Library / Tipiṭaka / તિપિટક • Tipiṭaka / પાચિત્યાદિયોજનાપાળિ • Pācityādiyojanāpāḷi |
નિગમનકથાવણ્ણના
Nigamanakathāvaṇṇanā
એવં વિનયસંવણ્ણનં કત્વા ઇદાનિ તં નિગમેન્તો આહ ‘‘એત્તાવતા’’તિઆદિ. તત્થ એત્તાવતાતિ એત્તકેન ‘‘યો કપ્પકોટીહિપિ અપ્પમેય્ય’’ન્તિઆદિવચનતો (પારા॰ અટ્ઠ॰ ૧.ગન્થારમ્ભકથા) પટ્ઠાય ‘‘નવસઙ્ગહિતવગ્ગવણ્ણના નિટ્ઠિતા’’તિ વચનપરિયોસાનાનં અક્ખરપદબ્યઞ્જનાનં સમુદાયભૂતેન વચનક્કમેન, સમત્તાતિ સમ્બન્ધો.
Evaṃ vinayasaṃvaṇṇanaṃ katvā idāni taṃ nigamento āha ‘‘ettāvatā’’tiādi. Tattha ettāvatāti ettakena ‘‘yo kappakoṭīhipi appameyya’’ntiādivacanato (pārā. aṭṭha. 1.ganthārambhakathā) paṭṭhāya ‘‘navasaṅgahitavaggavaṇṇanā niṭṭhitā’’ti vacanapariyosānānaṃ akkharapadabyañjanānaṃ samudāyabhūtena vacanakkamena, samattāti sambandho.
ઉભતોવિભઙ્ગખન્ધકપરિવારવિભત્તિદેસનન્તિ ઉભતોવિભઙ્ગેન ચ ખન્ધકેન ચ પરિવારેન ચ વિભજિતબ્બદેસનં વિનયપિટકન્તિ સમ્બન્ધો. નાથોતિ ભિક્ખુભિક્ખુનીનં હિતપટિપત્તિં યાચનટ્ઠેન ચ કિલેસાનં ઉપતાપનટ્ઠેન ચ વેનેય્યાનં હિતસુખં આસીસનટ્ઠેન ચ ચિત્તિસ્સરિયટ્ઠેન ચ નાથો. વેનેય્યન્તિ વિનેતબ્બટ્ઠેન વેનેય્યં. જિનોતિ પઞ્ચમારાનં જિતટ્ઠેન જિનો. અયં પનેત્થ યોજના – નાથો વેનેય્યં વિનેન્તો જિનો ઉભતોવિભઙ્ગખન્ધકપરિવારવિભત્તિદેસનં યં વિનયપિટકં આહાતિ.
Ubhatovibhaṅgakhandhakaparivāravibhattidesananti ubhatovibhaṅgena ca khandhakena ca parivārena ca vibhajitabbadesanaṃ vinayapiṭakanti sambandho. Nāthoti bhikkhubhikkhunīnaṃ hitapaṭipattiṃ yācanaṭṭhena ca kilesānaṃ upatāpanaṭṭhena ca veneyyānaṃ hitasukhaṃ āsīsanaṭṭhena ca cittissariyaṭṭhena ca nātho. Veneyyanti vinetabbaṭṭhena veneyyaṃ. Jinoti pañcamārānaṃ jitaṭṭhena jino. Ayaṃ panettha yojanā – nātho veneyyaṃ vinento jino ubhatovibhaṅgakhandhakaparivāravibhattidesanaṃ yaṃ vinayapiṭakaṃ āhāti.
સમધિકસત્તવીસતિસહસ્સમત્તેનાતિ સહ અધિકેન સત્તસહસ્સપ્પમાણેન ચ વીસતિસહસ્સપ્પમાણેન ચ ગન્થેનાતિ સમ્બન્ધો. તસ્સાતિ વિનયપિટકસ્સ. સમન્તપાસાદિકાતિ સમન્તતો પસાદં વહિકા, જનિકા વા. તત્રાયં યોજના – તસ્સ સમધિકસત્તવીસતિસહસ્સમત્તેન ગન્થેન સમન્તપાસાદિકા નામ સંવણ્ણના સમત્તાતિ.
Samadhikasattavīsatisahassamattenāti saha adhikena sattasahassappamāṇena ca vīsatisahassappamāṇena ca ganthenāti sambandho. Tassāti vinayapiṭakassa. Samantapāsādikāti samantato pasādaṃ vahikā, janikā vā. Tatrāyaṃ yojanā – tassa samadhikasattavīsatisahassamattena ganthena samantapāsādikā nāma saṃvaṇṇanā samattāti.
તત્રિદન્તિ તત્ર ઇદં. ‘‘તત્રા’’તિ પદં પુરિમવચનાપેક્ખં. તત્ર ‘‘સમન્તપાસાદિકા નામા’’તિ વચનેતિ હિ અત્થો. સમન્તપાસાદિકત્તસ્મિન્તિ પચ્ચત્તત્થે ચેતં ભુમ્મવચનં હોતિ ‘‘ઇદમ્પિ સીલસ્મિ’’ન્તિઆદીસુ (દી॰ નિ॰ ૧.૧૯૪ આદયો) વિય, સમન્તપાસાદિકત્તન્તિ અત્થો. અયં પનેત્થ યોજનાતત્ર ‘‘સમન્તપાસાદિકા નામા’’તિ વચને સમન્તપાસાદિકાય ઇદં સમન્તપાસાદિકત્તં હોતીતિ અયં સમન્તપાસાદિકભાવોતિ અત્થો.
Tatridanti tatra idaṃ. ‘‘Tatrā’’ti padaṃ purimavacanāpekkhaṃ. Tatra ‘‘samantapāsādikā nāmā’’ti vacaneti hi attho. Samantapāsādikattasminti paccattatthe cetaṃ bhummavacanaṃ hoti ‘‘idampi sīlasmi’’ntiādīsu (dī. ni. 1.194 ādayo) viya, samantapāsādikattanti attho. Ayaṃ panettha yojanātatra ‘‘samantapāsādikā nāmā’’ti vacane samantapāsādikāya idaṃ samantapāsādikattaṃ hotīti ayaṃ samantapāsādikabhāvoti attho.
આચરિયપરંપરતોતિઆદીસુ ગાથાસુ વુત્તં નવવિધં વિસેસનપદં ‘‘ન દિસ્સતી’’તિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બં. સમ્પસ્સતન્તિ સમ્મા પસ્સન્તાનં વિઞ્ઞૂનન્તિ સમ્બન્ધો. યતોતિ યસ્મા, ન દિસ્સતીતિ સમ્બન્ધો. એત્થાતિ સંવણ્ણનાયં. સમન્તપાસાદિકાત્વેવાતિ સમન્તપાસાદિકા ઇતિ એવ નામ. વિનયસ્સાતિ વિનયપિટકસ્સ. વિનેય્યદમનકુસલેનાતિ વિનેય્યાનં દમને છેકેન. લોકનાથેનાતિ લોકાનં નાથેન. લોકમનુકમ્પમાનેનાતિ લોકં અનુકમ્પમાનેન. અયઞ્હેત્થ યોજના – આચરિયપરંપરતો…પે॰… વિભઙ્ગનયભેદદસ્સનતો સમ્પસ્સતં વિઞ્ઞૂનં એત્થ કિઞ્ચિ અપાસાદિકં યતો ન દિસ્સતિ, તસ્મા વિનેય્યદમનકુસલેન લોકનાથેન લોકમનુકમ્પમાનેન ભગવતા વુત્તસ્સ વિનયસ્સ અયં સમન્તપાસાદિકાત્વેવ સંવણ્ણના પવત્તાતિ.
Ācariyaparaṃparatotiādīsu gāthāsu vuttaṃ navavidhaṃ visesanapadaṃ ‘‘na dissatī’’ti padena sambandhitabbaṃ. Sampassatanti sammā passantānaṃ viññūnanti sambandho. Yatoti yasmā, na dissatīti sambandho. Etthāti saṃvaṇṇanāyaṃ. Samantapāsādikātvevāti samantapāsādikā iti eva nāma. Vinayassāti vinayapiṭakassa. Vineyyadamanakusalenāti vineyyānaṃ damane chekena. Lokanāthenāti lokānaṃ nāthena. Lokamanukampamānenāti lokaṃ anukampamānena. Ayañhettha yojanā – ācariyaparaṃparato…pe… vibhaṅganayabhedadassanato sampassataṃ viññūnaṃ ettha kiñci apāsādikaṃ yato na dissati, tasmā vineyyadamanakusalena lokanāthena lokamanukampamānena bhagavatā vuttassa vinayassa ayaṃ samantapāsādikātveva saṃvaṇṇanā pavattāti.
તિસ્સોપિ ઇમા સીહળટ્ઠકથાયો સુત્વાતિ સમ્બન્ધો. કસ્સ સન્તિકે સુતન્તિ આહ ‘‘બુદ્ધમિત્તો…પે॰… સન્તિકે’’તિ. ‘‘બુદ્ધમિત્તો’’તિ નામેન વિસ્સુતસ્સ યસસ્સિનો વિનયઞ્ઞુસ્સ ધીરસ્સ થેરસ્સ સન્તિકે સુત્વાતિ યોજના. ‘‘સુત્વા’’તિ પદં ‘‘આરદ્ધા’’તિ પદે પુબ્બકાલકિરિયાવિસેસનં.
Tissopi imā sīhaḷaṭṭhakathāyo sutvāti sambandho. Kassa santike sutanti āha ‘‘buddhamitto…pe… santike’’ti. ‘‘Buddhamitto’’ti nāmena vissutassa yasassino vinayaññussa dhīrassa therassa santike sutvāti yojanā. ‘‘Sutvā’’ti padaṃ ‘‘āraddhā’’ti pade pubbakālakiriyāvisesanaṃ.
મહામેઘવનુય્યાને ભૂમિભાગે પતિટ્ઠિતો સત્થુ મહાબોધિવિભૂસિતો યો મહાવિહારો અત્થીતિ યોજના.
Mahāmeghavanuyyāne bhūmibhāge patiṭṭhito satthu mahābodhivibhūsito yo mahāvihāro atthīti yojanā.
તસ્સ મહાવિહારસ્સ દક્ખિણે દિસાભાગે પધાનઘરં પધાનઘરનામકં ઉત્તમં સુચિચારિત્તસીલેન ભિક્ખુસઙ્ઘેન સેવિતં યં પરિવેણં અત્થિ, તત્થ કારયીતિ યોજના.
Tassa mahāvihārassa dakkhiṇe disābhāge padhānagharaṃ padhānagharanāmakaṃ uttamaṃ sucicārittasīlena bhikkhusaṅghena sevitaṃ yaṃ pariveṇaṃ atthi, tattha kārayīti yojanā.
કોનામો કારયીતિ આહ ‘‘ઉળારકુલસમ્ભૂતો…પે॰… વિસ્સુતો’’તિ. તત્થ ઉળારકુલસમ્ભૂતો સઙ્ઘુપટ્ઠાયકો સદા અનાકુલાય સદ્ધાય રતનત્તયે પસન્નો ‘‘મહાનિગમસામી’’તિ વિસ્સુતો ઉપાસકો કારયીતિ સમ્બન્ધો.
Konāmo kārayīti āha ‘‘uḷārakulasambhūto…pe… vissuto’’ti. Tattha uḷārakulasambhūto saṅghupaṭṭhāyako sadā anākulāya saddhāya ratanattaye pasanno ‘‘mahānigamasāmī’’ti vissuto upāsako kārayīti sambandho.
કં કારયીતિ આહ ‘‘ચારુ…પે॰… સમ્પન્નસલિલાસય’’ન્તિ. તત્થ ચારુપાકારસંચિતં સોભેન પાકારેન સુટ્ઠુ ચિતં ચિનિતં મનોરમં સીતચ્છાયતરૂપેતં સીતચ્છાયેન રુક્ખેન ઉપેતં સમ્પન્નસલિલાસયં મધુરજલાધારં યં પાસાદં કારયીતિ યોજના. મહાનિગમસામિનો તત્ર પાસાદે વસતામયાતિ સમ્બન્ધો.
Kaṃ kārayīti āha ‘‘cāru…pe… sampannasalilāsaya’’nti. Tattha cārupākārasaṃcitaṃ sobhena pākārena suṭṭhu citaṃ cinitaṃ manoramaṃ sītacchāyatarūpetaṃ sītacchāyena rukkhena upetaṃ sampannasalilāsayaṃ madhurajalādhāraṃ yaṃ pāsādaṃ kārayīti yojanā. Mahānigamasāmino tatra pāsāde vasatāmayāti sambandho.
કં ઉદ્દિસિત્વા કીદિસા કા આરદ્ધાતિ આહ ‘‘સુચિસીલસમાચારં…પે॰… વિનયવણ્ણના’’તિ. તત્થ સુચિસીલસમાચારં બુદ્ધસિરિવ્હયં થેરં ઉદ્દિસિત્વા ઇદ્ધા અત્થવિનિચ્છયાદીહિ પરિપુણ્ણા યા વિનયવણ્ણના આરદ્ધાતિ યોજના.
Kaṃ uddisitvā kīdisā kā āraddhāti āha ‘‘sucisīlasamācāraṃ…pe… vinayavaṇṇanā’’ti. Tattha sucisīlasamācāraṃ buddhasirivhayaṃ theraṃ uddisitvā iddhā atthavinicchayādīhi paripuṇṇā yā vinayavaṇṇanā āraddhāti yojanā.
કિંનામસ્સ રઞ્ઞો કતમે સંવચ્છરે આરદ્ધા, કિસ્મિં કાલે પરિનિટ્ઠિતાતિ આહ ‘‘પાલયન્તસ્સ…પે॰… પરિનિટ્ઠિતા’’તિ. તત્થ સકલં લઙ્કાદીપં નિરબ્બુદં કત્વાતિ સમ્બન્ધો. પાલયન્તસ્સ સિરિનિવાસસ્સ સિરિપાલયસસ્સિનો રઞ્ઞો જયસંવચ્છરેતિ સમ્બન્ધો. સમવીસતિમે ખેમે જયસંવચ્છરે અયં વિનયસંવણ્ણના આરદ્ધા, એકવીસમ્હિ રઞ્ઞો એકવીસતિમે સંવચ્છરે સમ્પત્તે સતિ પરિનિટ્ઠિતાતિ યોજના.
Kiṃnāmassa rañño katame saṃvacchare āraddhā, kismiṃ kāle pariniṭṭhitāti āha ‘‘pālayantassa…pe… pariniṭṭhitā’’ti. Tattha sakalaṃ laṅkādīpaṃ nirabbudaṃ katvāti sambandho. Pālayantassa sirinivāsassa siripālayasassino rañño jayasaṃvacchareti sambandho. Samavīsatime kheme jayasaṃvacchare ayaṃ vinayasaṃvaṇṇanā āraddhā, ekavīsamhi rañño ekavīsatime saṃvacchare sampatte sati pariniṭṭhitāti yojanā.
યથા અત્તનો સંવણ્ણના નિરુપદ્દવા સીઘં નિટ્ઠં ઉપગતા, એવં લોકસ્સ ધમ્મૂપસંહિતા સીઘં ગચ્છન્તૂતિ આસીસં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ઉપદ્દવાકુલે’’તિઆદિ. તત્થ ઉપદ્દવાકુલે ઉપદ્દવેહિ આકુલે લોકે સત્તલોકે નિરુપદ્દવતો ઉપદ્દવવિરહતો યથા અયં વિનયસંવણ્ણના એકસંવચ્છરેનેવ નિટ્ઠં ઉપાગતા, એવં સબ્બસ્સ લોકસ્સ આરદ્ધા સબ્બેપિ ધમ્મૂપસંહિતા અત્થા નિરુપદ્દવા સીઘં નિટ્ઠં ગચ્છન્તૂતિ યોજના.
Yathā attano saṃvaṇṇanā nirupaddavā sīghaṃ niṭṭhaṃ upagatā, evaṃ lokassa dhammūpasaṃhitā sīghaṃ gacchantūti āsīsaṃ dassento āha ‘‘upaddavākule’’tiādi. Tattha upaddavākule upaddavehi ākule loke sattaloke nirupaddavato upaddavavirahato yathā ayaṃ vinayasaṃvaṇṇanā ekasaṃvacchareneva niṭṭhaṃ upāgatā, evaṃ sabbassa lokassa āraddhā sabbepi dhammūpasaṃhitā atthā nirupaddavā sīghaṃ niṭṭhaṃ gacchantūti yojanā.
અત્તના સમાચિતસ્સ પુઞ્ઞસ્સ ઇચ્છિતત્થે પરિણામનં દસ્સેન્તો આહ ‘‘ચિરટ્ઠિતત્થં ધમ્મસ્સા’’તિઆદિ. તત્થ ધમ્મસ્સ ચિરટ્ઠિતત્થં ઇમં વિનયસંવણ્ણનં કરોન્તેન સદ્ધમ્મબહુમાનેન મયા યઞ્ચ પુઞ્ઞં સમાચિતં, સબ્બસ્સ તસ્સ પુઞ્ઞસ્સ આનુભાવેન સબ્બેપિ પાણિનો ધમ્મરાજસ્સ ભગવતો સદ્ધમ્મરસસેવિનો ભવન્તુ.
Attanā samācitassa puññassa icchitatthe pariṇāmanaṃ dassento āha ‘‘ciraṭṭhitatthaṃ dhammassā’’tiādi. Tattha dhammassa ciraṭṭhitatthaṃ imaṃ vinayasaṃvaṇṇanaṃ karontena saddhammabahumānena mayā yañca puññaṃ samācitaṃ, sabbassa tassa puññassa ānubhāvena sabbepi pāṇino dhammarājassa bhagavato saddhammarasasevino bhavantu.
સદ્ધમ્મો ચિરં તિટ્ઠતુ, દેવો કાલે વસ્સં વસ્સન્તો ચિરં પજં સત્તસમૂહં તપ્પેતુ. રાજા ધમ્મેન મેદનિં રક્ખતૂતિ યોજના. ઇતિસદ્દો પરિસમાપનત્થો. ઇતિ પરિનિટ્ઠં સુટ્ઠુ આપનં દટ્ઠબ્બન્તીતિ અત્થો.
Saddhammo ciraṃ tiṭṭhatu, devo kāle vassaṃ vassanto ciraṃ pajaṃ sattasamūhaṃ tappetu. Rājā dhammena medaniṃ rakkhatūti yojanā. Itisaddo parisamāpanattho. Iti pariniṭṭhaṃ suṭṭhu āpanaṃ daṭṭhabbantīti attho.
સદ્ધા ચ બુદ્ધિ ચ વીરિયઞ્ચ સદ્ધાબુદ્ધિવીરિયાનિ, વિસુદ્ધાનિ ચ તાનિ સદ્ધાબુદ્ધિવીરિયાનિ ચેતિ વિસુદ્ધસદ્ધાબુદ્ધિવીરિયાનિ, પરમાનિ ચ તાનિ વિસુદ્ધસદ્ધાબુદ્ધિવીરિયાનિ ચેતિ પરમવિસુદ્ધસદ્ધાબુદ્ધિવીરિયાનિ, તેહિ પરિમણ્ડિતો પરમવિસુદ્ધસદ્ધાબુદ્ધિવીરિયપટિમણ્ડિતો, તેન, થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. સીલઞ્ચ આચારો ચ અજ્જવઞ્ચ મદ્દવઞ્ચ સીલાચારજ્જવમદ્દવાનિ, તાનિ આદીનિ યેસં તેતિ સીલાચારજ્જવમદ્દવાદયો, આદિસદ્દેન ખન્તિસોરચ્ચાદયો સઙ્ગણ્હાતિ, તેયેવ ગુણાતિ સીલાચારજ્જવમદ્દવાદિગુણા, તેસં સમુદયોતિ સીલાચારજ્જવમદ્દવાદિગુણસમુદયો, તેન સમુદિતો સુટ્ઠુ પાકટોતિ સીલાચારજ્જવમદ્દવાદિગુણસમુદયસમુદિતો, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો.
Saddhā ca buddhi ca vīriyañca saddhābuddhivīriyāni, visuddhāni ca tāni saddhābuddhivīriyāni ceti visuddhasaddhābuddhivīriyāni, paramāni ca tāni visuddhasaddhābuddhivīriyāni ceti paramavisuddhasaddhābuddhivīriyāni, tehi parimaṇḍito paramavisuddhasaddhābuddhivīriyapaṭimaṇḍito, tena, therenāti sambandho. Sīlañca ācāro ca ajjavañca maddavañca sīlācārajjavamaddavāni, tāni ādīni yesaṃ teti sīlācārajjavamaddavādayo, ādisaddena khantisoraccādayo saṅgaṇhāti, teyeva guṇāti sīlācārajjavamaddavādiguṇā, tesaṃ samudayoti sīlācārajjavamaddavādiguṇasamudayo, tena samudito suṭṭhu pākaṭoti sīlācārajjavamaddavādiguṇasamudayasamudito, tena therenāti sambandho.
સકસમયો ચ સમયન્તરો ચ સકસમયસમયન્તરા, તેયેવ પન ગહનસદિસત્તા ગહનન્તિ સકસમયસમયન્તરગહનં, તસ્સ અજ્ઝોગાહણં સકસમયસમયન્તરગહનજ્ઝોગાહણં, તસ્મિં સમત્થો સકસમયસમયન્તરગહનજ્ઝોગાહણસમત્થો. તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. વિસેસેન અઞ્જતિ પાકટં કરોતીતિ વિયત્તો, પુગ્ગલો, વિયત્તસ્સ ઇદં વેય્યત્તિયં, સતિ. પઞ્ઞા ચ વેય્યત્તિયઞ્ચ પઞ્ઞાવેય્યત્તિયં, તેન સમન્નાગતેનાતિ સમ્બન્ધો. સમન્નાગતેન થેરેનાતિ યોજના.
Sakasamayo ca samayantaro ca sakasamayasamayantarā, teyeva pana gahanasadisattā gahananti sakasamayasamayantaragahanaṃ, tassa ajjhogāhaṇaṃ sakasamayasamayantaragahanajjhogāhaṇaṃ, tasmiṃ samattho sakasamayasamayantaragahanajjhogāhaṇasamattho. Tena therenāti sambandho. Visesena añjati pākaṭaṃ karotīti viyatto, puggalo, viyattassa idaṃ veyyattiyaṃ, sati. Paññā ca veyyattiyañca paññāveyyattiyaṃ, tena samannāgatenāti sambandho. Samannāgatena therenāti yojanā.
તીણિ પિટકાનીતિ તિપિટકં, તમેવ પરિયાપુણિતબ્બત્તા પરિયત્તીતિ તિપિટકપરિયત્તિ, તસ્સ પભેદો એત્થ સત્થુસાસનેતિ તિપિટકપરિયત્તિપભેદં, તસ્મિં. સહ અટ્ઠકથાયાતિ સાટ્ઠકથં, સત્થુ સાસનં, તસ્મિં સત્થુસાસનેતિ સમ્બન્ધો. સત્થુનો પરિયત્તિપટિપત્તિપટિવેધવસેન તિવિધં સાસનં સત્થુસાસનં, બ્યાસોપિ યુજ્જતેવ, તસ્મિં સત્થુસાસને ‘‘અપ્પટિહત’’ઇતિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બં. અપ્પટિહતં ઞાણં અપ્પટિહતઞાણં, ઇદં તસ્મિં વિનયસંવણ્ણનાકાલે થેરસ્સ પટિવેધઞાણાભાવતો સુતમયચિન્તામયઞાણં સન્ધાય વુત્તન્તિ દટ્ઠબ્બં. અપ્પટિહતઞાણસ્સ પભાવો એતસ્સાતિ અપ્પટિહતઞાણપભાવો, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. મહન્તં વેય્યાકરણમેતસ્સાતિ મહાવેય્યાકરણો, ઇમિના સિક્ખાનિરુત્તિઆદીહિ છળઙ્ગે મહન્તવેય્યાકરણે થેરસ્સ અપ્પટિહતઞાણપભાવતં દસ્સેતિ, તેન મહાવેય્યાકરણેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો.
Tīṇi piṭakānīti tipiṭakaṃ, tameva pariyāpuṇitabbattā pariyattīti tipiṭakapariyatti, tassa pabhedo ettha satthusāsaneti tipiṭakapariyattipabhedaṃ, tasmiṃ. Saha aṭṭhakathāyāti sāṭṭhakathaṃ, satthu sāsanaṃ, tasmiṃ satthusāsaneti sambandho. Satthuno pariyattipaṭipattipaṭivedhavasena tividhaṃ sāsanaṃ satthusāsanaṃ, byāsopi yujjateva, tasmiṃ satthusāsane ‘‘appaṭihata’’iti padena sambandhitabbaṃ. Appaṭihataṃ ñāṇaṃ appaṭihatañāṇaṃ, idaṃ tasmiṃ vinayasaṃvaṇṇanākāle therassa paṭivedhañāṇābhāvato sutamayacintāmayañāṇaṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Appaṭihatañāṇassa pabhāvo etassāti appaṭihatañāṇapabhāvo, tena therenāti sambandho. Mahantaṃ veyyākaraṇametassāti mahāveyyākaraṇo, iminā sikkhāniruttiādīhi chaḷaṅge mahantaveyyākaraṇe therassa appaṭihatañāṇapabhāvataṃ dasseti, tena mahāveyyākaraṇena therenāti sambandho.
કરણં વુચ્ચતિ ઠાનં કરિયતિ ઉચ્ચારિયતિ એત્થ, એતેનાતિ વા વચનત્થેન, કરણસ્સ સમ્પત્તિ કરણસમ્પત્તિ, તાય જનિતં કરણસમ્પત્તિજનિતં. સુખેન થેરમુખતો વિનિગ્ગતં સુખવિનિગ્ગતં, કરણસમ્પત્તિજનિતેન હેતુભૂતેન સુખવિનિગ્ગતં કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતં. મધુરવચનઞ્ચ ઉદારવચનઞ્ચ મધુરોદારવચનં, પુબ્બપદે ઉત્તરપદલોપો, ઇમિના કેટુભપકરણે (સુબોધાલંકારે ૧૨૭-૧૪૨ ગાથાસુ) વુત્તેસુ દસસુ સદ્દગુણેસુ મધુરતાગુણેન ચ ઉદારતાગુણેન ચ સમન્નાગતભાવં દસ્સેતિ. કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતઞ્ચ તં મધુરોદારવચનઞ્ચેતિ કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનં. અથ વા કરણસમ્પત્તિજનિતઞ્ચ તં સુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનઞ્ચેતિ કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનં. એલં વુચ્ચતિ દુરુત્તદોસો, નત્થિ એલમેતસ્સાતિ નેલા, સોયેવ વણ્ણો નેલવણ્ણો, તેન યુત્તં નેલવણ્ણયુત્તં, કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનં નેલવણ્ણયુત્તમેતસ્સાતિ કરણસમ્પત્તિજનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનનેલવણ્ણયુત્તો, થેરો. વિસેસનપરપદસમાસો, નેલવણ્ણયુત્તકરણસમ્પત્તિ જનિતસુખવિનિગ્ગતમધુરોદારવચનોતિ હિ અત્થો, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. યુત્તઞ્ચ પરિસાય સોતેન અનુરૂપત્તા, મુત્તઞ્ચ પરિસાય વિસારદત્તાતિ યુત્તમુત્તં, વચનં, તં વદતિ સીલેનાતિ યુત્તમુત્તવાદી, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો.
Karaṇaṃ vuccati ṭhānaṃ kariyati uccāriyati ettha, etenāti vā vacanatthena, karaṇassa sampatti karaṇasampatti, tāya janitaṃ karaṇasampattijanitaṃ. Sukhena theramukhato viniggataṃ sukhaviniggataṃ, karaṇasampattijanitena hetubhūtena sukhaviniggataṃ karaṇasampattijanitasukhaviniggataṃ. Madhuravacanañca udāravacanañca madhurodāravacanaṃ, pubbapade uttarapadalopo, iminā keṭubhapakaraṇe (subodhālaṃkāre 127-142 gāthāsu) vuttesu dasasu saddaguṇesu madhuratāguṇena ca udāratāguṇena ca samannāgatabhāvaṃ dasseti. Karaṇasampattijanitasukhaviniggatañca taṃ madhurodāravacanañceti karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacanaṃ. Atha vā karaṇasampattijanitañca taṃ sukhaviniggatamadhurodāravacanañceti karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacanaṃ. Elaṃ vuccati duruttadoso, natthi elametassāti nelā, soyeva vaṇṇo nelavaṇṇo, tena yuttaṃ nelavaṇṇayuttaṃ, karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacanaṃ nelavaṇṇayuttametassāti karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacananelavaṇṇayutto, thero. Visesanaparapadasamāso, nelavaṇṇayuttakaraṇasampatti janitasukhaviniggatamadhurodāravacanoti hi attho, tena therenāti sambandho. Yuttañca parisāya sotena anurūpattā, muttañca parisāya visāradattāti yuttamuttaṃ, vacanaṃ, taṃ vadati sīlenāti yuttamuttavādī, tena therenāti sambandho.
કમ્મસસ્સતઉચ્છેદઇસ્સરનિમ્માનાદિવસેન નાના વાદા એતેસન્તિ વાદિનો, નાનાવાદા જના, વાદીનં, વાદીસુ વા વરો કમ્મકિરિયવાદત્તાતિ વાદિવરો, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. પાળિયા અત્થં વણ્ણેતું સમત્થત્તા મહન્તો કવિ મહાકવિ, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો.
Kammasassataucchedaissaranimmānādivasena nānā vādā etesanti vādino, nānāvādā janā, vādīnaṃ, vādīsu vā varo kammakiriyavādattāti vādivaro, tena therenāti sambandho. Pāḷiyā atthaṃ vaṇṇetuṃ samatthattā mahanto kavi mahākavi, tena therenāti sambandho.
અત્થધમ્મનિરુત્તિપટિભાનવસેન પભિન્નાય પટિસમ્ભિદાય પરિવારિતોતિ પભિન્નપટિસમ્ભિદાપરિવારો, તસ્મિં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મેતિ સમ્બન્ધો. છ અભિઞ્ઞા ચ પટિસમ્ભિદા ચ છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદા, તા આદયો યેસં તેતિ છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાદયો, આદિસદ્દેન તેવિજ્જાદયો સઙ્ગણ્હાતિ. છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાદયો પભેદા એતસ્સાતિ છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાદિપ્પભેદો, સોયેવ ગુણો છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાદિપ્પભેદગુણો, તેન પટિમણ્ડિતો છળભિઞ્ઞાપટિસમ્ભિદાદિપ્પભેદગુણપટિમણ્ડિતો, તસ્મિં ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મેતિ સમ્બન્ધો. ઉત્તરિમનુસ્સાનં ઝાનલાભિઆદીનં ધમ્મો ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મો, અથ વા મનુસ્સાનં કુસલકમ્મપથસઙ્ખાતધમ્મતો ઉત્તરીતિ ઉત્તરિમનુસ્સધમ્મો, ઝાનાદિધમ્મો, તસ્મિં, ‘‘સુપ્પતિટ્ઠિત’’ ઇતિ પદેન સમ્બન્ધિતબ્બં. સુપ્પતિટ્ઠિતા બુદ્ધિ એતેસન્તિ સુપ્પતિટ્ઠિતબુદ્ધિનો, તેસં થેરાનન્તિ સમ્બન્ધો. થેરાનં વંસે પકારેન દિપ્પન્તિ, પદીપો વિયાતિ વા થેરવંસપ્પદીપા, તેસં. થિરો સીલસમાધિપઞ્ઞાસઙ્ખાતો ગુણો એતેસમત્થીતિ થેરા, તેસં, વંસાલઙ્કારભૂતેનાતિ સમ્બન્ધો. મહાવિહારે વસનસીલા વસનધમ્મા, વસને સાધુકારીતિ વા મહાવિહારવાસિનો, તેસં, થેરાનન્તિ સમ્બન્ધો . વંસે અલઙ્કારો, વંસસ્સ વાતિ વંસાલઙ્કારો, સો હુત્વા ભૂતો, વંસાલઙ્કારભાવં વા પત્તોતિ વંસાલઙ્કારભૂતો, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો.
Atthadhammaniruttipaṭibhānavasena pabhinnāya paṭisambhidāya parivāritoti pabhinnapaṭisambhidāparivāro, tasmiṃ uttarimanussadhammeti sambandho. Cha abhiññā ca paṭisambhidā ca chaḷabhiññāpaṭisambhidā, tā ādayo yesaṃ teti chaḷabhiññāpaṭisambhidādayo, ādisaddena tevijjādayo saṅgaṇhāti. Chaḷabhiññāpaṭisambhidādayo pabhedā etassāti chaḷabhiññāpaṭisambhidādippabhedo, soyeva guṇo chaḷabhiññāpaṭisambhidādippabhedaguṇo, tena paṭimaṇḍito chaḷabhiññāpaṭisambhidādippabhedaguṇapaṭimaṇḍito, tasmiṃ uttarimanussadhammeti sambandho. Uttarimanussānaṃ jhānalābhiādīnaṃ dhammo uttarimanussadhammo, atha vā manussānaṃ kusalakammapathasaṅkhātadhammato uttarīti uttarimanussadhammo, jhānādidhammo, tasmiṃ, ‘‘suppatiṭṭhita’’ iti padena sambandhitabbaṃ. Suppatiṭṭhitā buddhi etesanti suppatiṭṭhitabuddhino, tesaṃ therānanti sambandho. Therānaṃ vaṃse pakārena dippanti, padīpo viyāti vā theravaṃsappadīpā, tesaṃ. Thiro sīlasamādhipaññāsaṅkhāto guṇo etesamatthīti therā, tesaṃ, vaṃsālaṅkārabhūtenāti sambandho. Mahāvihāre vasanasīlā vasanadhammā, vasane sādhukārīti vā mahāvihāravāsino, tesaṃ, therānanti sambandho . Vaṃse alaṅkāro, vaṃsassa vāti vaṃsālaṅkāro, so hutvā bhūto, vaṃsālaṅkārabhāvaṃ vā pattoti vaṃsālaṅkārabhūto, tena therenāti sambandho.
વિપુલા ચ સા વિસુદ્ધા ચેતિ વિપુલવિસુદ્ધા, વિસેસનોભયપદો, વિપુલવિસુદ્ધા બુદ્ધિ એતસ્સાતિ વિપુલવિસુદ્ધબુદ્ધિ, તેન થેરેનાતિ સમ્બન્ધો. નામમેવ નામધેય્યં, ગહિતં નામધેય્યમેતસ્સાતિ ગહિતનામધેય્યો , તેન થેરેન કતા સમન્તપાસાદિકા નામ અયં વિનયસંવણ્ણના તિટ્ઠતૂતિ સમ્બન્ધો.
Vipulā ca sā visuddhā ceti vipulavisuddhā, visesanobhayapado, vipulavisuddhā buddhi etassāti vipulavisuddhabuddhi, tena therenāti sambandho. Nāmameva nāmadheyyaṃ, gahitaṃ nāmadheyyametassāti gahitanāmadheyyo, tena therena katā samantapāsādikā nāma ayaṃ vinayasaṃvaṇṇanā tiṭṭhatūti sambandho.
સુદ્ધચિત્તસ્સ તાદિનો લોકજેટ્ઠસ્સ મહેસિનો ‘‘બુદ્ધો’’તિ નામમ્પિ યાવ લોકમ્હિ પવત્તતિ, તાવ લોકનિત્થરણેસીનં કુલપુત્તાનં સીલવિસુદ્ધાય નયં દસ્સેન્તી લોકસ્મિં તિટ્ઠતૂતિ યોજના.
Suddhacittassa tādino lokajeṭṭhassa mahesino ‘‘buddho’’ti nāmampi yāva lokamhi pavattati, tāva lokanittharaṇesīnaṃ kulaputtānaṃ sīlavisuddhāya nayaṃ dassentī lokasmiṃ tiṭṭhatūti yojanā.
ઇતિ નિગમનસ્સ અત્થયોજના સમત્તા.
Iti nigamanassa atthayojanā samattā.