Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
ਨਿਗਮਨਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Nigamanakathāvaṇṇanā
ਉਭਤੋવਿਭਙ੍ਗਖਨ੍ਧਕਪਰਿવਾਰੇਹਿ વਿਭਤ੍ਤਂ ਦੇਸਨਂ ਅਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ વਿਨਯਪਿਟਕਸ੍ਸ, ਨਾਮੇਨ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾ ਨਾਮ ਸਂવਣ੍ਣਨਾ ‘‘ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤવਚਨਸਂવਣ੍ਣਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਧਾਨਘਰੇ। ਇਦ੍ਧਾ ਅਤ੍ਥવਿਨਿਚ੍ਛਯਾਦੀਹਿ।
Ubhatovibhaṅgakhandhakaparivārehi vibhattaṃ desanaṃ atthi tassa vinayapiṭakassa, nāmena samantapāsādikā nāma saṃvaṇṇanā ‘‘samantapāsādikā nāmā’’ti vuttavacanasaṃvaṇṇanā samattāti āha. Tattha padhānaghare. Iddhā atthavinicchayādīhi.
ਸਮ੍ਮਾ ਉਦਿਤੋ ਸਮੁਦਿਤੋ, ਤੇ ਗੁਣੇ ਅਕਿਚ੍ਛੇਨ ਅਧਿਗਤੋ ਅਧਿਕਪ੍ਪਮਾਣਗੁਣੇਹਿ વਾ ਸਮੁਦਿਤੋ, ਤੇਨ ਸਮੁਦਿਤੇਨ ‘‘ਗਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਤਿਯੋ ਸਮਨ੍ਨੇਸਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਯ ਸਤਿਯਾ ਉਪ੍ਪਾਦਿਤਾ ਸਦ੍ਧਾਦਯੋ ਪਰਮવਿਸੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਸਮਨ੍ਨਾਰਕ੍ਖਤ੍ਤਾ। ਇਤਿ ਸਤਿਪਿ ਸਦ੍ਧਾਦੀਹਿ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਏਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤੇ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇ ਸੀਲੇ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸੀਲਂ ਸਦ੍ਧਾ ਮਣ੍ਡੇਤਿ। ਸਦ੍ਧਾਸਾਧਨਞ੍ਹਿ ਤਂ। ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਾਜੀવਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਪਚ੍ਚਯਪਰਿਭੋਗਸੀਲਾਨਿ ਪਟਿਮਣ੍ਡੇਨ੍ਤਿ ਸਤਿવੀਰਿਯਪਞ੍ਞਾਯੋਤਿ ਯਥਾਯੋਗਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਪਿਚ ਸਦ੍ਧਾ ਚ ਬੁਦ੍ਧਿਰਹਿਤਾ ਅવਿਸੁਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ ਬੁਦ੍ਧਿਯਾ ਪਸਾਦਹੇਤੁਤ੍ਤਾ। ਬੁਦ੍ਧਿਯੋ ਪਨ ਤਸ੍ਸਾਨੁਭਾવੇਨ ਪਰਮવਿਸੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਪਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਾਰਹਿਤਾ ਕੇਰਾਟਿਕਪਕ੍ਖਂ ਭਜਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਯੁਤ੍ਤਾ ਏવ વਿਸੁਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ। વੀਰਿਯਞ੍ਚ ਸਮਾਧਿਰਹਿਤਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਸਮਾਧਿਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੀਰਿਯਸ੍ਸ ਸੁਦ੍ਧવਚਨਤੋ ਸਮਾਧਿਪਿ વੁਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਪਰਮવਿਸੁਦ੍ਧਾ ਸਦ੍ਧਾਦਯੋਪਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਪਟਿਮਣ੍ਡੇਨ੍ਤੀਤਿ ਞਾਤਬ੍ਬਂ। ਕਥਂ? ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦੇਸਕੇ ਸਤ੍ਥਰਿ ਚ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਞ੍ਚ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਚ ਸਦ੍ਧਾਯ વਿਨਾ ਸੀਲਸਮਾਦਾਨਂ, ਸਮਾਦਿਨ੍ਨવਿਸੋਧਨਞ੍ਚ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਸਦ੍ਧਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਪਟਿਮਣ੍ਡੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਇਤਿਪਿ ਸੋ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੫੫; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੪; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੯) ਸਤ੍ਥਰਿ ਚ ਪੂਜੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਸੀਲવਿਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਮੂਲਕੇ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਫਲੇ ਚ ਸਦ੍ਧਾਪવਤ੍ਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਞਾਤਬ੍ਬਾ, ਸੀਲવਿਪਤ੍ਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਆਦੀਨવਮਾਨਿਸਂਸਞ੍ਚ ਆਦੀਨવਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇ, ਆਨਿਸਂਸਸਮ੍ਪਾਦਨੇ ਚ ਉਪਾਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਂ ਪਟਿਮਣ੍ਡੇਤਿ। ‘‘ਅਤਿਸੀਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਾਰਹਂ ਕੋਸਜ੍ਜਂ ‘‘ਯੋ ਚ ਸੀਤਞ੍ਚ ਉਣ੍ਹਞ੍ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਨੁਸਾਰੇਨ ਪਜਹਿਤ੍વਾ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਸਂવਰਸਂવਰਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਪਜਹਨਉਪ੍ਪਾਦਨવਡ੍ਢਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨવੀਰਿਯਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਪਟਿਮਣ੍ਡੇਤਿ, ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવਰਾਦੀਸੁਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਚਤੁਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਗਹવਤ੍ਥੂਨਂ ਅਨੁਕੂਲਸਮੁਦਾਚਾਰੋ ਇਧ ਆਚਾਰੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਜ੍ਜવ-વਚਨੇਨ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਹੇਤੁ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਿਕੁਟਿਲਕਰਮਾਯਾਸਾਠੇਯ੍ਯਪਟਿਪਕ੍ਖਅਜ੍ਜવਧਮ੍ਮਸਮਾਯੋਗਦੀਪਨੇਨ ਅਲੋਭਜ੍ਝਾਸਯਤਾ ਦੀਪਿਤਾ। ਮਦ੍ਦવ-વਚਨੇਨ ਕਕ੍ਖਲ਼ਭਾવਕਰਪਟਿਘਾਦਿਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਮੇਤ੍ਤਾਦਿਮਦ੍ਦવਧਮ੍ਮਸਮਾਯੋਗਦੀਪਨੇਨ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯਾਦੀਨਿ ਦੀਪਿਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਖਨ੍ਤਿ ਚ ਸੋਰਚ੍ਚਞ੍ਚ ਸਾਖਲ੍ਯਞ੍ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਥਾਰੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ਦੁਕਮਾਤਿਕਾ ੧੨੫-੧੨੬) વੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਾਯੋਗੋ ਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਇਧ વੁਤ੍ਤਾ ਅਜ੍ਜવਮਦ੍ਦવਾਦਯੋ ਗੁਣਾ ਸੀਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਹੇਤੂ ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸੀਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਫਲਞ੍ਚ ਤਂਸਮ੍ਪਾਦਨਤੋ। ਸਕਸਮਯੋਤਿ ਚਤੁਪਰਿਸਾ। ਏਤੇਨ ਸਭਾਗਦੁਕ੍ਖਭਾવਾਭਾવੋ ਸੂਚਿਤੋ। ਅਥ વਾ ਸਕਸਮਯੋਤਿ ਸੋਗਤਂ ਪਿਟਕਤ੍ਤਯਂ ਸਕਸਮਯੋ ਏવ ਗਹਨਂ ਦੁਦ੍ਦੀਪਨਤ੍ਤਾ, ਸਕਸਮਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਕਸਮਯਗਹਨਂ –
Sammā udito samudito, te guṇe akicchena adhigato adhikappamāṇaguṇehi vā samudito, tena samuditena ‘‘gatānaṃ dhammānaṃ gatiyo samannesatī’’ti vuttāya satiyā uppāditā saddhādayo paramavisuddhā nāma samannārakkhattā. Iti satipi saddhādīhi vuttā hoti. Evaṃ sante ettha vutte catubbidhe sīle pātimokkhasaṃvarasīlaṃ saddhā maṇḍeti. Saddhāsādhanañhi taṃ. Indriyasaṃvarājīvapārisuddhipaccayaparibhogasīlāni paṭimaṇḍenti sativīriyapaññāyoti yathāyogaṃ veditabbaṃ. Apica saddhā ca buddhirahitā avisuddhā hoti buddhiyā pasādahetuttā. Buddhiyo pana tassānubhāvena paramavisuddhā nāma honti. Paññā saddhārahitā kerāṭikapakkhaṃ bhajati, saddhāyuttā eva visuddhā hoti. Vīriyañca samādhirahitaṃ uddhaccāya saṃvattati, na samādhiyuttanti vīriyassa suddhavacanato samādhipi vutto hoti, evaṃ paramavisuddhā saddhādayopi pātimokkhaṃ paṭimaṇḍentīti ñātabbaṃ. Kathaṃ? Paṭipattidesake satthari ca paṭipattiyañca paṭipattiphale ca saddhāya vinā sīlasamādānaṃ, samādinnavisodhanañca kātuṃ na sakkāti saddhā pātimokkhaṃ paṭimaṇḍeti. Tattha ‘‘itipi so bhagavā’’tiādinā (dī. ni. 1.255; ma. ni. 1.74; saṃ. ni. 1.249) satthari ca pūjetuṃ sakkoti. Paṭipattiyaṃ sīlavipattisampattimūlake sandiṭṭhikasamparāyikaphale ca saddhāpavatti vitthārato ñātabbā, sīlavipattisampattinimittaṃ ādīnavamānisaṃsañca ādīnavapariccāge, ānisaṃsasampādane ca upāyaṃ disvā tathā pavattamānā paññā pātimokkhasaṃvaraṃ paṭimaṇḍeti. ‘‘Atisīta’’ntiādinā appavattanārahaṃ kosajjaṃ ‘‘yo ca sītañca uṇhañcā’’ti vuttānusārena pajahitvā anuppannuppannānaṃ asaṃvarasaṃvarānaṃ anuppādanapajahanauppādanavaḍḍhanavasena pavattamānavīriyaṃ pātimokkhaṃ paṭimaṇḍeti, iminā nayena indriyasaṃvarādīsupi yojetabbaṃ. Catunnampi saṅgahavatthūnaṃ anukūlasamudācāro idha ācāroti veditabbo. Ajjava-vacanena lābhasakkārahetu kāyaduccaritādikuṭilakaramāyāsāṭheyyapaṭipakkhaajjavadhammasamāyogadīpanena alobhajjhāsayatā dīpitā. Maddava-vacanena kakkhaḷabhāvakarapaṭighādipaṭipakkhabhūtamettādimaddavadhammasamāyogadīpanena hitajjhāsayādīni dīpitāni honti. Ādi-saddena ‘‘khanti ca soraccañca sākhalyañca paṭisanthāro cā’’tiādinā (dha. sa. dukamātikā 125-126) vuttadhammehi samāyogo dīpito hoti. Idha vuttā ajjavamaddavādayo guṇā sīlasampattiyā hetū ca honti sīlasampattiphalañca taṃsampādanato. Sakasamayoti catuparisā. Etena sabhāgadukkhabhāvābhāvo sūcito. Atha vā sakasamayoti sogataṃ piṭakattayaṃ sakasamayo eva gahanaṃ duddīpanattā, sakasamayassa sanniṭṭhānaṃ sakasamayagahanaṃ –
‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਸਤ੍ਤੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ, ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਮੇવ ਚ।
‘‘Saccaṃ satto paṭisandhi, paccayākārameva ca;
ਦੁਦ੍ਦਸਾ ਚਤੁਰੋ ਧਮ੍ਮਾ, ਦੇਸੇਤੁਞ੍ਚ ਸੁਦੁਕ੍ਕਰਾ’’ਤਿ॥ (વਿਭ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨੨੫) –
Duddasā caturo dhammā, desetuñca sudukkarā’’ti. (vibha. aṭṭha. 225) –
વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਯਥਾ ਸਕਸਮਯਸ੍ਸ ਗਹਨਪਦੇਨ ਯੋਜਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ ਪਰਸਮਯਸ੍ਸਪਿ। ਪਞ੍ਞਾવੇਯ੍ਯਤ੍ਤਿਯੇਨਾਤਿ ਅਨੇਨ ਤਿਖਿਣੇਨ ਞਾਣੇਨ ਕਤਸਿਲਾਨਿਸਿਤਸਤ੍ਥਸਦਿਸਸਭਾવਪਞ੍ਞਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਿਪਿਟਕਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਾ ਪਭੇਦੋ ਤਿਪਿਟਕਪਰਿਯਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਭੇਦੇ। ਤਨ੍ਤਿ ਚ ਤਨ੍ਤਿਅਤ੍ਥੋ ਚ ਸਾਸਨਂ ਨਾਮ। ਇਧ ‘‘ਤਨ੍ਤਿ ਏવਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਅਯਂ ਸਂવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਾਪਿਤਾ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਾਭਾવਤੋ ਸੁਤਮਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਪ੍ਪਭਾવੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਰਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਜਨਿਤਤ੍ਤਾ ਸੁਖવਿਨਿਗ੍ਗਤਂ। ਸੁਖવਿਨਿਗ੍ਗਤਤ੍ਤਾ ਮਧੁਰੋਦਾਤવਚਨਲਾવਣ੍ਣਯੁਤ੍ਤੇਨਾਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ, ਈਦਿਸਂ વਚਨਂ ਸੋਤਸੁਖਞ੍ਚ ਸਨ੍ਨਿવੇਸਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸੁਖਞ੍ਚ ਹੋਤਿ। ‘‘વੇਯ੍ਯਾਕਰਣੇਨਾ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਮਹਾવੇਯ੍ਯਾਕਰਣੇਨਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਿਕ੍ਖਾਨਿਰੁਤ੍ਤਿਛਨ੍ਦੋવਿਚਿਤ੍ਯਾਦਿਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਪਾਣਿਨਿਯਨ੍ਯਾਸਾਧਾਰਣਧਾਰਣਸਭਾવੋ ਸੂਚਿਤੋ ਭવਤਿ। ਯੁਤ੍ਤવਾਦਿਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਯੁਤ੍ਤਮੁਤ੍ਤવਾਦਿਨਾ ਠਾਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਓਜਾਭੇਦੇਪਿ ਆਯੁਸਤ੍ਤਿਕਰਣਤਾਦਿਸਾਮਤ੍ਥਯੋਗਾਨਂ ਮਹਾਕવਿਨਾ ਰਚਿਤਗਨ੍ਥਸ੍ਸ ਮਹਨ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ‘‘ਤਿਪਿਟਕਪਰਿਯਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦੇ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਸਾਸਨੇ, ਹੇਤੁવਿਸਯੇ, ਸਦ੍ਦੇ ਚਾਤਿ ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਪਾਟવਭਾવਂ ਦੀਪੇਨ੍ਤੋ વੇਨਯਿਕਬੁਦ੍ਧਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਸਬ੍ਭਾવਮਸ੍ਸ ਸੂਚੇਤਿ। ਯੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਪਭਿਨ੍ਨਾ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਿ, ਤੇ ਪਭਿਨ੍ਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ। ਤੇਹਿ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਸਨ੍ਤਤਿਉਪਚ੍ਛੇਦਮਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਾਦਨવਡ੍ਢਨવਸੇਨ વਾਰਿਤੋ ਸੋ ਪਭਿਨ੍ਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਰਿવਾਰੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਭਿਨ੍ਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਰਿવਾਰੇ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਚਤੁਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਗੁਣਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤੇ ਪਨ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਾ ਏવ। ਚਤੂਸੁ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਸੁ ਅਤ੍ਥਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਯ ਏਕਦੇਸੋવ। ਤਦੁਭਯਂ ਸਯਂ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਕਥਂ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਮਣ੍ਡੇਤੀਤਿ ਚੇ? ਰੁਕ੍ਖਂ ਰੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅવਯવਭੂਤਪੁਪ੍ਫਾਦਯੋ વਿਯ ਸਯਞ੍ਚ ਯੇਸਂ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવਯવਤ੍ਤਾਤਿ। ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਂ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨવਯવਭੂਤਂ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਮਣ੍ਡੇਤਿ, ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਅਨવਯવਭੂਤੋ ਅਲਙ੍ਕਾਰੋ વਿਯ ਪੁਰਿਸਂ। ਅਥ વਾ ਕਾਮਾવਚਰਪਅਸਮ੍ਭਿਦਾਪਰਿવਾਰੋ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਗੁਣੇ ਪਟਿਮਣ੍ਡੇਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪੁਨ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾવਚਨਞ੍ਚ। ਸਾਸਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਅਲਙ੍ਕਾਰਭੂਤੇਨ, ਯਸ੍ਮਿਂ વਂਸੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਸ੍ਸੇવ વਾ ਅਲਙ੍ਕਾਰਭੂਤੇਨ। ਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰੇਸੁ ਇਤਰੀਤਰਕਰਣਂ, ਅਪ੍ਪਸਨ੍ਨਪਸਨ੍ਨਾਨਂ ਪਸਾਦੁਪ੍ਪਾਦਨਾਭਿવੁਡ੍ਢਿਕਰਣਂ, વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਗਮ੍ਭੀਰਾਨਂ ਗਮ੍ਭੀਰੁਤ੍ਤਾਨਭਾવਕਰਣਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਛਬ੍ਬਿਧਾਚਰਿਯਗੁਣਯੋਗਤੋ વਿਪੁਲਬੁਦ੍ਧਿ ਨਾਮ। ਯੇ ਧਮ੍ਮਚਿਨ੍ਤਨਂ ਅਤਿਧਾવਨ੍ਤਾ ਕੇਚਿ ਉਚ੍ਛੇਦਾਦਿਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ ਅਨ੍ਤਂ વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਞੇਯ੍ਯਂ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਏવਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਪਰਮਤ੍ਥੋ ਏવਾ’’ਤਿ વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਸਮਲਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਇਮਸ੍ਸ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਿ ਧਮ੍ਮਚਿਨ੍ਤਾਤਿਧਾવਨਰਹਿਤਤ੍ਤਾ વਿਸੁਦ੍ਧਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘વਿਪੁਲવਿਸੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧਿਨਾ’’ਤਿ । ਗਰੂਹਿ ‘‘ਪਿਯੋ ਗਰੁ ਭਾવਨੀਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੩੭; ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੧੧੩) વੁਤ੍ਤਗੁਣੇਹਿ ਯੁਤ੍ਤਗਰੂਹਿ। ਗੁਣੇਹਿ ਥਿਰਭਾવਂ ਗਤਤ੍ਤਾ ਥੇਰੇਨ।
Vuttattā yathā sakasamayassa gahanapadena yojanā vuttā, tathā parasamayassapi. Paññāveyyattiyenāti anena tikhiṇena ñāṇena katasilānisitasatthasadisasabhāvapaññā vuttā. Tipiṭakasaṅkhātāya pariyattiyā pabhedo tipiṭakapariyattippabhedo. Tasmiṃ pabhede. Tanti ca tantiattho ca sāsanaṃ nāma. Idha ‘‘tanti evā’’ti vadanti. Yasmiṃ ayaṃ saṃvaṇṇanā niṭṭhāpitā, tasmiṃ kāle paṭivedhañāṇābhāvato sutamayaṃ sandhāya ‘‘appaṭihatañāṇappabhāvenā’’ti vuttaṃ. Karaṇasampattiyā janitattā sukhaviniggataṃ. Sukhaviniggatattā madhurodātavacanalāvaṇṇayuttenāpi yojetabbaṃ, īdisaṃ vacanaṃ sotasukhañca sannivesasampattisukhañca hoti. ‘‘Veyyākaraṇenā’’ti avatvā ‘‘mahāveyyākaraṇenā’’ti vuttattā sikkhāniruttichandovicityādipaṭimaṇḍitapāṇiniyanyāsādhāraṇadhāraṇasabhāvo sūcito bhavati. Yuttavādinātiādīsu yuttamuttavādinā ṭhānuppattiyapaññāya samannāgatenāti attho. Ojābhedepi āyusattikaraṇatādisāmatthayogānaṃ mahākavinā racitaganthassa mahantattā vā ‘‘tipiṭakapariyattippabhede’’tiādīhi sāsane, hetuvisaye, sadde cāti imesu tīsu ṭhānesu pāṭavabhāvaṃ dīpento venayikabuddhisampattisabbhāvamassa sūceti. Yesaṃ puggalānaṃ pabhinnā paṭisambhidādi, te pabhinnapaṭisambhidādayo dhammā. Tehi parivārito ukkhittasantatiupacchedamakatvā attano santāne uppādanavaḍḍhanavasena vārito so pabhinnapaṭisambhidāparivāro. Tasmiṃ pabhinnapaṭisambhidāparivāre uttarimanussadhammeti attho. Chaḷabhiññacatupaṭisambhidādippabhedaguṇapaṭimaṇḍite pana chaḷabhiññā uttarimanussadhammā eva. Catūsu paṭisambhidāsu atthapaṭisambhidāya ekadesova. Tadubhayaṃ sayaṃ uttarimanussadhammapariyāpannaṃ kathaṃ uttarimanussadhammaṃ paṭimaṇḍetīti ce? Rukkhaṃ rukkhassa avayavabhūtapupphādayo viya sayañca yesaṃ uttarimanussadhammānaṃ avayavattāti. Kāmāvacaradhammapariyāpannapaṭisambhidāñāṇaṃ uttarimanussadhammānaṃ anavayavabhūtaṃ uttarimanussadhammaṃ paṭimaṇḍeti, purisassa anavayavabhūto alaṅkāro viya purisaṃ. Atha vā kāmāvacarapaasambhidāparivāro chaḷabhiññāpaṭisambhidādippabhedaguṇe paṭimaṇḍeti. Lokuttarapaṭisambhidaṃ sandhāya puna paṭisambhidāvacanañca. Sāsane uppajjitvā sāsanassa alaṅkārabhūtena, yasmiṃ vaṃse uppanno, tasseva vā alaṅkārabhūtena. Saṅkhepavitthāresu itarītarakaraṇaṃ, appasannapasannānaṃ pasāduppādanābhivuḍḍhikaraṇaṃ, vuttānaṃ gambhīrānaṃ gambhīruttānabhāvakaraṇanti evaṃ chabbidhācariyaguṇayogato vipulabuddhi nāma. Ye dhammacintanaṃ atidhāvantā keci ucchedādinānappakāraṃ antaṃ vā gaṇhanti, ‘‘sabbaṃ ñeyyaṃ paññatti evā’’ti vā ‘‘paramattho evā’’ti vā gaṇhanti, tesaṃ buddhi micchādiṭṭhipaccayattā samalā nāma hoti, imassa pana buddhi dhammacintātidhāvanarahitattā visuddhā nāma hoti. Tena vuttaṃ ‘‘vipulavisuddhabuddhinā’’ti . Garūhi ‘‘piyo garu bhāvanīyo’’tiādinā (a. ni. 7.37; netti. 113) vuttaguṇehi yuttagarūhi. Guṇehi thirabhāvaṃ gatattā therena.
ਸੀਲੇਨ ਸੀਲਸ੍ਸ વਾ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ। ਅવਿਜ੍ਜਣ੍ਡਕੋਸਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ ਪਠਮਂ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਲੋਕਜੇਟ੍ਠਸ੍ਸ। ਲੋਕਸ੍ਸ વਾ ਗਮ੍ਭੀਰੇ ਮਹਨ੍ਤੇ ਸੀਲਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਏਸਿ ਗવੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸੀਤਿ।
Sīlena sīlassa vā visuddhiyā sīlavisuddhiyā. Avijjaṇḍakosaṃ padāletvā paṭhamaṃ abhinibbattattā lokajeṭṭhassa. Lokassa vā gambhīre mahante sīlādikkhandhe esi gavesīti mahesīti.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਮਧਿਕਸਤ੍ਤવੀਸਤਿਸਹਸ੍ਸਪਰਿਮਾਣਾਯ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਸਞ੍ਞਿਤਾਯ વਿਨਯਟ੍ਠਕਥਾਯ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ વਿਨਿਚ੍ਛਯਜਾਤਂ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਠਿਟ੍ਠਾਨવਿਕਾਸਨਾ ਕਤਾ ਹੋਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਯਂ ਏਤ੍ਥ ਲਿਖਿਤਂ, ਤਂ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਪਾਲ਼ਿਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਕਥਞ੍ਚ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਯੇ ਆਚਰਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਮਹਾਨੁਭਾવਂ, વਿਨਯਪਿਟਕਸ੍ਸ ਚ વਿਚਿਤ੍ਰਨਯਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥਤਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ਪੋਰਾਣਾਨਂ ਕਥਾਮਗ੍ਗਂ ਅવਿਨਾਸੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਤਿਂ ਪਹਾਯ ਕੇવਲਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਟ੍ਠਿਤਿਯਾ, ਪਰਾਨੁਗ੍ਗਹਕਾਮਤਾਯ ਚ વਿਨਯਪਿਟਕਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਾ ਠਿਤਾ, ਤੇਸਂ ਪਾਦਮੂਲੇ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਖਨ੍ਤਿਸੋਰਚ੍ਚਾਦਿਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ ਹੁਤ੍વਾ વਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਰਾਧੇਤ੍વਾ ਪવੇਣਿਯਾ ਆਗਤਂ વਿਨਿਚ੍ਛਯਂ ਕਥਾਪੇਤ੍વਾ ਉਪਧਾਰੇਤ੍વਾ ਯਂ ਤੇਨ ਸਂਸਨ੍ਦਤਿ, ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਇਤਰਂ ਛਡ੍ਡੇਤਬ੍ਬਂ। ਇਤਰਥਾ ਤੁਣ੍ਹੀਭੂਤੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ। વਿਨਿਚ੍ਛਯਸਙ੍ਕਰਕਰੇਨ ਪਨ ਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਮੇવ। ਕਸ੍ਮਾ? ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਨਾਸਹੇਤੁਤ੍ਤਾ। ਹੋਤਿ ਚੇਤ੍ਥ –
Ettāvatā samadhikasattavīsatisahassaparimāṇāya samantapāsādikasaññitāya vinayaṭṭhakathāya sabbapadesu vinicchayajātaṃ saṅkhipitvā gaṇṭhiṭṭhānavikāsanā katā hoti, tathāpi yaṃ ettha likhitaṃ, taṃ suṭṭhu vicāretvā pāḷiñca aṭṭhakathañca sallakkhetvā ye ācariyā buddhassa bhagavato mahānubhāvaṃ, vinayapiṭakassa ca vicitranayagambhīratthataṃ sallakkhetvā porāṇānaṃ kathāmaggaṃ avināsetvā attano matiṃ pahāya kevalaṃ saddhammaṭṭhitiyā, parānuggahakāmatāya ca vinayapiṭakaṃ pakāsentā ṭhitā, tesaṃ pādamūle vanditvā khantisoraccādiguṇasamannāgatena hutvā vattasampattiyā tesaṃ cittaṃ ārādhetvā paveṇiyā āgataṃ vinicchayaṃ kathāpetvā upadhāretvā yaṃ tena saṃsandati, taṃ gahetabbaṃ, itaraṃ chaḍḍetabbaṃ. Itarathā tuṇhībhūtena bhavitabbaṃ. Vinicchayasaṅkarakarena pana na bhavitabbameva. Kasmā? Sāsanassa nāsahetuttā. Hoti cettha –
‘‘ਅਸਮ੍ਬੁਧਂ ਬੁਦ੍ਧਮਹਾਨੁਭਾવਂ,
‘‘Asambudhaṃ buddhamahānubhāvaṃ,
ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਗਮ੍ਭੀਰਨਯਤ੍ਥਤਞ੍ਚ।
Dhammassa gambhīranayatthatañca;
ਯੋ વਣ੍ਣਯੇ ਤਂ વਿਨਯਂ ਅવਿਞ੍ਞੂ,
Yo vaṇṇaye taṃ vinayaṃ aviññū,
ਸੋ ਦੁਦ੍ਦਸੋ ਸਾਸਨਨਾਸਹੇਤੁ॥
So duddaso sāsananāsahetu.
ਪਾਲ਼ਿਂ ਤਦਤ੍ਥਞ੍ਚ ਅਸਮ੍ਬੁਧਞ੍ਹਿ,
Pāḷiṃ tadatthañca asambudhañhi,
ਨਾਸੇਤਿ ਯੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਨਯਞ੍ਚ।
Nāseti yo aṭṭhakathānayañca;
ਅਨਿਚ੍ਛਯਂ ਨਿਚ੍ਛਯਤੋ ਪਰੇਹਿ,
Anicchayaṃ nicchayato parehi,
ਗਾਹੇਤਿ ਤੇਹੇવ ਪੁਰਕ੍ਖਤੋ ਸੋ॥
Gāheti teheva purakkhato so.
ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨੇવ ਮਹਾਜਨੇਨ,
Anukkameneva mahājanena,
ਪੁਰਕ੍ਖਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਮਾਨਿਭਿਕ੍ਖੁ।
Purakkhato paṇḍitamānibhikkhu;
ਅਪਣ੍ਡਿਤਾਨਂ વਿਮਤਿਂ ਅਕਤ੍વਾ,
Apaṇḍitānaṃ vimatiṃ akatvā,
ਆਚਰਿਯਲੀਲ਼ਂ ਪੁਰਤੋ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ॥
Ācariyalīḷaṃ purato karotī’’ti.
ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾਯ ਗਣ੍ਠਿਪਦਾਧਿਪ੍ਪਾਯਪ੍ਪਕਾਸਨਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।
Samantapāsādikāya gaṇṭhipadādhippāyappakāsanā samattā.
વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿਟੀਕਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Vajirabuddhiṭīkā niṭṭhitā.