| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ
Kāmāvacarakusalaṃ
ನಿದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Niddesavārakathāvaṇṇanā
೨. ಫುಸನಕವಸೇನಾತಿ ಸನ್ತೇ ಅಸನ್ತೇಪಿ ವಿಸಯೇ ಆಪಾಥಗತೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ನಿಪತನವಸೇನ ‘‘ಚಿತ್ತಂ ಮನೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೬, ೧೭) ವಿಯ ಕಿಚ್ಚವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಮಾನಸ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೬, ೧೭) ವಿಯ ಸಮಾನೇ ಅತ್ಥೇ ಸದ್ದವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಪಣ್ಡರ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೬, ೧೭) ವಿಯ ಗುಣವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಚೇತಸಿಕಂ ಸಾತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೨, ೧೮) ವಿಯ ನಿಸ್ಸಯವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಠಿತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೧೫, ೨೪) ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅವತ್ಥಾಭಾವವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಅಲುಬ್ಭನಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೩೨) ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಭಾವವಿಸೇಸಂ, ‘‘ಅಲುಬ್ಭಿತತ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ೩೨) ವಿಯ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಕಿರಿಯಾಭಾವಭೂತತಾವಿಸೇಸನ್ತಿಆದಿಕಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಧಮ್ಮಮತ್ತದೀಪನಂ ಸಭಾವಪದಂ। ಫುಸನ್ತಸ್ಸ ಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಫುಸನಕಿರಿಯಾ ಫುಸನಾಕಾರೋ। ಸಮ್ಫುಸನಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಸಮಾಗಮಫುಸನಾ, ನ ಪಟಿಲಾಭಸಮ್ಫುಸನಾ। ಸಮ್ಫುಸಿತಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇನ ಸಮಾಗತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಸಮ್ಫುಸಿತತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಚಿತ್ತಂ ಸಮ್ಫುಸಿತನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ತಸ್ಸ ಭಾವೋ। ಏವಂ ಅಞ್ಞೇಸುಪಿ ಭಾವನಿದ್ದೇಸೇಸು ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
2. Phusanakavasenāti sante asantepi visaye āpāthagate cittassa sannipatanavasena ‘‘cittaṃ mano’’tiādīsu (dha. sa. 6, 17) viya kiccavisesaṃ, ‘‘mānasa’’ntiādīsu (dha. sa. 6, 17) viya samāne atthe saddavisesaṃ, ‘‘paṇḍara’’ntiādīsu (dha. sa. 6, 17) viya guṇavisesaṃ, ‘‘cetasikaṃ sāta’’ntiādīsu (dha. sa. 2, 18) viya nissayavisesaṃ, ‘‘cittassa ṭhitī’’tiādīsu (dha. sa. 15, 24) viya aññassa avatthābhāvavisesaṃ, ‘‘alubbhanā’’tiādīsu (dha. sa. 32) viya aññassa kiriyābhāvavisesaṃ, ‘‘alubbhitatta’’ntiādīsu (dha. sa. 32) viya aññassa kiriyābhāvabhūtatāvisesantiādikaṃ anapekkhitvā dhammamattadīpanaṃ sabhāvapadaṃ. Phusantassa hi cittassa phusanakiriyā phusanākāro. Samphusanāti ārammaṇasamāgamaphusanā, na paṭilābhasamphusanā. Samphusitassa ārammaṇena samāgatassa cittassa bhāvo samphusitattaṃ. Yasmiṃ sati cittaṃ samphusitanti vuccati, so tassa bhāvo. Evaṃ aññesupi bhāvaniddesesu daṭṭhabbaṃ.
ಅಪರಸ್ಸ ವೇವಚನಸ್ಸ, ಅಪರೇನ ವಾ ಪುರಿಮತ್ಥಸ್ಸ ದೀಪನಾ ಅಪರದೀಪನಾ। ‘‘ಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ ಕೋಸಲ್ಲ’’ನ್ತಿ ಏವಮಾದಯೋ ಪಞ್ಞಾವಿಸೇಸಾ ನಾನಾಕಾಲೇ ಲಬ್ಭಮಾನಾಪಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಚಿತ್ತೇ ಲಬ್ಭನ್ತಿ। ಏಕಸ್ಮಿಞ್ಚ ವಿಸೇಸೇ ಇತರೇಪಿ ಅನುಗತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ತಥಾ ವಿಭತ್ತಿ ಅತ್ಥತೋ ವಿಭತ್ತಿ ಹೋತಿ ಅತ್ಥನಾನತ್ತೇನ ಕತತ್ತಾ। ಅಥ ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಕೋಧೋ ಕುಜ್ಝನಾ ಕುಜ್ಝಿತತ್ತ’’ನ್ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೦೬೬) ಸಭಾವಾಕಾರಭಾವನಿದ್ದೇಸೇಹಿ ಕೋಧೋತಿ ಏವಮಾಕಾರೋವ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ, ನ ಏವಮಿಧ, ಇಧ ಪನ ಪಣ್ಡಿತಾದಿಭಾವಾಕಾರಭಿನ್ನೋ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ಇದಂ ವಿಭತ್ತಿಗಮನಂ ಅತ್ಥವಸೇನ ಹೋತಿ। ಸಮ್ಫುಸಿತತ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ನ ‘‘ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ಏವಮಾಕಾರೋವ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಸಮ್ಫಸ್ಸೋತಿ ಏವಮಾಕಾರೋ ಪನ ವುತ್ತೋತಿ ಅತ್ಥತೋ ವಿಭತ್ತಿಗಮನನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Aparassa vevacanassa, aparena vā purimatthassa dīpanā aparadīpanā. ‘‘Paṇḍiccaṃ kosalla’’nti evamādayo paññāvisesā nānākāle labbhamānāpi ekasmiṃ citte labbhanti. Ekasmiñca visese itarepi anugatā hontīti dassetuṃ tathā vibhatti atthato vibhatti hoti atthanānattena katattā. Atha vā yathā ‘‘kodho kujjhanā kujjhitatta’’nti (dha. sa. 1066) sabhāvākārabhāvaniddesehi kodhoti evamākārova attho vutto, na evamidha, idha pana paṇḍitādibhāvākārabhinno attho vuttoti idaṃ vibhattigamanaṃ atthavasena hoti. Samphusitattanti etthāpi na ‘‘phasso’’ti evamākārova attho vutto. Samphassoti evamākāro pana vuttoti atthato vibhattigamananti vuttaṃ.
ದೋಸೋ ಬ್ಯಾಪಾದೋತಿ ಉದ್ದೇಸೇಪಿ ನಾಮನಾನತ್ತೇನ ನಾನಾಭೂತೋ ಉದ್ದಿಟ್ಠೋ। ನಿದ್ದೇಸೇಪಿ ತೇನೇವ ನಾನತ್ತೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಏಕೋವ ಖನ್ಧೋ ಹೋತೀತಿ ಏಕೇನ ಖನ್ಧಸದ್ದೇನ ವತ್ತಬ್ಬತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಚೇತನಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧಂ ದಸ್ಸೇತಿ ತಪ್ಪಮುಖತ್ತಾ। ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಸತಂ, ಅಸನ್ತೋ ವಾ ಧಮ್ಮಾ, ನ ವಾ ಸದ್ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾತಿ ಅಸದ್ಧಮ್ಮವಚನೀಯಭಾವೇನ ಏಕೀಭೂತೋಪಿ ಅಸದ್ಧಮ್ಮೋ ಕೋಧಗರುತಾದಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪನಾನತ್ತೇನ ನಾನತ್ತಂ ಗತೋತಿ ‘‘ಚತ್ತಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾತಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ವಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಭಾವೇನ ಏಕೀಭೂತಾಪಿ ಕೋಧಾದಿವಿಸಿಟ್ಠಪಟಿಕ್ಖೇಪನಾನತ್ತೇನ ನಾನತ್ತಂ ಗತಾ। ಪಟಿಪಕ್ಖೋ ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪೀಯತಿ ತೇನ, ಸಯಂ ವಾ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತೀತಿ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾಪಟಿಕ್ಖೇಪನಾನತ್ತೇನ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಗರುತಾ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ವಾ ನಾನತ್ತಂ ಗತಾ। ಅಲೋಭೋತಿಆದೀನಂ ಫಸ್ಸಾದೀಹಿ ನಾನತ್ತಂ ಲೋಭಾದಿವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಲೋಭಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಲೋಭಾದೋಸಾಮೋಹಾನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞನಾನತ್ತಂ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪನಾನತ್ತೇನ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಪದತ್ಥಸ್ಸ ಪದನ್ತರೇನ ವಿಭಾವನಂ ಪದತ್ಥುತಿ। ತೇನ ಹಿ ತಂ ಪದಂ ಮಹತ್ಥನ್ತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ ಅಲಙ್ಕತಞ್ಚಾತಿ। ಅತ್ಥವಿಸೇಸಾಭಾವೇಪಿ ಆಭರಣವಸೇನ ಚ ಆದರವಸೇನ ಚ ಪುನ ವಚನಂ ದಳ್ಹೀಕಮ್ಮಂ।
Doso byāpādoti uddesepi nāmanānattena nānābhūto uddiṭṭho. Niddesepi teneva nānattena niddiṭṭho. Ekova khandho hotīti ekena khandhasaddena vattabbataṃ sandhāyāha. Cetanāti saṅkhārakkhandhaṃ dasseti tappamukhattā. Asaddhammāti asataṃ, asanto vā dhammā, na vā saddhammāti asaddhammāti asaddhammavacanīyabhāvena ekībhūtopi asaddhammo kodhagarutādivisiṭṭhena saddhammagarutāpaṭikkhepanānattena nānattaṃ gatoti ‘‘cattāro’’ti vuttaṃ. Na saddhammagarutāti vuccamānā vā asaddhammagarutā asaddhammagarutābhāvena ekībhūtāpi kodhādivisiṭṭhapaṭikkhepanānattena nānattaṃ gatā. Paṭipakkho vā paṭikkhipīyati tena, sayaṃ vā paṭikkhipatīti paṭikkhepoti vuccatīti saddhammagarutāpaṭikkhepanānattena asaddhammagarutā asaddhammā vā nānattaṃ gatā. Alobhotiādīnaṃ phassādīhi nānattaṃ lobhādivisiṭṭhena paṭikkhepena lobhādipaṭipakkhena vā veditabbaṃ. Alobhādosāmohānaṃ aññamaññanānattaṃ yathāvuttena paṭikkhepanānattena yojetabbaṃ. Padatthassa padantarena vibhāvanaṃ padatthuti. Tena hi taṃ padaṃ mahatthanti dīpitaṃ hoti alaṅkatañcāti. Atthavisesābhāvepi ābharaṇavasena ca ādaravasena ca puna vacanaṃ daḷhīkammaṃ.
೩. ತಜ್ಜನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಅನುಚ್ಛವಿಕಂ। ನ ಕೇವಲಂ ನಿದ್ದಿಸಿಯಮಾನಂ ಸಾತಮೇವ ಅಧಿಕತಂ , ಅಥ ಖೋ ಯಥಾನಿದ್ದಿಟ್ಠಾನಿ ಆರಮ್ಮಣಾನಿಪೀತಿ ‘‘ತೇಹಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸ ವಾ ಜಾತಾ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಫಸ್ಸತ್ಥಂ ಪವತ್ತಾತಿ ತಜ್ಜಾ। ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಂ, ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮೇ ವಾ ಅತ್ತನಿ ಸಾದಯತೀತಿ ಸಾತಂ ದ-ಕಾರಸ್ಸ ತ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ। ಸುಟ್ಠು ಖಾದತಿ, ಖಣತಿ ವಾ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಸುಖಂ।
3. Tajjanti tassa phalassa anucchavikaṃ. Na kevalaṃ niddisiyamānaṃ sātameva adhikataṃ , atha kho yathāniddiṭṭhāni ārammaṇānipīti ‘‘tehi vā’’tiādi vuttaṃ. Tassa vā jātā kāraṇabhāvena phassatthaṃ pavattāti tajjā. Taṃsamaṅgīpuggalaṃ, sampayuttadhamme vā attani sādayatīti sātaṃ da-kārassa ta-kāraṃ katvā. Suṭṭhu khādati, khaṇati vā dukkhanti sukhaṃ.
೫. ಪಾಸೋತಿ ರಾಗಪಾಸೋ। ಸೋ ಹಿ ನಿರಾವರಣತ್ತಾ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಚರೋ। ಅಕುಸಲಮ್ಪಿ ಪಣ್ಡರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕೋ ಪನ ವಾದೋ ಕುಸಲನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಞ್ಹಿ ಪಣ್ಡರತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಂ ಸಯಞ್ಚ ಪಣ್ಡರನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಸಬ್ಬಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಸಭಾವತೋ ಪಣ್ಡರಮೇವ, ಆಗನ್ತುಕೋಪಕ್ಕಿಲೇಸವೋದಾನೇಹಿ ಪನ ಸಾವಜ್ಜಾನವಜ್ಜಾನಂ ಉಪಕ್ಕಿಲಿಟ್ಠವಿಸುದ್ಧತರತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ। ದಾರುಪ್ಪಮಾಣೇಸು ಸಿಲಾದೀಸು ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಅಭಾವಾ ಕಿಞ್ಚಿ ನಿಮಿತ್ತಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ದಾರುಮ್ಹಿ ಪವತ್ತಾ ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ‘‘ಪಣ್ಣತ್ತಿಮತ್ತಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ-ಸದ್ದೇನ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೇವ ವುಚ್ಚೇಯ್ಯ ನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತ್ತಾತಿ ನ ತಸ್ಸಾ ತಜ್ಜತಾ। ತೇಹಿ ಆರಮ್ಮಣೇಹಿ ಜಾತಾ ತಜ್ಜಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಸಮ್ಫಸ್ಸಜತಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ನ ಹಿ ಸೋ ಆರಮ್ಮಣಂ, ನಾಪಿ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋ। ‘‘ತಿಣ್ಣಂ ಸಙ್ಗತಿ ಫಸ್ಸೋ’’ತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಮೇವ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋತಿ ವುತ್ತೋತಿ ತಸ್ಮಾ ನ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭೂತಂ ಸಮ್ಫಸ್ಸಜತಾಯ ತಜ್ಜಾಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಲಭತಿ, ನ ಚ ತದೇವ ತಸ್ಸ ಕಾರಣಭಾವೇನ ಫಲಭಾವೇನ ಚ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಹೋತೀತಿ। ಕಿಂ ವಾ ಏತೇನ, ಯಥಾ ಭಗವತಾ ವುತ್ತಾ ತಂಸಭಾವಾಯೇವ ತೇ ಧಮ್ಮಾತಿ ನ ಏವಂವಿಧೇಸು ಕಾರಣಂ ಮಗ್ಗಿತಬ್ಬಂ।
5. Pāsoti rāgapāso. So hi nirāvaraṇattā antalikkhacaro. Akusalampi paṇḍaranti vuttaṃ, ko pana vādo kusalanti adhippāyo. Tañhi paṇḍarato nikkhantaṃ sayañca paṇḍaranti. Atha vā sabbampi cittaṃ sabhāvato paṇḍarameva, āgantukopakkilesavodānehi pana sāvajjānavajjānaṃ upakkiliṭṭhavisuddhataratā hontīti. Dāruppamāṇesu silādīsu khandhapaññattiyā abhāvā kiñci nimittaṃ anapekkhitvā dārumhi pavattā khandhapaññattīti ‘‘paṇṇattimattaṭṭhenā’’ti vuttaṃ. Taṃ-saddena manoviññāṇadhātuyeva vucceyya niddisitabbattāti na tassā tajjatā. Tehi ārammaṇehi jātā tajjāti ca vuccamāne samphassajatā na vattabbā. Na hi so ārammaṇaṃ, nāpi visesapaccayo. ‘‘Tiṇṇaṃ saṅgati phasso’’ti viññāṇameva phassassa visesapaccayoti vuttoti tasmā na viññāṇaṃ visesapaccayabhūtaṃ samphassajatāya tajjāmanoviññāṇadhātusamphassajāpaññattiṃ labhati, na ca tadeva tassa kāraṇabhāvena phalabhāvena ca vuccamānaṃ suviññeyyaṃ hotīti. Kiṃ vā etena, yathā bhagavatā vuttā taṃsabhāvāyeva te dhammāti na evaṃvidhesu kāraṇaṃ maggitabbaṃ.
೭. ಏವಂ ತಕ್ಕನವಸೇನ ಲೋಕಸಿದ್ಧೇನಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಏವಞ್ಚೇವಞ್ಚ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿವಿಧಂ ತಕ್ಕನಂ ಕೂಪೇ ವಿಯ ಉದಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಆಕಡ್ಢನಂ ವಿತಕ್ಕನಂ।
7. Evaṃtakkanavasena lokasiddhenāti adhippāyo. Evañcevañca bhavitabbanti vividhaṃ takkanaṃ kūpe viya udakassa ārammaṇassa ākaḍḍhanaṃ vitakkanaṃ.
೮. ಸಮನ್ತತೋ ಚರಣಂ ವಿಚರಣಂ।
8. Samantato caraṇaṃ vicaraṇaṃ.
೯. ಅತ್ತಮನತಾತಿ ಏತ್ಥ ಅತ್ತ-ಸದ್ದೇನ ನ ಚಿತ್ತಂ ವುತ್ತಂ। ನ ಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮನೋ ಅತ್ಥೀತಿ। ಅತ್ತಮನಸ್ಸ ಪನ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಭಾವೋ ಅತ್ತಮನತಾತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ಪುಗ್ಗಲದಿಟ್ಠಿನಿಸೇಧನತ್ಥಂ ‘‘ಚಿತ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
9. Attamanatāti ettha atta-saddena na cittaṃ vuttaṃ. Na hi cittassa mano atthīti. Attamanassa pana puggalassa bhāvo attamanatāti vatvā puna puggaladiṭṭhinisedhanatthaṃ ‘‘cittassā’’ti vuttaṃ.
೧೧. ನ ಬಲವತೀ, ಕಸ್ಮಾ ಅವಟ್ಠಿತಿ ವುತ್ತಾತಿ? ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತೇನ ಪಾಣವಧಾದಿಕರಣೇ ತಥಾ ಅವಟ್ಠಾನಮತ್ತಭಾವತೋ । ವಿರೂಪಂ, ವಿವಿಧಂ ವಾ ಸಂಹರಣಂ ವಿಕಿರಣಂ ವಿಸಾಹಾರೋ, ಸಂಹರಣಂ ವಾ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ, ತದಭಾವೋ ವಿಸಾಹಾರೋ।
11. Na balavatī, kasmā avaṭṭhiti vuttāti? Ekaggacittena pāṇavadhādikaraṇe tathā avaṭṭhānamattabhāvato . Virūpaṃ, vividhaṃ vā saṃharaṇaṃ vikiraṇaṃ visāhāro, saṃharaṇaṃ vā sampiṇḍanaṃ, tadabhāvo visāhāro.
೧೨. ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಪರಿಯಾಯೇತಿ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ಕಾರಣೇ। ಸಮಾನಾಧಿಕರಣಭಾವೋ ದ್ವಿನ್ನಂ ಬಹೂನಂ ವಾ ಪದಾನಂ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥೇ ಪವತ್ತಿ।
12. Aññasmiṃ pariyāyeti aññasmiṃ kāraṇe. Samānādhikaraṇabhāvo dvinnaṃ bahūnaṃ vā padānaṃ ekasmiṃ atthe pavatti.
೧೩. ಆರಮ್ಭತಿ ಚಾತಿ ಆಪಜ್ಜತಿ ಚ। ಉದ್ಧಂ ಯಮನಂ ಉಯ್ಯಾಮೋ। ಧುರನ್ತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತುಂ ಆರದ್ಧಂ ಕುಸಲಂ, ಪಟಿಞ್ಞಂ ವಾ।
13. Ārambhati cāti āpajjati ca. Uddhaṃ yamanaṃ uyyāmo. Dhuranti nipphādetuṃ āraddhaṃ kusalaṃ, paṭiññaṃ vā.
೧೪. ತಿಣ್ಣನ್ತಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ। ಚಿತ್ತೇ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಜೋತನಞ್ಚ ಸತಿಯೇವಾತಿ ತಸ್ಸಾ ಏತಂ ಲಕ್ಖಣಂ।
14. Tiṇṇanti buddhādīnaṃ. Citte ārammaṇassa upaṭṭhānaṃ jotanañca satiyevāti tassā etaṃ lakkhaṇaṃ.
೧೬. ಪಾಸಾಣಸಕ್ಖರವಾಲಿಕಾದಿರಹಿತಾ ಭೂಮಿ ಸಣ್ಹಾತಿ ‘‘ಸಣ್ಹಟ್ಠೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
16. Pāsāṇasakkharavālikādirahitā bhūmi saṇhāti ‘‘saṇhaṭṭhenā’’ti vuttaṃ.
೧೯. ಅಯನ್ತೀತಿ ಏಕಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಮನುಸ್ಸಾದಿಸನ್ತತಿಅವಿಚ್ಛೇದವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತಿ। ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಸುಪಿ ಹಿ ಜೀವಿತಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಪವತ್ತಯಮಾನಮೇವ ತದವಿಚ್ಛೇದಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।
19. Ayantīti ekakammanibbattamanussādisantatiavicchedavasena pavattanti. Kusalākusalesupi hi jīvitaṃ indriyapaccayabhāvena sampayutte pavattayamānameva tadavicchedassa paccayo hoti.
೩೦. ಯಂ ಹಿರೀಯತೀತಿ ಹಿರೀಯತಿ-ಸದ್ದೇನ ವುತ್ತೋ ಭಾವೋ ಯಂ-ಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಯನ್ತಿ ಭಾವನಪುಂಸಕಂ ವಾ ಏತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಹಿರಿಯಿತಬ್ಬೇನಾತಿ ಚ ಹೇತುಅತ್ಥೇ ಕರಣವಚನಂ ಯುಜ್ಜತಿ।
30. Yaṃ hirīyatīti hirīyati-saddena vutto bhāvo yaṃ-saddena vuccatīti yanti bhāvanapuṃsakaṃ vā etaṃ daṭṭhabbaṃ. Hiriyitabbenāti ca hetuatthe karaṇavacanaṃ yujjati.
೩೨. ಅಲುಬ್ಭನಕವಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಲುಬ್ಭನಮೇವ ಅಲುಬ್ಭನಕನ್ತಿ ಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
32. Alubbhanakavasenāti ettha alubbhanameva alubbhanakanti bhāvaniddeso daṭṭhabbo.
೩೩. ಅಬ್ಯಾಪಜ್ಜೋತಿ ಬ್ಯಾಪಾದೇನ ದುಕ್ಖೇನ ದೋಮನಸ್ಸಸಙ್ಖಾತೇನ ದೋಸೇನ ವಿಯ ನ ಬ್ಯಾಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ।
33. Abyāpajjoti byāpādena dukkhena domanassasaṅkhātena dosena viya na byāpādetabbotipi attho yujjati.
೪೨-೪೩. ಥಿನಮಿದ್ಧಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಭಾವೇನ ಕುಸಲಧಮ್ಮೇ ಅನಿಚ್ಚಾದಿಮನಸಿಕಾರೇ ಚ ಸೀಘಂ ಸೀಘಂ ಪರಿವತ್ತನಸಮತ್ಥತಾ ಲಹುಪರಿಣಾಮತಾ, ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಾನಞ್ಹಿ ತಣ್ಹಾಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಅಕುಸಲಪ್ಪವತ್ತಿ ಪಕತಿಭೂತಾತಿ ನ ತತ್ಥ ಲಹುಪರಿಣಾಮತಾಯ ಅತ್ಥೋ। ತೇಸಞ್ಚ ಭಾವೋ ಗರುತಾಯೇವಾತಿ ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವಾನಂ ಲಹುತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸಾ ಹಿ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಸೀಘಂ ಭವಙ್ಗವುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।
42-43. Thinamiddhādipaṭipakkhabhāvena kusaladhamme aniccādimanasikāre ca sīghaṃ sīghaṃ parivattanasamatthatā lahupariṇāmatā, avijjānīvaraṇānañhi taṇhāsaṃyojanānaṃ sattānaṃ akusalappavatti pakatibhūtāti na tattha lahupariṇāmatāya attho. Tesañca bhāvo garutāyevāti tabbidhurasabhāvānaṃ lahutā daṭṭhabbā. Sā hi pavattamānā sīghaṃ bhavaṅgavuṭṭhānassa paccayo hoti.
೪೪-೪೫. ಯೇ ಚ ಧಮ್ಮಾ ಮೋಹಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ವಿಯ ಅವಿಪನ್ನಲಹುತಾ, ತೇಸಞ್ಚ ಕುಸಲಕರಣೇ ಅಪ್ಪಟಿಘಾತೋ ಮುದುತಾ। ಅಪ್ಪಟಿಘಾತೇನ ಮುದುತಾದಿರೂಪಸದಿಸತಾಯ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಮುದುತಾ ಮದ್ದವತಾತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
44-45. Ye ca dhammā mohasampayuttā viya avipannalahutā, tesañca kusalakaraṇe appaṭighāto mudutā. Appaṭighātena mudutādirūpasadisatāya arūpadhammānampi mudutā maddavatātiādi vuttaṃ.
೪೬-೪೭. ಸಿನೇಹವಸೇನ ಕಿಲಿನ್ನಂ ಅತಿಮುದುಕಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞಂ ಹೋತಿ ವಿಲೀನಂ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣಂ, ಮಾನಾದಿವಸೇನ ಅತಿಥದ್ಧಞ್ಚ ಅತಾಪಿತಂ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣಂ, ಯಂ ಪನಾನುರೂಪಮುದುತಾಯುತ್ತಂ, ತಂ ಕಮ್ಮಞ್ಞಂ ಹೋತಿ ಯುತ್ತಮದ್ದವಂ ವಿಯ ಸುವಣ್ಣಂ। ತಸ್ಸೇವ ಮುದುಕಸ್ಸ ಯೋ ಕಮ್ಮಞ್ಞಾಕಾರೋ, ಸಾ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾತಿ ಮುದುತಾವಿಸಿಟ್ಠಾ ಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
46-47. Sinehavasena kilinnaṃ atimudukaṃ cittaṃ akammaññaṃ hoti vilīnaṃ viya suvaṇṇaṃ, mānādivasena atithaddhañca atāpitaṃ viya suvaṇṇaṃ, yaṃ panānurūpamudutāyuttaṃ, taṃ kammaññaṃ hoti yuttamaddavaṃ viya suvaṇṇaṃ. Tasseva mudukassa yo kammaññākāro, sā kammaññatāti mudutāvisiṭṭhā kammaññatā veditabbā.
೫೦-೫೧. ಪಚ್ಚೋಸಕ್ಕನಭಾವೇನ ಪವತ್ತಂ ಅಕುಸಲಮೇವ ಪಚ್ಚೋಸಕ್ಕನಂ। ಏಕವೀಸತಿ ಅನೇಸನಾ ನಾಮ ವೇಜ್ಜಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ದೂತಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಪಹಿಣಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಗಣ್ಡಂ ಫಾಲೇತಿ, ಅರುಮಕ್ಖನಂ ದೇತಿ, ಉದ್ಧಂವಿರೇಚನಂ ದೇತಿ, ಅಧೋವಿರೇಚನಂ ದೇತಿ, ನತ್ಥುತೇಲಂ ಪಚತಿ, ಚಕ್ಖುತೇಲಂ ಪಚತಿ, ವೇಳುದಾನಂ ದೇತಿ, ಪಣ್ಣದಾನಂ ದೇತಿ, ಪುಪ್ಫದಾನಂ ದೇತಿ, ಫಲದಾನಂ ದೇತಿ, ಸಿನಾನದಾನಂ ದೇತಿ, ದನ್ತಕಟ್ಠದಾನಂ ದೇತಿ, ಮುಖೋದಕದಾನಂ ದೇತಿ, ಚುಣ್ಣದಾನಂ ದೇತಿ, ಮತ್ತಿಕಾದಾನಂ ದೇತಿ, ಚಾಟುಕಕಮ್ಮಂ ಕರೋತಿ, ಮುಗ್ಗಸೂಪಿಯಂ, ಪಾರಿಭಟ್ಯಂ, ಜಙ್ಘಪೇಸನಿಯಂ ದ್ವಾವೀಸತಿಮಂ ದೂತಕಮ್ಮೇನ ಸದಿಸಂ, ತಸ್ಮಾ ಏಕವೀಸತಿ। ಛ ಅಗೋಚರಾ ವೇಸಿಯಾಗೋಚರೋ, ವಿಧವಾ, ಥುಲ್ಲಕುಮಾರೀ, ಪಣ್ಡಕ, ಪಾನಾಗಾರ, ಭಿಕ್ಖುನೀಅಗೋಚರೋತಿ। ಸಙ್ಖೇಪತೋತಿ ಸರೂಪೇನ ಅನುದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಛನ್ದೋ’’ತಿಆದಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ ‘‘ಯೋ ಛನ್ದೋ ಛನ್ದಿಕತಾ’’ತಿಆದಿನಿದ್ದೇಸಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಯೇ ವಾ ಪನಾ’’ತಿ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
50-51. Paccosakkanabhāvena pavattaṃ akusalameva paccosakkanaṃ. Ekavīsati anesanā nāma vejjakammaṃ karoti, dūtakammaṃ karoti, pahiṇakammaṃ karoti, gaṇḍaṃ phāleti, arumakkhanaṃ deti, uddhaṃvirecanaṃ deti, adhovirecanaṃ deti, natthutelaṃ pacati, cakkhutelaṃ pacati, veḷudānaṃ deti, paṇṇadānaṃ deti, pupphadānaṃ deti, phaladānaṃ deti, sinānadānaṃ deti, dantakaṭṭhadānaṃ deti, mukhodakadānaṃ deti, cuṇṇadānaṃ deti, mattikādānaṃ deti, cāṭukakammaṃ karoti, muggasūpiyaṃ, pāribhaṭyaṃ, jaṅghapesaniyaṃ dvāvīsatimaṃ dūtakammena sadisaṃ, tasmā ekavīsati. Cha agocarā vesiyāgocaro, vidhavā, thullakumārī, paṇḍaka, pānāgāra, bhikkhunīagocaroti. Saṅkhepatoti sarūpena anuddiṭṭhattā ‘‘tattha katamo chando’’tiādi na sakkā vattunti ‘‘yo chando chandikatā’’tiādiniddesaṃ saṅkhipitvā ‘‘ye vā panā’’ti niddeso katoti attho.
ನಿದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Niddesavārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ • Kāmāvacarakusalaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರಕಥಾ • Kāmāvacarakusalaṃ niddesavārakathā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ನಿದ್ದೇಸವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Niddesavārakathāvaṇṇanā
