Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / નેત્તિપ્પકરણ-અટ્ઠકથા • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā

    ૩. નિદ્દેસવારવણ્ણના

    3. Niddesavāravaṇṇanā

    . એવં ઉદ્દિટ્ઠે હારાદયો નિદ્દિસિતું ‘‘તત્થ સઙ્ખેપતો’’તિઆદિ આરદ્ધં. તત્થ તત્થાતિ તસ્મિં ઉદ્દેસપાઠે. સઙ્ખેપતો નેત્તિ કિત્તિતાતિ સમાસતો નેત્તિપ્પકરણં કથિતં. હારનયમૂલપદાનઞ્હિ સરૂપદસ્સનં ઉદ્દેસપાઠેન કતન્તિ. એત્થ ચ હારનયાનં –

    4. Evaṃ uddiṭṭhe hārādayo niddisituṃ ‘‘tattha saṅkhepato’’tiādi āraddhaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ uddesapāṭhe. Saṅkhepato netti kittitāti samāsato nettippakaraṇaṃ kathitaṃ. Hāranayamūlapadānañhi sarūpadassanaṃ uddesapāṭhena katanti. Ettha ca hāranayānaṃ –

    સામઞ્ઞતો વિસેસેન, પદત્થો લક્ખણં કમો;

    Sāmaññato visesena, padattho lakkhaṇaṃ kamo;

    એત્તાવતા ચ હેત્વાદી, વેદિતબ્બા હિ વિઞ્ઞુના.

    Ettāvatā ca hetvādī, veditabbā hi viññunā.

    તેસુ અવિસેસતો વિસેસતો ચ હારનયાનં અત્થો દસ્સિતો. લક્ખણાદીસુ પન અવિસેસતો સબ્બેપિ હારા નયા ચ યથાક્કમં બ્યઞ્જનત્થમુખેન નવઙ્ગસ્સ સાસનસ્સ અત્થસંવણ્ણનલક્ખણા. વિસેસતો પન તસ્સ તસ્સ હારસ્સ નયસ્સ ચ લક્ખણં નિદ્દેસે એવ કથયિસ્સામ. કમાદીનિ ચ યસ્મા નેસં લક્ખણેસુ ઞાતેસુ વિઞ્ઞેય્યાનિ હોન્તિ, તસ્મા તાનિપિ નિદ્દેસતો પરતો પકાસયિસ્સામ.

    Tesu avisesato visesato ca hāranayānaṃ attho dassito. Lakkhaṇādīsu pana avisesato sabbepi hārā nayā ca yathākkamaṃ byañjanatthamukhena navaṅgassa sāsanassa atthasaṃvaṇṇanalakkhaṇā. Visesato pana tassa tassa hārassa nayassa ca lakkhaṇaṃ niddese eva kathayissāma. Kamādīni ca yasmā nesaṃ lakkhaṇesu ñātesu viññeyyāni honti, tasmā tānipi niddesato parato pakāsayissāma.

    હારસઙ્ખેપો

    Hārasaṅkhepo

    . યા પન અસ્સાદાદીનવતાતિઆદિકા નિદ્દેસગાથા, તાસુ અસ્સાદાદીનવતાતિ અસ્સાદો આદીનવતાતિ પદવિભાગો. આદીનવતાતિ ચ આદીનવો એવ. કેચિ ‘‘અસ્સાદાદીનવતો’’તિ પઠન્તિ, તં ન સુન્દરં. તત્થ અસ્સાદીયતીતિ અસ્સાદો, સુખં સોમનસ્સઞ્ચ. વુત્તઞ્હેતં – ‘‘યં, ભિક્ખવે, પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધે પટિચ્ચ ઉપ્પજ્જતિ સુખં સોમનસ્સં, અયં પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ અસ્સાદો’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૧૬૬; સં॰ નિ॰ ૩.૨૬). યથા ચેતં સુખં સોમનસ્સં, એવં ઇટ્ઠારમ્મણમ્પિ. વુત્તમ્પિ ચેતં – ‘‘સો તદસ્સાદેતિ તં નિકામેતી’’તિ ‘‘રૂપં અસ્સાદેતિ અભિનન્દતિ, તં આરબ્ભ રાગો ઉપ્પજ્જતી’’તિ (પટ્ઠા॰ ૧.૧.૪૨૪), ‘‘સંયોજનીયેસુ, ભિક્ખવે, ધમ્મેસુ અસ્સાદાનુપસ્સિનો’’તિ (સં॰ નિ॰ ૨.૫૩) ચ . અસ્સાદેતિ એતાયાતિ વા અસ્સાદો, તણ્હા. તણ્હાય હિ કારણભૂતાય પુગ્ગલો સુખમ્પિ સુખારમ્મણમ્પિ અસ્સાદેતિ. યથા ચ તણ્હા, એવં વિપલ્લાસાપિ. વિપલ્લાસવસેન હિ સત્તા અનિટ્ઠમ્પિ આરમ્મણં ઇટ્ઠાકારેન અસ્સાદેન્તિ, એવં વેદનાય સબ્બેસં તેભૂમકસઙ્ખારાનં તણ્હાય વિપલ્લાસાનઞ્ચ અસ્સાદવિચારો વેદિતબ્બો.

    1. Yā pana assādādīnavatātiādikā niddesagāthā, tāsu assādādīnavatāti assādo ādīnavatāti padavibhāgo. Ādīnavatāti ca ādīnavo eva. Keci ‘‘assādādīnavato’’ti paṭhanti, taṃ na sundaraṃ. Tattha assādīyatīti assādo, sukhaṃ somanassañca. Vuttañhetaṃ – ‘‘yaṃ, bhikkhave, pañcupādānakkhandhe paṭicca uppajjati sukhaṃ somanassaṃ, ayaṃ pañcasu upādānakkhandhesu assādo’’ti (ma. ni. 1.166; saṃ. ni. 3.26). Yathā cetaṃ sukhaṃ somanassaṃ, evaṃ iṭṭhārammaṇampi. Vuttampi cetaṃ – ‘‘so tadassādeti taṃ nikāmetī’’ti ‘‘rūpaṃ assādeti abhinandati, taṃ ārabbha rāgo uppajjatī’’ti (paṭṭhā. 1.1.424), ‘‘saṃyojanīyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino’’ti (saṃ. ni. 2.53) ca . Assādeti etāyāti vā assādo, taṇhā. Taṇhāya hi kāraṇabhūtāya puggalo sukhampi sukhārammaṇampi assādeti. Yathā ca taṇhā, evaṃ vipallāsāpi. Vipallāsavasena hi sattā aniṭṭhampi ārammaṇaṃ iṭṭhākārena assādenti, evaṃ vedanāya sabbesaṃ tebhūmakasaṅkhārānaṃ taṇhāya vipallāsānañca assādavicāro veditabbo.

    કથં પન દુક્ખાદુક્ખમસુખવેદનાનં અસ્સાદનીયતાતિ? વિપલ્લાસતો સુખપરિયાયસબ્ભાવતો ચ. તથા હિ વુત્તં – ‘‘સુખા ખો, આવુસો વિસાખ, વેદના ઠિતિસુખા વિપરિણામદુક્ખા. દુક્ખા વેદના ઠિતિદુક્ખા વિપરિણામસુખા, અદુક્ખમસુખા વેદના ઞાણસુખા અઞ્ઞાણદુક્ખા’’તિ (મ॰ નિ॰ ૧.૪૬૫). તત્થ વેદનાય અટ્ઠસતપરિયાયવસેન, તેભૂમકસઙ્ખારાનં નિક્ખેપકણ્ડરૂપકણ્ડવસેન, તણ્હાય સંકિલેસવત્થુવિભઙ્ગે નિક્ખેપકણ્ડે ચ તણ્હાનિદ્દેસવસેન, વિપલ્લાસાનં સુખસઞ્ઞાદિવસેન દ્વાસટ્ઠિદિટ્ઠિગતવસેન ચ વિભાગો વેદિતબ્બો.

    Kathaṃ pana dukkhādukkhamasukhavedanānaṃ assādanīyatāti? Vipallāsato sukhapariyāyasabbhāvato ca. Tathā hi vuttaṃ – ‘‘sukhā kho, āvuso visākha, vedanā ṭhitisukhā vipariṇāmadukkhā. Dukkhā vedanā ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhā, adukkhamasukhā vedanā ñāṇasukhā aññāṇadukkhā’’ti (ma. ni. 1.465). Tattha vedanāya aṭṭhasatapariyāyavasena, tebhūmakasaṅkhārānaṃ nikkhepakaṇḍarūpakaṇḍavasena, taṇhāya saṃkilesavatthuvibhaṅge nikkhepakaṇḍe ca taṇhāniddesavasena, vipallāsānaṃ sukhasaññādivasena dvāsaṭṭhidiṭṭhigatavasena ca vibhāgo veditabbo.

    આદીનવો દુક્ખા વેદના તિસ્સોપિ વા દુક્ખતા. અથ વા સબ્બેપિ તેભૂમકા સઙ્ખારા આદીનવો. આદીનં અતિવિય કપણં વાતિ પવત્તતીતિ હિ આદીનવો, કપણમનુસ્સો, એવંસભાવા ચ તેભૂમકા ધમ્મા અનિચ્ચતાદિયોગેન. યતો તત્થ આદીનવાનુપસ્સના આરદ્ધવિપસ્સકાનં યથાભૂતનયોતિ વુચ્ચતિ. તથા ચ વુત્તં – ‘‘યં, ભિક્ખવે, પઞ્ચુપાદાનક્ખન્ધા અનિચ્ચા દુક્ખા વિપરિણામધમ્મા, અયં પઞ્ચસુ ઉપાદાનક્ખન્ધેસુ આદીનવો’’તિ. તસ્મા આદીનવો દુક્ખસચ્ચનિદ્દેસભૂતાનં જાતિયાદીનં અનિચ્ચતાદીનં દ્વાચત્તાલીસાય આકારાનઞ્ચ વસેન વિભજિત્વા નિદ્દિસિતબ્બો.

    Ādīnavo dukkhā vedanā tissopi vā dukkhatā. Atha vā sabbepi tebhūmakā saṅkhārā ādīnavo. Ādīnaṃ ativiya kapaṇaṃ vāti pavattatīti hi ādīnavo, kapaṇamanusso, evaṃsabhāvā ca tebhūmakā dhammā aniccatādiyogena. Yato tattha ādīnavānupassanā āraddhavipassakānaṃ yathābhūtanayoti vuccati. Tathā ca vuttaṃ – ‘‘yaṃ, bhikkhave, pañcupādānakkhandhā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā, ayaṃ pañcasu upādānakkhandhesu ādīnavo’’ti. Tasmā ādīnavo dukkhasaccaniddesabhūtānaṃ jātiyādīnaṃ aniccatādīnaṃ dvācattālīsāya ākārānañca vasena vibhajitvā niddisitabbo.

    નિસ્સરતિ એતેનાતિ નિસ્સરણં, અરિયમગ્ગો. નિસ્સરતીતિ વા નિસ્સરણં નિબ્બાનં. ઉભયમ્પિ સામઞ્ઞનિદ્દેસેન એકસેસેન વા ‘‘નિસ્સરણ’’ન્તિ વુત્તં. પિ-સદ્દો પુરિમાનં પચ્છિમાનઞ્ચ સમ્પિણ્ડનત્થો. તત્થ અરિયમગ્ગપક્ખે સતિપટ્ઠાનાદીનં સત્તત્તિંસબોધિપક્ખિયધમ્માનં કાયાનુપસ્સનાદીનઞ્ચ તદન્તોગધભેદાનં વસેન નિસ્સરણં વિભજિત્વા નિદ્દિસિતબ્બં.

    Nissarati etenāti nissaraṇaṃ, ariyamaggo. Nissaratīti vā nissaraṇaṃ nibbānaṃ. Ubhayampi sāmaññaniddesena ekasesena vā ‘‘nissaraṇa’’nti vuttaṃ. Pi-saddo purimānaṃ pacchimānañca sampiṇḍanattho. Tattha ariyamaggapakkhe satipaṭṭhānādīnaṃ sattattiṃsabodhipakkhiyadhammānaṃ kāyānupassanādīnañca tadantogadhabhedānaṃ vasena nissaraṇaṃ vibhajitvā niddisitabbaṃ.

    નિબ્બાનપક્ખે પન કિઞ્ચાપિ અસઙ્ખતાય ધાતુયા નિપ્પરિયાયેન વિભાગો નત્થિ. પરિયાયેન પન સોપાદિસેસનિરુપાદિસેસભેદેન. યતો વા તં નિસ્સટં, તેસં પટિસમ્ભિદામગ્ગે (પટિ॰ મ॰ ૧.૩) દસ્સિતપ્પભેદાનં ચક્ખાદીનં છન્નં દ્વારાનં રૂપાદીનં છન્નં આરમ્મણાનં તંતંદ્વારપ્પવત્તાનં છન્નં છન્નં વિઞ્ઞાણફસ્સવેદનાસઞ્ઞાચેતનાતણ્હાવિતક્કવિચારાનં પથવીધાતુઆદીનં છન્નં ધાતૂનં દસન્નં કસિણાયતનાનં અસુભાનં કેસાદીનં દ્વત્તિંસાય આકારાનં પઞ્ચન્નં ખન્ધાનં દ્વાદસન્નં આયતનાનં અટ્ઠારસન્નં ધાતૂનં લોકિયાનં ઇન્દ્રિયાનં કામધાતુઆદીનં તિસ્સન્નં ધાતૂનં કામભવાદીનં તિણ્ણં તિણ્ણં ભવાનં ચતુન્નં ઝાનાનં અપ્પમઞ્ઞાનં આરુપ્પાનં દ્વાદસન્નં પટિચ્ચસમુપ્પાદઙ્ગાનઞ્ચાતિ એવમાદીનં સઙ્ખતધમ્માનં નિસ્સરણભાવેન ચ વિભજિત્વા નિદ્દિસિતબ્બં.

    Nibbānapakkhe pana kiñcāpi asaṅkhatāya dhātuyā nippariyāyena vibhāgo natthi. Pariyāyena pana sopādisesanirupādisesabhedena. Yato vā taṃ nissaṭaṃ, tesaṃ paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.3) dassitappabhedānaṃ cakkhādīnaṃ channaṃ dvārānaṃ rūpādīnaṃ channaṃ ārammaṇānaṃ taṃtaṃdvārappavattānaṃ channaṃ channaṃ viññāṇaphassavedanāsaññācetanātaṇhāvitakkavicārānaṃ pathavīdhātuādīnaṃ channaṃ dhātūnaṃ dasannaṃ kasiṇāyatanānaṃ asubhānaṃ kesādīnaṃ dvattiṃsāya ākārānaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ dvādasannaṃ āyatanānaṃ aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ lokiyānaṃ indriyānaṃ kāmadhātuādīnaṃ tissannaṃ dhātūnaṃ kāmabhavādīnaṃ tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ bhavānaṃ catunnaṃ jhānānaṃ appamaññānaṃ āruppānaṃ dvādasannaṃ paṭiccasamuppādaṅgānañcāti evamādīnaṃ saṅkhatadhammānaṃ nissaraṇabhāvena ca vibhajitvā niddisitabbaṃ.

    ફલન્તિ દેસનાફલં. કિં પન તન્તિ? યં દેસનાય નિપ્ફાદીયતિ. નનુ ચ નિબ્બાનાધિગમો ભગવતો દેસનાય નિપ્ફાદીયતિ. નિબ્બાનઞ્ચ ‘‘નિસ્સરણ’’ન્તિ ઇમિના વુત્તમેવાતિ? સચ્ચમેતં, તઞ્ચ ખો પરમ્પરાય. ઇધ પન પચ્ચક્ખતો દેસનાફલં અધિપ્પેતં. તં પન સુતમયઞાણં. અત્થધમ્મવેદાદિઅરિયમગ્ગસ્સ પુબ્બભાગપ્પટિપત્તિભૂતા છબ્બિસુદ્ધિયો. યઞ્ચ તસ્મિં ખણે મગ્ગં અનભિસમ્ભુણન્તસ્સ કાલન્તરે તદધિગમકારણભૂતં સમ્પત્તિભવહેતુ ચ સિયા. તથા હિ વક્ખતિ – ‘‘અત્તાનુદિટ્ઠિં ઊહચ્ચ, એવં મચ્ચુતરો સિયાતિ (સુ॰ નિ॰ ૧૧૨૫; કથા॰ ૨૨૬; ચૂળનિ॰ મોઘરાજમાણવપુચ્છા ૧૪૪, મોઘરાજમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૮૮; નેત્તિ॰ ૫; પેટકો॰ ૨૨) ઇદં ફલ’’ન્તિ, ‘‘ધમ્મો હવે રક્ખતિ ધમ્મચારિન્તિ ઇદં ફલ’’ન્તિ (જા॰ ૧.૧૦.૧૦૨-૧૦૩; ૧.૧૫.૩૮૫) ચ. એતેન નયેન દેવેસુ ચ માનુસેસુ ચ આયુવણ્ણબલસુખયસપરિવારઆધિપતેય્યસમ્પત્તિયો ઉપધિસમ્પત્તિયો ચક્કવત્તિસિરી દેવરજ્જસિરી ચત્તારિ સમ્પત્તિચક્કાનિ સીલસમ્પદા સમાધિસમ્પદા તિસ્સો વિજ્જા છ અભિઞ્ઞા ચતસ્સો પટિસમ્ભિદા સાવકબોધિ પચ્ચેકબોધિ સમ્માસમ્બોધીતિ સબ્બાપિ સમ્પત્તિયો પુઞ્ઞસમ્ભારહેતુકા ભગવતો દેસનાય સાધેતબ્બતાય ફલન્તિ વેદિતબ્બા.

    Phalanti desanāphalaṃ. Kiṃ pana tanti? Yaṃ desanāya nipphādīyati. Nanu ca nibbānādhigamo bhagavato desanāya nipphādīyati. Nibbānañca ‘‘nissaraṇa’’nti iminā vuttamevāti? Saccametaṃ, tañca kho paramparāya. Idha pana paccakkhato desanāphalaṃ adhippetaṃ. Taṃ pana sutamayañāṇaṃ. Atthadhammavedādiariyamaggassa pubbabhāgappaṭipattibhūtā chabbisuddhiyo. Yañca tasmiṃ khaṇe maggaṃ anabhisambhuṇantassa kālantare tadadhigamakāraṇabhūtaṃ sampattibhavahetu ca siyā. Tathā hi vakkhati – ‘‘attānudiṭṭhiṃ ūhacca, evaṃ maccutaro siyāti (su. ni. 1125; kathā. 226; cūḷani. mogharājamāṇavapucchā 144, mogharājamāṇavapucchāniddesa 88; netti. 5; peṭako. 22) idaṃ phala’’nti, ‘‘dhammo have rakkhati dhammacārinti idaṃ phala’’nti (jā. 1.10.102-103; 1.15.385) ca. Etena nayena devesu ca mānusesu ca āyuvaṇṇabalasukhayasaparivāraādhipateyyasampattiyo upadhisampattiyo cakkavattisirī devarajjasirī cattāri sampatticakkāni sīlasampadā samādhisampadā tisso vijjā cha abhiññā catasso paṭisambhidā sāvakabodhi paccekabodhi sammāsambodhīti sabbāpi sampattiyo puññasambhārahetukā bhagavato desanāya sādhetabbatāya phalanti veditabbā.

    ઉપાયોતિ અરિયમગ્ગપદટ્ઠાનભૂતા પુબ્બભાગપ્પટિપદા. સા હિ પુરિમા પુરિમા પચ્છિમાય પચ્છિમાય અધિગમૂપાયભાવતો પરમ્પરાય મગ્ગનિબ્બાનાધિગમસ્સ ચ હેતુભાવતો ઉપાયો. યા ચ પુબ્બે વુત્તફલાધિગમસ્સ ઉપાયપટિપત્તિ. કેચિ પન ‘‘સહ વિપસ્સનાય મગ્ગો ઉપાયો’’તિ વદન્તિ, તેસં મતેન નિસ્સરણન્તિ નિબ્બાનમેવ વુત્તં સિયા. ફલં વિય ઉપાયોપિ પુબ્બભાગોતિ વુત્તં સિયા, યં પન વક્ખતિ ‘‘સબ્બે ધમ્મા…પે॰… વિસુદ્ધિયાતિ (ધ॰ પ॰ ૨૭૯; થેરગા॰ ૬૭૮) અયં ઉપાયો’’તિ. એત્થાપિ પુબ્બભાગપ્પટિપદા એવ ઉદાહટાતિ સક્કા વિઞ્ઞાતું. યસ્મા પન ‘‘તે પહાય તરે ઓઘન્તિ ઇદં નિસ્સરણ’’ન્તિ અરિયમગ્ગસ્સ નિસ્સરણભાવં વક્ખતિ. અરિયમગ્ગો હિ ઓઘતરણન્તિ.

    Upāyoti ariyamaggapadaṭṭhānabhūtā pubbabhāgappaṭipadā. Sā hi purimā purimā pacchimāya pacchimāya adhigamūpāyabhāvato paramparāya magganibbānādhigamassa ca hetubhāvato upāyo. Yā ca pubbe vuttaphalādhigamassa upāyapaṭipatti. Keci pana ‘‘saha vipassanāya maggo upāyo’’ti vadanti, tesaṃ matena nissaraṇanti nibbānameva vuttaṃ siyā. Phalaṃ viya upāyopi pubbabhāgoti vuttaṃ siyā, yaṃ pana vakkhati ‘‘sabbe dhammā…pe… visuddhiyāti (dha. pa. 279; theragā. 678) ayaṃ upāyo’’ti. Etthāpi pubbabhāgappaṭipadā eva udāhaṭāti sakkā viññātuṃ. Yasmā pana ‘‘te pahāya tare oghanti idaṃ nissaraṇa’’nti ariyamaggassa nissaraṇabhāvaṃ vakkhati. Ariyamaggo hi oghataraṇanti.

    આણત્તીતિ આણારહસ્સ ભગવતો વેનેય્યજનસ્સ હિતસિદ્ધિયા ‘‘એવં પટિપજ્જાહી’’તિ વિધાનં. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘સુઞ્ઞતો લોકં અવેક્ખસ્સુ, મોઘરાજાતિ (સુ॰ નિ॰ ૧૧૨૫; કથા॰ ૨૨૬; નેત્તિ॰ ૫; પેટકો॰ ૨૨; ચૂળનિ॰ મોઘરાજમાણવપુચ્છા ૧૪૪, મોઘરાજમાણવપુચ્છાનિદ્દેસ ૮૮) આણત્તી’’તિ.

    Āṇattīti āṇārahassa bhagavato veneyyajanassa hitasiddhiyā ‘‘evaṃ paṭipajjāhī’’ti vidhānaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘suññato lokaṃ avekkhassu, mogharājāti (su. ni. 1125; kathā. 226; netti. 5; peṭako. 22; cūḷani. mogharājamāṇavapucchā 144, mogharājamāṇavapucchāniddesa 88) āṇattī’’ti.

    યોગીનન્તિ ચતુસચ્ચકમ્મટ્ઠાનભાવનાય યુત્તપ્પયુત્તાનં વેનેય્યાનં, અત્થાયાતિ વચનસેસો. દેસનાહારોતિ એતેસં યથાવુત્તાનં અસ્સાદાદીનં વિભજનલક્ખણો સંવણ્ણનાવિસેસો દેસનાહારો નામાતિ અત્થો. એત્થાહ – કિં પનેતેસં અસ્સાદાદીનં અનવસેસાનં વચનં દેસનાહારો, ઉદાહુ એકચ્ચાનન્તિ? નિરવસેસાનંયેવ. યસ્મિઞ્હિ સુત્તે અસ્સાદાદીનવનિસ્સરણાનિ સરૂપતો આગતાનિ, તત્થ વત્તબ્બમેવ નત્થિ. યત્થ પન એકદેસેન આગતાનિ, ન વા સરૂપેન. તત્થ અનાગતં અત્થવસેન નિદ્ધારેત્વા હારો યોજેતબ્બો. અયઞ્ચ અત્થો દેસનાહારવિભઙ્ગે આગમિસ્સતીતિ ઇધ ન પપઞ્ચિતો.

    Yogīnanti catusaccakammaṭṭhānabhāvanāya yuttappayuttānaṃ veneyyānaṃ, atthāyāti vacanaseso. Desanāhāroti etesaṃ yathāvuttānaṃ assādādīnaṃ vibhajanalakkhaṇo saṃvaṇṇanāviseso desanāhāro nāmāti attho. Etthāha – kiṃ panetesaṃ assādādīnaṃ anavasesānaṃ vacanaṃ desanāhāro, udāhu ekaccānanti? Niravasesānaṃyeva. Yasmiñhi sutte assādādīnavanissaraṇāni sarūpato āgatāni, tattha vattabbameva natthi. Yattha pana ekadesena āgatāni, na vā sarūpena. Tattha anāgataṃ atthavasena niddhāretvā hāro yojetabbo. Ayañca attho desanāhāravibhaṅge āgamissatīti idha na papañcito.

    . યં પુચ્છિતન્તિ યા પુચ્છા, વિચિયમાનાતિ વચનસેસો. વિસ્સજ્જિતં અનુગીતીતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. તત્થ વિસ્સજ્જિતન્તિ વિસ્સજ્જના, સા એકંસબ્યાકરણાદિવસેન ચતુબ્બિધં બ્યાકરણં. -સદ્દો સમ્પિણ્ડનત્થો, તેન ગાથાયં અવુત્તં પદાદિં સઙ્ગણ્હાતિ. તા પન પુચ્છાવિસ્સજ્જના કસ્સાતિ આહ ‘‘સુત્તસ્સા’’તિ. એતેન સુત્તે આગતં પુચ્છાવિસ્સજ્જનં વિચેતબ્બન્તિ દસ્સેતિ. યા ચ અનુગીતિતિ વુત્તસ્સેવ અત્થસ્સ યા અનુ પચ્છા ગીતિ અનુગીતિ, સઙ્ગહગાથા, પુચ્છાય વા અનુરૂપા ગીતિ. એતેન પુબ્બાપરં ગહિતં. બ્યાકરણસ્સ હિ પુચ્છાનુરૂપતા ઇધ પુબ્બાપરં અધિપ્પેતં. યા ‘‘પુચ્છાનુસન્ધી’’તિ વુચ્ચતિ. પુરિમં ‘‘સુત્તસ્સા’’તિ પદં પુબ્બાપેક્ખન્તિ પુન ‘‘સુત્તસ્સા’’તિ વુત્તં. તેન સુત્તસ્સ નિસ્સયભૂતે અસ્સાદાદિકે પરિગ્ગણ્હાતિ. એત્તાવતા વિચયહારસ્સ વિસયો નિરવસેસેન દસ્સિતો હોતિ. તથા ચ વક્ખતિ વિચયહારવિભઙ્ગે ‘‘પદં વિચિનતિ…પે॰… અનુગીતિં વિચિનતી’’તિ.

    2. Yaṃ pucchitanti yā pucchā, viciyamānāti vacanaseso. Vissajjitaṃ anugītīti etthāpi eseva nayo. Tattha vissajjitanti vissajjanā, sā ekaṃsabyākaraṇādivasena catubbidhaṃ byākaraṇaṃ. Ca-saddo sampiṇḍanattho, tena gāthāyaṃ avuttaṃ padādiṃ saṅgaṇhāti. Tā pana pucchāvissajjanā kassāti āha ‘‘suttassā’’ti. Etena sutte āgataṃ pucchāvissajjanaṃ vicetabbanti dasseti. Yā ca anugītiti vuttasseva atthassa yā anu pacchā gīti anugīti, saṅgahagāthā, pucchāya vā anurūpā gīti. Etena pubbāparaṃ gahitaṃ. Byākaraṇassa hi pucchānurūpatā idha pubbāparaṃ adhippetaṃ. Yā ‘‘pucchānusandhī’’ti vuccati. Purimaṃ ‘‘suttassā’’ti padaṃ pubbāpekkhanti puna ‘‘suttassā’’ti vuttaṃ. Tena suttassa nissayabhūte assādādike pariggaṇhāti. Ettāvatā vicayahārassa visayo niravasesena dassito hoti. Tathā ca vakkhati vicayahāravibhaṅge ‘‘padaṃ vicinati…pe… anugītiṃ vicinatī’’ti.

    તત્થ સુત્તે સબ્બેસં પદાનં અનુપુબ્બેન અત્થસો બ્યઞ્જનસો ચ વિચયો પદવિચયો. ‘‘અયં પુચ્છા અદિટ્ઠજોતના દિટ્ઠસંસન્દના વિમતિચ્છેદના અનુમતિપુચ્છા કથેતુકમ્યતાપુચ્છા સત્તાધિટ્ઠાના ધમ્માધિટ્ઠાના એકાધિટ્ઠાના અનેકાધિટ્ઠાના સમ્મુતિવિસયા પરમત્થવિસયા અતીતવિસયા અનાગતવિસયા પચ્ચુપ્પન્નવિસયા’’તિઆદિના પુચ્છાવિચયો વેદિતબ્બો. ‘‘ઇદં વિસ્સજ્જનં એકંસબ્યાકરણં વિભજ્જબ્યાકરણં પટિપુચ્છાબ્યાકરણં ઠપનં સાવસેસં નિરવસેસં સઉત્તરં અનુત્તરં લોકિયં લોકુત્તર’’ન્તિઆદિના વિસ્સજ્જનવિચયો.

    Tattha sutte sabbesaṃ padānaṃ anupubbena atthaso byañjanaso ca vicayo padavicayo. ‘‘Ayaṃ pucchā adiṭṭhajotanā diṭṭhasaṃsandanā vimaticchedanā anumatipucchā kathetukamyatāpucchā sattādhiṭṭhānā dhammādhiṭṭhānā ekādhiṭṭhānā anekādhiṭṭhānā sammutivisayā paramatthavisayā atītavisayā anāgatavisayā paccuppannavisayā’’tiādinā pucchāvicayo veditabbo. ‘‘Idaṃ vissajjanaṃ ekaṃsabyākaraṇaṃ vibhajjabyākaraṇaṃ paṭipucchābyākaraṇaṃ ṭhapanaṃ sāvasesaṃ niravasesaṃ sauttaraṃ anuttaraṃ lokiyaṃ lokuttara’’ntiādinā vissajjanavicayo.

    ‘‘અયં પુચ્છા ઇમિના સમેતિ, એતેન ન સમેતી’’તિ પુચ્છિતત્થં આનેત્વા વિચયો પુબ્બેનાપરં સંસન્દિત્વા ચ વિચયો પુબ્બાપરવિચયો. ‘‘અયં અનુગીતિ વુત્તત્થસઙ્ગહા અવુત્તત્થસઙ્ગહા તદુભયત્થસઙ્ગહા કુસલત્થસઙ્ગહા અકુસલત્થસઙ્ગહા’’તિઆદિના અનુગીતિવિચયો. અસ્સાદાદીસુ સુખવેદનાય ‘‘ઇટ્ઠારમ્મણાનુભવનલક્ખણા’’તિઆદિના, તણ્હાય ‘‘આરમ્મણગ્ગહણલક્ખણા’’તિઆદિના, વિપલ્લાસાનં ‘‘વિપરીતગ્ગહણલક્ખણા’’તિઆદિના, અવસિટ્ઠાનં તેભૂમકધમ્માનં ‘‘યથાસકલક્ખણા’’તિઆદિના સબ્બેસઞ્ચ દ્વાવીસતિયા તિકેસુ દ્વાચત્તાલીસાધિકે ચ દુકસતે લબ્ભમાનપદવસેન તંતંઅસ્સાદત્થવિસેસનિદ્ધારણં અસ્સાદવિચયો.

    ‘‘Ayaṃ pucchā iminā sameti, etena na sametī’’ti pucchitatthaṃ ānetvā vicayo pubbenāparaṃ saṃsanditvā ca vicayo pubbāparavicayo. ‘‘Ayaṃ anugīti vuttatthasaṅgahā avuttatthasaṅgahā tadubhayatthasaṅgahā kusalatthasaṅgahā akusalatthasaṅgahā’’tiādinā anugītivicayo. Assādādīsu sukhavedanāya ‘‘iṭṭhārammaṇānubhavanalakkhaṇā’’tiādinā, taṇhāya ‘‘ārammaṇaggahaṇalakkhaṇā’’tiādinā, vipallāsānaṃ ‘‘viparītaggahaṇalakkhaṇā’’tiādinā, avasiṭṭhānaṃ tebhūmakadhammānaṃ ‘‘yathāsakalakkhaṇā’’tiādinā sabbesañca dvāvīsatiyā tikesu dvācattālīsādhike ca dukasate labbhamānapadavasena taṃtaṃassādatthavisesaniddhāraṇaṃ assādavicayo.

    દુક્ખવેદનાય ‘‘અનિટ્ઠાનુભવનલક્ખણા’’તિઆદિના, દુક્ખસચ્ચાનં ‘‘પટિસન્ધિલક્ખણા’’તિઆદિના, અનિચ્ચતાદીનં આદિઅન્તવન્તતાય અનિચ્ચન્તિકતાય ચ ‘‘અનિચ્ચા’’તિઆદિના સબ્બેસઞ્ચ લોકિયધમ્માનં સંકિલેસભાગિયહાનભાગિયતાદિવસેન આદીનવવુત્તિયા ઓકારનિદ્ધારણેન આદીનવવિચયો. નિસ્સરણપદે અરિયમગ્ગસ્સ આગમનતો કાયાનુપસ્સનાદિપુબ્બભાગપ્પટિપદાવિભાગવિસેસનિદ્ધારણવસેન નિબ્બાનસ્સ યથાવુત્તપરિયાયવિભાગવિસેસનિદ્ધારણવસેનાતિ એવં નિસ્સરણવિચયો. ફલાદીનં તંતંસુત્તદેસનાય સાધેતબ્બફલસ્સ તદુપાયસ્સ તત્થ તત્થ સુત્તવિધિવચનસ્સ ચ વિભાગનિદ્ધારણવસેન વિચયો વેદિતબ્બો. એવં પદપુચ્છાવિસ્સજ્જનપુબ્બાપરાનુગીતીનં અસ્સાદાદીનઞ્ચ વિસેસનિદ્ધારણવસેનેવ વિચયલક્ખણો ‘‘વિચયો હારો’’તિ વેદિતબ્બો.

    Dukkhavedanāya ‘‘aniṭṭhānubhavanalakkhaṇā’’tiādinā, dukkhasaccānaṃ ‘‘paṭisandhilakkhaṇā’’tiādinā, aniccatādīnaṃ ādiantavantatāya aniccantikatāya ca ‘‘aniccā’’tiādinā sabbesañca lokiyadhammānaṃ saṃkilesabhāgiyahānabhāgiyatādivasena ādīnavavuttiyā okāraniddhāraṇena ādīnavavicayo. Nissaraṇapade ariyamaggassa āgamanato kāyānupassanādipubbabhāgappaṭipadāvibhāgavisesaniddhāraṇavasena nibbānassa yathāvuttapariyāyavibhāgavisesaniddhāraṇavasenāti evaṃ nissaraṇavicayo. Phalādīnaṃ taṃtaṃsuttadesanāya sādhetabbaphalassa tadupāyassa tattha tattha suttavidhivacanassa ca vibhāganiddhāraṇavasena vicayo veditabbo. Evaṃ padapucchāvissajjanapubbāparānugītīnaṃ assādādīnañca visesaniddhāraṇavaseneva vicayalakkhaṇo ‘‘vicayo hāro’’ti veditabbo.

    . સબ્બેસન્તિ સોળસન્નં. ભૂમીતિ બ્યઞ્જનં સન્ધાયાહ. બ્યઞ્જનઞ્હિ મૂલપદાનિ વિય નયાનં હારાનં ભૂમિ પવત્તિટ્ઠાનં, તેસં બ્યઞ્જનવિચારભાવતો. વુત્તઞ્હિ – ‘‘હારા બ્યઞ્જનવિચયો’’તિ, પેટકેપિ હિ વુત્તં – ‘‘યત્થ ચ સબ્બે હારા, સમ્પતમાના નયન્તિ સુત્તત્થં. બ્યઞ્જનવિધિપુથુત્તા’’તિ. ગોચરોતિ સુત્તત્થો. સુત્તસ્સ હિ પદત્થુદ્ધારણમુખેન હારયોજના. તેસં બ્યઞ્જનત્થાનં. યુત્તાયુત્તપરિક્ખાતિ યુત્તસ્સ ચ અયુત્તસ્સ ચ ઉપપરિક્ખા. ‘‘યુત્તાયુત્તિપરિક્ખા’’તિપિ પાઠો, યુત્તિઅયુત્તીનં વિચારણાતિ અત્થો. કથં પન તેસં યુત્તાયુત્તજાનના? ચતૂહિ મહાપદેસેહિ અવિરુજ્ઝનેન. તત્થ બ્યઞ્જનસ્સ તાવ સભાવનિરુત્તિભાવો અધિપ્પેતત્થવાચકભાવો ચ યુત્તભાવો. અત્થસ્સ પન સુત્તવિનયધમ્મતાહિ અવિલોમનં . અયમેત્થ સઙ્ખેપો. વિત્થારો પન પરતો આવિ ભવિસ્સતિ. હારો યુત્તીતિ નિદ્દિટ્ઠોતિ એવં સુત્તે બ્યઞ્જનત્થાનં યુત્તાયુત્તભાવવિભાવનલક્ખણો યુત્તિહારોતિ વેદિતબ્બો.

    3. Sabbesanti soḷasannaṃ. Bhūmīti byañjanaṃ sandhāyāha. Byañjanañhi mūlapadāni viya nayānaṃ hārānaṃ bhūmi pavattiṭṭhānaṃ, tesaṃ byañjanavicārabhāvato. Vuttañhi – ‘‘hārā byañjanavicayo’’ti, peṭakepi hi vuttaṃ – ‘‘yattha ca sabbe hārā, sampatamānā nayanti suttatthaṃ. Byañjanavidhiputhuttā’’ti. Gocaroti suttattho. Suttassa hi padatthuddhāraṇamukhena hārayojanā. Tesaṃ byañjanatthānaṃ. Yuttāyuttaparikkhāti yuttassa ca ayuttassa ca upaparikkhā. ‘‘Yuttāyuttiparikkhā’’tipi pāṭho, yuttiayuttīnaṃ vicāraṇāti attho. Kathaṃ pana tesaṃ yuttāyuttajānanā? Catūhi mahāpadesehi avirujjhanena. Tattha byañjanassa tāva sabhāvaniruttibhāvo adhippetatthavācakabhāvo ca yuttabhāvo. Atthassa pana suttavinayadhammatāhi avilomanaṃ . Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana parato āvi bhavissati. Hāro yuttīti niddiṭṭhoti evaṃ sutte byañjanatthānaṃ yuttāyuttabhāvavibhāvanalakkhaṇo yuttihāroti veditabbo.

    . ધમ્મન્તિ યં કિઞ્ચિ સુત્તાગતં કુસલાદિધમ્મમાહ. તસ્સ ધમ્મસ્સાતિ તસ્સ યથાવુત્તસ્સ કુસલાદિધમ્મસ્સ. યં પદટ્ઠાનન્તિ યં કારણં, યોનિસોમનસિકારાદિ સુત્તે આગતં વા અનાગતં વા સમ્ભવતો નિદ્ધારેત્વા કથેતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. ઇતીતિ એવં, વુત્તનયેનાતિ અત્થો. યાવ સબ્બધમ્માતિ યત્તકા તસ્મિં સુત્તે આગતા ધમ્મા, તેસં સબ્બેસમ્પિ યથાનુરૂપં પદટ્ઠાનં નિદ્ધારેત્વા કથેતબ્બન્તિ અધિપ્પાયો. અથ વા યાવ સબ્બધમ્માતિ સુત્તાગતસ્સ ધમ્મસ્સ યં પદટ્ઠાનં, તસ્સપિ યં પદટ્ઠાનન્તિ સમ્ભવતો યાવ સબ્બધમ્મા પદટ્ઠાનવિચારણા કાતબ્બાતિ અત્થો. એસો હારો પદટ્ઠાનોતિ એવં સુત્તે આગતધમ્માનં પદટ્ઠાનભૂતા ધમ્મા તેસઞ્ચ પદટ્ઠાનભૂતાતિ સમ્ભવતો પદટ્ઠાનભૂતધમ્મનિદ્ધારણલક્ખણો પદટ્ઠાનો નામ હારોતિ અત્થો.

    4. Dhammanti yaṃ kiñci suttāgataṃ kusalādidhammamāha. Tassa dhammassāti tassa yathāvuttassa kusalādidhammassa. Yaṃ padaṭṭhānanti yaṃ kāraṇaṃ, yonisomanasikārādi sutte āgataṃ vā anāgataṃ vā sambhavato niddhāretvā kathetabbanti adhippāyo. Itīti evaṃ, vuttanayenāti attho. Yāva sabbadhammāti yattakā tasmiṃ sutte āgatā dhammā, tesaṃ sabbesampi yathānurūpaṃ padaṭṭhānaṃ niddhāretvā kathetabbanti adhippāyo. Atha vā yāva sabbadhammāti suttāgatassa dhammassa yaṃ padaṭṭhānaṃ, tassapi yaṃ padaṭṭhānanti sambhavato yāva sabbadhammā padaṭṭhānavicāraṇā kātabbāti attho. Eso hāro padaṭṭhānoti evaṃ sutte āgatadhammānaṃ padaṭṭhānabhūtā dhammā tesañca padaṭṭhānabhūtāti sambhavato padaṭṭhānabhūtadhammaniddhāraṇalakkhaṇo padaṭṭhāno nāma hāroti attho.

    . વુત્તમ્હિ એકધમ્મેતિ કુસલાદીસુ ખન્ધાદીસુ વા યસ્મિં કિસ્મિઞ્ચિ એકધમ્મે, સુત્તે સરૂપતો નિદ્ધારણવસેન વા કથિતે. યે ધમ્મા એકલક્ખણા કેચીતિ યે કેચિ ધમ્મા કુસલાદિભાવેન રૂપક્ખન્ધાદિભાવેન વા તેન ધમ્મેન સમાનલક્ખણા. વુત્તા ભવન્તિ સબ્બેતિ તે સબ્બેપિ કુસલાદિસભાવા, ખન્ધાદિસભાવા વા ધમ્મા સુત્તે અવુત્તાપિ તાય સમાનલક્ખણતાય વુત્તા ભવન્તિ આનેત્વા સંવણ્ણનાવસેનાતિ અધિપ્પાયો. એત્થ ચ એકલક્ખણાતિ સમાનલક્ખણા વુત્તા. તેન સહચારિતા સમાનકિચ્ચતા સમાનહેતુતા સમાનફલતા સમાનારમ્મણતાતિ એવમાદીહિ અવુત્તાનમ્પિ વુત્તાનં વિય નિદ્ધારણં વેદિતબ્બં. સો હારો લક્ખણો નામાતિ એવં સુત્તે અનાગતેપિ ધમ્મે વુત્તપ્પકારેન આગતે વિય નિદ્ધારેત્વા યા સંવણ્ણના, સો લક્ખણો નામ હારોતિ અત્થો.

    5. Vuttamhiekadhammeti kusalādīsu khandhādīsu vā yasmiṃ kismiñci ekadhamme, sutte sarūpato niddhāraṇavasena vā kathite. Ye dhammā ekalakkhaṇā kecīti ye keci dhammā kusalādibhāvena rūpakkhandhādibhāvena vā tena dhammena samānalakkhaṇā. Vuttā bhavanti sabbeti te sabbepi kusalādisabhāvā, khandhādisabhāvā vā dhammā sutte avuttāpi tāya samānalakkhaṇatāya vuttā bhavanti ānetvā saṃvaṇṇanāvasenāti adhippāyo. Ettha ca ekalakkhaṇāti samānalakkhaṇā vuttā. Tena sahacāritā samānakiccatā samānahetutā samānaphalatā samānārammaṇatāti evamādīhi avuttānampi vuttānaṃ viya niddhāraṇaṃ veditabbaṃ. So hāro lakkhaṇo nāmāti evaṃ sutte anāgatepi dhamme vuttappakārena āgate viya niddhāretvā yā saṃvaṇṇanā, so lakkhaṇo nāma hāroti attho.

    . નેરુત્તન્તિ નિરુત્તં, પદનિબ્બચનન્તિ અત્થો. અધિપ્પાયોતિ બુદ્ધાનં સાવકાનં વા તસ્સ સુત્તસ્સ દેસકાનં અધિપ્પાયો. બ્યઞ્જનન્તિ બ્યઞ્જનેન, કરણે હિ એતં પચ્ચત્તં. કામઞ્ચ સબ્બે હારા બ્યઞ્જનવિચયા, અયં પન વિસેસતો બ્યઞ્જનદ્વારેનેવ અત્થપરિયેસનાતિ કત્વા ‘‘બ્યઞ્જન’’ન્તિ વુત્તં. તથા હિ વક્ખતિ – ‘‘બ્યઞ્જનેન સુત્તસ્સ નેરુત્તઞ્ચ અધિપ્પાયો ચ નિદાનઞ્ચ પુબ્બાપરાનુસન્ધિ ચ ગવેસિતબ્બા’’તિ. અથાતિ પદપૂરણમત્તં. દેસનાનિદાનન્તિ નિદદાતિ ફલન્તિ નિદાનં, કારણં, યેન કારણેન દેસના પવત્તા, તં દેસનાય પવત્તિનિમિત્તન્તિ અત્થો. પુબ્બાપરાનુસન્ધીતિ પુબ્બેન ચ અપરેન ચ અનુસન્ધિ. ‘‘પુબ્બાપરેન સન્ધી’’તિપિ પાઠો, સુત્તસ્સ પુબ્બભાગેન અપરભાગં સંસન્દિત્વા કથનન્તિ અત્થો. સઙ્ગીતિવસેન વા પુબ્બાપરભૂતેહિ સુત્તન્તરેહિ સંવણ્ણિયમાનસ્સ સુત્તસ્સ સંસન્દનં પુબ્બાપરાનુસન્ધિ. યઞ્ચ પુબ્બપદેન પરપદસ્સ સમ્બન્ધનં, અયમ્પિ પુબ્બાપરાનુસન્ધિ. એસો હારો ચતુબ્યૂહોતિ એવં નિબ્બચનાધિપ્પાયાદીનં ચતુન્નં વિભાવનલક્ખણો ચતુબ્યૂહો હારો નામાતિ અત્થો.

    6. Neruttanti niruttaṃ, padanibbacananti attho. Adhippāyoti buddhānaṃ sāvakānaṃ vā tassa suttassa desakānaṃ adhippāyo. Byañjananti byañjanena, karaṇe hi etaṃ paccattaṃ. Kāmañca sabbe hārā byañjanavicayā, ayaṃ pana visesato byañjanadvāreneva atthapariyesanāti katvā ‘‘byañjana’’nti vuttaṃ. Tathā hi vakkhati – ‘‘byañjanena suttassa neruttañca adhippāyo ca nidānañca pubbāparānusandhi ca gavesitabbā’’ti. Athāti padapūraṇamattaṃ. Desanānidānanti nidadāti phalanti nidānaṃ, kāraṇaṃ, yena kāraṇena desanā pavattā, taṃ desanāya pavattinimittanti attho. Pubbāparānusandhīti pubbena ca aparena ca anusandhi. ‘‘Pubbāparena sandhī’’tipi pāṭho, suttassa pubbabhāgena aparabhāgaṃ saṃsanditvā kathananti attho. Saṅgītivasena vā pubbāparabhūtehi suttantarehi saṃvaṇṇiyamānassa suttassa saṃsandanaṃ pubbāparānusandhi. Yañca pubbapadena parapadassa sambandhanaṃ, ayampi pubbāparānusandhi. Eso hāro catubyūhoti evaṃ nibbacanādhippāyādīnaṃ catunnaṃ vibhāvanalakkhaṇo catubyūho hāro nāmāti attho.

    . એકમ્હિ પદટ્ઠાનેતિ એકસ્મિં આરમ્ભધાતુઆદિકે પરક્કમધાતુઆદીનં પદટ્ઠાનભૂતે ધમ્મે દેસનારુળ્હે સતિ. પરિયેસતિ સેસકં પદટ્ઠાનન્તિ તસ્સ વિસભાગતાય અગ્ગહણેન વા સેસકં પમાદાદીનં આસન્નકારણત્તા પદટ્ઠાનભૂતં કોસજ્જાદિકં ધમ્મન્તરં પરિયેસતિ પઞ્ઞાય ગવેસતિ, પરિયેસિત્વા ચ સંવણ્ણનાય યોજેન્તો દેસનં આવટ્ટતિ પટિપક્ખેતિ વીરિયારમ્ભાદિમુખેન આરદ્ધસુત્તં વુત્તનયેન પમાદાદિવસેન નિદ્દિસન્તો દેસનં પટિપક્ખતો આવટ્ટેતિ નામ. આવટ્ટો નામ સો હારોતિ દેસનાય ગહિતધમ્માનં સભાગવિસભાગધમ્મવસેન આવટ્ટનલક્ખણો આવટ્ટો હારો નામાતિ અત્થો.

    7. Ekamhi padaṭṭhāneti ekasmiṃ ārambhadhātuādike parakkamadhātuādīnaṃ padaṭṭhānabhūte dhamme desanāruḷhe sati. Pariyesati sesakaṃ padaṭṭhānanti tassa visabhāgatāya aggahaṇena vā sesakaṃ pamādādīnaṃ āsannakāraṇattā padaṭṭhānabhūtaṃ kosajjādikaṃ dhammantaraṃ pariyesati paññāya gavesati, pariyesitvā ca saṃvaṇṇanāya yojento desanaṃ āvaṭṭati paṭipakkheti vīriyārambhādimukhena āraddhasuttaṃ vuttanayena pamādādivasena niddisanto desanaṃ paṭipakkhato āvaṭṭeti nāma. Āvaṭṭo nāma so hāroti desanāya gahitadhammānaṃ sabhāgavisabhāgadhammavasena āvaṭṭanalakkhaṇo āvaṭṭo hāro nāmāti attho.

    . ધમ્મન્તિ સભાવધમ્મં, તં કુસલાદિવસેન અનેકવિધં. પદટ્ઠાનન્તિ યસ્મિં પતિટ્ઠિતે ઉત્તરિ ગુણવિસેસે અધિગચ્છતિ, તં વિસેસાધિગમનકારણં. ભૂમિન્તિ પુથુજ્જનભૂમિ દસ્સનભૂમીતિ એવમાદિકં ભૂમિં. વિભજ્જતેતિ વિભાગેન કથેતિ. સાધારણેતિ દસ્સનપહાતબ્બાદિનામવસેન વા પુથુજ્જનસોતાપન્નાદિવત્થુવસેન વા સાધારણે અવિસિટ્ઠે સમાનેતિ અત્થો. વુત્તવિપરિયાયેન અસાધારણા વેદિતબ્બા. નેય્યો વિભત્તીતિ યથાવુત્તધમ્માદીનં વિભજનો અયં હારો વિભત્તીતિ ઞાતબ્બોતિ અત્થો. તસ્મા સંકિલેસધમ્મે વોદાનધમ્મે ચ સાધારણાસાધારણતો પદટ્ઠાનતો ભૂમિતો ચ વિભજનલક્ખણો ‘‘વિભત્તિહારો’’તિ દટ્ઠબ્બં.

    8. Dhammanti sabhāvadhammaṃ, taṃ kusalādivasena anekavidhaṃ. Padaṭṭhānanti yasmiṃ patiṭṭhite uttari guṇavisese adhigacchati, taṃ visesādhigamanakāraṇaṃ. Bhūminti puthujjanabhūmi dassanabhūmīti evamādikaṃ bhūmiṃ. Vibhajjateti vibhāgena katheti. Sādhāraṇeti dassanapahātabbādināmavasena vā puthujjanasotāpannādivatthuvasena vā sādhāraṇe avisiṭṭhe samāneti attho. Vuttavipariyāyena asādhāraṇā veditabbā. Neyyo vibhattīti yathāvuttadhammādīnaṃ vibhajano ayaṃ hāro vibhattīti ñātabboti attho. Tasmā saṃkilesadhamme vodānadhamme ca sādhāraṇāsādhāraṇato padaṭṭhānato bhūmito ca vibhajanalakkhaṇo ‘‘vibhattihāro’’ti daṭṭhabbaṃ.

    . નિદ્દિટ્ઠેતિ કથિતે સુત્તે આગતે, સંવણ્ણિતે વા. ભાવિતેતિ યથા ઉપ્પન્નસદિસા ઉપ્પન્નાતિ વુચ્ચન્તિ, એવં ભાવિતસદિસે ભાવેતબ્બેતિ અત્થો. પહીનેતિ એત્થાપિ એસેવ નયો. પરિવત્તતિ પટિપક્ખેતિ વુત્તાનં ધમ્માનં યે પટિપક્ખા, તેસં વસેન પરિવત્તેતીતિ અત્થો. એવં નિદ્દિટ્ઠાનં ધમ્માનં પટિપક્ખતો પરિવત્તનલક્ખણો ‘‘પરિવત્તનો હારો’’તિ વેદિતબ્બો.

    9. Niddiṭṭheti kathite sutte āgate, saṃvaṇṇite vā. Bhāviteti yathā uppannasadisā uppannāti vuccanti, evaṃ bhāvitasadise bhāvetabbeti attho. Pahīneti etthāpi eseva nayo. Parivattati paṭipakkheti vuttānaṃ dhammānaṃ ye paṭipakkhā, tesaṃ vasena parivattetīti attho. Evaṃ niddiṭṭhānaṃ dhammānaṃ paṭipakkhato parivattanalakkhaṇo ‘‘parivattano hāro’’ti veditabbo.

    ૧૦. વિવિધાનિ એકસ્મિંયેવ અત્થે વચનાનિ વિવચનાનિ, વિવચનાનિ એવ વેવચનાનિ, પરિયાયસદ્દાતિ અત્થો. તાનિ વેવચનાનિ. બહૂનીતિ અનેકાનિ. તુ-સદ્દો અવધારણે. તેન બહૂ એવ પરિયાયસદ્દા વેવચનહારયોજનાયં કથેતબ્બા, ન કતિપયાતિ દસ્સેતિ . સુત્તે વુત્તાનીતિ નવવિધસુત્તન્તસઙ્ખાતે તેપિટકે બુદ્ધવચને ભાસિતાનિ. એત્થાપિ તુ-સદ્દસ્સ અત્થો આનેત્વા યોજેતબ્બો, તેન પાળિયં આગતાનિયેવ વેવચનાનિ ગહેતબ્બાનીતિ વુત્તં હોતિ. એકધમ્મસ્સાતિ એકસ્સ પદત્થસ્સ. યો જાનાતિ સુત્તવિદૂતિ યથા ‘‘સપ્પિસ્સ જાનાહી’’તિ વુત્તે ‘‘સપ્પિના વિચારેહિ, સપ્પિં દેહિ, દેથા’’તિ વા આણાપેતીતિ અત્થો, એવં યો સુત્તકોવિદો ધમ્મકથિકો એકસ્સ અત્થસ્સ બહૂપિ પરિયાયસદ્દે વિચારેતિ વિભાવેતિ યોજેતીતિ અત્થો. વેવચનો નામ સો હારોતિ તસ્સ અત્થસ્સ વુત્તપ્પકારપરિયાયસદ્દયોજનાલક્ખણો વેવચનહારો નામ. તસ્મા એકસ્મિં અત્થે અનેકપરિયાયસદ્દયોજનાલક્ખણો ‘‘વેવચનહારો’’તિ વેદિતબ્બં.

    10. Vividhāni ekasmiṃyeva atthe vacanāni vivacanāni, vivacanāni eva vevacanāni, pariyāyasaddāti attho. Tāni vevacanāni. Bahūnīti anekāni. Tu-saddo avadhāraṇe. Tena bahū eva pariyāyasaddā vevacanahārayojanāyaṃ kathetabbā, na katipayāti dasseti . Sutte vuttānīti navavidhasuttantasaṅkhāte tepiṭake buddhavacane bhāsitāni. Etthāpi tu-saddassa attho ānetvā yojetabbo, tena pāḷiyaṃ āgatāniyeva vevacanāni gahetabbānīti vuttaṃ hoti. Ekadhammassāti ekassa padatthassa. Yo jānāti suttavidūti yathā ‘‘sappissa jānāhī’’ti vutte ‘‘sappinā vicārehi, sappiṃ dehi, dethā’’ti vā āṇāpetīti attho, evaṃ yo suttakovido dhammakathiko ekassa atthassa bahūpi pariyāyasadde vicāreti vibhāveti yojetīti attho. Vevacano nāma so hāroti tassa atthassa vuttappakārapariyāyasaddayojanālakkhaṇo vevacanahāro nāma. Tasmā ekasmiṃ atthe anekapariyāyasaddayojanālakkhaṇo ‘‘vevacanahāro’’ti veditabbaṃ.

    ૧૧. ધમ્મન્તિ ખન્ધાદિધમ્મં. પઞ્ઞત્તીહીતિ પઞ્ઞાપનેહિ પકારેહિ ઞાપનેહિ, અસઙ્કરતો વા ઠપનેહિ. વિવિધાહીતિ નિક્ખેપપ્પભવાદિવસેન અનેકવિધાહિ. સો આકારોતિ યો એકસ્સેવત્થસ્સ નિક્ખેપપ્પભવપઞ્ઞત્તિઆદિવસેન અનેકાહિ પઞ્ઞત્તીહિ પઞ્ઞાપનાકારો. ઞેય્યો પઞ્ઞત્તિ નામ હારોતિ પઞ્ઞત્તિહારો નામાતિ ઞાતબ્બો. તસ્મા એકેકસ્સ ધમ્મસ્સ અનેકાહિ પઞ્ઞત્તીહિ પઞ્ઞાપેતબ્બાકારવિભાવનલક્ખણો ‘‘પઞ્ઞત્તિહારો’’તિ વેદિતબ્બં.

    11. Dhammanti khandhādidhammaṃ. Paññattīhīti paññāpanehi pakārehi ñāpanehi, asaṅkarato vā ṭhapanehi. Vividhāhīti nikkhepappabhavādivasena anekavidhāhi. So ākāroti yo ekassevatthassa nikkhepappabhavapaññattiādivasena anekāhi paññattīhi paññāpanākāro. Ñeyyo paññatti nāma hāroti paññattihāro nāmāti ñātabbo. Tasmā ekekassa dhammassa anekāhi paññattīhi paññāpetabbākāravibhāvanalakkhaṇo ‘‘paññattihāro’’ti veditabbaṃ.

    ૧૨. પટિચ્ચુપ્પાદોતિ પટિચ્ચસમુપ્પાદો. ઇન્દ્રિયખન્ધાતિ ઇન્દ્રિયાનિ ચ ખન્ધા ચ. ધાતુઆયતનાતિ ધાતુયો ચ આયતનાનિ ચ. એતેહીતિ યો દ્વાદસપદિકો પચ્ચયાકારો યાનિ ચ દ્વાવીસતિન્દ્રિયાનિ યે ચ પઞ્ચક્ખન્ધા યા ચ અટ્ઠારસ ધાતુયો યાનિ ચ દ્વાદસાયતનાનિ, એતેહિ સુત્તે આગતપદત્થમુખેન નિદ્ધારિયમાનેહિ. ઓતરતિ યોતિ યો સંવણ્ણનાનયો ઓગાહતિ, પટિચ્ચસમુપ્પાદાદિકે અનુપવિસતીતિ અત્થો. ઓતરણો નામ સો હારોતિ યો યથાવુત્તો સંવણ્ણનાવિસેસો, સો ઓતરણહારો નામ. -સદ્દેન ચેત્થ સુઞ્ઞતમુખાદીનં ગાથાયં અવુત્તાનમ્પિ સઙ્ગહો દટ્ઠબ્બો. એવં પટિચ્ચસમુપ્પાદાદિમુખેહિ સુત્તત્થસ્સ ઓતરણલક્ખણો ઓતરણો હારો નામાતિ વેદિતબ્બં.

    12. Paṭiccuppādoti paṭiccasamuppādo. Indriyakhandhāti indriyāni ca khandhā ca. Dhātuāyatanāti dhātuyo ca āyatanāni ca. Etehīti yo dvādasapadiko paccayākāro yāni ca dvāvīsatindriyāni ye ca pañcakkhandhā yā ca aṭṭhārasa dhātuyo yāni ca dvādasāyatanāni, etehi sutte āgatapadatthamukhena niddhāriyamānehi. Otarati yoti yo saṃvaṇṇanānayo ogāhati, paṭiccasamuppādādike anupavisatīti attho. Otaraṇo nāma so hāroti yo yathāvutto saṃvaṇṇanāviseso, so otaraṇahāro nāma. Ca-saddena cettha suññatamukhādīnaṃ gāthāyaṃ avuttānampi saṅgaho daṭṭhabbo. Evaṃ paṭiccasamuppādādimukhehi suttatthassa otaraṇalakkhaṇo otaraṇo hāro nāmāti veditabbaṃ.

    ૧૩. વિસ્સજ્જિતમ્હીતિ બુદ્ધાદીહિ બ્યાકતે. પઞ્હેતિ ઞાતું ઇચ્છિતે અત્થે. ગાથાયન્તિ ગાથારુળ્હે. ઇદઞ્ચ પુચ્છન્તા યેભુય્યેન ગાથાબન્ધવસેન પુચ્છન્તીતિ કત્વા વુત્તં. યમારબ્ભાતિ સા પન ગાથા યં અત્થં આરબ્ભ અધિકિચ્ચ પુચ્છિતા, તસ્સ અત્થસ્સ. સુદ્ધાસુદ્ધપરિક્ખાતિ પદં સોધિતં, આરમ્ભો ન સોધિતો, પદઞ્ચ સોધિતં આરમ્ભો ચ સોધિતોતિ એવં પદાદીનં સોધિતાસોધિતભાવવિચારો . હારો સો સોધનો નામાતિ યથાવુત્તવિચારો સોધનો હારો નામ. એવં સુત્તે પદપદત્થપઞ્હારમ્ભાનં સોધનલક્ખણો ‘‘સોધનો હારો’’તિ વેદિતબ્બં.

    13. Vissajjitamhīti buddhādīhi byākate. Pañheti ñātuṃ icchite atthe. Gāthāyanti gāthāruḷhe. Idañca pucchantā yebhuyyena gāthābandhavasena pucchantīti katvā vuttaṃ. Yamārabbhāti sā pana gāthā yaṃ atthaṃ ārabbha adhikicca pucchitā, tassa atthassa. Suddhāsuddhaparikkhāti padaṃ sodhitaṃ, ārambho na sodhito, padañca sodhitaṃ ārambho ca sodhitoti evaṃ padādīnaṃ sodhitāsodhitabhāvavicāro . Hāro so sodhanonāmāti yathāvuttavicāro sodhano hāro nāma. Evaṃ sutte padapadatthapañhārambhānaṃ sodhanalakkhaṇo ‘‘sodhano hāro’’ti veditabbaṃ.

    ૧૪. એકત્તતાયાતિ એકસ્સ ભાવો એકત્તં, એકત્તમેવ એકત્તતા, તાય એકત્તતાય. એક-સદ્દો ચેત્થ સમાનસદ્દપરિયાયો, તસ્મા સામઞ્ઞેનાતિ અત્થો. વિસિટ્ઠા મત્તા વિમત્તા, વિમત્તાવ વેમત્તં, તસ્સ ભાવો વેમત્તતા, તાય વેમત્તતાય, વિસેસેનાતિ અત્થો. તે ન વિકપ્પયિતબ્બાતિ યે ધમ્મા ‘‘દુક્ખં સમુદયો’’તિઆદિના સામઞ્ઞેન, ‘‘જાતિ જરા કામતણ્હા ભવતણ્હા’’તિઆદિના વિસેસેન ચ સુત્તે દેસિતા, તે ‘‘કિમેત્થ સામઞ્ઞં, કો વા વિસેસો’’તિ એવં સામઞ્ઞવિસેસવિકપ્પનવસેન ન વિકપ્પયિતબ્બા. કસ્મા? સામઞ્ઞવિસેસકપ્પનાય વોહારભાવેન અનવટ્ઠાનતો કાલદિસાવિસેસાદીનં વિય અપેક્ખાસિદ્ધિતો ચ. યથા હિ ‘‘અજ્જ હિય્યો સ્વે’’તિ વુચ્ચમાના કાલવિસેસા અનવટ્ઠિતસભાવા ‘‘પુરિમા દિસા પચ્છિમા દિસા’’તિ વુચ્ચમાના દિસાવિસેસા ચ, એવં સામઞ્ઞવિસેસાપિ. તથા હિ ‘‘ઇદં દુક્ખ’’ન્તિ વુચ્ચમાનં જાતિઆદિઅપેક્ખાય સામઞ્ઞમ્પિ સમાનં સચ્ચાપેક્ખાય વિસેસો હોતિ. એસ નયો સમુદયાદીસુપિ. એસો હારો અધિટ્ઠાનોતિ એવં સુત્તાગતાનં ધમ્માનં અવિકપ્પનવસેન સામઞ્ઞવિસેસનિદ્ધારણલક્ખણો અધિટ્ઠાનો હારો નામાતિ અત્થો.

    14. Ekattatāyāti ekassa bhāvo ekattaṃ, ekattameva ekattatā, tāya ekattatāya. Eka-saddo cettha samānasaddapariyāyo, tasmā sāmaññenāti attho. Visiṭṭhā mattā vimattā, vimattāva vemattaṃ, tassa bhāvo vemattatā, tāya vemattatāya, visesenāti attho. Te na vikappayitabbāti ye dhammā ‘‘dukkhaṃ samudayo’’tiādinā sāmaññena, ‘‘jāti jarā kāmataṇhā bhavataṇhā’’tiādinā visesena ca sutte desitā, te ‘‘kimettha sāmaññaṃ, ko vā viseso’’ti evaṃ sāmaññavisesavikappanavasena na vikappayitabbā. Kasmā? Sāmaññavisesakappanāya vohārabhāvena anavaṭṭhānato kāladisāvisesādīnaṃ viya apekkhāsiddhito ca. Yathā hi ‘‘ajja hiyyo sve’’ti vuccamānā kālavisesā anavaṭṭhitasabhāvā ‘‘purimā disā pacchimā disā’’ti vuccamānā disāvisesā ca, evaṃ sāmaññavisesāpi. Tathā hi ‘‘idaṃ dukkha’’nti vuccamānaṃ jātiādiapekkhāya sāmaññampi samānaṃ saccāpekkhāya viseso hoti. Esa nayo samudayādīsupi. Eso hāro adhiṭṭhānoti evaṃ suttāgatānaṃ dhammānaṃ avikappanavasena sāmaññavisesaniddhāraṇalakkhaṇo adhiṭṭhāno hāro nāmāti attho.

    ૧૫. યે ધમ્માતિ યે અવિજ્જાદિકા પચ્ચયધમ્મા. યં ધમ્મન્તિ યં સઙ્ખારાદિકં પચ્ચયુપ્પન્નધમ્મં. જનયન્તીતિ નિબ્બત્તેન્તિ. પચ્ચયાતિ સહજાતપચ્ચયભાવેન. પરમ્પરતોતિ પરમ્પરપચ્ચયભાવેન, અનુરૂપસન્તાનઘટનવસેન પચ્ચયો હુત્વાતિ અત્થો. ઉપનિસ્સયકોટિ હિ ઇધાધિપ્પેતા. પુરિમસ્મિં અવસિટ્ઠો પચ્ચયભાવો. હેતુમવકડ્ઢયિત્વાતિ તં યથાવુત્તપચ્ચયસઙ્ખાતં જનકાદિભેદભિન્નં હેતું આકડ્ઢિત્વા સુત્તતો નિદ્ધારેત્વા યો સંવણ્ણનાસઙ્ખાતો, એસો હારો પરિક્ખારોતિ એવં સુત્તે આગતધમ્માનં પરિક્ખારસઙ્ખાતે હેતુપચ્ચયે નિદ્ધારેત્વા સંવણ્ણનલક્ખણો પરિક્ખારો હારોતિ અત્થો.

    15. Ye dhammāti ye avijjādikā paccayadhammā. Yaṃ dhammanti yaṃ saṅkhārādikaṃ paccayuppannadhammaṃ. Janayantīti nibbattenti. Paccayāti sahajātapaccayabhāvena. Paramparatoti paramparapaccayabhāvena, anurūpasantānaghaṭanavasena paccayo hutvāti attho. Upanissayakoṭi hi idhādhippetā. Purimasmiṃ avasiṭṭho paccayabhāvo. Hetumavakaḍḍhayitvāti taṃ yathāvuttapaccayasaṅkhātaṃ janakādibhedabhinnaṃ hetuṃ ākaḍḍhitvā suttato niddhāretvā yo saṃvaṇṇanāsaṅkhāto, eso hāro parikkhāroti evaṃ sutte āgatadhammānaṃ parikkhārasaṅkhāte hetupaccaye niddhāretvā saṃvaṇṇanalakkhaṇo parikkhāro hāroti attho.

    ૧૬. યે ધમ્માતિ યે સીલાદિધમ્મા. યંમૂલાતિ યેસં સમાધિઆદીનં મૂલભૂતા, તે તેસં સમાધિઆદીનં પદટ્ઠાનભાવેન સમારોપયિતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. યે ચેકત્થા પકાસિતા મુનિનાતિ યે ચ રાગવિરાગાચેતોવિમુત્તિસેક્ખફલકામધાતુસમતિક્કમનાદિસદ્દા અનાગામિફલત્થતાય એકત્થા બુદ્ધમુનિના પરિદીપિતા, તે અઞ્ઞમઞ્ઞવેવચનભાવેન સમારોપયિતબ્બાતિ સમ્બન્ધો. સમારોપનઞ્ચેત્થ સુત્તે યથારુતવસેન નિદ્ધારણવસેન વા ગય્હમાનસ્સ સિક્ખત્તયસઙ્ખાતસ્સ સીલાદિક્ખન્ધત્તયસ્સ પરિયાયન્તરવિભાવનમુખેન ભાવનાપારિપૂરિકથનં, ભાવનાપારિપૂરી ચ પહાતબ્બસ્સ પહાનેનાતિ પહાનસમારોપનાપિ અત્થતો દસ્સિતા એવ હોતિ. એસ સમારોપનો હારોતિ એસ સુત્તે આગતધમ્માનં પદટ્ઠાનવેવચનભાવનાપહાનસમારોપનવિચારણલક્ખણો સમારોપનો નામ હારોતિ અત્થો.

    16. Ye dhammāti ye sīlādidhammā. Yaṃmūlāti yesaṃ samādhiādīnaṃ mūlabhūtā, te tesaṃ samādhiādīnaṃ padaṭṭhānabhāvena samāropayitabbāti sambandho. Ye cekatthā pakāsitā munināti ye ca rāgavirāgācetovimuttisekkhaphalakāmadhātusamatikkamanādisaddā anāgāmiphalatthatāya ekatthā buddhamuninā paridīpitā, te aññamaññavevacanabhāvena samāropayitabbāti sambandho. Samāropanañcettha sutte yathārutavasena niddhāraṇavasena vā gayhamānassa sikkhattayasaṅkhātassa sīlādikkhandhattayassa pariyāyantaravibhāvanamukhena bhāvanāpāripūrikathanaṃ, bhāvanāpāripūrī ca pahātabbassa pahānenāti pahānasamāropanāpi atthato dassitā eva hoti. Esa samāropano hāroti esa sutte āgatadhammānaṃ padaṭṭhānavevacanabhāvanāpahānasamāropanavicāraṇalakkhaṇo samāropano nāma hāroti attho.

    નયસઙ્ખેપો

    Nayasaṅkhepo

    ૧૭. એવં ગાથાબન્ધવસેન સોળસપિ હારે નિદ્દિસિત્વા ઇદાનિ નયે નિદ્દિસિતું ‘‘તણ્હઞ્ચા’’તિઆદિ વુત્તં. તત્થ તણ્હઞ્ચ અવિજ્જમ્પિ ચાતિ સુત્તે આગતં અત્થતો નિદ્ધારણવસેન વા ગહિતં તણ્હં અવિજ્જઞ્ચ યો નેતીતિ સમ્બન્ધો. યો સંવણ્ણનાવિસેસો તં નેતિ સંકિલેસપક્ખં પાપેતિ સંકિલેસવસેન સુત્તત્થં યોજેતીતિ અધિપ્પાયો. સમથેનાતિ સમાધિના. વિપસ્સનાયાતિ પઞ્ઞાય, યો નેતિ વોદાનપક્ખં પાપેતિ, તથા સુત્તત્થં યોજેતીતિ અધિપ્પાયો. સચ્ચેહિ યોજયિત્વાતિ નયન્તો ચ તણ્હા ચ અવિજ્જા ચ ભવમૂલકત્તા સમુદયસચ્ચં, અવસેસા તેભૂમકધમ્મા દુક્ખસચ્ચં, સમથવિપસ્સના મગ્ગસચ્ચં, તેન પત્તબ્બા અસઙ્ખતધાતુ નિરોધસચ્ચન્તિ એવં ઇમેહિ ચતૂહિ સચ્ચેહિ યોજેત્વા. અયં નયો નન્દિયાવટ્ટોતિ યો તણ્હાવિજ્જાહિ સંકિલેસપક્ખસ્સ સુત્તત્થસ્સ સમથવિપસ્સનાહિ વોદાનપક્ખસ્સ ચતુસચ્ચયોજનમુખેન નયનલક્ખણો સંવણ્ણનાવિસેસો, અયં નન્દિયાવટ્ટો નયો નામાતિ અત્થો. એત્થ ચ નયસ્સ ભૂમિ ગાથાયં ‘‘નયો’’તિ વુત્તા, તસ્મા સંવણ્ણનાવિસેસોતિ વુત્તં. ન હિ અત્થનયો સંવણ્ણના, ચતુસચ્ચપટિવેધસ્સ અનુરૂપો પુબ્બભાગે અનુગાહણનયો અત્થનયો. તસ્સ પન યા ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુઆદીનં વસેન તણ્હાદિમુખેન નયભૂમિરચના, તત્થ નયવોહારો.

    17. Evaṃ gāthābandhavasena soḷasapi hāre niddisitvā idāni naye niddisituṃ ‘‘taṇhañcā’’tiādi vuttaṃ. Tattha taṇhañca avijjampi cāti sutte āgataṃ atthato niddhāraṇavasena vā gahitaṃ taṇhaṃ avijjañca yo netīti sambandho. Yo saṃvaṇṇanāviseso taṃ neti saṃkilesapakkhaṃ pāpeti saṃkilesavasena suttatthaṃ yojetīti adhippāyo. Samathenāti samādhinā. Vipassanāyāti paññāya, yo neti vodānapakkhaṃ pāpeti, tathā suttatthaṃ yojetīti adhippāyo. Saccehi yojayitvāti nayanto ca taṇhā ca avijjā ca bhavamūlakattā samudayasaccaṃ, avasesā tebhūmakadhammā dukkhasaccaṃ, samathavipassanā maggasaccaṃ, tena pattabbā asaṅkhatadhātu nirodhasaccanti evaṃ imehi catūhi saccehi yojetvā. Ayaṃ nayo nandiyāvaṭṭoti yo taṇhāvijjāhi saṃkilesapakkhassa suttatthassa samathavipassanāhi vodānapakkhassa catusaccayojanamukhena nayanalakkhaṇo saṃvaṇṇanāviseso, ayaṃ nandiyāvaṭṭo nayo nāmāti attho. Ettha ca nayassa bhūmi gāthāyaṃ ‘‘nayo’’ti vuttā, tasmā saṃvaṇṇanāvisesoti vuttaṃ. Na hi atthanayo saṃvaṇṇanā, catusaccapaṭivedhassa anurūpo pubbabhāge anugāhaṇanayo atthanayo. Tassa pana yā ugghaṭitaññuādīnaṃ vasena taṇhādimukhena nayabhūmiracanā, tattha nayavohāro.

    ૧૮. અકુસલેતિ દ્વાદસચિત્તુપ્પાદસઙ્ગહિતે સબ્બેપિ અકુસલે ધમ્મે. સમૂલેહીતિ અત્તનો મૂલેહિ, લોભદોસમોહેહીતિ અત્થો. કુસલેતિ સબ્બેપિ ચતુભૂમકે કુસલે ધમ્મે. કુસલમૂલેહીતિ કુસલેહિ અલોભાદિમૂલેહિ યો નેતિ. નયન્તો ચ કુસલાકુસલં માયામરીચિઆદયો વિય અભૂતં ન હોતીતિ ભૂતં. પટઘટાદયો વિય ન સમ્મુતિસચ્ચમત્તન્તિ તથં. અકુસલસ્સ ઇટ્ઠવિપાકતાભાવતો કુસલસ્સ ચ અનિટ્ઠવિપાકતાભાવતો વિપાકે સતિ અવિસંવાદકત્તા અવિતથં નેતિ. એવમેતેસં તિણ્ણમ્પિ પદાનં કુસલાકુસલવિસેસનતા દટ્ઠબ્બા. અથ વા અકુસલમૂલેહિ અકુસલાનિ કુસલમૂલેહિ ચ કુસલાનિ નયન્તો અયં નયો ભૂતં તથં અવિતથં નેતિ, ચત્તારિ સચ્ચાનિ નિદ્ધારેત્વા યોજેતીતિ અત્થો. દુક્ખાદીનિ હિ બાધકાદિભાવતો અઞ્ઞથાભાવાભાવેન ભૂતાનિ, સચ્ચસભાવત્તા તથાનિ, અવિસંવાદનતો અવિતથાનિ. વુત્તઞ્હેતં ભગવતા ‘‘ચત્તારિમાનિ, ભિક્ખવે, તથાનિ અવિતથાનિ અનઞ્ઞથાની’’તિ (સં॰ નિ॰ ૫.૧૦૯૦). તિપુક્ખલં તં નયં આહૂતિ યો અકુસલમૂલેહિ સંકિલેસપક્ખસ્સ કુસલમૂલેહિ વોદાનપક્ખસ્સ સુત્તત્થસ્સ ચતુસચ્ચયોજનમુખેન નયનલક્ખણો સંવણ્ણનાવિસેસો, તં તિપુક્ખલં નયન્તિ વદન્તીતિ અત્થો.

    18. Akusaleti dvādasacittuppādasaṅgahite sabbepi akusale dhamme. Samūlehīti attano mūlehi, lobhadosamohehīti attho. Kusaleti sabbepi catubhūmake kusale dhamme. Kusalamūlehīti kusalehi alobhādimūlehi yo neti. Nayanto ca kusalākusalaṃ māyāmarīciādayo viya abhūtaṃ na hotīti bhūtaṃ. Paṭaghaṭādayo viya na sammutisaccamattanti tathaṃ. Akusalassa iṭṭhavipākatābhāvato kusalassa ca aniṭṭhavipākatābhāvato vipāke sati avisaṃvādakattā avitathaṃ neti. Evametesaṃ tiṇṇampi padānaṃ kusalākusalavisesanatā daṭṭhabbā. Atha vā akusalamūlehi akusalāni kusalamūlehi ca kusalāni nayanto ayaṃ nayo bhūtaṃ tathaṃ avitathaṃ neti, cattāri saccāni niddhāretvā yojetīti attho. Dukkhādīni hi bādhakādibhāvato aññathābhāvābhāvena bhūtāni, saccasabhāvattā tathāni, avisaṃvādanato avitathāni. Vuttañhetaṃ bhagavatā ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathānī’’ti (saṃ. ni. 5.1090). Tipukkhalaṃ taṃ nayaṃ āhūti yo akusalamūlehi saṃkilesapakkhassa kusalamūlehi vodānapakkhassa suttatthassa catusaccayojanamukhena nayanalakkhaṇo saṃvaṇṇanāviseso, taṃ tipukkhalaṃ nayanti vadantīti attho.

    ૧૯. વિપલ્લાસેહીતિ અસુભે સુભન્તિઆદિનયપ્પવત્તેહિ ચતૂહિ વિપલ્લાસેહિ. કિલેસેતિ કિલિસ્સન્તિ વિબાધિયન્તીતિ કિલેસા, સંકિલિટ્ઠધમ્મા, સંકિલેસપક્ખન્તિ અત્થો. કેચિ ‘‘સંકિલેસે’’તિપિ પઠન્તિ, કિલેસસહિતેતિ અત્થો. ઇન્દ્રિયેહીતિ સદ્ધાદીહિ ઇન્દ્રિયેહિ. સદ્ધમ્મેતિ પટિપત્તિપટિવેધસદ્ધમ્મે, વોદાનપક્ખન્તિ અત્થો. એતં નયન્તિ યો સુભસઞ્ઞાદીહિ વિપલ્લાસેહિ સકલસ્સ સંકિલેસપક્ખસ્સ સદ્ધિન્દ્રિયાદીહિ વોદાનપક્ખસ્સ ચતુસચ્ચયોજનવસેન નયનલક્ખણો સંવણ્ણનાવિસેસો, એતં નયં નયવિદૂ સદ્ધમ્મનયકોવિદા, અત્થનયકુસલા એવ વા સીહવિક્કીળિતં નયન્તિ વદન્તીતિ અત્થો.

    19. Vipallāsehīti asubhe subhantiādinayappavattehi catūhi vipallāsehi. Kileseti kilissanti vibādhiyantīti kilesā, saṃkiliṭṭhadhammā, saṃkilesapakkhanti attho. Keci ‘‘saṃkilese’’tipi paṭhanti, kilesasahiteti attho. Indriyehīti saddhādīhi indriyehi. Saddhammeti paṭipattipaṭivedhasaddhamme, vodānapakkhanti attho. Etaṃ nayanti yo subhasaññādīhi vipallāsehi sakalassa saṃkilesapakkhassa saddhindriyādīhi vodānapakkhassa catusaccayojanavasena nayanalakkhaṇo saṃvaṇṇanāviseso, etaṃ nayaṃ nayavidū saddhammanayakovidā, atthanayakusalā eva vā sīhavikkīḷitaṃ nayanti vadantīti attho.

    ૨૦. વેય્યાકરણેસૂતિ તસ્સ તસ્સ અત્થનયસ્સ યોજનત્થં કતેસુ સુત્તસ્સ અત્થવિસ્સજ્જનેસૂતિ અત્થો. તેનેવાહ ‘‘તહિં તહિ’’ન્તિ. કુસલાકુસલાતિ વોદાનિયા સંકિલેસિકા ચ તસ્સ તસ્સ નયસ્સ દિસાભૂતધમ્મા. વુત્તાતિ સુત્તતો નિદ્ધારેત્વા કથિતા. મનસા વોલોકયતેતિ તે યથાવુત્તધમ્મે ચિત્તેનેવ ‘‘અયં પઠમા દિસા અયં દુતિયા દિસા’’તિઆદિના તસ્સ તસ્સ નયસ્સ દિસાભાવેન ઉપપરિક્ખતિ, વિચારેતીતિ અત્થો. ‘‘ઓલોકયતે તે અબહી’’તિપિ પાઠો. તત્થ તેતિ તે યથાવુત્તધમ્મે. અબહીતિ અબ્ભન્તરં, ચિત્તે એવાતિ અત્થો. તં ખુ દિસાલોચનં આહૂતિ ઓલોકયતેતિ એત્થ યદેતં ઓલોકનં, તં દિસાલોચનં નામ નયં વદન્તિ. ખુ-તિ ચ નિપાતો અવધારણે. તેન ઓલોકનમેવ અયં નયો, ન કોચિ અત્થવિસેસોતિ દસ્સેતિ.

    20. Veyyākaraṇesūti tassa tassa atthanayassa yojanatthaṃ katesu suttassa atthavissajjanesūti attho. Tenevāha ‘‘tahiṃ tahi’’nti. Kusalākusalāti vodāniyā saṃkilesikā ca tassa tassa nayassa disābhūtadhammā. Vuttāti suttato niddhāretvā kathitā. Manasā volokayateti te yathāvuttadhamme citteneva ‘‘ayaṃ paṭhamā disā ayaṃ dutiyā disā’’tiādinā tassa tassa nayassa disābhāvena upaparikkhati, vicāretīti attho. ‘‘Olokayate te abahī’’tipi pāṭho. Tattha teti te yathāvuttadhamme. Abahīti abbhantaraṃ, citte evāti attho. Taṃ khu disālocanaṃ āhūti olokayateti ettha yadetaṃ olokanaṃ, taṃ disālocanaṃ nāma nayaṃ vadanti. Khu-ti ca nipāto avadhāraṇe. Tena olokanameva ayaṃ nayo, na koci atthavisesoti dasseti.

    ૨૧. ઓલોકેત્વાતિ પઠમાદિદિસાભાવેન ઉપપરિક્ખિત્વા. દિસાલોચનેનાતિ દિસાલોચનનયેન કરણભૂતેન. યેન હિ વિધિના તસ્સ તસ્સ અત્થનયસ્સ યોજનાય દિસા ઓલોકીયન્તિ, સો વિધિ દિસાલોચનન્તિ એવં વા એત્થ અત્થો દટ્ઠબ્બો. ઉક્ખિપિયાતિ ઉદ્ધરિત્વા, દિસાભૂતધમ્મે સુત્તતો નિદ્ધારેત્વાતિ અત્થો. ‘‘ઉક્ખિપિય યો સમાનેતી’’તિપિ પઠન્તિ, તસ્સત્થો – ‘‘યો તેસં દિસાભૂતધમ્માનં સમાનયનં કરોતી’’તિ. ન્તિ વા કિરિયાપરામસનં . સમાનેતીતિ સમં, સમ્મા વા આનેતિ તસ્સ તસ્સ નયસ્સ યોજનાવસેન. કે પન આનેતિ? સબ્બે કુસલાકુસલે તંતંનયદિસાભૂતે. અયં નયોતિ સમાનેતીતિ એત્થ યદેતં તંતંનયદિસાભૂતધમ્માનં સમાનયનં, અયં અઙ્કુસો નામ નયોતિ અત્થો. એતઞ્ચ દ્વયં ‘‘વોહારનયો, કમ્મનયો’’તિ ચ વુચ્ચતિ.

    21. Oloketvāti paṭhamādidisābhāvena upaparikkhitvā. Disālocanenāti disālocananayena karaṇabhūtena. Yena hi vidhinā tassa tassa atthanayassa yojanāya disā olokīyanti, so vidhi disālocananti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo. Ukkhipiyāti uddharitvā, disābhūtadhamme suttato niddhāretvāti attho. ‘‘Ukkhipiya yo samānetī’’tipi paṭhanti, tassattho – ‘‘yo tesaṃ disābhūtadhammānaṃ samānayanaṃ karotī’’ti. Yanti vā kiriyāparāmasanaṃ . Samānetīti samaṃ, sammā vā āneti tassa tassa nayassa yojanāvasena. Ke pana āneti? Sabbe kusalākusale taṃtaṃnayadisābhūte. Ayaṃ nayoti samānetīti ettha yadetaṃ taṃtaṃnayadisābhūtadhammānaṃ samānayanaṃ, ayaṃ aṅkuso nāma nayoti attho. Etañca dvayaṃ ‘‘vohāranayo, kammanayo’’ti ca vuccati.

    ૨૨. એવં હારે નયે ચ નિદ્દિસિત્વા ઇદાનિ નેસં યોજનક્કમં દસ્સેન્તો ‘‘સોળસ હારા પઠમ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ પઠમં સોળસ હારા ‘‘યોજેતબ્બા’’તિ વચનસેસો. હારસંવણ્ણના પઠમં કાતબ્બા બ્યઞ્જનપરિયેટ્ઠિભાવતોતિ અધિપ્પાયો. દિસલોચનતોતિ દિસાલોચનેન, અયમેવ વા પાઠો. અઙ્કુસેન હીતિ હિ-સદ્દો નિપાતમત્તં. સેસં ઉત્તાનમેવ.

    22. Evaṃ hāre naye ca niddisitvā idāni nesaṃ yojanakkamaṃ dassento ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’ntiādimāha. Tattha paṭhamaṃ soḷasa hārā ‘‘yojetabbā’’ti vacanaseso. Hārasaṃvaṇṇanā paṭhamaṃ kātabbā byañjanapariyeṭṭhibhāvatoti adhippāyo. Disalocanatoti disālocanena, ayameva vā pāṭho. Aṅkusena hīti hi-saddo nipātamattaṃ. Sesaṃ uttānameva.

    દ્વાદસપદં

    Dvādasapadaṃ

    ૨૩. ઇદાનિ યેસં બ્યઞ્જનપદાનં અત્થપદાનઞ્ચ વસેન દ્વાદસ પદાનિ સુત્તન્તિ વુત્તં, તાનિ પદાનિ નિદ્દિસિતું ‘‘અક્ખરં પદ’’ન્તિઆદિમાહ. તત્થ અપરિયોસિતે પદે વણ્ણો અક્ખરં પરિયાયવસેન અક્ખરણતો અસઞ્ચરણતો. ન હિ વણ્ણસ્સ પરિયાયો વિજ્જતિ, અથ વણ્ણોતિ કેનટ્ઠેન વણ્ણો? અત્થસંવણ્ણનટ્ઠેન. વણ્ણો એવ હિ ઇત્તરખણતાય અપરાપરભાવેન પવત્તો પદાદિભાવેન ગય્હમાનો યથાસમ્બન્ધં તં તં અત્થં વદતિ . એકક્ખરં વા પદં અક્ખરં, કેચિ પન ‘‘મનસા દેસનાવાચાય અક્ખરણતો અક્ખર’’ન્તિ વદન્તિ.

    23. Idāni yesaṃ byañjanapadānaṃ atthapadānañca vasena dvādasa padāni suttanti vuttaṃ, tāni padāni niddisituṃ ‘‘akkharaṃ pada’’ntiādimāha. Tattha apariyosite pade vaṇṇo akkharaṃ pariyāyavasena akkharaṇato asañcaraṇato. Na hi vaṇṇassa pariyāyo vijjati, atha vaṇṇoti kenaṭṭhena vaṇṇo? Atthasaṃvaṇṇanaṭṭhena. Vaṇṇo eva hi ittarakhaṇatāya aparāparabhāvena pavatto padādibhāvena gayhamāno yathāsambandhaṃ taṃ taṃ atthaṃ vadati . Ekakkharaṃ vā padaṃ akkharaṃ, keci pana ‘‘manasā desanāvācāya akkharaṇato akkhara’’nti vadanti.

    પદન્તિ પજ્જતિ અત્થો એતેનાતિ પદં, તં નામપદં આખ્યાતપદં ઉપસગ્ગપદં નિપાતપદન્તિ ચતુબ્બિધં. તત્થ ‘‘ફસ્સો વેદના ચિત્ત’’ન્તિ એવમાદિકં સત્વપ્પધાનં નામપદં. ‘‘ફુસતિ વેદયતિ વિજાનાતી’’તિ એવમાદિકં કિરિયાપધાનં આખ્યાતપદં. કિરિયાવિસેસગ્ગહણનિમિત્તં ‘‘પ’’ ઇતિ એવમાદિકં ઉપસગ્ગપદં. કિરિયાય સત્વસ્સ ચ સરૂપવિસેસપ્પકાસનહેતુભૂતં ‘‘એવ’’ન્તિ એવમાદિકં નિપાતપદં.

    Padanti pajjati attho etenāti padaṃ, taṃ nāmapadaṃ ākhyātapadaṃ upasaggapadaṃ nipātapadanti catubbidhaṃ. Tattha ‘‘phasso vedanā citta’’nti evamādikaṃ satvappadhānaṃ nāmapadaṃ. ‘‘Phusati vedayati vijānātī’’ti evamādikaṃ kiriyāpadhānaṃ ākhyātapadaṃ. Kiriyāvisesaggahaṇanimittaṃ ‘‘pa’’ iti evamādikaṃ upasaggapadaṃ. Kiriyāya satvassa ca sarūpavisesappakāsanahetubhūtaṃ ‘‘eva’’nti evamādikaṃ nipātapadaṃ.

    બ્યઞ્જનન્તિ સઙ્ખેપતો વુત્તં પદાભિહિતં અત્થં બ્યઞ્જયતીતિ બ્યઞ્જનં, વાક્યં. તં પન અત્થતો પદસમુદાયોતિ દટ્ઠબ્બં. પદમત્તસવનેપિ હિ અધિકારાદિવસેન લબ્ભમાનેહિ પદન્તરેહિ અનુસન્ધાનં કત્વાવ અત્થસમ્પટિપત્તિ હોતીતિ વાક્યમેવ અત્થં બ્યઞ્જયતિ. નિરુત્તીતિ આકારાભિહિતં નિબ્બચનં નિરુત્તિ.

    Byañjananti saṅkhepato vuttaṃ padābhihitaṃ atthaṃ byañjayatīti byañjanaṃ, vākyaṃ. Taṃ pana atthato padasamudāyoti daṭṭhabbaṃ. Padamattasavanepi hi adhikārādivasena labbhamānehi padantarehi anusandhānaṃ katvāva atthasampaṭipatti hotīti vākyameva atthaṃ byañjayati. Niruttīti ākārābhihitaṃ nibbacanaṃ nirutti.

    નિદ્દેસોતિ નિબ્બચનવિત્થારો નિરવસેસદેસનત્તા નિદ્દેસો. પદેહિ વાક્યસ્સ વિભાગો આકારો. યદિ એવં પદતો આકારસ્સ કો વિસેસોતિ? અપરિયોસિતે વાક્યે અવિભજ્જમાને વા તદવયવો પદં. ઉચ્ચારણવસેન પરિયોસિતે વાક્યે વિભજ્જમાને વા તદવયવો આકારોતિ અયમેતેસં વિસેસો. છટ્ઠં વચનં છટ્ઠવચનં. આકારો છટ્ઠવચનં એતસ્સાતિ આકારછટ્ઠવચનં, બ્યઞ્જનપદં. એત્થ ચ બ્યઞ્જનન્તિ ઇમસ્સ પદસ્સ અનન્તરં વત્તબ્બં આકારપદં નિદ્દેસપદાનન્તરં વદન્તેન ‘‘આકારછટ્ઠવચન’’ન્તિ વુત્તં, પદાનુપુબ્બિકં પન ઇચ્છન્તેહિ તં બ્યઞ્જનપદાનન્તરમેવ કાતબ્બં. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘અપરિમાણા બ્યઞ્જના અપરિમાણા આકારાતિ, બ્યઞ્જનેહિ વિવરતિ આકારેહિ વિભજતી’’તિ ચ. કેચિ પન ‘‘આકારપદબ્યઞ્જનનિરુત્તિયો ચ નિદ્દેસો’’તિ પઠન્તિ. એત્તાવ બ્યઞ્જનં સબ્બન્તિ યાનિમાનિ અક્ખરાદીનિ નિદ્દિટ્ઠાનિ, એત્તકમેવ સબ્બં બ્યઞ્જનં, એતેહિ અસઙ્ગહિતં બ્યઞ્જનં નામ નત્થીતિ અત્થો.

    Niddesoti nibbacanavitthāro niravasesadesanattā niddeso. Padehi vākyassa vibhāgo ākāro. Yadi evaṃ padato ākārassa ko visesoti? Apariyosite vākye avibhajjamāne vā tadavayavo padaṃ. Uccāraṇavasena pariyosite vākye vibhajjamāne vā tadavayavo ākāroti ayametesaṃ viseso. Chaṭṭhaṃ vacanaṃ chaṭṭhavacanaṃ. Ākāro chaṭṭhavacanaṃ etassāti ākārachaṭṭhavacanaṃ, byañjanapadaṃ. Ettha ca byañjananti imassa padassa anantaraṃ vattabbaṃ ākārapadaṃ niddesapadānantaraṃ vadantena ‘‘ākārachaṭṭhavacana’’nti vuttaṃ, padānupubbikaṃ pana icchantehi taṃ byañjanapadānantarameva kātabbaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘aparimāṇā byañjanā aparimāṇā ākārāti, byañjanehi vivarati ākārehi vibhajatī’’ti ca. Keci pana ‘‘ākārapadabyañjananiruttiyo ca niddeso’’ti paṭhanti. Ettāva byañjanaṃ sabbanti yānimāni akkharādīni niddiṭṭhāni, ettakameva sabbaṃ byañjanaṃ, etehi asaṅgahitaṃ byañjanaṃ nāma natthīti attho.

    ૨૪. સઙ્કાસનાતિ સંખિત્તેન કાસના. પકાસનાતિ પઠમં કાસના, કાસીયતિ દીપીયતીતિ અત્થો. ઇમિના હિ અત્થપદદ્વયેન અક્ખરપદેહિ વિભાવિયમાનો અત્થાકારો ગહિતો. યસ્મા અક્ખરેહિ સુય્યમાનેહિ સુણન્તાનં વિસેસવિધાનસ્સ કતત્તા પદપરિયોસાને પદત્થસમ્પટિપત્તિ હોતિ. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘તત્થ ભગવા અક્ખરેહિ સઙ્કાસેતિ પદેહિ પકાસેતીતિ, અક્ખરેહિ પદેહિ ચ ઉગ્ઘાટેતી’’તિ ચ.

    24. Saṅkāsanāti saṃkhittena kāsanā. Pakāsanāti paṭhamaṃ kāsanā, kāsīyati dīpīyatīti attho. Iminā hi atthapadadvayena akkharapadehi vibhāviyamāno atthākāro gahito. Yasmā akkharehi suyyamānehi suṇantānaṃ visesavidhānassa katattā padapariyosāne padatthasampaṭipatti hoti. Tathā hi vakkhati ‘‘tattha bhagavā akkharehi saṅkāseti padehi pakāsetīti, akkharehi padehi ca ugghāṭetī’’ti ca.

    વિવરણાતિ વિત્થારણા. વિભજના ચ ઉત્તાનીકમ્મઞ્ચ પઞ્ઞત્તિ ચ વિભજનુત્તાનીકમ્મપઞ્ઞત્તિ. તત્થ વિભજનાતિ વિભાગકરણં, ઉભયેનાપિ નિદ્દિસનમાહ. ઇધ પુરિમનયેનેવ બ્યઞ્જનાકારેહિ નિદ્દિસિયમાનો અત્થાકારો દસ્સિતોતિ દટ્ઠબ્બં. ઉત્તાનીકમ્મં પાકટકરણં. પકારેહિ ઞાપનં પઞ્ઞત્તિ. દ્વયેનાપિ પટિનિદ્દિસનં કથેતિ. એત્થાપિ નિરુત્તિનિદ્દેસસઙ્ખાતેહિ બ્યઞ્જનપદેહિ નિદ્દિસિયમાનો અત્થાકારો વુત્તો, યો પટિનિદ્દિસીયતીતિ વુચ્ચતિ. એતેહીતિ એતેહિ એવ સઙ્કાસનાદિવિનિમુત્તસ્સ દેસનાત્થસ્સ અભાવતો. અત્થોતિ સુત્તત્થો. કમ્મન્તિ ઉગ્ઘટનાદિકમ્મં. સુત્તત્થેન હિ દેસનાય પવત્તિયમાનેન ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુઆદિવેનેય્યાનં ચિત્તસન્તાનસ્સ પબોધનકિરિયાનિબ્બત્તિ. સો ચ સુત્તત્થો સઙ્કાસનાદિઆકારોતિ. તેન વુત્તં – ‘‘અત્થો કમ્મઞ્ચ નિદ્દિટ્ઠ’’ન્તિ.

    Vivaraṇāti vitthāraṇā. Vibhajanā ca uttānīkammañca paññatti ca vibhajanuttānīkammapaññatti. Tattha vibhajanāti vibhāgakaraṇaṃ, ubhayenāpi niddisanamāha. Idha purimanayeneva byañjanākārehi niddisiyamāno atthākāro dassitoti daṭṭhabbaṃ. Uttānīkammaṃ pākaṭakaraṇaṃ. Pakārehi ñāpanaṃ paññatti. Dvayenāpi paṭiniddisanaṃ katheti. Etthāpi niruttiniddesasaṅkhātehi byañjanapadehi niddisiyamāno atthākāro vutto, yo paṭiniddisīyatīti vuccati. Etehīti etehi eva saṅkāsanādivinimuttassa desanātthassa abhāvato. Atthoti suttattho. Kammanti ugghaṭanādikammaṃ. Suttatthena hi desanāya pavattiyamānena ugghaṭitaññuādiveneyyānaṃ cittasantānassa pabodhanakiriyānibbatti. So ca suttattho saṅkāsanādiākāroti. Tena vuttaṃ – ‘‘attho kammañca niddiṭṭha’’nti.

    ૨૫. તીણીતિ લિઙ્ગવિપલ્લાસેન વુત્તં, તયોતિ વુત્તં હોતિ. નવહિ પદેહીતિ નવહિ કોટ્ઠાસેહિ . અત્થો સમાયુત્તોતિ અત્થો સમ્મા યુત્તો ન વિના વત્તતિ. સબ્બસ્સ હિ બુદ્ધવચનસ્સ ચતુસચ્ચપ્પકાસનતો અત્થનયાનઞ્ચ ચતુસચ્ચયોજનવસેન પવત્તનતો સબ્બો પાળિઅત્થો અત્થનયત્તયસઙ્ગહિતો સઙ્કાસનાદિઆકારવિસેસવુત્તિ ચાતિ.

    25. Tīṇīti liṅgavipallāsena vuttaṃ, tayoti vuttaṃ hoti. Navahi padehīti navahi koṭṭhāsehi . Attho samāyuttoti attho sammā yutto na vinā vattati. Sabbassa hi buddhavacanassa catusaccappakāsanato atthanayānañca catusaccayojanavasena pavattanato sabbo pāḷiattho atthanayattayasaṅgahito saṅkāsanādiākāravisesavutti cāti.

    ૨૬. ઇદાનિ યથાનિદ્દિટ્ઠે દેસનાહારાદિકે નેત્તિપ્પકરણસ્સ પદત્થે સુખગ્ગહણત્થં ગણનવસેન પરિચ્છિન્દિત્વા દસ્સેન્તો ‘‘અત્થસ્સા’’તિઆદિમાહ. તત્થ ચતુબ્બીસાતિ સોળસ હારા છ બ્યઞ્જનપદાનિ દ્વે કમ્મનયાતિ એવં ચતુબ્બીસ. ઉભયન્તિ છ અત્થપદાનિ તયો અત્થનયાતિ ઇદં નવવિધં યથાવુત્તં ચતુબ્બીસવિધઞ્ચાતિ એતં ઉભયં. સઙ્કલયિત્વાતિ સમ્પિણ્ડેત્વા. ‘‘સઙ્ખેપયતો’’તિપિ પાઠો, એકતો કરોન્તસ્સાતિ અત્થો. એત્તિકાતિ એતપ્પમાણા, ઇતો વિનિમુત્તો કોચિ નેત્તિપદત્થા નત્થીતિ અત્થો.

    26. Idāni yathāniddiṭṭhe desanāhārādike nettippakaraṇassa padatthe sukhaggahaṇatthaṃ gaṇanavasena paricchinditvā dassento ‘‘atthassā’’tiādimāha. Tattha catubbīsāti soḷasa hārā cha byañjanapadāni dve kammanayāti evaṃ catubbīsa. Ubhayanti cha atthapadāni tayo atthanayāti idaṃ navavidhaṃ yathāvuttaṃ catubbīsavidhañcāti etaṃ ubhayaṃ. Saṅkalayitvāti sampiṇḍetvā. ‘‘Saṅkhepayato’’tipi pāṭho, ekato karontassāti attho. Ettikāti etappamāṇā, ito vinimutto koci nettipadatthā natthīti attho.

    એવં તેત્તિંસપદત્થાય નેત્તિયા સુત્તસ્સ અત્થપરિયેસનાય યો ‘‘સોળસ હારા પઠમ’’ન્તિ નયેહિ પઠમં હારા સંવણ્ણેતબ્બાતિ હારનયાનં સંવણ્ણનાક્કમો દસ્સિતો, સ્વાયં હારનયાનં દેસનાક્કમેનેવ સિદ્ધો. એવં સિદ્ધે સતિ અયં આરમ્ભો ઇમમત્થં દીપેતિ – સબ્બેપિમે હારા નયા ચ ઇમિના દસ્સિતક્કમેનેવ સુત્તેસુ સંવણ્ણનાવસેન યોજેતબ્બા, ન ઉપ્પટિપાટિયાતિ.

    Evaṃ tettiṃsapadatthāya nettiyā suttassa atthapariyesanāya yo ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’nti nayehi paṭhamaṃ hārā saṃvaṇṇetabbāti hāranayānaṃ saṃvaṇṇanākkamo dassito, svāyaṃ hāranayānaṃ desanākkameneva siddho. Evaṃ siddhe sati ayaṃ ārambho imamatthaṃ dīpeti – sabbepime hārā nayā ca iminā dassitakkameneva suttesu saṃvaṇṇanāvasena yojetabbā, na uppaṭipāṭiyāti.

    કિં પનેત્થ કારણં, યદેતે હારા નયા ચ ઇમિનાવ કમેન દેસિતાતિ? યદિપિ નાયમનુયોગો કત્થચિ અનુક્કમે નિવિસતિ, અપિ ચ ધમ્મદેસનાય નિસ્સયફલતદુપાયસરીરભૂતાનં અસ્સાદાદીનં વિભાવનસભાવત્તા પકતિયા સબ્બસુત્તાનુરૂપાતિ સુવિઞ્ઞેય્યભાવતો પરેસઞ્ચ સંવણ્ણનાવિસેસાનં વિચયહારાદીનં પતિટ્ઠાભાવતો પઠમં દેસનાહારો દસ્સિતો.

    Kiṃ panettha kāraṇaṃ, yadete hārā nayā ca imināva kamena desitāti? Yadipi nāyamanuyogo katthaci anukkame nivisati, api ca dhammadesanāya nissayaphalatadupāyasarīrabhūtānaṃ assādādīnaṃ vibhāvanasabhāvattā pakatiyā sabbasuttānurūpāti suviññeyyabhāvato paresañca saṃvaṇṇanāvisesānaṃ vicayahārādīnaṃ patiṭṭhābhāvato paṭhamaṃ desanāhāro dassito.

    પદપુચ્છાવિસ્સજ્જનપુબ્બાપરાનુગીતીહિ સદ્ધિં દેસનાહારપદત્થાનં પવિચયસભાવતાય તસ્સ અનન્તરં વિચયો. તથા હિ વક્ખતિ ‘‘પદં વિચિનતિ…પે॰… આણત્તિં વિચિનતિ અનુગીતિં વિચિનતી’’તિ.

    Padapucchāvissajjanapubbāparānugītīhi saddhiṃ desanāhārapadatthānaṃ pavicayasabhāvatāya tassa anantaraṃ vicayo. Tathā hi vakkhati ‘‘padaṃ vicinati…pe… āṇattiṃ vicinati anugītiṃ vicinatī’’ti.

    વિચયેન હારેન પવિચિતાનં અત્થાનં યુત્તાયુત્તિવિચારણા યુત્તાતિ યુત્તિવિચારણભાવતો વિચયાનન્તરં યુત્તિહારો વુત્તો. તથા હિ વક્ખતિ – ‘‘વિચયેન હારેન વિચિનિત્વા યુત્તિહારેન યોજેતબ્બ’’ન્તિ.

    Vicayena hārena pavicitānaṃ atthānaṃ yuttāyuttivicāraṇā yuttāti yuttivicāraṇabhāvato vicayānantaraṃ yuttihāro vutto. Tathā hi vakkhati – ‘‘vicayena hārena vicinitvā yuttihārena yojetabba’’nti.

    યુત્તાયુત્તાનંયેવ અત્થાનં ઉપપત્તિઅનુરૂપં કારણપરમ્પરાય નિદ્ધારણલક્ખણં પદટ્ઠાનચિન્તનં કત્તબ્બન્તિ યુત્તિહારાનન્તરં પદટ્ઠાનહારો દસ્સિતો. તથા હિ વક્ખતિ – ‘‘યો કોચિ ઉપનિસ્સયો યો કોચિ પચ્ચયો ચ, સબ્બો સો પદટ્ઠાન’’ન્તિ.

    Yuttāyuttānaṃyeva atthānaṃ upapattianurūpaṃ kāraṇaparamparāya niddhāraṇalakkhaṇaṃ padaṭṭhānacintanaṃ kattabbanti yuttihārānantaraṃ padaṭṭhānahāro dassito. Tathā hi vakkhati – ‘‘yo koci upanissayo yo koci paccayo ca, sabbo so padaṭṭhāna’’nti.

    યુત્તાયુત્તાનં કારણપરમ્પરાય પરિગ્ગહિતસભાવાનંયેવ ચ ધમ્માનં અવુત્તાનમ્પિ એકલક્ખણતાય ગહણં કાતબ્બન્તિ દસ્સનત્થં પદટ્ઠાનાનન્તરં લક્ખણો હારો વુત્તો. તથા હિ લક્ખણહારવિભઙ્ગે ‘‘અવિજ્જાપચ્ચયા સઙ્ખારા’’તિઆદિના પટિચ્ચસમુપ્પાદં દસ્સેત્વા ‘‘એવં યે ધમ્મા એકલક્ખણા’’તિઆદિ વુત્તં.

    Yuttāyuttānaṃ kāraṇaparamparāya pariggahitasabhāvānaṃyeva ca dhammānaṃ avuttānampi ekalakkhaṇatāya gahaṇaṃ kātabbanti dassanatthaṃ padaṭṭhānānantaraṃ lakkhaṇo hāro vutto. Tathā hi lakkhaṇahāravibhaṅge ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā paṭiccasamuppādaṃ dassetvā ‘‘evaṃ ye dhammā ekalakkhaṇā’’tiādi vuttaṃ.

    અત્થતો નિદ્ધારિતાનમ્પિ ધમ્માનં નિબ્બચનાદીનિ વત્તબ્બાનિ, ન સુત્તે સરૂપતો આગતાનમેવાતિ દસ્સનત્થં લક્ખણાનન્તરં ચતુબ્યૂહો વુત્તો. એવઞ્હિ નિરવસેસતો અત્થાવબોધો હોતિ, એવઞ્ચ કત્વા ‘‘યદા હિ ભિક્ખુ અત્થસ્સ ચ નામં જાનાતિ ધમ્મસ્સ ચ નામં જાનાતિ તથા તથા નં અભિનિરોપેતી’’તિ અનવસેસપરિયાદાનં વક્ખતિ. તથા ‘‘પુનપ્પુનં ગબ્ભમુપેતી’’તિ એત્થ ‘‘યે જરામરણેન અટ્ટિયિતુકામા ભવિસ્સન્તિ , તે ભવિસ્સન્તિ ભોજને મત્તઞ્ઞુનો ઇન્દ્રિયેસુ ગુત્તદ્વારા’’તિઆદિના સમ્માપટિપત્તિં અધિપ્પાયભાવેન વક્ખતિ.

    Atthato niddhāritānampi dhammānaṃ nibbacanādīni vattabbāni, na sutte sarūpato āgatānamevāti dassanatthaṃ lakkhaṇānantaraṃ catubyūho vutto. Evañhi niravasesato atthāvabodho hoti, evañca katvā ‘‘yadā hi bhikkhu atthassa ca nāmaṃ jānāti dhammassa ca nāmaṃ jānāti tathā tathā naṃ abhiniropetī’’ti anavasesapariyādānaṃ vakkhati. Tathā ‘‘punappunaṃ gabbhamupetī’’ti ettha ‘‘ye jarāmaraṇena aṭṭiyitukāmā bhavissanti , te bhavissanti bhojane mattaññuno indriyesu guttadvārā’’tiādinā sammāpaṭipattiṃ adhippāyabhāvena vakkhati.

    નિબ્બચનાધિપ્પાયનિદાનવચનેહિ સદ્ધિં સુત્તે પદત્થાનં સુત્તન્તરસંસન્દનસઙ્ખાતે પુબ્બાપરવિચારે દસ્સિતે તેસં સભાગવિસભાગધમ્મન્તરાવટ્ટનં સુખેન સક્કા દસ્સેતુન્તિ ચતુબ્યૂહાનન્તરં આવટ્ટો વુત્તો. તેનેવ હિ ‘‘આરમ્ભથ નિક્કમથા’’તિ ગાથાયં આરમ્ભનિક્કમનબુદ્ધસાસનયોગધુનનેહિ વીરિયસમાધિપઞ્ઞિન્દ્રિયાનિ નિદ્ધારેત્વા તદનુયોગસ્સ મૂલં ‘‘પમાદો’’તિ સુત્તન્તરે દસ્સિતો પમાદો આવટ્ટિતો.

    Nibbacanādhippāyanidānavacanehi saddhiṃ sutte padatthānaṃ suttantarasaṃsandanasaṅkhāte pubbāparavicāre dassite tesaṃ sabhāgavisabhāgadhammantarāvaṭṭanaṃ sukhena sakkā dassetunti catubyūhānantaraṃ āvaṭṭo vutto. Teneva hi ‘‘ārambhatha nikkamathā’’ti gāthāyaṃ ārambhanikkamanabuddhasāsanayogadhunanehi vīriyasamādhipaññindriyāni niddhāretvā tadanuyogassa mūlaṃ ‘‘pamādo’’ti suttantare dassito pamādo āvaṭṭito.

    સભાગવિસભાગધમ્માવટ્ટને નિયોજિતે સાધારણાસાધારણવસેન સંકિલેસવોદાનધમ્માનં પદટ્ઠાનતો ભૂમિતો ચ વિભાગો સક્કા સુખેન યોજિતુન્તિ આવટ્ટાનન્તરં વિભત્તિહારો વુત્તો. યતો વિભત્તિહારવિભઙ્ગે ‘‘કતમે ધમ્મા સાધારણા? દ્વે ધમ્મા સાધારણા, નામસાધારણા વત્થુસાધારણા ચા’’તિ આરભિત્વા ‘‘મિચ્છત્તનિયતાનં સત્તાનં અનિયતાનઞ્ચ સત્તાનં દસ્સનપ્પહાતબ્બા કિલેસા સાધારણા, પુથુજ્જનસ્સ સોતાપન્નસ્સ ચ કામરાગબ્યાપાદા સાધારણા’’તિઆદિના સભાગવિસભાગપરિયાયવન્તેયેવ ધમ્મે વિભજિસ્સતિ.

    Sabhāgavisabhāgadhammāvaṭṭane niyojite sādhāraṇāsādhāraṇavasena saṃkilesavodānadhammānaṃ padaṭṭhānato bhūmito ca vibhāgo sakkā sukhena yojitunti āvaṭṭānantaraṃ vibhattihāro vutto. Yato vibhattihāravibhaṅge ‘‘katame dhammā sādhāraṇā? Dve dhammā sādhāraṇā, nāmasādhāraṇā vatthusādhāraṇā cā’’ti ārabhitvā ‘‘micchattaniyatānaṃ sattānaṃ aniyatānañca sattānaṃ dassanappahātabbā kilesā sādhāraṇā, puthujjanassa sotāpannassa ca kāmarāgabyāpādā sādhāraṇā’’tiādinā sabhāgavisabhāgapariyāyavanteyeva dhamme vibhajissati.

    સાવજ્જાનવજ્જધમ્માનં સપ્પટિભાગાભાવતો તેસં વિભાગે કતે સુત્તાગતે ધમ્મે અકસિરેન પટિપક્ખતો પરિવત્તેતું સક્કાતિ વિભત્તિઅનન્તરં પરિવત્તનહારો વુત્તો. તથા હિ ‘‘સમ્માદિટ્ઠિસ્સ પુરિસપુગ્ગલસ્સ મિચ્છાદિટ્ઠિ નિજ્જિણ્ણા ભવતી’’તિ પટિવિભત્તસભાવે એવ ધમ્મે પરિવત્તનહારવિભઙ્ગે ઉદાહરિસ્સતિ.

    Sāvajjānavajjadhammānaṃ sappaṭibhāgābhāvato tesaṃ vibhāge kate suttāgate dhamme akasirena paṭipakkhato parivattetuṃ sakkāti vibhattianantaraṃ parivattanahāro vutto. Tathā hi ‘‘sammādiṭṭhissa purisapuggalassa micchādiṭṭhi nijjiṇṇā bhavatī’’ti paṭivibhattasabhāve eva dhamme parivattanahāravibhaṅge udāharissati.

    પટિપક્ખતો પરિવત્તિતાપિ ધમ્મા પરિયાયવચનેહિ બોધેતબ્બા, ન સુત્તે આગતાયેવાતિ દસ્સનત્થં પરિવત્તનાનન્તરં વેવચનહારો વુત્તો.

    Paṭipakkhato parivattitāpi dhammā pariyāyavacanehi bodhetabbā, na sutte āgatāyevāti dassanatthaṃ parivattanānantaraṃ vevacanahāro vutto.

    એવં તે ધમ્મા પરિયાયસદ્દતોપિ વિભાવિતા હોન્તીતિ પરિયાયતો પકાસિતાનં ધમ્માનં પભેદતો પઞ્ઞત્તિવસેન વિભજનં સુખેન સક્કા ઞાતુન્તિ વેવચનહારાનન્તરં પઞ્ઞત્તિહારો વુત્તો. તથા હિ સુત્તે આગતધમ્માનં પરિયાયપઞ્ઞત્તિવિભાગં સુબોધનઞ્ચ પઞ્ઞત્તિહારવિભઙ્ગે વક્ખતિ.

    Evaṃ te dhammā pariyāyasaddatopi vibhāvitā hontīti pariyāyato pakāsitānaṃ dhammānaṃ pabhedato paññattivasena vibhajanaṃ sukhena sakkā ñātunti vevacanahārānantaraṃ paññattihāro vutto. Tathā hi sutte āgatadhammānaṃ pariyāyapaññattivibhāgaṃ subodhanañca paññattihāravibhaṅge vakkhati.

    પભાવપરિઞ્ઞાદિપઞ્ઞત્તિવિભાગમુખેન પટિચ્ચસમુપ્પાદસચ્ચાદિધમ્મવિભાગે કતે સુત્તે આગતધમ્માનં પટિચ્ચસમુપ્પાદાદિમુખેન અવધારણં સક્કા દસ્સેતુન્તિ પઞ્ઞત્તિઅનન્તરં ઓતરણો હારો વુત્તો. તથા હિ ‘‘ઉદ્ધં અધો’’તિ ગાથં ઉદ્દિસિત્વા ‘‘વિપ્પમુત્તો’’તિ પદેન અસેક્ખં વિજ્જં નિદ્ધારેત્વા ‘‘વિજ્જુપ્પાદા અવિજ્જાનિરોધો’’તિઆદિના પટિચ્ચસમુપ્પાદં ઉદાહરિસ્સતિ.

    Pabhāvapariññādipaññattivibhāgamukhena paṭiccasamuppādasaccādidhammavibhāge kate sutte āgatadhammānaṃ paṭiccasamuppādādimukhena avadhāraṇaṃ sakkā dassetunti paññattianantaraṃ otaraṇo hāro vutto. Tathā hi ‘‘uddhaṃ adho’’ti gāthaṃ uddisitvā ‘‘vippamutto’’ti padena asekkhaṃ vijjaṃ niddhāretvā ‘‘vijjuppādā avijjānirodho’’tiādinā paṭiccasamuppādaṃ udāharissati.

    ધાતાયતનાદીસુ ઓતારિતાનં સુત્તે પદત્થાનં પુચ્છારમ્ભવિસોધનં સક્કા સુખેન સમ્પાદેતુન્તિ ઓતરણાનન્તરં સોધનો હારો વુત્તો. તથા હિ વક્ખતિ – ‘‘યત્થ એવં સુદ્ધો આરમ્ભો, સો પઞ્હો વિસ્સજ્જિતો ભવતી’’તિઆદિ.

    Dhātāyatanādīsu otāritānaṃ sutte padatthānaṃ pucchārambhavisodhanaṃ sakkā sukhena sampādetunti otaraṇānantaraṃ sodhano hāro vutto. Tathā hi vakkhati – ‘‘yattha evaṃ suddho ārambho, so pañho vissajjito bhavatī’’tiādi.

    વિસોધિતેસુ સુત્તે પદપદત્થેસુ તત્થ લબ્ભમાનસામઞ્ઞવિસેસભાવો સુકરો હોતીતિ દસ્સેતું સોધનાનન્તરં અધિટ્ઠાનો હારો દસ્સિતો. સોધનો હિ અધિટ્ઠાનસ્સ બહૂપકારો, તતો એવ હિ ‘‘યથા યથા વા પન પુચ્છિતં, તથા તથા વિસ્સજ્જયિતબ્બ’’ન્તિ વક્ખતિ.

    Visodhitesu sutte padapadatthesu tattha labbhamānasāmaññavisesabhāvo sukaro hotīti dassetuṃ sodhanānantaraṃ adhiṭṭhāno hāro dassito. Sodhano hi adhiṭṭhānassa bahūpakāro, tato eva hi ‘‘yathā yathā vā pana pucchitaṃ, tathā tathā vissajjayitabba’’nti vakkhati.

    સામઞ્ઞવિસેસભૂતેસુ સાધારણાસાધારણેસુ ધમ્મેસુ પવેદિતેસુ પરિક્ખારસઙ્ખાતસ્સ સાધારણાસાધારણરૂપસ્સ પચ્ચયહેતુરાસિસ્સ પભેદો સુવિઞ્ઞેય્યોતિ અધિટ્ઠાનાનન્તરં પરિક્ખારો વુત્તો . તથા હિ વક્ખતિ ‘‘અસાધારણલક્ખણો હેતુ, સાધારણલક્ખણો પચ્ચયો. યથા કિં ભવે, યથા અઙ્કુરસ્સ નિબ્બત્તિયા બીજં અસાધારણં, પથવી આપો ચ સાધારણા’’તિઆદિ.

    Sāmaññavisesabhūtesu sādhāraṇāsādhāraṇesu dhammesu paveditesu parikkhārasaṅkhātassa sādhāraṇāsādhāraṇarūpassa paccayaheturāsissa pabhedo suviññeyyoti adhiṭṭhānānantaraṃ parikkhāro vutto . Tathā hi vakkhati ‘‘asādhāraṇalakkhaṇo hetu, sādhāraṇalakkhaṇo paccayo. Yathā kiṃ bhave, yathā aṅkurassa nibbattiyā bījaṃ asādhāraṇaṃ, pathavī āpo ca sādhāraṇā’’tiādi.

    અસાધારણે સાધારણે ચ કારણે દસ્સિતે તસ્સ અત્તનો ફલેસુ કારણાકારો તેસં હેતુફલાનં પભેદતો દેસનાકારો ભાવેતબ્બપહાતબ્બધમ્માનં ભાવનાપહાનાનિ ચ નિદ્ધારેત્વા વુચ્ચમાનાનિ સમ્મા સુત્તસ્સ અત્થં તથત્તાવબોધાય સંવત્તન્તીતિ પરિક્ખારાનન્તરં સમારોપનો હારો દસ્સિતોતિ. ઇદં હારાનં અનુક્કમકારણં.

    Asādhāraṇe sādhāraṇe ca kāraṇe dassite tassa attano phalesu kāraṇākāro tesaṃ hetuphalānaṃ pabhedato desanākāro bhāvetabbapahātabbadhammānaṃ bhāvanāpahānāni ca niddhāretvā vuccamānāni sammā suttassa atthaṃ tathattāvabodhāya saṃvattantīti parikkhārānantaraṃ samāropano hāro dassitoti. Idaṃ hārānaṃ anukkamakāraṇaṃ.

    નયાનં પન વેનેય્યત્તયપ્પયોજિતત્તા અત્થનયત્તયૂપદેસસ્સ તદનુક્કમેનેવ નન્દિયાવટ્ટાદીનં તિણ્ણં અત્થનયાનં કમો વેદિતબ્બો. ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુઆદયો હિ તયો વેનેય્યા નન્દિયાવટ્ટાદયો પયોજેન્તિ. તસ્મા તે ઉદ્દેસનિદ્દેસપટિનિદ્દેસા વિય યથાક્કમં તેસં ઉપકારાય સવંત્તન્તીતિ. તથા હિ નેસં ચત્તારો છ અટ્ઠ ચ મૂલપદા નિદ્દિટ્ઠા. ઇતરસ્સ પન નયદ્વયસ્સ અત્થનયત્તયસ્સ ભૂમિયા આલોચનં તસ્સ તત્થ સમાનયનઞ્ચાતિ ઇમિના કારણેન ઉદ્દેસક્કમો વેદિતબ્બો. ન હિ સક્કા અનોલોકેત્વા સમાનેતુન્તિ.

    Nayānaṃ pana veneyyattayappayojitattā atthanayattayūpadesassa tadanukkameneva nandiyāvaṭṭādīnaṃ tiṇṇaṃ atthanayānaṃ kamo veditabbo. Ugghaṭitaññuādayo hi tayo veneyyā nandiyāvaṭṭādayo payojenti. Tasmā te uddesaniddesapaṭiniddesā viya yathākkamaṃ tesaṃ upakārāya savaṃttantīti. Tathā hi nesaṃ cattāro cha aṭṭha ca mūlapadā niddiṭṭhā. Itarassa pana nayadvayassa atthanayattayassa bhūmiyā ālocanaṃ tassa tattha samānayanañcāti iminā kāraṇena uddesakkamo veditabbo. Na hi sakkā anoloketvā samānetunti.

    એતપરમતા ચ હારાનં એત્તકેહિ પકારવિસેસેહિ અત્થનયત્તયસહિતેહિ સુત્તસ્સ અત્થો નિદ્ધારિયમાનો વેનેય્યાનં અલમનુત્તરાય પઠમાય ભૂમિયા સમધિગમાયાતિ વેદિતબ્બો. દસ્સનભૂમિસમનુપ્પત્તિઅત્થા હિ નેત્તિપ્પકરણદેસનાતિ. અથ વા એતદન્તોગધત્તા સબ્બેસં સુત્તસ્સ સંવણ્ણનાવિસેસાનં એત્તાવતા હારાનં દટ્ઠબ્બા. યત્તકા હિ સુત્તસ્સ સંવણ્ણનાવિસેસા, સબ્બે તે નેત્તિઉપદેસાયત્તાતિ વુત્તોવાયમત્થો.

    Etaparamatā ca hārānaṃ ettakehi pakāravisesehi atthanayattayasahitehi suttassa attho niddhāriyamāno veneyyānaṃ alamanuttarāya paṭhamāya bhūmiyā samadhigamāyāti veditabbo. Dassanabhūmisamanuppattiatthā hi nettippakaraṇadesanāti. Atha vā etadantogadhattā sabbesaṃ suttassa saṃvaṇṇanāvisesānaṃ ettāvatā hārānaṃ daṭṭhabbā. Yattakā hi suttassa saṃvaṇṇanāvisesā, sabbe te nettiupadesāyattāti vuttovāyamattho.

    તથા હિ યે કેચિ સુત્તસ્સ સંવણ્ણનાપકારા નિદ્દિસીયન્તિ. સેય્યથિદં – સુત્તસ્સ સમુટ્ઠાનં વત્તબ્બં, અધિપ્પાયો વિભાવેતબ્બો, અનેકધા પદત્થો સંવણ્ણેતબ્બો, વિધિ અનુવાદો ચ વેદિતબ્બો, વિરોધો સમાધાતબ્બો, અનુસન્ધિયા અનુરૂપં નિગમેતબ્બન્તિ. તથા સુત્તસ્સ પયોજનં પિણ્ડત્થો પદત્થો અનુસન્ધિ ચોદના પરિહારો ચ અત્થં વદન્તેન વત્તબ્બાતિ. તથા ઉપોગ્ઘાટપદવિગ્ગહપદત્થચાલનાપચ્ચુપટ્ઠાનાનિ વત્તબ્બાનીતિ.

    Tathā hi ye keci suttassa saṃvaṇṇanāpakārā niddisīyanti. Seyyathidaṃ – suttassa samuṭṭhānaṃ vattabbaṃ, adhippāyo vibhāvetabbo, anekadhā padattho saṃvaṇṇetabbo, vidhi anuvādo ca veditabbo, virodho samādhātabbo, anusandhiyā anurūpaṃ nigametabbanti. Tathā suttassa payojanaṃ piṇḍattho padattho anusandhi codanā parihāro ca atthaṃ vadantena vattabbāti. Tathā upogghāṭapadaviggahapadatthacālanāpaccupaṭṭhānāni vattabbānīti.

    તથા તિસ્સો કથા એકનાળિકા ચતુરસ્સા નિસિન્નવત્તિકા. તત્થ પાળિં વત્વા એકેકપદસ્સ અત્થકથનં એકનાળિકા નામ.

    Tathā tisso kathā ekanāḷikā caturassā nisinnavattikā. Tattha pāḷiṃ vatvā ekekapadassa atthakathanaṃ ekanāḷikā nāma.

    પટિપક્ખં દસ્સેત્વા પટિપક્ખસ્સ ઉપમં દસ્સેત્વા સપક્ખં દસ્સેત્વા સપક્ખસ્સ ઉપમં દસ્સેત્વા કથનં ચતુરસ્સા નામ.

    Paṭipakkhaṃ dassetvā paṭipakkhassa upamaṃ dassetvā sapakkhaṃ dassetvā sapakkhassa upamaṃ dassetvā kathanaṃ caturassā nāma.

    વિસભાગધમ્મવસેનેવ પરિયોસાનં ગન્ત્વા પુન સભાગધમ્મવસેનેવ પરિયોસાનગમનં નિસિન્નવત્તિકા નામ.

    Visabhāgadhammavaseneva pariyosānaṃ gantvā puna sabhāgadhammavaseneva pariyosānagamanaṃ nisinnavattikā nāma.

    ભેદકથાય તત્વકથાય પરિયાયવચનેહિ ચ સુત્તં સંવણ્ણેતબ્બન્તિ ચ એવમાદયો. તેસમ્પિ એત્થેવ અવરોધો, યસ્મા તે ઇધ કતિપયહારસઙ્ગહિતાતિ.

    Bhedakathāya tatvakathāya pariyāyavacanehi ca suttaṃ saṃvaṇṇetabbanti ca evamādayo. Tesampi ettheva avarodho, yasmā te idha katipayahārasaṅgahitāti.

    નયાનં પન યસ્મા ઉગ્ઘટિતઞ્ઞુઆદયો તયો એવ વેનેય્યા સચ્ચાભિસમયભાગિનો તદત્થાય ચ અત્થનયદેસના, તસ્મા સતિપિ સંકિલેસવોદાનધમ્માનં યથાવુત્તમૂલપદભેદતો વડ્ઢેત્વા વિભજિતબ્બપ્પકારે તથા મૂલપદાનિ અવડ્ઢેત્વા વેનેય્યત્તયવસેનેવ એતપરમતા વુત્તા. નવસુ નવસુ એવ હિ મૂલપદેસુ સબ્બેસં સંકિલેસવોદાનધમ્માનં અન્તોગધભાવતો ન તાનિ વડ્ઢેતબ્બાનિ વેનેય્યત્તયાધિકારતો ન હાપેતબ્બાનીતિ નયાનં એતપરમતા દટ્ઠબ્બા.

    Nayānaṃ pana yasmā ugghaṭitaññuādayo tayo eva veneyyā saccābhisamayabhāgino tadatthāya ca atthanayadesanā, tasmā satipi saṃkilesavodānadhammānaṃ yathāvuttamūlapadabhedato vaḍḍhetvā vibhajitabbappakāre tathā mūlapadāni avaḍḍhetvā veneyyattayavaseneva etaparamatā vuttā. Navasu navasu eva hi mūlapadesu sabbesaṃ saṃkilesavodānadhammānaṃ antogadhabhāvato na tāni vaḍḍhetabbāni veneyyattayādhikārato na hāpetabbānīti nayānaṃ etaparamatā daṭṭhabbā.

    કમ્મનયાનં પન આલોચનસમાનયનતો અઞ્ઞસ્સ પકારન્તરસ્સ અસમ્ભવતો એતપરમતા. હેત્વાદીતિ એત્થ આદિસદ્દેન ફલભૂમિઉપનિસાસભાગવિસભાગલક્ખણનયાદયો પરિગ્ગહિતા. તેસુ હેતૂતિ કારણં, યો ધમ્મોતિપિ વુચ્ચતિ, સો પન પચ્ચયભાવેન એકવિધો. કારકો સમ્પાપકોતિ દુવિધો. પુન કારકો ઞાપકો સમ્પાપકોતિ તિવિધો. હેતુહેતુ પચ્ચયહેતુ ઉત્તમહેતુ સાધારણહેતૂતિ ચતુબ્બિધો. પચ્ચયધમ્મો કુસલો અકુસલો સદ્દો અરિયમગ્ગોતિ પઞ્ચવિધો. તથા સભાગહેતુ અસભાગહેતુ અજ્ઝત્તિકહેતુ બાહિરહેતુ જનકહેતુ પરિગ્ગાહકહેતુ સાધારણહેતુ અસાધારણહેતુ સમનન્તરહેતુ પરમ્પરહેતુ સહજાતહેતુ અસહજાતહેતુ સાસવહેતુ અનાસવહેતૂતિઆદિના અનેકવિધો ચાતિ વેદિતબ્બો.

    Kammanayānaṃ pana ālocanasamānayanato aññassa pakārantarassa asambhavato etaparamatā. Hetvādīti ettha ādisaddena phalabhūmiupanisāsabhāgavisabhāgalakkhaṇanayādayo pariggahitā. Tesu hetūti kāraṇaṃ, yo dhammotipi vuccati, so pana paccayabhāvena ekavidho. Kārako sampāpakoti duvidho. Puna kārako ñāpako sampāpakoti tividho. Hetuhetu paccayahetu uttamahetu sādhāraṇahetūti catubbidho. Paccayadhammo kusalo akusalo saddo ariyamaggoti pañcavidho. Tathā sabhāgahetu asabhāgahetu ajjhattikahetu bāhirahetu janakahetu pariggāhakahetu sādhāraṇahetu asādhāraṇahetu samanantarahetu paramparahetu sahajātahetu asahajātahetu sāsavahetu anāsavahetūtiādinā anekavidho cāti veditabbo.

    ફલમ્પિ પચ્ચયુપ્પન્નભાવેન એકવિધં. અધિગન્તબ્બતોપિ સમ્પાપકહેતુવસેન ફલપરિયાયો લબ્ભતીતિ નિબ્બત્તેતબ્બઅધિગન્તબ્બભાવતો દુવિધં. ઞાપેતબ્બનિબ્બત્તેતબ્બપત્તબ્બતો તિવિધં. પચ્ચયુપ્પન્નવિપાકકિરિયાવચનત્થનિબ્બાનવસેન પઞ્ચવિધં. સભાગહેતુનિબ્બત્તં અસભાગહેતુનિબ્બત્તન્તિ એવમાદિવસેન અનેકવિધઞ્ચાતિ વેદિતબ્બં. તથા લોકિયં લોકુત્તરન્તિ. તત્થ લોકુત્તરં ચત્તારિ સામઞ્ઞફલાનિ. લોકિયફલં દુવિધં કાયિકં માનસઞ્ચ . તત્થ કાયિકં પઞ્ચદ્વારિકં, અવસિટ્ઠં માનસં. યઞ્ચ તાય તાય સુત્તદેસનાય સાધેતબ્બં, તદપિ ફલન્તિ.

    Phalampi paccayuppannabhāvena ekavidhaṃ. Adhigantabbatopi sampāpakahetuvasena phalapariyāyo labbhatīti nibbattetabbaadhigantabbabhāvato duvidhaṃ. Ñāpetabbanibbattetabbapattabbato tividhaṃ. Paccayuppannavipākakiriyāvacanatthanibbānavasena pañcavidhaṃ. Sabhāgahetunibbattaṃ asabhāgahetunibbattanti evamādivasena anekavidhañcāti veditabbaṃ. Tathā lokiyaṃ lokuttaranti. Tattha lokuttaraṃ cattāri sāmaññaphalāni. Lokiyaphalaṃ duvidhaṃ kāyikaṃ mānasañca . Tattha kāyikaṃ pañcadvārikaṃ, avasiṭṭhaṃ mānasaṃ. Yañca tāya tāya suttadesanāya sādhetabbaṃ, tadapi phalanti.

    ભૂમીતિ સાસવભૂમિ અનાસવભૂમિ સઙ્ખતભૂમિ અસઙ્ખતભૂમિ દસ્સનભૂમિ ભાવનાભૂમિ પુથુજ્જનભૂમિ સેક્ખભૂમિ અસેક્ખભૂમિ સાવકભૂમિ પચ્ચેકબુદ્ધભૂમિ સમ્માસમ્બુદ્ધભૂમિ ઝાનભૂમિ અસમાહિતભૂમિ પટિપજ્જમાનભૂમિ પટિપન્નભૂમિ પઠમાભૂમિ યાવ ચતુત્થીભૂમિ કામાવચરભૂમિ યાવ લોકુત્તરભૂમીતિ બહુવિધા. તત્થ સાસવભૂમિ પરિત્તમહગ્ગતા ધમ્મા. અનાસવભૂમિ અપ્પમાણા ધમ્મા. સઙ્ખતભૂમિ નિબ્બાનવજ્જા સબ્બે સભાવધમ્મા. અસઙ્ખતભૂમિ અપ્પચ્ચયા ધમ્મા. દસ્સનભૂમિ પઠમમગ્ગફલધમ્મા. ભાવનાભૂમિ અવસિટ્ઠમગ્ગફલધમ્મા. પુથુજ્જનભૂમિ હીનમજ્ઝિમા ધમ્મા. સેક્ખભૂમિ ચત્તારો અરિયમગ્ગધમ્મા હેટ્ઠિમા ચ તયો ફલધમ્મા. અસેક્ખભૂમિ અગ્ગફલધમ્મા. સાવકપચ્ચેકબુદ્ધબુદ્ધધમ્મા સાવકાદિભૂમિયો. ઝાનભૂમિ ઝાનધમ્મા. અસમાહિતભૂમિ ઝાનવજ્જિતા ધમ્મા. પટિપજ્જમાનભૂમિ મગ્ગધમ્મા. પટિપન્નભૂમિ ફલધમ્મા. પઠમાદિભૂમિયો સહ ફલેન ચત્તારો મગ્ગા અપરિયાપન્ના ધમ્મા ‘‘પઠમાય ભૂમિયા પત્તિયા’’તિઆદિવચનતો. કામાવચરાદિભૂમિયો કામાવચરાદિધમ્મા. યે ચ ધમ્મા તેસં તેસં હારનયાનં પતિટ્ઠાનભાવેન સુત્તેસુ નિદ્ધારીયન્તિ, તેપિ ભૂમિયોતિ વિઞ્ઞાતબ્બા.

    Bhūmīti sāsavabhūmi anāsavabhūmi saṅkhatabhūmi asaṅkhatabhūmi dassanabhūmi bhāvanābhūmi puthujjanabhūmi sekkhabhūmi asekkhabhūmi sāvakabhūmi paccekabuddhabhūmi sammāsambuddhabhūmi jhānabhūmi asamāhitabhūmi paṭipajjamānabhūmi paṭipannabhūmi paṭhamābhūmi yāva catutthībhūmi kāmāvacarabhūmi yāva lokuttarabhūmīti bahuvidhā. Tattha sāsavabhūmi parittamahaggatā dhammā. Anāsavabhūmi appamāṇā dhammā. Saṅkhatabhūmi nibbānavajjā sabbe sabhāvadhammā. Asaṅkhatabhūmi appaccayā dhammā. Dassanabhūmi paṭhamamaggaphaladhammā. Bhāvanābhūmi avasiṭṭhamaggaphaladhammā. Puthujjanabhūmi hīnamajjhimā dhammā. Sekkhabhūmi cattāro ariyamaggadhammā heṭṭhimā ca tayo phaladhammā. Asekkhabhūmi aggaphaladhammā. Sāvakapaccekabuddhabuddhadhammā sāvakādibhūmiyo. Jhānabhūmi jhānadhammā. Asamāhitabhūmi jhānavajjitā dhammā. Paṭipajjamānabhūmi maggadhammā. Paṭipannabhūmi phaladhammā. Paṭhamādibhūmiyo saha phalena cattāro maggā apariyāpannā dhammā ‘‘paṭhamāya bhūmiyā pattiyā’’tiādivacanato. Kāmāvacarādibhūmiyo kāmāvacarādidhammā. Ye ca dhammā tesaṃ tesaṃ hāranayānaṃ patiṭṭhānabhāvena suttesu niddhārīyanti, tepi bhūmiyoti viññātabbā.

    ઉપનિસાતિ બલવકારણં, યો ઉપનિસ્સયપચ્ચયોતિ વુચ્ચતિ. યઞ્ચ સન્ધાય સુત્તે ‘‘દુક્ખૂપનિસા સદ્ધા સદ્ધૂપનિસં ‘સીલ’ન્તિ યાવ વિમુત્તૂપનિસં વિમુત્તિઞાણદસ્સન’’ન્તિ વુત્તં. અપિ ચ ઉપનિસાતિ તસ્મિં તસ્મિં સમયે સિદ્ધન્તે હદયભૂતં અબ્ભન્તરં વુચ્ચતિ. ઇધાપિ નેત્તિહદયં, યં સમ્મા પરિગ્ગણ્હન્તા ધમ્મકથિકા તસ્મિં તસ્મિં સુત્તે આગતધમ્મમુખેન સબ્બહારનયયોજનાય સમત્થા હોન્તિ. કિં પનેતં નેત્તિહદયં? યદિદં એતસ્સેવ તેત્તિંસવિધસ્સ પકરણપદત્થસોળસસ્સ અટ્ઠવીસતિવિધપટ્ઠાનવિભઙ્ગસહિતસ્સ વિસયો સહ નિમિત્તવિભાગેન અસઙ્કરતો વવત્થિતો.

    Upanisāti balavakāraṇaṃ, yo upanissayapaccayoti vuccati. Yañca sandhāya sutte ‘‘dukkhūpanisā saddhā saddhūpanisaṃ ‘sīla’nti yāva vimuttūpanisaṃ vimuttiñāṇadassana’’nti vuttaṃ. Api ca upanisāti tasmiṃ tasmiṃ samaye siddhante hadayabhūtaṃ abbhantaraṃ vuccati. Idhāpi nettihadayaṃ, yaṃ sammā pariggaṇhantā dhammakathikā tasmiṃ tasmiṃ sutte āgatadhammamukhena sabbahāranayayojanāya samatthā honti. Kiṃ panetaṃ nettihadayaṃ? Yadidaṃ etasseva tettiṃsavidhassa pakaraṇapadatthasoḷasassa aṭṭhavīsatividhapaṭṭhānavibhaṅgasahitassa visayo saha nimittavibhāgena asaṅkarato vavatthito.

    સેય્યથિદં – દેસનાહારસ્સ અસ્સાદાદયો વિસયો, તસ્સ અસ્સાદાદિવિભાવનલક્ખણત્તા. તસ્સ અસ્સાદો સુખં સોમનસ્સન્તિ એવમાદિવિભાગો, તસ્સ નિમિત્તં ઇટ્ઠારમ્મણાદિ, અયઞ્ચ અત્થો દેસનાહારવિચયહારનિદ્દેસવણ્ણનાયં વિત્થારતો પકાસિતો એવ. સુત્તે આગતધમ્મસ્સ સભાગવિસભાગધમ્માવટ્ટનવિસયો આવટ્ટહારો, તદુભયઆવટ્ટનલક્ખણત્તા. સુત્તે આગતધમ્માનં પચ્ચનીકધમ્મવિસયો પરિવત્તનહારો, પટિપક્ખધમ્મપરિવત્તનલક્ખણત્તા. પદટ્ઠાનપરિક્ખારેસુ આસન્નકારણં ઉપનિસ્સયકારણઞ્ચ પદટ્ઠાનં, હેતુ પરિક્ખારોતિ અયમેતેસં વિસેસો.

    Seyyathidaṃ – desanāhārassa assādādayo visayo, tassa assādādivibhāvanalakkhaṇattā. Tassa assādo sukhaṃ somanassanti evamādivibhāgo, tassa nimittaṃ iṭṭhārammaṇādi, ayañca attho desanāhāravicayahāraniddesavaṇṇanāyaṃ vitthārato pakāsito eva. Sutte āgatadhammassa sabhāgavisabhāgadhammāvaṭṭanavisayo āvaṭṭahāro, tadubhayaāvaṭṭanalakkhaṇattā. Sutte āgatadhammānaṃ paccanīkadhammavisayo parivattanahāro, paṭipakkhadhammaparivattanalakkhaṇattā. Padaṭṭhānaparikkhāresu āsannakāraṇaṃ upanissayakāraṇañca padaṭṭhānaṃ, hetu parikkhāroti ayametesaṃ viseso.

    સભાગવિસભાગધમ્મા ચ તેસં તેસં ધમ્માનં અનુકૂલપટિકૂલધમ્મા યથાક્કમં વેદિતબ્બા. યથા – સમ્માદિટ્ઠિયા સમ્માસઙ્કપ્પો સભાગો, મિચ્છાસઙ્કપ્પો વિસભાગોતિ ઇમિના નયેન સબ્બં સભાગવિસભાગતો વેદિતબ્બં.

    Sabhāgavisabhāgadhammā ca tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ anukūlapaṭikūladhammā yathākkamaṃ veditabbā. Yathā – sammādiṭṭhiyā sammāsaṅkappo sabhāgo, micchāsaṅkappo visabhāgoti iminā nayena sabbaṃ sabhāgavisabhāgato veditabbaṃ.

    લક્ખણન્તિ સભાવો. સો હારનયાનં નિદ્દેસે વિભાવિતો એવ.

    Lakkhaṇanti sabhāvo. So hāranayānaṃ niddese vibhāvito eva.

    યં પનેતં હેતુઆદિવિસેસવિનિમુત્તં હારનયાનં યોજનાનિબન્ધનં, સો નયો. યથાહ – લક્ખણહારે ‘‘એવં યે ધમ્મા એકલક્ખણા કિચ્ચતો ચ લક્ખણતો ચ સામઞ્ઞતો ચા’’તિઆદિ. તથા વિચયેન હારેન વિચિનિત્વા યુત્તિહારેન યોજેતબ્બાતિ. તથા સોધનહારાદીસુ સુદ્ધો આરમ્ભો હોતિ, સો પઞ્હો વિસ્સજ્જિતો ભવતીતિ એવમાદિ. એકત્તાદયોપિ નયા ઇધ નયોતિ ગહેતબ્બા.

    Yaṃ panetaṃ hetuādivisesavinimuttaṃ hāranayānaṃ yojanānibandhanaṃ, so nayo. Yathāha – lakkhaṇahāre ‘‘evaṃ ye dhammā ekalakkhaṇā kiccato ca lakkhaṇato ca sāmaññato cā’’tiādi. Tathā vicayena hārena vicinitvā yuttihārena yojetabbāti. Tathā sodhanahārādīsu suddho ārambho hoti, so pañho vissajjito bhavatīti evamādi. Ekattādayopi nayā idha nayoti gahetabbā.

    એવં હેતુફલાદીનિ ઉપધારેત્વા નેસં વસેન તત્થ તત્થ સુત્તે લબ્ભમાનપદત્થનિદ્ધારણમુખેન યથાલક્ખણં એતે હારા નયા ચ યોજેતબ્બા. વિસેસતો પન પદટ્ઠાનપરિક્ખારા હેતુવસેન. દેસનાવિચયચતુબ્યૂહસમારોપના હેતુફલવસેન. તથા વેવચનપઞ્ઞત્તિઓતરણસોધના ફલવસેનેવાતિ કેચિ. વિભત્તિ હેતુભૂમિવસેન. પરિવત્તો વિસભાગવસેન. આવટ્ટો સભાગવિસભાગવસેન. લક્ખણયુત્તિઅધિટ્ઠાના નયવસેન યોજેતબ્બાતિ. એત્તાવતા ચ યં વુત્તં –

    Evaṃ hetuphalādīni upadhāretvā nesaṃ vasena tattha tattha sutte labbhamānapadatthaniddhāraṇamukhena yathālakkhaṇaṃ ete hārā nayā ca yojetabbā. Visesato pana padaṭṭhānaparikkhārā hetuvasena. Desanāvicayacatubyūhasamāropanā hetuphalavasena. Tathā vevacanapaññattiotaraṇasodhanā phalavasenevāti keci. Vibhatti hetubhūmivasena. Parivatto visabhāgavasena. Āvaṭṭo sabhāgavisabhāgavasena. Lakkhaṇayuttiadhiṭṭhānā nayavasena yojetabbāti. Ettāvatā ca yaṃ vuttaṃ –

    ‘‘સામઞ્ઞતો વિસેસેન, પદત્થો લક્ખણં કમો;

    ‘‘Sāmaññato visesena, padattho lakkhaṇaṃ kamo;

    એત્તાવતા ચ હેત્વાદી, વેદિતબ્બા હિ વિઞ્ઞુના’’તિ.

    Ettāvatā ca hetvādī, veditabbā hi viññunā’’ti.

    અયં ગાથા વુત્તત્થા હોતિ.

    Ayaṃ gāthā vuttatthā hoti.

    નિદ્દેસવારવણ્ણના નિટ્ઠિતા.

    Niddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    તિપિટક (મૂલ) • Tipiṭaka (Mūla) / સુત્તપિટક • Suttapiṭaka / ખુદ્દકનિકાય • Khuddakanikāya / નેત્તિપ્પકરણપાળિ • Nettippakaraṇapāḷi / ૩. નિદ્દેસવારો • 3. Niddesavāro

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિપ્પકરણ-ટીકા • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ૩. નિદ્દેસવારવણ્ણના • 3. Niddesavāravaṇṇanā

    ટીકા • Tīkā / સુત્તપિટક (ટીકા) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ખુદ્દકનિકાય (ટીકા) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / નેત્તિવિભાવિની • Nettivibhāvinī / ૩. નિદ્દેસવારઅત્થવિભાવના • 3. Niddesavāraatthavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact