိသ္သယာ သောဘာ ကပ္ပဋ္ဌိတိယဘာဝတော။ တေပိ ဘဂဝာ ဝမိ တံနိဝာသိသတ္တာဝာသသမတိက္ကမနတောတပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟီတိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝာ။
Kathaṃ bhage vamīti bhagavā? Yasmā tathāgato bodhisattabhūtopi purimāsu jātīsu pāramiyo pūrento bhagasaṅkhātaṃ siriṃ issariyaṃ yasañca vami uggiri kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho chaḍḍayi. Tathā hissa somanassakumārakāle, hatthipālakumārakāle, ayogharapaṇḍitakāle, mūgapakkhapaṇḍitakāle, cūḷasutasomakāleti evamādīsu nekkhammapāramipūraṇavasena devarajjasadisāya rajjasiriyā pariccattattabhāvānaṃ parimāṇaṃ natthi. Carimattabhāvepi hatthagataṃ cakkavattisiriṃ devalokādhipaccasadisaṃ catuddīpissariyaṃ cakkavattisampattisannissayaṃ sattaratanasamujjalaṃ yasañca tiṇāyapi amaññamāno nirapekkho pahāya abhinikkhamitvā sammāsambodhiṃ abhisambuddho. Tasmā ime siriādike bhage vamīti bhagavā. Atha vā bhāni nāma nakkhattāni, tehi samaṃ gacchanti pavattantīti bhagā , sineruyugandharauttarakuruhimavantādibhājanalokavisesasannissayā sobhā kappaṭṭhitiyabhāvato. Tepi bhagavā vami taṃnivāsisattāvāsasamatikkamanatotappaṭibaddhachandarāgappahānena pajahīti. Evampi bhage vamīti bhagavā.
‘‘စက္ကဝတ္တိသိရိံ ယသ္မာ၊ ယသံ ဣသ္သရိယံ သုခံ။
‘‘Cakkavattisiriṃ yasmā, yasaṃ issariyaṃ sukhaṃ;
ပဟာသိ လောကစိတ္တဉ္စ၊ သုဂတော ဘဂဝာ တတော’’။
Pahāsi lokacittañca, sugato bhagavā tato’’.
ကထံ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝာ? ဘာဂာ နာမ ကောဋ္ဌာသာ။ တေ ခန္ဓာယတနဓာတာဒိဝသေန, တတ္ထာပိ ရူပဝေဒနာဒိဝသေန, အတီတာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓာ။ တေ စ ဘဂဝာ သဗ္ဗံ ပပဉ္စံ, သဗ္ဗံ ယောဂံ, သဗ္ဗံ ဂန္ထံ, သဗ္ဗံ သံယောဇနံ, သမုစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ အမတဓာတုံ သမဓိဂစ္ဆန္တော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ, န ပစ္စာဂမိ။ တထာ ဟေသ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပထဝိံ, အာပံ, တေဇံ, ဝာယံ, စက္ခုံ, သောတံ, ဃာနံ, ဇီဝ္ဟံ, ကာယံ, မနံ, ရူပေ, သဒ္ဒေ, ဂန္ဓေ, ရသေ, ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ, ဓမ္မေ, စက္ခုဝိညာဏံ။ပေ.။ မနောဝိညာဏံ, စက္ခုသမ္ဖသ္သံ ။ပေ.။ မနောသမ္ဖသ္သံ, စက္ခုသမ္ဖသ္သဇံ ဝေဒနံ။ပေ.။ မနောသမ္ဖသ္သဇံ ဝေဒနံ, စက္ခုသမ္ဖသ္သဇံ သညံ။ပေ.။ မနောသမ္ဖသ္သဇံ သညံ; စက္ခုသမ္ဖသ္သဇံ စေတနံ။ပေ.။ မနောသမ္ဖသ္သဇံ စေတနံ; ရူပတဏ္ဟံ ။ပေ.။ ဓမ္မတဏ္ဟံ; ရူပဝိတက္ကံ။ပေ.။ ဓမ္မဝိတက္ကံ; ရူပဝိစာရံ။ပေ.။ ဓမ္မဝိစာရန္တိအာဒိနာ အနုပဒဓမ္မဝိဘာဂဝသေနပိ သဗ္ဗေဝ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ အနဝသေသတော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ အနပေက္ခပရိစ္စာဂေန ဆဍ္ဍယိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Kathaṃ bhāge vamīti bhagavā? Bhāgā nāma koṭṭhāsā. Te khandhāyatanadhātādivasena, tatthāpi rūpavedanādivasena, atītādivasena ca anekavidhā. Te ca bhagavā sabbaṃ papañcaṃ, sabbaṃ yogaṃ, sabbaṃ ganthaṃ, sabbaṃ saṃyojanaṃ, samucchinditvā amatadhātuṃ samadhigacchanto vami uggiri anapekkho chaḍḍayi, na paccāgami. Tathā hesa sabbatthakameva pathaviṃ, āpaṃ, tejaṃ, vāyaṃ, cakkhuṃ, sotaṃ, ghānaṃ, jīvhaṃ, kāyaṃ, manaṃ, rūpe, sadde, gandhe, rase, phoṭṭhabbe, dhamme, cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ, cakkhusamphassaṃ …pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, cakkhusamphassajaṃ saññaṃ…pe… manosamphassajaṃ saññaṃ; cakkhusamphassajaṃ cetanaṃ…pe… manosamphassajaṃ cetanaṃ; rūpataṇhaṃ …pe… dhammataṇhaṃ; rūpavitakkaṃ…pe… dhammavitakkaṃ; rūpavicāraṃ…pe… dhammavicārantiādinā anupadadhammavibhāgavasenapi sabbeva dhammakoṭṭhāse anavasesato vami uggiri anapekkhapariccāgena chaḍḍayi. Vuttañhetaṃ –
‘‘ယံ တံ, အာနန္ဒ, စတ္တံ ဝန္တံ မုတ္တံ ပဟီနံ ပဋိနိသ္သဋ္ဌံ, တံ တထာဂတော ပုန ပစ္စာဂမိသ္သတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဒီ. နိ. ၂.၁၈၃) –
‘‘Yaṃ taṃ, ānanda, cattaṃ vantaṃ muttaṃ pahīnaṃ paṭinissaṭṭhaṃ, taṃ tathāgato puna paccāgamissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. (Dī. ni. 2.183) –
ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝာ။ အထ ဝာ ဘာဂေ ဝမီတိ သဗ္ဗေပိ ကုသလာကုသလေ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ ဟီနပ္ပဏီတေ ကဏ္ဟသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ အရိယမဂ္ဂဉာဏမုခေန ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ အနပေက္ခော ပရိစ္စဇိ ပဇဟိ, ပရေသဉ္စ တထတ္တာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
Evampi bhāge vamīti bhagavā. Atha vā bhāge vamīti sabbepi kusalākusale sāvajjānavajje hīnappaṇīte kaṇhasukkasappaṭibhāge dhamme ariyamaggañāṇamukhena vami uggiri anapekkho pariccaji pajahi, paresañca tathattāya dhammaṃ desesi. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ဓမ္မာပိ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ပဟာတဗ္ဗာ ပဂေဝ အဓမ္မာ, ကုလ္လူပမံ, ဝော ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေသ္သာမိ, နိတ္ထရဏတ္ထာယ နော ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ (မ. နိ. ၁.၂၄၀) –
‘‘Dhammāpi vo, bhikkhave, pahātabbā pageva adhammā, kullūpamaṃ, vo bhikkhave, dhammaṃ desessāmi, nittharaṇatthāya no gahaṇatthāyā’’tiādi. (Ma. ni. 1.240) –
ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝာ။
Evampi bhāge vamīti bhagavā.
‘‘ခန္ဓာယတနဓာတာဒိ-ဓမ္မဘေဒာ မဟေသိနာ။
‘‘Khandhāyatanadhātādi-dhammabhedā mahesinā;
ကဏ္ဟသုက္ကာ ယတော ဝန္တာ၊ တတောပိ ဘဂဝာ မတော’’။
Kaṇhasukkā yato vantā, tatopi bhagavā mato’’.
တေန ဝုတ္တံ –
Tena vuttaṃ –
‘‘ဘာဂဝာ ဘတဝာ ဘာဂေ၊ ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝာ။
‘‘Bhāgavā bhatavā bhāge, bhage ca vani bhattavā;
ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ၊ ဝမီတိ ဘဂဝာ ဇိနော’’တိ။
Bhage vami tathā bhāge, vamīti bhagavā jino’’ti.
တေန ဘဂဝတာ။ အရဟတာတိ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ, အနဝသေသာနံ ဝာ ကိလေသာရီနံ ဟတတ္တာ, သံသာရစက္ကသ္သ ဝာ အရာနံ ဟတတ္တာ, ပစ္စယာဒီနံ အရဟတ္တာ, ပာပကရဏေ ရဟာဘာဝာတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ အရဟတာ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော။ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။
Tena bhagavatā. Arahatāti kilesehi ārakattā, anavasesānaṃ vā kilesārīnaṃ hatattā, saṃsāracakkassa vā arānaṃ hatattā, paccayādīnaṃ arahattā, pāpakaraṇe rahābhāvāti imehi kāraṇehi arahatā. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana visuddhimagge vuttanayena veditabbo.
ဧတ္ထ စ ဘဂဝတာတိ ဣမိနာသ္သ ဘာဂ္ယဝန္တတာဒီပနေန ကပ္ပာနံ အနေကေသု အသင္ခ္ယေယ္ယေသု ဥပစိတပုညသမ္ဘာရဘာဝတော သတပုညလက္ခဏဓရသ္သ ဒ္ဝတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိအနုဗ္ယဉ္ဇန- ဗ္ယာမပ္ပဘာကေတုမာလာဒိပဋိမဏ္ဍိတာ အနညသာဓာရဏာ ရူပကာယသမ္ပတ္တိဒီပိတာ ဟောတိ။ အရဟတာတိ ဣမိနာသ္သ အနဝသေသကိလေသပ္ပဟာနဒီပနေန အာသဝက္ခယပဒဋ္ဌာနသဗ္ဗညုတညာဏာဓိဂမပရိဒီပနတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇဆအသာဓာရဏဉာဏအဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မာဒိ- အစိန္တေယ္ယာပရိမေယ္ယဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ တဒုဘယေနပိ လောကိယသရိက္ခကာနံ ဗဟုမတဘာဝော, ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေဟိ အဘိဂမနီယတာ, တထာ အဘိဂတာနဉ္စ တေသံ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခာပနယနေ ပဋိဗလဘာဝော, အာမိသဒာနဓမ္မဒာနေဟိ ဥပကာရိတာ, လောကိယလောကုတ္တရေဟိ ဂုဏေဟိ သံယောဇနသမတ္ထတာ စ ပကာသိတာ ဟောတိ။
Ettha ca bhagavatāti imināssa bhāgyavantatādīpanena kappānaṃ anekesu asaṅkhyeyyesu upacitapuññasambhārabhāvato satapuññalakkhaṇadharassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaasītianubyañjana- byāmappabhāketumālādipaṭimaṇḍitā anaññasādhāraṇā rūpakāyasampattidīpitā hoti. Arahatāti imināssa anavasesakilesappahānadīpanena āsavakkhayapadaṭṭhānasabbaññutaññāṇādhigamaparidīpanato dasabalacatuvesārajjachaasādhāraṇañāṇaaṭṭhārasāveṇikabuddhadhammādi- acinteyyāparimeyyadhammakāyasampatti dīpitā hoti. Tadubhayenapi lokiyasarikkhakānaṃ bahumatabhāvo, gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā, tathā abhigatānañca tesaṃ kāyikacetasikadukkhāpanayane paṭibalabhāvo, āmisadānadhammadānehi upakāritā, lokiyalokuttarehi guṇehi saṃyojanasamatthatā ca pakāsitā hoti.
တထာ ဘဂဝတာတိ ဣမိနာ စရဏဓမ္မေသု မုဒ္ဓဘူတဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိဝိဟာရဝိသေသသမာယောဂပရိဒီပနေန စရဏသမ္ပဒာ ဒီပိတာ ဟောတိ။ အရဟတာတိ ဣမိနာ သဗ္ဗဝိဇ္ဇာသု သိခာပ္ပတ္တအာသဝက္ခယဉာဏာဓိဂမပရိဒီပနေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒာ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ပုရိမေန ဝာ အန္တရာယိကနိယ္ယာနိကဓမ္မာနံ အဝိပရီတဝိဘတ္တဘာဝဒီပနေန ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒ္ဝယသမာယောဂော, ပစ္ဆိမေန သဝာသနနိရဝသေသကိလေသပ္ပဟာနဒီပနေန ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒ္ဝယသမာယောဂော ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။
Tathā bhagavatāti iminā caraṇadhammesu muddhabhūtadibbavihārādivihāravisesasamāyogaparidīpanena caraṇasampadā dīpitā hoti. Arahatāti iminā sabbavijjāsu sikhāppattaāsavakkhayañāṇādhigamaparidīpanena vijjāsampadā dīpitā hoti. Purimena vā antarāyikaniyyānikadhammānaṃ aviparītavibhattabhāvadīpanena pacchimavesārajjadvayasamāyogo, pacchimena savāsananiravasesakilesappahānadīpanena purimavesārajjadvayasamāyogo vibhāvito hoti.
တထာ ပုရိမေန တထာဂတသ္သ ပဋိညာသစ္စဝစီသစ္စဉာဏသစ္စပရိဒီပနေန, ကာမဂုဏလောကိယာဓိပစ္စယသလာဘသက္ကာရာဒိပရိစ္စာဂပရိဒီပနေန, အနဝသေသကိလေသာဘိသင္ခာရပရိစ္စာဂပရိဒီပနေန, စ သစ္စာဓိဋ္ဌာနစာဂာဓိဋ္ဌာနပာရိပူရိ ပကာသိတာ ဟောတိ; ဒုတိယေန သဗ္ဗသင္ခာရူပသမသမဓိဂမပရိဒီပနေန, သမ္မာသမ္ဗောဓိပရိဒီပနေန စ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပညာဓိဋ္ဌာနပာရိပူရိ ပကာသိတာ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝတော ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သ လောကုတ္တရဂုဏေ ကတာဘိနီဟာရသ္သ မဟာကရုဏာယောဂေန ယထာပဋိညံ သဗ္ဗပာရမိတာနုဋ္ဌာနေန သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, ပာရမိတာပဋိပက္ခပရိစ္စာဂေန စာဂာဓိဋ္ဌာနံ, ပာရမိတာဂုဏေဟိ စိတ္တဝူပသမေန ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, ပာရမိတာဟိ ဧဝ ပရဟိတူပာယကောသလ္လတော ပညာဓိဋ္ဌာနံ ပာရိပူရိဂတံ။
Tathā purimena tathāgatassa paṭiññāsaccavacīsaccañāṇasaccaparidīpanena, kāmaguṇalokiyādhipaccayasalābhasakkārādipariccāgaparidīpanena, anavasesakilesābhisaṅkhārapariccāgaparidīpanena, ca saccādhiṭṭhānacāgādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti; dutiyena sabbasaṅkhārūpasamasamadhigamaparidīpanena, sammāsambodhiparidīpanena ca, upasamādhiṭṭhānapaññādhiṭṭhānapāripūri pakāsitā hoti. Tathā hi bhagavato bodhisattabhūtassa lokuttaraguṇe katābhinīhārassa mahākaruṇāyogena yathāpaṭiññaṃ sabbapāramitānuṭṭhānena saccādhiṭṭhānaṃ, pāramitāpaṭipakkhapariccāgena cāgādhiṭṭhānaṃ, pāramitāguṇehi cittavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, pāramitāhi eva parahitūpāyakosallato paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ.
တထာ ‘ယာစကဇနံ အဝိသံဝာဒေတ္ဝာ ဒသ္သာမီ’တိ ပဋိဇာနနေန ပဋိညံ အဝိသံဝာဒေတ္ဝာ ဒာနေန စ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ, ဒေယ္ယပရိစ္စာဂတော စာဂာဓိဋ္ဌာနံ, ဒေယ္ယပဋိဂ္ဂာဟကဒာနဒေယ္ယပရိက္ခယေသု လောဘဒောသမောဟဘယဝူပသမေန ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ, ယထာရဟံ ယထာကာလံ ယထာဝိဓိ စ ဒာနေန ပညုတ္တရတာယ စ ပညာဓိဋ္ဌာနံ ပာရိပူရိဂတံ။ ဣမိနာ နယေန သေသပာရမီသုပိ စတုရာဓိဋ္ဌာနပာရိပူရိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗာ ဟိ ပာရမိယော သစ္စပ္ပဘာဝိတာ စာဂာဘိဗ္ယဉ္ဇိတာ ဥပသမာနုဗ္ရူဟိတာ ပညာပရိသုဒ္ဓာတိ ဧဝံ စတုရာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂတသ္သ တထာဂတသ္သ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန သီလဝိသုဒ္ဓိ, စာဂာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အာဇီဝဝိသုဒ္ဓိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ။ တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေနသ္သ သံဝာသေန သီလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, စာဂာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန သံဝောဟာရေန သောစေယ္ယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အာပဒာသု ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန သာကစ္ဆာယ ပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Tathā ‘yācakajanaṃ avisaṃvādetvā dassāmī’ti paṭijānanena paṭiññaṃ avisaṃvādetvā dānena ca saccādhiṭṭhānaṃ, deyyapariccāgato cāgādhiṭṭhānaṃ, deyyapaṭiggāhakadānadeyyaparikkhayesu lobhadosamohabhayavūpasamena upasamādhiṭṭhānaṃ, yathārahaṃ yathākālaṃ yathāvidhi ca dānena paññuttaratāya ca paññādhiṭṭhānaṃ pāripūrigataṃ. Iminā nayena sesapāramīsupi caturādhiṭṭhānapāripūri veditabbā. Sabbā hi pāramiyo saccappabhāvitā cāgābhibyañjitā upasamānubrūhitā paññāparisuddhāti evaṃ caturādhiṭṭhānasamudāgatassa tathāgatassa saccādhiṭṭhānaṃ saccādhiṭṭhānasamudāgamena sīlavisuddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ājīvavisuddhi, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena cittavisuddhi, paññādhiṭṭhānasamudāgamena diṭṭhivisuddhi. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamenassa saṃvāsena sīlaṃ veditabbaṃ, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena saṃvohārena soceyyaṃ veditabbaṃ, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena āpadāsu thāmo veditabbo, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sākacchāya paññā veditabbā.
တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အဒုဋ္ဌော အဓိဝာသေတိ, စာဂာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အလုဒ္ဓော ပဋိသေဝတိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အဘီတော ပရိဝဇ္ဇေတိ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အမူဠ္ဟော ဝိနောဒေတိ။ တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန စသ္သ နေက္ခမ္မသုခပ္ပတ္တိ, စာဂာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန ပဝိဝေကသုခပ္ပတ္တိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန ဥပသမသုခပ္ပတ္တိ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန သမ္ဗောဓိသုခပ္ပတ္တိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန ဝာ ဝိဝေကဇပီတိသုခပ္ပတ္တိ, စာဂာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန သမာဓိဇပီတိသုခပ္ပတ္တိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အပီတိဇကာယသုခပ္ပတ္တိ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန သတိပာရိသုဒ္ဓိဇဥပေက္ခာသုခပ္ပတ္တိ။ တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန ပရိဝာရသမ္ပတ္တိလက္ခဏပစ္စယသုခသမာယောဂော ပရိဒီပိတော ဟောတိ အဝိသံဝာဒနတော, စာဂာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန သန္တုဋ္ဌိလက္ခဏသဘာဝသုခသမာယောဂော အလောဘဘာဝတော, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန ကတပုညတာလက္ခဏဟေတုသုခသမာယောဂော ကိလေသေဟိ အနဘိဘူတဘာဝတော, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိလက္ခဏဒုက္ခူပသမသုခသမာယောဂော ပရိဒီပိတော ဟောတိ, ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမနတော။
Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena aduṭṭho adhivāseti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena aluddho paṭisevati, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena abhīto parivajjeti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena amūḷho vinodeti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena cassa nekkhammasukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena pavivekasukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena upasamasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena sambodhisukhappatti dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānasamudāgamena vā vivekajapītisukhappatti, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena samādhijapītisukhappatti, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena apītijakāyasukhappatti, paññādhiṭṭhānasamudāgamena satipārisuddhijaupekkhāsukhappatti. Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena parivārasampattilakkhaṇapaccayasukhasamāyogo paridīpito hoti avisaṃvādanato, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena santuṭṭhilakkhaṇasabhāvasukhasamāyogo alobhabhāvato, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena katapuññatālakkhaṇahetusukhasamāyogo kilesehi anabhibhūtabhāvato, paññādhiṭṭhānasamudāgamena vimuttisampattilakkhaṇadukkhūpasamasukhasamāyogo paridīpito hoti, ñāṇasampattiyā nibbānādhigamanato.
တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အရိယသ္သ သီလက္ခန္ဓသ္သ အနုဗောဓပ္ပဋိဝေဓသိဒ္ဓိ, စာဂာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အရိယသ္သ သမာဓိက္ခန္ဓသ္သ, ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အရိယသ္သ ပညာက္ခန္ဓသ္သ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒာဂမေန အရိယသ္သ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓသ္သ အနုဗောဓပ္ပဋိဝေဓသိဒ္ဓိ ဒီပိတာ ဟောတိ။ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန စ တပသိဒ္ဓိ, စာဂာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန သဗ္ဗနိသ္သဂ္ဂသိဒ္ဓိ, ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန ဣန္ဒ္ရိယသံဝရသိဒ္ဓိ, ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန ဗုဒ္ဓိသိဒ္ဓိ, တေန စ နိဗ္ဗာနသိဒ္ဓိ။ တထာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန စတုအရိယသစ္စာဘိသမယပ္ပဋိလာဘော, စာဂာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန စတုအရိယဝံသပ္ပဋိလာဘော, ၀.ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန စတုအရိယဝိဟာရပ္ပဋိလာဘော, ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန စတုအရိယဝောဟာရပ္ပဋိလာဘော ဒီပိတော ဟောတိ။
Tathā saccādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa sīlakkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi, cāgādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa samādhikkhandhassa, paññādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa paññākkhandhassa, upasamādhiṭṭhānasamudāgamena ariyassa vimuttikkhandhassa anubodhappaṭivedhasiddhi dīpitā hoti. Saccādhiṭṭhānaparipūraṇena ca tapasiddhi, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena sabbanissaggasiddhi, upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena indriyasaṃvarasiddhi, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena buddhisiddhi, tena ca nibbānasiddhi. Tathā saccādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyasaccābhisamayappaṭilābho, cāgādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavaṃsappaṭilābho, 0.upasamādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavihārappaṭilābho, paññādhiṭṭhānaparipūraṇena catuariyavohārappaṭilābho dīpito hoti.
အပရော နယော – ဘဂဝတာတိ ဧတေန သတ္တာနံ လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တိအဘိကင္ခာဒီပနေန တထာဂတသ္သ မဟာကရုဏာ ပကာသိတာ ဟောတိ။ အရဟတာတိ ဧတေန ပဟာနသမ္ပတ္တိဒီပနေန ပဟာနပညာ ပကာသိတာ ဟောတိ။ တတ္ထ ပညာယသ္သ ဓမ္မရဇ္ဇပတ္တိ, ကရုဏာယ ဓမ္မသံဝိဘာဂော; ပညာယ သံသာရဒုက္ခနိဗ္ဗိဒာ, ကရုဏာယ သံသာရဒုက္ခသဟနံ; ပညာယ ပရဒုက္ခပရိဇာနနံ, ကရုဏာယ ပရဒုက္ခပ္ပဋိကာရာရမ္ဘော။ ပညာယ ပရိနိဗ္ဗာနာဘိမုခဘာဝော , ကရုဏာယ တဒဓိဂမော; ပညာယ သယံ တရဏံ, ကရုဏာယ ပရေသံ တာရဏံ; ပညာယ ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ, ကရုဏာယ ဗုဒ္ဓကိစ္စသိဒ္ဓိ။ ကရုဏာယ ဝာ ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ သံသာရာဘိမုခဘာဝော, ပညာယ တတ္ထ အနဘိရတိ။ တထာ ကရုဏာယ ပရေသံ အဝိဟိံသနံ, ပညာယ သယံ ပရေဟိ အဘာယနံ; ကရုဏာယ ပရံ ရက္ခန္တော အတ္တာနံ ရက္ခတိ, ပညာယ အတ္တာနံ ရက္ခန္တော ပရံ ရက္ခတိ။ တထာ ကရုဏာယ အပရန္တပော, ပညာယ အနတ္တန္တပော။ တေန အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝော သိဒ္ဓော ဟောတိ ။
Aparo nayo – bhagavatāti etena sattānaṃ lokiyalokuttarasampattiabhikaṅkhādīpanena tathāgatassa mahākaruṇā pakāsitā hoti. Arahatāti etena pahānasampattidīpanena pahānapaññā pakāsitā hoti. Tattha paññāyassa dhammarajjapatti, karuṇāya dhammasaṃvibhāgo; paññāya saṃsāradukkhanibbidā, karuṇāya saṃsāradukkhasahanaṃ; paññāya paradukkhaparijānanaṃ, karuṇāya paradukkhappaṭikārārambho. Paññāya parinibbānābhimukhabhāvo , karuṇāya tadadhigamo; paññāya sayaṃ taraṇaṃ, karuṇāya paresaṃ tāraṇaṃ; paññāya buddhabhāvasiddhi, karuṇāya buddhakiccasiddhi. Karuṇāya vā bodhisattabhūmiyaṃ saṃsārābhimukhabhāvo, paññāya tattha anabhirati. Tathā karuṇāya paresaṃ avihiṃsanaṃ, paññāya sayaṃ parehi abhāyanaṃ; karuṇāya paraṃ rakkhanto attānaṃ rakkhati, paññāya attānaṃ rakkhanto paraṃ rakkhati. Tathā karuṇāya aparantapo, paññāya anattantapo. Tena attahitāya paṭipannādīsu catutthapuggalabhāvo siddho hoti .
တထာ ကရုဏာယ လောကနာထတာ, ပညာယ အတ္တနာထတာ; ကရုဏာယ စသ္သ နိန္နတာဘာဝော, ပညာယ ဥန္နတာဘာဝော။ တထာ ကရုဏာယ သဗ္ဗသတ္တေသု ဇနိတာနုဂ္ဂဟော, ပညာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော; ပညာယ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တော, ကရုဏာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗသတ္တာနုဂ္ဂဟာယ ပဝတ္တော။ ယထာ ဟိ ကရုဏာ တထာဂတသ္သ သိနေဟသောကဝိရဟိတာ, ဧဝံ ပညာ အဟံကာရမမံကာရဝိနိမုတ္တာတိ အညမညံ ဝိသောဓိတာ ပရမဝိသုဒ္ဓာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပညာခေတ္တံ ဗလာနိ, ကရုဏာခေတ္တံ ဝေသာရဇ္ဇာနိ။ တေသု ဗလသမာယောဂေန ပရေဟိ န အဘိဘုယ္ယတိ, ဝေသာရဇ္ဇသမာယောဂေန ပရေ အဘိဘဝတိ။ ဗလေဟိ သတ္ထုသမ္ပဒာသိဒ္ဓိ, ဝေသာရဇ္ဇေဟိ သာသနသမ္ပဒာသိဒ္ဓိ။ တထာ ဗလေဟိ ဗုဒ္ဓရတနသိဒ္ဓိ, ဝေသာရဇ္ဇေဟိ ဓမ္မရတနသိဒ္ဓီတိ အယမေတ္ထ ‘‘ဘဂဝတာ အရဟတာ’’တိ ပဒဒ္ဝယသ္သ အတ္ထယောဇနာယ မုခမတ္တဒသ္သနံ။
Tathā karuṇāya lokanāthatā, paññāya attanāthatā; karuṇāya cassa ninnatābhāvo, paññāya unnatābhāvo. Tathā karuṇāya sabbasattesu janitānuggaho, paññānugatattā na ca na sabbattha virattacitto; paññāya sabbadhammesu virattacitto, karuṇānugatattā na ca na sabbasattānuggahāya pavatto. Yathā hi karuṇā tathāgatassa sinehasokavirahitā, evaṃ paññā ahaṃkāramamaṃkāravinimuttāti aññamaññaṃ visodhitā paramavisuddhāti daṭṭhabbā. Tattha paññākhettaṃ balāni, karuṇākhettaṃ vesārajjāni. Tesu balasamāyogena parehi na abhibhuyyati, vesārajjasamāyogena pare abhibhavati. Balehi satthusampadāsiddhi, vesārajjehi sāsanasampadāsiddhi. Tathā balehi buddharatanasiddhi, vesārajjehi dhammaratanasiddhīti ayamettha ‘‘bhagavatā arahatā’’ti padadvayassa atthayojanāya mukhamattadassanaṃ.
ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ’’တိ ဝတ္ဝာ ပုန ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ? အနုသ္သဝပဋိက္ခေပေန နိယမဒသ္သနတ္ထံ။ ယထာ ဟိ ကေနစိ ပရတော သုတ္ဝာ ဝုတ္တံ ယဒိပိ စ ဇာနန္တေန ဝုတ္တံ, န တေနေဝ ဝုတ္တံ ပရေနပိ ဝုတ္တတ္တာ။ န စ တံ တေန ဝုတ္တမေဝ, အပိစ ခော သုတမ္ပိ, န ဧဝမိဓ။ ဘဂဝတာ ဟိ ပရတော အသုတ္ဝာ သယမ္ဘုဉာဏေန အတ္တနာ အဓိဂတမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဣမသ္သ ဝိသေသသ္သ ဒသ္သနတ္ထံ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ’’ တဉ္စ ခော ဘဂဝတာဝ ဝုတ္တံ, န အညေန, ဝုတ္တမေဝ စ, န သုတန္တိ။ အဓိကဝစနဉ္ဟိ အညမတ္ထံ ဗောဓေတီတိ န ပုနရုတ္တိဒောသော။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။
Kasmā panettha ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna ‘‘vutta’’nti vuttaṃ? Anussavapaṭikkhepena niyamadassanatthaṃ. Yathā hi kenaci parato sutvā vuttaṃ yadipi ca jānantena vuttaṃ, na teneva vuttaṃ parenapi vuttattā. Na ca taṃ tena vuttameva, apica kho sutampi, na evamidha. Bhagavatā hi parato asutvā sayambhuñāṇena attanā adhigatameva vuttanti imassa visesassa dassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ tañca kho bhagavatāva vuttaṃ, na aññena, vuttameva ca, na sutanti. Adhikavacanañhi aññamatthaṃ bodhetīti na punaruttidoso. Esa nayo ito paresupi.
တထာ ပုဗ္ဗရစနာဘာဝဒသ္သနတ္ထံ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝာ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတာယ ဌာနုပ္ပတ္တိကပ္ပဋိဘာနေန သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ, န တသ္သ ကာရဏာ ဒာနာဒီနံ ဝိယ ပုဗ္ဗရစနာကိစ္စံ အတ္ထိ။ တေနေတံ ဒသ္သေတိ – ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ, တဉ္စ ခော န ပုဗ္ဗရစနာဝသေန တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ, အပိစ ခော ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနသော ဝုတ္တမေဝာ’’တိ။
Tathā pubbaracanābhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Bhagavā hi sammāsambuddhatāya ṭhānuppattikappaṭibhānena sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ dhammaṃ deseti, na tassa kāraṇā dānādīnaṃ viya pubbaracanākiccaṃ atthi. Tenetaṃ dasseti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā, tañca kho na pubbaracanāvasena takkapariyāhataṃ vīmaṃsānucaritaṃ, apica kho veneyyajjhāsayānurūpaṃ ṭhānaso vuttamevā’’ti.
အပ္ပဋိဝတ္တိယဝစနဘာဝဒသ္သနတ္ထံ ဝာ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဉ္ဟိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, ဝုတ္တမေဝ တံ, န ကေနစိ ပဋိက္ခိပိတုံ သက္ကာ အက္ခရသမ္ပတ္တိယာ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ စ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –
Appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthaṃ vā dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yañhi bhagavatā vuttaṃ, vuttameva taṃ, na kenaci paṭikkhipituṃ sakkā akkharasampattiyā atthasampattiyā ca. Vuttaṃ hetaṃ –
‘‘ဧတံ ဘဂဝတာ ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒာယေ အနုတ္တရံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ ကေနစိ သမဏေန ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏေန ဝာ’’တိအာဒိ (သံ. နိ. ၅.၁၀၈၁; မဟာဝ. ၁၇)။
‘‘Etaṃ bhagavatā bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ kenaci samaṇena vā brāhmaṇena vā’’tiādi (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 17).
အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –
Aparampi vuttaṃ –
‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, အာဂစ္ဆေယ္ယ သမဏော ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏော ဝာ ‘န ယိဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ, ယံ သမဏေန ဂောတမေန ပညတ္တံ, အဟမိဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဌပေတ္ဝာ အညံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ပညာပေသ္သာမီ’တိ, နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ –
‘‘Idha, bhikkhave, āgaccheyya samaṇo vā brāhmaṇo vā ‘na yidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, yaṃ samaṇena gotamena paññattaṃ, ahamidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ ṭhapetvā aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ paññāpessāmī’ti, netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’tiādi. –
တသ္မာ အပ္ပဋိဝတ္တိယဝစနဘာဝဒသ္သနတ္ထမ္ပိ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
Tasmā appaṭivattiyavacanabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ.
အထ ဝာ သောတူနံ အတ္ထနိပ္ဖာဒကဘာဝဒသ္သနတ္ထံ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဉ္ဟိ ပရေသံ အာသယာဒိံ အဇာနန္တေန အသဗ္ဗညုနာ အဒေသေ အကာလေ ဝာ ဝုတ္တံ, တံ သစ္စမ္ပိ သမာနံ သောတူနံ အတ္ထနိပ္ဖာဒနေ အသမတ္ထတာယ အဝုတ္တံ နာမ သိယာ, ပဂေဝ အသစ္စံ။ ဘဂဝတာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော သမ္မဒေဝ ပရေသံ အာသယာဒိံ ဒေသကာလံ အတ္ထသိဒ္ဓိဉ္စ ဇာနန္တေန ဝုတ္တံ ဧကန္တေန သောတူနံ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထနိပ္ဖာဒနတော ဝုတ္တမေဝ, နတ္ထိ တသ္သ အဝုတ္တတာပရိယာယော။ တသ္မာ သောတူနံ အတ္ထနိပ္ဖာဒကဘာဝဒသ္သနတ္ထမ္ပိ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အပိစ ယထာ န တံ သုတံ နာမ, ယံ န ဝိညာတတ္ထံ ယဉ္စ န တထတ္တာယ ပဋိပန္နံ, ဧဝံ န တံ ဝုတ္တံ နာမ, ယံ န သမ္မာ ပဋိဂ္ဂဟိတံ။ ဘဂဝတော ပန ဝစနံ စတသ္သောပိ ပရိသာ သမ္မဒေဝ ပဋိဂ္ဂဟေတ္ဝာ တထတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ သမ္မဒေဝ ပဋိဂ္ဂဟိတဘာဝဒသ္သနတ္ထမ္ပိ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။
Atha vā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yañhi paresaṃ āsayādiṃ ajānantena asabbaññunā adese akāle vā vuttaṃ, taṃ saccampi samānaṃ sotūnaṃ atthanipphādane asamatthatāya avuttaṃ nāma siyā, pageva asaccaṃ. Bhagavatā pana sammāsambuddhabhāvato sammadeva paresaṃ āsayādiṃ desakālaṃ atthasiddhiñca jānantena vuttaṃ ekantena sotūnaṃ yathādhippetatthanipphādanato vuttameva, natthi tassa avuttatāpariyāyo. Tasmā sotūnaṃ atthanipphādakabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Apica yathā na taṃ sutaṃ nāma, yaṃ na viññātatthaṃ yañca na tathattāya paṭipannaṃ, evaṃ na taṃ vuttaṃ nāma, yaṃ na sammā paṭiggahitaṃ. Bhagavato pana vacanaṃ catassopi parisā sammadeva paṭiggahetvā tathattāya paṭipajjanti. Tasmā sammadeva paṭiggahitabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ.
အထ ဝာ အရိယေဟိ အဝိရုဒ္ဓဝစနဘာဝဒသ္သနတ္ထံ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဘဂဝာ ကုသလာကုသလသာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဘေဒေ ဓမ္မေ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော သမ္မုတိပရမတ္ထေ စ အဝိသံဝာဒေန္တော ဝဒတိ, ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိပ္ပဘုတယော အရိယာပိ ဘဂဝတိ ဓရမာနေ ပရိနိဗ္ဗုတေ စ တသ္သေဝ ဒေသနံ အနုဂန္တ္ဝာ ဝဒန္တိ, န တတ္ထ နာနာဝာဒတာ။ တသ္မာ ဝုတ္တမရဟတာ တတော ပရဘာဂေ အရဟတာ အရိယသင္ဃေနာပီတိ ဧဝံ အရိယေဟိ အဝိရုဒ္ဓဝစနဘာဝဒသ္သနတ္ထမ္ပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။
Atha vā ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Yathā hi bhagavā kusalākusalasāvajjānavajjabhede dhamme pavattinivattiyo sammutiparamatthe ca avisaṃvādento vadati, evaṃ dhammasenāpatippabhutayo ariyāpi bhagavati dharamāne parinibbute ca tasseva desanaṃ anugantvā vadanti, na tattha nānāvādatā. Tasmā vuttamarahatā tato parabhāge arahatā ariyasaṅghenāpīti evaṃ ariyehi aviruddhavacanabhāvadassanatthampi evaṃ vuttaṃ.
အထ ဝာ ပုရိမေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ဝုတ္တနယဘာဝဒသ္သနတ္ထံ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ ဟိ ဇာတိဂောတ္တာယုပ္ပမာဏာဒိဝိသေသေ ဒသဗလာဒိဂုဏေဟိ ဝိယ ဓမ္မဒေသနာယ ဗုဒ္ဓာနံ ဝိသေသော နတ္ထိ, အညမညံ အတ္တနာ စ တေ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဝိရုဒ္ဓမေဝ ဝဒန္တိ။ တသ္မာ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ယထာ ဗုဒ္ဓေဟိ အတ္တနာ စ ပုဗ္ဗေ, ဣဒာနိပိ အမ္ဟာကံ ဘဂဝတာ တထေဝ ဝုတ္တံ အရဟတာတိ ဧဝံ ပုရိမဗုဒ္ဓေဟိ အတ္တနာ စ သုတ္တန္တရေသု ဝုတ္တနယဘာဝဒသ္သနတ္ထမ္ပိ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဗုဒ္ဓာနံ ဒေသနာယ သဗ္ဗတ္ထ အဝိရောဓော ဒီပိတော ဟောတိ။
Atha vā purimehi sammāsambuddhehi vuttanayabhāvadassanatthaṃ dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Satipi hi jātigottāyuppamāṇādivisese dasabalādiguṇehi viya dhammadesanāya buddhānaṃ viseso natthi, aññamaññaṃ attanā ca te pubbenāparaṃ aviruddhameva vadanti. Tasmā vuttañhetaṃ yathā buddhehi attanā ca pubbe, idānipi amhākaṃ bhagavatā tatheva vuttaṃ arahatāti evaṃ purimabuddhehi attanā ca suttantaresu vuttanayabhāvadassanatthampi dvikkhattuṃ ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Tena buddhānaṃ desanāya sabbattha avirodho dīpito hoti.
အထ ဝာ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ယဒေတံ ဒုတိယံ ပဒံ, တံ အရဟန္တဝုတ္တဘာဝဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ အရဟတာပိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကဓမ္မံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိကံ ဣဒာနိ ဝုစ္စမာနံ ဝစနန္တိ။ အထ ဝာ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ယဒေတံ ဒုတိယံ ပဒံ, တံ န ဝစနတ္ထံ, အထ ခော ဝပနတ္ထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနေတံ ဒသ္သေတိ – ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ, တဉ္စ ခော န ဝုတ္တမတ္တံ, န ကထိတမတ္တံ; အထ ခော ဝေနေယ္ယာနံ ကုသလမူလံ ဝပိတ’’န္တိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ယဒေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒုတိယံ ပဒံ, တံ ဝတ္တနတ္ထံ။ အယံ ဟိသ္သ အတ္ထော – ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ အရဟတာ, တဉ္စ ခော န ဝုတ္တမတ္တံ, အပိစ တဒတ္ထဇာတံ ဝုတ္တံ စရိတန္တိ။ တေန ‘‘ယထာ ဝာဒီ ဘဂဝာ တထာ ကာရီ’’တိ ဒသ္သေတိ။ အထ ဝာ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ, ဝုတ္တဝစနံ အရဟတာ ဝတ္တုံ ယုတ္တေနာတိ အတ္ထော။
Atha vā ‘‘vutta’’nti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ arahantavuttabhāvavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – vuttañhetaṃ bhagavatā arahatāpi vuttaṃ – ‘‘ekadhammaṃ, bhikkhave’’tiādikaṃ idāni vuccamānaṃ vacananti. Atha vā ‘‘vutta’’nti yadetaṃ dutiyaṃ padaṃ, taṃ na vacanatthaṃ, atha kho vapanatthaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenetaṃ dasseti – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā, tañca kho na vuttamattaṃ, na kathitamattaṃ; atha kho veneyyānaṃ kusalamūlaṃ vapita’’nti attho. Atha vā yadetaṃ vuttanti dutiyaṃ padaṃ, taṃ vattanatthaṃ. Ayaṃ hissa attho – vuttañhetaṃ bhagavatā arahatā, tañca kho na vuttamattaṃ, apica tadatthajātaṃ vuttaṃ caritanti. Tena ‘‘yathā vādī bhagavā tathā kārī’’ti dasseti. Atha vā vuttaṃ bhagavatā, vuttavacanaṃ arahatā vattuṃ yuttenāti attho.
အထ ဝာ ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ သင္ခေပကထာဥဒ္ဒိသနံ သန္ဓာယာဟ, ပုန ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝိတ္ထာရကထာနိဒသ္သနံ။ ဘဂဝာ ဟိ သင္ခေပတော ဝိတ္ထာရတော စ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ အထ ဝာ ဘဂဝတော ဒုရုတ္တဝစနာဘာဝဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ’’တိ ဝတ္ဝာ ပုန ‘‘ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဒာ ဉာဏာနုဂတဝစီကမ္မတာယ ဟိ ဘဂဝတော သဝာသနပဟီနသဗ္ဗဒောသသ္သ အက္ခလိတဗ္ယပ္ပထသ္သ ကဒာစိပိ ဒုရုတ္တံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ကေစိ လောကေ သတိသမ္မောသေန ဝာ ဒဝာ ဝာ ရဝာ ဝာ ကိဉ္စိ ဝတ္ဝာ အထ ပဋိလဒ္ဓသညာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ အဝုတ္တံ ဝာ ကရောန္တိ ပဋိသင္ခရောန္တိ ဝာ, န ဧဝံ ဘဂဝာ။ ဘဂဝာ ပန နိစ္စကာလံ သမာဟိတော။ အသမ္မောသဓမ္မော အသမ္မောဟဓမ္မော စ သဗ္ဗညုတညာဏသမုပဗ္ယူဠ္ဟာယ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာယ ဥပနီတမတ္ထံ အပရိမိတကာလံ သမ္ဘတပုညသမ္ဘာရသမုဒာဂတေဟိ အနညသာဓာရဏေဟိ ဝိသဒဝိသုဒ္ဓေဟိ ကရဏဝိသေသေဟိ သောတာယတနရသာယနဘူတံ သုဏန္တာနံ အမတဝသ္သံ ဝသ္သန္တော ဝိယ သောတဗ္ဗသာရံ သဝနာနုတ္တရိယံ စတုသစ္စံ ပကာသေန္တော ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ သရေန သဘာဝနိရုတ္တိယာ ဝေနေယ္ယဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝစနံ ဝဒတိ, နတ္ထိ တတ္ထ ဝာလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အဝက္ခလိတံ, ကုတော ပန ဒုရုတ္တာဝကာသော။ တသ္မာ ‘‘ယံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ, တံ ဝုတ္တမေဝ, န အဝုတ္တံ ဒုရုတ္တံ ဝာ ကဒာစိ ဟောတီ’’တိ ဒသ္သနတ္ထံ – ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ’’တိ ဝတ္ဝာ ပုန – ‘‘ဝုတ္တမရဟတာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ န ဧတ္ထ ပုနရုတ္တိဒောသောတိ။ ဧဝမေတ္ထ ပုနရုတ္တသဒ္ဒသ္သ သာတ္ထကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Atha vā ‘‘vutta’’nti saṅkhepakathāuddisanaṃ sandhāyāha, puna ‘‘vutta’’nti vitthārakathānidassanaṃ. Bhagavā hi saṅkhepato vitthārato ca dhammaṃ deseti. Atha vā bhagavato duruttavacanābhāvadassanatthaṃ ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna ‘‘vutta’’nti vuttaṃ. Sabbadā ñāṇānugatavacīkammatāya hi bhagavato savāsanapahīnasabbadosassa akkhalitabyappathassa kadācipi duruttaṃ nāma natthi. Yathā keci loke satisammosena vā davā vā ravā vā kiñci vatvā atha paṭiladdhasaññā pubbe vuttaṃ avuttaṃ vā karonti paṭisaṅkharonti vā, na evaṃ bhagavā. Bhagavā pana niccakālaṃ samāhito. Asammosadhammo asammohadhammo ca sabbaññutaññāṇasamupabyūḷhāya paṭibhānapaṭisambhidāya upanītamatthaṃ aparimitakālaṃ sambhatapuññasambhārasamudāgatehi anaññasādhāraṇehi visadavisuddhehi karaṇavisesehi sotāyatanarasāyanabhūtaṃ suṇantānaṃ amatavassaṃ vassanto viya sotabbasāraṃ savanānuttariyaṃ catusaccaṃ pakāsento karavīkarutamañjunā sarena sabhāvaniruttiyā veneyyajjhāsayānurūpaṃ vacanaṃ vadati, natthi tattha vālaggamattampi avakkhalitaṃ, kuto pana duruttāvakāso. Tasmā ‘‘yaṃ bhagavatā vuttaṃ, taṃ vuttameva, na avuttaṃ duruttaṃ vā kadāci hotī’’ti dassanatthaṃ – ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā’’ti vatvā puna – ‘‘vuttamarahatā’’ti vuttanti na ettha punaruttidosoti. Evamettha punaruttasaddassa sātthakatā veditabbā.
ဣတိ မေ သုတန္တိ ဧတ္ထ ဣတီတိ အယံ ဣတိသဒ္ဒော ဟေတုပရိသမာပနာဒိပဒတ္ထဝိပရိယာယပကာရနိဒသ္သနာဝဓာရဏာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒော။ တထာ ဟေသ – ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, တသ္မာ ရူပန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၃.၇၉) ဟေတုအတ္ထေ ဒိသ္သတိ။ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မဒာယာဒာ ဘဝထ, မာ အာမိသဒာယာဒာ။ အတ္ထိ မေ တုမ္ဟေသု အနုကမ္ပာ – ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒာယာဒာ ဘဝေယ္ယုံ, နော အာမိသဒာယာဒာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၀) ပရိသမာပနေ။ ‘‘ဣတိ ဝာ ဣတိ ဧဝရူပာ ဝိသူကဒသ္သနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၁.၁၀) အာဒိအတ္ထေ။ ‘‘မာဂဏ္ဍိယောတိ ဝာ တသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ သင္ခာ သမညာ ပညတ္တိ ဝောဟာရော နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယ္ယံ နိရုတ္တိ ဗ္ယဉ္ဇနံ အဘိလာပော’’တိအာဒီသု (မဟာနိ. ၇၅) ပဒတ္ထဝိပရိယာယေ။ ‘‘ဣတိ ခော, ဘိက္ခဝေ, သပ္ပဋိဘယော ဗာလော, အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော; သဥပဒ္ဒဝော ဗာလော, အနုပဒ္ဒဝော ပဏ္ဍိတော; သဥပသဂ္ဂော ဗာလော , အနုပသဂ္ဂော ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၃.၁) ပကာရေ။ ‘‘သဗ္ဗမတ္ထီတိ ခော, ကစ္စာန, အယမေကော အန္တော, သဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ခော, ကစ္စာန, အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၂.၁၅) နိဒသ္သနေ ။ ‘‘အတ္ထိ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ ပုဋ္ဌေန သတာ, အာနန္ဒ, အတ္ထီတိသ္သ ဝစနီယံ။ ကိံပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ စေ ဝဒေယ္ယ, ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣစ္စသ္သ ဝစနီယ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၂.၉၆) အဝဓာရဏေ, သန္နိဋ္ဌာနေတိ အတ္ထော။ သ္ဝာယမိဓ ပကာရနိဒသ္သနာဝဓာရဏေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Iti me sutanti ettha itīti ayaṃ itisaddo hetuparisamāpanādipadatthavipariyāyapakāranidassanāvadhāraṇādianekatthappabhedo. Tathā hesa – ‘‘ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccatī’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.79) hetuatthe dissati. ‘‘Tasmātiha me, bhikkhave, dhammadāyādā bhavatha, mā āmisadāyādā. Atthi me tumhesu anukampā – kinti me sāvakā dhammadāyādā bhaveyyuṃ, no āmisadāyādā’’tiādīsu (ma. ni. 1.30) parisamāpane. ‘‘Iti vā iti evarūpā visūkadassanā paṭivirato’’tiādīsu (dī. ni. 1.10) ādiatthe. ‘‘Māgaṇḍiyoti vā tassa brāhmaṇassa saṅkhā samaññā paññatti vohāro nāmaṃ nāmakammaṃ nāmadheyyaṃ nirutti byañjanaṃ abhilāpo’’tiādīsu (mahāni. 75) padatthavipariyāye. ‘‘Iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito; saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito; saupasaggo bālo , anupasaggo paṇḍito’’tiādīsu (a. ni. 3.1) pakāre. ‘‘Sabbamatthīti kho, kaccāna, ayameko anto, sabbaṃ natthīti kho, kaccāna, ayaṃ dutiyo anto’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.15) nidassane . ‘‘Atthi idappaccayā jarāmaraṇanti iti puṭṭhena satā, ānanda, atthītissa vacanīyaṃ. Kiṃpaccayā jarāmaraṇanti iti ce vadeyya, jātipaccayā jarāmaraṇanti iccassa vacanīya’’ntiādīsu (dī. ni. 2.96) avadhāraṇe, sanniṭṭhāneti attho. Svāyamidha pakāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.
တတ္ထ ပကာရတ္ထေန ဣတိသဒ္ဒေန ဧတမတ္ထံ ဒီပေတိ – နာနာနယနိပုဏမနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပန္နံ ဝိဝိဓပာဋိဟာရိယံ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆန္တံ တသ္သ ဘဂဝတော ဝစနံ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတုံ, သဗ္ဗထာမေန ပန သောတုကာမတံ ဇနေတ္ဝာပိ ဣတိ မေ သုတံ, မယာပိ ဧကေန ပကာရေန သုတန္တိ။
Tattha pakāratthena itisaddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi iti me sutaṃ, mayāpi ekena pakārena sutanti.
ဧတ္ထ စ ဧကတ္တနာနတ္တအဗ္ယာပာရဧဝံဓမ္မတာသင္ခာတာ နန္ဒိယာဝတ္တတိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတဒိသာလောစနအင္ကုသသင္ခာတာ စ ဝိသယာဒိဘေဒေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ။ နယာ ဝာ ပာဠိဂတိယော, တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တိအာဒိဝသေန သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝောမိသ္သတာဒိဝသေန, ကုသလာဒိဝသေန, ခန္ဓာဒိဝသေန, သင္ဂဟာဒိဝသေန, သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန, ဌပနာဒိဝသေန, ကုသလမူလာဒိဝသေန, တိကပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ နာနပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ။ တေဟိ နိပုဏံ သဏ္ဟံ သုခုမန္တိ နာနာနယနိပုဏံ။
Ettha ca ekattanānattaabyāpāraevaṃdhammatāsaṅkhātā nandiyāvattatipukkhalasīhavikkīḷitadisālocanaaṅkusasaṅkhātā ca visayādibhedena nānāvidhā nayā nānānayā. Nayā vā pāḷigatiyo, tā ca paññattianupaññattiādivasena saṃkilesabhāgiyādilokiyāditadubhayavomissatādivasena, kusalādivasena, khandhādivasena, saṅgahādivasena, samayavimuttādivasena, ṭhapanādivasena, kusalamūlādivasena, tikapaṭṭhānādivasena ca nānappakārāti nānānayā. Tehi nipuṇaṃ saṇhaṃ sukhumanti nānānayanipuṇaṃ.
အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော, သော စ သသ္သတာဒိဘေဒေန အပ္ပရဇက္ခတာဒိဘေဒေန စ အနေကဝိဓော။ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိကော ဧဝ ဝာ အနေကော အဇ္ဈာသယော အနေကဇ္ဈာသယော။ သော သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဧတသ္သာတိ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ။
Āsayova ajjhāsayo, so ca sassatādibhedena apparajakkhatādibhedena ca anekavidho. Attajjhāsayādiko eva vā aneko ajjhāsayo anekajjhāsayo. So samuṭṭhānaṃ uppattihetu etassāti anekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ.
ကုသလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ တဗ္ဗိဘာဝနဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သင္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ အက္ခရပဒဗ္ယဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗ္ယဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတတ္တာ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပန္နံ။
Kusalādiatthasampattiyā tabbibhāvanabyañjanasampattiyā saṅkāsanapakāsanavivaraṇavibhajanauttānīkaraṇapaññattivasena chahi atthapadehi akkharapadabyañjanākāraniruttiniddesavasena chahi byañjanapadehi ca samannāgatattā atthabyañjanasampannaṃ.
ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဘေဒေန တေသု စ ဧကေကသ္သ ဝိသယာဒိဘေဒေန ဝိဝိဓံ ဗဟုဝိဓံ ဝာ ပာဋိဟာရိယံ ဧတသ္သာတိ ဝိဝိဓပာဋိဟာရိယံ။ တတ္ထ ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂာဒိကိလေသာပနယနတော ပဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထေ သတိ ဘဂဝတော ပဋိပက္ခာ ရာဂာဒယော န သန္တိ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ, ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ။ တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝောဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ပာဋိဟာရိယန္တိ ဝတ္တုံ။ ယသ္မ္မာအာ ပန မဟာကာရုဏိကသ္သ ဘဂဝတော ဝေနေယ္ယဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ, တသ္မာ တေသံ ဟရဏတော ပာဋိဟာရိယံ။ အထ ဝာ ဘဂဝတော သာသနသ္သ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ, တေသံ ဟရဏတော ပာဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တိ။ ပဋီတိ ဝာ ပစ္ဆာတိ အတ္ထော။ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ။ အတ္တနော ဝာ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ။ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ, ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသန္တာနေ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ။ ပဋိဟာရိယမေဝ ပာဋိဟာရိယံ, ပဋိဟာရိယေ ဝာ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိသမုဒာယေ ဘဝံ ဧကေကံ ပာဋိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂော စ ပဋိပက္ခဟရဏတော, တတ္ထ ဇာတံ, တသ္မိံ ဝာ နိမိတ္တဘူတေ, တတော ဝာ အာဂတန္တိ ပာဋိဟာရိယံ။
Iddhiādesanānusāsanībhedena tesu ca ekekassa visayādibhedena vividhaṃ bahuvidhaṃ vā pāṭihāriyaṃ etassāti vividhapāṭihāriyaṃ. Tattha paṭipakkhaharaṇato rāgādikilesāpanayanato paṭihāriyanti atthe sati bhagavato paṭipakkhā rāgādayo na santi ye haritabbā, puthujjanānampi vigatūpakkilese aṭṭhaguṇasamannāgate citte hatapaṭipakkhe iddhividhaṃ pavattati. Tasmā tattha pavattavohārena ca na sakkā idha pāṭihāriyanti vattuṃ. Yasmmāā pana mahākāruṇikassa bhagavato veneyyagatā ca kilesā paṭipakkhā, tasmā tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Atha vā bhagavato sāsanassa ca paṭipakkhā titthiyā, tesaṃ haraṇato pāṭihāriyaṃ. Te hi diṭṭhiharaṇavasena diṭṭhippakāsane asamatthabhāvena ca iddhiādesanānusāsanīhi haritā apanītā honti. Paṭīti vā pacchāti attho. Tasmā samāhite citte vigatūpakkilese katakiccena pacchā haritabbaṃ pavattetabbanti paṭihāriyaṃ. Attano vā upakkilesesu catutthajjhānamaggehi haritesu pacchā haraṇaṃ paṭihāriyaṃ. Iddhiādesanānusāsaniyo ca vigatūpakkilesena katakiccena sattahitatthaṃ puna pavattetabbā, haritesu ca attano upakkilesesu parasantāne upakkilesaharaṇāni hontīti paṭihāriyāni bhavanti. Paṭihāriyameva pāṭihāriyaṃ, paṭihāriye vā iddhiādesanānusāsanisamudāye bhavaṃ ekekaṃ pāṭihāriyanti vuccati. Paṭihāriyaṃ vā catutthajjhānaṃ maggo ca paṭipakkhaharaṇato, tattha jātaṃ, tasmiṃ vā nimittabhūte, tato vā āgatanti pāṭihāriyaṃ.
ယသ္မာ ပန တန္တိအတ္ထဒေသနာတဗ္ဗောဟာရာဘိသမယသင္ခာတာ ဟေတုဟေတုဖလတဒုဘယပညတ္တိပဋိဝေဓသင္ခာတာ ဝာ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာ ဂမ္ဘီရာ, အနုပစိတသမ္ဘာရေဟိ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒော ဒုက္ခောဂာဠ္ဟာ အလဗ္ဘနေယ္ယပ္ပတိဋ္ဌာ စ။ တသ္မာ တေဟိ စတူဟိ ဂမ္ဘီရဘာဝေဟိ ယုတ္တန္တိ ဓမ္မတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရံ။
Yasmā pana tantiatthadesanātabbohārābhisamayasaṅkhātā hetuhetuphalatadubhayapaññattipaṭivedhasaṅkhātā vā dhammatthadesanāpaṭivedhā gambhīrā, anupacitasambhārehi sasādīhi viya mahāsamuddo dukkhogāḷhā alabbhaneyyappatiṭṭhā ca. Tasmā tehi catūhi gambhīrabhāvehi yuttanti dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ.
ဧကော ဧဝ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာဃောသော ဧကသ္မိံ ခဏေ ပဝတ္တမာနော နာနာဘာသာနံ သတ္တာနံ အတ္တနော အတ္တနော ဘာသာဝသေန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဂဟဏူပဂော ဟုတ္ဝာ အတ္ထာဓိဂမာယ ဟောတိ။ အစိန္တေယ္ယော ဟိ ဗုဒ္ဓာနံ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝောတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ သကသကဘာသာနုရူပတော သောတပထမာဂစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Eko eva bhagavato dhammadesanāghoso ekasmiṃ khaṇe pavattamāno nānābhāsānaṃ sattānaṃ attano attano bhāsāvasena apubbaṃ acarimaṃ gahaṇūpago hutvā atthādhigamāya hoti. Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvoti sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchatīti veditabbaṃ.
နိဒသ္သနတ္ထေန – ‘‘နာဟံ သယမ္ဘူ, န မယာ ဣဒံ သစ္ဆိကတ’’န္တိ အတ္တာနံ ပရိမောစေန္တော – ‘‘ဣတိ မေ သုတံ, မယာပိ ဧဝံ သုတ’’န္တိ ဣဒာနိ ဝတ္တဗ္ဗံ သကလံ သုတ္တံ နိဒသ္သေတိ။
Nidassanatthena – ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento – ‘‘iti me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalaṃ suttaṃ nidasseti.
အဝဓာရဏတ္ထေန – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟုသ္သုတာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော, ဂတိမန္တာနံ, သတိမန္တာနံ, ဓိတိမန္တာနံ, ဥပဋ္ဌာကာနံ ယဒိဒံ အာနန္ဒော’’တိ (အ. နိ. ၁.၂၁၉-၂၂၃) ဧဝံ ဘဂဝတာ, ‘‘အာယသ္မာ အာနန္ဒော အတ္ထကုသလော ဓမ္မကုသလော ဗ္ယဉ္ဇနကုသလော နိရုတ္တိကုသလော ပုဗ္ဗာပရကုသလော’’တိ (အ. နိ. ၅.၁၆၉) ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ပသတ္ထဘာဝာနုရူပံ အတ္တနော ဓာရဏဗလံ ဒသ္သေန္တော သတ္တာနံ သောတုကမ္ယတံ ဇနေတိ – ‘‘ဣတိ မေ သုတံ, တဉ္စ ခော အတ္ထတော ဝာ ဗ္ယဉ္ဇနတော ဝာ အနူနမနဓိကံ, ဧဝမေဝ, န အညထာ, ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ အညထာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခာ သုတာကာရတော အညထာ, န ပန ဘဂဝတာ ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယ္ယာနုဘာဝာ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ, သာ န သဗ္ဗာကာရေန သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ ဝုတ္တောဝာယမတ္ထော။ သုတာကာရာဝိရုဇ္ဈနမေဝ ဟိ ဓာရဏဗလံ။ န ဟေတ္ထ အတ္ထန္တရတာပရိဟာရော ဒ္ဝိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကဝိသယတ္တာ။ ဣတရထာ ဟိ ထေရော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ သမတ္ထော အသမတ္ထောတိ ဝာ အာပဇ္ဇေယ္ယာတိ။
Avadhāraṇatthena – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā, ‘‘āyasmā ānando atthakusalo dhammakusalo byañjanakusalo niruttikusalo pubbāparakusalo’’ti (a. ni. 5.169) evaṃ dhammasenāpatinā ca pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukamyataṃ janeti – ‘‘iti me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā, daṭṭhabba’’nti. Aññathāti bhagavato sammukhā sutākārato aññathā, na pana bhagavatā desitākārato. Acinteyyānubhāvā hi bhagavato desanā, sā na sabbākārena sakkā viññātunti vuttovāyamattho. Sutākārāvirujjhanameva hi dhāraṇabalaṃ. Na hettha atthantaratāparihāro dvinnampi atthānaṃ ekavisayattā. Itarathā hi thero bhagavato desanāya sabbathā paṭiggahaṇe samattho asamatthoti vā āpajjeyyāti.
မေ-သဒ္ဒော တီသု အတ္ထေသု ဒိသ္သတိ။ တထာ ဟိသ္သ – ‘‘ဂာထာဘိဂီတံ မေ အဘောဇနေယ္ယ’’န္တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၁.၁၉၄; သု. နိ. ၈၁) မယာတိ အတ္ထော။ ‘‘သာဓု မေ, ဘန္တေ, ဘဂဝာ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၄.၈၈; ၅.၃၈၁; အ. နိ. ၄.၂၅၇) မယ္ဟန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဓမ္မဒာယာဒာ မေ, ဘိက္ခဝေ, ဘဝထာ’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၉) မမာတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ‘‘မယာ သုတ’’န္တိ စ ‘‘မမ သုတ’’န္တိ စ အတ္ထဒ္ဝယေ ယုဇ္ဇတိ။
Me-saddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa – ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’ntiādīsu (saṃ. ni. 1.194; su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’tiādīsu (saṃ. ni. 4.88; 5.381; a. ni. 4.257) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’tiādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.
ဧတ္ထ စ ယော ပရော န ဟောတိ, သော အတ္တာတိ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗေ နိယကဇ္ဈတ္တသင္ခာတေ သကသန္တာနေ ဝတ္တနတော တိဝိဓောပိ မေ-သဒ္ဒော ယဒိပိ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဒိသ္သတိ, ကရဏသမ္ပဒာနာဒိဝိသေသသင္ခာတော ပနသ္သ ဝိဇ္ဇတေဝာယံ အတ္ထဘေဒောတိ အာဟ – ‘‘မေ-သဒ္ဒော တီသု အတ္ထေသု ဒိသ္သတီ’’တိ။
Ettha ca yo paro na hoti, so attāti evaṃ vattabbe niyakajjhattasaṅkhāte sakasantāne vattanato tividhopi me-saddo yadipi ekasmiṃyeva atthe dissati, karaṇasampadānādivisesasaṅkhāto panassa vijjatevāyaṃ atthabhedoti āha – ‘‘me-saddo tīsu atthesu dissatī’’ti.
သုတန္တိ အယံ သုတ-သဒ္ဒော သဥပသဂ္ဂော အနုပသဂ္ဂော စ ဂမနဝိသ္သုတကိလိန္နူပစိတာနုယောဂသောတဝိညေယ္ယသောတဒ္ဝာရာနုသာရဝိညာတာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒော။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ကိရိယာဝိသေသကော ဥပသဂ္ဂော, ဇောတကဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတ-သဒ္ဒော ဧဝ တံ တံ အတ္ထံ ဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂသ္သ သုတသဒ္ဒသ္သ အတ္ထုဒ္ဓာရေ သဥပသဂ္ဂောပိ ဥဒာဟရီယတိ။
Sutanti ayaṃ suta-saddo saupasaggo anupasaggo ca gamanavissutakilinnūpacitānuyogasotaviññeyyasotadvārānusāraviññātādianekatthappabhedo. Kiñcāpi hi kiriyāvisesako upasaggo, jotakabhāvato pana satipi tasmiṃ suta-saddo eva taṃ taṃ atthaṃ vadatīti anupasaggassa sutasaddassa atthuddhāre saupasaggopi udāharīyati.
တတ္ထ ‘‘သေနာယ ပသုတော’’တိအာဒီသု ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓမ္မသ္သ ပသ္သတော’’တိအာဒီသု (ဥဒာ. ၁၁) ဝိသ္သုတဓမ္မသ္သာတိ အတ္ထော။ ‘‘အဝသ္သုတာ အဝသ္သုတသ္သာ’’တိအာဒီသု (ပာစိ. ၆၅၇) ကိလိန္နာ ကိလိန္နသ္သာတိ အတ္ထော။ ‘‘တုမ္ဟေဟိ ပုညံ ပသုတံ အနပ္ပက’’န္တိအာဒီသု (ခု. ပာ. ၇.၁၂) ဥပစိတန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ယေ ဈာနပ္ပသုတာ ဓီရာ’’တိအာဒီသု (ဓ. ပ. ၁၈၁) ဈာနာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၂၄၁) သောတဝိညေယ္ယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သုတဓရော သုတသန္နိစယော’’တိအာဒီသု (မ. နိ. ၁.၃၃၉) သောတဒ္ဝာရာနုသာရဝိညာတဓရောတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပနသ္သ ‘‘သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ ဝာ ‘‘ဥပဓာရဏ’’န္တိ ဝာ အတ္ထော။ မေ-သဒ္ဒသ္သ ဟိ မယာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဣတိ မေ သုတံ, မယာ သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ဥပဓာရိတ’’န္တိ အတ္ထော။ မမာတိ အတ္ထေ သတိ ‘‘ဣတိ မမ သုတံ သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ဥပဓာရဏ’’န္တိ အတ္ထော။
Tattha ‘‘senāya pasuto’’tiādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’tiādīsu (udā. 11) vissutadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’tiādīsu (pāci. 657) kilinnā kilinnassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’ntiādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’tiādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’ntiādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’tiādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha panassa ‘‘sotadvārānusārena upadhārita’’nti vā ‘‘upadhāraṇa’’nti vā attho. Me-saddassa hi mayāti atthe sati ‘‘iti me sutaṃ, mayā sotadvārānusārena upadhārita’’nti attho. Mamāti atthe sati ‘‘iti mama sutaṃ sotadvārānusārena upadhāraṇa’’nti attho.
ဧဝမေတေသု တီသု ပဒေသု ယသ္မာ သုတသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဣတိသဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ဣတီတိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒသ္သနံ။ မေတိ ဝုတ္တဝိညာဏသမင္ဂိပုဂ္ဂလနိဒသ္သနံ။ သဗ္ဗာနိပိ ဝာက္ယာနိ ဧဝကာရတ္ထသဟိတာနိယေဝ အဝဓာရဏဖလတ္တာ။ တေန သုတန္တိ အသ္သဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော အနူနာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒသ္သနံ။ ယထာ ဟိ သုတံ သုတမေဝာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ, တံ သမ္မာ သုတံ အနူနဂ္ဂဟဏံ အဝိပရီတဂ္ဂဟဏဉ္စ ဟောတီတိ။ အထ ဝာ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပောဟနဝသေန သဒ္ဒော အတ္ထံ ဝဒတီတိ, ယသ္မာ သုတန္တိ ဧတသ္သ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမတ္ထော, တသ္မာ သုတန္တိ အသ္သဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော အနူနာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒသ္သနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣတိ မေ သုတံ, န ဒိဋ္ဌံ, န သယမ္ဘုဉာဏေန သစ္ဆိကတံ, န အညထာ ဝာ ဥပလဒ္ဓံ, အပိစ သုတံဝ, တဉ္စ ခော သမ္မဒေဝာတိ။ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝာ ဣတိသဒ္ဒေ အယမတ္ထယောဇနာတိ တဒပေက္ခသ္သ သုတ-သဒ္ဒသ္သ နိယမတ္ထော သမ္ဘဝတီတိ အသ္သဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပော, အနူနာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒသ္သနတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သဝနဟေတုသဝနဝိသေသဝသေန ပဒတ္တယသ္သ အတ္ထယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Evametesu tīsu padesu yasmā sutasaddasannidhāne payuttena itisaddena savanakiriyājotakena bhavitabbaṃ. Tasmā itīti sotaviññāṇādiviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgipuggalanidassanaṃ. Sabbānipi vākyāni evakāratthasahitāniyeva avadhāraṇaphalattā. Tena sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Yathā hi sutaṃ sutamevāti vattabbataṃ arahati, taṃ sammā sutaṃ anūnaggahaṇaṃ aviparītaggahaṇañca hotīti. Atha vā saddantaratthāpohanavasena saddo atthaṃ vadatīti, yasmā sutanti etassa asutaṃ na hotīti ayamattho, tasmā sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – iti me sutaṃ, na diṭṭhaṃ, na sayambhuñāṇena sacchikataṃ, na aññathā vā upaladdhaṃ, apica sutaṃva, tañca kho sammadevāti. Avadhāraṇatthe vā itisadde ayamatthayojanāti tadapekkhassa suta-saddassa niyamattho sambhavatīti assavanabhāvappaṭikkhepo, anūnāviparītaggahaṇanidassanatā ca veditabbā. Evaṃ savanahetusavanavisesavasena padattayassa atthayojanā katāti daṭṭhabbaṃ.
တထာ ဣတီတိ သောတဒ္ဝာရာနုသာရေန ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ နာနတ္ထဗ္ယဉ္ဇနဂ္ဂဟဏတော နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနံ အာကာရတ္ထော ဣတိသဒ္ဒောတိ ကတ္ဝာ။ မေတိ အတ္တပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနံ ယထာဝုတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာရမ္မဏတ္တာ။ အယဉ္ဟေတ္ထ သင္ခေပော – နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တာယ ဝိညာဏဝီထိယာ ကာရဏဘူတာယ မယာ န အညံ ကတံ, ဣဒံ ပန ကတံ, အယံ ဓမ္မော သုတောတိ။
Tathā itīti sotadvārānusārena pavattāya viññāṇavīthiyā nānatthabyañjanaggahaṇato nānappakārena ārammaṇe pavattibhāvappakāsanaṃ ākārattho itisaddoti katvā. Meti attappakāsanaṃ. Sutanti dhammappakāsanaṃ yathāvuttāya viññāṇavīthiyā pariyattidhammārammaṇattā. Ayañhettha saṅkhepo – nānappakārena ārammaṇe pavattāya viññāṇavīthiyā kāraṇabhūtāya mayā na aññaṃ kataṃ, idaṃ pana kataṃ, ayaṃ dhammo sutoti.
တထာ ဣတီတိ နိဒသ္သိတဗ္ဗပ္ပကာသနံ နိဒသ္သနတ္ထော ဣတိ-သဒ္ဒောတိ ကတ္ဝာ နိဒသ္သေတဗ္ဗသ္သ နိဒသ္သိတဗ္ဗတ္တာဘာဝာဘာဝတော။ တသ္မာ ဣတိသဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မေတိ ပုဂ္ဂလပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသနံ။ သုတ-သဒ္ဒေန ဟိ လဗ္ဘမာနာ သဝနကိရိယာ သဝနဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓာ, တတ္ထ စ ပုဂ္ဂလဝောဟာရော။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဝောဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတိ။ တသ္သာယံ သင္ခေပတ္ထော – ယံ သုတ္တံ နိဒ္ဒိသိသ္သာမိ, တံ မယာ ဣတိ သုတန္တိ။
Tathā itīti nidassitabbappakāsanaṃ nidassanattho iti-saddoti katvā nidassetabbassa nidassitabbattābhāvābhāvato. Tasmā itisaddena sakalampi sutaṃ paccāmaṭṭhanti veditabbaṃ. Meti puggalappakāsanaṃ. Sutanti puggalakiccappakāsanaṃ. Suta-saddena hi labbhamānā savanakiriyā savanaviññāṇappabandhappaṭibaddhā, tattha ca puggalavohāro. Na hi puggalavohārarahite dhammappabandhe savanakiriyā labbhati. Tassāyaṃ saṅkhepattho – yaṃ suttaṃ niddisissāmi, taṃ mayā iti sutanti.
တထာ ဣတီတိ ယသ္သ စိတ္တသန္တာနသ္သ နာနာရမ္မဏပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗ္ယဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တသ္သ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော အာကာရတ္ထော ဣတိသဒ္ဒောတိ ကတ္ဝာ။ ဣတီတိ ဟိ အယံ အာကာရပညတ္တိ ဓမ္မာနံ တံ တံ ပဝတ္တိအာကာရံ ဥပာဒာယ ပညာပေတဗ္ဗသဘာဝတ္တာ။ မေတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသော။ သောတဗ္ဗော ဟိ ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုပုဂ္ဂလသ္သ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ နာနပ္ပကာရပ္ပဝတ္တေန စိတ္တသန္တာနေန တံသမင္ဂိနော ကတ္တု ဝိသယေ ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာနံ ဒသ္သိတံ ဟောတိ။
Tathā itīti yassa cittasantānassa nānārammaṇappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso ākārattho itisaddoti katvā. Itīti hi ayaṃ ākārapaññatti dhammānaṃ taṃ taṃ pavattiākāraṃ upādāya paññāpetabbasabhāvattā. Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Sotabbo hi dhammo savanakiriyākattupuggalassa savanakiriyāvasena pavattiṭṭhānaṃ hoti. Ettāvatā nānappakārappavattena cittasantānena taṃsamaṅgino kattu visaye gahaṇasanniṭṭhānaṃ dassitaṃ hoti.
အထ ဝာ ဣတီတိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ သုတာနဉ္ဟိ ဓမ္မာနံ ဂဟိတာကာရသ္သ နိဒသ္သနသ္သ အဝဓာရဏသ္သ ဝာ ပကာသနဘာဝေန ဣတိသဒ္ဒေန တဒာကာရာဒိဓာရဏသ္သ ပုဂ္ဂလဝောဟာရူပာဒာနဓမ္မဗ္ယာပာရဘာဝတော ပုဂ္ဂလကိစ္စံ နာမ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ ပုဂ္ဂလဝာဒိနောပိ ဟိ သဝနကိရိယာ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ န ဟောတီတိ။ မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော ။ မေတိ ဟိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသေသဝိသယာ, ဝိညာဏကိစ္စဉ္စ တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗန္တိ။ အယံ ပနေတ္ထ သင္ခေပော – မယာ သဝနကိစ္စဝိညာဏသမင္ဂိနာ ပုဂ္ဂလေန ဝိညာဏဝသေန လဒ္ဓသ္သဝနကိစ္စဝောဟာရေန သုတန္တိ။
Atha vā itīti puggalakiccaniddeso. Sutānañhi dhammānaṃ gahitākārassa nidassanassa avadhāraṇassa vā pakāsanabhāvena itisaddena tadākārādidhāraṇassa puggalavohārūpādānadhammabyāpārabhāvato puggalakiccaṃ nāma niddiṭṭhaṃ hotīti. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Puggalavādinopi hi savanakiriyā viññāṇanirapekkhā na hotīti. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso . Meti hi saddappavatti ekanteneva sattavisesavisayā, viññāṇakiccañca tattheva samodahitabbanti. Ayaṃ panettha saṅkhepo – mayā savanakiccaviññāṇasamaṅginā puggalena viññāṇavasena laddhassavanakiccavohārena sutanti.
တထာ ဣတီတိ စ မေတိ စ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ သဗ္ဗသ္သ ဟိ သဒ္ဒာဓိဂမနီယသ္သ အတ္ထသ္သ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗပညတ္တီနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနာဒီသု ဆသ္ဝေဝ ပညတ္တီသု အဝရောဓော, တသ္မာ ယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော, အနုသ္သဝာဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထော စ န ဟောတိ။ သော ရူပသဒ္ဒာဒိကော ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိကော စ ပရမတ္ထသဘာဝော သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန ဝိဇ္ဇတိ။ ယော ပန ဣတီတိ စ မေတိ စ ဝုစ္စမာနော အာကာရာဒိအပရမတ္ထသဘာဝော သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အနုပလဗ္ဘမာနော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ နာမ, ကိမေတ္ထ တံ ပရမတ္ထတော အတ္ထိ, ယံ ဣတီတိ ဝာ မေတိ ဝာ နိဒ္ဒေသံ လဘေထ။ သုတန္တိ ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိ။ ယဉ္ဟိ တံ သောတေန ဥပလဒ္ဓံ, တံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနန္တိ။
Tathā itīti ca meti ca saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Sabbassa hi saddādhigamanīyassa atthassa paññattimukheneva paṭipajjitabbattā sabbapaññattīnañca vijjamānādīsu chasveva paññattīsu avarodho, tasmā yo māyāmarīciādayo viya abhūtattho, anussavādīhi gahetabbo viya anuttamattho ca na hoti. So rūpasaddādiko ruppanānubhavanādiko ca paramatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena vijjati. Yo pana itīti ca meti ca vuccamāno ākārādiaparamatthasabhāvo saccikaṭṭhaparamatthavasena anupalabbhamāno avijjamānapaññatti nāma, kimettha taṃ paramatthato atthi, yaṃ itīti vā meti vā niddesaṃ labhetha. Sutanti vijjamānapaññatti. Yañhi taṃ sotena upaladdhaṃ, taṃ paramatthato vijjamānanti.
တထာ ဣတီတိ သောတပထမာဂတေ ဓမ္မေ ဥပာဒာယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရာဒီနံ ပစ္စာမသနဝသေန။ မေတိ သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ကရဏာဒိဝိသေသဝိသိဋ္ဌေ ဥပာဒာယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပာဒာပညတ္တိ။ သုတန္တိ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော ဥပနိဓာပညတ္တိ။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝရဟိတေ သဒ္ဒာယတနေ ပဝတ္တမာနောပိ သုတဝောဟာရော ဒုတိယံ, တတိယန္တိ အာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒိံ နိသ္သာယ ‘‘ယံ န ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတနိရပေက္ခံ, တံ သုတ’’န္တိ ဝိညေယ္ယတ္တာ ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗော ဟောတိ။ အသုတံ န ဟောတီတိ ဟိ သုတန္တိ ပကာသိတောယမတ္ထောတိ။
Tathā itīti sotapathamāgate dhamme upādāya tesaṃ upadhāritākārādīnaṃ paccāmasanavasena. Meti sasantatipariyāpanne khandhe karaṇādivisesavisiṭṭhe upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti. Diṭṭhādisabhāvarahite saddāyatane pavattamānopi sutavohāro dutiyaṃ, tatiyanti ādiko viya paṭhamādiṃ nissāya ‘‘yaṃ na diṭṭhamutaviññātanirapekkhaṃ, taṃ suta’’nti viññeyyattā diṭṭhādīni upanidhāya vattabbo hoti. Asutaṃ na hotīti hi sutanti pakāsitoyamatthoti.
ဧတ္ထ စ ဣတီတိ ဝစနေန အသမ္မောဟံ ဒီပေတိ။ ပဋိဝိဒ္ဓာ ဟိ အတ္ထသ္သ ပကာရဝိသေသာ ဣတီတိ ဣဓ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပစ္စာမဋ္ဌာ, တေနသ္သ အသမ္မောဟော ဒီပိတော။ န ဟိ သမ္မူဠ္ဟော နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတိ, လောဘပ္ပဟာနာဒိဝသေန နာနပ္ပကာရာ ဒုပ္ပဋိဝိဒ္ဓာ စ သုတ္တတ္ထာ နိဒ္ဒိသီယန္တိ ။ သုတန္တိ ဝစနေန အသမ္မောသံ ဒီပေတိ သုတာကာရသ္သ ယာထာဝတော ဒသ္သိယမာနတ္တာ ယသ္သ ဟိ သုတံ သမ္မုဋ္ဌံ ဟောတိ, န သော ကာလန္တရေ မယာ သုတန္တိ ပဋိဇာနာတိ။ ဣစ္စသ္သ အသမ္မောဟေန သမ္မောဟာဘာဝေန ပညာယ ဧဝ ဝာ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ တဒုတ္တရိကာလပညာသိဒ္ဓိ, တထာ အသမ္မောသေန သတိသိဒ္ဓိ။ တတ္ထ ပညာပုဗ္ဗင္ဂမာယ သတိယာ ဗ္ယဉ္ဇနာဝဓာရဏသမတ္ထတာ။ ဗ္ယဉ္ဇနာနဉ္ဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော, ယထာသုတဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗ္ယာပာရော အဓိကော, ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာ ဟောတိ ပညာယ ပုဗ္ဗင္ဂမာတိ ကတ္ဝာ။ သတိပုဗ္ဗင္ဂမာယ ပညာယ အတ္ထပ္ပဋိဝေဓသမတ္ထတာ။ အတ္ထသ္သ ဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော ဂမ္ဘီရောတိ ပညာယ ဗ္ယာပာရော အဓိကော, သတိ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာ ဟောတိ သတိယာ ပုဗ္ဗင္ဂမာတိ ကတ္ဝာ။ တဒုဘယသမတ္ထတာယောဂေန အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနသမ္ပန္နသ္သ ဓမ္မကောသသ္သ အနုပာလနသမတ္ထတာယ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကတ္တသိဒ္ဓိ။
Ettha ca itīti vacanena asammohaṃ dīpeti. Paṭividdhā hi atthassa pakāravisesā itīti idha āyasmatā ānandena paccāmaṭṭhā, tenassa asammoho dīpito. Na hi sammūḷho nānappakārappaṭivedhasamattho hoti, lobhappahānādivasena nānappakārā duppaṭividdhā ca suttatthā niddisīyanti . Sutanti vacanena asammosaṃ dīpeti sutākārassa yāthāvato dassiyamānattā yassa hi sutaṃ sammuṭṭhaṃ hoti, na so kālantare mayā sutanti paṭijānāti. Iccassa asammohena sammohābhāvena paññāya eva vā savanakālasambhūtāya taduttarikālapaññāsiddhi, tathā asammosena satisiddhi. Tattha paññāpubbaṅgamāya satiyā byañjanāvadhāraṇasamatthatā. Byañjanānañhi paṭivijjhitabbo ākāro nātigambhīro, yathāsutadhāraṇameva tattha karaṇīyanti satiyā byāpāro adhiko, paññā tattha guṇībhūtā hoti paññāya pubbaṅgamāti katvā. Satipubbaṅgamāya paññāya atthappaṭivedhasamatthatā. Atthassa hi paṭivijjhitabbo ākāro gambhīroti paññāya byāpāro adhiko, sati tattha guṇībhūtā hoti satiyā pubbaṅgamāti katvā. Tadubhayasamatthatāyogena atthabyañjanasampannassa dhammakosassa anupālanasamatthatāya dhammabhaṇḍāgārikattasiddhi.
အပရော နယော – ဣတီတိ ဝစနေန ယောနိသောမနသိကာရံ ဒီပေတိ။ တေန ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒသ္သနာဝဓာရဏတ္ထာနံ ဥပရိ ဝက္ခမာနာနံ နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓဇောတကာနံ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယတ္တာ။ န ဟိ အယောနိသော မနသိကရောတော နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ။ သုတန္တိ ဝစနေန အဝိက္ခေပံ ဒီပေတိ, နိဒာနပုစ္ဆာဝသေန ပကရဏပ္ပတ္တသ္သ ဝက္ခမာနသ္သ သုတ္တသ္သ သဝနံ န သမာဓာနမန္တရေန သမ္ဘဝတိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တသ္သ သဝနာဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘န မယာ သုတံ, ပုန ဘဏထာ’’တိ ဝဒတိ။ ယောနိသောမနသိကာရေန စေတ္ထ အတ္တသမ္မာပဏိဓိံ ပုဗ္ဗေကတပုညတဉ္စ သာဓေတိ, သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တသ္သ ပုဗ္ဗေ အကတပုညသ္သ ဝာ တဒဘာဝတော။ အဝိက္ခေပေန သဒ္ဓမ္မသ္သဝနံ သပ္ပုရိသူပနိသ္သယဉ္စ သာဓေတိ, အသ္သုတဝတော သပ္ပုရိသူပနိသ္သယရဟိတသ္သ စ တဒဘာဝတော။ န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော သဒ္ဓမ္မံ သောတုံ သက္ကောတိ, န စ သပ္ပုရိသေ အနုပသ္သယမာနသ္သ သဝနံ အတ္ထိ။
Aparo nayo – itīti vacanena yonisomanasikāraṃ dīpeti. Tena vuccamānānaṃ ākāranidassanāvadhāraṇatthānaṃ upari vakkhamānānaṃ nānappakārappaṭivedhajotakānaṃ aviparītasaddhammavisayattā. Na hi ayoniso manasikaroto nānappakārappaṭivedho sambhavati. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti, nidānapucchāvasena pakaraṇappattassa vakkhamānassa suttassa savanaṃ na samādhānamantarena sambhavati vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti vadati. Yonisomanasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbekatapuññatañca sādheti, sammā appaṇihitattassa pubbe akatapuññassa vā tadabhāvato. Avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca sādheti, assutavato sappurisūpanissayarahitassa ca tadabhāvato. Na hi vikkhittacitto saddhammaṃ sotuṃ sakkoti, na ca sappurise anupassayamānassa savanaṃ atthi.
အပရော နယော – ‘‘ယသ္သ စိတ္တသန္တာနသ္သ နာနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ နာနတ္ထဗ္ယဉ္ဇနဂ္ဂဟဏံ ဟောတိ, တသ္သ နာနာကာရနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ သော ဘဂဝတော ဝစနသ္သ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနပ္ပဘေဒပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတိဩဂာဟနေန နိရဝသေသပရဟိတပာရိပူရိကာရဏဘူတော ဧဝံဘဒ္ဒကော အာကာရော န သမ္မာ အပ္ပဏိဟိတတ္တနော ပုဗ္ဗေ အကတပုညသ္သ ဝာ ဟောတိ, တသ္မာ ဣတီတိ ဣမိနာ ဘဒ္ဒကေန အာကာရေန ပစ္ဆိမစက္ကဒ္ဝယသမ္ပတ္တိမတ္တနော ဒီပေတိ, သုတန္တိ သဝနယောဂေန ပုရိမစက္ကဒ္ဝယသမ္ပတ္တိံ။ န ဟိ အပ္ပတိရူပေ ဒေသေ ဝသတော သပ္ပုရိသူပနိသ္သယရဟိတသ္သ ဝာ သဝနံ အတ္ထိ။ ဣစ္စသ္သ ပစ္ဆိမစက္ကဒ္ဝယသိဒ္ဓိယာ အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓာ ဟောတိ, သမ္မာ ပဏိဟိတတ္တော ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော ဝိသုဒ္ဓာသယော ဟောတိ, တဒဝိသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘သမ္မာ ပဏိဟိတံ စိတ္တံ, သေယ္ယသော နံ တတော ကရေ’’တိ (ဓ. ပ. ၄၃) ‘‘ကတပုညောသိ တ္ဝံ, အာနန္ဒ, ပဓာနမနုယုဉ္ဇ, ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝော’’တိ (ဒီ. နိ. ၂.၂၀၇) စ။ ပုရိမစက္ကဒ္ဝယသိဒ္ဓိယာ ပယောဂသုဒ္ဓိ။ ပတိရူပဒေသဝာသေန ဟိ သပ္ပုရိသူပနိသ္သယေန စ သာဓူနံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနေနပိ ဝိသုဒ္ဓပ္ပယောဂော ဟောတိ။ တာယ စ အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗ္ယတ္တိသိဒ္ဓိ, ပုဗ္ဗေ ဧဝ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိသံကိလေသာနံ ဝိသောဓိတတ္တာ ပယောဂသုဒ္ဓိယာ အာဂမဗ္ယတ္တိသိဒ္ဓိ။ သုပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂော ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒော ဟောတိ။ ဣတိ ပယောဂာသယသုဒ္ဓသ္သ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နသ္သ ဝစနံ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ သူရိယသ္သ ဥဒယတော, ယောနိသောမနသိကာရော ဝိယ စ ကုသလဓမ္မသ္သ, အရဟတိ ဘဂဝတော ဝစနသ္သ ပုဗ္ဗင္ဂမံ ဘဝိတုန္တိ ဌာနေ နိဒာနံ ဌပေန္တော ဣတိ မေ သုတန္တိအာဒိမာဟ။
Aparo nayo – ‘‘yassa cittasantānassa nānākārappavattiyā nānatthabyañjanaggahaṇaṃ hoti, tassa nānākāraniddeso’’ti vuttaṃ. Yasmā ca so bhagavato vacanassa atthabyañjanappabhedaparicchedavasena sakalasāsanasampatiogāhanena niravasesaparahitapāripūrikāraṇabhūto evaṃbhaddako ākāro na sammā appaṇihitattano pubbe akatapuññassa vā hoti, tasmā itīti iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattimattano dīpeti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Na hi appatirūpe dese vasato sappurisūpanissayarahitassa vā savanaṃ atthi. Iccassa pacchimacakkadvayasiddhiyā āsayasuddhi siddhā hoti, sammā paṇihitatto pubbe ca katapuñño visuddhāsayo hoti, tadavisuddhihetūnaṃ kilesānaṃ dūrībhāvato. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘sammā paṇihitaṃ cittaṃ, seyyaso naṃ tato kare’’ti (dha. pa. 43) ‘‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’’ti (dī. ni. 2.207) ca. Purimacakkadvayasiddhiyā payogasuddhi. Patirūpadesavāsena hi sappurisūpanissayena ca sādhūnaṃ diṭṭhānugatiāpajjanenapi visuddhappayogo hoti. Tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattisiddhi, pubbe eva taṇhādiṭṭhisaṃkilesānaṃ visodhitattā payogasuddhiyā āgamabyattisiddhi. Suparisuddhakāyavacīpayogo hi vippaṭisārābhāvato avikkhittacitto pariyattiyaṃ visārado hoti. Iti payogāsayasuddhassa āgamādhigamasampannassa vacanaṃ aruṇuggamanaṃ viya sūriyassa udayato, yonisomanasikāro viya ca kusaladhammassa, arahati bhagavato vacanassa pubbaṅgamaṃ bhavitunti ṭhāne nidānaṃ ṭhapento iti me sutantiādimāha.
အပရော နယော – ဣတီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓဒီပကေန အတ္တနော အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ သုတန္တိ ဣမိနာ ဣတိသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝာ သောတဗ္ဗဘေဒပ္ပဋိဝေဓဒီပကေန ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာသမ္ပတ္တိသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဣတီတိ စ ဣဒံ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောနိသောမနသိကာရဒီပကံ ဝစနံ ဘာသမာနော ‘‘ဧတေ မယာ ဓမ္မာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓာ’’တိ ဒီပေတိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မာ ဟိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ, ဣဓ သမာဓိ, ဣဓ ပညာ, ဧတ္တကာ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိယော’’တိအာဒိနာ နယေန မနသာ အနုပေက္ခိတာ အနုသ္သဝာကာရပရိဝိတက္ကသဟိတာယ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိဘူတာယ ဉာတပရိညာသင္ခာတာယ ဝာ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တရူပာရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ, ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတ္ဝာ ပဋိဝိဒ္ဓာ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတသုခာဝဟာ ဟောန္တီတိ။ သုတ္တန္တိ ဣဒံ သဝနယောဂပရိဒီပကဝစနံ ဘာသမာနော ‘‘ဗဟူ မယာ ဓမ္မာ သုတာ ဓာတာ ဝစသာ ပရိစိတာ’’တိ ဒီပေတိ။ သောတာဝဓာနပ္ပဋိဗဒ္ဓာ ဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မသ္သ သဝနဓာရဏပရိစယာ။ တဒုဘယေနပိ ဓမ္မသ္သ သ္ဝာက္ခာတဘာဝေန အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနပာရိပူရိံ ဒီပေန္တော သဝနေ အာဒရံ ဇနေတိ။ အတ္ထဗ္ယဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဉ္ဟိ ဓမ္မံ အာဒရေန အသ္သုဏန္တော မဟတာ ဟိတာ ပရိဗာဟိရော ဟောတီတိ အာဒရံ ဇနေတ္ဝာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မော သောတဗ္ဗော။
Aparo nayo – itīti iminā pubbe vuttanayena nānappakārappaṭivedhadīpakena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Sutanti iminā itisaddasannidhānato vakkhamānāpekkhāya vā sotabbabhedappaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampattisabbhāvaṃ dīpeti. Itīti ca idaṃ vuttanayeneva yonisomanasikāradīpakaṃ vacanaṃ bhāsamāno ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti dīpeti. Pariyattidhammā hi ‘‘idha sīlaṃ kathitaṃ, idha samādhi, idha paññā, ettakā ettha anusandhiyo’’tiādinā nayena manasā anupekkhitā anussavākāraparivitakkasahitāya dhammanijjhānakkhantibhūtāya ñātapariññāsaṅkhātāya vā diṭṭhiyā tattha tattha vuttarūpārūpadhamme ‘‘iti rūpaṃ, ettakaṃ rūpa’’ntiādinā nayena suṭṭhu vavatthapetvā paṭividdhā attano paresañca hitasukhāvahā hontīti. Suttanti idaṃ savanayogaparidīpakavacanaṃ bhāsamāno ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti dīpeti. Sotāvadhānappaṭibaddhā hi pariyattidhammassa savanadhāraṇaparicayā. Tadubhayenapi dhammassa svākkhātabhāvena atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti. Atthabyañjanaparipuṇṇañhi dhammaṃ ādarena assuṇanto mahatā hitā paribāhiro hotīti ādaraṃ janetvā sakkaccaṃ dhammo sotabbo.
ဣတိ မေ သုတန္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန အာယသ္မာ အာနန္ဒော တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ အတ္တနော အဒဟန္တော အသပ္ပုရိသဘူမိံ အတိက္ကမတိ, သာဝကတ္တံ ပဋိဇာနန္တော သပ္ပုရိသဘူမိံ ဩက္ကမတိ။ တထာ အသဒ္ဓမ္မာ စိတ္တံ ဝုဋ္ဌာပေတိ, သဒ္ဓမ္မေ စိတ္တံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ‘‘ကေဝလံ သုတမေဝေတံ မယာ, တသ္သေဝ ပန ဘဂဝတော ဝစန’’န္တိ ဒီပေန္တော အတ္တာနံ ပရိမောစေတိ, သတ္ထာရံ အပဒိသတိ, ဇိနဝစနံ အပ္ပေတိ, ဓမ္မနေတ္တိံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။
Iti me sutanti iminā pana sakalena vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammavinayaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva pana bhagavato vacana’’nti dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.
အပိစ ဣတိ မေ သုတန္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတဘာဝံ အပ္ပဋိဇာနန္တော ပုရိမသ္သဝနံ ဝိဝရန္တော သမ္မုခာ ပဋိဂ္ဂဟိတမိဒံ မယာ တသ္သ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဝိသာရဒသ္သ ဒသဗလဓရသ္သ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိနော သီဟနာဒနာဒိနော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမသ္သ ဓမ္မိသ္သရသ္သ ဓမ္မရာဇသ္သ ဓမ္မာဓိပတိနော ဓမ္မဒီပသ္သ ဓမ္မသရဏသ္သ သဒ္ဓမ္မဝရစက္ကဝတ္တိနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ။ န ဧတ္ထ အတ္ထေ ဝာ ဓမ္မေ ဝာ ပဒေ ဝာ ဗ္ယဉ္ဇနေ ဝာ ကင္ခာ ဝာ ဝိမတိ ဝာ ကာတဗ္ဗာတိ သဗ္ဗဒေဝမနုသ္သာနံ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အသ္သဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ, သဒ္ဓာသမ္ပဒံ ဥပ္ပာဒေတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
Apica iti me sutanti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimassavanaṃ vivaranto sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammasaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa. Na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kātabbāti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhammavinaye assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādeti. Tenetaṃ vuccati –
‘‘ဝိနာသယတိ အသ္သဒ္ဓံ၊ သဒ္ဓံ ဝဍ္ဎေတိ သာသနေ။
‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;
ဣတိ မေ သုတမိစ္စေဝံ၊ ဝဒံ ဂောတမသာဝကော’’တိ။
Iti me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.
ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ အညေသု သုတ္တေသု ‘ဧဝံ မေ သုတံ, ဧကံ သမယံ ဘဂဝာ’တိအာဒိနာ ကာလဒေသေ အပဒိသိတ္ဝာဝ နိဒာနံ ဘာသိတံ, ဧဝံ န ဘာသိတ’’န္တိ? အပရေ တာဝ အာဟု – န ပန ထေရေန ဘာသိတတ္တာ။ ဣဒဉ္ဟိ နိဒာနံ န အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမံ ဘာသိတံ ခုဇ္ဇုတ္တရာယ ပန ဘဂဝတာ ဥပာသိကာသု ဗဟုသ္သုတဘာဝေန ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတာယ သေက္ခပ္ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တာယ အရိယသာဝိကာယ သာမာဝတိပ္ပမုခာနံ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ ပဌမံ ဘာသိတံ။
Etthāha – ‘‘kasmā panettha yathā aññesu suttesu ‘evaṃ me sutaṃ, ekaṃ samayaṃ bhagavā’tiādinā kāladese apadisitvāva nidānaṃ bhāsitaṃ, evaṃ na bhāsita’’nti? Apare tāva āhu – na pana therena bhāsitattā. Idañhi nidānaṃ na āyasmatā ānandena paṭhamaṃ bhāsitaṃ khujjuttarāya pana bhagavatā upāsikāsu bahussutabhāvena etadagge ṭhapitāya sekkhappaṭisambhidāppattāya ariyasāvikāya sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ paṭhamaṃ bhāsitaṃ.
တတ္ရာယံ အနုပုဗ္ဗီကထာ – ဣတော ကိရ ကပ္ပသတသဟသ္သမတ္ထကေ ပဒုမုတ္တရော နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ဟံသဝတိယံ ဝိဟရတိ။ အထေကဒိဝသံ ဟံသဝတိယံ ဧကာ ကုလဓီတာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သောတုံ ဂစ္ဆန္တီဟိ ဥပာသိကာဟိ သဒ္ဓိံ အာရာမံ ဂတာ။ သတ္ထာရံ ဧကံ ဥပာသိကံ ဗဟုသ္သုတာနံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေန္တံ ဒိသ္ဝာ အဓိကာရံ ကတ္ဝာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေသိ။ သတ္ထာပိ နံ ဗ္ယာကာသိ ‘‘အနာဂတေ ဂောတမသ္သ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ သာဝိကာနံ ဥပာသိကာနံ ဗဟုသ္သုတာနံ အဂ္ဂာ ဘဝိသ္သတီ’’တိ။ တသ္သာ ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတ္ဝာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ပုန မနုသ္သေသူတိ ဧဝံ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရန္တိယာ ကပ္ပသတသဟသ္သံ အတိက္ကန္တံ။ အထ ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကပ္ပေ အမ္ဟာကံ ဘဂဝတော ကာလေ သာ ဒေဝလောကတော စဝိတ္ဝာ ဃောသကသေဋ္ဌိသ္သ ဂေဟေ ဒာသိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟိ, ဥတ္တရာတိသ္သာ နာမံ အကံသု။ သာ ဇာတကာလေ ခုဇ္ဇာ အဟောသီတိ ခုဇ္ဇုတ္တရာတ္ဝေဝ ပညာယိတ္ထ။ သာ အပရဘာဂေ ဃောသကသေဋ္ဌိနာ ရညော ဥတေနသ္သ သာမာဝတိယာ ဒိန္နကာလေ တသ္သာ ပရိစာရိကဘာဝေန ဒိန္နာ ရညော ဥတေနသ္သ အန္တေပုရေ ဝသတိ။
Tatrāyaṃ anupubbīkathā – ito kira kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma sammāsambuddho loke uppajjitvā pavattitavaradhammacakko haṃsavatiyaṃ viharati. Athekadivasaṃ haṃsavatiyaṃ ekā kuladhītā satthu dhammadesanaṃ sotuṃ gacchantīhi upāsikāhi saddhiṃ ārāmaṃ gatā. Satthāraṃ ekaṃ upāsikaṃ bahussutānaṃ etadagge ṭhapentaṃ disvā adhikāraṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthesi. Satthāpi naṃ byākāsi ‘‘anāgate gotamassa nāma sammāsambuddhassa sāvikānaṃ upāsikānaṃ bahussutānaṃ aggā bhavissatī’’ti. Tassā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattitvā puna manussesūti evaṃ devamanussesu saṃsarantiyā kappasatasahassaṃ atikkantaṃ. Atha imasmiṃ bhaddakappe amhākaṃ bhagavato kāle sā devalokato cavitvā ghosakaseṭṭhissa gehe dāsiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, uttarātissā nāmaṃ akaṃsu. Sā jātakāle khujjā ahosīti khujjuttarātveva paññāyittha. Sā aparabhāge ghosakaseṭṭhinā rañño utenassa sāmāvatiyā dinnakāle tassā paricārikabhāvena dinnā rañño utenassa antepure vasati.
တေန စ သမယေန ကောသမ္ဗိယံ ဃောသကသေဋ္ဌိကုက္ကုဋသေဋ္ဌိပာဝာရိကသေဋ္ဌိနော ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိသ္သ တယော ဝိဟာရေ ကာရေတ္ဝာ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တေ တထာဂတေ ကောသမ္ဗိနဂရံ သမ္ပတ္တေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခသ္သ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ ဝိဟာရေ နိယ္ယာဒေတ္ဝာ မဟာဒာနာနိ ပဝတ္တေသုံ, မာသမတ္တံ အတိက္ကမိ။ အထ နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓာ နာမ သဗ္ဗလောကာနုကမ္ပကာ, အညေသမ္ပိ ဩကာသံ ဒသ္သာမာ’’တိ ကောသမ္ဗိနဂရဝာသိနောပိ ဇနသ္သ ဩကာသံ အကံသု။ တတော ပဋ္ဌာယ နာဂရာ ဝီထိသဘာဂေန ဂဏသဘာဂေန မဟာဒာနံ ဒေန္တိ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတော မာလာကာရဇေဋ္ဌကသ္သ ဂေဟေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ခုဇ္ဇုတ္တရာ သာမာဝတိယာ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတုံ အဋ္ဌ ကဟာပဏေ အာဒာယ တံ ဂေဟံ အဂမာသိ။ မာလာကာရဇေဋ္ဌကော တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အမ္မ ဥတ္တရေ, အဇ္ဇ တုယ္ဟံ ပုပ္ဖာနိ ဒာတုံ ခဏော နတ္ထိ, အဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင္ဃံ ပရိဝိသာမိ, တ္ဝမ္ပိ ပရိဝေသနာယ သဟာယိကာ ဟောဟိ, ဧဝံ ဣတော ပရေသံ ဝေယ္ယာဝစ္စကရဏတော မုစ္စိသ္သသီ’’တိ အာဟ။ တတော ခုဇ္ဇုတ္တရာ ဗုဒ္ဓာနံ ဘတ္တဂ္ဂေ ဝေယ္ယာဝစ္စံ အကာသိ။ သာ သတ္ထာရာ ဥပနိသိန္နကထာဝသေန ကထိတံ သဗ္ဗမေဝ ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဏ္ဟိ, အနုမောဒနံ ပန သုတ္ဝာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။
Tena ca samayena kosambiyaṃ ghosakaseṭṭhikukkuṭaseṭṭhipāvārikaseṭṭhino bhagavantaṃ uddissa tayo vihāre kāretvā janapadacārikaṃ carante tathāgate kosambinagaraṃ sampatte buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa vihāre niyyādetvā mahādānāni pavattesuṃ, māsamattaṃ atikkami. Atha nesaṃ etadahosi – ‘‘buddhā nāma sabbalokānukampakā, aññesampi okāsaṃ dassāmā’’ti kosambinagaravāsinopi janassa okāsaṃ akaṃsu. Tato paṭṭhāya nāgarā vīthisabhāgena gaṇasabhāgena mahādānaṃ denti. Athekadivasaṃ satthā bhikkhusaṅghaparivuto mālākārajeṭṭhakassa gehe nisīdi. Tasmiṃ khaṇe khujjuttarā sāmāvatiyā pupphāni gahetuṃ aṭṭha kahāpaṇe ādāya taṃ gehaṃ agamāsi. Mālākārajeṭṭhako taṃ disvā ‘‘amma uttare, ajja tuyhaṃ pupphāni dātuṃ khaṇo natthi, ahaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisāmi, tvampi parivesanāya sahāyikā hohi, evaṃ ito paresaṃ veyyāvaccakaraṇato muccissasī’’ti āha. Tato khujjuttarā buddhānaṃ bhattagge veyyāvaccaṃ akāsi. Sā satthārā upanisinnakathāvasena kathitaṃ sabbameva dhammaṃ uggaṇhi, anumodanaṃ pana sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
သာ အညေသု ဒိဝသေသု စတ္တာရောဝ ကဟာပဏေ ဒတ္ဝာ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတ္ဝာ ဂစ္ဆတိ, တသ္မိံ ပန ဒိဝသေ ဒိဋ္ဌသစ္စဘာဝေန ပရသန္တကေ စိတ္တံ အနုပ္ပာဒေတ္ဝာ အဋ္ဌပိ ကဟာပဏေ ဒတ္ဝာ ပစ္ဆိံ ပူရေတ္ဝာ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတ္ဝာ သာမာဝတိယာ သန္တိကံ အဂမာသိ။ အထ နံ သာ ပုစ္ဆိ ‘‘အမ္မ ဥတ္တရေ, တ္ဝံ အညေသု ဒိဝသေသု န ဗဟူနိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရသိ, အဇ္ဇ ပန ဗဟုကာနိ, ကိံ နော ရာဇာ ဥတ္တရိတရံ ပသန္နော’’တိ? သာ မုသာ ဝတ္တုံ အဘဗ္ဗတာယ အတီတေ အတ္တနာ ကတံ အနိဂူဟိတ္ဝာ သဗ္ဗံ ကထေသိ။ အထ ‘‘ကသ္မာ အဇ္ဇ ဗဟူနိ အာဟရသီ’’တိ စ ဝုတ္တာ ‘‘အဇ္ဇာဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ အမတံ သစ္ဆာကာသိံ, တသ္မာ တုမ္ဟေ န ဝဉ္စေမီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတ္ဝာ ‘‘အရေ ဒုဋ္ဌဒာသိ, ဧတ္တကံ ကာလံ တယာ ဂဟိတေ ကဟာပဏေ ဒေဟီ’’တိ အတဇ္ဇေတ္ဝာ ပုဗ္ဗဟေတုနာ စောဒိယမာနာ ‘‘အမ္မ, တယာ ပီတံ အမတံ, အမ္ဟေပိ ပာယေဟီ’’တိ ဝတ္ဝာ ‘‘တေန ဟိ မံ န္ဟာပေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သောဠသဟိ ဂန္ဓောဒကဃဋေဟိ န္ဟာပေတ္ဝာ ဒ္ဝေ မဋ္ဌသာဋကေ ဒာပေသိ။ သာ ဧကံ နိဝာသေတ္ဝာ ဧကံ ပာရုပိတ္ဝာ အာသနံ ပညာပေတ္ဝာ အာသနေ နိသီဒိတ္ဝာ ဝိစိတ္ရဗီဇနိံ အာဒာယ နီစာသနေသု နိသိန္နာနိ ပဉ္စ မာတုဂာမသတာနိ အာမန္တေတ္ဝာ သေခပ္ပဋိသမ္ဘိဒာသု ဌတ္ဝာ သတ္ထာရာ ဒေသိတနိယာမေနေဝ တာသံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ တာ သဗ္ဗာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တာ သဗ္ဗာပိ ခုဇ္ဇုတ္တရံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ‘‘အမ္မ, အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ တ္ဝံ ကိလိဋ္ဌကမ္မံ မာ ကရိ, အမ္ဟာကံ မာတုဋ္ဌာနေ အာစရိယဋ္ဌာနေ စ ပတိဋ္ဌာဟီ’’တိ ဂရုဋ္ဌာနေ ဌပယိံသု။
Sā aññesu divasesu cattārova kahāpaṇe datvā pupphāni gahetvā gacchati, tasmiṃ pana divase diṭṭhasaccabhāvena parasantake cittaṃ anuppādetvā aṭṭhapi kahāpaṇe datvā pacchiṃ pūretvā pupphāni gahetvā sāmāvatiyā santikaṃ agamāsi. Atha naṃ sā pucchi ‘‘amma uttare, tvaṃ aññesu divasesu na bahūni pupphāni āharasi, ajja pana bahukāni, kiṃ no rājā uttaritaraṃ pasanno’’ti? Sā musā vattuṃ abhabbatāya atīte attanā kataṃ anigūhitvā sabbaṃ kathesi. Atha ‘‘kasmā ajja bahūni āharasī’’ti ca vuttā ‘‘ajjāhaṃ sammāsambuddhassa dhammaṃ sutvā amataṃ sacchākāsiṃ, tasmā tumhe na vañcemī’’ti āha. Taṃ sutvā ‘‘are duṭṭhadāsi, ettakaṃ kālaṃ tayā gahite kahāpaṇe dehī’’ti atajjetvā pubbahetunā codiyamānā ‘‘amma, tayā pītaṃ amataṃ, amhepi pāyehī’’ti vatvā ‘‘tena hi maṃ nhāpehī’’ti vutte soḷasahi gandhodakaghaṭehi nhāpetvā dve maṭṭhasāṭake dāpesi. Sā ekaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā āsanaṃ paññāpetvā āsane nisīditvā vicitrabījaniṃ ādāya nīcāsanesu nisinnāni pañca mātugāmasatāni āmantetvā sekhappaṭisambhidāsu ṭhatvā satthārā desitaniyāmeneva tāsaṃ dhammaṃ desesi. Desanāvasāne tā sabbā sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tā sabbāpi khujjuttaraṃ vanditvā ‘‘amma, ajja paṭṭhāya tvaṃ kiliṭṭhakammaṃ mā kari, amhākaṃ mātuṭṭhāne ācariyaṭṭhāne ca patiṭṭhāhī’’ti garuṭṭhāne ṭhapayiṃsu.
ကသ္မာ ပနေသာ ဒာသီ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တာတိ? သာ ကိရ ကသ္သပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ဗာရာဏသိယံ သေဋ္ဌိဓီတာ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဧကာယ ခီဏာသဝတ္ထေရိယာ ဥပဋ္ဌာကကုလံ ဂတာယ ‘‘ဧတံ မေ အယ္ယေ, ပသာဓနပေဠိကံ ဒေထာ’’တိ ဝေယ္ယာဝစ္စံ ကာရေသိ။ ထေရီပိ ‘‘အဒေန္တိယာ မယိ အာဃာတံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိသ္သတိ, ဒေန္တိယာ ပရေသံ ဒာသီ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိသ္သတိ, နိရယသန္တာပတော ဒာသိဘာဝော သေယ္ယော’’တိ အနုဒ္ဒယံ ပဋိစ္စ တသ္သာ ဝစနံ အကာသိ။ သာ တေန ကမ္မေန ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ပရေသံ ဒာသီယေဝ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ။
Kasmā panesā dāsī hutvā nibbattāti? Sā kira kassapasammāsambuddhakāle bārāṇasiyaṃ seṭṭhidhītā hutvā nibbattā. Ekāya khīṇāsavattheriyā upaṭṭhākakulaṃ gatāya ‘‘etaṃ me ayye, pasādhanapeḷikaṃ dethā’’ti veyyāvaccaṃ kāresi. Therīpi ‘‘adentiyā mayi āghātaṃ uppādetvā niraye nibbattissati, dentiyā paresaṃ dāsī hutvā nibbattissati, nirayasantāpato dāsibhāvo seyyo’’ti anuddayaṃ paṭicca tassā vacanaṃ akāsi. Sā tena kammena pañca jātisatāni paresaṃ dāsīyeva hutvā nibbatti.
ကသ္မာ ပန ခုဇ္ဇာ အဟောသိ? အနုပ္ပန္နေ ကိရ ဗုဒ္ဓေ အယံ ဗာရာဏသိရညော ဂေဟေ ဝသန္တီ ဧကံ ရာဇကုလူပကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ထောကံ ခုဇ္ဇဓာတုကံ ဒိသ္ဝာ အတ္တနာ သဟဝာသီနံ မာတုဂာမာနံ ပုရတော ပရိဟာသံ ကရောန္တီ ယထာဝဇ္ဇံ ကေဠိဝသေန ခုဇ္ဇာကာရံ ဒသ္သေသိ, တသ္မာ ခုဇ္ဇာ ဟုတ္ဝာ နိဗ္ဗတ္တိ။
Kasmā pana khujjā ahosi? Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī ekaṃ rājakulūpakaṃ paccekabuddhaṃ thokaṃ khujjadhātukaṃ disvā attanā sahavāsīnaṃ mātugāmānaṃ purato parihāsaṃ karontī yathāvajjaṃ keḷivasena khujjākāraṃ dassesi, tasmā khujjā hutvā nibbatti.
ကိံ ပန ကတ္ဝာ ပညဝန္တီ ဇာတာတိ? အနုပ္ပန္နေ ကိရ ဗုဒ္ဓေ အယံ ဗာရာဏသိရညော ဂေဟေ ဝသန္တီ အဋ္ဌ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ရာဇဂေဟတော ဥဏ္ဟပာယာသသ္သ ပူရိတေ ပတ္တေ ပရိဝတ္တိတ္ဝာ ပရိဝတ္တိတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တေ ဒိသ္ဝာ အတ္တနော သန္တကာနိ အဋ္ဌ ဒန္တဝလယာနိ ‘‘ဣဓ ဌပေတ္ဝာ ဂဏ္ဟထာ’’တိ အဒာသိ။ တေ တထာ ကတ္ဝာ ဩလောကေသုံ။ ‘‘တုမ္ဟာကညေဝ တာနိ ပရိစ္စတ္တာနိ, ဂဟေတ္ဝာ ဂစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ တေ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမံသု။ အဇ္ဇာပိ တာနိ ဝလယာနိ အရောဂာနေဝ။ သာ တသ္သ နိသ္သန္ဒေန ပညဝန္တီ ဇာတာ။
Kiṃ pana katvā paññavantī jātāti? Anuppanne kira buddhe ayaṃ bārāṇasirañño gehe vasantī aṭṭha paccekabuddhe rājagehato uṇhapāyāsassa pūrite patte parivattitvā parivattitvā gaṇhante disvā attano santakāni aṭṭha dantavalayāni ‘‘idha ṭhapetvā gaṇhathā’’ti adāsi. Te tathā katvā olokesuṃ. ‘‘Tumhākaññeva tāni pariccattāni, gahetvā gacchathā’’ti āha. Te nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu. Ajjāpi tāni valayāni arogāneva. Sā tassa nissandena paññavantī jātā.
အထ နံ သာမာဝတိပ္ပမုခာနိ ပဉ္စ ဣတ္ထိသတာနိ ‘‘အမ္မ, တ္ဝံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ အမ္ဟာကံ ဒေသေဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ သာ တထာ ကရောန္တီ အပရဘာဂေ တိပိဋကဓရာ ဇာတာ။ တသ္မာ နံ သတ္ထာ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝိကာနံ ဗဟုသ္သုတာနံ ဥပာသိကာနံ ယဒိဒံ ခုဇ္ဇုတ္တရာ’’တိ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။ ဣတိ ဥပာသိကာသု ဗဟုသ္သုတဘာဝေန သတ္ထာရာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတာ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တာ ခုဇ္ဇုတ္တရာ အရိယသာဝိကာ သတ္ထရိ ကောသမ္ဗိယံ ဝိဟရန္တေ ကာလေန ကာလံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ ဓမ္မံ သုတ္ဝာ အန္တေပုရံ ဂန္တ္ဝာ သာမာဝတိပ္ပမုခာနံ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ အရိယသာဝိကာနံ သတ္ထာရာ ဒေသိတနိယာမေန ယထာသုတံ ဓမ္မံ ကထေန္တီ အတ္တာနံ ပရိမောစေတ္ဝာ သတ္ထု သန္တိကေ သုတဘာဝံ ပကာသေန္တီ ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ ဝုတ္တမရဟတာတိ မေ သုတ’’န္တိ နိဒာနံ အာရောပေသိ။
Atha naṃ sāmāvatippamukhāni pañca itthisatāni ‘‘amma, tvaṃ divase divase satthu santikaṃ gantvā bhagavatā desitaṃ dhammaṃ sutvā amhākaṃ desehī’’ti vadiṃsu. Sā tathā karontī aparabhāge tipiṭakadharā jātā. Tasmā naṃ satthā – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvikānaṃ bahussutānaṃ upāsikānaṃ yadidaṃ khujjuttarā’’ti etadagge ṭhapesi. Iti upāsikāsu bahussutabhāvena satthārā etadagge ṭhapitā paṭisambhidāppattā khujjuttarā ariyasāvikā satthari kosambiyaṃ viharante kālena kālaṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā antepuraṃ gantvā sāmāvatippamukhānaṃ pañcannaṃ itthisatānaṃ ariyasāvikānaṃ satthārā desitaniyāmena yathāsutaṃ dhammaṃ kathentī attānaṃ parimocetvā satthu santike sutabhāvaṃ pakāsentī ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatā vuttamarahatāti me suta’’nti nidānaṃ āropesi.
ယသ္မာ ပန တသ္မိံယေဝ နဂရေ ဘဂဝတော သမ္မုခာ သုတ္ဝာ တဒဟေဝ တာယ တာသံ ဘာသိတံ, တသ္မာ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝာ ကောသမ္ဗိယံ ဝိဟရတီ’’တိ ကာလဒေသံ အပဒိသိတုံ ပယောဇနသမ္ဘဝောဝ နတ္ထိ သုပာကဋဘာဝတော။ ဘိက္ခုနိယော စသ္သာ သန္တိကေ ဣမာနိ သုတ္တာနိ ဂဏ္ဟိံသု။ ဧဝံ ပရမ္ပရာယ ဘိက္ခူသုပိ တာယ အာရောပိတံ နိဒာနံ ပာကဋံ အဟောသိ။ အထ အာယသ္မာ အာနန္ဒော တထာဂတသ္သ ပရိနိဗ္ဗာနတော အပရဘာဂေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာယံ အဇာတသတ္တုနာ ကာရာပိတေ သဒ္ဓမ္မမဏ္ဍပေ မဟာကသ္သပပ္ပမုခသ္သ ဝသီဂဏသ္သ မဇ္ဈေ နိသီဒိတ္ဝာ ဓမ္မံ သင္ဂာယန္တော ဣမေသံ သုတ္တာနံ နိဒာနသ္သ ဒ္ဝေဠ္ဟကံ ပရိဟရန္တော တာယ အာရောပိတနိယာမေနေဝ နိဒာနံ အာရောပေသီတိ။
Yasmā pana tasmiṃyeva nagare bhagavato sammukhā sutvā tadaheva tāya tāsaṃ bhāsitaṃ, tasmā ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā kosambiyaṃ viharatī’’ti kāladesaṃ apadisituṃ payojanasambhavova natthi supākaṭabhāvato. Bhikkhuniyo cassā santike imāni suttāni gaṇhiṃsu. Evaṃ paramparāya bhikkhūsupi tāya āropitaṃ nidānaṃ pākaṭaṃ ahosi. Atha āyasmā ānando tathāgatassa parinibbānato aparabhāge sattapaṇṇiguhāyaṃ ajātasattunā kārāpite saddhammamaṇḍape mahākassapappamukhassa vasīgaṇassa majjhe nisīditvā dhammaṃ saṅgāyanto imesaṃ suttānaṃ nidānassa dveḷhakaṃ pariharanto tāya āropitaniyāmeneva nidānaṃ āropesīti.
ကေစိ ပနေတ္ထ ဗဟုပ္ပကာရေ ပပဉ္စေန္တိ။ ကိံ တေဟိ? အပိစ နာနာနယေဟိ သင္ဂီတိကာရာ ဓမ္မဝိနယံ သင္ဂာယိံသု။ အနုဗုဒ္ဓာ ဟိ ဓမ္မသင္ဂာဟကမဟာထေရာ, တေ သမ္မဒေဝ ဓမ္မဝိနယသ္သ သင္ဂာယနာကာရံ ဇာနန္တာ ကတ္ထစိ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ, ကတ္ထစိ ‘‘တေန သမယေနာ’’တိအာဒိနာ, ကတ္ထစိ ဂာထာဗန္ဓဝသေန နိဒာနံ ဌပေန္တာ, ကတ္ထစိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နိဒာနံ အဋ္ဌပေန္တာ ဝဂ္ဂသင္ဂဟာဒိဝသေန ဓမ္မဝိနယံ သင္ဂာယိံသု။ တတ္ထ ဣဓ ဝုတ္တဉ္ဟေတန္တိအာဒိနာ နိဒာနံ ဌပေတ္ဝာ သင္ဂာယိံသု, ကိဉ္စိ သုတ္တဂေယ္ယာဒိဝသေန နဝင္ဂမိဒံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ ယထာ စေတံ, ဧဝံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာနံ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ‘‘အပ္ပကဉ္စ နေသံ အဟောသိ သုတ္တံ ဂေယ္ယ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဣတိဝုတ္တကင္ဂသ္သ အညံ ကိဉ္စိ န ပညာယတိ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ ဌပေတ္ဝာ ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ။ပေ.။ မေ သုတ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာတိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဒ္ဝာဒသုတ္တရသတသုတ္တန္တာ ဣတိဝုတ္တက’’န္တိ။ တသ္မာ သတ္ထု အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တေဟိ ဓမ္မသင္ဂာဟကေဟိ အရိယသာဝိကာယ ဝာ ဣမေသံ သုတ္တာနံ ဣတိဝုတ္တကင္ဂဘာဝဉာပနတ္ထံ ဣမိနာဝ နယေန နိဒာနံ ဌပိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Keci panettha bahuppakāre papañcenti. Kiṃ tehi? Apica nānānayehi saṅgītikārā dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Anubuddhā hi dhammasaṅgāhakamahātherā, te sammadeva dhammavinayassa saṅgāyanākāraṃ jānantā katthaci ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā, katthaci ‘‘tena samayenā’’tiādinā, katthaci gāthābandhavasena nidānaṃ ṭhapentā, katthaci sabbena sabbaṃ nidānaṃ aṭṭhapentā vaggasaṅgahādivasena dhammavinayaṃ saṅgāyiṃsu. Tattha idha vuttañhetantiādinā nidānaṃ ṭhapetvā saṅgāyiṃsu, kiñci suttageyyādivasena navaṅgamidaṃ buddhavacanaṃ. Yathā cetaṃ, evaṃ sabbesampi sammāsambuddhānaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘appakañca nesaṃ ahosi suttaṃ geyya’’ntiādi. Tattha itivuttakaṅgassa aññaṃ kiñci na paññāyati tabbhāvanimittaṃ ṭhapetvā ‘‘vuttañhetaṃ…pe… me suta’’nti idaṃ vacanaṃ. Tenāhu aṭṭhakathācariyā ‘‘vuttañhetaṃ bhagavatāti ādinayappavattā dvādasuttarasatasuttantā itivuttaka’’nti. Tasmā satthu adhippāyaṃ jānantehi dhammasaṅgāhakehi ariyasāvikāya vā imesaṃ suttānaṃ itivuttakaṅgabhāvañāpanatthaṃ imināva nayena nidānaṃ ṭhapitanti veditabbaṃ.
ကိမတ္ထံ ပန ဓမ္မဝိနယသင္ဂဟေ ကယိရမာနေ နိဒာနဝစနံ? နနု ဘဂဝတာ ဘာသိတဝစနသ္သေဝ သင္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာယ ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓေယ္ယဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသေဟိ ဥပနိဗန္ဓိတ္ဝာ ဌပိတာ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ အသမ္မောသဓမ္မာ သဒ္ဓေယ္ယာ စ ဒေသကာလကတ္တုဟေတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗဒ္ဓော ဝိယ ဝောဟာရဝိနိစ္ဆယော။ တေနေဝ စ အာယသ္မတာ မဟာကသ္သပေန ဗ္ရဟ္မဇာလမူလပရိယာယသုတ္တာဒီနံ ဒေသာဒိပုစ္ဆာသု ကတာသု တာသံ ဝိသ္သဇ္ဇနံ ကရောန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ နိဒာနံ ဘာသိတံ။ ဣဓ ပန ဒေသကာလသ္သ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။
Kimatthaṃ pana dhammavinayasaṅgahe kayiramāne nidānavacanaṃ? Nanu bhagavatā bhāsitavacanasseva saṅgaho kātabboti? Vuccate – desanāya ṭhitiasammosasaddheyyabhāvasampādanatthaṃ. Kāladesadesakaparisāpadesehi upanibandhitvā ṭhapitā hi desanā ciraṭṭhitikā hoti asammosadhammā saddheyyā ca desakālakattuhetunimittehi upanibaddho viya vohāravinicchayo. Teneva ca āyasmatā mahākassapena brahmajālamūlapariyāyasuttādīnaṃ desādipucchāsu katāsu tāsaṃ vissajjanaṃ karontena dhammabhaṇḍāgārikena ‘‘evaṃ me suta’’ntiādinā nidānaṃ bhāsitaṃ. Idha pana desakālassa aggahaṇe kāraṇaṃ vuttameva.
အပိစ သတ္ထု သမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒာနဝစနံ။ တထာဂတသ္သ ဟိ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗရစနာနုမာနာဂမတက္ကာဘာဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ပုဗ္ဗရစနာဒီဟိ အတ္ထော အတ္ထိ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏာစာရတာယ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ စ ဉေယ္ယဓမ္မေသု။ တထာ အာစရိယမုဋ္ဌိဓမ္မမစ္ဆရိယသာသနသာဝကာနုရာဂာဘာဝတော ခီဏာသဝဘာဝသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သဗ္ဗသော ခီဏာသဝသ္သ တေ သမ္ဘဝန္တီတိ သုဝိသုဒ္ဓသ္သ ပရာနုဂ္ဂဟပဝတ္တိ။ ဧဝံ ဒေသကသံကိလေသဘူတာနံ ဒိဋ္ဌိသီလသမ္ပဒာဒူသကာနံ အဝိဇ္ဇာတဏ္ဟာနံ အစ္စန္တာဘာဝသံသူစကေဟိ ဉာဏသမ္ပဒာပဟာနသမ္ပဒာဘိဗ္ယဉ္ဇကေဟိ စ သမ္ဗုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓဘာဝေဟိ ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒ္ဝယသိဒ္ဓိ, တတော စ အန္တရာယိကနိယ္ယာနိကဓမ္မေသု အသမ္မောဟဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒ္ဝယသိဒ္ဓီတိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇသမန္နာဂမော အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိ စ နိဒာနဝစနေန ပကာသိတာ ဟောတိ, တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပ္ပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတော။ ဣဓ ပန အနဝသေသတော ကာမဒောသပ္ပဟာနံ ဝိဓာယ ဒေသနာဒီပနတော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထု သမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒာနဝစန’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဘဂဝတာ အရဟတာ’’တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ယထာဝုတ္တအတ္ထဝိဘာဝနတာ ဟေဋ္ဌာ ဒသ္သိတာ ဧဝ။
Apica satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tathāgatassa hi bhagavato pubbaracanānumānāgamatakkābhāvato sammāsambuddhabhāvasiddhi. Na hi sammāsambuddhassa pubbaracanādīhi attho atthi sabbattha appaṭihatañāṇācāratāya ekappamāṇattā ca ñeyyadhammesu. Tathā ācariyamuṭṭhidhammamacchariyasāsanasāvakānurāgābhāvato khīṇāsavabhāvasiddhi. Na hi sabbaso khīṇāsavassa te sambhavantīti suvisuddhassa parānuggahapavatti. Evaṃ desakasaṃkilesabhūtānaṃ diṭṭhisīlasampadādūsakānaṃ avijjātaṇhānaṃ accantābhāvasaṃsūcakehi ñāṇasampadāpahānasampadābhibyañjakehi ca sambuddhavisuddhabhāvehi purimavesārajjadvayasiddhi, tato ca antarāyikaniyyānikadhammesu asammohabhāvasiddhito pacchimavesārajjadvayasiddhīti bhagavato catuvesārajjasamannāgamo attahitaparahitapaṭipatti ca nidānavacanena pakāsitā hoti, tattha tattha sampattaparisāya ajjhāsayānurūpaṃ ṭhānuppattikappaṭibhānena dhammadesanādīpanato. Idha pana anavasesato kāmadosappahānaṃ vidhāya desanādīpanato cāti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘satthu sampattippakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti. Ettha ca ‘‘bhagavatā arahatā’’ti imehi padehi yathāvuttaatthavibhāvanatā heṭṭhā dassitā eva.
တထာ သာသနသမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒာနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယသ္သ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထကာ ပဋိပတ္တိ အတ္တဟိတာ ဝာ။ တသ္မာ ပရေသံယေဝတ္ထာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယသ္သ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ ယထာပဝတ္တံ ဝုစ္စမာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တာနံ အနုသာသနတ္ထေန သာသနံ, န ကဗ္ဗရစနာ။ တယိဒံ သတ္ထု စရိတံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသေဟိ တတ္ထ တတ္ထ နိဒာနဝစနေဟိ ယထာရဟံ ပကာသိယတိ။ ဣဓ ပန ဒေသကပရိသာပဒေသေဟီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာသနသမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒာနဝစန’’န္တိ။
Tathā sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacanaṃ. Ñāṇakaruṇāpariggahitasabbakiriyassa hi bhagavato natthi niratthakā paṭipatti attahitā vā. Tasmā paresaṃyevatthāya pavattasabbakiriyassa sammāsambuddhassa sakalampi kāyavacīmanokammaṃ yathāpavattaṃ vuccamānaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ sattānaṃ anusāsanatthena sāsanaṃ, na kabbaracanā. Tayidaṃ satthu caritaṃ kāladesadesakaparisāpadesehi tattha tattha nidānavacanehi yathārahaṃ pakāsiyati. Idha pana desakaparisāpadesehīti yojetabbaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘sāsanasampattippakāsanatthaṃ nidānavacana’’nti.
အပိစ သတ္ထုနော ပမာဏဘာဝပ္ပကာသနေန သာသနသ္သ ပမာဏဘာဝဒသ္သနတ္ထံ နိဒာနဝစနံ။ တဉ္စသ္သ ပမာဏဘာဝဒသ္သနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ‘‘ဘဂဝတာ အရဟတာ’’တိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ဝိဘာဝိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဒမေတ္ထ နိဒာနဝစနပ္ပယောဇနသ္သ မုခမတ္တနိဒသ္သနန္တိ။
Apica satthuno pamāṇabhāvappakāsanena sāsanassa pamāṇabhāvadassanatthaṃ nidānavacanaṃ. Tañcassa pamāṇabhāvadassanaṃ heṭṭhā vuttanayānusārena ‘‘bhagavatā arahatā’’ti imehi padehi vibhāvitanti veditabbaṃ. Idamettha nidānavacanappayojanassa mukhamattanidassananti.
နိဒာနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Nidānavaṇṇanā niṭṭhitā.