Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಜಿರಬುದ್ಧಿ-ಟೀಕಾ • Vajirabuddhi-ṭīkā

    ನಿಗಮನಕಥಾವಣ್ಣನಾ

    Nigamanakathāvaṇṇanā

    ಉಭತೋವಿಭಙ್ಗಖನ್ಧಕಪರಿವಾರೇಹಿ ವಿಭತ್ತಂ ದೇಸನಂ ಅತ್ಥಿ ತಸ್ಸ ವಿನಯಪಿಟಕಸ್ಸ, ನಾಮೇನ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾ ನಾಮ ಸಂವಣ್ಣನಾ ‘‘ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾ ನಾಮಾ’’ತಿ ವುತ್ತವಚನಸಂವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಪಧಾನಘರೇ। ಇದ್ಧಾ ಅತ್ಥವಿನಿಚ್ಛಯಾದೀಹಿ।

    Ubhatovibhaṅgakhandhakaparivārehi vibhattaṃ desanaṃ atthi tassa vinayapiṭakassa, nāmena samantapāsādikā nāma saṃvaṇṇanā ‘‘samantapāsādikā nāmā’’ti vuttavacanasaṃvaṇṇanā samattāti āha. Tattha padhānaghare. Iddhā atthavinicchayādīhi.

    ಸಮ್ಮಾ ಉದಿತೋ ಸಮುದಿತೋ, ತೇ ಗುಣೇ ಅಕಿಚ್ಛೇನ ಅಧಿಗತೋ ಅಧಿಕಪ್ಪಮಾಣಗುಣೇಹಿ ವಾ ಸಮುದಿತೋ, ತೇನ ಸಮುದಿತೇನ ‘‘ಗತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಗತಿಯೋ ಸಮನ್ನೇಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಾಯ ಸತಿಯಾ ಉಪ್ಪಾದಿತಾ ಸದ್ಧಾದಯೋ ಪರಮವಿಸುದ್ಧಾ ನಾಮ ಸಮನ್ನಾರಕ್ಖತ್ತಾ। ಇತಿ ಸತಿಪಿ ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಏತ್ಥ ವುತ್ತೇ ಚತುಬ್ಬಿಧೇ ಸೀಲೇ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಸೀಲಂ ಸದ್ಧಾ ಮಣ್ಡೇತಿ। ಸದ್ಧಾಸಾಧನಞ್ಹಿ ತಂ। ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾಜೀವಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಚ್ಚಯಪರಿಭೋಗಸೀಲಾನಿ ಪಟಿಮಣ್ಡೇನ್ತಿ ಸತಿವೀರಿಯಪಞ್ಞಾಯೋತಿ ಯಥಾಯೋಗಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಪಿಚ ಸದ್ಧಾ ಚ ಬುದ್ಧಿರಹಿತಾ ಅವಿಸುದ್ಧಾ ಹೋತಿ ಬುದ್ಧಿಯಾ ಪಸಾದಹೇತುತ್ತಾ। ಬುದ್ಧಿಯೋ ಪನ ತಸ್ಸಾನುಭಾವೇನ ಪರಮವಿಸುದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋನ್ತಿ। ಪಞ್ಞಾ ಸದ್ಧಾರಹಿತಾ ಕೇರಾಟಿಕಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ, ಸದ್ಧಾಯುತ್ತಾ ಏವ ವಿಸುದ್ಧಾ ಹೋತಿ। ವೀರಿಯಞ್ಚ ಸಮಾಧಿರಹಿತಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಾಯ ಸಂವತ್ತತಿ, ನ ಸಮಾಧಿಯುತ್ತನ್ತಿ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಸುದ್ಧವಚನತೋ ಸಮಾಧಿಪಿ ವುತ್ತೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪರಮವಿಸುದ್ಧಾ ಸದ್ಧಾದಯೋಪಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಟಿಮಣ್ಡೇನ್ತೀತಿ ಞಾತಬ್ಬಂ। ಕಥಂ? ಪಟಿಪತ್ತಿದೇಸಕೇ ಸತ್ಥರಿ ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಞ್ಚ ಪಟಿಪತ್ತಿಫಲೇ ಚ ಸದ್ಧಾಯ ವಿನಾ ಸೀಲಸಮಾದಾನಂ, ಸಮಾದಿನ್ನವಿಸೋಧನಞ್ಚ ಕಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾತಿ ಸದ್ಧಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ಇತಿಪಿ ಸೋ ಭಗವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೨೫೫; ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೭೪; ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೪೯) ಸತ್ಥರಿ ಚ ಪೂಜೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿಮೂಲಕೇ ಸನ್ದಿಟ್ಠಿಕಸಮ್ಪರಾಯಿಕಫಲೇ ಚ ಸದ್ಧಾಪವತ್ತಿ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಞಾತಬ್ಬಾ, ಸೀಲವಿಪತ್ತಿಸಮ್ಪತ್ತಿನಿಮಿತ್ತಂ ಆದೀನವಮಾನಿಸಂಸಞ್ಚ ಆದೀನವಪರಿಚ್ಚಾಗೇ, ಆನಿಸಂಸಸಮ್ಪಾದನೇ ಚ ಉಪಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ತಥಾ ಪವತ್ತಮಾನಾ ಪಞ್ಞಾ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸಂವರಂ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತಿ। ‘‘ಅತಿಸೀತ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಅಪ್ಪವತ್ತನಾರಹಂ ಕೋಸಜ್ಜಂ ‘‘ಯೋ ಚ ಸೀತಞ್ಚ ಉಣ್ಹಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾನುಸಾರೇನ ಪಜಹಿತ್ವಾ ಅನುಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಅಸಂವರಸಂವರಾನಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಪಜಹನಉಪ್ಪಾದನವಡ್ಢನವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನವೀರಿಯಂ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಂ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತಿ, ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರಾದೀಸುಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂನಂ ಅನುಕೂಲಸಮುದಾಚಾರೋ ಇಧ ಆಚಾರೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಅಜ್ಜವ-ವಚನೇನ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಹೇತು ಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಕುಟಿಲಕರಮಾಯಾಸಾಠೇಯ್ಯಪಟಿಪಕ್ಖಅಜ್ಜವಧಮ್ಮಸಮಾಯೋಗದೀಪನೇನ ಅಲೋಭಜ್ಝಾಸಯತಾ ದೀಪಿತಾ। ಮದ್ದವ-ವಚನೇನ ಕಕ್ಖಳಭಾವಕರಪಟಿಘಾದಿಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಮೇತ್ತಾದಿಮದ್ದವಧಮ್ಮಸಮಾಯೋಗದೀಪನೇನ ಹಿತಜ್ಝಾಸಯಾದೀನಿ ದೀಪಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ‘‘ಖನ್ತಿ ಚ ಸೋರಚ್ಚಞ್ಚ ಸಾಖಲ್ಯಞ್ಚ ಪಟಿಸನ್ಥಾರೋ ಚಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೧೨೫-೧೨೬) ವುತ್ತಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮಾಯೋಗೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತಿ। ಇಧ ವುತ್ತಾ ಅಜ್ಜವಮದ್ದವಾದಯೋ ಗುಣಾ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೇತೂ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಸೀಲಸಮ್ಪತ್ತಿಫಲಞ್ಚ ತಂಸಮ್ಪಾದನತೋ। ಸಕಸಮಯೋತಿ ಚತುಪರಿಸಾ। ಏತೇನ ಸಭಾಗದುಕ್ಖಭಾವಾಭಾವೋ ಸೂಚಿತೋ। ಅಥ ವಾ ಸಕಸಮಯೋತಿ ಸೋಗತಂ ಪಿಟಕತ್ತಯಂ ಸಕಸಮಯೋ ಏವ ಗಹನಂ ದುದ್ದೀಪನತ್ತಾ, ಸಕಸಮಯಸ್ಸ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಸಕಸಮಯಗಹನಂ –

    Sammā udito samudito, te guṇe akicchena adhigato adhikappamāṇaguṇehi vā samudito, tena samuditena ‘‘gatānaṃ dhammānaṃ gatiyo samannesatī’’ti vuttāya satiyā uppāditā saddhādayo paramavisuddhā nāma samannārakkhattā. Iti satipi saddhādīhi vuttā hoti. Evaṃ sante ettha vutte catubbidhe sīle pātimokkhasaṃvarasīlaṃ saddhā maṇḍeti. Saddhāsādhanañhi taṃ. Indriyasaṃvarājīvapārisuddhipaccayaparibhogasīlāni paṭimaṇḍenti sativīriyapaññāyoti yathāyogaṃ veditabbaṃ. Apica saddhā ca buddhirahitā avisuddhā hoti buddhiyā pasādahetuttā. Buddhiyo pana tassānubhāvena paramavisuddhā nāma honti. Paññā saddhārahitā kerāṭikapakkhaṃ bhajati, saddhāyuttā eva visuddhā hoti. Vīriyañca samādhirahitaṃ uddhaccāya saṃvattati, na samādhiyuttanti vīriyassa suddhavacanato samādhipi vutto hoti, evaṃ paramavisuddhā saddhādayopi pātimokkhaṃ paṭimaṇḍentīti ñātabbaṃ. Kathaṃ? Paṭipattidesake satthari ca paṭipattiyañca paṭipattiphale ca saddhāya vinā sīlasamādānaṃ, samādinnavisodhanañca kātuṃ na sakkāti saddhā pātimokkhaṃ paṭimaṇḍeti. Tattha ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā (dī. ni. 1.255; ma. ni. 1.74; saṃ. ni. 1.249) satthari ca pūjetuṃ sakkoti. Paṭipattiyaṃ sīlavipattisampattimūlake sandiṭṭhikasamparāyikaphale ca saddhāpavatti vitthārato ñātabbā, sīlavipattisampattinimittaṃ ādīnavamānisaṃsañca ādīnavapariccāge, ānisaṃsasampādane ca upāyaṃ disvā tathā pavattamānā paññā pātimokkhasaṃvaraṃ paṭimaṇḍeti. ‘‘Atisīta’’ntiādinā appavattanārahaṃ kosajjaṃ ‘‘yo ca sītañca uṇhañcā’’ti vuttānusārena pajahitvā anuppannuppannānaṃ asaṃvarasaṃvarānaṃ anuppādanapajahanauppādanavaḍḍhanavasena pavattamānavīriyaṃ pātimokkhaṃ paṭimaṇḍeti, iminā nayena indriyasaṃvarādīsupi yojetabbaṃ. Catunnampi saṅgahavatthūnaṃ anukūlasamudācāro idha ācāroti veditabbo. Ajjava-vacanena lābhasakkārahetu kāyaduccaritādikuṭilakaramāyāsāṭheyyapaṭipakkhaajjavadhammasamāyogadīpanena alobhajjhāsayatā dīpitā. Maddava-vacanena kakkhaḷabhāvakarapaṭighādipaṭipakkhabhūtamettādimaddavadhammasamāyogadīpanena hitajjhāsayādīni dīpitāni honti. Ādi-saddena ‘‘khanti ca soraccañca sākhalyañca paṭisanthāro cā’’tiādinā (dha. sa. dukamātikā 125-126) vuttadhammehi samāyogo dīpito hoti. Idha vuttā ajjavamaddavādayo guṇā sīlasampattiyā hetū ca honti sīlasampattiphalañca taṃsampādanato. Sakasamayoti catuparisā. Etena sabhāgadukkhabhāvābhāvo sūcito. Atha vā sakasamayoti sogataṃ piṭakattayaṃ sakasamayo eva gahanaṃ duddīpanattā, sakasamayassa sanniṭṭhānaṃ sakasamayagahanaṃ –

    ‘‘ಸಚ್ಚಂ ಸತ್ತೋ ಪಟಿಸನ್ಧಿ, ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಮೇವ ಚ।

    ‘‘Saccaṃ satto paṭisandhi, paccayākārameva ca;

    ದುದ್ದಸಾ ಚತುರೋ ಧಮ್ಮಾ, ದೇಸೇತುಞ್ಚ ಸುದುಕ್ಕರಾ’’ತಿ॥ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೨೫) –

    Duddasā caturo dhammā, desetuñca sudukkarā’’ti. (vibha. aṭṭha. 225) –

    ವುತ್ತತ್ತಾ ಯಥಾ ಸಕಸಮಯಸ್ಸ ಗಹನಪದೇನ ಯೋಜನಾ ವುತ್ತಾ, ತಥಾ ಪರಸಮಯಸ್ಸಪಿ। ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯೇನಾತಿ ಅನೇನ ತಿಖಿಣೇನ ಞಾಣೇನ ಕತಸಿಲಾನಿಸಿತಸತ್ಥಸದಿಸಸಭಾವಪಞ್ಞಾ ವುತ್ತಾ। ತಿಪಿಟಕಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪರಿಯತ್ತಿಯಾ ಪಭೇದೋ ತಿಪಿಟಕಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಪಭೇದೇ। ತನ್ತಿ ಚ ತನ್ತಿಅತ್ಥೋ ಚ ಸಾಸನಂ ನಾಮ। ಇಧ ‘‘ತನ್ತಿ ಏವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಯಸ್ಮಿಂ ಅಯಂ ಸಂವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಾಪಿತಾ, ತಸ್ಮಿಂ ಕಾಲೇ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಾಭಾವತೋ ಸುತಮಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಪ್ಪಭಾವೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಜನಿತತ್ತಾ ಸುಖವಿನಿಗ್ಗತಂ। ಸುಖವಿನಿಗ್ಗತತ್ತಾ ಮಧುರೋದಾತವಚನಲಾವಣ್ಣಯುತ್ತೇನಾಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ, ಈದಿಸಂ ವಚನಂ ಸೋತಸುಖಞ್ಚ ಸನ್ನಿವೇಸಸಮ್ಪತ್ತಿಸುಖಞ್ಚ ಹೋತಿ। ‘‘ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇನಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಸಿಕ್ಖಾನಿರುತ್ತಿಛನ್ದೋವಿಚಿತ್ಯಾದಿಪಟಿಮಣ್ಡಿತಪಾಣಿನಿಯನ್ಯಾಸಾಧಾರಣಧಾರಣಸಭಾವೋ ಸೂಚಿತೋ ಭವತಿ। ಯುತ್ತವಾದಿನಾತಿಆದೀಸು ಯುತ್ತಮುತ್ತವಾದಿನಾ ಠಾನುಪ್ಪತ್ತಿಯಪಞ್ಞಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಓಜಾಭೇದೇಪಿ ಆಯುಸತ್ತಿಕರಣತಾದಿಸಾಮತ್ಥಯೋಗಾನಂ ಮಹಾಕವಿನಾ ರಚಿತಗನ್ಥಸ್ಸ ಮಹನ್ತತ್ತಾ ವಾ ‘‘ತಿಪಿಟಕಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದೇ’’ತಿಆದೀಹಿ ಸಾಸನೇ, ಹೇತುವಿಸಯೇ, ಸದ್ದೇ ಚಾತಿ ಇಮೇಸು ತೀಸು ಠಾನೇಸು ಪಾಟವಭಾವಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ವೇನಯಿಕಬುದ್ಧಿಸಮ್ಪತ್ತಿಸಬ್ಭಾವಮಸ್ಸ ಸೂಚೇತಿ। ಯೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಪಭಿನ್ನಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಿ, ತೇ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಯೋ ಧಮ್ಮಾ। ತೇಹಿ ಪರಿವಾರಿತೋ ಉಕ್ಖಿತ್ತಸನ್ತತಿಉಪಚ್ಛೇದಮಕತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಉಪ್ಪಾದನವಡ್ಢನವಸೇನ ವಾರಿತೋ ಸೋ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪರಿವಾರೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪರಿವಾರೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಛಳಭಿಞ್ಞಚತುಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಿಪ್ಪಭೇದಗುಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇ ಪನ ಛಳಭಿಞ್ಞಾ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾ ಏವ। ಚತೂಸು ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಸು ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯ ಏಕದೇಸೋವ। ತದುಭಯಂ ಸಯಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನಂ ಕಥಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತೀತಿ ಚೇ? ರುಕ್ಖಂ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಅವಯವಭೂತಪುಪ್ಫಾದಯೋ ವಿಯ ಸಯಞ್ಚ ಯೇಸಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನಂ ಅವಯವತ್ತಾತಿ। ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಪರಿಯಾಪನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಞಾಣಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಾನಂ ಅನವಯವಭೂತಂ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತಿ, ಪುರಿಸಸ್ಸ ಅನವಯವಭೂತೋ ಅಲಙ್ಕಾರೋ ವಿಯ ಪುರಿಸಂ। ಅಥ ವಾ ಕಾಮಾವಚರಪಅಸಮ್ಭಿದಾಪರಿವಾರೋ ಛಳಭಿಞ್ಞಾಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಿಪ್ಪಭೇದಗುಣೇ ಪಟಿಮಣ್ಡೇತಿ। ಲೋಕುತ್ತರಪಟಿಸಮ್ಭಿದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪುನ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಚನಞ್ಚ। ಸಾಸನೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಭೂತೇನ, ಯಸ್ಮಿಂ ವಂಸೇ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ತಸ್ಸೇವ ವಾ ಅಲಙ್ಕಾರಭೂತೇನ। ಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರೇಸು ಇತರೀತರಕರಣಂ, ಅಪ್ಪಸನ್ನಪಸನ್ನಾನಂ ಪಸಾದುಪ್ಪಾದನಾಭಿವುಡ್ಢಿಕರಣಂ, ವುತ್ತಾನಂ ಗಮ್ಭೀರಾನಂ ಗಮ್ಭೀರುತ್ತಾನಭಾವಕರಣನ್ತಿ ಏವಂ ಛಬ್ಬಿಧಾಚರಿಯಗುಣಯೋಗತೋ ವಿಪುಲಬುದ್ಧಿ ನಾಮ। ಯೇ ಧಮ್ಮಚಿನ್ತನಂ ಅತಿಧಾವನ್ತಾ ಕೇಚಿ ಉಚ್ಛೇದಾದಿನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಅನ್ತಂ ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ‘‘ಸಬ್ಬಂ ಞೇಯ್ಯಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ಏವಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪರಮತ್ಥೋ ಏವಾ’’ತಿ ವಾ ಗಣ್ಹನ್ತಿ, ತೇಸಂ ಬುದ್ಧಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಸಮಲಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಪನ ಬುದ್ಧಿ ಧಮ್ಮಚಿನ್ತಾತಿಧಾವನರಹಿತತ್ತಾ ವಿಸುದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ವಿಪುಲವಿಸುದ್ಧಬುದ್ಧಿನಾ’’ತಿ । ಗರೂಹಿ ‘‘ಪಿಯೋ ಗರು ಭಾವನೀಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಅ॰ ನಿ॰ ೭.೩೭; ನೇತ್ತಿ॰ ೧೧೩) ವುತ್ತಗುಣೇಹಿ ಯುತ್ತಗರೂಹಿ। ಗುಣೇಹಿ ಥಿರಭಾವಂ ಗತತ್ತಾ ಥೇರೇನ

    Vuttattā yathā sakasamayassa gahanapadena yojanā vuttā, tathā parasamayassapi. Paññāveyyattiyenāti anena tikhiṇena ñāṇena katasilānisitasatthasadisasabhāvapaññā vuttā. Tipiṭakasaṅkhātāya pariyattiyā pabhedo tipiṭakapariyattippabhedo. Tasmiṃ pabhede. Tanti ca tantiattho ca sāsanaṃ nāma. Idha ‘‘tanti evā’’ti vadanti. Yasmiṃ ayaṃ saṃvaṇṇanā niṭṭhāpitā, tasmiṃ kāle paṭivedhañāṇābhāvato sutamayaṃ sandhāya ‘‘appaṭihatañāṇappabhāvenā’’ti vuttaṃ. Karaṇasampattiyā janitattā sukhaviniggataṃ. Sukhaviniggatattā madhurodātavacanalāvaṇṇayuttenāpi yojetabbaṃ, īdisaṃ vacanaṃ sotasukhañca sannivesasampattisukhañca hoti. ‘‘Veyyākaraṇenā’’ti avatvā ‘‘mahāveyyākaraṇenā’’ti vuttattā sikkhāniruttichandovicityādipaṭimaṇḍitapāṇiniyanyāsādhāraṇadhāraṇasabhāvo sūcito bhavati. Yuttavādinātiādīsu yuttamuttavādinā ṭhānuppattiyapaññāya samannāgatenāti attho. Ojābhedepi āyusattikaraṇatādisāmatthayogānaṃ mahākavinā racitaganthassa mahantattā vā ‘‘tipiṭakapariyattippabhede’’tiādīhi sāsane, hetuvisaye, sadde cāti imesu tīsu ṭhānesu pāṭavabhāvaṃ dīpento venayikabuddhisampattisabbhāvamassa sūceti. Yesaṃ puggalānaṃ pabhinnā paṭisambhidādi, te pabhinnapaṭisambhidādayo dhammā. Tehi parivārito ukkhittasantatiupacchedamakatvā attano santāne uppādanavaḍḍhanavasena vārito so pabhinnapaṭisambhidāparivāro. Tasmiṃ pabhinnapaṭisambhidāparivāre uttarimanussadhammeti attho. Chaḷabhiññacatupaṭisambhidādippabhedaguṇapaṭimaṇḍite pana chaḷabhiññā uttarimanussadhammā eva. Catūsu paṭisambhidāsu atthapaṭisambhidāya ekadesova. Tadubhayaṃ sayaṃ uttarimanussadhammapariyāpannaṃ kathaṃ uttarimanussadhammaṃ paṭimaṇḍetīti ce? Rukkhaṃ rukkhassa avayavabhūtapupphādayo viya sayañca yesaṃ uttarimanussadhammānaṃ avayavattāti. Kāmāvacaradhammapariyāpannapaṭisambhidāñāṇaṃ uttarimanussadhammānaṃ anavayavabhūtaṃ uttarimanussadhammaṃ paṭimaṇḍeti, purisassa anavayavabhūto alaṅkāro viya purisaṃ. Atha vā kāmāvacarapaasambhidāparivāro chaḷabhiññāpaṭisambhidādippabhedaguṇe paṭimaṇḍeti. Lokuttarapaṭisambhidaṃ sandhāya puna paṭisambhidāvacanañca. Sāsane uppajjitvā sāsanassa alaṅkārabhūtena, yasmiṃ vaṃse uppanno, tasseva vā alaṅkārabhūtena. Saṅkhepavitthāresu itarītarakaraṇaṃ, appasannapasannānaṃ pasāduppādanābhivuḍḍhikaraṇaṃ, vuttānaṃ gambhīrānaṃ gambhīruttānabhāvakaraṇanti evaṃ chabbidhācariyaguṇayogato vipulabuddhi nāma. Ye dhammacintanaṃ atidhāvantā keci ucchedādinānappakāraṃ antaṃ vā gaṇhanti, ‘‘sabbaṃ ñeyyaṃ paññatti evā’’ti vā ‘‘paramattho evā’’ti vā gaṇhanti, tesaṃ buddhi micchādiṭṭhipaccayattā samalā nāma hoti, imassa pana buddhi dhammacintātidhāvanarahitattā visuddhā nāma hoti. Tena vuttaṃ ‘‘vipulavisuddhabuddhinā’’ti . Garūhi ‘‘piyo garu bhāvanīyo’’tiādinā (a. ni. 7.37; netti. 113) vuttaguṇehi yuttagarūhi. Guṇehi thirabhāvaṃ gatattā therena.

    ಸೀಲೇನ ಸೀಲಸ್ಸ ವಾ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ ಸೀಲವಿಸುದ್ಧಿಯಾ। ಅವಿಜ್ಜಣ್ಡಕೋಸಂ ಪದಾಲೇತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ। ಲೋಕಸ್ಸ ವಾ ಗಮ್ಭೀರೇ ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಾದಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಏಸಿ ಗವೇಸೀತಿ ಮಹೇಸೀತಿ।

    Sīlena sīlassa vā visuddhiyā sīlavisuddhiyā. Avijjaṇḍakosaṃ padāletvā paṭhamaṃ abhinibbattattā lokajeṭṭhassa. Lokassa vā gambhīre mahante sīlādikkhandhe esi gavesīti mahesīti.

    ಏತ್ತಾವತಾ ಸಮಧಿಕಸತ್ತವೀಸತಿಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣಾಯ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಸಞ್ಞಿತಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ವಿನಿಚ್ಛಯಜಾತಂ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಗಣ್ಠಿಟ್ಠಾನವಿಕಾಸನಾ ಕತಾ ಹೋತಿ, ತಥಾಪಿ ಯಂ ಏತ್ಥ ಲಿಖಿತಂ, ತಂ ಸುಟ್ಠು ವಿಚಾರೇತ್ವಾ ಪಾಳಿಞ್ಚ ಅಟ್ಠಕಥಞ್ಚ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಯೇ ಆಚರಿಯಾ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಮಹಾನುಭಾವಂ, ವಿನಯಪಿಟಕಸ್ಸ ಚ ವಿಚಿತ್ರನಯಗಮ್ಭೀರತ್ಥತಂ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತ್ವಾ ಪೋರಾಣಾನಂ ಕಥಾಮಗ್ಗಂ ಅವಿನಾಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಮತಿಂ ಪಹಾಯ ಕೇವಲಂ ಸದ್ಧಮ್ಮಟ್ಠಿತಿಯಾ, ಪರಾನುಗ್ಗಹಕಾಮತಾಯ ಚ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಪಕಾಸೇನ್ತಾ ಠಿತಾ, ತೇಸಂ ಪಾದಮೂಲೇ ವನ್ದಿತ್ವಾ ಖನ್ತಿಸೋರಚ್ಚಾದಿಗುಣಸಮನ್ನಾಗತೇನ ಹುತ್ವಾ ವತ್ತಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಆರಾಧೇತ್ವಾ ಪವೇಣಿಯಾ ಆಗತಂ ವಿನಿಚ್ಛಯಂ ಕಥಾಪೇತ್ವಾ ಉಪಧಾರೇತ್ವಾ ಯಂ ತೇನ ಸಂಸನ್ದತಿ, ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ಇತರಂ ಛಡ್ಡೇತಬ್ಬಂ। ಇತರಥಾ ತುಣ್ಹೀಭೂತೇನ ಭವಿತಬ್ಬಂ। ವಿನಿಚ್ಛಯಸಙ್ಕರಕರೇನ ಪನ ನ ಭವಿತಬ್ಬಮೇವ। ಕಸ್ಮಾ? ಸಾಸನಸ್ಸ ನಾಸಹೇತುತ್ತಾ। ಹೋತಿ ಚೇತ್ಥ –

    Ettāvatā samadhikasattavīsatisahassaparimāṇāya samantapāsādikasaññitāya vinayaṭṭhakathāya sabbapadesu vinicchayajātaṃ saṅkhipitvā gaṇṭhiṭṭhānavikāsanā katā hoti, tathāpi yaṃ ettha likhitaṃ, taṃ suṭṭhu vicāretvā pāḷiñca aṭṭhakathañca sallakkhetvā ye ācariyā buddhassa bhagavato mahānubhāvaṃ, vinayapiṭakassa ca vicitranayagambhīratthataṃ sallakkhetvā porāṇānaṃ kathāmaggaṃ avināsetvā attano matiṃ pahāya kevalaṃ saddhammaṭṭhitiyā, parānuggahakāmatāya ca vinayapiṭakaṃ pakāsentā ṭhitā, tesaṃ pādamūle vanditvā khantisoraccādiguṇasamannāgatena hutvā vattasampattiyā tesaṃ cittaṃ ārādhetvā paveṇiyā āgataṃ vinicchayaṃ kathāpetvā upadhāretvā yaṃ tena saṃsandati, taṃ gahetabbaṃ, itaraṃ chaḍḍetabbaṃ. Itarathā tuṇhībhūtena bhavitabbaṃ. Vinicchayasaṅkarakarena pana na bhavitabbameva. Kasmā? Sāsanassa nāsahetuttā. Hoti cettha –

    ‘‘ಅಸಮ್ಬುಧಂ ಬುದ್ಧಮಹಾನುಭಾವಂ,

    ‘‘Asambudhaṃ buddhamahānubhāvaṃ,

    ಧಮ್ಮಸ್ಸ ಗಮ್ಭೀರನಯತ್ಥತಞ್ಚ।

    Dhammassa gambhīranayatthatañca;

    ಯೋ ವಣ್ಣಯೇ ತಂ ವಿನಯಂ ಅವಿಞ್ಞೂ,

    Yo vaṇṇaye taṃ vinayaṃ aviññū,

    ಸೋ ದುದ್ದಸೋ ಸಾಸನನಾಸಹೇತು॥

    So duddaso sāsananāsahetu.

    ಪಾಳಿಂ ತದತ್ಥಞ್ಚ ಅಸಮ್ಬುಧಞ್ಹಿ,

    Pāḷiṃ tadatthañca asambudhañhi,

    ನಾಸೇತಿ ಯೋ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯಞ್ಚ।

    Nāseti yo aṭṭhakathānayañca;

    ಅನಿಚ್ಛಯಂ ನಿಚ್ಛಯತೋ ಪರೇಹಿ,

    Anicchayaṃ nicchayato parehi,

    ಗಾಹೇತಿ ತೇಹೇವ ಪುರಕ್ಖತೋ ಸೋ॥

    Gāheti teheva purakkhato so.

    ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ಮಹಾಜನೇನ,

    Anukkameneva mahājanena,

    ಪುರಕ್ಖತೋ ಪಣ್ಡಿತಮಾನಿಭಿಕ್ಖು।

    Purakkhato paṇḍitamānibhikkhu;

    ಅಪಣ್ಡಿತಾನಂ ವಿಮತಿಂ ಅಕತ್ವಾ,

    Apaṇḍitānaṃ vimatiṃ akatvā,

    ಆಚರಿಯಲೀಳಂ ಪುರತೋ ಕರೋತೀ’’ತಿ॥

    Ācariyalīḷaṃ purato karotī’’ti.

    ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ಗಣ್ಠಿಪದಾಧಿಪ್ಪಾಯಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।

    Samantapāsādikāya gaṇṭhipadādhippāyappakāsanā samattā.

    ವಜಿರಬುದ್ಧಿಟೀಕಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।

    Vajirabuddhiṭīkā niṭṭhitā.


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact